Un poco de historia de la Yerba Mate, desde los guaraníes, su descubrimiento por colonizadores y la explotación jesuita.
Ilex paraguariensis, yerba mate, yerba de los xesuites o yerba del Paraguái (en guaraní: ka'a), ye una especie arbórea neotropical orixinaria de les cuenques del Altu Paraná, Alto Uruguái y dellos afluentes del Río Paraguái [2] [1][3] onde crez nun estáu montés, sobremanera formando parte del sotobosque o del estratu medianu de los montes.
De les fueyes y cañes, seques y molíes d'esta aquifoliácea prepárase'l mate, una fervinchu común na gastronomía de Paraguái, Arxentina , el sur de Brasil, Bolivia, Uruguái y Chile.[4][5] El nome mate ye'l nome dáu a la calabacilla que tradicionalmente sirve de recipiente a la fervinchu.
Ye llargamente cultivada comercialmente n'Arxentina, Brasil y Paraguái (n'orde de producción total) dende'l sieglu XIX, dando llugar a una importante industria.
La especie Ilex paraguariensis ye un árbol perennifolio, d'hasta 15 m d'altor n'estáu selvaxe. Tien un fuste recto y cilíndrico, d'hasta 3 dm de diámetru, recubiertu d'una fina corteza pardogrisácea acanalada. Les cañes broten del árbol n'ángulu rectu, dando llugar a una copa apicada. El raigañu ye pivotante.
Les fueyes son alternes, obovaes, col marxe dentáu y el ápiz obtusu, d'unos 11 cm de llargu y 5 d'anchu, coriacees; nun presenten nunca pelos nin estomas pol fexe, de color verde escuru, y estomas pequeños nel viesu. Les nervaduras primaries y secundaries son de color amarellentáu y bien marcaes.[6] Perduren unos trés años na planta.
Ente ochobre y payares, la dómina de floriamientu, produz inflorescencies en forma de fexes corimboides de 40 a 50 floros, que se desenvuelven axilarmente. Ye dioicu; los exemplares masculinos presenten dicasios d'ente 3 y 11 flores, ente que nos femeninos apaecen solitaries o en grupos de trés a lo sumo. Les flores son simples, pequeñes, polígames, de color blancuciu; la mota y la corola suelen ser tetrámeros o escepcionalmente pentámeros. Ente los pétalos presenta igual númberu d'estames.
La polinización ye entomófila, siendo tantu abeyes como dípteros los vehículos de la fecundación. Ente los meses de xineru y marzu maurez el frutu, una núcula indehiscente d'unos siete mm de diámetru, de color violáceo, acoloratáu o coritu cuando madura, con un estigma pocu prominente. Contién 4 a 8 propágulos rugosos, de color mariellu. La diseminación producir polo xeneral endozoicamente, siendo aves los sos principales vectores.
La yerba rique temperatures tropicales y un eleváu mugor nel ambiente, según frecuentes precipitaciones, nel orde de los 2.500 mm añales, especialmente mientres el floriamientu. La temperatura óptima allúgase en redol a los 20°C de media, anque soporta bien les xelaes. Ye bien tolerante a la solombra.
Prefier sitios baxos, con bon drenaxe y posibilidá d'aniciar en fondura. El suelu tien de ser llixeramente acedu, arenosu o magrizu, de testura fina o media. Tien altos requerimientos d'ácidu fosfóricu y potasiu.
Tradicionalmente, la yerba cultivar de manera a cencielles extractiva, aprovechando los exemplares monteses del sotobosque, esta práutica yá nun s'utiliza, na actualidá hai cultivos de manera ordenada. Los intentos iniciales d'adomar el so cultivu atopar con dificultaes na guañada, lo que llevó a los sacerdotes de les amenorgamientos xesuíticos, los primeres qu'entamaron l'intentu, a fomentar el replante en zona selvática y la fradadura como medios d'amontar la producción. En bona parte de Brasil les pequeñes esplotaciones funcionen entá d'esa manera.
Pal cultivu entamáu, les granes collechar ente febreru y abril; tienen de llantase de momentu o almacenase con sumu cuidu, pa evitar que l'endurecimientu de les mesmes facer invidables. A baxes temperatures pueden almacenase hasta un añu, anque la so capacidá de granar amenórgase abruptamente. En munches granes externamente madures l'embrión ye entá rudimentariu, lo que provoca perllargos periodos de guañada en dellos casos. Sicasí, la reproducción sexual sigue siendo la forma más frecuente de cultivu.
De normal les granes llograes de frutos maduros québrense y remueyen una vegada collechaes; dempués de dexales ensugar, sémense menos de 30 díes dempués de la so collecha. Con riego abondosu y temperatura favorable, la guañada tien llugar al cabu d'unu o dos meses. Tresplantar al cabu d'un añu al so allugamientu definitivu, asumiendo otru añu más el so enraigono.
Los plantíos entamaos empezaron a ponese en práutica en Paraguái escontra 1915, emplegando una disposición en cuadriláteru o tresbolillo. Escontra la mesma fecha desenvolviéronse meyores en téunica de fradadura, ente elles el llamáu corte mesa, una fradadura horizontal afecha a la collecha mecánica, qu'ameyora amás el rendimientu de la planta. En 1953 impúnxose un cambéu a la téunica de plantáu, allugando los renovales en curves de nivel y amontando la densidá por hectárea. L'usu de lleguminoses como cultivu d'acompañamientu ameyora tamién el rendimientu del suelu.
La reproducción agámica (por fraes) ye inusual, sobremanera pola dificultá de llograr gayos con raigañu; la tasa de guañadura de cañes altes ye baxa, inda cuando empléguense hormones pa fomentala. Les téuniques de fecundación in vitro son entá esperimentales.
Anque tres repúbliques son les principales y más reconocíes cultivadores, dos países concentren más del 90% de la producción mundial de la yerba mate.
En primer llugar tópase Arxentina, mayor productor mundial con alredor de 700 mil tonelaes al añu (ente 56 y 62% del global), siguíu de Brasil con unes 500 mil (alredor de 34 a 36%) y de Paraguái con 50 mil (5% mundial).[7][8][9][10]
Hai trés formes básiques de consumir la yerba mate, que reciben distintos nomes:
Conocíu como té de los xesuites o té paraguayu. La yerba foi consumida dende tiempu inmemorial polos pueblos guaraníes y guaycurúes, que recoyíen les fueyes de ka'a na selva, onde crecía en forma montesa. Primeramente les mascaban, depués preparar en fervinchu.
