Sphagnum is 'n genus van tussen 150 en 350 mosspesies wat algemeen as veenmos bekend staan as gevolg van die voorkoms daarvan in veenland. Lede van die genus kan groot hoeveelhede water in hulle selle stoor; sommige spesies kan so veel as twintig keer hulle droëgewig in water hou wat die rede is waarom veenmos algemeen as 'n grondbymiddel verkoop word.
Sphagnum en die veen wat daaruit gevorm word verval nie maklik nie, weens die fenoliese verbindings in die mos se selwande. Veenmos kan ook die omringende gebied suurder maak deur katione soos kalsium en magnesium op te neem en waterstofione vry te stel.
Veenmosse kom hoofsaaklik in die Noordelike Halfrond voor waar verskillende spesies die boonste laag van veenlande en nat toendragebiede bedek. Die mees noordelike kolonies veenmos kom in die Svalbard eilandgroep, Noorweë in die Arktiese gebied by 81° N voor.
In die Suidelike Halfrond is die grootste veenmos gebiede in Nieu-Seeland, Tasmanië en die heel suidelike dele van Chili en Argentinië. Die Suidelike Halfrond het egter minder spesies in vergelyking met die Noordelike Halfrond. Baie spesies word gerapporteer vir bergagtige, subtropiese gebied in Brasilië, maar daar bestaan heelwat onsekerheid aangaande die spesifieke status van baie daarvan.
Vervalle, saamgepersde Sphagnum-mos word veenmos genoem. Veenmos kan as 'n grond bymiddel gebruik word wat die grond se waterhouvermoë verbeter. Dit is dikwels nodig wanneer met besonder sanderige grond gewerk word of vir plante wat verhoogde voginhoud vereis om te floreer. Een so 'n groep is die karnivoriese plante wat dikwels in moerasgebiede aangetref word. Gedroogde Sphagnum-mos word ook in noordelike Arktiese gebiede as 'n isolasiemateriaal gebruik. Veenmos is ook 'n sleutel-element in die verbouing van sampioene; swamvlok groei in kompos met 'n laag veenmos bo-op waardeur die sampioene opkom.
Anaerobiese suur Sphagnum-veenlande is bekend daarvoor dat dit soogdierliggame, insluitend menseliggame, vir duisende jare baie goed kan bewaar. Voorbeelde van bewaarde liggame is Tollundman, Haraldskærvrou, Clonycavanman en Lindowman. Sulke Sphagnum-veenlande kan ook menslike hare en klere bewaar. Een van die vernaamste voorbeelde in die opsig is Egtvedmeisie in Denemarke.
Dit word ook soms in perdestalle as kooigoed gebruik. Verder word dit saam met perdemis vir bemesting gebruik.
Meer onlangs is veenmos suksesvol aangewend as 'n bestanddeel in 'n "hoë-tegnologie" metode om ontslae te raak van behandelde riool van septiese tenks. Dit is belangrik want dit maak dit moontlik om septiese tenks te gebruik in gebiede wat die regte soort grond ontbreek.[1]
Sphagnummos word reeds vir eeue lank gebruik om wonde te behandel. Dit werk as gevolg van die mos se vermoë om bloed te absorbeer.
In Nieu-Seeland word die spesies sphagnum cristatum en sphagnum subnitens per hand geoes en wêreldwyd uitgevoer vir gebruik in hangmandjievoerings, as 'n groeimedium vir jong orgideë en vermeng met ander potplantmengsels om die waterretensie-vermoë daarvan te verbeter.
Dit kan ook gebruik word as 'n substraat vir die aanhou van tarantulas aangesien dit vir die spinnekoppe maklik is om hulle daarin in te grawe en dit geen insekdoders bevat wat die spinnekop sou doodmaak nie.
Die veenmosse plant sowel geslagtelik as ongeslagtelik voort. Soos by alle mosse wissel ʼn geslagtelike en 'n ongeslagtelike generasie mekaar steeds af. Die ongeslagtelike stadium word deur spore verteenwoordig wat in 'n goed ontwikkelde, bolvormige sporekapsel ontwikkel. Wanneer dit ryp is, word die spore kragtig afgewerp.
Die spore groei tot 'n breë, plat protonema (voorkiem) uit, wat aan die onderkant baie wortelagtige hegorgane (risoïede) het. Uit die voorkiem ontwikkel die eintlike mosplant, wat na verloop van tyd geslagsorgane vorm. Afhangende van die spesie ontstaan (manlike) anteridia en (vroulike) argegonia op dieselfde plant of op 2 afsonderlike individue. Na bevrugting van die eiersel ontwikkel die argegonium tot 'n nuwe spoorkapsel, waardeur die siklus voltooi is.
'n Aantal veenmosspesies kan in enige nat omgewing groei en is gevolglik baie algemeen, maar die meeste spesies het 'n spesifieke omgewing nodig. Veral die voedselrykheid (trofiese graad) van die staanplek is belangrik. Die verskillende soorte veen loon ook almal hul eie kenmerkende veenmosflora; op rietvene, rietlande, jong veenmoerasse, moerasagtige heidevelde en in turfgate word tel kens ander spesies aangetref.
Bowendien toon die meeste mosplantegroei ʼn duidelike opvolging. Namate die veen ontwikkel en dus suurder word, word nuwe spesies gevestig, terwyl ander verdwyn. Vanweë die drooglegging van moerasse en die grootskaalse ontginning van moerasagtige gebiede, het die aantal voedselarme vene in Europa baie afgeneem en gevolglik het die aantal plante van die bepaalde omgewing ook seldsaam geword. Lewende veenmoerasse kom nog net sporadies voor. Die dikwels ongeoorloofde opgrawery van veenmosse vir gebruik deur bloemiste en tuiniers is nog 'n bedreiging vir hierdie plante en die ekologie.
Grootskaalse oes van veen is nie onderhoubaar nie. Dit neem duisende jare om die veenblokke wat in slegs een week geoes word te produseer. Die ontginning van groot hoeveelhede veen is veral 'n bedreiging vir hoogliggende veenlande.[2]
In sommige lande word sphagnummos, eerder as veen, op volhoubare metodes ontgin. In die geval word genoeg mos gelaat om dit toe te laat om weer te herstel. Die mos word dan in drie-jaarsiklusse geoes. As genoegsame mos nie agtergelaat word nie kan die moeras tot 'n dekade neem om te herstel. In Nieu-Seeland word die soort oes van mos met slegs tuinvurke en sonder swaar masjienerie gedoen. Helikopters word ook gebruik om die nuutgeoesde mos van die moeras na die naaste pad te vervoer om skade aan ander komponente van die ekostelsel te beperk.[verwysing benodig]
Die grootste gevaar vir die voortbestaan van sphagnummosmoerasse is die opsetlike drooglegging daarvan om meer landbougrond te verskaf.[verwysing benodig]
Sphagnummos kan potensieel die kroniese swamsiekte sporotrichosis veroorsaak. Sporothrix schenckii spore dring die vel binne deur skaaf of krapplekke en ander kleiner wonde gedurende onbeskermde kontak met Sphagnummos.[verwysing benodig]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Veenmos.
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir veenmos.Sphagnum is 'n genus van tussen 150 en 350 mosspesies wat algemeen as veenmos bekend staan as gevolg van die voorkoms daarvan in veenland. Lede van die genus kan groot hoeveelhede water in hulle selle stoor; sommige spesies kan so veel as twintig keer hulle droëgewig in water hou wat die rede is waarom veenmos algemeen as 'n grondbymiddel verkoop word.
Sphagnum en die veen wat daaruit gevorm word verval nie maklik nie, weens die fenoliese verbindings in die mos se selwande. Veenmos kan ook die omringende gebied suurder maak deur katione soos kalsium en magnesium op te neem en waterstofione vry te stel.
L'esfagne (Sphagnidae) és una subclasse de molsa que només conté una família, Sphagnaceae, que al seu torn només conté un gènere, Sphagnum. Existeixen fins a 200 espècies d'esfagne.
Els esfagnes són calcífugs, és a dir, viuen en sòls amb pHs baixos, àcids. Formen extensos tapissos sobre la superfície dels quals van creixent durant anys successius i van morint per la base fins a transformar-se en torba.
A les parets cel·lulars dels esfagnes s'acumulen substàncies similars a la lignina.
Els esfagnes generen espores tetraèdriques que germinen en presència de determinats fongs micorízics per a generar un protonema no filamentós, un tal·lus petit i lobulat conformat per un únic estrat cel·lular i aprovisionat de rizoides filamentosos. El tal·lus genera, normalment, un únic gametòfit amb un conjunt de rizoides a la base.[1]
L'esfagne (Sphagnidae) és una subclasse de molsa que només conté una família, Sphagnaceae, que al seu torn només conté un gènere, Sphagnum. Existeixen fins a 200 espècies d'esfagne.
Els esfagnes són calcífugs, és a dir, viuen en sòls amb pHs baixos, àcids. Formen extensos tapissos sobre la superfície dels quals van creixent durant anys successius i van morint per la base fins a transformar-se en torba.
A les parets cel·lulars dels esfagnes s'acumulen substàncies similars a la lignina.
Mwsogl o'r genws Sphagnum yw migwyn. Mae'r genws yn cynnwys tua 150–300 o rywogaethau sy'n tyfu mewn ardaloedd gwlyb ledled y byd, yn arbennig yn Hemisffer y Gogledd. Mae migwyn marw'n pydru'n araf iawn, ac yn ffurfio mawnogydd dros amser. Mae mawnogydd o bwysigrwydd ecolegol mawr ond mae llawer ohonynt wedi cael eu dinistrio er mwyn cael mawn.
Mwsogl o'r genws Sphagnum yw migwyn. Mae'r genws yn cynnwys tua 150–300 o rywogaethau sy'n tyfu mewn ardaloedd gwlyb ledled y byd, yn arbennig yn Hemisffer y Gogledd. Mae migwyn marw'n pydru'n araf iawn, ac yn ffurfio mawnogydd dros amser. Mae mawnogydd o bwysigrwydd ecolegol mawr ond mae llawer ohonynt wedi cael eu dinistrio er mwyn cael mawn.
Rašeliník (Sphagnum L., 1753) je botanický rod čítající 150–350 druhů mechů rostoucích převážně na rašeliništích, která pokrývají cca 1 % souše. V Evropě se vyskytuje přibližně 54 druhů, v ČR 32[1].
Zástupci tohoto rodu mohou ve svých buňkách pojmout velké množství vody; některé druhy dokonce i dvacetinásobek hmotnosti sušiny, díky čemuž se také rašeliník používá jako doplněk půdy. Rašeliník může okyselovat své prostředí tím, že váže některé kationty jako je vápník nebo hořčík a uvolňuje vodíkové ionty. Své výtrusy dokáže vymrštit rychlostí až 110 km v hodině.[2]
Rašeliník je mech s neukončeným růstem - na vrcholku lodyžky neustále přirůstá a na spodku postupně odumírá. Proto nelze určit, jak stará může konkrétní lodyžka být. Z odumřelých částí lodyžek se tvoří rašelina.
Lodyžka je vzpřímená se spirálním olistěním. Tvar lodyžních lístků je důležitým určovacím znakem. Z lodyžky vyrůstají ve svazečcích větvičky s větevními lístky. V horní části lodyžky jsou větve nahloučeny v hlavičku (capitulum).
Lístky jsou jednovrstevné, bez středního žebra, s typickou anatomickou strukturou. Buňky lístku jsou dvojího druhu - chlorocyty a hyalocyty (2:1). Chlorocy(s)ty jsou zelené buňky zajišťující fotosyntézu, zatímco mnohem větší bezbarvé hyalocy(s)ty slouží k zadržování vody.
Sporofyt tvořen tobolkou a zelenou nohou (pseudopodium), která funkčně nahrazuje chybějící štět. Tobolka je kulovitá a nemá obústí, otevírá se pomocí víčka.
Sphagnum L., 1753
červené formy rašeliníku
jednotlivé lodyžky rašeliníku
Detail větvičky rašeliníku
rašeliník - ilustrace
buněčná struktura lístku
chlorocyty a hyalocyty na řezu lístkem rašeliníku
v rašeliníku mnohdy rostou rosnatky
Obrázky, zvuky či videa k tématu rašeliník ve Wikimedia Commons
Rašeliník (Sphagnum L., 1753) je botanický rod čítající 150–350 druhů mechů rostoucích převážně na rašeliništích, která pokrývají cca 1 % souše. V Evropě se vyskytuje přibližně 54 druhů, v ČR 32.
For alternative betydninger, se Sphagnum. (Se også artikler, som begynder med Sphagnum)
Tørvemos (Sphagnum) er en slægt af mosser. Den er udbredt med mange arter over hele kloden bortset fra Antarktis. Tørvemosser er grønne, gule, røde eller brunlige planter, der danner tørv i kalkfattige moser eller på sur skovbund eller på klipper.[1] De har tidligere været anvendt til mange formål på grund af deres vandsugende evne og anvendes nu især som jordforbedringsmiddel under navnet spagnum. Det videnskabelige navn Sphagnum udtales enten som [sbɑwnɔm] eller [svawnɔm].[2][3]
Stænglerne er uden rhizoider (rødder) og vokser uendeligt, mens de efterhånden dør ved grunden. Fra stænglen udgår bundter af grene, der dels er udstående og dels nedhængende.Tørvemossernes millimeterstore blade er ustilkede, kun ét cellelag tykke og mangler bladnerver.[3]
Bladet er opbygget af to slags celler: dels de levende og klorofylholdige celler, og dels nogle store, tyndvæggede, døde hyalinceller. Klorofylcellerne danner et netværk, hvori hyalincellerne udfylder hullerne.[3] Hyalincellerne er sædvanligvis vandfyldte, idet de er porede så vand kan trænge ind ved hjælp af kapillæreffekten.[4] I nogle tilfælde består bladene alene af klorofylceller.
Tørvemossernes forekomst i store sammenhængende flader skyldes ukønnet formering, der især foregår ved at grene frigøres og derefter udvikler sig til nye planter. I Danmark vokser stænglerne årligt med 5-7 cm.[3]
Den kønnede formering har dog også betydning. Her sidder antheridierne i toppen af de øverste grene, mens arkegonierne sidder på små skud ved grunden af toppens grenbundter. Sporehuset er kuglerundt og sidder på et skaft (pseudopodium), der ved modenhed er cirka 1 cm langt. Det modne sporehus er brunt og ved et overtryk sprænges låget af og sporerne spredes.[5]
Tørvemosser findes oftest på næringsfattige steder, hvor pH er lavere end 6,0 og klimaet fugtigt.[6] Tørvemos findes hovedsageligt i subarktiske og tempererede områder, mens de i troperne overvejende findes i bjergene.[1]
I Danmark ses disse mosser f.eks. i næringsfattige søer, hvor de med tiden kan dække en større og større del af søen og danne hængesæk sammen med andre planter, der kan leve under sure forhold. Efterhånden kan planterne hæve sig over det omkringliggende terræn, så de kun modtager vand gennem nedbør, hvilket da kaldes en højmose.[4] En tørvemose består mest af døde planter, idet kun den øverste del er levende.
Tørvemosser er i stand til at forsure det miljø som de vokser i. De optager positive ioner i vandet omkring sig, f.eks. kalium-, natrium- og calciumioner. Til gengæld frigives brintioner, hvilket derfor gør vandet mere og mere surt, idet surhed er defineret som koncentrationen af brintioner.[4]
Tidligere blev tørvemos anvendt i bleer på grund af dets sugeevne og dets antibiotiske virkning. Under Første Verdenskrig, hvor bomuld var en mangelvare, blev tørvemos brugt i sårkompresser af samme grund [7]. I bjælkehytter blev tørvemos brugt til at tætne sprækker.[8] Eskimoerne brugte tørvemos i deres sælskindsstøvler i stedet for sokker. Fra tørvemoser opgravedes tørv, der i tørret tilstand har en god brændværdi, der dog kun er cirka den halve af kuls.[9]
I dag bliver tørret tørvemos anvendt til jordforbedring som spagnum. På planteskoler omsluttes f.eks. fugtig spagnum rodklumpen på planter, der skal transporteres, så rødderne ikke udtørrer.[9]
Tørvemos som vokser i større mængder i moser menes i det sydvestlige England at kunne modvirke oversvømmelser af lavereliggende egne efter kraftig regn, da det kan holde vand op til 20 gange sin egen tørvægt. Blot skal mosernes drænkanaler blokeres.[10]
Der findes omkring 250 arter i slægten tørvemos i verden.[6] De inddeles i en halv snes såkaldte sektioner, hvoraf seks er repræsenteret i Danmark med i alt cirka 38 arter.[11][12]
Pokljuka, Slovenien.
North Ayrshire, Skotland.
New York (delstat), USA.
Ottawa, Canada.
For alternative betydninger, se Sphagnum. (Se også artikler, som begynder med Sphagnum) Tørvemos (Sphagnum) er en slægt af mosser. Den er udbredt med mange arter over hele kloden bortset fra Antarktis. Tørvemosser er grønne, gule, røde eller brunlige planter, der danner tørv i kalkfattige moser eller på sur skovbund eller på klipper. De har tidligere været anvendt til mange formål på grund af deres vandsugende evne og anvendes nu især som jordforbedringsmiddel under navnet spagnum. Det videnskabelige navn Sphagnum udtales enten som [sbɑwnɔm] eller [svawnɔm].
Die Torfmoose (Sphagnum), auch als Bleichmoose bezeichnet, sind eine Gattung der Moose und gehören zu den Laubmoosen im weiteren Sinn. Die meisten leben in nährstoffarmen, sauren Habitaten. Durch die Zerstörung der Lebensräume der Torfmoose, überwiegend Moore und Feuchtheiden, sind die Moose stark gefährdet und zum Teil in drastischem Rückgang begriffen.
Die Torfmoose unterscheiden sich von den anderen Laubmoosen in mehrerer Hinsicht. Ihr Vorkeim besteht nicht aus einem Zellfäden-Geflecht, sondern ist thallos. Der Gametophyt ist ein unverzweigtes Stämmchen, das mit seitlichen Ästen besetzt ist und an der Spitze eine „Endknospe“ bildet. Die Pflanzen sterben an der Basis ab und wachsen an der Spitze weiter. Die Blätter besitzen keine Rippen. Die Blätter mit meist schraubiger Blattstellung in 2/5-Divergenz[1] bestehen aus chlorophyllhaltigen, lebenden Chlorocyten und leeren, toten Hyalocyten. Die Seitenzweige werden in Büscheln an jedem vierten Stammblatt gebildet und stehen zu zwei bis sieben. Rhizoide fehlen. Das Sporogon ist ungestielt, es sitzt aber auf einer stielartigen Verlängerung des Gametophyten (Pseudopodium). Die Kapsel hat kein Peristom und öffnet sich bei Unterdruck mit einem hörbaren Knall durch Absprengen des Deckels. In der Kapsel überlagert das Archespor die Columella. Die Antheridien haben eine runde Form und öffnen sich ohne Kappe.
Aus den haploiden Meiosporen entsteht zunächst ein fadenförmiges Protonema (Vorkeim). Dazu benötigen Torfmoose einen Mykorrhiza-Pilz, der die dafür nötigen Nährstoffe (vor allem Stickstoff) zur Verfügung stellt. Das Protonema wächst dann zu einem flächigen Thallus aus und bildet an der Unterseite fädige Würzelchen (Rhizoide). Auf diesem Gewebethallus wächst dann erst das typische geschlechtszellenbildende Moospflänzchen (Gametophyt).
Der Gametophyt besteht aus einem Stämmchen und trägt eine palmenartige Krone (oder auch Rosette), darunter sind in mehreren Wirteln die nach unten gebogenen Seitenäste angeordnet. Die Stämmchenrinde besteht aus toten perforierten Zellen, die Wasser durch Kapillareffekte aufsaugen. Die Blättchen bestehen aus einem Netz von chloroplastenhaltigen länglichen Zellen (Chlorocyten), zwischen denen ebenfalls mit Löchern versehene Wasserspeicherzellen (Hyalocyten) sitzen. Durch diesen Aufbau können Torfmoose enorme Wassermengen aufnehmen. Sphagnum-Moose können auch an der Basis absterben, sodass aus einer einst verzweigten Pflanze mehrere Einzelpflanzen werden.
Die Antheridien (männliche Geschlechtszellenbehälter) sitzen in den Blattachseln besonders gefärbter und gestalteter Zweige der Rosette und sind lang gestielt. Die weiblichen Archegonien indes sitzen an der Spitze der Seitenzweige.
Der sich nach der Befruchtung entwickelnde Sporophyt besteht nur aus einem verdickten Fuß, einem kurzen Stiel und der Kapsel. Er ist wie bei den anderen Moosen auch vom Gametophyten ernährungstechnisch abhängig. Angehoben wird der Sporophyt von einem Scheinfuß (Pseudopodium), der vom Gametophyten gebildet wird. Das Sporenmuttergewebe (Archespor) wird nicht wie bei anderen Laubmoosen aus der äußeren Schicht der inneren Sporenkapselzellen (Endothecium) gebildet, sondern von den inneren Zellen der Außenschicht (Amphithecium).
