Der Veilchen(-wurz)-(Rötel-)Ritterling (Lepista irina) ist ein Pilz aus der Familie der Ritterlingsverwandten (Tricholomataceae).
Die Fruchtkörper wachsen häufig in großen Gruppen und nicht selten als Hexenringe. Der in der Mitte dickfleischige Hut ist jung fast halbkugelförmig, später flacht er ab und wird flattrig und hat einen mehr oder weniger ausgeprägten Buckel. Er erreicht 5 bis 9, selten bis 14 Zentimeter an Durchmesser. Die matte, glatte Hutoberfläche ist blass weißgrau bis cremefarben, in der Mitte blassbräunlich und verändert bei Nässe die Farbe (Hygrophanität). Der Hutrand ist unregelmäßig, eingebogen und manchmal schwach gerippt. Die untermischt und mäßig gedrängt stehenden Lamellen sind am Stiel leicht ausgebuchtet oder gerade angewachsen und leicht vom darunterliegenden Fleisch ablösbar. Sie sind jung cremefarben und mit zunehmender Sporenreife etwas graurosa. Der kräftige, faserige Stiel wird 6 bis 10 Zentimeter hoch und 1 bis 2 Zentimeter stark. Jung ist er vollfleischig und später hohl oder ausgestopft. Oberflächlich ist er weißlich bis cremefarben, blasser als die Hutfarbe. Das Fleisch ist weißlich und wässrig. Es riecht charakteristisch nach Veilchenwurz und schmeckt mild. Die Sporen erscheinen in Massen cremegelb bis cremeorange.
Die Sporen sind hyalin und zeigen mit Jodreagenzien keine Farbreaktion (nicht amyloid). Sie messen 6 bis 8, selten bis 10 auf 3,5 bis 5 Mikrometer, haben eine ellipsoide Form und eine etwas warzige Oberfläche.
Sein Geruch nach Veilchenwurz ist ein wichtiges Unterscheidungsmerkmal. Er kann mit anderen hellhütigen Ritterlingen, weißhütigen Trichterlingen, darunter auch giftige wie der Feld-Trichterling (Clitocybe quisquiliarum) und eventuell auch anderen hellhütigen Lamellenpilzen verwechselt werden. Der Würzige Tellerling (Clitopilus geminus) hat ein ähnliches Aussehen und einen ähnlichen Geruch, dagegen jedoch herablaufend angewachsene Lamellen. Der Büschelige Rötelritterling (Lepista subconnexa) hat sehr ähnliche Fruchtkörper, die allerdings in dichten Büscheln wachsen und dünnere Stiele und kleinere Sporen haben.
Der Pilz lebt als Saprobiont in Laub- und Nadelwäldern, bevorzugt mit Kalkböden. Die Fruchtkörper erscheinen von Ende August bis November. Er ist auf der Nordhalbkugel verbreitet und häufig.
In den Zellzwischenräumen findet sich eine Peroxidase, die beta-Carotin zu Aroma-Verbindungen zersetzen kann.[2]
Der Veilchen-Rötelritterling ist essbar und genießt gutes Ansehen als Speisepilz. Bei manchen Personen führt der Verzehr aber zu Verdauungsstörungen.
Die offizielle Erstbeschreibung stammt aus einem 1838 veröffentlichten Werk von Elias Magnus Fries, in dem er ihn als „Agaricus irinus“ beschrieben hat.
Es wurden die Varietäten irina und montana beschrieben.
Sowohl die deutschsprachigen Namen als auch das Art-Epitheton des wissenschaftlichen Namens beziehen sich auf den typischen Geruch.
Der Veilchen(-wurz)-(Rötel-)Ritterling (Lepista irina) ist ein Pilz aus der Familie der Ritterlingsverwandten (Tricholomataceae).
Lepista irina is a species of fungus belonging to the family Tricholomataceae.[2] It is a choice edible mushroom.[1]
It has cosmopolitan distribution.[2]
Lepista irina is a species of fungus belonging to the family Tricholomataceae. It is a choice edible mushroom.
It has cosmopolitan distribution.