Empecipiáu'l periodu de dominación hispanu-portuguesa n'América del Sur, el costume de beber el fervinchu foi estendiéndose. Escontra fines del sieglu XVI y empiezos del XVII, los españoles consideraron al mate como un viciu peligrosu.[11] N'abril de 1595, el teniente gobernador d'Asunción, Juan Caballero Bazán, prohibe'l tránsitu polos yerbatales y el cultivu.
Cola llegada de la Compañía de Xesús al Paraguái a principios del 1600 y hasta 1630, prohíbense'l consumu de mate y l'esportación de la yerba. Pero la prohibición del consumu namái sirvió p'atraer l'interés de los conquistadores.
Escontra 1600 consumir n'Asunción cerca de 500 quilos de yerba al día. En 1611 Marín Negrón, gobernador d'Asunción, impon penes pa los que fueren sosprendíos “en posesión de yerbas”: cien latigazos si'l infractor yera indíxena, cien pesos de multa si yera español. Contemporáneamente Hernandarias, gobernador de Buenos Aires, reprime'l consumu de yerba con 10 pesos de multa y 15 díes de cárcel, de la que manda quemar na Plaza Mayor sacos de la yerba ingresaos clandestinamente.
Finalmente, el cultivu foi autorizáu a los xesuites, que lo monopolizaron hasta que fueron espulsaos en 1767. Los xesuites llograron domesticar la planta, por aciu téuniques d'ensugáu de la grana, lo que dexó estender los plantíos al puntu que la vienta de yerba mate convertir na principal fonte d'ingresos de les “amenorgamientos”. Escontra 1720 el consumu xeneralizárase tamién nel actual estáu de Paraná (Brasil). En Chile dende la Colonia y hasta el sieglu XIX tuvo un ampliu espardimientu, dexando'l so preponderancia nes árees urbanes en favor del té.
A fines del sieglu XVIII, depués de la espulsión de los xesuites, los yerbales fuéronse perdiendo como esplotación granible. La so reposición fíxose difícil pos se desconocíen los métodos que dexaren a los xesuites producir la guañada a escala industrial.[12][13] El paisaxista francu-arxentín Carlos Thays investigó los métodos de guañada de les granes. Esto yá fuera enunciáu pol naturalista Aimé Bonpland, quien viviera nes misiones xesuites, pero los sos estudios habíense perdíu.[12][13]
En 1895 Thays recibió les primeres granes de yerba mate y llogró faeles granar al someteles a una enllargada inmersión n'agua a elevada temperatura.[12] Debíu al ésitu llográu, la Direición d'Agricultura y Ganadería de la Nación Arxentina confirmó la eficacia del sistema Thays y sopelexar na rexón Noroeste del país.[13]
Anguaño la zafra de la fueya nos yerbatales, sigue amestada a los réximes de mensú sobre les comunidaes guaraníes, que son engañaes poles sos necesidaes estremes, pos munchos son espulsaos de les sos tierres y al trate exiliaos cayen en manes de "agabitadores" que-yos ufierten adelantos de sueldu y son llevaos a yerbatales pa convertise en mensúes -términu que denomina a la forma de trabayu forzosu en Paraguái-, qu'acarreta indíxenes so amenaces pa la collecha de la yerba mate[ensin referencies]. Esto postreru nun asocede últimamente n'Arxentina, anque fai non muncho tiempu tamién habíen "mensús" nesti país. En Misiones (Arxentina llámase "tarefero" al que collecha artesanalmente la yerba, valiéndose d'una tisoria. Los mensúes y tareferos siéntense identificaos cola xera de la collecha; entá asina, cobren bien pocu pol so trabayu y son semiexplotaos (como lo reflexa'l cantar El mensú, de Ramón Ayala). Como les xeres de collecha (tarefa) nun se lleven a cabu mientres tol añu, en Misiones (Arxentina) esisten subsidios a los tareferos. El gran problema al que s'enfrenten los tareferos n'Arxentina ye'l trabayu en negru que, según el gremiu rural UATRE, arreya na collecha de yerba na zona productora a cerca de 25000 persones. El 49% d'ellos ta fora del mercáu llegal (UATRE: Datos de 2005).
Según el Códigu Alimentario Arxentín (CAA) conocer cola denominación de yerba mate o yerba puramente al productu formáu poles fueyes desecaes, llixeramente turraes y espeñicaes, de Ilex paraguariensis, entemecíes o non con fragmentos de cañes seques nueves, peciolos y pedúnculos florales, ensin perxuiciu d'autorizar la inclusión d'otres especies d'igual xéneru asina dispóngase d'estudios que respuendan por el so inocuidad y sían aprobaos pola Autoridá Sanitaria Nacional.
Tamién se consideren otres denominaciones:
La yerba mate ellaborada que se tenga en depósitu, esiba o expenda tendrá de responder a les siguientes carauterístiques:
El mate contién xantines, que son alcaloides como son la cafeína,[14] teofilina, y teobromina, estimulantes bien conocíos y topaos en café y en chocolate. El conteníu de cafeína varia ente 0,2% a 1,6% de pesu secu (comparáu col 0,3–9% pa les fueyes de té, 2,5-7,5% en guaraná, y más de 3,2% para café).[15] Amás, el mate nun produz nin adicción, nin nerviosismu, nin velea[16] (mientres nun se beba por demás).
Sicasí, la cafeína nun ye quiral, y nun tien estereoisómeros, y la "mateína" ye un sinónimu oficial de la cafeína nes Bases de Datos de Química.[17]
Los estudios sobre'l mate, anque bien llindaos, amosaron evidencia preliminar que'l cóctel de xantinas del mate ye distintu d'otres especies, asina contién cafeína qu'afecta más significativamente nos texíos musculares, como los opuestos a aquellos nel sistema nerviosu central, que son similares a los d'otros estimulantes naturales. Los trés xantinas presentes nel mate amosaron tener efeutu relaxante nos texíos musculares llisos, y efeutos estimulantes miocárdicos.
La yerba mate soluble tendrá de responder a les siguientes carauterístiques:
El C.A.A. (Capítulu II, Artículu 132) dispon ciertes normes pa la Yerba Mate:
N'avientu de 2006 un estudiu médicu señaló la utilidá del consumu de mate cocíu pa llograr d'una manera incruento bones imáxenes del páncrees y les víes biliares.[18] Al realizase una colangioresonancia o resonancia nuclear abdominal, el líquidu gastroduodenal interfier na visión del páncrees y de les víes biliares. Reparóse qu'el manganesu, al tener propiedaes paramagnéticas, inhibe la interferencia magnética del líquidu gastroduodenal. Por cuenta de que el fervinchu de yerba mate ye bien rica en manganesu dáse-y de beber al paciente mate cocío y trescurríos 15 minutos prauticar la resonancia, llográndose asina una imaxe definida del páncrees y les víes biliares.