Torfmoose sind wechselfeuchte Pflanzen, die von entscheidender Bedeutung für die Entstehung von Zwischen- und Hochmooren sind. Sie sind hervorragend an die extremen Bedingungen dieser Standorte angepasst. Das Torfmoos besitzt folgende Konkurrenzvorteile:
Torfmoose reduzieren ihre Stoffwechsel-Vorgänge in Trockenzeiten auf ein Minimum. Kommt es dann zu Niederschlägen, sind diese Pflanzen in der Lage, in ihren großen Speicherzellen (Hyalinzellen) mehr als das 30-fache ihrer Trockenmasse an Wasser zu speichern. Die Zellen der Pflanze verhalten sich wie Quellkörper.
Das Torfmoos ist maßgeblich für die extremen Lebensbedingungen in den Hochmooren verantwortlich. Da es keine Wurzeln hat, ernährt es sich von Regenwasser und den darin enthaltenen Nährstoffen, die es speichert. Dadurch entzieht das Torfmoos diese der Umgebung und der Säuregehalt im Moor nimmt zu. Durch den Luftabschluss in den Mooren werden organische Substanzen nicht oder nur in Teilen zersetzt und geben heute Auskunft über die Vergangenheit – so auch die Moorleichen, deren Haut durch die Gerbsäure des Torfmooses oft lederartig konserviert wurde und deren Haare und Zähne häufig deshalb so gut erhalten geblieben sind, weil es keine Destruenten gibt, die diese Teile zersetzten. Ohne die saure Umgebung des Moores, für die das Torfmoos maßgeblich verantwortlich ist, wären die Toten längst von Destruenten zersetzt worden.
Torfmoos wird in Gärtnereibetrieben und in Blumenerde zur Verbesserung der Wasserspeicherung des Bodens benutzt, es dient des Weiteren als Verpackungsmaterial und als Brennstoff.
Es wurde früher wegen der antibakteriellen Eigenschaften auch für Verbände benutzt[2] und wird bis heute wegen dieser Eigenschaften in Anleitungen zum Survival geführt. Ebenso dient es als Füllmaterial von Kopfkissen.
Heutzutage findet Torfmoos auch als Saugeinlage in „Ökowindeln“ Verwendung. Letzteres ist zum Beispiel in Chile ein Grund für die Zerstörung großer Hochmoorareale.
Noch im Versuchsstadium befindet sich der gezielte Anbau von Torfmoos (sphagnum farming oder peat farming) als Ersatz für Torf in Gartenerde. Dieses Verfahren soll bei Marktreife den Torfabbau in Mooren verringern.[3]
Torfmoose waren, und sind es auch teilweise noch, ein wichtiger Baustoff im Blockhausbau. Feuchtes Torfmoos wird dabei in ausreichend dichter Lage als Dämmmaterial zwischen die einzelnen Stämme gelegt und bleibt auch nach dem Trocknen in der einmal eingenommenen Form. Zudem wirkt es antibiotisch, ist wasserdurchlässig und -speichernd – beides wirkt sich positiv auf die Haltbarkeit der Holzkonstruktion aus.
In der österreichischen Kulturlandschaft Hallstatt–Dachstein/Salzkammergut finden sich zahlreiche historische Belege für die Verwendung von Torfmoos. In die keilförmigen Fugen der Holzkonstruktionen wurde das zu einem Dichtungszopf versponnene Sphagnum eingelegt und mit Hilfe einer trapezförmigen Pressleiste fixiert. Auf dieses Weise wurden Blockzimmerungen gegen Zugluft aber auch Holzboote und Wasserbauten gegen eindringendes Wasser abgedichtet. Sobald diese Konstruktion mit Wasser in Kontakt kamen, absorbierten alle Konstruktionselemente Feuchtigkeit und quollen dabei auf. Die Geometrie der Konstruktionselemente und das Quellverhalten der Werkstoffe regelten auf diese Weise selbsttätig den Dichtheitsgrad der Fuge.[4]
Im Rahmen einer materialwissenschaftlichen Untersuchung wurden die Wärmeleitfähigkeit und das hygroskopische Verhalten von unterschiedlich schweren Torfmoosmatten untersucht. Es zeigte sich, dass Torfmoos ein sehr vielversprechendes Fugendichtungsmaterial ist und die Dämmeigenschaften jenen von Polystyrol oder Mineralwolle ebenbürtig sind. Im Rahmen dieses Forschungsprojekts wurden prototypische Baudetails zur Verwendung von Torfmoos als Dichtungs‐ und Dämmmaterial für die Bauanschlussfugen von Fenstern entwickelt.[5]
Aufgrund ihrer anatomischen und physiologischen Eigenschaften, wie beispielsweise eine fehlende Cuticula und die direkte Stoffaufnahme aus der Luft, werden Torfmoose zum aktiven Biomonitoring eingesetzt.[6] Ein Monitoring-Verfahren ist die Sphagnum-bag-technique, mittels der Torfmoose, die in gering belasteten Gebieten eingesammelt wurden, über einen Zeitraum von drei Monaten in Nylonnetzen in dem zu überwachenden Gebiet exponiert und anschließend analysiert werden.[7]
Der Lebensraum[8] von Torfmoosen sind nährstoffarme, mehr oder wenig saure Feuchtgebiete an und in Gewässern, vor allem in Hoch-, Übergangs- und Niedermooren, in Sümpfen, Wäldern und auf schattigen Felsformationen. Torfmoose fehlen weitgehend in Tieflandregenwäldern, in Wüsten und Steppengebieten.
Die Torfmoose sind außer in der Antarktis weltweit auf allen Kontinenten vorwiegend in borealen Regionen, aber auch in kühlen, nassen Gebirgsregionen und von Meeren beeinflussten Lebensräumen anzutreffen. In den Tropen besiedeln sie überwiegend gebirgige Regionen. Die größten Anteile an der Verbreitung[8] liegen auf der Nordhalbkugel der Erde mit dem eindeutigen Schwerpunkt in den großen Moorgebieten der kalten bis warmen gemäßigten Klimazonen von Nordeuropa,[9] Asien und Nordamerika. Die nördlichste Verbreitung geht mit der Besiedlung von Grönland, Alaska, der Taimyr-Halbinsel, Spitzbergen und dem nördlichen Skandinavien weit über den Polarkreis hinaus. Die flächige Verbreitung südwärts erstreckt sich bis zu 40° nördlicher Breite, in den Trockengebieten Zentralasiens liegt sie mit 50 bis 60° nördlicher Breite etwas höher.
Ein weiteres asiatisches geschlossenes Teilareal reicht von Kamtschatka über Japan, die Mandschurei, das südchinesische Bergland, Vietnam, die Philippinen, die indonesischen Inseln Sumatra und Java über den Äquator hinaus weiter nach Süden. Auch in den Bergwäldern Australiens und Neuseelands kommen Arten dieser Gattung vor.
In Europa liegt der Schwerpunkt der Verbreitung außer im erwähnten Nordeuropa in den atlantischen und subatlantischen Regionen Westeuropas. Die Vorkommen setzen sich gegen Süden bis in den Mittelmeerraum fort.
Das nordamerikanische geschlossene boreale Vorkommen reicht gegen Süden bis nach Florida und bis in die zentralamerikanischen Gebirge. Weitere Verbreitungsgebiete gibt es in den südamerikanischen Bergländern in Guyana und Brasilien sowie in den Anden bis nach Feuerland.
In Afrika wird das Gebiet des Atlasgebirges sowie das Nigerdelta in Westafrika besiedelt. Ein weiteres Verbreitungsareal erstreckt sich im östlichen Afrika vom Kilimandscharo und weiteren Gebirgsmassiven im Bereich des Großen Afrikanischen Grabenbruchs bis zur ehemaligen Kapprovinz Südafrikas.[10] Auch die vor dem Osten Afrikas liegende Insel Madagaskar zählt zum Verbreitungsgebiet der Torfmoose.
Weltweit werden je nach Quelle sehr kontrovers 150 bis zu etwa 300 Arten angegeben, die in neun Sektionen eingeteilt werden.[1] In Europa kommen etwa 40 Arten,[11] in Deutschland etwa 35[12] verschiedene Arten vor. In Österreich werden 34 Arten[13] gezählt.
In Deutschland kann man folgende Arten vorfinden:[8]
Durch die Zerstörung der Lebensräume sind die Torfmoose stark gefährdet. Dies findet seinen Niederschlag in der Roten Liste gefährdeter Arten der Weltnaturschutzunion IUCN und der einzelnen Nationalstaaten und deren Länder. Die IUCN wertet Sphagnum novo-caledoniae als gefährdet (“vulnerable”).[17]
Die auf dem Staatsgebiet vorkommenden Torfmoosarten der Bundesrepublik Deutschland werden sowohl von der Bundesrepublik als auch teilweise von den Ländern Deutschlands in den nationalen Roten Listen mit unterschiedlichen Gefährdungskategorien aufgeführt.[18]
Die Schweiz stellt 27 Arten in unterschiedlichen Gefährdungsgraden in ihre nationale Rote Liste der Moose.[19] Der Großteil wird als nicht gefährdet („Least Concern“) angegeben, 8 Arten als potentiell gefährdet („Near Threatened“) und 5 Arten als verletzlich („Vulnerable“) beschrieben.
In der Berner Konvention, dem Übereinkommen über die Erhaltung der europäischen wild lebenden Pflanzen und Tiere und ihrer natürlichen Lebensräume aus dem Jahre 1979, wird die Art Sphagnum pylaisii in Appendix 1[20] als zu schützende Art ausgewiesen.
Alle Arten der Torfmoose genießen mit der Fauna-Flora-Habitat-Richtlinie Nr. 92/43/EWG[21] in der aktualisierten Fassung vom 1. Januar 2007 gewisse Schutzmechanismen. Sie werden in Anhang V gelistet und können so mit Entnahme- und Nutzungseinschränkungen belegt werden. Weiters wird ihr Lebensraum durch Aufnahme der „Sauren Moore mit Sphagnum“ in Anhang I unter Schutz gestellt, wodurch für diese Lebensräume besondere Schutzgebiete ausgewiesen werden müssen. Lebende Hochmoore und aktive Flächenmoore sind hier sogar als vorrangig zu behandelnde Lebensraumtypen ausgewiesen.
In der Bundesrepublik Deutschland werden auf der Grundlage des Bundesnaturschutzgesetzes (BNatSchG) ebenfalls alle Torfmoosarten über die Anlage 1 der Bundesartenschutzverordnung[22] (BArtSchV) unter Schutz gestellt und in Folge als besonders geschützte Arten bezeichnet.
Die Schweiz schützt im Bundesgesetz über den Natur- und Heimatschutz[23] und begleitende Verordnungen die Moore als Lebensräume der Torfmoose und fördert die Renaturierung von Mooren und Moorlandschaften. Sie finden sich als Anlage 2 der entsprechenden Verordnung auf der Liste der geschützten Pflanzen.[24] Weiters fanden die Moore auf Grund der Rothenthurm-Initiative mit Art. 78 Abs. 5 Eingang in die Bundesverfassung und werden hier im Inventar der schützenswerten Lebensraumtypen unter Schutz gestellt.[25]
In den Vereinigten Staaten von Amerika führen verschiedene Bundesstaaten insgesamt 15 Torfmoosarten als bedrohte und gefährdete Pflanzen.[26]
Die Torfmoose (Sphagnum), auch als Bleichmoose bezeichnet, sind eine Gattung der Moose und gehören zu den Laubmoosen im weiteren Sinn. Die meisten leben in nährstoffarmen, sauren Habitaten. Durch die Zerstörung der Lebensräume der Torfmoose, überwiegend Moore und Feuchtheiden, sind die Moose stark gefährdet und zum Teil in drastischem Rückgang begriffen.
Kėmėnā aba baltė̄jė kėmėnā (luotīnėškā: Sphagnum) ī tuokis pelkiu augals, samana.
Kėmėnū stombrē gausē šakuoti, vėršou ėš lapu palėik tuokė galvokė. Būn švėisē žaliuos, balkšvuos spalvuos.
Kėmėnā aug vėsokiuos pelkies, sogol i tonkės, švėisės, porės vejės. Anėi natora juokiū šaknū, tūdie gera ondėni cielo sava kūno ė gal sosiorbtė 20-30 sīkiu daugiau ondenė nekap patīs svera. Kap kėmėnā sopūn, ėš anūm palėik torpė.
Kėmėnā napelīn, poikē sogera vilgšmė ė kvapa. Nug senuobės žmuonis liuob važioutė i pelkės rautė kėmėnū, vuo paskom anās komšīs truobū sėinuotarpius (terpsėinius). Kėmėnā poikē tink krākou.
Tekst üüb Öömrang Türewmöösk (Sphagnum) as di nööm faan en hialer rä slacher möösk.
Wikimedia Commons hää bilen of filmer tu: 
Wikispecies hää en artiikel tu: Türewmöösk (Sphagnum) as di nööm faan en hialer rä slacher möösk.
Sphagnum is a genus of approximately 380 accepted species[2][3] of mosses, commonly known as sphagnum moss, also bog moss and quacker moss (although that term is also sometimes used for peat). Accumulations of Sphagnum can store water, since both living and dead plants can hold large quantities of water inside their cells; plants may hold 16 to 26 times as much water as their dry weight, depending on the species.[4] The empty cells help retain water in drier conditions.
As Sphagnum moss grows, it can slowly spread into drier conditions, forming larger mires, both raised bogs and blanket bogs.[5] Thus, Sphagnum can influence the composition of such habitats, with some describing Sphagnum as 'habitat manipulators'.[6] These peat accumulations then provide habitat for a wide array of peatland plants, including sedges and ericaceous shrubs, as well as orchids and carnivorous plants.[7][8]
Sphagnum and the peat formed from it do not decay readily because of the phenolic compounds embedded in the moss's cell walls. In addition, bogs, like all wetlands, develop anaerobic soil conditions, which produces slower anaerobic decay rather than aerobic microbial action. Peat moss can also acidify its surroundings by taking up cations, such as calcium and magnesium, and releasing hydrogen ions.
Under the right conditions, peat can accumulate to a depth of many meters. Different species of Sphagnum have different tolerance limits for flooding and pH, and any one peatland may have a number of different Sphagnum species.[9][7]
An individual Sphagnum plant consists of a main stem, with tightly arranged clusters of branch fascicles usually consisting of two or three spreading branches and two to four hanging branches. The top of the plant (capitulum) has compact clusters of young branches that give the plant it's characteristic tuft-like appearance. Along the stem are scattered leaves of various shapes, named stem leaves; the shape varies according to species.
Sphagnum has a distinctive cellular structure. The stem portion consists of two important sections. The pith which is the site of food production and storage, and the cortical layer which serves to absorb water and protect the pith. Mosses have no vascular system to move water and nutrients around the plant. Thus tissues are thin and usually one cell thick to allow them to diffuse easily. Sphagnum mosses have two distinct cell types. There are small, green, living cells with chlorophyll (chlorophyllose cells) that produce food for the plant. Additionally there are larger hyaline or retort cells that are barrel shaped and have a pore at one end to allow for water absorption and improved water-holding capacity. These unique cells help Sphagnum to retain water during prolonged UV exposure.[10]
Sphagnum, like all other land plants, has an alternation of generations; like other bryophytes, the haploid gametophyte generation is dominant and persistent. Unlike other mosses, the long-lived gametophytes do not rely upon rhizoids to assist in water uptake.[4]
Sphagnum species can be unisexual (male or female, dioecious) or bisexual (male and female gametes produced from the same plant; monoecious); In North America, 80% of Sphagnum species are unisexual.[11]
Gametophytes have substantial asexual reproduction by fragmentation, producing much of the living material in sphagnum peatlands.[12]
Swimming sperm fertilize eggs contained in archegonia that remain attached to the female gametophyte. The sporophyte is relatively short-lived, and consists almost entirely of a shiny green, spherical spore capsule that becomes black with spores. Sporophytes are raised on stalks to facilitate spore dispersal, but unlike other mosses, Sphagnum stalks are produced by the maternal gametophyte. Tetrahedral haploid spores are produced in the sporophyte by meiosis, which are then dispersed when the capsule explosively discharges its cap, called an operculum, and shoots the spores some distance. The spores germinate to produce minute protonemae, which start as filaments, can become thalloid, and can produce a few rhizoids. Soon afterwards, the protonema develops buds and these differentiate into its characteristic, erect, leafy, branched gametophyte with chlorophyllose cells and hyaline cells.[13] This stage dominates the environment where Sphagnum grows, obliterating and burying the protonema and eventually building up into layers of dead moss called peat.
Carpets of living Sphagnum may be attacked by various fungi, and one fungus that is also a mushroom, Sphagnurus paluster, produces conspicuous dead patches. When this fungus and other agarics attack the protonema, Sphagnum is induced to produce nonphotosynthetic gemmae that can survive the fungal attack and months later germinate to produce new protonema and leafy gametophytes.[14] It is unknown whether the leafy stage can produce such gemmae.
Peat moss can be distinguished from other moss species by its unique branch clusters. The plant and stem color, the shape of the branch and stem leaves, and the shape of the green cells are all characteristics used to identify peat moss to species. Sphagnum taxonomy has been very contentious since the early 1900s; most species require microscopic dissection to be identified. In the field, most Sphagnum species can be identified to one of four major sections of the genus—classification and descriptions follow Andrus 2007 (Flora North America):[11]
The reciprocal monophyly of these sections and two other minor ones (Rigida and Squarrosa) has been clarified using molecular phylogenetics.[15] All but two species normally identified as Sphagnum reside in one clade; two other species have recently been separated into new families within the Sphagnales reflecting an ancestral relationship with the Tasmanian endemic Ambuchanania and long phylogenetic distance to the rest of Sphagnum.[16] Within main clade of Sphagnum, phylogenetic distance is relatively short, and molecular dating methods suggest nearly all current Sphagnum species are descended from a radiation that occurred just 14 million years ago.[17]
Sphagnum mosses occur mainly in the Northern Hemisphere in peat bogs, conifer forests, and moist tundra areas. Their northernmost populations lie in the archipelago of Svalbard, Arctic Norway, at 81° N.[18]
In the Southern Hemisphere, the largest peat areas are in southern Chile and Argentina, part of the vast Magellanic moorland (circa 44,000 square km; 17,000 sq. mi.).[19] Peat areas are also found in New Zealand and Tasmania. In the Southern Hemisphere, however, peat landscapes may contain many moss species other than Sphagnum. Sphagnum species are also reported from "dripping rocks" in mountainous, subtropical Brazil.[20]
As with many other mosses, Sphagnum species disperse spores through the wind. The tops of spore capsules are only about 1 cm (1⁄2") above ground, and where wind is weak. As the spherical spore capsule dries, the operculum is forced off, followed by a cloud of spores. The exact mechanism has traditionally attributed to a "pop gun" method using air compressed in the capsule, reaching a maximum velocity of 3.6 meters (12') per second,[21] but alternative mechanisms have been recently proposed.[22] High-speed photography has shown vortex rings are created during the discharge, which enable the spores to reach a height of 10 to 20 cm (4" to 8"), further than would be expected by ballistics alone. The acceleration of the spores is about 36,000G.[23][24] Spores are extremely important in establishment of new populations in disturbed habitats and on islands.[25]
Human activities like slash-and-burn and cattle grazing are believed to promote the growth and expansion of Sphagnum moss. Oceanic islands such as the Faroe Islands, the Galápagos or the Azores have recorded a significant increase in their Sphagnum populations after human settlement.[26][27]
Decayed, dried sphagnum moss has the name of peat or peat moss. This is used as a soil conditioner which increases the soil's capacity to hold water and nutrients by increasing capillary forces and cation exchange capacity – uses that are particularly useful in gardening. This is often desired when dealing with very sandy soil, or plants that need increased or steady moisture content to flourish. A distinction is sometimes made between sphagnum moss, the live moss growing on top of a peat bog, and 'sphagnum peat moss' (North American usage) or 'sphagnum peat' (British usage), the latter being the slowly decaying matter underneath.[28]
Dried sphagnum moss is used in northern Arctic regions as an insulating material.
Anaerobic acidic sphagnum bogs have low rates of decay, and hence preserve plant fragments and pollen to allow reconstruction of past environments.[8] They even preserve human bodies for millennia; examples of these preserved specimens are Tollund Man, Haraldskær Woman, Clonycavan Man and Lindow Man. Such bogs can also preserve human hair and clothing, one of the most noteworthy examples being Egtved Girl, Denmark. Because of the acidity of peat, however, bones are dissolved rather than preserved. These bogs have also been used to preserve food.[29] Up to 2000-year-old containers of butter or lard have been found.[30]
Sphagnum moss has been used for centuries as a dressing for wounds, including through World War I.[4][31] Preparations using Sphagnum such as Sphagnol soap have been used for various skin conditions including acne, ringworm, and eczema. The soap was used by the British Red Cross during both World Wars to treat facial wounds and trench sores.[32]
Since it is absorptive and extremely acidic, it inhibits growth of bacteria and fungi, so it is used for shipping seeds and live plants.
