крупнолисна липа

Varianti esistenti: Tiglia (Napulitano) -

La téglia (/'teʎːa/) (Tilia platyphyllos Scop.), è n'álbere spegliande de la famiglia de le Tiliaceae (o Malvaceae, pe la classefecazione APG), che pò cambà cchiù de ne sècule.

Descrezzione

Álbere ávete affin’a 40 m, le frunne suó còrefórme, che gle late sechettate, la pággena pessotte ne ccone pelosa, che ciérte ciuffitte de pire ghiangaštre a gl’ángule de le nervature, ch'a maje-giugne puórtene sotte tíleche gle sciuore ermafredite, mbrefemate, che cèrte brattée, de chelore ghianghe-giallaštre. Sse sciuore suó reštritte 2-5 a la vòta é piénnene a cape sotte. Gle frutte suó capsule peccerélle che cèrte cuštate che jéscene fòre, é che la scòrza tòsta é legnosa.

Ibbridazione é chenfesione tra spèce

La téglia è spasa a l'Europa cundenendale é a gle Cáucase

A l'Etalia esíštene, a gle štate naturale, ebbía du spèce de tégle, vale a dice šta spèce jécche é la téglia a frunne peccerélle o Tilia cordata. Le du spèce z'íbridane ésse fra ésse dènne uríggene a Tilia × vulgaris, che vè spisse chiandata mmiés'a gle parche urbane. È fácele a ze chenfonne tra le du spèce, ma se ze tramènde le chiande buone buone, ce se rrènne cunde ca:

• la demenzione de le frunne, che suó másseme 8 cm lòch'a T. cordata é affin'a a 15 cm lòch'a T. platyphyllos (prò le frunne de gle recacce puonne èsse ròsse a tutt'é du le spèce);
• la pággena pessotte de le frunne: le du spèce tiéve ciuffe di pire sotte tíleche de le nervature, ma sse ciuffe suó de chelore matone lòch'a T. cordata é ghiangaštre lòch'a T. platyphyllos;
• gle frutte: quigle de T. cordata è peccerigle, másseme 8 mm de diámmetre, senza cuštate mbalése é che ze spappa fácele fácele mmiés'a du déta; quigle de T. platyphyllos è cchiù ruosse, che 5 cuštate che ze vídene buone, é ène assá cchiù tuošte;
• gl'uocchie: loch'a T. cordata ze vídene 2 scagle, lòch'a T. platyphyllos ze ne vídene 3;
• le rámera gione de T. cordata suó senza pire, vale a dice lisce, mindre chélle de T. platyphyllos suó chepèrte da na pelama fina fina.

Use

Medecina

Z’adduóprene gl’uocchie (sotte forma de macerate glicéreche) é gle sciuore (anziéma a la brattéa a forma de scénna).

Magnà

Z’adduóprene le frunne crude (nzalata) o còtte a la fressora, gle sciuore prima che sceríscene (cáppere) é la semènda che šta dénd'a gle frutte (tè assá uogle).

Ate use

È assá chenesciuta pure comme chianda mellífera, è vesetata da le lape che ne predúcene ne mèle, spisse meneflerale, che creštallizza chiane chiane.

Le léna de ssa téglia suó addeprate comm'a chélle de l'ata spèce sòccia, Tilia cordata.

Vuce asseciate

• Lišta e le spèce e tégle

Wiôlgòlëstnô lëpa

Wiôlgòlëstnô lëpa (Tilia platyphyllos L.) – to je drzéwiã z rodzëznë lëpowatëch. Ji kwiatë są wiele razy pò 3 w lopkach. Ta lëpa czasem rosce na Kaszëbach.

Lëteratura

• Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s. 64.