El Ilex paraguariensis ye amás l'ingrediente activu d'una famosa crema utilizada por fisioterapéutas, quiroprácticos y deportistes de tol mundu, llamada Biofreeze (Estaos Xuníos).
Estudios in vivo y in vitro amuesen que la yerba mate esibe significativa actividá anticancerosa. Na Universidá d'Illinois en 2005, topóse que la yerba mate ye «rica en constituyentes fenólicos» y que sirve pa «tornar la proliferación de célules de cáncer de boca».[19]
L'abusu de la yerba mate en cualesquier de les sos formes ye causa frecuente de disrupción hormonal (sobremanera en muyeres), alteración cardiovascular (taquicardia, arritmia), alteración nerviosa (velea, escitación ya inclusive deliriu) y dixestiva (gastritis crónica, esofagitis, duodenitis, refluxu gastroesofágico, colitis crónica, etc.).
En Misiones, provincia Arxentina, ellabórase un arume a base de yerba mate. El nome del arume ye Misión Eis y foi creáu por Fabiola Pittana.[20][21]
Ilex paraguariensis describióse por Augustin Saint-Hilaire y espublizóse en Mém. Mus. Hist. Nat. 9: 351 1822.[22]
ilex: nome xenéricu que yera'l nome designáu en llatín pa una especie de Quercus (Quercus ilex) comúnmente llamada encina, que tien una xamasca similar al xardón européu, y dacuando confundir con él.[23]
paraguariensis: epítetu xeográficu qu'alude al so localización en Paraguái.
Ilex paraguariensis, yerba mate, yerba de los xesuites o yerba del Paraguái (en guaraní: ka'a), ye una especie arbórea neotropical orixinaria de les cuenques del Altu Paraná, Alto Uruguái y dellos afluentes del Río Paraguái onde crez nun estáu montés, sobremanera formando parte del sotobosque o del estratu medianu de los montes.
De les fueyes y cañes, seques y molíes d'esta aquifoliácea prepárase'l mate, una fervinchu común na gastronomía de Paraguái, Arxentina , el sur de Brasil, Bolivia, Uruguái y Chile. El nome mate ye'l nome dáu a la calabacilla que tradicionalmente sirve de recipiente a la fervinchu.
Ye llargamente cultivada comercialmente n'Arxentina, Brasil y Paraguái (n'orde de producción total) dende'l sieglu XIX, dando llugar a una importante industria.
Yerba mate və ya Paraqvay pirkalı(isp. yerba mate, port. erva-mate) -Pirkallar fəsiləsinə və Pirkal cinsinə aid bitki növü.Ən yaxşı mate içkisinin mənbəyi kimi tanınır.Bu bitki,subtropik Cənubi Amerikaya : şimal-şərq Argentina, Boliviya, cənubi Braziliya, Uruqvay və Paraqvaya məxsusdur.[1] İlk dəfə Quaranilər və həmçinin cənubi Braziliyada bəzi Tupi icmalarının tərəfindən istifadə edilib və becərilibdir.
Vikianbarda Yerba mate ilə əlaqəli mediafayllar var.
Yerba mate və ya Paraqvay pirkalı(isp. yerba mate, port. erva-mate) -Pirkallar fəsiləsinə və Pirkal cinsinə aid bitki növü.Ən yaxşı mate içkisinin mənbəyi kimi tanınır.Bu bitki,subtropik Cənubi Amerikaya : şimal-şərq Argentina, Boliviya, cənubi Braziliya, Uruqvay və Paraqvaya məxsusdur. İlk dəfə Quaranilər və həmçinin cənubi Braziliyada bəzi Tupi icmalarının tərəfindən istifadə edilib və becərilibdir.
Un doare kelen eo yerba mate kavet e darnioù istrovanel Amerika ar Su, e Paraguay, Uruguay, hanternoz Arc'hantina, Bolivia ha kreisteiz Brazil. Un evaj atizus, mate e anv a vez fardet gantañ.
Ur vodenn pe ur wezenn vihan eo an yerba mate. Tizhout a c'hell 15 metr ha atav glas e vez he deil. He bleuñv a zo gwenn ha bihan gant peder petalenn. Bouloù-kelen ruz, 4-6 mm o zreuzkiz, a gendalc'h-hi.
E Amerika ar Su e vez gounezet yerba mte dreist holl. Ar broioù pennañ ouzh he c'henderc'hel a zo Paraguay, Uruguay, Arc'hantina (proviñsoù Corrientes ha Misiones), Brazil (stadoù Rio Grande do Sul ha Paraná). Gant ar waranied e veze gounezet da gentañ, met perc'hennet e voe neuze gant ar jezuited a skignas hec'h arver e-touez an europeiz.
Pa vez eosted ar ar yerba mate e vez sec'het ar skourioù, a-us un tan wechoù'zo. Goude-se e vez torret an deil ha, wechou'zo, ar skourioù.
E yerba mate e vez kavet ksantin, un doare alkaloid heñvel tre ouzh Kafein, teofilin ha teobromin. Un efed atizus he-deus met hep diazezamantoù ar gafein.
Enderc'hel a ra ivez yerba mate manyezyom, potasyom ha manganez
Un doare kelen eo yerba mate kavet e darnioù istrovanel Amerika ar Su, e Paraguay, Uruguay, hanternoz Arc'hantina, Bolivia ha kreisteiz Brazil. Un evaj atizus, mate e anv a vez fardet gantañ.
Ur vodenn pe ur wezenn vihan eo an yerba mate. Tizhout a c'hell 15 metr ha atav glas e vez he deil. He bleuñv a zo gwenn ha bihan gant peder petalenn. Bouloù-kelen ruz, 4-6 mm o zreuzkiz, a gendalc'h-hi.
L'herba mate o mate[2](Ilex paraguariensis) és un arbre o arbust de la família de les aquifoliàcies, originari de Sud-amèrica i utilitzada en la preparació d'una infusió. Principalment es troba a la regió central de Paraguai, a petites zones d'Uruguai, al sud de Brasil (als estats de Rio Grande do Sul i Paraná), a Bolívia, a l'Argentina i a Xile. En castellà, a més de ser coneguda com a hierba mate, també es coneix com a yerba del Paraguay, té de los Jesuítas i, com a yerba mate o simplement yerba, una variant de la pronunciació de "hierba", comuna a l'Argentina, el Paraguai, i l'Uruguai. (De fet, la paraula yerba fa referència automàticament a l'herba mate a aquestos països). Al Brasil es coneix com a erva mate.