Kalvasvalmuska (Lepista irina) on rusomalikoihin toisten Lepista-lajien lailla kuuluva valmuskalaji. Sen lakki on kupera tai laakeneva. Heltat ovat vaalean harmaanruskeat. Jalka on säämiskänvärinen. Malto on sienessä likaisenvalkoista. Tuoksu on makea ja sieni on maultaan syötävän mieto. Se kasvaa suurina sieniympyröinä tai kimppuina lehti- ja havumetsäalueilla. Sieni viihtyy usein saarnen seurassa ja sitä tavataan vain Etelä-Suomessa.[2]
Kalvasvalmuska (Lepista irina) on rusomalikoihin toisten Lepista-lajien lailla kuuluva valmuskalaji. Sen lakki on kupera tai laakeneva. Heltat ovat vaalean harmaanruskeat. Jalka on säämiskänvärinen. Malto on sienessä likaisenvalkoista. Tuoksu on makea ja sieni on maultaan syötävän mieto. Se kasvaa suurina sieniympyröinä tai kimppuina lehti- ja havumetsäalueilla. Sieni viihtyy usein saarnen seurassa ja sitä tavataan vain Etelä-Suomessa.
Kvapioji stirnabudė (lot. Lepista irina, sin Tricholoma irinum) – baltikinių (Tricholomataceae) šeimos, stirnabudžių (Lepista) genties grybų rūšis.
Tarp žolių, mišrieji, drėgni, žolėti miškai, raistai, miškų pakraščiai.
Vasara, ruduo.
Vaisiakūniai tamprūs, kūno spalvos, aštraus, priplėkusio kvapo.
Vaisiakūniai dideli. Kepurėlė 5–15 (20) cm skersmens, jauna – varpeliška, vėliau – netaisyklingai paplokščia, higrofaninė, mėsinga, plaušuota, gelsvai rusva, kreminė, kūno spalvos. Lakšteliai siauri, tankūs, kreminiai, priaugtiniai. Kotas 7–10×1–4 cm, į pamatą storėjantis, plaušuotas, išilgai vagotas, tamprus, kepurėlės spalvos. Trama balta, rusva, stora, minkšta, nekarti, nemalonaus kvapiosios našlaitės kvapo. Sporos 6–9×3–6 μm.
Būdingi požymiai: vaisiakūniai masyvūs, mėsingi, tamprūs, auga didelėmis grupėmis.
Auga niūriose, žolėtose vietose, po keletą ar keliasdešimt vaisiakūnių. Nedažna. Valgoma. Vertinama nevienodai, nors vokiečių labai išgirta, lyginama su vertingais pievagrybiais.
Lietuvos grybų atlasas, Vincentas Urbonas, Kaunas, Lututė, 2007, ISBN 978-9955-692-59-1, 123 psl.
Kvapioji stirnabudė (lot. Lepista irina, sin Tricholoma irinum) – baltikinių (Tricholomataceae) šeimos, stirnabudžių (Lepista) genties grybų rūšis.
Augimo vietaTarp žolių, mišrieji, drėgni, žolėti miškai, raistai, miškų pakraščiai.
Augimo laikasVasara, ruduo.
Pagrindiniai požymiaiVaisiakūniai tamprūs, kūno spalvos, aštraus, priplėkusio kvapo.
Vaisiakūniai dideli. Kepurėlė 5–15 (20) cm skersmens, jauna – varpeliška, vėliau – netaisyklingai paplokščia, higrofaninė, mėsinga, plaušuota, gelsvai rusva, kreminė, kūno spalvos. Lakšteliai siauri, tankūs, kreminiai, priaugtiniai. Kotas 7–10×1–4 cm, į pamatą storėjantis, plaušuotas, išilgai vagotas, tamprus, kepurėlės spalvos. Trama balta, rusva, stora, minkšta, nekarti, nemalonaus kvapiosios našlaitės kvapo. Sporos 6–9×3–6 μm.
Būdingi požymiai: vaisiakūniai masyvūs, mėsingi, tamprūs, auga didelėmis grupėmis.
Auga niūriose, žolėtose vietose, po keletą ar keliasdešimt vaisiakūnių. Nedažna. Valgoma. Vertinama nevienodai, nors vokiečių labai išgirta, lyginama su vertingais pievagrybiais.
Gąsówka irysowa (Lepista irina (Fr.) H.E. Bigelow) – gatunek grzybów należący do rodziny gąskowatych (Tricholomataceae)[1].
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Lepista, Tricholomataceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1838 r. Elias Fries nadając mu nazwę Agaricus irinus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1959 r. H.E. Bigelow, przenosząc go do rodzaju Lepista[1]. Synonimy łacińskie[2]:
Nazwę polską podali A. Borowska, E. Garndweidner i Alina Skirgiełło w 1993 r[3].
