Montrichardia

Montrichardia Crueg. – rodzaj wysokich roślin zielnych, należący do rodziny obrazkowatych, liczący 2 gatunki żyjące w neotropikalnych regionach Ameryki Środkowej i Południowej: Montrichardia arborescens (L.) Schott i Montrichardia linifera (Arruda) Schott oraz gatunek wymarły Montrichardia aquatica†, który występował w okresie paleocenu na obecnym terytorium Kolumbii.

Morfologia

Pokrój

Rosłe, a nawet olbrzymie, niemal drzewiaste rośliny zielne, o maksymalnej wysokości od 3 metrów (M. arborescens) do 4 metrów (M. linifera), tworzące rozległe szuwary na brzegach rzek i jezior oraz pływające wyspy.

Kłącze

Rosnące poziomo w błocie lub wodzie.

Łodyga

Wzniesiona, zdrewniała, z wyraźnymi bliznami liściowymi, niekiedy pokryta krótkimi kolcami. Międzywęźla o długości do 30 cm. U starszych roślin może osiągnąć u podstawy średnicę do 25 cm.

Liście

Rośliny tworzą kilka liści zebranych w szczytową koronę. Pochwy liściowe o długości do 15 cm. Ogonki liściowe o długości do 30 cm. Blaszki liściowe sercowato-strzałkowate do oszczepowatych (rzadziej trójsieczne), o maksymalnej długości od 30 cm (M. arborescens) do 50 cm (M. linifera). Użyłkowanie pierwszo- i drugorzędowe pierzaste, dalsze siatkowate.

Kwiaty

Rośliny jednopienne. Pojedynczy (rzadko dwa) kwiatostan, typu kolbiastego pseudancjum wyrasta ze szczytu łodygi na relatywnie krótkiej szypułce, o długości od 12 cm (M. arborescens) do 20 cm (M. linifera). Pochwa kwiatostanu gruba, o długości 17–20 cm, wewnątrz biaława, z zewnątrz żółtawo-zielona; brzegi pochwy lekko zwinięte u podstawy, dalej rozłożone. Kolba równa długości pochwy, gęsto pokryta na całej długości kwiatami płodnymi. Kwiaty żeńskie, położone na dolnych 3–4 cm kolby, o zalążniach siedzących, pryzmatyczno-jajowatych, jednokomorowych (u M. arborescens niekiedy dwukomorowych), zawierających od 1 do 2 anatropowych zalążków. Szyjki słupka niemal nieobecne. Znamiona słupka położone centralnie, okrągłe, białe. Kwiaty męskie 3-6-pręcikowe. Nitki pręcików niemal nieobecne. Główki pręcików ostrosłupowo-pryzmatyczne, przylegające, białe.

Owoce

Jagody o gąbczastej owocni, zdrewniałe i popękane przy wierzchołku, u M. linifera podłużno-jajowate, o wymiarach 1,7×4 cm, u M. arborescens niemal kuliste o średnicy 1–1,5 cm. Nasiona duże, eliptyczne do odwrotnie jajowatych, o gładkiej do szorstkiej, brązowej łupinie.

Biologia i ekologia

Rozwój

Rośliny z rodzaju Montrichardia są wiecznie zielonymi, wieloletnimi, słodkowodnymi helofitami strefy szuwaru wysokiego, zasiedlającymi brzegi i ujścia rzek, bagna oraz błota terenów zalewowych. Kwitną w październiku. Cykl rozrodczy trwa przeważnie 2 doby, rzadziej 3–4. Pochwa zaczyna się otwierać o poranku pierwszego dnia kwitnienia, osiągając pełne otwarcie przed zmierzchem. O zmierzchu znamiona słupków wilgotnieją, kolba zaczyna się nagrzewać i wydaje silny aromat, wabiący chrząszcze, które żerują na znamionach słupków przez kolejne 24–36 h (nie uszkadzając zalążni). Kolba pozostaje cieplejsza od powietrza o ok. 10 °C przez około 8 godzin (do północy). Podczas drugiego dnia kwitnienia pochwa lekko się przymyka. O zmierzchu drugiego dnia kolba ponownie się nagrzewa do wcześniejszego poziomu, a roślina uwalnia pyłek; jednocześnie kwiatostan zaczyna być opuszczany przez owady. Trzeciego dnia kwitnienia pochwa zaczyna gnić, odpadając najpóźniej pod koniec czwartego dnia. Głównymi owadami zapylającymi rośliny z rodzaju Montrichardia są chrząszcze z rodzaju Cyclocephala (podrodzina rohatyńcowatych). Innymi owadami obserwowanymi na kwiatostanach były Aspidolea quadrata, Erioscelis proba oraz czarnuchowate. Głównym składnikiem aromatu kwiatostanu tych roślin był jasmon^[3].

Bioindykacja

Szuwary Montrichardii są typowym siedliskiem hoacynów, które żerują na ich liściach^[4]. Liście tych roślin są również pożywieniem syren z gatunku manat karaibski^[5].