El mate és un arbre o arbust perenne i dioic,[3] produeix només flors masculines o femenines. La seva mida oscil·la entre 3 i 8 metres, tot i que s'han trobat exemplars que arriben als 20 metres. La tija és llenyosa, recta, cilíndrica i amb l'escorça pàl·lida. Pot arribar a mesurar fins a 3 dm de diàmetre. Les branques són glabres (sense pèls). Les fulles, que poden mesurar entre 10 i 12 cm. de llargada per la meitat d'ample, són perennes, alternes, coriàcies, ovals, acuminades, de color verd fosc per l'anvers i amb el revers verd clar, amb el marge serrat, i també glabres. S'uneixen a la tija mitjançant un pecíol de fins a 15mm de llargada. La nervadura és pennada[4] i groguenca, amb el nervi mig gruixut i els nervis laterals disposats en forma d'arc sobresortint només per la cara inferior de la fulla. La rel és pivotant.
El mate floreix a la primavera. Produeix unes influorescències en forma de rams axil·lars de 40 o 50 flors. Els exemplars masculins disposen d'agrupacions de 3 i 11 flors. Pel que fa als femenins, en canvi, les flors es troben aïllades o en agrupacions de 3 flors com a molt. Aquestes són unisexuals, de color blanquinós, amb un calze de 4-5 sèpals i amb una corol·la amb 4-5 pètals. Quan les flors maduren, apareix el fruit de tipus drupa globosa de color vermell-morat, amb un estigma poc prominent i amb 5-8 llavors[5] rugoses i de color groguenc. La mida de la drupa és semblant a la dels grans de pebre, aproximadament 7 mm de diàmetre.
La pol·linització és entomòfila.
La droga, o part utilitzada del mate, són les fulles per les seves propietats medicinals i amb les quals s'elabora una infusió d'igual nom que la planta. Aquesta infusió és una tradició gastronòmica de l'Argentina, Paraguai, Uruguai, Xile i el sud de Brasil. Tal com el te, el cafè i la xocolata, l'herba mate produeix un efecte estimulant.
El mate creix en zones lleugerament planeres, humides, sobretot al costat dels rius i pot trobar-se formant l'estrat mitjà d'alguns boscos de Sud-amèrica. La temperatura mitjana del territori on creix es troba al voltant dels 21 °C, i arriba a tolerar temperatures de 6 °C però no inferiors. El règim de pluges, que no ha de ser inferior a 1.200mm anuals, també és important pel desenvolupament de la planta.
Hi ha importants cultius de mate en els seus països d'origen, essent Argentina el principal productor a nivell mundial.[3]
La combinació de tots els seus principis actius li confereixen una acció tònica, eupèptica (que ajuda a la digestió), i lleugerament diürètica.
Científics japonesos van extreure del mate una sèrie de compostos amb propietats desodorants per a usos en la indústria cosmètica. També van obtenir conservants i esterilitzants per a la fabricació d'aliments.
Gràcies al seu alt contingut en calci i ferro és també apropiat en casos d'anèmia i osteoporosi.[3]
La Comissió E indica el mate en o com a:
En les zones rurals de Paraguai s'utilitza la infusió de les fulles de mate per a aprimar.
El tereré, una altra forma de consumir mate, és utilitzat com a beguda refrescant i per eliminar la set.
Finalment, la infusió de mate és també utilitzada com a vehicle per consumir altres plantes medicinals. Aquest fet es coneix com a “mate con yuyos”.
En general, a dosis normals i moderades no en presenta. A altes dosis i freqüentment, però, pot ocasionar problemes d'insomni, colitis, excitació nerviosa, gastritis, taquicàrdia, ansietat, hipertensió arterial i nàusees.[3]
En estudis realitzats a l'Uruguai, es va observar que hi havia certa vinculació entre el consum d'infusions de mate i el càncer d'esòfag. Podria ser que un consum elevat d'aquesta beguda augmentés el risc de contraure aquest tipus de càncer. Aquest risc és major en les dones, i és encara més propici si la persona consumeix també alcohol i tabac.[6]
Ingerir elevades quantitats d'aquesta planta té també certa relació amb un major índex de carcinomes de ronyó, de pulmó i de bufeta urinària.[6]
En relació a la presència d'alcaloides pirrolicidínics, identificats com a hepatotòxics, la quantitat és inferior per provocar lesions al fetge.
La majoria d'interaccions medicamentoses són degudes a la presència de cafeïna en les infusions d'herba mate.
Els efectes terapèutics de la clozapina poden alterar-se quan s'administra durant els primers 40 minuts d'haver ingerit herba mate o productes que continguin cafeïna. De la mateixa manera els efectes sedants de benzodiacepines poden disminuir si es pren mate.
En l'administració conjunta amb β-bloquejants (propanolol o metorpolol) pot disminuir l'activitat d'aquestes drogues.
L'absorció i biodisponibilitat de l'aspirina s'incrementa en presència de cafeïna.
Finalment, l'administració d'anticonceptius orals com cimetidina, verapamil, disulfiran, fluconazol, metoxalen i alguns antibiòtics (enoxacina, norfloxacina, o àcid pipemídic) inhibeixen el metabolisme o l'eliminació de cafeïna, el que provoca un increment dels efectes estimulants d'aquesta metilxantina.
Pel que fa a les contraindicacions:
En estudis epidemiològics realitzats a l'Uruguai amb dones embarassades, es va observar una elevada freqüència d'avortaments espontanis, baix pes neonatal, mort fetal i naixements prematurs en altes consumidores d'herba mate. S'ha de limitar doncs l'administració d'aquesta beguda durant el període de gestació.
És recomanable que en èpoques de lactància la mare no prengui en excés la beguda derivada del mate, ja que la cafeïna pot passar a la llet materna i provocar lesions al lactant. A dosis normals, la quantitat de cafeïna no provoca cap anomalia al nadó.[3]
El mate, podria també produir un empitjorament de l'úlcera pèptica o de la gastritis degut a l'efecte ulcerogènic dels tanins i l'estimulació de la secreció gastrointestinal per part de la cafeïna.
De la mateixa manera tampoc és aconsellable ingerir mate en casos d'arítmia cardíaca o hipertensió arterial degut al seu efecte estimulant del centre cardiovascular del bulb raquidi.[5]
El mate que es ven als comerços per al posterior consum segueix el següent procés:
Les fulles i branques es passen pel foc de forma ràpida per eliminar les substàncies resinoses o oleaginoses, i desactivar així els enzims descomponedors de la matèria. Aquest procés es coneix com a “sapecado”. A continuació s'asseca el producte per eliminar les humitats restants. Després es posen les branques sobre una superfície plana anomenada “cancha” i es fa una primera trituració. Finalment el material es passa a uns molins on es fa una segona trituració més fina i es remou la mescla per eliminar la pols, restes de pecíols i branques que no es consumeixen.