Peat moss is used to dispose of the clarified liquid output (effluent) from septic tanks in areas that lack the proper conditions for ordinary disposal means. It is also used as an environmentally friendly alternative to chlorine in swimming pool sanitation.[33] The moss inhibits the growth of microbes and reduces the need for chlorine in swimming pools.[34]
In Finland, peat mosses have been used to make bread during famines.[35]
In China, Japan and Korea, long strand dried sphagnum moss is traditionally used as a potting medium for cultivating Vanda falcata orchids.[36]
Several of the world's largest wetlands are sphagnum-dominated bogs, including the West Siberian Lowland, the Hudson Bay Lowland and the Mackenzie River Valley. These areas provide habitat for common and rare species. They also store large amounts of carbon, which helps reduce global warming.[37]
According to an article written in 2013, the U.S. got up to 80% of sphagnum peat moss it uses from Canada. At that time, in Canada, the peat bog mass harvested each year was roughly 1/60th of the peat mass that annually accumulated. About 0.02% of the 1.1 million km2 (422,000 square miles) of Canadian peat bog are used for peat moss mining.[38] Some efforts are being made to restore peat bogs after peat mining, and some debate exists as to whether the peat bogs can be restored to their premining condition and how long the process takes. "The North American Wetlands Conservation Council estimates that harvested peatlands can be restored to 'ecologically balanced systems' within five to 20 years after peat harvesting." Some wetlands scientists assert that "a managed bog bears little resemblance to a natural one. Like tree farms, these peatlands tend toward monoculture, lacking the biodiversity of an unharvested bog."[39]
PittMoss, a peat moss alternative made from recycled newspaper, has emerged as a sustainable substitute in growing media.[40] Coir has also been touted as a sustainable alternative to peat moss in growing media.[41] Another peat moss alternative is manufactured in California from sustainably harvested redwood fiber. Semi-open cell polyurethane materials available in flaked and sheet stock are also finding application as sphagnum replacements with typical usage in green wall and roof garden substrates.[42]
In the 2010s, Sphagnum peat in Chile has begun to be harvested at a large scale for export to countries like Japan, South Korea, Taiwan and the United States. Given Sphagnum’s property to absorb excess water and release it during dry months harvesting of Sphagnum, means that overexploitation may threaten the water supply in the fjords and channels of Chile.[43] Extraction of Sphagnum in Chile is regulated by law since 2 August 2018.[44] Since 2018 Chilean law allows only for the manual extraction of Sphagnum using only pitchforks or similar tools as an aid.[45] In a given area (polygon) at least 30% of Sphagnum coverage has to be left unharvested.[45] Harvested Sphagnum fibers may not exceed 15 cm (6") in length and the remaining Sphagnum after harvest may never have a length less than 5 cm (2") over the water table.[45] In the regions of Los Ríos (40°S) and Los Lagos (41–43°S) the same plots may be harvested after 12 years, while further south in Aysén (44–48°S) and Magallanes (49–56°S) 85 years have to pass before the same area is harvested again.[45]
Harvesting aside, bogs where Sphagnum grows have also come under threat by the development of wind farms in cool humid areas such as the Cordillera del Piuchén where the San Pedro Wind Farm was constructed in the 2010s.[46] The construction of each wind turbine usually implies the removal of vegetation and the alteration of the soil, changing by the way also of the local hydrology.[46]
Europe has a long history of the exploitation of peatlands. The Netherlands, for example, once had large areas of peatland, both fen and bog. Between 100 AD and the present, they were drained and converted to agricultural land.[8]: Fig. 14.2 The English broadlands have small lakes that originated as peat mines.[47] More than 90% of the bogs in England have been damaged or destroyed.[48][49] A handful of bogs has been preserved through government buyouts of peat-mining interests.[50] Over longer time scales, however, some parts of England, Ireland, Scotland, and Wales have seen expansion of bogs, particularly blanket bogs, in response to deforestation and abandonment of agricultural land.[8]: Fig. 11.8
New Zealand has, like other parts of the world, lost large areas of peatland. The latest estimates for wetland loss in New Zealand are 90% over 150 years.[51] In some cases, better care is taken during the harvesting of Sphagnum to ensure enough moss is remaining to allow regrowth. An 8-year cycle is suggested, but some sites require a longer cycle of 11 to 32 years for full recovery of biomass, depending on factors including whether reseeding is done, the light intensity, and the water table.[52] This "farming" is based on a sustainable management program approved by New Zealand's Department of Conservation; it ensures the regeneration of the moss, while protecting the wildlife and the environment. Most harvesting in New Zealand swamps is done only using pitchforks without the use of heavy machinery. During transportation, helicopters are commonly employed to transfer the newly harvested moss from the swamp to the nearest road.
Sphagnum is a genus of approximately 380 accepted species of mosses, commonly known as sphagnum moss, also bog moss and quacker moss (although that term is also sometimes used for peat). Accumulations of Sphagnum can store water, since both living and dead plants can hold large quantities of water inside their cells; plants may hold 16 to 26 times as much water as their dry weight, depending on the species. The empty cells help retain water in drier conditions.
As Sphagnum moss grows, it can slowly spread into drier conditions, forming larger mires, both raised bogs and blanket bogs. Thus, Sphagnum can influence the composition of such habitats, with some describing Sphagnum as 'habitat manipulators'. These peat accumulations then provide habitat for a wide array of peatland plants, including sedges and ericaceous shrubs, as well as orchids and carnivorous plants.
Sphagnum and the peat formed from it do not decay readily because of the phenolic compounds embedded in the moss's cell walls. In addition, bogs, like all wetlands, develop anaerobic soil conditions, which produces slower anaerobic decay rather than aerobic microbial action. Peat moss can also acidify its surroundings by taking up cations, such as calcium and magnesium, and releasing hydrogen ions.
Under the right conditions, peat can accumulate to a depth of many meters. Different species of Sphagnum have different tolerance limits for flooding and pH, and any one peatland may have a number of different Sphagnum species.
La sfagnoj aŭ torfmuskoj estas genro de muskoj. Ili apartenas al la briofitoj en la pli vasta senco. La plej multaj el ili kreskas en nutraĵmalriĉaj, acidaj habitatoj. Pro la detruo de la vivejoj de la sfagnoj fare de la homoj, ili estas tre minacataj.
La sfagnoj malsamas al aliaj briofitoj laŭ diversaj punktoj. Ilia protonemo konsistas ne el plektaĵo el ĉelaj fibroj, sed aspektas kiel talo. La gametofito estas nedisigita trunketo, kiu havas flankajn branĉojn kaj je la pinto „apikalan bruĝonon“. L plantoj formortas je la bazo kaj kreskas je la pinto (apikalo). La folioj ne havas ripojn. La folioj sidas plej ofte spiralforme en 2/5-divergenco kaj ili konsistas el senklorofilaj, vivantaj klorocitoj kaj malplenaj, mortaj hialocitoj. La flankaj branĉoj staras en faskoj je ĉiu kvara tiga folio kaj estas duope ĝis sepope. Rizoidoj mankas. La sporogono estas sentigaa, sed ĝi sidas sur tigeca plilongigo de la gametofitoj (pseŭdopodio). La kapsulo ne havas n peristomo kaj falfermiĝas ĉe subatmosfera premo per aŭskultebla sono pro forigo de la kovraĵo. En la kapsulo la arkesporo pligrandas ol la kolumelo. La anteridioj havas rondan formon kaj malfermiĝas sen ĉapo.
El la haploidaj majozosporoj elkreskas unue fadenforma protonemo. Por povi fari tion la sfagnoj bezonas mikozizon, kiu donas la necesajn nutraĵojn (precipe nitrogeno). La protonemo kreska al horizontala talo je kies malsupra flanko estas fadenecaj radiketoj (rizoidoj). Sur tiu talo kreskas poste la tipa muskoplanto (gametofito).
La gametofito konsistas el unu trunketo kaj palmeca krono (aŭ roseto), sub ĝi estas pluraj verticiloj. La epidermo de la trunko konsistas el mortaj perforataj ĉeloj, kiuj ensuĉas akvon pere de kapilara efiko. La folietoj konsistas el reto de kloroplasthavaj oblongaj ĉeloj (klorocitoj), inter kiuj ankaŭ sidas perforitaj ĉeloj, la hialocitoj. Pro tiu konstruo sfagnoj povas ensorbas enorman kvanton da akvo. Sfagno-muskoj povas formorti je la bazo, tiel ke el disbranĉita planto fariĝas multajn unuopajn plantojn.
La anteridioj (ujoj de masklaj ĉeloj) sidas en la foliakseloj de speciale kolorigitaj kaj formitaj branĉoj kaj estas kun longaj tigoj. La inaj arĥigonioj sidas je la pintoj de la flankbranĉoj.
Post la fekundiĝo kreskas sporofito, kiu konsistas el dikiĝinta piedo, malonga tigo kaj kapsulo. Ĝi dependas kiel ĉe aliaj muskoj de gametofitoj koncerne sia nutrado. La sporofito estas lavata de pseŭdopiedo (pseudopodium), kiun estas formita de gametofitoj. La arĥsporo) estas formita ne el la ekstera tavolo de la sporkapsulo (endotecio), sed de internaj ĉeloj de la ekstera tavolo (amfitecio).
Sfagnoj estas alterhumidaj plantoj, kiuj gravas por la estiĝo de Intermarĉoj kaj pluvmarĉoj. Ili ege bone adaptiĝis al tiaj kreskejoj. La sfagnoj ekzistas jenaj avantaĝojn kompare al ilia konkurencoj:
Sfagnoj reduktas ilian metabolado en sekaj tempoj je minumumo. Se tiam pluvas, la plantoj kapablas stoko grandan kvanton da akvo en iliaj rezervoĉeloj (hialinoĉeloj). Ili kapablas stoki pli ol la 30-oblo de ilia sekmaterialo je akvo. La ĉelo de la planto kondutas kiel ŝvelkorpoj.
Sfagnoj signife resondecas pri la ekstremaj vivokondigĉoj en la pluvmarĉoj. Ĉar ĝi ne havas radikojn, ĝi nutriĝas de pluvakvo kaj en ĝi estantaj nutraĵoj, kiujn ĝi stokas. Per tio sfagno adsorbas la nutraĵojn el sia ĉirkaŭo kaj la acideco kreskas. pro la oksigenmanko en la marĉo la organika substanco ne aŭ nur parte malkombiniĝas kaj informas nin pri la pasinteco – do ankaŭ la marĉomumioj, kies haŭto kaj haroj estas konservitaj pro la tanino. Mankas destruantoj, kiuj malkombinas tiuj partoj. Sen la acida medio la kadavroj jam delonge malkombiniĝis de detruantoj.
Sfagnoj estas uzata de hortkukulturaj entreprenoj kaj en flortero por plibonigi la kapablon stoki akvon. Krome sfagnoj servas kiel enpakmaterialo kaj brulaĵo.
Ankaoraŭ en stato de eksperimentado estas la kultivado de sfagno (sfagnokultivado aŭ torfkultivado) kiel anstaŭaĵo de nature kreskinta torfo.
La vivejo de sfagnoj estas nutraĵmalriĉaj, acidaj malsekejoj apud aŭ en akvejoj, precipe en marĉoj, abraroj kaj ombraj rokaĵoj. Sfagnoj mankas preskaŭ komplete en tropika pluvarbaro, en dezertoj kaj stepoj.
Krom en Antarktiko sfagnoj troviĝas sur ĉiu kontinento, precipe en borealaj regionoj, sed ankaŭ en pli malvarmaj, malsekaj montaraj regionoj kaj en regionoj kiuj estas influataj de maroj. En la tropikoj ili vivas preskaŭ nur en montaraj regionoj.
La plej granda parto de la kreskoregionoj traviĝas en la norda hemisferokaj tie precipe en la grandaj marĉaj regionoj de malvarmaj kaj varmaj moderaj klimatzonoj de Nordeŭropo,Azio kaj Nordameriko. La plej norda disvastigejo estas Gronlando, [[Alasko], la duoninsulo Tajmiro, Svalbardo kaj la nordo de Skandinavio trans la polara cirklo. La suda disvastigejo estas ĝis la 40° norda latitudo, en la sekaj regionoj de Mezazio ĝis 50 aŭ eĉ 60° norda latitudo.
Plua granda arealo estas de Kamĉatko trans [[Japanio], Manĉurio, la sudĉinaj montaraj arbaroj, Vjetnamio, la Filipinoj, la indoneziaj insuloj Sumatro kaj Javo trans la Ekvatoro suden. Ankaŭ en la montaraj arbaroj de Aŭstralio kaj Novzelando ekzistas tiuj specioj.
La nordamerika kreskoregiono entendiĝas de la norda boreala zono suden ĝis Florido kaj mezamerikaj montaroj. Pliaj regionoj, kie troviĝas sfagnoj, estas la montaroj en Gujano kaj Brazilo, en la Andoj eĉ ĝis Fajrolando.
En Afriko sfagnoj kreskas en la regiono de la atlasa montaro kaj de la niĝera delto en okcidenta Afriko. Krome sfagnoj troviĝas en orienta Afriko de la Kilimanĝaro kaj la aliaj montaraj masivoj en la Granda Rifto ĝis la iama kabprovinco Sudafriko. Ankaŭ Madagaskaro estass kreskoregiono de sfagnoj.
Depende de la fonto oni kalkulas kun 150 ĝis 300 specioj, kiuj estas dividitaj en naŭ sekcioj. En Eŭropo hejmiĝas ĉ. specioj.
En Germanujo troviĝas jenaj specioj:
pro la detruo de iliaj vivejoj la sfagnoj estas fort minacataj. Ili troviĝas parte en la Ruĝa listo de la minacataj specioj de la monda naturprotekta unio IUCN kaj la unuopaj ŝtatoj. IUCN rigardas Sphagnum novo-caledoniae kiel minacata.
La sfagnoj aŭ torfmuskoj estas genro de muskoj. Ili apartenas al la briofitoj en la pli vasta senco. La plej multaj el ili kreskas en nutraĵmalriĉaj, acidaj habitatoj. Pro la detruo de la vivejoj de la sfagnoj fare de la homoj, ili estas tre minacataj.
Sphagnum es un género de musgos comúnmente llamados musgos de turbera (en países anglosajones: peat moss). Los miembros de este género pueden retener grandes cantidades de agua dentro de sus células.
Incluye entre 150 y 350 especies algunas de las cuales pueden retener más de 20 veces su peso seco en agua.
Sphagnum consta de un pseudotallo principal con fascículos de ramas, por lo general de dos a tres ramas extendidas, y de dos a cuatro ramas colgantes. La parte de arriba de la planta, o capítulo contiene fascículos de ramas jóvenes densamente agrupadas.
El Sphagnum se puede distinguir de otras especies de musgos: (1) por las ramas agrupadas en fascículos a lo largo de los tallos; (2) por las células de las hojas de dos tipos, unas verdes, con clorofila ("clorocistos"), alternando con otras grandes, transparentes y porosas ("hialocistos"); y (3) por los esporófitos esféricos, sin peristoma, sostenidos por un pseudopodio (estructura de tejido gametofítico). La planta, la disposición, forma y anatomía de las ramas, el tallo y las hojas (de las ramas y de los tallos), la forma, disposición y número de los poros de los hialocistos, son todas ellas características usadas para identificar las diferentes especies de Sphagnum.
El musgo Sphagnum se distribuye ampliamente en el Hemisferio Norte, sobre todo en áreas de tundra húmedas, donde puede cubrir grandes extensiones de territorio. Las poblaciones más septentrionales del musgo de turbera están en el archipiélago de Svalbard. Existen también grandes superficies de Sphagnum en el Hemisferio Sur, principalmente en Nueva Zelanda, Tasmania, y el sur de Chile y Argentina, pero éstas contienen relativamente pocas especies. Existen muchas especies de Sphagnum que habitan en las alturas de los Andes tropicales, así como también existen varias especies de la cuenca del Amazonas y de las costas del Mar Caribe.
El esfagno seco también se usa en las regiones del norte Ártico como un material aislante.
También como sustrato en los viveros
Algunas de las especies de Sphagnum:
Sphagnum affine
Sphagnum apiculatum
Sphagnum auriculatum
Sphagnum balticum
Sphagnum capillifolium
Sphagnum compactum
Sphagnum cuspidatum
Sphagnum cymbifolium
Sphagnum fallax
Sphagnum fuscum
Sphagnum girgensohnii
Sphagnum magellanicum
Sphagnum majus
Sphagnum molle
Sphagnum novo-caledoniae
Sphagnum palustre
Sphagnum papillosum
Sphagnum platyphyllum
Sphagnum riparium
Sphagnum rubellum
Sphagnum russowii
Sphagnum squarrosum
Sphagnum subnitens
Sphagnum subsecundum
Sphagnum warnstorfii
Sphagnum carnivorous
y muchas más
Sphagnum es un género de musgos comúnmente llamados musgos de turbera (en países anglosajones: peat moss). Los miembros de este género pueden retener grandes cantidades de agua dentro de sus células.
Incluye entre 150 y 350 especies algunas de las cuales pueden retener más de 20 veces su peso seco en agua.