Średnicy 5-13 cm, za młodu półkulisty lub dzwonkowato-łukowaty, później płaskołukowaty. Powierzchnia gładka, naga, początkowo biaława, później brązowoochrowa. Jest nieco higrofaniczny; podczas wilgotnej pogody staje się lepki, ciemniejszy (mięsnobrązowy), a jego brzeg nieco karbowany[4].
Średnio gęste, u młodych okazów białawe, później brudnokremowe, w końcu mięsnoochrowe[4].
Wysokość 5-10 cm, grubość 1-2,5 cm, pełny, walcowaty, u podstawy zgrubiały. Powierzchnia siatkowato lub podłużnie pokryta włókienkami, górą biaława, niżej kremowoochrowa[4].
Dość twardy i zwarty, biały. Smak bardzo słaby, nieco słodkawy, zapach przypominający nieco korzenie fiołka[4].
Występuje w Ameryce Północnej i Środkowej, Europie, Japonii i Australii[5]. W Polsce jej rozmieszczenie nie jest dokładnie znane, ale nie jest zagrożona[3].
Rośnie na ziemi wśród traw i liści w lasach liściastych, zaroślach i parkach. Owocniki wytwarza od września do listopada[3]. Najczęściej spotykana jest w lasach łęgowych pod jesionami oraz w lasach bukowych[4].
Saprotrof[3], grzyb jadalny[4].
Gąsówka irysowa (Lepista irina (Fr.) H.E. Bigelow) – gatunek grzybów należący do rodziny gąskowatych (Tricholomataceae).
Lepista irina (Elias Magnus Fries, 1838 ex Howard E. Bigelow, 1959), sin. Tricholoma irinum (Elias Magnus Fries, 1838 ex Paul Kummer, 1871),[1] este o specie de ciuperci comestibile din încrengătura Basidiomycota în familia Tricholomataceae și de genul Lepista, al cărui nume generic este derivat din cuvântul latin (latină lepista=blid de băut[2] și (latină irinus=referitor la zeița Iris, ca curcubeul).[3] Acest soi saprofit, denumit în popor stânjenițe,[4] crește în grupuri cu multe exemplare precum în cercuri de vrăjitoare. El se poate găsi în România, Basarabia și Bucovina de Nord în păduri de foioase precum de conifere, preferat pe sol calcaros, prin luminișuri ierboase, dar de asemenea în grădini, sau parcuri. Apare de la câmpie până la munte, din (august) septembrie până la sfârșitul lui noiembrie.[5][6]
Primul micolog care a descris specia sub denumirea Agaricus irinus a fost renumitul Elias Magus Fries în cartea sa Epicrisis systematis mycologici, seu synopsis hymenomycetum din 1838.[7]
În 1871, micologul german Paul Kummer a transferat soiul la genul Tricholoma, de verificat în marea sa operă Der Führer in die Pilzkunde: Anleitung zum methodischen, leichten und sicheren Bestimmen der in Deutschland vorkommenden Pilze mit Ausnahme der Schimmel- und allzu winzigen Schleim- und Kern-Pilzchen,[8] iar, în 1959, micologul american Howard E. Bigelow (n. 28 iunie 1923 – d. 21 noiembrie 1987) l-a clasificat sub genul Lepista, văzând diferențe clare privind felului de evoluție.[9]
După ce s-a dovedit, că genul Tricholoma este unul de micoriză, iar cel al genului Lepista unul saprofit, de acea, denumirea foarte apreciată, parțial până în prezent (și în România), nu a mai putut fi susținută. Numele binomial dat de Bigelow este valabil până astăzi (2018).