La forma més coneguda i generalitzada de consumir mate és la infusió que es deriva a partir de les fulles de la planta.
La infusió es prepara amb les fulles i els pals (entenent com a pals els peduncles de les fulles) assecats i mòlts, els quals es dipositen en un recipient de boca angosta anomenat mate. Avui dia aquest recipient pot ser fet de fusta o de carabassa. Si el recipient utilitzat té la boca ample, s'anomena “porongo”.
Es diposita aigua calenta (entre 60-80 °C) sobre l'herba, que s'infla; i s'absorbeix per mitjà d'una palleta de metall (tradicionalment de plata) anomenada "bombilla" o “tacuapí” (Guaraní).En la seva part inferior, aquesta palleta està aplanada, conté petits forats i té la funció d'un sedàs. L'aigua s'aboca contínuament sobre l'herba mòlta. Si es beu mate en grup, s'utilitza un sol recipient per a tots. Una persona beu l'aigua que s'ha abocat en el recipient, s'aboca més aigua, i la següent persona se la beu. Normalment s'afegeix sucre per endolcir la beguda.
El mate també es pot consumir en maceració d'aigua freda, constituint el que els nadius de Paraguai denominen “tereré”.
I finalment, trobem el mate cuit. En aquest cas s'han de bullir les fulles del mate en aigua i a continuació es cola per servir-lo en tasses.
L'ús d'herba mate no era conegut per la comunitat indígena en temps precolombins.
En els segles XVI i XVII, la manipulació d'aquesta planta es va limitar al seu ús com a emètic (que provoca el vòmit). Més endavant va ser utilitzada com a estimulant, la qual cosa va ser observada i practicada pels espanyols, tot i que destacaven els efectes perniciosos de la “ yerva (sic) de Maracayú” com solien descriure-la en els antics escrits.
Els guaranís van ser el primer poble a cultivar la planta, i els primers europeus a fer-ho van ser els missioners jesuïtes des de 1670 fins a la seva expulsió el 1767, fet que va deixar aquestes plantacions abandonades. Els Jesuïtes van estendre la tradició de beure'n a diverses regions de Sud-amèrica, fins a convertir-lo en la beguda típica del gautxo sud-americà. L'expressió "mate" té el seu origen en el mot quítxua mati que vol dir carabassa, en referència a una espècie d'aquesta planta (Lagenaria vulgaris) l'escorça de la qual els guaranís assecaven per a utilitzar-la com a recipient per beure aquesta herba. En la llengua guaraní, el nom original de la beguda és kaaiguá que vol dir "això que pertany a l'herba" (kaá=herba, i=aigua, guá=procedència).
El mate també és mencionat pels soldats del Paraguai durant la Guerra de la Triple Aliança (1864 - 1870). La ingestió d'aquesta planta els permetia mantenir-se dies sencers en mig de la fatiga, treballant a marxes forçades, gairebé sense aliments o cavalcant durant hores en un clima bèl·lic que els hi era advers.
Els cultivadors del principi del segle XX solien encomanar-se a “Caayarí”, divinitat remeiera dels indígenes guaranís, que mitigava el cansament i entregava camps resplendents d'or verd, a canvi dels seus esperits.
L'herba mate o mate(Ilex paraguariensis) és un arbre o arbust de la família de les aquifoliàcies, originari de Sud-amèrica i utilitzada en la preparació d'una infusió. Principalment es troba a la regió central de Paraguai, a petites zones d'Uruguai, al sud de Brasil (als estats de Rio Grande do Sul i Paraná), a Bolívia, a l'Argentina i a Xile. En castellà, a més de ser coneguda com a hierba mate, també es coneix com a yerba del Paraguay, té de los Jesuítas i, com a yerba mate o simplement yerba, una variant de la pronunciació de "hierba", comuna a l'Argentina, el Paraguai, i l'Uruguai. (De fet, la paraula yerba fa referència automàticament a l'herba mate a aquestos països). Al Brasil es coneix com a erva mate.
Mae Yerba mate (o Sbaeneg [ˈʝeɾβa ˈmate] ; Portiwgaleg: erva-mate [ˈƐɾvɐ ˈmate] neu [ˈɛɾvɐ ˈmatʃɪ] ; Gwarani ka'a) yn rhywogaeth o'r genws celynnen (Ilex), a'i enw botanegol yw Ilex paraguariensis.[1] Cafodd ei enw gan y botanegydd Ffrengig Auguste François César Prouvençal de Saint-Hilaire.[2]
Defnyddir Yerba mate i wneud trwyth-ddiod a elwir yn mate. Pan gaiff ei weini'n oer, gelwir y ddiod yn tereré yn Guaraní. Yn draddodiadol caiff ei ddefnyddio yn rhanbarthau canolog a deheuol De America, yn bennaf yn Paraguay, yn ogystal ag yn yr Ariannin, Uruguay, Brasil, canolbarth a gorllewin Brasil, rhanbarth Chaco ym Bolifia a de Tsile.[3] Mae hefyd yn boblogaidd yn y gymuned Druze yn Syria a Libanus, lle mae'n cael ei fewnforio o'r Ariannin.[4] Tyfwyd a defnyddiwyd Yerba mate am y tro cyntaf gan bobl gynhenid Guaraní ac mewn rhai cymunedau Tupí yn ne Brasil, cyn y gwladychu Ewropeaidd. Gellir dod o hyd i Yerba mate mewn gwahanol ddiodydd ynni ar y farchnad, yn ogystal â chael eu gwerthu mewn potel neu mewn can fel te rhewoer.
Mae Yerba mate yn golygu "perlysieuyn mate", ae daw mate yn wreiddiol o'r gair Quechua mati, [5] gair cymhleth gydag ystyron lluosog. Mae mati yn golygu "cynhwysydd ar gyfer diod", "trwyth-ddiod o berlysiau", yn ogystal â " gourd".
Mae Yerba mate, neu Ilex paraguariensis, yn dechrau fel prysglwyn ac yna'n aeddfedu i goeden. Mae'n gallu tyfu hyd at 15 metr (49 ft) o uchder. Mae'r dail yn fytholwyrdd, 7–110 millimetr (0.3–4.3 in) o hyd a 30–55 millimetr (1.2–2.2 in) o led, gydag ymyl danheddog. Gelwir y dail yn aml yn yerba (Sbaeneg) neu erva (Portiwgaleg), y ddau yn golygu "perlysiau". Maent yn cynnwys caffein (sy'n ael ei adnabod mewn rhai rhannau o'r byd fel mateine) ac maent hefyd yn cynnwys alcaloidau xanthine ac yn cael eu cynaeafu'n fasnachol.