Turbasammal (valgesammal, rabasammal) ehk sfagnum (Sphagnum) on lehtsammaltaimede hõimkonda kuuluv perekond. Praeguseks on sellesse perekonda arvatud 382 liiki.[1] Eestis on nendest teada 38 liiki, millest kaheksa on siin esmakordselt kirjeldatud. Turbasammalde uurijaid nimetatakse sfagnoloogideks.[2]
Turbasamblad teeb eriliseks nende eriti suur veeimavusvõime: veekogus turbasammaldes võib olla 10 kuni 20 korda suurem nende kuivmassist (sõltuvalt liigist).[3]
1581. aastal kirjeldas Belgia botaanik Matthias Lobelius esimest korda turbasammalt, kuid nime "Sphagnum" võttis kasutusele Saksa botaanik Johann J. Dillenius 1719. aastal. 1753. aastal ilmus Carl von Linné teos Species plantarum, kus eristati turbasamblad teistest sammaldest. Turbasammalde uurimine muutus tõhusamaks 19. sajandil.[2]
Turbasammalde uurimisel on tähtsal kohal olnud Tartust pärit teadlased Edmund Russow ja C. Girgensohn. Russow on esmakirjeldajana siiani märgitud seitsme liigi puhul. Väga edukas on olnud ka Helsingi Ülikooli botaanikaprofessor Sextus O. Lindberg, kes kirjutas raamatu Euroopa ja Ameerika turbasammaldest. Esimene põhjalik ülevaade turbasammaldest ilmus 1911. aastal Carl F. Warnstorfi koostatuna.[2]
1954. aastal ilmus Eestis esimene turbasammaldest rääkiv raamat "Eesti NSV turbasamblad", kus oli kirjeldatud 38 liiki. 1998. aastal ilmus "Eesti sammalde määraja", kus oli 37 liiki. 2013. aastal ilmus "Eesti turbasamblad", milles on jälle 38 turbasammalde liiki.[2]
Turbasammal on väga levinud ehk kosmopoliitne perekond. Turbasamblad puuduvad vaid antarktika mandril. Põhjapoolkera niisketes kasvukohtades on turbasamblad valitsev taimerühm. Põhjapoolkeral on turbasambla liigid sageli soodes ja märgades tundra piirkondades valdavateks taimedeks. Nende levila ulatub kuni 81. põhjalaiuskraadini Põhja-Norra Svalbardi saarestikus. Lõunapoolkeral on turbasammalde liigiline mitmekesisus hoopis väiksem kui põhjapoolkeral. Lõunapoolkeral on laiaulatuslikud turbasambla piirkonnad Tšiilis, Argentinas, Brasiilias, Uus-Meremaal ja Tasmaanias.[2]
Mõnede autorite arvates on turbasambla (Sphagnum) perekond maailma kõige laiema levikualaga.[4]
Turbasamblad on niiskeid ja märgasid kasvutingimusi eelistavad taimed. Põhiliselt leidub neid soodes ja soostuvatel aladel. Turbasamblad ei suuda kasvada kuivades tingimusteks nagu näiteks kõrbetes.[5] Lisaks on leitud mõningaid turbasamblaid ekstreemsetest kasvukohtades (Islandi kuumaveeallikate äärest).[2]
Ökoloogiliste nõudmiste suhtes on turbasamblad erinevad: on laia amplituudiga ja kitsa amplituudiga liike.[2] Turbasamblaid on võimalik jaotada kolmeks vastavalt toitainete nõudluse järgi:
Mõned liigid kasvavadki ainult rabas või ainult allikasoodes, kuid on ka liike, mis kasvavad igal pool niisketes kohtades. Enamik turbasambla liike kasvavad valgusküllastes kohtades, vaid üksikud liigid eelistavad varju. Turbasamblaid on võimalik jagada kasvukohaeelistuste järgi viieks: soostunud metsade, madalsoo ja siirdesoo, siirdesoode ja õõtsikute, rabastunud metsade ja rabade liigid.[2]
Turbasambla perekonda on lihtne ära tunda väga iseloomuliku välimuse tõttu, kuid liike eristada on keerulisem. Liikide eristamiseks looduses läheb vaja luupi ning mõningate liikide määramiseks peaks kasutama mikroskoopi.[3] Turbasamblad võivad olla väga varieeruva värvusega: kollased, punased, rohelised, pruunid.[2]
Turbasammaldel puudub juur. Taim kasvab tipust ja samal ajal kõduneb alumises osas. Lisaks pole turbasammaldel ka juhtkude ega õhulõhesid.[5] Turbasammal koosneb varrest, oksakimpudest ja oksakimpudest moodustunud kapiitulumist. Tavaliselt vars ei harune ning oksakimbud on varre külge kinnitunud spiraalselt. Oksakimpudes võivad olla nii laiuvad kui ka rippuvad oksad.[2]
Varre kõige välimiseks kihiks on kattekude ehk epiderm. Kattekude paikneb ümber tugikoe. Tugikude omakorda on ümber põhikoe ehk parenhüümi. Õhukeste seintega rakkudest moodustunud kattekude nimetatakse hüalodermiks. Hüalodermi moodustavad hüalotsüstid, mis säilitavad vett. Mõnikord on hüalodermis ka retortrakud, mis on sama ülesandega nagu hüalotsüstid.[2]
Vart ja oksi katavad lehed, mis on erineva kuju ja suurusega. Oksadel on tipust teritunud kitsad lehed[2] ning võivad olla erineva kujuga.[5] Varrel on tipust ümaramad laiemad lehed.[2] Lehed koosnevad kahesugustest rakkudest: kloroplaste sisaldavad kitsad klorotsüstid ja laiemad sisaldiseta hüalotsüstid.[5]
Omapärase vee säilitus- ja kogumissüsteemi moodustavad tühimikud, mis jäävad varte, okste ja lehtede vahele. Lisaks osalevad seal ka hüalotsüstide vahele jäävad mikroskoopilised ruumid. Mõnede liikide veeimamisvõime võib nende tavapärast massi suurendada kuni 20 korda. Turbasamblaalad on tavaliselt happelised, sest turbasamblad omastavad hästi kaltsiumi- ja magneesiumikatioone, millest vabanevad vesinikioonid.[2]
Turbasamblad võivad levida nii vegetatiivselt kui ka eostega. Üldiselt toimub kauglevi eostega ja lähilevi vegetatiivselt gametofüütide tükkidega. Võsude tekkimine saab alguse eostest eelniidi moodustumisega. Eelniit on üherakukihiline, ühel pool tekivad risoidid ja teisel pool pung. Võsu moodustubki pungast. Gametofüüdiks nimetatakse võsu, millel arenevad suguorganid ehk gametangiumid. Isasgametangiumid ehk anteriidid paiknevad jämenenud okste tipusosas lehtede kaenlas. Emasgametangiumid ehk arhegoonid on lühikeste okste tippudes. Viljastumine toimub emasgametangiumis ning seal areneb sügoot. Sügoodist hakkab omakorda arenema eoskuprast ning jalast (haustorist) koosnev sporofüüt. Hiljem tekib sporofüüdi pikenemisest ebajalg. Eosed paiknevad eoskupras, mis koosneb urnist ja kaanest. Urnis rõhu tõustes lendab kaas pealt ja eosed paiskuvad suurel kiirusel välja ning on võimelised levima kaugele.[2]
Turbasamblaid ohustab inimtegevus nagu kuivendamine, veerežiimi muutmine, veekogude eutrofeerumine, koosluste muutus õhusaaste ja keskkonnasaaste tõttu. Kõige suuremas hädas on liigid, millel on väike ökoloogiline amplituud.[2]
Põhiliseks ohuks Eestis turbasammaldele on turba kaevandamine. Turbasammalde kasvuga tekib turvast küll koguaeg juurde, kuid praeguse hetkega ületab väljakaevatud turba hulk juurdekasvu.[6] Turbasamblad tekitavad turvast juurde umbes 1 millimeeter aastas sõltuvalt aastast, kuid kaevandamine ületab selle 3,5–4,5-kordselt.[3]
Eestis kanti samblad Eesti punasesse raamatusse 1998. aastal. Nimekirjas olevatest sammaldest seitse olid turbasamblad: Ångstroemi turbasammal, kõrvturbasammal, Jenseni turbasammal, Lindbergi turbasammal, Viierealine turbasammal, põhja-turbasammal. 2008. aasta punases nimestikus on kirjas 18 turbasamblaliiki. 2008. aasta punases nimestikus on üheksa ohuvälist, üks väljasurnud, üks ohulähedane, neli on ohukategoorias olevat liiki. Eestis kasvavad liigid pole siiski maailmas haruldased.[2]
Alates 2004. aastast on Eesti looduskaitse III kaitsekategoorias kirjas neli turbasammalt: Lindbergi turbasammal, loigu-turbasammal, viierealine turbasammal, Wulfi turbasammal. Perekond turbasammal kuulub Euroopa Loodusdirektiivi V lisasse ning on seega kogu Euroopas jälgimise all.[2]
Turbasamblaid on võimalik kasutada palkmajade soojustusena. Akende uduseks minemise takistamiseks saab panna turbasamblaid akna vahele. Hügieenitoimingutes on juba vanad roomlased kasutanud turbasamblaid. Kuna turbasamblad imavad palju vett, siis on neid kasutatud hügieenisidemetes ja mähkmetes. Matkamisel on hea panna turbasamblad jalanõudesse, kuna imevad endasse seal tekkinud niiskuse.[2]
Esimese maailmasõja ajal kasutati turbasamblaid sidemetena haavade sidumiseks, kuna turbasammaldel on ka bakteritsiidne toime. Viikingid ja tänapäeva inimesed Norras hoiustavad oma toitu turbasambla sees, kuna seal püsib see värskena. Turbasamblaid kasutatakse ka mõnede taimede (orhidee, bonsai) kasvatamisel aluspinnana. Lisaks on võimalik turbasammaldega puhastada basseinivett.[2]
Turbasamblaid on söögiks kasutatud väga vähe: rasketel aegadel leivatainas. Maitseainena on turbasamblad siiski rohkem tuntud ning neid on kasutatud isegi Šoti viski maitsestamisel.[2]
Kuna turbasammalde kasutamise populaarsus on kasvanud, on ohus mõned kooslused ja liigid. Selleks, et ohtu vähendada ja nõudlust rahuldada, on loodud turbasammalde kasvatamise farmid (Sphagnum farming).[2]
Eestis on turbasammalde produktiivsuseks mõõdetud 0,7–1,3 grammi ruutdetsimeetri kohta aastas.[7]
Eestis asuvad turbasambla liigid kuuluvad üheksasse sektsiooni. Sektsioonid on loodud selleks, et oleks kergem liike määrata.[2]
1. Sphagnum austinii Sull. – kattuvlehine turbasammal (Eestis üsna haruldane);
2. Sphagnum centrale C. E. O. Jensen – kahjaks turbasammal (Eestis üsna sage);
3. Sphagnum magellanicum Brid. – lillakas turbasammal (kõige sagedasem Eestis);
4. Sphagnum palustre L. – nõgusalehine turbasammal (Eestis sage);
5. Sphagnum papillosum Lindb. – näsajas turbasammal (Eestis üsna sage);
6. Sphagnum compactum Lam. & DC. – tihe turbasammal (Eestis laialt levinud);
7. Sphagnum aongstroemii C.Hartm. – Ångstroemi turbasammal (Eestis leitud ühe korra 19. sajandil);
8. Sphagnum capillifolium (Ehrh.) Hedw. – teravalehine turbasammal (Eestis väga sage);
9. Sphagnum fimbriatum Wilson – narmaslehine turbasammal (Eestis üsna sage);
10. Sphagnum fuscum (Schimp.) H.Klinggr. – pruun turbasammal (Eestis väga sage);
11. Sphagnum girgensohnii Russow – Girgensohni turbasammal (Eestis sage);
12. Sphagnum molle Sull. – pehme turbasammal (Eestis väga haruldane);
13. Sphagnum quinquefarium (Braithw.) Warnst. – viierealine turbasammal (Eestis väga haruldane, looduskaitse III kategooria);
14. Sphagnum rubellum Wilson – punane turbasammal (Eestis väga sage);
15. Sphagnum russowii Warnst. – Russowi turbasammal (Eestis sage);
16. Sphagnum subfulvum Sjors – põhja-turbasammal (Eestis haruldane);
17. ]Sphagnum subnitens Russow & Warnst. – sulgjas turbsammal (Eestis sage);
18. Sphagnum warnstorfii Russow – Warnstorfi turbasammal (Eestis sage);
19. Sphagnum squarrosum Crome – mets-turbasammal (Eestis väga sage);
20. Sphagnum teres (Schimp.) Ångstr. – allikasoo-turbasammal (Eestis esineb sageli);
21. Sphagnum wulfianum Girg. – Wulfi turbasammal (vähe arvukas, looduskaitse III kategooria);
22. Sphagnum auriculatum Schimp. – kõrv-turbasammal (teada kaks leiukohta);
23. Sphagnum contortum Schultz – keerd-turbasammal (Eestis sage);
24. Sphagnum inundatum Russow – loigu-turbasammal (Eestis harva, looduskaitse III kategooria);
25. Sphagnum platyphyllum (Lindb. ex Braithw.) Warnst. – laialehine turbasammal (Eestis esineb pillatult);
26. Sphagnum subsecundum Nees – lodu-turbasammal (Eestis esineb pillatult);
27. Sphagnum angustifolium (C. E. O. Jensen ex Russow) C. E. O. Jensen – kitsalehine turbasammal (Eestis sage);
28. Sphagnum balticum (Russow) C. E. O. Jensen – Balti turbasammal (Eestis sage);
29. Sphagnum cuspidatum Ehrh. ex Hoffm. – pudev turbasammal (Eestis väga sage);
30. Sphagnum fallax (H.Klinggr.) H.Klinggr. – hõre turbasammal (Eestis väga sage);
31. Sphagnum flexuosum Dozy & Molk. – harilik turbasammal (Eestis sage);
32. Sphagnum jensenii H.Lindb. – Jenseni turbasammal (Eestis väga haruldane);
33. Sphagnum lindbergii Schimp. – Lindbergi turbasammal (Eestis üsna haruldane, looduskaitse III kategooria);
34. Sphagnum majus (Russow) C. E. O. Jensen – turris turbasammal (Eestis sage);
35. Sphagnum obtusum Warnst. – tömp turbasammal (Eestis üsna sage);
36. Sphagnum pulchrum (Lindb. ex Braithw.) Warnst. – kuldne turbasammal (Eestis haruldane);
37. Sphagnum riparium Ångstr. – kallas-turbasammal (Eestis sage);
38. Sphagnum tenellum (Bird.) Pers. ex Brid. – õrn turbasammal (Eestis üsna sage).
Turbasammal (valgesammal, rabasammal) ehk sfagnum (Sphagnum) on lehtsammaltaimede hõimkonda kuuluv perekond. Praeguseks on sellesse perekonda arvatud 382 liiki. Eestis on nendest teada 38 liiki, millest kaheksa on siin esmakordselt kirjeldatud. Turbasammalde uurijaid nimetatakse sfagnoloogideks.
Turbasamblad teeb eriliseks nende eriti suur veeimavusvõime: veekogus turbasammaldes võib olla 10 kuni 20 korda suurem nende kuivmassist (sõltuvalt liigist).
Sphagnum goroldio genero bat da, Sphagnaceae familiako bakarra. 151-350 espezie ditu, zohikatz-goroldio deitutakoak (ingelesez: peat moss), munduko lurren %1 estaltzen dutenak. Esfagnoek, bai bizirik, bai hilik, ura metatzeko gaitasun aparta dute: espezie batzuek, urasetzen direnean, beren pisu lehorra halako 20 pilatzen ahal dute zelulen barnean.
Esfagnoak funtsezkoak dira zohikatzaren sorreran. Ez sustrairik, ez egiazko ehunik ez duten landare hauek, gorantz etengabe hazten diren heinean, beheko aldea hil egiten da. Urez asetutako ingurune azido eta anoxikoan bizi direnez gero, materia organikoa ez da usteltzen eta zohikatz bilakatzen da.
Esfagnoak zohikaztegi eta antzeko hezeguneetan hazten dira, kuxin berdeak edo, batzuetan, gorrixkak eratuz. 10-40 cmko kaulidio ("zurtoin") tenteak dituzte, inguru osoan adaxka laburrak dituztenak. Bai kaulidioan, bai adaxketan, ezkata-itxurako filidioak ("hostoak") dauzkate. Filidioetan bi zelula mota daude: klorozistoak, zelula fotosintetiko txikiak, eta hialozistoak, ura metatzen dutenak.
Sphagnum generoko goroldiak Ipar Hemisferioko zohikaztegi, konifero-baso eta tundra hezeko eremuetan hazten dira, batez ere. Populaziorik iparraldekoena Svalbard uhartedian (Norvegia, 81° N) dago.
Hego Hemisferioko esfagnadi zabalenak Txile eta Argentinako hegoaldean daude. Beste espezie batzuk Brasilgo mendialde subtropikaleko harkaitz hezeetan bizi dira.
Sphagnum goroldio genero bat da, Sphagnaceae familiako bakarra. 151-350 espezie ditu, zohikatz-goroldio deitutakoak (ingelesez: peat moss), munduko lurren %1 estaltzen dutenak. Esfagnoek, bai bizirik, bai hilik, ura metatzeko gaitasun aparta dute: espezie batzuek, urasetzen direnean, beren pisu lehorra halako 20 pilatzen ahal dute zelulen barnean.
Esfagnoak funtsezkoak dira zohikatzaren sorreran. Ez sustrairik, ez egiazko ehunik ez duten landare hauek, gorantz etengabe hazten diren heinean, beheko aldea hil egiten da. Urez asetutako ingurune azido eta anoxikoan bizi direnez gero, materia organikoa ez da usteltzen eta zohikatz bilakatzen da.
Rahkasammalet (Sphagnum) on laajahko sammalten suku. Lajeja kasvaa soilla, missä ne hallitsevat pohjakerrosta, ja kosteilla tundra-alueilla. Lajeja esiintyy pääasiassa pohjoisella pallonpuoliskolla. Pohjoisimmat esiintymät ovat Huippuvuorilla. Eteläisellä pallonpuoliskolla lajimäärä on pienempi.
Rahkasammalet muodostavat maatuessaan turvetta. Vuodessa rahkasammalen yläosa kasvaa pituutta noin sentin, ja alaosa maatuu turpeeksi. Rahkasammal viihtyy happamassa maassa, ja osittain maatuneen rahkasammalen muodostama turve on niin hapanta, etteivät yleiset puulajit ja monet varvut menesty siinä. Toisille varpulajeille rahkasammalturve on oivallinen kasvualusta. Lajit voivat imeä suuria määriä vettä soluihinsa, jotkin lajit voivat pidättää 20 kertaa kuivapainonsa verran vettä. Turvetta käytetään tästä syystä maanparannusaineena. Monissa kielissä rahkasammalen nimi on joko valkosammal tai turvesammal, ja se on helpoimmin tunnistettavissa vaalean vihreästä tai punertavasta väristään. Rahkasammalia on hyvin monen värisiä – vihreän-, punaisen-, keltaisen- tai punaruskeansävyisiä.
Sphagnum-sektioon kuuluu 54 lajia. Ne ovat suuria ja möyheitä. Niiden varsilehdet ovat leveä- ja pyöreäkärkisiä, suurempia tai ainakin yhtäsuuria kuin haaralehdet.[1]
Rigida-sektioon kuuluu viisi lajia. Ne ovat vaaleita ja niillä on pienet ja kolmiomaiset varsilehdet.[2]
Tähän sektioon kuuluu vain yksi laji.[3]
Squarrosa-sektioon kuuluu neljä lajia. Ne ovat keski- tai suurikokoisia, vihreitä tai kellanruskeita. Niiden haaralehdet ovat siirrottavakärkisiä.[4]
Subsecunda-sektioon kuuluu 99 lajia.[5]
Cuspidata-sektioon kuuluu noin 55 lajia. Ne ovat yleensä vaaleita ja isokokoisia. Varsilehdet ovat usein haaralehtiä lyhyempiä, kolmiomaisia tai risakärkisiä.[6]
Tähän sektioon kuuluu vain yksi laji.[7]
Acutifolia-sektioon kuuluu 60 lajia. Ne ovat pieniä tai keskikokoisia ja niiden haaralehdet ja varsilehdet ovat samankokoisia.[8]
Rahkasammalet (Sphagnum) on laajahko sammalten suku. Lajeja kasvaa soilla, missä ne hallitsevat pohjakerrosta, ja kosteilla tundra-alueilla. Lajeja esiintyy pääasiassa pohjoisella pallonpuoliskolla. Pohjoisimmat esiintymät ovat Huippuvuorilla. Eteläisellä pallonpuoliskolla lajimäärä on pienempi.
Rahkasammalet muodostavat maatuessaan turvetta. Vuodessa rahkasammalen yläosa kasvaa pituutta noin sentin, ja alaosa maatuu turpeeksi. Rahkasammal viihtyy happamassa maassa, ja osittain maatuneen rahkasammalen muodostama turve on niin hapanta, etteivät yleiset puulajit ja monet varvut menesty siinä. Toisille varpulajeille rahkasammalturve on oivallinen kasvualusta. Lajit voivat imeä suuria määriä vettä soluihinsa, jotkin lajit voivat pidättää 20 kertaa kuivapainonsa verran vettä. Turvetta käytetään tästä syystä maanparannusaineena. Monissa kielissä rahkasammalen nimi on joko valkosammal tai turvesammal, ja se on helpoimmin tunnistettavissa vaalean vihreästä tai punertavasta väristään. Rahkasammalia on hyvin monen värisiä – vihreän-, punaisen-, keltaisen- tai punaruskeansävyisiä.
Sphagnum
Sphagnum (la Sphaigne) est un genre de mousses de la famille des Sphagnaceae.
Le genre Sphagnum regroupe de 1 510 à 3 500 espèces dans le monde[1], qui forment des tourbières couvrant environ 3 % des terres émergées (habitats humides situés en zone circum-polaire pour la plupart et "tourbières à sphaignes" dispersées en montagne ou sur des substrats lessivés et acidifiés ailleurs).
Les Sphagnaceae et les Ambuchananiaceae sont considérées comme les deux seules familles de l'ordre des Sphagnales par certains auteurs. Pour d'autres, les Sphagnaceae sont l'unique famille de l'ordre, les Ambuchananiaceae étant placées dans l'ordre des Ambuchananiales[2].
Certaines espèces de sphaignes tolèrent largement les inondations, de fortes variations de la température (à condition de rester gorgées d'eau) et de pH. Plusieurs espèces de sphaignes sont généralement trouvées dans une même tourbière[3]. Dans de bonnes conditions, au cours de siècles ou millénaires, la tourbe peut se former sans interruption et s'accumuler sur plusieurs mètres d'épaisseur, voire exceptionnellement dizaines de mètres en zone tropicale.
Plusieurs espèces de tourbières et notamment certaines espèces de sphaignes ont la propriété de capter et stocker des cations tels que le calcium et le magnésium, en libérant des ions d'hydrogène, contribuant ainsi à acidifier le milieu, ce qui empêche d'autres espèces de s'y installer.
Les sphaignes jouent un rôle important dans la Nature, et pour l'économie humaine car :
Chez Sphagnum, comme chez les autres bryophytes, le gamétophyte est le stade dominant. Au contraire du sporophyte (décrit plus bas), le gamétophyte est persistant.
Les éléments individuels qui forment la tourbière à sphaigne se composent chacun d'une tige principale, portant des feuilles caulinaires et des rameaux étroitement disposés en faisceaux, qui portent à leur tour des feuilles raméales. Ces deux types de feuilles n'ont pas la même forme et servent largement à l'identification des espèces de sphaignes. Chaque "brin" de mousse présente deux types de cellules ; en hauteur se trouvent les cellules, vivantes, petites, vertes (cellules chlorophylliennes ou chlorocystes) alors qu'à sa base, la tige conserve des cellules grandes, claires qui sont mortes mais sont encore structurelles (cellules hyalines, appelées hydrocystes ou hyalocystes)[9] stockant de l'eau et quelques minéraux dans les vides de contenu cellulaire grâce à une paroi qui reste étanche durant des années, souvent renforcée par des anneaux cellulosiques, appelés « fibrilles », qui évitent leur déformation par l'eau.
Le sommet de la plante (dit apex ou capitule ou capitulum) est formé du bourgeon apical, par lequel la sphaigne croît indéfiniment. Juste sous l'apex se présente un amas plus compact de jeunes branches.
Les capitula plus ou moins collés les uns aux autres forment la partie visible du tapis de mousse. Ils sont portés sur une tige feuillée. À la base, la tige meurt, laissant de 10 à 40 cm de portion vivante prenant assise sur la tourbe, issue de la décomposition partielle du matériel végétal accumulé (les sphaignes sont des végétaux « invasculaires » ; leur tige ne présente aucun vaisseau).
Le sporophyte est une petite capsule rouge à brun-noir portée sur un pseudopode d'origine gamétophytique. La capsule est obturée par un opercule déhiscent. Quand la capsule arrive à maturité, elle se déshydrate et, de sphérique, elle devient cylindrique. La pression interne de l'air peut monter jusqu'à 5 bars[réf. souhaitée]. La capsule expulse alors, avec une vitesse d'éjection comprise entre 10 et 30 m/s, 20 000 à 250 000 spores qui parviennent à atteindre plus de 10 centimètres[10] au-dessus du sol car elles s'organisent en un anneau tourbillonnaire. Cet anneau est déjà connu dans le déplacement des méduses et des calmars, mais c'est la première fois qu'on le découvre chez des végétaux[11].
