Stonecresses

Skrzydlinka (Aethionema) – rodzaj roślin z rodziny kapustowatych. Obejmuje ponad 50 gatunków (od co najmniej 54^[5], 56^[6] do 70^[7]) występujących w obszarze śródziemnomorskim i zachodniej Azji, 9 gatunków rośnie w Europie. Wiele gatunków jest uprawianych^[7] także w Europie środkowej^[8]. Od podobnych ubiorków różnią się całobrzegimi płatkami korony^[8].

Skrzydlinka skalna

Skrzydlinka armeńska 'Warley Rose'

Skrzydlinka naprzeciwlistna

Morfologia

Pokrój

Wieloletnie rośliny zielne lub półkrzewy, rzadziej rośliny jednoroczne lub dwuletnie^[8]. Pędy rozgałęziające się, prosto wzniesione lub podnoszące się, ulistnione, zwykle nagie, rzadziej owłosione^[4].

Liście

Niewielkie, pojedyncze, całobrzegie, zwykle podługowate lub równowąskie, najczęściej siedzące, rzadziej krótkoogonkowe, często mięsiste lub skórzaste, niebieskozielone^[4][8].

Kwiaty

Zebrane w grona, zwykle wielokwiatowe, na cienkich szypułkach. Cztery działki kielicha są wyprostowane lub rozwarte, na szczycie zaokrąglone. Wewnętrzna para działek nieco rozdęta u nasady, podczas gdy zewnętrzna ma zwykle nieco kapturkowatą część szczytową. Cztery płatki korony mają barwę różową, czerwoną, białą lub – rzadko – żółtą. Kształt mają jajowaty, rzadziej podługowaty, u nasady czasem z paznokciem. Pręcików jest 6, przy czym cztery dłuższe mają nitki ze skrzydełkowatymi przydatkami, czasem ząbkowanymi lub palczasto podzielonymi. Zalążnia elipsoidalna, 1–2-komorowa, zwykle z 1–2 zalążkami w każdej z komór. Znamię główkowate siedzące lub na krótkiej szyjce^[4][8].

Owoce

Łuszczynka spłaszczona, jajowata, eliptyczna lub zaokrąglona, na brzegu zwykle oskrzydlona. Zawiera od 1 do 4 jajowatych, brązowych nasion^[4].

Systematyka

Rodzaj jest siostrzany wobec rodzaju Moriera wraz z którym tworzy plemię Aethionemeae, stanowiące klad bazalny w obrębie rodziny kapustowatych. Wyodrębnienie się tego rodzaju od przodków pozostałych przedstawicieli rodziny nastąpiło ok. 40 milionów lat temu. Pozycja filogenetyczna rodzaju jest potwierdzona ze 100% pewnością w badaniach molekularnych^[6].

Pozycja rodzaju według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), rzędu kapustowców (Brassicales), kladu różowych (rosids) w obrębie okrytonasiennych (Magnoliophyta)^[1].

Wykaz gatunków^[5][8]

• Aethionema acarii Gemici & Leblebici
• Aethionema alanyae H.Duman
• Aethionema arabicum (L.) Andrz. ex DC.
• Aethionema armenum Boiss. – skrzydlinka armeńska
• Aethionema caespitosum (Boiss.) Boiss.
• Aethionema capitatum Boiss. & Balansa
• Aethionema carlsbergii Strid & Papan.
• Aethionema carneum (Banks & Sol.) B.Fedtsch.
• Aethionema cephalanthum (Bornm.) Bornm.
• Aethionema cordatum (Desf.) Boiss.
• Aethionema coridifolium DC. – skrzydlinka korisolistna
• Aethionema demirizii P.H.Davis & Hedge
• Aethionema diastrophis Bunge
• Aethionema dumanii Vural & Adigüzel
• Aethionema edentulum N.Busch
• Aethionema erinaceum (Boiss.) Khosravi & Mumm.
• Aethionema eunomioides (Boiss.) Bornm.
• Aethionema fimbriatum Boiss.
• Aethionema froedinii Rech.f.
• Aethionema gileadense Post
• Aethionema glaucinum Greuter & al.
• Aethionema grandiflorum Boiss. & Hohen. – skrzydlinka wielkokwiatowa
• Aethionema heterocarpum J.Gay
• Aethionema heterophyllum (Boiss. & Buhse) Boiss.
• Aethionema huber-morathii P.H.Davis & Hedge
• Aethionema iberideum (Boiss.) Boiss. – skrzydlinka ubiorkowata
• Aethionema karamanicum Ertugrul & Beyazoglu
• Aethionema kopetdaghi Lipsky
• Aethionema lepidioides Hub.-Mor.

• Aethionema levandowskyi N.Busch
• Aethionema lycium I.A.Andersson & al.
• Aethionema marashicum P.H.Davis
• Aethionema membranaceum DC.
• Aethionema munzurense P.H.Davis & Yild.
• Aethionema oppositifolium (Pers.) Hedge – skrzydlinka naprzeciwlistna
• Aethionema orbiculatum (Boiss.) Hayek
• Aethionema papillosum P.H.Davis
• Aethionema polygaloides DC.
• Aethionema retsina Phitos & Snogerup
• Aethionema rhodopaeum D.K.Pavlova
• Aethionema rotundifolium (C.A.Mey.) Boiss. – skrzydlinka okrągłolistna
• Aethionema saxatile (L.) R.Br. – skrzydlinka skalna
• Aethionema schistosum Boiss. & Kotschy – skrzydlinka łupliwa
• Aethionema semnanensis Mozaff.
• Aethionema speciosum Boiss. & A.Huet
• Aethionema spicatum Post
• Aethionema stylosum DC.
• Aethionema subulatum (Boiss. & Heldr.) Boiss.
• Aethionema syriacum (Boiss.) Bornm.
• Aethionema thesiifolium Boiss. & Heldr.
• Aethionema thomasianum J.Gay – skrzydlinka Thomasa
• Aethionema transhyrcanum (Czerniak.) N.Busch
• Aethionema trinervium (DC.) Boiss.
• Aethionema turcica H.Duman & Aytaç
• Aethionema umbellatum (Boiss.) Bornm.
• Aethionema virgatum (Boiss.) Hedge

Zastosowanie

Rośliny ozdobne, sadzone w ogrodach skalnych i na rabatach, niewymagające w uprawie. Wymagają stanowisk słonecznych. Najlepiej rosną na glebie piaszczystej, zasobnej w wapń, dobrze zdrenowanej. Rozmnażane są z nasion lub sadzonek^[8].

Przypisy