Mae'r blodau yn fach, yn wyrdd-gwyn, gyda phedair petal. Mae'r ffrwyth yn aeronen goch 4–6 millimetr (0.16–0.24 in) mewn diamedr.
Mae'r planhigyn yerba mate yn cael ei dyfu a'i brosesu yn Ne America, yn benodol yng ngogledd yr Ariannin (Corrientes, Misiones), Paraguay, Uruguay a de Brasil (Rio Grande do Sul, Santa Catarina, Paraná a Mato Grosso do Sul). Gelwir y rhai sy'neu tyfu yn yerbateros (Sbaeneg) neu ervateiros (Portiwgaleg Brasil).
Mae Yerba mate (o Sbaeneg [ˈʝeɾβa ˈmate] ; Portiwgaleg: erva-mate [ˈƐɾvɐ ˈmate] neu [ˈɛɾvɐ ˈmatʃɪ] ; Gwarani ka'a) yn rhywogaeth o'r genws celynnen (Ilex), a'i enw botanegol yw Ilex paraguariensis. Cafodd ei enw gan y botanegydd Ffrengig Auguste François César Prouvençal de Saint-Hilaire.
Defnyddir Yerba mate i wneud trwyth-ddiod a elwir yn mate. Pan gaiff ei weini'n oer, gelwir y ddiod yn tereré yn Guaraní. Yn draddodiadol caiff ei ddefnyddio yn rhanbarthau canolog a deheuol De America, yn bennaf yn Paraguay, yn ogystal ag yn yr Ariannin, Uruguay, Brasil, canolbarth a gorllewin Brasil, rhanbarth Chaco ym Bolifia a de Tsile. Mae hefyd yn boblogaidd yn y gymuned Druze yn Syria a Libanus, lle mae'n cael ei fewnforio o'r Ariannin. Tyfwyd a defnyddiwyd Yerba mate am y tro cyntaf gan bobl gynhenid Guaraní ac mewn rhai cymunedau Tupí yn ne Brasil, cyn y gwladychu Ewropeaidd. Gellir dod o hyd i Yerba mate mewn gwahanol ddiodydd ynni ar y farchnad, yn ogystal â chael eu gwerthu mewn potel neu mewn can fel te rhewoer.
Mae Yerba mate yn golygu "perlysieuyn mate", ae daw mate yn wreiddiol o'r gair Quechua mati, gair cymhleth gydag ystyron lluosog. Mae mati yn golygu "cynhwysydd ar gyfer diod", "trwyth-ddiod o berlysiau", yn ogystal â " gourd".
Mae Yerba mate, neu Ilex paraguariensis, yn dechrau fel prysglwyn ac yna'n aeddfedu i goeden. Mae'n gallu tyfu hyd at 15 metr (49 ft) o uchder. Mae'r dail yn fytholwyrdd, 7–110 millimetr (0.3–4.3 in) o hyd a 30–55 millimetr (1.2–2.2 in) o led, gydag ymyl danheddog. Gelwir y dail yn aml yn yerba (Sbaeneg) neu erva (Portiwgaleg), y ddau yn golygu "perlysiau". Maent yn cynnwys caffein (sy'n ael ei adnabod mewn rhai rhannau o'r byd fel mateine) ac maent hefyd yn cynnwys alcaloidau xanthine ac yn cael eu cynaeafu'n fasnachol.
Mae'r blodau yn fach, yn wyrdd-gwyn, gyda phedair petal. Mae'r ffrwyth yn aeronen goch 4–6 millimetr (0.16–0.24 in) mewn diamedr.
Mae'r planhigyn yerba mate yn cael ei dyfu a'i brosesu yn Ne America, yn benodol yng ngogledd yr Ariannin (Corrientes, Misiones), Paraguay, Uruguay a de Brasil (Rio Grande do Sul, Santa Catarina, Paraná a Mato Grosso do Sul). Gelwir y rhai sy'neu tyfu yn yerbateros (Sbaeneg) neu ervateiros (Portiwgaleg Brasil).
Cesmína paraguayská (Ilex paraguariensis) je strom z rodu cesmína (Ilex), původem z Jižní Ameriky. Z jeho listů se připravuje nápoj maté.
Cesmína paraguayská je stálezelený strom, jehož přirozeným prostředím jsou břehy potoků a lesy v nadmořské výšce 500 až 700 metrů. Nejlépe se jí daří na stinných stanovištích chráněných před silným větrem. V přírodě dorůstá výšky až 20 metrů. Střídavé tuhé listy mají vejčitý tvar s vroubkovaným okrajem, jsou dlouhé asi 15 a široké nejvýše 5 centimetrů. V paždí listů vyrůstají svazečky světlezelených květů. Plodem jsou kulovité červené peckovice o průměru asi 0,5 cm.
Cesmína paraguayská je přirozeně rozšířena v Brazílii, Paraguayi, Argentině a Uruguayi. Jako nepůvodní druh roste i v tropické Africe, Seychelách a na Havaji.[2]
Cesmína paraguayská se pěstuje především v Paraguayi, Uruguayi, Argentině a v jižních částech Brazílie. Jako první ji pěstovali lidé z kmene Guarani; od nich se pěstování naučili jezuitští misionáři. Pěstované stromy se za účelem snadného sklízení listů seřezávají na výšku maximálně 8 metrů. Každé tři až čtyři roky se z nich uřezávají koncové větve z nichž se potom otrhávají, suší a drtí listy pro přípravu maté.
Zajímavé je, že dlouhou dobu nebylo známé, jakým způsobem se tento strom rozmnožuje, protože žádnému pěstiteli semena nikdy nevzešla. Až náhodou si někdo všiml, že semena musí nejdříve projít trávícím traktem ptáků, který je připraví ke klíčení (tzv. endozoochorie). Začali tedy semeny krmit slepice a rozšiřování pěstování cesmíny již nic nestálo v cestě.
Listy cesmíny paraguayské obsahují až dvě procenta kofeinu, třísloviny, teofylin, silice, vitamíny A, B a C a další látky. Odvar z listů má posilující účinky na nervový systém, odstraňuje únavu, užívá se pro posílení imunity a jeho antioxidační účinky zpomalují stárnutí. Je i výborným prostředkem k detoxikaci organismu, potlačuje pocit hladu a je tedy vhodným doplňkem při redukčních dietách, podporuje trávení a má diuretické účinky.