Les sphaignes forment des tapis plus ou moins denses, et constituent des milieux auto-entretenus presque toujours gorgés d'eau (dits « tourbières à sphaignes »). Elles n'ont pas de tissu conducteur ni de soutien (tels que xylème et phloème) ; leur port dressé est donc dû à la turgescence et au support découlant de leur densité.
Ces bryophytes, malgré une taille individuellement modeste, sont à l'origine de la formation de millions d'hectares-type de tourbières par lente accumulation de leur matière organique. Les sphaignes ont une croissance indéterminée par leur extrémité apicale alors qu'elles meurent par leur base. Lorsque la production de biomasse végétale est supérieure à sa décomposition à la base, il y a accumulation de la matière organique. Les parties mortes, à la base des coussins, constituent la tourbe. Elles peuvent ainsi considérablement modifier les paysages et la biodiversité locale en allongeant le cycle de l'eau, en changeant le micro-climat, voire le climat régional dans le cas des très grandes tourbières et en sélectionnant la flore et la faune selon un gradient calcicole – calcifuge[12].
Dans de bonnes conditions, les sphaignes s'allongent rapidement (environ 3 cm par an[réf. souhaitée]).
La structure cellulaire de la Sphaigne permet une très forte rétention d’eau : un tapis de sphaigne qui pèserait 10 kg à l’état sec peut retenir jusqu’à 720 à 770 litres d’eau[13].
Les sphaignes possèdent une grande capacité d'échange cationique, c'est-à-dire qu'elles sont efficaces pour absorber les sels minéraux présents dans le milieu (Ca+, Mg+, K+, Na+) par des échanges avec des protons H+. Ce phénomène leur permet l'absorption efficace des éléments nutritifs[14],[15]. En sécrétant des protons, les sphaignes abaissent le pH et contribuent à l'acidité des tourbières.
Dans la plupart des pays, les tourbières à sphaignes sont en régression, et de manière générale, dans les pays industriels ou très cultivés, le nombre d'espèces de bryophytes (mousses) diminue[16].
Plusieurs menaces concernent les tourbières et leurs espèces :
De nombreuses études ont mis en évidence les dégâts faits par les dépôts d'azote aéroporté sur des plantes supérieures cultivées, mais aussi sur les lichens, les mousses et certaines algues vertes, (plutôt dans ces trois cas à proximité de lieux d'émissions), mais avec des effets dont les causes et explications peuvent être brouillées par des synergies avec d'autres polluants (SO2 et ozone notamment).
Des opérations de restauration écologique et de gestion restauratoire de tourbières à sphaignes sont tentées, avec des succès et des échecs, dans de nombreuses tourbières en raison des services qu'elles rendent pour l'eau et de la biodiversité qu'elles abritent[21].
Les sphaignes sont parfois utilisées en lieu et place de la tourbe blonde pour fabriquer l'hypertufa.
La sphaigne est aussi utilisée pour la réalisation de structures végétales, toitures ou murs végétaux ainsi que pour la culture de plantes carnivores. Des entreprises spécialisées[22] utilisent plus particulièrement la sphaigne du Chili, extraite sur l'île de Chiloé et possédant des propriétés intéressantes pour la culture des plantes à la verticale.
Chez les Aïnous, la sphaigne est utilisée comme soin contre la variole[23].
Selon BioLib (22 septembre 2020)[24] :
Selon Catalogue of Life (22 septembre 2020)[25] :
Selon ITIS (22 septembre 2020)[26] :
Selon The Plant List (22 septembre 2020)[27] :
Selon Tropicos (22 septembre 2020)[28] (Attention liste brute contenant possiblement des synonymes) :
Sphagnum
Sphagnum (la Sphaigne) est un genre de mousses de la famille des Sphagnaceae.
Le genre Sphagnum regroupe de 1 510 à 3 500 espèces dans le monde, qui forment des tourbières couvrant environ 3 % des terres émergées (habitats humides situés en zone circum-polaire pour la plupart et "tourbières à sphaignes" dispersées en montagne ou sur des substrats lessivés et acidifiés ailleurs).
Les Sphagnaceae et les Ambuchananiaceae sont considérées comme les deux seules familles de l'ordre des Sphagnales par certains auteurs. Pour d'autres, les Sphagnaceae sont l'unique famille de l'ordre, les Ambuchananiaceae étant placées dans l'ordre des Ambuchananiales.
Certaines espèces de sphaignes tolèrent largement les inondations, de fortes variations de la température (à condition de rester gorgées d'eau) et de pH. Plusieurs espèces de sphaignes sont généralement trouvées dans une même tourbière. Dans de bonnes conditions, au cours de siècles ou millénaires, la tourbe peut se former sans interruption et s'accumuler sur plusieurs mètres d'épaisseur, voire exceptionnellement dizaines de mètres en zone tropicale.
Plusieurs espèces de tourbières et notamment certaines espèces de sphaignes ont la propriété de capter et stocker des cations tels que le calcium et le magnésium, en libérant des ions d'hydrogène, contribuant ainsi à acidifier le milieu, ce qui empêche d'autres espèces de s'y installer.
Cretna mahovina (bijela mahovina, lat. Sphagnum), rod mahovnjača sa tritostotinjak[1] vrsta koje čine samostalnu porodicu. U razred se uključuje i fosilni red Protosphagnales, čiji je jedini predstavnik Protosphagnum nervatum.
Cretne mahovine su trajnice od kojih nekoliko vrsta raste i u Hrvatskoj. Fosilizirani ostaci vrste S. palustre otkriveni su u tresetu starom oko 23.900 godina na havajima, i ta je vrsta tamo opstala do danas. [2]
Cretna mahovina (bijela mahovina, lat. Sphagnum), rod mahovnjača sa tritostotinjak vrsta koje čine samostalnu porodicu. U razred se uključuje i fosilni red Protosphagnales, čiji je jedini predstavnik Protosphagnum nervatum.
Cretne mahovine su trajnice od kojih nekoliko vrsta raste i u Hrvatskoj. Fosilizirani ostaci vrste S. palustre otkriveni su u tresetu starom oko 23.900 godina na havajima, i ta je vrsta tamo opstala do danas.
Barnamosar (fræðiheiti: Sphagnum) er ættkvísl mosa sem eru afar rakadrægir. Barnamosi vex aðalega á norðurhveli jarðar í freðmýri, en einnig er að finna tegundir (þótt þær séu færri) á suðurhveli jarðar.
Íslenska heitið "barnamosi" er komið til af því að hann var settur undir hjá ungbörnum og dró í sig þvag þegar þau migu undir. Hann hefur einnig notagildi eins og að vera jarðvegsumbót, einangrun, gleypir, og eldsneyti. Dæmi voru til þess að hann væri notaður sem nokkurs konar dömubindi með því að vefja hann í léreft og sem sáraumbúðir (í mosanum er bakteríudrepandi efni).
Til ættkvísla Barnamosar teljast 382 tegundir[1].
Á Íslandi eru 29 tegundir af þessum mosum[2]:
Barnamosar (fræðiheiti: Sphagnum) er ættkvísl mosa sem eru afar rakadrægir. Barnamosi vex aðalega á norðurhveli jarðar í freðmýri, en einnig er að finna tegundir (þótt þær séu færri) á suðurhveli jarðar.
Sphagnum è un genere che comprende all'incirca 380 specie di muschi comunemente detti muschi della torba. È l'unico genere vivente della famiglia delle Sphagnaceae [1].
Le aree in cui sono presenti sfagni possono immagazzinare acqua e originare di conseguenza le torbiere, poiché sia le piante viventi che quelle morte possono contenere grandi quantità di acqua all'interno delle loro cellule. Le piante di sfagno possono trattenere un volume di acqua da 16 a 30 volte il loro peso secco, a seconda della specie. Inoltre le cellule aiutano a trattenere l'acqua in condizioni più secche, quindi, lo sfagno può lentamente diffondersi in condizioni più asciutte, formando aree umide più grandi [2]. Queste aree umide (torbiere) forniscono l'habitat per una vasta gamma di piante, tra cui Carex, e arbusti ericacei, così come orchidee e piante carnivore[3].
Lo sfagno e la torba formatasi da esso non sono facilmente demolibili a causa dei composti fenolici incorporati nelle pareti cellulari del muschio. Inoltre, le torbiere, come tutte le zone umide, sviluppano condizioni anaerobiche del suolo che rallentano l'azione decompositrice dei microrganismi aerobici. Lo sfagno inoltre acidifica l'ambiente circostante assumendo cationi, come quello del calcio e magnesio, e rilasciando ioni di idrogeno. Nelle giuste condizioni, la torba può accumularsi a una profondità di molti metri creando torbiere stanili. Diverse specie di sfagno hanno limiti di tolleranza diversi per sommersione e pH, quindi una torbiera può ospitare un certo numero di specie diverse di sfagno[4].
Le singole piantine di sfagno sono costituite da un fusticino, in cui risultano una zona centrale incolore, il midollo, una intermedia ed una corticale di cellule morte ad eminente funzione assorbente; l'asse principale e le ramificazioni sono rivestite da minutissime foglioline, disposte su tre file, quasi scolorite, per la presenza di grandi cellule ialine dette ialocisti, vuote a funzione assorbente, incluse in un fine graticcio di piccolissime cellule verdi, dotate di protoplasma e di clorofilla, dette clorocisti.
Tale struttura determina un vero e proprio tessuto acquifero, per cui i numerosi individui che costituiscono le colonie di sfagni, agiscono come una spugna, assorbendo e trattenendo l'umidità. Con l'invecchiamento, le parti inferiori dei loro piccoli cauli muoiono ed i rami giovani si moltiplicano vegetativamente, dando origine a nuovi individui: così, lentamente ma incessantemente, queste piantine si sviluppano in estensioni sempre maggiori, divenendo torbiere spesso distese per vari chilometri quadrati, come ad esempio in Irlanda e nell'Europa centro-settentrionale.
Lo sfagno, come tutte le altre piante terrestri, presenta alternanza di generazioni; ma come in tutte le briofite e diversamente dalle piante vascolari, la generazione gametofitica (aploide) è dominante e persistente.
Gli sfagni mostrano sia riproduzione sessuale sia moltiplicazione vegetativa.
I gametofiti hanno una veloce riproduzione asessuata per frammentazione, producendo gran parte del materiale vivente nelle torbiere. [8]
Nella riproduzione sessuale, le specie possono essere dioiche (ovvero gli anteridi organi riproduttivi maschili e gli archegoni organi riproduttivi femminili sono portati da individui differenti) o monoiche (gameti maschili e femminili prodotti dalla stessa pianta in anteridi e archegoni). I gameti maschili, agevolati dall'acqua, raggiungono i gameti femminili contenuti nell'archegonio che rimangono dove sono, attaccati al gametofito femminile. Qui avviene la gamia (fusione di due gameti aploidi a dare uno zigote diploide) e attraverso divisioni mitotiche si sviluppa la generazione sporofitica. Lo sporofito è dipendente dal gametofito ed è relativamente di breve durata. Consiste quasi interamente di una capsula sferica di colore verde brillante che diventa nera a maturità. Le capsule sono sostenute da steli (detti seta) per facilitare la dispersione delle spore, ma a differenza di altri muschi, questi steli sono prodotti dal gametofito materno e sono quindi aploidi. All'interno della capsula avviene la meiosi che produce delle spore aploidi che vengono disperse nell'ambiente.
Le spore germinano producendo minuti protonemi, inizialmente filamentosi e in seguito tallosi. Poco dopo, il protonema sviluppa delle gemme da cui si differenziano i gametofiti caratteristici, eretti, ramificati con clorocisti e ialocisti (ovvero le "piantine" di sfagno) [5].
Per la loro grande capacità di ritenzione idrica, tutte le specie del genere Sphagnum sono adatte alla preparazione di substrati, quantunque alcune siano migliori come lo Sphagnum papillosum, lo Sphagnum palustre e lo Sphagnum squarrosum.
Lo sfagno essiccato all'aria trova impiego come componente fondamentale nei terricci per la coltivazione di Orchidaceae, Bromeliaceae, Platycerium e altre piante epifite e nel radicamento delle talee.
Lo sfagno verde, invece, si utilizza per guarnire i sostegni di piante volubili munite di radici aeree, appartenenti alla famiglia delle Araceae; nonché come substrato ottimale della maggior parte delle piante carnivore.
Comprende le seguenti specie (elenco parziale):
Sphagnum è un genere che comprende all'incirca 380 specie di muschi comunemente detti muschi della torba. È l'unico genere vivente della famiglia delle Sphagnaceae .
Le aree in cui sono presenti sfagni possono immagazzinare acqua e originare di conseguenza le torbiere, poiché sia le piante viventi che quelle morte possono contenere grandi quantità di acqua all'interno delle loro cellule. Le piante di sfagno possono trattenere un volume di acqua da 16 a 30 volte il loro peso secco, a seconda della specie. Inoltre le cellule aiutano a trattenere l'acqua in condizioni più secche, quindi, lo sfagno può lentamente diffondersi in condizioni più asciutte, formando aree umide più grandi . Queste aree umide (torbiere) forniscono l'habitat per una vasta gamma di piante, tra cui Carex, e arbusti ericacei, così come orchidee e piante carnivore.
Lo sfagno e la torba formatasi da esso non sono facilmente demolibili a causa dei composti fenolici incorporati nelle pareti cellulari del muschio. Inoltre, le torbiere, come tutte le zone umide, sviluppano condizioni anaerobiche del suolo che rallentano l'azione decompositrice dei microrganismi aerobici. Lo sfagno inoltre acidifica l'ambiente circostante assumendo cationi, come quello del calcio e magnesio, e rilasciando ioni di idrogeno. Nelle giuste condizioni, la torba può accumularsi a una profondità di molti metri creando torbiere stanili. Diverse specie di sfagno hanno limiti di tolleranza diversi per sommersione e pH, quindi una torbiera può ospitare un certo numero di specie diverse di sfagno.
Kiminai, baltosios samanos, durpinės samanos (lot. Sphagnum, angl. peat moss, vok. Torfmoose) – kiminiečių (Sphagnales) eilės monotipinės kimininių (Sphagnaceae) šeimos augalų gentis.
Stiebas gausiai šakotas. Viršutinėje dalyje šakutės labai tankios ir sudaro galvutę. Lapai begysliai, sudaryti iš dvejopų ląstelių: chlorofilinių (jos labai siauros, žalios spalvos) ir vandeninių (platesnės ir bespalvės, įsiterpusios tarp chlorofilinių). Sporogonai išauga stiebo viršūnėje, trumpai kotuoti. Sporinės, kuriose subręsta sporos, rutuliškos, atsidaro dangteliu ir neturi sporų išbyrėjimo reguliavimo aparato – peristomo.
Kiminai auga įvairių tipų pelkėse, dažniausiai puriomis, šviesiomis, balzganomis ar rausvomis vejomis. Kiminai neturi nei šaknų, nei rizoidų. Atmosferinį vandenį sugeria visu kūno paviršiumi, todėl sukaupia 20-30 kartų daugiau vandens, negu patys sveria. Iš nunykusios apatinės dalies formuojasi durpės.
Žinomos 35 kiminų rūšys:
Švarūs kiminai yra puiki pakavimo medžiaga. Praktiškai jie yra sterilūs, nepelija, sugeria drėgmę ir net kvapą. Kiminuose supakuoti vaisiai bei kiti produktai gerai išsilaiko.
Kiminai, baltosios samanos, durpinės samanos (lot. Sphagnum, angl. peat moss, vok. Torfmoose) – kiminiečių (Sphagnales) eilės monotipinės kimininių (Sphagnaceae) šeimos augalų gentis.
Stiebas gausiai šakotas. Viršutinėje dalyje šakutės labai tankios ir sudaro galvutę. Lapai begysliai, sudaryti iš dvejopų ląstelių: chlorofilinių (jos labai siauros, žalios spalvos) ir vandeninių (platesnės ir bespalvės, įsiterpusios tarp chlorofilinių). Sporogonai išauga stiebo viršūnėje, trumpai kotuoti. Sporinės, kuriose subręsta sporos, rutuliškos, atsidaro dangteliu ir neturi sporų išbyrėjimo reguliavimo aparato – peristomo.
Kiminai auga įvairių tipų pelkėse, dažniausiai puriomis, šviesiomis, balzganomis ar rausvomis vejomis. Kiminai neturi nei šaknų, nei rizoidų. Atmosferinį vandenį sugeria visu kūno paviršiumi, todėl sukaupia 20-30 kartų daugiau vandens, negu patys sveria. Iš nunykusios apatinės dalies formuojasi durpės.
Sfagni (Sphagnum) ir sūnu ģints, kurā ietilpst no 151—300 sugām. Sfagni visbiežāk aug kūdras purvos un muklājos.
Sfagni (Sphagnum) ir sūnu ģints, kurā ietilpst no 151—300 sugām. Sfagni visbiežāk aug kūdras purvos un muklājos.
Veenmos, botanische naam Sphagnum, is een geslacht van mossen met meer dan honderd verschillende soorten.
Bij het grote publiek is veenmos bekend onder de naam "sp(h)agnum" om het gebruik in decoratieve bloemstukjes, maar het wordt vanwege de sterk wateropnemende eigenschappen ook gebruikt in de vorm van turfstrooisel om de structuur van de bodem te verbeteren en als substraat voor huisdieren die in vochtige omstandigheden moeten worden gehouden, zoals amfibieën. In sommige streken wordt veenmos gebruikt als isolatiemateriaal, bijvoorbeeld om kieren in blokhutten te dichten.
Sommige veenmossoorten kunnen twintig keer hun drooggewicht aan water opnemen in de cellen, waardoor het erg geschikt is als structuurverbeteraar in grond, bijvoorbeeld zandgrond en kleigrond. Veenmos neemt mineralen als calcium en magnesium op en geeft waterstofionen af en kan daardoor de bodem verzuren. Deze eigenschap heeft er onder anaerobe omstandigheden toe bijgedragen dat de zogenaamde veenlijken (overblijfselen van prehistorische menselijke lichamen) zo goed bewaard zijn gebleven. Een goed voorbeeld daarvan is het meisje van Yde.
Het uitgebeten veenmos (Sphagnum riparium) werd tot 2008 niet in Vlaanderen gevonden. In Wallonië is deze soort zeer zeldzaam, en in Nederland, waar meer heide en veen voorkomt dan in Vlaanderen, staat deze soort op de Rode Lijst als 'bedreigd'. België ligt aan de zuidwestgrens van het Europese verspreidingsgebied van deze soort. De plant komt verder vooral in Centraal- en Noord-Europa voor. In Centraal-Europa is het hoofdzakelijk een gebergtesoort, die vooral op vochtige hellingen groeit.
In 2008 is in het Landschap De Liereman een groot aantal exemplaren van het uitgebeten veenmos gevonden.[1] In het laagland wordt dit veenmos soms in berkenbroekbossen gevonden. Dit is ook het geval in De Liereman.[1]
Het geslacht telt naargelang van de bron 150 tot 350 soorten. De typesoort is Sphagnum palustre (gewoon veenmos).
De volgende soorten worden meer in detail besproken:
Veenmos, botanische naam Sphagnum, is een geslacht van mossen met meer dan honderd verschillende soorten.
Bij het grote publiek is veenmos bekend onder de naam "sp(h)agnum" om het gebruik in decoratieve bloemstukjes, maar het wordt vanwege de sterk wateropnemende eigenschappen ook gebruikt in de vorm van turfstrooisel om de structuur van de bodem te verbeteren en als substraat voor huisdieren die in vochtige omstandigheden moeten worden gehouden, zoals amfibieën. In sommige streken wordt veenmos gebruikt als isolatiemateriaal, bijvoorbeeld om kieren in blokhutten te dichten.
Sommige veenmossoorten kunnen twintig keer hun drooggewicht aan water opnemen in de cellen, waardoor het erg geschikt is als structuurverbeteraar in grond, bijvoorbeeld zandgrond en kleigrond. Veenmos neemt mineralen als calcium en magnesium op en geeft waterstofionen af en kan daardoor de bodem verzuren. Deze eigenschap heeft er onder anaerobe omstandigheden toe bijgedragen dat de zogenaamde veenlijken (overblijfselen van prehistorische menselijke lichamen) zo goed bewaard zijn gebleven. Een goed voorbeeld daarvan is het meisje van Yde.
Torvmosar (Sphagnum) eller kvitmosar er ei planteslekt sett saman av kring 200 artar. Talet varierer frå kjelde til kjelde. Nokre hevder at det finst kring 150 artar, medan andre hevder at det finst opp mot 350 artar. I Noreg finst det ca. 40-50 artar. Unnateke fire artar finst alle kjende europeiske torvmoseartar i Noreg, og Trøndelag er kjent for å ha den største artsrikdomen av torvmosar i heile verda. Det veks også sjeldne artar i Reindalen på Svalbard.
Torvmosar (Sphagnales) er ein orden i klassa bladmosar. I torvmosefamilien (Sphagnaceae) finst det berre ei slekt (Sphagnum).
