Multimedia w Wikimedia Commons
Fulmar zwyczajny[3], fulmar, petrel (Fulmarus glacialis) – gatunek dużego ptaka morskiego z rodziny burzykowatych, zamieszkujący północny Atlantyk i Pacyfik, granica zasięgu wciąż przesuwa się na południe – tereny lęgowe znajdują się w Wielkiej Brytanii, a nawet na wybrzeżach Francji. W Polsce obserwowany wyjątkowo, wyłącznie na wybrzeżu Bałtyku.
Po raz pierwszy gatunek opisał Karol Linneusz w 1761 na podstawie holotypu ze Spitsbergenu. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Procellaria glacialis[4]. Obecnie (2017) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza fulmara zwyczajnego w rodzaju Fulmarus. Wyróżnia 3 podgatunki[5]. Odrębność podgatunku F. g. auduboni bywała kwestionowana. Ptaki z północnej Grenlandii bywają opisywane w osobnym podgatunku F. g. minor, jednak zmienne rozmiary fulmarów zdają się mieć bardziej charakter ekokliny[4]. Epitet gatunkowy glacialis oznacza z łaciny „lodowaty”[6].
IOC wyróżnia następujące podgatunki[5]:
W przeciągu XX wieku fulmary poszerzyły swój zasięg występowania na południe; niegdyś były to ptaki dalekiej północy[7]. W Azji południowe krańce zasięgu znajdują się w Japonii[8]. W Polsce w przeciągu ostatnich 60 lat (stan z 2016) fulmara stwierdzono sześciokrotnie; wszystkie stwierdzenia dotyczyły ptaków martwych[9]. Szóste stwierdzenie miało miejsce w 2014[10], piąte w 2007, czwarte zaś 1973[11]. Najbliższe Polski stanowiska lęgowe znajdują się na należącej do Niemiec wyspie Helgoland[6].
Długość ciała wynosi 45–50 cm; u podgatunku nominatywnego masa ciała samców 730–1050 g, samic 535–855 g, u F. g. auduboni masa ciała samca 689–957 g, samicy 661–760 g (auduboni); rozpiętość skrzydeł 102–112 cm[4]. Występują dwie odmiany barwne (patrz: polimorfizm), form przejściowych niemal brak. Ptaki jednej odmiany są niemal jednolicie ciemnoszare, ptaki drugiej odmiany mają jasny spód ciała, a srebrnoszare pokrywy skrzydłowe i grzbiet[7]. Dziób jest gruby, hakowato zakończony; na końcu żółtawy[9].
Fulmary gniazdują na klifach skalnych, niekiedy na płaskich obszarach do 1 km w głąb lądu. Zdarza im się również gniazdować w pobliżu ludzkich osiedli, a nawet na nadbrzeżnych budynkach[8]. W sezonie lęgowym oddalają się do 30–40 km od kolonii, poza sezonem lęgowym przebywają na otwartym morzu. Uderzenia skrzydeł są krótkie i szybkie. Głos fulmara przypomina gdakanie lub gęganie. Są to ptaki towarzyskie. Pożywienie stanowią ryby[7], kałamarnice[8], ślimaki, skorupiaki (w tym zooplankton, np. obunogi[8]), padlina i odpadki, w tym te ze statków rybackich[7].
Fulmary pojawiają się w pobliżu kolonii już w marcu i kwietniu. Samce przybywają do kolonii pierwsze. Toki odbywają się na wodzie; samce podnoszą rytmicznie ciała, uderzają skrzydłami i wydają z siebie okrzyki. Ptaki z Pacyfiku dodatkowo rozwierają dzioby ukazując jaskrawopomarańczowe gardło[7]. Okres lęgowy zaczyna się w maju, kolonie z niższych szerokości geograficznych są zajęte niemal cały rok, z wyjątkiem sierpnia–października[4]. Wysiadują je obydwa ptaki z pary zmieniając się co kilka dni[7]. Inkubacja trwa około 7 tygodni[6]. Pisklęta wykluwają się pokryte bardzo grubym puchem i podobnie jak ptaki dorosłe występują w dwóch odmianach barwnych; mogą być białe i szare (w odmianie jasnej) lub dymnoszare (w odmianie ciemnej)[6]. Młode mając 50–60 dni opuszczają gniazdo. Nie potrafią jeszcze latać, więc po zeskoczeniu ze skał pływają po morzu. Żywią się planktonem zbieranym z powierzchni wody[7]. Fulmary zaczynają rozmnażać się w wieku 5–12 lat; dożywają do 50[9] (według innego źródła dojrzałość płciową uzyskują dopiero w wieku 9 lat[6]).
IUCN uznaje fulmara zwyczajnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988[8]. W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej[12]. W przeszłości fulmary były intensywnie odławiane na pokarm; sporadycznie dzieje się to dalej na Alasce, Grenlandii, Islandii, Svalbardzie i Wyspach Owczych. W niektórych koloniach szczególnym zagrożeniem dla fulmarów jest drapieżnictwo ze strony inwazyjnych ssaków, między innymi lisów, szczurów, myszy. Cierpią również wskutek wycieków ropy, szczególnie na północno-wschodnim Atlantyku, i przypadkowego połykania śmieci wyrzucanych do mórz. Łapią się również na takle. W 2016 populację oszacowano na 7 mln par lub 20 mln osobników[8].
Fulmar zwyczajny, fulmar, petrel (Fulmarus glacialis) – gatunek dużego ptaka morskiego z rodziny burzykowatych, zamieszkujący północny Atlantyk i Pacyfik, granica zasięgu wciąż przesuwa się na południe – tereny lęgowe znajdują się w Wielkiej Brytanii, a nawet na wybrzeżach Francji. W Polsce obserwowany wyjątkowo, wyłącznie na wybrzeżu Bałtyku.