Cechy fitochemiczne

Oba gatunki zawierają w tkankach kryształy szczawianu wapnia. Kontakt z sokiem roślin z gatunku M. arborescens powoduje zapalenie skóry. Rumień pojawia się natychmiast po zetknięciu z sokiem i zanika w ciągu 24–72 godzin^[6]. Liście M. linifera zawierają ponad 3,5 g/kg manganu, co jest stężeniem toksycznym dla ssaków^[7], poza tym zawierają alkaloidy, flawonoidy, taniny, triterpeny i estry^[8].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n = 48.

Systematyka

Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Należy do monotypowego plemienia Montrichardieae, podrodziny Aroideae, rodziny obrazkowatych, rzędu żabieńcowców w kladzie jednoliściennych^[1][9].

Pozycja rodzaju w systemie Reveala z roku 2007

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist, Takht. & Zimmerm. ex Reveal), podgromada Magnoliophytina (Frohne & U. Jensen ex Reveal), klasa Magnoliopsida (Brongn.), podklasa żabieńcowe (Alismatidae Takht.), nadrząd obrazkopodobne (Aranae Thorne ex Reveal), rząd obrazkowce (Arales Juss. ex Bercht. & J. Presl), rodzina obrazkowate (Araceae Juss.), plemię Montrichardieae Engl.^[10][11].

Pozycja rodzaju według Crescent Bloom (system Reveala z lat 1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina (Frohne & U. Jensen ex Reveal), klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa obrazkowe (Aridae Takht.), nadrząd obrazkopodobne (Aranae Thorne ex Reveal), rząd obrazkowce (Arales Dumort.), rodzina obrazkowate (Araceae Juss.), plemię Montrichardieae Engl.^[12].

Nazewnictwo

Toponimia nazwy naukowej

Nazwa naukowa rodzaju została nadana na cześć hrabiego Gabriela de Montrichard, mecenasa nauk na Trynidadzie, przyjaciela autora rodzaju^[13].

Nazwy zwyczajowe

Rośliny z gatunku M. arborescens są określane w językach lokalnych jako coumarou, muku muku, moko moko, tiniwiwi, watraman i kru-ku-ne. Zwyczajowa nazwa angielska tego gatunku to yautia madera, francuska: malanga-glatter lub moucou moucou, hiszpańska: arracacho, boroboro lub chupaya, a portugalska: aninga de espinho. Rośliny z gatunku M. linifera określane są lokalnie jako moko moko. Nazwa angielska i hiszpańska tego gatunku to aninga.

Zastosowanie

Rośliny jadalne

Nasiona gatunku M. arborescens są spożywane po upieczeniu^[14].

Rośliny lecznicze

Rośliny z gatunku Montrichardia arborescens zawierają między innymi saponiny sterydowe i wykazują działanie hemostatyczne i ściągające. Sok tych rośliny stosowany jest w leczeniu kaszlu, przeziębienia, nadciśnienia i reumatyzmu, a także jako afrodyzjak i środek do powiększania penisa. Łodyga stosowana jest w przypadku cukrzycy, gruźlicy, pleśniawek, przeziębienia, a także stanowi składnik maści ochronnej przed wyładowaniami węgorza elektrycznego. Sok uzyskiwany z ziela tych roślin stosowany jest w razie ukłucia żądłem przez ogończe, w razie brodawek, a także w głębokich zranieniach. Pieczone, młode pędy tej rośliny w Gujanie Francuskiej stosowane są w razie ukąszenia przez skorpiona. Drobne szczyty łodygi są również używane jako tampony w przypadku krwawień z nosa. Liście stosowane są w razie zapalenia powiek, a także do pozbywania się pęcherzy; wywar z liści stanowi składnik leczniczych kąpieli, stosowanych w razie chorób skóry.

W Surinamie łodyga gatunku M. linifera, pieczona z kulczybą z gatunku Strychnos melinoniana (zawierającą strychninę), stosowana jest jako afrodyzjak^[15], mimo że związki zawarte w liściach roślin tego gatunku wykazują działanie rozkurczowe^[8].

Rośliny ozdobne

Gatunek M. arborescens uprawiany jest w ogrodach jako roślina ozdobna, pół-wodna, do upiększania terenów wokół stawów i basenów^[13].

Inne zastosowania

Z roślin gatunku M. arborescens produkowana jest pulpa^[14].

Przypisy

Bibliografia

1. F.A. Harrera et al.. Fossil Araceae from a paleocene neotropical rainforest in Colombia. „American Journal of Botany”. 95 (12), s. 1569-1583, 2008 (ang.).
2. A. Engler: Das Pflanzenreich. IV.23A Araceae. Leipzig: Wilhelm Engelmann Verlag, 1920. (niem. • łac.)
3. T. Stützel, Klaus Kubitzki: Flowering Plants. Monocotyledons : Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae) (The Families and Genera of Vascular Plants). Springer. ISBN 3-540-64061-4. (ang.)
4. The Virtual Field Herbarium. Araceae. Montrichardia arborescens (ang.). [dostęp 2010-06-28].

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia