Piper auritum, llamada comúnmente acuyo, tlanepa, yerba santo, alaján o momo, ye una planta arumosa del xéneru Piper que crez na Mesoamérica tropical.
Parrotal d'unos 2-4 metros d'altor, de cañes fráxiles con fueyes alternes peciolaes, acorazonaes y testura aterciopelada, de 20 a 25 cm de llongura por 14 a 18 d'anchu. Les flores apaecen n'espigues delgaes con aspeutu de “cola de mure”.
Ye d'usu frecuente na cocina mexicana, especialmente nos tamales de ciertes zones del sur de Méxicu, onde los pexes o carnes envolubrar nes sos fueyes fragantes pa cocinar esquisitos platillos, como'l tapixtle y el pilte del sur de Veracruz y Tabasco. En Guatemala usar na rexón maya-q'eqchi' pa preparar el pachay, que básicamente ye pescáu con chile y achiote, envolubráu en fueyes de Santa María, pa da-y otra envoltura en fueyes de plátanu, tamién pueden usase fueyes de maxán, sotiérrase y enriba faise una fogata na que se cocina sobre ella una una sopa de pexe. Al tar la sopa llista, desentiérrense los pexes y el pachay cocinóse al vapor, esta ye una auténtica receta prehispánica. Amás d'emplegase como condimento, les fueyes úsense como estomacales, analxésiques y estimulantes na medicina tradicional. El particular sabor del acuyo comparóse al ocalitu,[2][3] regaliza,[4][5] sassafrás,[6][7] anís,[8][9] nuez moscada,[8] menta,[10][11] estragón[2] y pimienta negra.[8]
N'homeopatía usa la tintura de la planta entera y les diluciones contra'l asma, bronquitis, larinxitis aguda o crónica y disnea.
Piper auritum describióse por Carl Sigismund Kunth y espublizóse en Nova Genera et Species Plantarum (quarto ed.) 1: 54. 1815[1816].[12]
Tamién se-y conoz como tlanepa, tlanepaquelite (nahuatlismos de tlanecpahquílitl ‘floritu goliosu’),[14] fueya santa (una lleenda mexicana diz que la Virxe María ensugó los pañales del Neñu Jesús nun parrotal d'esta planta, d'onde-y vien el nome),[15] fueya d'anís, momo, o pimienta sagrada, x-mak-ulam en llingua maya.
Esta páxina forma parte del wikiproyeutu Botánica, un esfuerciu collaborativu col fin d'ameyorar y organizar tolos conteníos rellacionaos con esti tema. Visita la páxina d'alderique del proyeutu pa collaborar y facer entrugues o suxerencies. Piper auritum, llamada comúnmente acuyo, tlanepa, yerba santo, alaján o momo, ye una planta arumosa del xéneru Piper que crez na Mesoamérica tropical.
Parrotal d'unos 2-4 metros d'altor, de cañes fráxiles con fueyes alternes peciolaes, acorazonaes y testura aterciopelada, de 20 a 25 cm de llongura por 14 a 18 d'anchu. Les flores apaecen n'espigues delgaes con aspeutu de “cola de mure”.