V jeho domovině se podle tradičního způsobu podává v nádobě z vydlabané tykve, které se říká kalabasa a pije se speciálním brčkem tzv. bombillou.
Cesmína paraguayská (Ilex paraguariensis) je strom z rodu cesmína (Ilex), původem z Jižní Ameriky. Z jeho listů se připravuje nápoj maté.
Paraguaykristtorn (Ilex paraguariensis) er en stedsegrøn busk, der med tiden udvikler sig til et træ på op imod 15 m.
Fra paraguaykristtornen fremstilles mate, en telignende drik, ved at lade tørrede blade trække i kogende vand. Mate er udbredt i det centrale og sydlige Sydamerika, hvor også træet vokser.
Knopperne er små og spredte, ægformede og brune med lidt udstående knopskæl. Bladene er ovale med savtakket rand. Blomsterne er små og grøn-hvidlige med fire kronblade. Frugterne er 4-6 mm store bær.
Paraguaykristtornen dyrkes særligt i det nordlige Argentina, Uruguay, Paraguay og det sydlige Brasilien. Frø til spiring af nye planter høstes fra januar til april, men først når de er blevet mørkviolette. Efter høsten lægges de i vand for at fjerne ikke-levedygtige frø (der flyder ovenpå) og urenheder som kviste og blade. Nye planter sættes marts til maj. Nogle steder sætter man dem i potter, og de plantes efterfølgende ud på deres blivende voksested mellem april og september.
Paraguaykristtornens naturlige fjender er også et problem i dyrkningen. Blandt skadedyr er Gyropsylla spegazziniana, en næbmunde-art, der lægger æg i grenene, Hedyphates betulinus, en art af træbukke, svækker træet og gør det mere modtagelig for skimmel og meldug, Perigonia lusca, et møl, hvis larver æder bladene, samt flere midearter.
Mateen kan variere i smagsstyrke, mængde af koffein og andre næringsstoffer afhængig af, om det er en han- eller hunplante. Hunplanterne har en tendens til at give mildere smag og lavere koffeinindhold. De er også sjældnere forekommende i de områder, hvor paraguaykristtornen dyrkes.
Ifølge FAO er Brasilien den største producent af mate med 619.003 MT, fulgt af Argentina med 290.950 MT og Paraguay med 105.005 MT (2017).[1]
Paraguaykristtorn (Ilex paraguariensis) er en stedsegrøn busk, der med tiden udvikler sig til et træ på op imod 15 m.
Fra paraguaykristtornen fremstilles mate, en telignende drik, ved at lade tørrede blade trække i kogende vand. Mate er udbredt i det centrale og sydlige Sydamerika, hvor også træet vokser.
Der Mate-Strauch (Ilex paraguariensis), auch Matebaum genannt, ist eine Pflanzenart aus der Gattung der Stechpalmen (Ilex) in der Familie der Stechpalmengewächse (Aquifoliaceae). Sie ist in Südamerika verbreitet und wird dort als Yerba oder Yerba-Mate bezeichnet. Das Aufgussgetränk Mate-Tee aus den geschnittenen trockenen Blättern wird traditionell in Südamerika getrunken. In den frischen Blättern sind etwa 0,4 bis 1,6 % Koffein und 0,3 bis 0,45 % Theobromin, Spuren von Theophyllin sowie außerdem Caffeoylchinasäuren, Flavonoide, Saponine sowie Gerbstoffe enthalten.[1]
Der immergrüne, reich verzweigte Matebaum hat eine oval zulaufende Baumkrone und einen hellgrauen Stamm mit einem Durchmesser von bis zu 40 Zentimeter. Wild erreicht er Wuchshöhen von 12 bis 18 Meter oder mehr, auf Plantagen wird er allerdings auf bis etwa 5–6 Meter Höhe zurückgeschnitten, um die Blätter besser abernten zu können.[1]
Seine wechselständigen, lederartigen, kurz gestielten und glänzenden, glatten Laubblätter werden 6 bis 20 cm lang sowie 3 bis 9 cm breit, und haben den für Ilex-Arten charakteristischen gesägten bis gekerbten oder teils ganzen Rand und eine verkehrt-eiförmige bis elliptische, längliche Form. Die Spitzen der steifen, dicklichen Blätter sind abgerundet bis bespitzt, die Mittelvene hat eine gelbliche Färbung.[1]
Ilex paraguariensis ist zweihäusig diözisch. Bei den männlichen achselständigen Thyrsen sitzen etwa bis zu 15–20 Blüten. Die weiblichen Blüten erscheinen meist einzeln bis etwa zu dritt. Die grünlich-weißen Blüten mit doppelter Blütenhülle sind vier- oder fünfzählig. Der kleine Kelch ist becherförmig. Die männlichen Blüten besitzen alternipetale Staubblätter und einen reduzierten, kissenförmigen Fruchtknoten. Bei den weiblichen Blüten ist der dunkelgrüne Fruchtknoten oberständig mit sitzender, gelappter Narbe und es sind Staminodien vorhanden.
Die 6 bis 10 Millimeter großen, roten Steinfrüchte sind 4- bis 8-samig. Damit der Keimling die sehr harte Schale durchbrechen kann, muss unter natürlichen Verhältnissen die Frucht erst den Verdauungsapparat eines Vogels passieren (Ornithochorie). Aus diesem Grund haben die reifen Früchte eine Farbe, die von Vögeln besonders gut wahrgenommen wird.
Die Chromosomenzahl beträgt 2n = 40.[2]
Der Mate-Strauch wächst wild als Unterholz in den Araukarien-Wäldern West-Brasiliens, Argentiniens und Paraguays, auf dem Hochland zwischen den Flüssen Río Paraná, Río Paraguay und Río Uruguay und ihren Zubringern, aber nicht in Uruguay. Seine Heimat ist der Urwald des Paranábeckens.[3]
Die Erstbeschreibung erfolgte 1822 durch Augustin François César Prouvençal de Saint-Hilaire in Mémoires du Muséum d'histoire naturelle 9:351. Es sind viele Synonyme bekannt, Ilex bonplandiana Münter, Ilex paraguayensis Hook., Ilex domestica Reisseck, Ilex paraguayiensis Winkl., Ilex paraguayriensis Bonpl., Ilex mate St.-Hil., Ilex paraguensis D.Don., Ilex vestita Reissek, Ilex sorbilis Reisseck, Ilex paraguajensis Endl., Ilex theaezans Bonpl. ex Miers. u. a.[4][5][6]
Seit der späten zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts wird er vor allem in Paraguay, Argentinien und Brasilien auch in Kultur angebaut. Noch heute wird jedoch etwa die Hälfte des auf dem Markt befindlichen Mate von wildwachsenden Bäumen geerntet.