Torvmosar har ikkje røter slik som karplantane. Dei tek opp alt dei treng av vatn og næringsstoff gjennom overflata. Plantane sitt svampliknande vev har evna til å absorbere store mengder vatn (opptil 20 gongar vekta av den turre mosen), og om lag 90 % av torvmosen si vekt er derfor gjerne vatn. Torvmosane er raude, brune, grøne eller gulaktige i fargen og veks i tette tuer eller tepper med 5-30 cm høge skot. Kvar plante er sett saman av ein stilk med korte sideskot i fem rekker. Dei dannar stendig nye celler i toppen og døyr nedantil, og av dette vert det danna torv.
Torvmosar finst over store delar av verda, men spesielt rikeleg i den tempererte boreale sona. Dei høyrer til dei vanlegaste moseartane på myrar og er også vanlege som botnvegetasjon i fuktige skogstrok. Dei veks helst i område med lite næring, der dei kan konkurrere ut andre plantar.
Torv er også kjend for sine konserverande eigenskapar. Frå gamalt av har torvmosar vore nytta mot hevingar, gikt og hudsjukdommar med meir. Dei er også kjende for å ha lindrande effekt på kløe etter insektstikk. Ulike typar torvmose brukast i tradisjonelt lafteverk til å tette mellom stokkane og i sjølve laftehogget. Som den beste mosen til føremålet reknast likevel ein heilt annan art, husmose eller etasjemose (Hylocomium splendens), ein vanleg moseart over heile landet. I våre dagar vert det forska på bruk av torvmosar som naturlege konserveringsmiddel for matvarer, til dømes til å ta vare på fisk.
Torvmosar (Sphagnum) eller kvitmosar er ei planteslekt sett saman av kring 200 artar. Talet varierer frå kjelde til kjelde. Nokre hevder at det finst kring 150 artar, medan andre hevder at det finst opp mot 350 artar. I Noreg finst det ca. 40-50 artar. Unnateke fire artar finst alle kjende europeiske torvmoseartar i Noreg, og Trøndelag er kjent for å ha den største artsrikdomen av torvmosar i heile verda. Det veks også sjeldne artar i Reindalen på Svalbard.
Torvmosar (Sphagnales) er ein orden i klassa bladmosar. I torvmosefamilien (Sphagnaceae) finst det berre ei slekt (Sphagnum).
Torvmosar har ikkje røter slik som karplantane. Dei tek opp alt dei treng av vatn og næringsstoff gjennom overflata. Plantane sitt svampliknande vev har evna til å absorbere store mengder vatn (opptil 20 gongar vekta av den turre mosen), og om lag 90 % av torvmosen si vekt er derfor gjerne vatn. Torvmosane er raude, brune, grøne eller gulaktige i fargen og veks i tette tuer eller tepper med 5-30 cm høge skot. Kvar plante er sett saman av ein stilk med korte sideskot i fem rekker. Dei dannar stendig nye celler i toppen og døyr nedantil, og av dette vert det danna torv.
Torvmosar finst over store delar av verda, men spesielt rikeleg i den tempererte boreale sona. Dei høyrer til dei vanlegaste moseartane på myrar og er også vanlege som botnvegetasjon i fuktige skogstrok. Dei veks helst i område med lite næring, der dei kan konkurrere ut andre plantar.
Torv er også kjend for sine konserverande eigenskapar. Frå gamalt av har torvmosar vore nytta mot hevingar, gikt og hudsjukdommar med meir. Dei er også kjende for å ha lindrande effekt på kløe etter insektstikk. Ulike typar torvmose brukast i tradisjonelt lafteverk til å tette mellom stokkane og i sjølve laftehogget. Som den beste mosen til føremålet reknast likevel ein heilt annan art, husmose eller etasjemose (Hylocomium splendens), ein vanleg moseart over heile landet. I våre dagar vert det forska på bruk av torvmosar som naturlege konserveringsmiddel for matvarer, til dømes til å ta vare på fisk.
Torvmoser (Sphagnum) eller kvitmoser er ei planteslekt som består av omkring 200[1] arter. I Norge finnes det ca. 40-50 arter. Bortsett fra fire arter finnes faktisk alle kjente europeiske torvmosearter i Norge, og Trøndelag er kjent for å ha den største artsrikdommen av torvmoser i hele verden. Det er også sjeldne arter i Reindalen på Svalbard.
Torvmose (Sphagnales) er en orden i klassen bladmoser. I torvmosefamilien (Sphagnaceae) finnes det kun én slekt (Sphagnum).
Torvmoser har ikke røtter som andre planter, men tar opp alt de trenger av vann og næringsstoffer gjennom overflaten. Plantenes svamplignende vev har evne til å absorbere store mengder vann (opptil 20 ganger vekten av den tørre mosen), og om lag 90% av torvmosens vekt er derfor gjerne vann. Torvmosene er røde, brune, grønne eller gulaktige i fargen og vokser i tette tuer eller tepper med 5-30 cm høye skudd. Hver plante består av en stengel med korte sideskudd i fem rekker. De danner stadig nye celler i toppen og dør nedentil, og derav dannes det torv.
Torvmoser finnes over store deler av verden, men spesielt rikelig i den tempererte boreale sonen. De tilhører de vanligste moseartene på myrer og er også vanlige som bunnvegetasjon i fuktige skogstrøk. De vokser helst i områder med lite næring, der de kan konkurrere ut andre planter.
Torv er også kjent for sine konserverende egenskaper. Fra gammelt av har torvmoser vært benyttet mot hevelser, gikt og hudsykdommer med mer. De er også kjent for å ha lindrende effekt på kløe etter insektstikk. Forskjellige typer torvmose brukes i tradisjonelt lafteverk til å tette mellom stokkene og i selve laftehogget. Som den beste mosen til formålet regnes husmose eller etasjemose (Hylocomium splendens), en vanlig moseart over hele landet. I våre dager forskes det også på bruk av torvmoser som naturlige konserveringsmidler for matvarer, for eksempel til å bevare fisk.[2]
Denne botanikkrelaterte artikkelen er foreløpig kort eller mangelfull, og du kan hjelpe Wikipedia ved å utvide den. Torvmoser (Sphagnum) eller kvitmoser er ei planteslekt som består av omkring 200 arter. I Norge finnes det ca. 40-50 arter. Bortsett fra fire arter finnes faktisk alle kjente europeiske torvmosearter i Norge, og Trøndelag er kjent for å ha den største artsrikdommen av torvmoser i hele verden. Det er også sjeldne arter i Reindalen på Svalbard.
Torvmose (Sphagnales) er en orden i klassen bladmoser. I torvmosefamilien (Sphagnaceae) finnes det kun én slekt (Sphagnum).
Torvmoser har ikke røtter som andre planter, men tar opp alt de trenger av vann og næringsstoffer gjennom overflaten. Plantenes svamplignende vev har evne til å absorbere store mengder vann (opptil 20 ganger vekten av den tørre mosen), og om lag 90% av torvmosens vekt er derfor gjerne vann. Torvmosene er røde, brune, grønne eller gulaktige i fargen og vokser i tette tuer eller tepper med 5-30 cm høye skudd. Hver plante består av en stengel med korte sideskudd i fem rekker. De danner stadig nye celler i toppen og dør nedentil, og derav dannes det torv.
Torvmoser finnes over store deler av verden, men spesielt rikelig i den tempererte boreale sonen. De tilhører de vanligste moseartene på myrer og er også vanlige som bunnvegetasjon i fuktige skogstrøk. De vokser helst i områder med lite næring, der de kan konkurrere ut andre planter.
Torv er også kjent for sine konserverende egenskaper. Fra gammelt av har torvmoser vært benyttet mot hevelser, gikt og hudsykdommer med mer. De er også kjent for å ha lindrende effekt på kløe etter insektstikk. Forskjellige typer torvmose brukes i tradisjonelt lafteverk til å tette mellom stokkene og i selve laftehogget. Som den beste mosen til formålet regnes husmose eller etasjemose (Hylocomium splendens), en vanlig moseart over hele landet. I våre dager forskes det også på bruk av torvmoser som naturlige konserveringsmidler for matvarer, for eksempel til å bevare fisk.
Multimedia w Wikimedia Commons Torfowiec (Sphagnum L.) – rodzaj mchów, należący do klasy torfowców (Sphagnopsida). Należy do niego ok. 350 gatunków.
Łodyżka gametofitu stale rośnie na długość, a jej dolne części stopniowo zamierają. Listki zdolne są do magazynowania dużej ilości wody. Ich liście mają dwa rodzaje komórek, jedne odpowiedzialne są za proces fotosyntezy, inne zaś za gromadzenie wody. Splątek plechowaty. U dojrzałych torfowców brak chwytników i tkanki przewodzącej. Torfowce rosną w miejscach wilgotnych i bagnistych, tworząc wraz z innymi roślinami charakterystyczne zbiorowiska roślinne, zwane torfowiskami.
We florze Polski występuje 36 gatunków torfowców (Sphagnum)[2]
Torfowiec (Sphagnum L.) – rodzaj mchów, należący do klasy torfowców (Sphagnopsida). Należy do niego ok. 350 gatunków.
Sphagnum é um género de musgos pleurocárpicos, da família monotípica Sphagnaceae,[2] que agrupa 150-300 espécies extantes.[3][4] O género tem distribuição natural cosmopolita, sendo mais frequente nas regiões pantanosas de clima temperado e frio de ambos os hemisférios. As suas espécies, conhecidas pelo nome comum de esfagno,[5] musgão, musgo-de-turfa ou musgo-de-turfeira, destacam-se por formarem extensos alagadiços, que podem conter espessas camadas de turfa, e por armazenarem grandes quantidades de água nos seus tecidos, pois tanto as plantas vivas como as mortas podem reter nas suas células, dependendo da espécie, quantidades de água equivalentes a 16-26 vezes o seu peso seco.[6] Esta capacidade de reter água, a resistência à decomposição e a indução de alterações ao quimismo das águas permitem um alargado controlo das condições ambientais, fazendo das espécies de Sphagnum organismos manipuladores do seu habitat.[7]
Sphagnum é o único género da família monotípica Sphagnaceae, a qual agrupa cerca de 285-380 espécies validamente descritas em todo o mundo, embora se estime que o número real de espécies extantes se situe entre 150 e 300. As espécies que integram este género são em geral longos musgos pleurocárpicos ramificados, com filídios estreitos cuja coloração vai do verde ao avermelhado, constituídos por um longo caulídio, o pseudotalo principal, que termina num fascículo de finos caulídeos (ramificações), com geralmente dois a três caulídios eretos e dois a quatro caulídios pendentes. A parte superior da planta, ou capítulo, apresenta fascículos de caulídios jovens densamente agrupados. Ao longo dos caules estão distribuídos filídios (folhas) de várias formas, designadas por filídios caulinares, cuja estrutura e coloração varia de acordo com a espécie.
Os membros do género Sphagnum distinguem-se das outras espécies de musgos por apresentarem uma estrutura celular distinta, aliada a uma morfologia caulinar adaptada à vida em zonas inundadas, reconhecível pelas seguintes características morfológicas diferenciadoras: (1) presença de ramificações agrupadas em fascículos ao longo dos caulídios (talos) principais; (2) presença nos filídios de dois tipos muito diferenciados de células, umas pequenas, de cor verde, com clorofila (os clorocistos), que alternam com células grandes, transparentes e porosas (os hialocistos); e (3) produção de esporófitos esféricos, sem peristoma, sustentados por um pseudopódio constituído por uma estrutura de tecido gametofítico.
A atividade fotossintética dos filídios é executada exclusivamente pelos clorocistos, as células pequenas e verdes que formam camadas, em geral com uma única célula de espessura, que intercalam o tecido esponjoso do filídio. Por sua vez, os hialocistos (ou hidrocistos), maioritariamente células mortas e esvaziadas, em forma de barril e com largos poros, que constituem o grosso do tecido esponjoso do filídio, têm apenas funções estruturais e de armazenamento de água, comportando-se como verdadeiras esponjas, conferido ao conjunto da planta flutuabilidade e grande capacidade de retenção de água, particularmente em condições de secura relativa. Essas células e estruturas únicas permitem que estes musgo possam manter o habitat alagadiço ao libertar água capaz de manter os pântanos inundados mesmo quando a precipitação atmosférica ocasionalmente escasseie.
Quanto ao hábito, estas plantas apresentam uma estrutura muito distinta em relação aos briófitos terrestres, claramente adaptada aos habitats aquáticos em que os membros do género Sphagnum vivem, pois a flutuabilidade na água suporta as plantas, tornando desnecessárias outras estruturas de reforço. Como os musgos não têm sistema vascular para conduzir água e nutrientes pelos tecidos da planta, estes são finos e geralmente têm a espessura de apenas uma célula, o que permite a fácil difusão da águas e a troca de gases com a atmosfera ou com água envolvente. O topo da planta, em geral designado por capitulum ou capítulo, forma uma roseta de filídios jovem, frequentemente retorcidos, que capta a maior parte da radiação solar usada pela planta através da fotossíntese. O corpo principal da planta é constituído por um longo caulídio e suas ramificações, com filídios relativamente pequenos e esparsos emergindo do eixo principal e das ramificações. As partes mais baixas da planta, que corresponderiam ao rizoide, estão em geral mortas e em muito lenta decomposição sob a vasa.
A estrutura atrás apontada, com destaque para a presença e função das células hialinas (os hialocistos ou hidrocistos) que permitem reter volumes de água com 16 a 26 vezes o peso seco, aliada à capacidade de alterar o pH e a composição iónica em solução da água e de gerar compostos resistentes à decomposição e inibidores da atividade microbiana, fazem dos membros do género Sphagnum organismos descritos como «manipuladores de habitat».
A configuração da planta, a disposição, forma e anatomia das ramificações, do talo e dos filídios (das ramificações e dos talos), bem como a forma, disposição e número dos poros dos hialocistos, são as características usadas para identificar as diferentes espécies de Sphagnum.
Utilizando a sua capacidade de armazenar água, agindo como verdadeiro manipulador de habitat, à medida que as formações de Sphagnum crescem e alastram, vão avançando lentamente para áreas com condições mais secas, formando pântanos do tipo turfeira progressivamente maiores, tanto turfeiras elevadas como turfeiras de cobertura e turfeiras florestadas.[8] Esta capacidade que os membros do género Sphagnum de influenciar a estrutura e composição do seu habitats, justifica a descrição destas espécies como «manipuladoras de habitat».[7]
As grandes acumulações de turfa que são formadas nestes pauis criam habitat para uma ampla variedade de plantas de turfeira, incluindo juncos e arbustos ericáceos, bem como orquídeas e plantas carnívoras.[9][10] Sob as condições certas, a turfa pode acumular-se até formar camadas com muitos metros de espessura.
Como diferentes espécies de Sphagnum têm diferentes limites de tolerância para o grau de inundação e profundidade das águas, de oxigenação dos fundos e de pH, em geral as turfeiras são compostas por várias espécies diferentes de Sphagnum, distribuídas de acordo com as condições ambientais existentes em cada ponto do pântano.[11][12]
As massas de Sphagnum e as turfas formada a partir delas não se decompõem facilmente devido ao elevado teor de compostos fenólicos que estão presentes na parede celular destes musgos. Além disso, estes pântanos, como a generalidade dos terrenos alagadiços, desenvolvem condições anaeróbicas no solo, que forçam a decomposição a seguir o caminho da digestão anaeróbica, sempre muito mais lenta do que ação microbiana aeróbica. A turfa também pode acidificar os seus arredores ao absorver catiões, como os iões de cálcio e de magnésio, e libertar iões de hidrogénio.
Outro factor ambiental que reduz a velocidade de decomposição é a presença nestas plantas de diversos compostos com acção antimicrobiana que impedem o normal crescimento das populações de decompositores.
Estas condições de acidez e anaerobiose permitem a conservação de materiais orgânicos durante períodos muito longos, nalguns caso de vários milénios. Neste contexto, foram descobertas em turfeiras na Europa corpos conservados durante séculos graças ao Sphagnum, como é o caso do Homem de Tollund.
Os membros do género Sphagnum, como todas as outras plantas terrestres, apresentam alternância de gerações. Como é comum entre os briófitos, a geração de gametófitos haploides é dominante e persistente, mas, ao contrário de outros musgos, os gametófitos de vida longa não dependem de rizoides para auxiliar na absorção radicular de água e nutrientes a partir do substrato.[6]
As espécies Sphagnum podem ser unissexuais (com gâmetas masculinos e femininos em plantas diferentes, ou seja espécies dioicas) ou bissexuais (com gâmetas masculinos e femininos produzidos a partir da mesma planta, ou seja espécies monoicas). Na América do Norte, pelo menos 80% das espécies de Sphagnum são unissexuais, sendo esse o padrão mais comum.[13]
Como na generalidade dos briófitos, o esperma é móvel, nadando ativamente através da água que rodeia os órgãos sexuais da planta, e fertiliza os óvulos contidos em arquegónios que permanecem presos ao gametófito feminino. O esporófito tem vida relativamente curta e consiste quase inteiramente numa cápsula esférica, de coloração verde brilhante que se torna escura quando os esporos atingem a maturação. Os esporófitos ocorrem na extremidade de pseudotalos, estruturas destinadas a facilitar a dispersão dos esporos, mas ao contrário de outros musgos, os pseudotalos de Sphagnum são produzidos pelo gametófito materno, sendo por isso tecido gametofítico.
Os esporos haploides, tetraédricos, são produzidos no esporófito por meiose e são dispersos quando a pequena cápsula globosa que constitui o esporófito (a estrutura globosa escurecida que aparece nas imagens ao lado) expele explosivamente a sua parte distal, a estrutura designada por opérculo (ou caliptra), e atira os esporos a alguma distância.
Tal como acontece com muitos outros musgos, as espécies de Sphagnum dispersam os seus esporos através do vento, ou seja por anemocoria. Como os topos dos esporófitos estão apenas cerca de 1 cm acima das superfícies circundantes, altura onde o vento em geral se caracteriza por baixas velocidades, a maior parte das espécies recorre a um mecanismo activo de ejecção dos esporos, permitindo uma melhor dispersão. Como forma de compensar a pouca capacidade de transporte desses ventos fracos, quando o esporófito seca, o opérculo é forçado a sair, libertando atrás de si uma nuvem de esporos. O mecanismo de expulsão dos esporos é tradicionalmente atribuído ao efeito balístico resultante da libertação súbita do ar comprimido pela dissecação das paredes da cápsula do esporófito, atingindo os esporos uma velocidade máxima de 3,6 metros por segundo no momento da abertura do opérculo.[14] A observação de esporos expelidos a distâncias que indiciam maiores velocidades de ejecção têm levados à busca de mecanismos alternativos de propulsão dos esporos,[15] até porque Fotografias de alta velocidade mostraram que são criados anéis de vórtice durante a descarga, o que permite que os esporos alcancem uma altura de 10 a 20 cm além do que seria esperado apenas pela balística do processo. A aceleração dos esporos durante a ejecção foi estimada em cerca de 36 000 G.[16][17] Os esporos são extremamente importantes no estabelecimento de novas populações em habitats perturbados e em ilhas,[18] pelo que a capacidade de lançar os esporos a uma altura suficiente para que o vento os possa transportar a médias e grandes distâncias é determinante para a dispersão destes musgos.
Os esporos germinam para produzir um protonema, começando como filamentos que em algumas espécies se podem se tornar taloides e produzir alguns rizoides. Logo de seguida, o protonema desenvolve estruturas semelhantes a gemas (botões) que se diferenciam nos gametófitos característicos deste género, eretos, folhosos e ramificados, com filídios com células clorofilinas e células hialinas.[19] Este estágio domina o ambiente onde o Sphagnum cresce, obliterando e enterrando o protonema e eventualmente acumulando espessas camadas de musgo morto que dá origem à turfa.
Na generalidade das espécies, os gametófitos apresentam reprodução assexuada substancial por fragmentação, mecanismo que produz muito do material vivo presente nas turfeiras de esfagno.[20]
Tapetes de Sphagnum vivo podem ser atacados por vários fungos, entre os quais Sphagnurus paluster, um fungo formador de cogumelos que produz manchas mortas conspícuas nas turfeiras. Quando este fungo, e outros fungos agáricos similares, atacam o protonema do Sphagnum, este é induzido a produzir gemas não fotossintéticas que pode sobreviver ao ataque do fungo e meses depois germinar para produzir novos protonemas e gametófitos folhosos.[21] Desconhece-se se a fase folhosa é capaz de produzir este tipo de gemas de sobrevivência.
O habitat típico dos musgos do género Sphagnum são as zonas húmidas com sistemas tróficos pobres em nutrientes,[22] mais ou menos ácidos, especialmente áreas paludosas dentro ou em torno de corpos de água, especialmente em pauis pouco profundos e em pântanos, em clareiras e margens de florestas temperadas com solos enxarcados e entre formações rochosas muito sombreadas. Estes musgos estão quase totalmente ausentes de florestas tropicais, desertos e estepes.
Apesar de cosmopolita, estando apenas ausente da Antártida, o género Sphagnum ocorre em todos os continentes, principalmente nas regiões de clima boreal e de clima temperado frio, mas está também presente em regiões frias e húmidas de montanha e habitats influenciados pelos mares. Nos trópicos, ocorre predominantemente em regiões montanhosas.
