Amaranthus caudatus (comúnmente llamada en Perú kiwicha, quihuicha pola so etimoloxía en quechua: kiwicha, o amaranto nel restu de Llatinoamérica) ye una planta de la familia de les amarantacees de rápida crecedera, con fueyes, tarmos y flores moraos, colloraos y doraos. "El nome Amaranthus provién del griegu “ảμápavτvos” que significa siempreviva, refiriéndose a les bráctees de la inflorescencia que nun s'amostalguen" (Güertes & Camargo, 1976, citáu por Agudelo-H, 2008).[2]
El tarmu central puede algamar de 2 a 2,5 m d'altor nel maduror, a pesar de que delles variedaes son más pequeñes. Les cañes de forma cilíndrica, pueden empezar tan embaxo como la base de la planta dependiendo de la variedá d'ésta. El raigañu principal ye curtia y les secundaries diríxense escontra baxo, dientro del suelu. Les sos vistoses flores broten del tarmu principal, en dellos casos les inflorescencies lleguen a midir 90 cm.
La planta afaise fácilmente a munchos ambientes distintos, tien un tipu eficiente de fotosíntesis (C4), crez rápido y nun riquir enforma caltenimientu. Desenvolver a una altitú ente los 1.400 y los 2.400 msnm.
Otros tipos d'Amaranthus distribuyir de manera natural pel sur de Rusia (delta del Volga), Cercanu Oriente (Azerbaixán, Irán), Siberia oriental, China, Paquistán, Bután, Nepal, India, Sri Lanka, Xapón, Corea, Taiwán, Myanmar, Tailandia, Vietnam, Indonesia, Malasia, Filipines, Nueva Guinea y Australia; foi introducida n'Estaos Xuníos y ta naturalizada en parte del sur d'Europa (Rumanía) y nordeste d'África (Exiptu) dende tiempos antiguos, onde se cultiva poles sos granes comestibles, l'afamada "faba aegyptiaca" de los romanos. Tamién se comen los rizomas.
La kiwicha crez nes rexones baxes y altes de Colombia,[3] Perú, Ecuador, Bolivia y Arxentina. Alredor de 1.200 variedaes entá se caltienen nos Andes.
El Amaranthus caudatus foi atopáu al llau de tumbes andines de más de cuatro mil años d'antigüedá nel actual Perú (citar fonte). Anque ye considerada un cultivu rústicu, envalórase que foi totalmente adomada dende fai milenios.
Esta planta, nun siendo tan conocida, desempeñó un papel bien importante pa los Incas y formaba parte de la dieta diaria del incanato.
Cola farina del granu de kiwicha fáense pan ácimo, tortielles y chapatís. La farina del granu enteru o turráu ye utilizada como cebera pal almuerzu, para panes y paninos.
Les granes contienen d'un 13 a un 18% de proteínes y un altu nivel de leucina, aminoácidu esencial pa la nutrición. El granu de kiwicha tien un conteníu de calciu, fósforu, fierro, potasiu, cinc, vitamina E y complexu de vitamina B. La so fibra, comparada cola del trigu y otres ceberes ye bien fina y nidia. Nun ye necesariu dixebrala de la farina; ye más, xuntes constitúin una gran fonte d'enerxía.
Valor alimenticiu de la kiwicha comparáu con otros alimentos:
Alimento/Composición proteína % leucina % carbohidratos (g/100g) calciu (mg/100 g) fierro (mg/100g) fósforu (mg/100g) kiwicha 14.0 0.85 65 236 10.0 455 Granu 9.0 0.25 74 20 1.8 256 Centenu 13.0 0.40 73 38 2.6 376 Alforfón 12.0 0.58 72 33 2.8 282 Arroz 7.0 0.27 77 32 1.6 360 Lleche 3.5 0.49 5 118 -- 93 Soya 36.49 3.31 30 277 15.7 704La kiwicha llamó l'atención de la NASA polos sos grandes propiedaes nutricionales, polo cual incluyó-ylo na dieta de los astronautes.
El Amaranthus caudatus ye cada vegada más popular nos Andes, y pasu ente pasu la so esportación ta creciendo sostenidamente.
Anguaño'l amaranto inca o kiwicha (Amaranthus caudatus) ta convirtiéndose nun problema pa cultivos como'l de la soya, por cuenta de que esta especie de amaranto ye altamente resistente a yerbicíes como'l glifosato. Estes resistencies podríen provenir del encruz de xenes ente esta planta y la soya modificada genéticamente. Los intereses de grandes compañíes nel cultivu de soya trexénica tán convirtiendo un alimentu bien rico nuna meruxa a güeyos de la industria alimenticio.[4]
Amaranthus caudatus foi descritu por Carlos Linneo y espublizóse en Species Plantarum 2: 990. 1753.[5]
Amaranthus: nome xenéricu que procede del griegu amaranthos, que significa "flor que nun s'amostalga".[6]
caudatus: epítetu llatín que significa "con cola".[7]
.
Esta páxina forma parte del wikiproyeutu Botánica, un esfuerciu collaborativu col fin d'ameyorar y organizar tolos conteníos rellacionaos con esti tema. Visita la páxina d'alderique del proyeutu pa collaborar y facer entrugues o suxerencies. Amaranthus caudatus (comúnmente llamada en Perú kiwicha, quihuicha pola so etimoloxía en quechua: kiwicha, o amaranto nel restu de Llatinoamérica) ye una planta de la familia de les amarantacees de rápida crecedera, con fueyes, tarmos y flores moraos, colloraos y doraos. "El nome Amaranthus provién del griegu “ảμápavτvos” que significa siempreviva, refiriéndose a les bráctees de la inflorescencia que nun s'amostalguen" (Güertes & Camargo, 1976, citáu por Agudelo-H, 2008).
.JPG)
_leaves.JPG)