Există mai mulți bureți comestibili care pot fi confundați cu Lepista irina, ca de exemplu cu Agaricus arvensis,[11] Clitopilus prunulus,[12] Entoloma clypeatum sin. Rhodophyllus clypeatus (scutul pieptănușului), Entoloma prunuloides (necomestibil),[13] Leucopaxillus giganteus,[14] Tricholoma columbetta,[15] Tricholoma goniospermum sin. Tricholosporum goniospermum (are la început o cuticulă alb-gălbuie, apoi gri-ruginie până la violet deschis cu lamele de aceiași culoare cu miros intensiv de faină proaspătă),[16] Volvariella speciosa (nu se dezvoltă în păduri, miros imperceptibil sau ușor de ridichi, gust aproape ceva neplăcut)[17] sau cu necomestibilul Tricholoma album (inițial cu miros rânced-făinos, apoi pământos, gust iute și amar).[18]
Mult mai periculoasă este confuzia cu bureți otrăvitori până letali, în special în stadiul de tinerețe al dezvoltării lor, astfel cu: Amanita verna (fără miros de făină, cu inel, bulb și volvă),[19] Amanita virosa (fără miros de făină, cu inel, bulb și volvă),[20] Clitocybe phyllophila, sin. Clitocybe cerussata (Se dezvoltă în același locuri ca pestrița dar este ceva mai mică carnea miroase aromatic-dulce, având un gust plăcut, la bătrânețe amărui. Buretele conține o doză mare de muscarină. O probă trebuie să fie scuipată imediat.),[21] Entoloma sinuatum sin. Rhodophyllus sinuatus (Ciuperca pieptănușului), (carne albă, miroase în tinerețe tot de faină proaspătă, apoi, deja devreme, râncedă și respingătoare. Ea se poate deosebii și prin lamelele ei care sunt la început de culoare albui-gălbuie, schimbând repede spre roz și roșu de somon.),[22] Inocybe erubescens sin. Inocybe patroullardii (Burete cărămiziu) (Crește în același locuri. În tinerețe este foarte asemănător, dar își schimbă culoarea curând spre roșu-maro iar lamelele spre maroniu. Mirosul nu est de faină proaspătă, ci fructuos-spirituos.),[23] sau Inocybe geophylla (are lamele albicioase, mai târziu ocru-maronii, cu un miros tipic foarte dezgustător, conținând o doză mare de muscarină).[24]
Stânjenițele sunt ciuperci de savoare medie. Exemplare tinere pot fi folosite împreună cu alte ciuperci de pădure. Conservarea în oțet sau untdelemn este de asemenea posibilă. Ele pot fi preparate ca buretele de mai.[25]
În spațiile intercelulare există o peroxidază, care poate descompune β-carotenul în compuși aromatici.[26]
Lepista irina (Elias Magnus Fries, 1838 ex Howard E. Bigelow, 1959), sin. Tricholoma irinum (Elias Magnus Fries, 1838 ex Paul Kummer, 1871), este o specie de ciuperci comestibile din încrengătura Basidiomycota în familia Tricholomataceae și de genul Lepista, al cărui nume generic este derivat din cuvântul latin (latină lepista=blid de băut și (latină irinus=referitor la zeița Iris, ca curcubeul). Acest soi saprofit, denumit în popor stânjenițe, crește în grupuri cu multe exemplare precum în cercuri de vrăjitoare. El se poate găsi în România, Basarabia și Bucovina de Nord în păduri de foioase precum de conifere, preferat pe sol calcaros, prin luminișuri ierboase, dar de asemenea în grădini, sau parcuri. Apare de la câmpie până la munte, din (august) septembrie până la sfârșitul lui noiembrie.
Лепіста фіалкова (Lepista irina (Fr.) Bigelow, Tricholoma irinum (Fr.) Kumm.) — їстівний гриб з родини трихоломових — Tricholomataceae.
Шапка 5(8)-14 см у діаметрі, округло-дзвоникоподібна, згодом розпростерта, коричнювата до оранжево-жовтої або вохряної, іноді бурувато-рожево-червонувата, шовковиста, зрідка з темнішим хвилястим краєм, щільна. Пластинки — вузькі, спадаючі, білі, сірувато-рожевувато-коричнюваті. Спори 6-7(9) Х 2,5-4 мкм, гладенькі. Ніжка 5-15 Х 1-3 см, вгорі білувата, донизу світліша від шапки. М'якуш білуватий, з запахом кореня фіалки.
В Україні поширена на Поліссі, у Лісостепу та в Прикарпатті. Росте у листяних лісах, садах, на вологих місцях, луках великими групами; у вересні — листопаді.
Добрий їстівний гриб, Використовують свіжим.
Лепіста фіалкова (Lepista irina (Fr.) Bigelow, Tricholoma irinum (Fr.) Kumm.) — їстівний гриб з родини трихоломових — Tricholomataceae.
Lepista irina (Fr.) H.E.Bigelow, 1959
Рядовка, или леписта, фиалковая (лат. Lepista irina) — вид грибов, входящий в род Леписта (Lepista) семейства Рядовковые (Tricholomataceae). Некоторыми исследователями виды этого рода переносятся в род Говорушка (Clitocybe).
Этот вид широко распространён в Европе и Северной Америке. Произрастает обычно большими группами в смешанных и широколиственных лесах, нередко образует «ведьмины кольца».
Рядовка, или леписта, фиалковая (лат. Lepista irina) — вид грибов, входящий в род Леписта (Lepista) семейства Рядовковые (Tricholomataceae). Некоторыми исследователями виды этого рода переносятся в род Говорушка (Clitocybe).