O género tem a sua maior diversidade e abundância no Hemisfério Norte,[22] onde está presente em áreas de turfeira, florestas de coníferas e tundra húmida. A maior concentração de espécies ocorre nas grandes áreas pantanosas das regiões de clima temperado frio do Norte da Europa[23] Ásia e América do Norte. A distribuição mais ao norte atinge o sul e sudoeste da Gronelândia, o Alasca, a Península de Taimyr e o norte da Escandinávia para além do Círculo Polar Ártico. A população mais setentrional ocorre em Svalbard, à latitude de 81° N. O limite sul da área de distribuição, excluindo as zonas de montanha e as regiões oceânicas, estende-se até aos 40° N, mas nas regiões semi-áridas da Ásia Central apenas ocorre acima dos 50°-60° de latitude.
Outra sub-área isolada de distribuição no leste da Ásia estende-se para sul desde a Kamchatka, pelo Japão e Manchúria, até às montanhas do sul da China, Vietname, Filipinas e ainda às regiões montanhosas mais elevadas das ilhas de Sumatra e Java, já a sul da linha do equador. A ocorrência na região boreal da América do Norte estende-se para sul até à Flórida e às montanhas da América Central.
No Hemisfério Sul, as maiores áreas de turfeira ocorrem no sul Chile e Argentina, parte da vasta tundra magalhânica (tundra magallánica), uma ecorregião com cerca de 44 000 km2 situada na região da Patagónia (especialmente nos arquipélagos) a sul da latitude 48° S.[24] Áreas consideráveis de turfeira também ocorrem na Nova Zelândia e na Tasmânia. As espécies deste género também ocorrem nas florestas montanhosas da Austrália. No entanto, as paisagens de turfeira do Hemisfério Sul podem conter, para além de Sphagnum, muitas outras espécies de musgos. Espécies de Sphagnum também estão presentes em "rochas gotejantes" nas regiões montanhosas subtropicais do Brasil,[25] e da Guiana, bem como nos Andes até à Terra do Fogo.
Na África, ocorre na Cordilheira do Atlas e no delta do Níger, na África Ocidental. Outra área de distribuição estende-se pelas montanhas da África Oriental, desde o Kilimanjaro e outras cadeias de montanhas na área do Grande Vale do Rift até a antiga Província do Cabo, na África do Sul.[26] As montanhas da ilha de Madagáscar, ao leste da África, também fazem parte da área de distribuição do género.
Os musgos do género Sphagnum podem ser facilmente distinguidos de outras espécies de musgo pelos seus típicos agrupamentos fasciculosos de ramificações. A morfologia da planta e a cor do caulídio, a forma de ramificação e a morfologia dos filídios do caule e a forma das células verdes (clorocistos) são as principais características usadas para identificar as espécies.[13]
A taxonomia do género Sphagnum tem sido muito controversa desde o início da década de 1900, pois a maioria das espécies requer dissecação e observação microscópica para ser identificada, por vezes com base em caracteres escassamente definidos, e a circunscrição taxonómica de cada uma delas permanece pouco consensual.[13] Em consequência existe considerável incerteza sobre o número de espécies que realmente existe, estando (2021) validamente descritas c. 285 espécies, embora seja consensual que na realidade o número de espécies está no intervalo 150-300 espécies, repartidas por 9 secções.[27] Na Europa ocorrem c. 40 espécies,[28] das quais 35 pertencem à flora da Europa Central e do Norte.[29][30][22]
A classificação e as descrições abaixo seguem revisão taxonómica das Sphagnaceae publicada pelo briologista Richard E. Andrus em 2007 (Flora of North America, 2007):[13][31]
A monofilia recíproca destas secções foi verificada usando as técnicas de filogenia molecular.[35] Todas as espécies normalmente identificadas como Sphagnum, exceto duas, ficaram claramente alocadas a um clado. Duas outras espécies foram recentemente segregadas em novas famílias dentro de Sphagnales (Ambuchananiaceae e Flatbergiaceae), refletindo uma relação ancestral com o género Ambuchanania, um endemismo da Tasmânia, e uma longa distância filogenética em relação aos restantes membros de Sphagnum.[36]
Dentro do clado principal de Sphagnum, a distância filogenética é relativamente curta e os métodos de datação molecular sugerem que quase todas as espécies atuais de Sphagnum descendem de um evento de radiação adaptativa que ocorreu há apenas 14 milhões de anos.[37]
A seguinte lista parcial de espécies inclui apenas as espécies mais comuns:
O material produzido com esfagno seco e em decomposição é comercializado sob o nome de «turfa» ou «musgo de turfa». Aquele material é usado como condicionador do solo, visando aumentar a capacidade de retenção de água e nutrientes do solo e o aumento das forças capilares e da capacidade de troca catiónica, usos que são particularmente úteis em jardinagem. Esse tipo de condicionamento é geralmente procurado para solos arenosos ou para plantas que precisam de manter um teor de humidade elevado ou constante para florescer. Por vezes é feita uma distinção entre o «esfagno», o musgo vivo que cresce no topo de uma turfeira, e o «musgo de turfa», sendo o último a matéria orgânica do primeiro em lenta decomposição.[38]
O Sphagnum também é muito procurado por cultivadores de plantas carnívoras para uso como substrato, geralmente seco e misturado com areia ou pó de xaxim. Pode ser cultivado em pequenos vasos ou caixas de ovos, sendo o musgo picado e colocado sobre areia molhada Para bom uso, deve receber muita luz e permanecer constantemente encharcado.
Esfagno seco é usado nas regiões do norte do Ártico como um material material de isolamento térmico em edifícios.
Os pântanos de esfagno são ambientes ácidos e anaeróbios, com muito baixas taxas de decomposição e, portanto, preservam no seu lodo fragmentos de plantas e pólen, o que possibilita a reconstrução florística de ambientes anteriores,[10] permitindo em alguns casos recuar milénios.
Devido a essas condições, estes pântanos até preservam corpos humanos por milénios, sendo disso exemplo o Homem de Tollund, a Mulher de Haraldskær, o Homem de Clonycavan e o Homem de Lindow. Os pântanos deste tipo também podem preservar cabelo humano e roupas, sendo um dos exemplos mais notáveis a Rapariga de Egtved, encontrada na Dinamarca. Por causa da acidez da turfa, no entanto, os ossos são dissolvidos em vez de preservados. Os pântanos também são usados para preservar alimentos,[39] tendo sido encontrados recipientes de manteiga ou banha com mais de 2000 anos de idade.[40]
Compressas feitas com Sphagnum são usdas desde há muitos séculos como curativo para feridas, tendo ainda tido uso extensivo durante a Primeira Guerra Mundial.[6][41]
Preparações usando diversos materiais derivados de Sphagnum, como o sabonete «Sphagnol», têm sido usadas para o tratamento de várias doenças de pele, incluindo acne, dermatofitose e outras micoses e afeções como as dermatites e eczemas. Um sabão derivado de Sphagnum foi usado pela Cruz Vermelha Britânica durante as duas guerras mundiais para tratar feridas faciais e feridas de trincheira.[42]
Por ser absorvente e extremamente ácido, o esfagno inibe o crescimento de bactérias e fungos, por isso é usado para embalar sementes e plantas vivas, especialmente durante o envio a longa distância.
O musgo de turfa é usado para controlar a saída de líquido clarificado (efluente) de fossas sépticas em áreas que não possuem as condições adequadas para utilização dos meios de eliminação comuns.
Também é usado como uma alternativa ecologicamente correta ao cloro na desinfeção de piscinas. [43] Como o musgo inibe o crescimento de microorganismos, reduz a necessidade de cloro em piscinas.[44]
Na Finlândia, os musgos de turfa foram usados para fazer uma espécie de pão durante períodos de fomes.[45]
Na China, Japão e Coreia, o esfagno seco de filamento longo é tradicionalmente usado como meio de envasamento para o cultivo de orquídeas da espécie Vanda falcata.[46]
Vários das maiores zonas húmidas do mundo são pântanos dominados por esfagno, incluindo a Planície Siberiana Ocidental, a Planície da Baía de Hudson e o Vale do Rio Mackenzie. Essas áreas fornecem habitat para espécies comuns e raras. Também armazenam grandes quantidades de carbono, o que ajuda a reduzir o aquecimento global.[47]
Contudo, apesar da enorme extensão das áreas que o género Sphagnum globalmente recobre, algumas das suas espécies estão em perigo pela destruição dos habitats que ocupam. Essa realidade já se reflete na Lista Vermelha de Espécies Ameaçadas da União Internacional para a Conservação da Natureza (IUCN) e nas listas de espécies ameaçadas de diversos Estados. A IUCN lista a espécie Sphagnum novo-caledoniae como estando no estado de conservação de espécie vulnerável.[48]
A Europa tem uma longa história de exploração de turfeiras. Os Países Baixos, por exemplo, já tiveram grandes áreas de turfeiras, tanto como turfeiras minerotróficas (fens) quanto como pântanos e outros terrenos alagadiços. Nos últimos 2100 anos a maioria desses terrenos foram drenados e convertidos em terras agrícolas.[10]:Fig. 14.2
As planícies inglesas apresentam pequenos lagos que se originaram como minas artesanais a céu aberto destinadas à extração de turfa.[49] Mais de 90% das turfeiras na Inglaterra foram danificadas ou destruídas.[50][51] Um punhado de turfeiras foi preservado por meio de aquisições governamentais de interesses de mineração de turfa.[52]
Em escalas de tempo mais longas, no entanto, algumas partes da Inglaterra, Irlanda, Escócia e País de Gales assistiram à expansão de pântanos e turfeiras, particularmente turfeiras de cobertura, em resposta à desflorestação e ao abandono de terras agrícolas.[10]:Fig. 11.8
As espécies de Sphagnum que ocorrem no território nacional da República Federal da Alemanha são listadas pela República Federal, e parcialmente pelos estados federais, nas listas vermelhas nacionais com diferentes categorias de risco.[53]
A Suíça coloca 27 espécies Sphagnum, com diferentes estados de conservação, na sua lista vermelha nacional de musgos.[54] A maioria das espécies está listada como espécie pouco preocupante, 8 espécies como potencialmente ameaçadas e 5 espécies como espécie vulnerável.
Em 1979, a Convenção sobre a Vida Selvagem e os Habitats Naturais na Europa (a Convenção de Berna) incluiu a espécie Sphagnum pylaisii Brid. no seu «Apêndice I - Espécies da flora estritamente protegidas»,[55][56] o que a designa como uma espécie prioritária sujeita a medidas de conservação obrigatórias em todos os estados signatários daquela convenção do Conselho da Europa.[57]
Todas as espécies de Sphagnum beneficiam de proteção ao abrigo das legislações nacionais que procedem à transposição da Diretiva 92/43/CEE do Conselho, de 21 de maio de 1992, relativa à preservação dos habitats naturais e da fauna e da flora selvagens, a Diretiva Habitats,[58], transposta para o direito interno de Portugal pelo Decreto-Lei n.º 140/99, de 24 de Abril[59] na versão atualizada de 1 de janeiro de 2007. Os mecanismos de proteção são obrigatórios para todos os Estados Membros em cujo território a espécie ocorra naturalmente. Os mecanismos de proteção estão listados no Apêndice V da Diretiva e, portanto, podem estar sujeitos a restrições de colheita e uso para quaisquer fins. Além disso, o seu habitat é colocado sob proteção através da inclusão das «Turfeiras ácidas de Sphagnum» no «Apêndice I - Tipos de habitats naturais de interesse comunitário cuja conservação exige a designação de zonas especiais de conservação», o que significa que áreas protegidas especiais devem ser designadas para esses habitats. Os pântanos elevados vivos e as turfeiras superficiais ativas são mesmo identificados como tipos de habitat a serem protegidos com prioridade.
Na República Federal da Alemanha, com base no Lei Federal de Conservação da Natureza (Bundesnaturschutzgesetz ou BNatSchG), todas as espécies de Sphagnum são também colocadas sob proteção através do Apêndice 1 do Regulamento Federal de Proteção de Espécies (Bundesartenschutzverordnung ou BArtSchV)[60] e, consequentemente, designadas como espécies especialmente protegidas.
Na Suíça, a lei federal sobre a proteção da natureza e da paisagem (Bundesgesetz über den Natur- und Heimatschutz)[61] e decretos que a acompanham, protege os pântanos como habitat para musgos de turfeira e promove a renaturalização dos pântanos e das paisagens dos pântanos. As espécies de Sphagnum consideradas constam do Apêndice 2 do regulamento que aprova a lista de plantas protegidas.[62] Além disso, devido à Iniciativa Rothenthurm para proteção das zonas húmidas, aprovada em referendo a 6 de dezembro de 1987, foi criado um mecanismo constitucional visando a inventariação de tipos de habitat húmidos dignos de serem colocados sob proteção.[63]
Os EUA obtêm mais de 80% da turfa de esfagno que é usada no país a partir de importações do Canadá. No Canadá, a massa de turfeiras colhida a cada ano é cerca de 1/60 da massa que se acumula. Cerca de 0,02% dos 1,1 milhão de km2 das turfeiras canadianas são usados para mineração de turfa.[64]
Nos Estados Unidos da América, um conjunto de vários estados lista um total de 15 espécies de Sphagnum como plantas ameaçadas e em perigo de extinção.[65]
Estão a ser desenvolvidos alguns esforços para restaurar turfeiras após a mineração de turfa, e existe algum debate sobre se as turfeiras podem ser restauradas à sua condição inicial e sobre quanto tempo o processo leva. O The North American Wetlands Conservation Council (Conselho de Conservação das Terras Húmidas da América do Norte) estima que as turfeiras colhidas podem ser restauradas a ponto de serem consideradas «sistemas ecologicamente equilibrados» num prazo de 5 a 20 anos após a colheita da turfa. Contudo, alguns especialistas em zonas húmidas afirmam que os pântanos artificiais têm pouca semelhança com os naturais, pois como as florestas plantadas, essas turfeiras tendem para a monocultura, carecendo da biodiversidade de um pântano não colhido.[66]
PittMoss, uma alternativa de musgo de turfa feita a partir de papel jornal reciclado, surgiu como um substituto sustentável para meios de cultura.[67] Coir também foi apontado como uma alternativa sustentável ao musgo de turfa em meios de cultura.[68] Outra turfa alternativa à do musgo é fabricada na Califórnia a partir de fibra de Sequoia sempervirens colhida de forma sustentável. Os materiais de poliuretano de célula semiaberta disponíveis em flocos e folhas também estão a encontrar aplicações como substitutos do esfagno com uso típico em substratos de parede verde e jardim de telhado.[69]
Na década de 2010, a turfa de "Sphagnum" existente no Chile começou a ser colhida em grande escala para exportação para países como o Japão, a Coreia do Sul, Taiwan e os Estados Unidos. Dada a capacidade das massas de Sphagnum absorverem o excesso de água e a libertar durante os meses secos, a sobrexploração pode ameaçar o abastecimento de água nos fiordes e canais do Chile.[70]
A extração de Sphagnum no Chile é regulamentada por lei desde 2 de agosto de 2018.[71] Desde esse ano, a lei chilena permite apenas a extração manual de Sphagnum usando apenas forcados ou ferramentas semelhantes como auxílio.[72] Em uma determinada área (polígono), pelo menos 30% da cobertura de Sphagnum não deve ser colhida.[72]As fibras de Sphagnum colhidas não podem exceder 15 cm de comprimento e o Sphagnum remanescente após a colheita nunca pode ter um comprimento inferior a 5 cm acima do nível freático.[72]
De acordo com aquela lei, nas regiões de Los Ríos (40°S) e Los Lagos (41–43°S) as mesmas parcelas podem ser colhidas após 12 anos, enquanto mais ao sul, nas regiões de Aysén (44-48 ° S) e Magallanes (49-56 ° S) devem decorrer 85 anos antes que a mesma área ser sujeita a nova colheita.[72]
Para além da colheita, os pântanos onde cresce Sphagnum também estão ameaçados pelo desenvolvimento de parques eólicos em áreas húmidas frias como a Cordillera del Piuchén onde o Parque Eólico San Pedro foi construído na década de 2010.[73] A instalação de cada aerogerador normalmente implica na supressão de vegetação e a alteração do solo, mudando também a hidrologia local.[73]
A Nova Zelândia, como outras partes do mundo, perdeu grandes áreas de turfeira. As últimas estimativas de perda de áreas húmidas na Nova Zelândia são de 90% em 150 anos.[74]
Em alguns casos, as regras aplicáveis à colheita de turfa recomendam os cuidados a tomar durante a colheita de Sphagnum para garantir que ainda haja musgo suficiente para permitir a regeneração. É sugerido um ciclo de 8 anos, mas alguns locais requerem um ciclo mais longo, de 11 a 32 anos, para a recuperação total da biomassa, dependendo de múltiplos fatores, incluindo se uma nova sementeira é feita, a intensidade da luz e a distância ao nível freático.[75]
Estas medidas de cultura são baseadas num programa de gestão sustentável aprovado pelo Departamento de Conservação da Nova Zelândia. O processo garante a regeneração do musgo, ao mesmo tempo que protege a fauna e o meio ambiente. A maior parte da colheita nos pântanos da Nova Zelândia é feita apenas com forcados, sem o uso de maquinaria pesado. Durante o transporte, são em geral usados helicópteros para transferir o musgo recém-colhido do pântano para a estrada mais próxima.
Sphagnum é um género de musgos pleurocárpicos, da família monotípica Sphagnaceae, que agrupa 150-300 espécies extantes. O género tem distribuição natural cosmopolita, sendo mais frequente nas regiões pantanosas de clima temperado e frio de ambos os hemisférios. As suas espécies, conhecidas pelo nome comum de esfagno, musgão, musgo-de-turfa ou musgo-de-turfeira, destacam-se por formarem extensos alagadiços, que podem conter espessas camadas de turfa, e por armazenarem grandes quantidades de água nos seus tecidos, pois tanto as plantas vivas como as mortas podem reter nas suas células, dependendo da espécie, quantidades de água equivalentes a 16-26 vezes o seu peso seco. Esta capacidade de reter água, a resistência à decomposição e a indução de alterações ao quimismo das águas permitem um alargado controlo das condições ambientais, fazendo das espécies de Sphagnum organismos manipuladores do seu habitat.
Rašelinník (Sphagnum L., 1753) je botanický rod tvoriaci 151–350 druhov machov rastúcich prevažne na rašeliniskách v rašeline. Zástupcovia tohoto rodu sú schopní viazať vo svojich bunkách veľké množstvo vody. Niektoré druhy dokonca aj dvadsaťnásobok svojej hmotnosti.
Sú to typické hydrofilné a hygrofilné machy, ktoré dokážu vďaka svojim špecifickým vlastnostiam udržať obrovské množstvo vody. Ich stielka je totižto tvorená nielen z chlorocýst (asimilačných buniek), ale aj z hyalocýst - teda prázdnych buniek, schopných zadržiavať vodu. Okrem toho na povrchu pabyliek obsahujú útvary krčiažkovitého tvaru (ampulae) vyplnené vodou.
Rašelinníky rastú na minerálne chudobných pôdach vo vlhkých oblastiach, najmä v terénnych priehlbeninách. Na spodnom konci postupne odumierajú, a bez prístupu vzduchu vzniká rašelina, ktorá sa pre svoju schopnosť držať vodu používa ako kvetinový substrát.
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Rašelinník
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Rašelinník
Tento článok týkajúci sa botaniky je zatiaľ „výhonok“. Pomôž Wikipédii tým, že ho doplníš a rozšíriš. Rašelinník (Sphagnum L., 1753) je botanický rod tvoriaci 151–350 druhov machov rastúcich prevažne na rašeliniskách v rašeline. Zástupcovia tohoto rodu sú schopní viazať vo svojich bunkách veľké množstvo vody. Niektoré druhy dokonca aj dvadsaťnásobok svojej hmotnosti.
Sphagnum affine
Sphagnum apiculatum
Sphagnum auriculatum
Sphagnum balticum
Sphagnum capillifolium
Sphagnum compactum
Sphagnum cuspidatum
Sphagnum cymbifolium
Sphagnum fallax
Sphagnum fuscum
Sphagnum girgensohnii
Sphagnum magellanicum
Sphagnum majus
Sphagnum molle
Sphagnum palustre
Sphagnum papillosum
Sphagnum platyphyllum
Sphagnum riparium
Sphagnum rubellum
Sphagnum russowii
Sphagnum squarrosum
Sphagnum subnitens
Sphagnum subsecundum
Sphagnum warnstorfii
in druge
Šotni mah (znanstveno ime Sphagnum) je rod z od 150 do 350 vrst mahov. Rastejo na močvirskih rastiščih, barjih.
Šotni mah tvori na trajno vlažnih in kislih tleh obsežne blazine, ki neprestano rastejo lahko tudi več tisočletij. Bakterij zaradi visoke kislosti v takih blazinah skorajda ni in odmrle rastline razkrajajo lahko le glive. Razkroj je tako nepopoln (pooglenevanje) in tako lahko nastanejo več metrov debele plasti šote. Takim trajno vlažnim predelom pravimo barja. V zadnji fazi razvoja šotnega barja je njegova površina dvignjena nad okolico, da izgubi stik s talno vodo in se napaja le še s padavinami (visoko barje). Taka rastišča so s hranili zelo revna, tako da poleg šotnega mahu lahko skupaj uspevajo le še redke in specializirane rastline.
Wikimedijina zbirka ponuja več predstavnostnega gradiva o temi: Šotni mahVitmossor (Sphagnopsida) är en klass av bladmossor. Vitmossorna utgör en enda familj, Sphagnaceae, med huvudsakligen ett enda släkte, Sphagnum.
Den utmärks av att protonema i regel är bladlik, stammen saknar rhizoider, bladen saknar nerver och består av två celltyper, dels smala, klorofyllförande, som bildar ett slags nätverk, dels i detta nätverk stora, klara, klorofyllfria celler, kapillärceller, vars väggar har ring- och spiralformiga förtjockningslager och runda hål. Kapillärcellerna skymmer de andra cellernas gröna färg, så att mossan får på sin höjd en svagt grönvit, men vanligen nästan vit färg, hos vissa arter övergående till rödaktig eller brunröd. Även på stjälkarna finns sådana stora klara celler som ett slags bark. Genom kapillärcellernas hål sugs vatten upp, så att vitmossorna, när vatten finns tillgängligt, hela tiden är vattenfyllda som tvättsvampar.
Sporogoniet är klotrunt, saknar skaft, sitter på en bladlös förlängning av moderväxtens stjälk och saknar mössa och tandkrans, men har vid basen slida. Sporhuset öppnar sig med lock.
Vitmossor (Sphagnum) är ett formrikt mossläkte. Arterna växer i kärr, mossar och på andra mycket fuktiga platser, bland annat i skogar. De växer inte där vattnet är kalkhaltigt.
Många arter av vitmossor växer i mycket fuktiga miljöer, genom kapillärcellerna och sin fortgående tillväxt kan de bilda ett sammanhängande vattengenomdränkt täcke, på vilket andra växter kan finna fäste, detta täcke kallas för gungfly. De nedre delarna av mossorna dör snart, men multnar inte bort helt, utan bildar torv, som till slut helt och hållet fyller det vatten de växer i och bildar en högmosse.
Den mer eller mindre multnade vitmossan, torven, har ekonomisk betydelse bland annat som bränsle. Vitmossa används också vid odling av epifytiska orkidéer och många köttätande växter, i synnerhet Nepenthes och Heliamphora.
Ordet vitmossa används ofta när man syftar på olika ljusa lavar, till exempel fönsterlav och renlav, som används som dekoration i till exempel ljusstakar och julgrupper.
Eftersom den växer så långsamt är inte tillåtet att samla in stora mängder lavar eller mossor för varken privat eller kommersiellt bruk. Det finns domstolsbeslut att allemansrätten inte medger detta.
Praktvitmossa Sphagnum magellanicum
Granvitmossa S. girgensohnii
Tallvitmossa S. capillifolium
Sotvitmossa S. papillosum
Flytvitmossa S. cuspidatum
Sumpvitmossa S. palustre
Uddvitmossa S. fallax
Brokvitmossa S. russowi
Rodnande vitmossa S. rubellum
Purpurvitmossa S. warnstorfii
Vitmossor (Sphagnopsida) är en klass av bladmossor. Vitmossorna utgör en enda familj, Sphagnaceae, med huvudsakligen ett enda släkte, Sphagnum.
Den utmärks av att protonema i regel är bladlik, stammen saknar rhizoider, bladen saknar nerver och består av två celltyper, dels smala, klorofyllförande, som bildar ett slags nätverk, dels i detta nätverk stora, klara, klorofyllfria celler, kapillärceller, vars väggar har ring- och spiralformiga förtjockningslager och runda hål. Kapillärcellerna skymmer de andra cellernas gröna färg, så att mossan får på sin höjd en svagt grönvit, men vanligen nästan vit färg, hos vissa arter övergående till rödaktig eller brunröd. Även på stjälkarna finns sådana stora klara celler som ett slags bark. Genom kapillärcellernas hål sugs vatten upp, så att vitmossorna, när vatten finns tillgängligt, hela tiden är vattenfyllda som tvättsvampar.
Sporogoniet är klotrunt, saknar skaft, sitter på en bladlös förlängning av moderväxtens stjälk och saknar mössa och tandkrans, men har vid basen slida. Sporhuset öppnar sig med lock.
Turba yosunu ya da sfagnum yosunu (Sphagnum), Sphagnaceae familyasından, çoğu Kuzey yarımkürede, birazı ise Güney yarımküredeki (Şili ve Arjantin) turbalıklarda yetişen ve turba yapımında kullanılan, 151 ilâ 350 türü bulunan kara yosunu cinsi. Canlı ya da ölü turba yosunları kendi hücreleri içinde bol miktarda su tutarlar. Bu su tutumundan dolayı turbalıklarda (ya da diğer bir adıyla turba bataklıklarında) alkali (kireçsi) topraklardan hoşalanan fundamsı çalılar, salepgiller ve etçil bitkilerin yetişmesi için elverişli ortam sunar.
Turba yosunu ya da sfagnum yosunu (Sphagnum), Sphagnaceae familyasından, çoğu Kuzey yarımkürede, birazı ise Güney yarımküredeki (Şili ve Arjantin) turbalıklarda yetişen ve turba yapımında kullanılan, 151 ilâ 350 türü bulunan kara yosunu cinsi. Canlı ya da ölü turba yosunları kendi hücreleri içinde bol miktarda su tutarlar. Bu su tutumundan dolayı turbalıklarda (ya da diğer bir adıyla turba bataklıklarında) alkali (kireçsi) topraklardan hoşalanan fundamsı çalılar, salepgiller ve etçil bitkilerin yetişmesi için elverişli ortam sunar.
Стебла сфагнуму щорічно в нижній частині відмирають (зростання стебла продовжують верхівкові гілки), утворюючи торф. Велику роль відіграють сфагнові мохи у формуванні та житті боліт. Процес торфоутворення відбувається завдяки застійному перезволоженню, відсутності кисню і створенню мохами кислого середовища. Ці умови виявляються несприятливими для процесів гниття, що перешкоджає розкладанню сфагнуму.
Відомо бл. 350 видів сфагнуму, 320 розповсюджені широко. Поступове відмирання нижніх стеблин С. приводить до утворення торфу.
Гаметофіт являє собою відносно велику рослину білувато-зеленого, бурого або червоного кольору, м'яку на дотик.
Стебла прямостоячі з численними пучками бічних гілочок, які з'єднують сусідні стебла у більш-менш щільні дерновинки або подушечки. На верхівці стебла гілочки зібрані у головку. Стебло росте верхівкою й поступово відмирає знизу. Будова його нескладна. Зовні воно вкрите безбарвною шкіркою (гіалодермою), клітини якої виконують водозапасну функцію. Вони великі, мертві, стінки їх мають круглі отвори, якими сусідні клітини сполучаються між собою та із зовнішнім середовищем. Під гіалодермою міститься склеродерма, що виконує механічну функцію. Серцевина містить тонкостінні паренхімні клітини, що виконують провідну та запасаючу функції. Доросла рослина ризоїдів не має.
Листки сфагнума складаються з двох типів клітин — вузьких живих хлорофілоносних та широких мертвих водоносних (гіалінових) клітин. Через пори гіалінових клітин листків та стебла, вода легко передається від однієї частини рослини до іншої. Це пояснює чудову здатність сфагнума швидко й у великій кількості вбирати воду. При випаровувані води гіалінові клітини заповнюються повітрям, тому сухі рослини набувають білуватого відтінку. Мікроскопічні особливості будови листків мають важливе значення для визначення видів сфагнума.
Поширений переважно в тундровій і лісовій зонах Північної півкулі; в Південній півкулі зустрічаються високо в горах, рідше на рівнинах помірного пояса.
Утворює спори в липні і серпні. Розмножується спорами і відприсками.
Сфагнові мохи ростуть великими масивами, покриваючи поверхню ґрунту на торфяних болотах, у заболочених лісах і на вогких луках.
Зі сфагнума утворюється високоякісний торф, який використовують як підстилку для худоби, на паливо і для виготовлення теплоізоляційних плит.
Сфагнум містить клітковину, білкові речовини, мінеральні солі і фенолоподібну речовину сфагнол, яка має ранозагоюючу властивість, і використовується в медицині як гігроскопічний і перев'язувальний матеріал (замість вати). Як перев'язувальний матеріал сфагнум був відомий ще у XI сторіччі, але наукову оцінку отримав лише нещодавно в зв'язку з виявленням його бактерицидних властивостей. Вбираюча здатність сфагнуму, пов'язана з особливою будовою його листя, майже в 4 рази вища за гігроскопічність вати: сухий мох вбирає на 1 частину моху близько 20 частин води. Бактерицидні і гігроскопічні властивості моху роблять його незамінним при сильних кровотечах і гнійних ранах. Перед застосуванням сфагнум стерилізують, але відомі й випадки екстреного використання без стерилізації. Класти сфагнум безпосередньо на рану не слід, його треба обшити або обернути марлею.
Також застосовується вона як перев'язувальний матеріал у марлевих подушечках, зволожених фізіологічним розчином та розчином борної кислоти. Попередньо цей матеріал стерилізують.
Екстракти сфагнових мохів, що містять сфагнол, застосовують при кишкових захворюваннях, а ванни — для лікування ревматизму. Раніше часто застосовували сфагновий мох як дезинфікуючий засіб при епідеміях — холери і чуми, а також для зупинки кровотечі. Сфагнол пригнічує ріст і життєдіяльність таких мікроорганізмів, як кишкова паличка, холерний вібріон, золотистий стафілокок, сальмонела та ін.
Через малу теплопровідність вживається в будівельній справі як ізоляційний матеріал у вигляді пластинок, порошку, виготовленого з цього торфу; також дезодоруючий засіб. Сфагнум також застосовується в квітникарстві — як наповнювач при складанні земляних сумішей — завдяки своїй гігроскопічності, сприяє рівномірному зволоженню землі, а завдяки сфагнолу має бактерицидну властивість і перешкоджає загниванню коренів.
Заготовляють сфагнум влітку, сушать на повітрі. Відібраний і заготовлений свіжий вологий мох укладається на сітчасті лотки, де сонце і вітер видаляють 80% вологи. У російській печі сфагнум сушиться при температурі 50—60°. Ступінь просушування визначається на око за побілінням зелених частин.
Мох сфагнум можна сушити на сонці і класти на дах навісу; добре сушити на горищі з відкритими вікнами, під залізним дахом[2].
Сфагнові мохи досліджував академік АН УРСР Дмитро Зеров. У 1921–1923 роках він здійснив низку екскурсій в околиці Києва, зібрав велику колекцію зразків сфагнових мохів, проводив докладні спостереження за екологією сфагнумів, опрацював зразки інших колекторів. Результатом цієї роботи стала стаття «Торфові мохи (Sphagnales) околиць м. Києва» (1924).
У роді 320 видів. Перелік деяких видів:
Sphagnum affine
Sphagnum apiculatum
Sphagnum auriculatum
Sphagnum balticum
Сфагнум гостролистий (Sphagnum capillifolium)
Sphagnum compactum
Sphagnum cuspidatum
Sphagnum cymbifolium
Sphagnum fallax
Sphagnum fuscum
Sphagnum girgensohnii
Sphagnum magellanicum
Sphagnum majus
Sphagnum molle
Sphagnum novo-caledoniae
Сфагнум болотний (Sphagnum palustre)
Sphagnum papillosum
Sphagnum platyphyllum
Sphagnum riparium
Sphagnum rubellum
Sphagnum russowii
Sphagnum squarrosum
Sphagnum subnitens
Sphagnum subsecundum
Sphagnum warnstorfii
Дрозера круглолиста на сфагновій подушці
Стебла сфагнуму щорічно в нижній частині відмирають (зростання стебла продовжують верхівкові гілки), утворюючи торф. Велику роль відіграють сфагнові мохи у формуванні та житті боліт. Процес торфоутворення відбувається завдяки застійному перезволоженню, відсутності кисню і створенню мохами кислого середовища. Ці умови виявляються несприятливими для процесів гниття, що перешкоджає розкладанню сфагнуму.
Відомо бл. 350 видів сфагнуму, 320 розповсюджені широко. Поступове відмирання нижніх стеблин С. приводить до утворення торфу.
Sphagnum là một chi rêu trong họ Sphagnaceae.[1]
Bài viết liên quan đến bộ rêu Sphagnales này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia bằng cách mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.
Sphagnum là một chi rêu trong họ Sphagnaceae.
Sphagnum L. (1753)
Типовой вид
Сфа́гнум, или Сфагновый мох[1], или Торфяно́й мох (лат. Sphágnum от греч. «сфагнос» — губка[2]) — род мхов, обычных обитателей верховых и переходных болот. Из этих растений образуется верховой торф.
Виды сфагнума — споровые многолетники, имеют два поколения. Доминирует гаметофит.
Растения ежегодно нарастают верхней частью, а снизу отмирают. Сфагнум — болотный мох, впитывает воду всем телом; ризоидов нет. Для него характерны особые водозапасающие клетки на листьях и стебле (прозрачные, мёртвые, полые с отверстиями); клеточная стенка укреплена утолщениями. Водозапасающие клетки окружены более мелкими зелёными фотосинтезирующими клетками, которые объединены в единую сеть[3]. Имеются ножка и коробочка со спорами. Тело сфагнума содержит карболовую кислоту, которая является антисептиком, убивающим бактерии. В связи с этим мох почти не гниёт и образует торф (по 1—2 мм в год). За счёт роста сфагнума и других водных растений происходит заболачивание лесов и зарастание водоёмов: озёра превращаются в болота.
Поселяется на влажных местах, способствует быстрому заболачиванию территории, так как способен активно поглощать и удерживать влагу, при этом масса накопленной воды может в 20—25 раз превышать массу мха[3]. Является образующим растением сфагновых болот. Наиболее широко распространён в умеренной зоне Северного полушария. Наибольшее видовое разнообразие в Южной Америке. В России произрастает 42 вида[4].
Из-за малой теплопроводности употребляется в строительном деле как изоляционный материал в виде пластинок, порошка, изготовляемого из этого торфа; также, как дезодорирующее средство. Некоторые древние народы считали сфагнум подходящим материалом для тёплых пелёнок, которыми они зимой укрывали своих детей[5].
Сфагнум применяется в цветоводстве в качестве наполнителя при составлении земляных смесей. В воздушно-сухом состоянии сфагновые мхи способны поглотить воды примерно в 20 раз больше собственной массы, что в 4 раза превосходит возможности гигроскопической ваты (отсюда и название мха, «сфагнос» по-гречески — губка)[6]. В Германии и Канаде проводятся исследования по искусственному размножению сфагнума для использования в почвосмесях[7].
Верхние части растения используют в качестве лекарственного сырья. Сфагнум содержит фенольное соединение сфагнол и другие фенольные и тритерпеновые вещества. В медицине и ветеринарии сфагнум применяли как перевязочный материал в виде сфагново-марлевых подушечек. Из-за бактерицидных свойств и способности впитывать большое количество жидкости использовался медиками в качестве перевязочного материала на полях сражений во время войн[8].
Сфагнум очень устойчив к разложению, высушенный очень долго сохраняется. Растёт в болотистых местах, собирают его летом.
Сфагнум — единственный современный род семейства Sphagnaceae (в которое также по морфологическим признакам включается ископаемый род Sphagnophyllites). В порядке Sphagnales выделяются ещё три современных рода: Ambuchanania, Flatbergium и Eosphagnum.
По информации базы данных The Plant List (на июль 2016) род включает 382 вида[9], некоторые из них:
Сфагнум бурый (Sphagnum fuscum)
Сфагнум Гиргензона (Sphagnum girgensohnii)
Сфагнум магелланский (Sphagnum magellanicum)
Сфагнум папиллозный (Sphagnum papillosum)
Сфагнум болотный (Sphagnum palustre)
Сфагнум оттопыренный (Sphagnum squarrosum)
Сфагнум обманчивый (Sphagnum fallax)
Сфа́гнум, или Сфагновый мох, или Торфяно́й мох (лат. Sphágnum от греч. «сфагнос» — губка) — род мхов, обычных обитателей верховых и переходных болот. Из этих растений образуется верховой торф.
泥炭藓屬（学名：Sphagnum）旧称水藓屬，是泥炭藓科唯一的现存属，一般呈黄白色或灰白色，常有各种锈斑。
泥炭藓屬的茎没有假根，并在沼泽中紧密丛生，下部逐渐死亡，上部继续生长；“叶”有大型无色的细胞，有极强的吸水力，所以能在沼泽地上大片的丛生，遗体逐年的堆积成泥炭，并使沼泽地、湖泊逐渐淤积成陆地，又因为泥炭藓不断地吸收空气中的水湿，扩大其生长范围，使森林地带沼泽化，所以会破坏森林。
經曬乾後的泥炭藓是園藝常見的優秀介質，保水性佳又透氣，常常代替土壤成為讓盆景植物生長的介質。
最常见的种有：
泥炭藓屬（学名：Sphagnum）旧称水藓屬，是泥炭藓科唯一的现存属，一般呈黄白色或灰白色，常有各种锈斑。
泥炭藓屬的茎没有假根，并在沼泽中紧密丛生，下部逐渐死亡，上部继续生长；“叶”有大型无色的细胞，有极强的吸水力，所以能在沼泽地上大片的丛生，遗体逐年的堆积成泥炭，并使沼泽地、湖泊逐渐淤积成陆地，又因为泥炭藓不断地吸收空气中的水湿，扩大其生长范围，使森林地带沼泽化，所以会破坏森林。
經曬乾後的泥炭藓是園藝常見的優秀介質，保水性佳又透氣，常常代替土壤成為讓盆景植物生長的介質。
ミズゴケ属（みずごけぞく、学名：Sphagnum）は、ミズゴケ綱ミズゴケ科に分類されるコケ植物の1属。多孔質の植物体を形成し、多量の水を含むことができる。世界では約150種、日本では47種が分類されている[1]。
本属が属するミズゴケ科はコケ植物門蘚綱に属し、単独でミズゴケ目を構成する。茎と葉の区別のある茎葉体であるが、独特の構造をもつ。軸は木質化し、主軸はほぼ上に伸びるが、放射状に側面方向に枝を出す。葉は軸の回りに密生する。葉の細胞には、大型で光合成を行わない空洞になった細胞（透明細胞または貯水細胞）と小型で葉緑体を持ち光合成を行う細胞（葉緑細胞）が交互に並んでいる。この透明細胞には表面に穴があって、内部に多量の水を蓄えられるようになっている。
茎の上からさく（胞子のう）をつける。胞子のうは柄の上に生じ、球形で黒くなる。他の蘚類とは異なり、この柄はさくの柄ではなく、植物体の方から作られたものである。
熱帯から寒帯に分布するが、特に北半球の冷温帯に多い。湿地に多くの種が生育する。湿地の地面に密生してクッション状の群落を形成する。特に、寒冷地ではミズゴケ類を中心として湿地に生育する植物遺体が積み重なっても分解せず、次第に厚い層を形成するようになる。このようにして盛り上がった湿地を高層湿原と言う。ミズゴケ類は高層湿原を形成する主力である。イボミズゴケ S. papillosum やユガミミズゴケ S. subsecundum などがこれにあたる。温暖な地域に生息する種として、ホソベリミズゴケ S. junghuhnianum subsp. pseudomolle は九州にまで生息し、水の染み出す崖地や岩場に塊状の群落を作る。
岩月（1997）[2]による日本産の種を記載する。
ミズゴケ類はコケ植物中でも実用的価値が高い。葉に水を蓄える細胞が多数あるため、乾燥させれば多孔質の軽くて弾力のある素材となり、梱包材や脱脂綿の代用として用いられたことがある。木綿の2倍以上の吸引力を持ち、水を吸わせれば水もちがよく、隙間が多いので空気の通りがよい。このことを利用して、園芸用の培養土として用いられ、シダ類や食虫植物など、湿地性植物や着生植物の培養には欠かせない。特に、洋ランなどのラン科植物の栽培には、ほとんど代替品がないほど重要である。日本、特に中部以南ではミズゴケの生育場所が限られており、この目的での採集による減少が著しい。園芸としては、オオミズゴケ Sphagnum squarrosum などが利用される。
また、ミズゴケは、青銅器時代から治療薬として用いられてきた。第二次世界大戦中では、負傷した兵士の止血にミズゴケが使われていた。ミズゴケの中にいるペニシリウムなどの微生物が治療を促進している。ラップやイヌイットの人々は、ミズゴケをオムツに利用している。[3]
寒冷地では、ミズゴケを主体として、湿地生植物の遺体が堆積して厚い層を作る。これが低温のため容易に分解せず、次第に炭化したものを泥炭（でいたん）と称する。北部ヨーロッパなどでは昔、燃料として用いられていた。
_1337.JPG)
_0241.JPG)
_(3).jpg)
_in_Sand_Lake,_New_York.jpg)
_01.07.10_p.jpg)
_7001.JPG)
_0994.JPG)
_9480.JPG)
_9506.JPG)
_01.07.10_p.jpg)