Optimale Wachstumsbedingungen für Ilex paraguariensis sind eine relativ gleichmäßige Durchschnittstemperatur von 20 bis 23 °C, mittlere-hohe Luftfeuchtigkeit und Höhenlagen von 400 bis 800 Metern.
Für die Kultur des Mate-Strauches werden die Früchte mechanisch vorgeschädigt und in Wasser aufgeweicht. Die Keimung dauert bis zu drei Monate. In den ersten beiden Jahren sind die kleinen Pflanzen lichtempfindlich und müssen beschattet werden. Die zweijährigen Jungpflanzen werden kurz über dem Boden abgeschnitten, die neu austreibenden Sprosse sind dann kräftiger und fülliger. Nach vier Jahren erfolgt die erste Ernte, die Folgeernten erfolgen je nach Anbaugebiet in einem ein- oder zweijährigen Intervall.
Verwendet werden die Blätter. Sie werden in den Monaten Mai bis September abgeschlagen und, um ein Schwarzwerden zu verhindern, in Drahtgeflechttrommeln oder Metallzylindern über Feuer kurz hoch erhitzt („Zapekieren“). Dabei werden die Phenoloxidasen (Enzyme), die für das Schwarzwerden verantwortlich sind, inaktiviert und es entstehen die für den Mate-Tee typischen Aromastoffe. Dann werden die Blätter zerkleinert oder pulverisiert.
Jährlich werden um die 300.000 Tonnen Mate hauptsächlich in Brasilien produziert, geringe Anteile kommen aus Argentinien und Paraguay. Gehandelt wird auch gerösteter Mate-Tee. Dafür werden die getrockneten Blätter einem weiteren Erhitzungsprozess unterworfen. In weiten Teilen Südamerikas, vor allem in Brasilien, ist Mate ein beliebtes Nationalgetränk.[1]
Mate wurde schon vor der Kolonialisierung von den Ureinwohnern Südamerikas getrunken. Im Umfeld der traditionellen Anbaugebiete, Rio Grande do Sul (Brasilien), Paraguay, Argentinien, Uruguay, in Teilen Chiles und im bolivianischen Gran Chaco trinkt die Mehrzahl der Menschen heutzutage regelmäßig Mate – in Argentinien trinken etwa 80 % der Bevölkerung mindestens einmal pro Woche Mate, der Jahreskonsum betrug 2011 6,8 kg pro Kopf.[7][8] In anderen Ländern jedoch konnte sich das Getränk nie durchsetzen, weshalb der Export gering blieb und die Produktion vorwiegend dem Eigenbedarf dient. Eine Ausnahme stellen die Kanarischen Inseln,[9] Syrien und der Libanon dar. Mate wurde dort zu Beginn des vorigen Jahrhunderts von arabischen Auswanderern, die wieder in das Land zurückkehrten, eingeführt, und gilt als „das Hauptgetränk“ in manchen Provinzen („Piporé“, „Yerba Mate“). Allerdings haben sich dort nicht alle in Südamerika mit dem Matetrinken verbundenen Bräuche gehalten. Ursprünglich und heute wieder in den nördlicheren, wärmeren Gebieten des südlichen Südamerika wird der Sud als Tereré (eis)kalt getrunken.
In Südamerika werden auch andere Aufgussgetränke als Mate bezeichnet, z. B. in Bolivien und Peru generell Aufgüsse aus anderen Pflanzen wie mate de coca, zubereitet aus den Blättern des Cocastrauchs.
Mate wurde schon von den Ureinwohnern Lateinamerikas genutzt. Das Wort stammt vom Quechua-Wort „mati“ ab, das eine ausgehöhlte Kalebasse als Trinkgefäß bezeichnet, also den Behälter, in dem die Blätter aufgegossen werden. Heute werden die gebrauchsfertigen getrockneten Blätter in Brasilien als „erva-mate“ verkauft oder auch einfach „erva“, in den spanischsprachigen Ländern „yerba“ oder „hierba“ (= Kraut, gemeint ist Heilkraut) genannt. Ende des 16. Jahrhunderts berichtete der spanische Konquistador und Gründer von Buenos Aires, Pedro de Mendoza, von einem aufmunternden Getränk der Indios. Als im folgenden Jahrhundert die Jesuiten das heutige Paraguay besiedelten, begannen sie mit dem systematischen Anbau der Mate-Pflanze und hatten bis zu ihrer Vertreibung im 18. Jahrhundert eine Art Handelsmonopol in ganz Lateinamerika.
Der französische Botaniker Auguste de Saint-Hilaire ordnete während seiner Reisen durch Brasilien zwischen 1816 und 1822 auch die Mate-Pflanze systematisch ein. Dass sie dennoch nicht brasiliensis, sondern paraguayensis (oder auch paraguaiensis) heißt, liegt einer wissenschaftlichen Legende zufolge an einer Verwechslung beim Beschriften der Proben in Curitiba.
Für den brasilianischen Bundesstaat Paraná war Mate die Ursache für einen lang anhaltenden wirtschaftlichen Aufschwung und schließlich die Unabhängigkeit als eigener Bundesstaat. Paraná war bis zum 19. Dezember 1853 ein Bezirk des Staates São Paulo. Über einen Zeitraum von über 50 Jahren machte der Mate-Anbau und seine Weiterverarbeitung bis zu 85 % der Wirtschaftsproduktion von Paraná aus. Für die Herstellung von Maté wurden neue Städte mit Röstereien und Veredelungsmühlen gegründet. Das Transportwesen entwickelte sich, auf dem Rio Iguaçu wurde ein regelmäßiger Schiffsverkehr begonnen, die lange Verbindungsstraße „Graciosa“ und eine Eisenbahnlinie gebaut, die Curitiba mit Paranaguá verbindet. Begleitende Industriezweige wie die Fassherstellung entstanden. Dieser Mate-Boom hielt bis etwa zum Zweiten Weltkrieg an.
In den letzten beiden Jahrzehnten des 20. Jahrhunderts wurden viele Hektar Land sowie wenig oder nicht genutzte Mate-Betriebe vom Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra (MST, Bewegung der landlosen Landarbeiter) besetzt. 1989 entstand in Süd-Paraná die erste MST-Siedlung „Novo Paraíso“ (= Neues Paradies); bis heute gibt es über 50 Kooperativen, die mittlerweile offiziell anerkannt und von der Regierung mit Krediten und Infrastruktur unterstützt werden.
Heute wird Mate in Deutschland in einigen Supermärkten als Aufgussbeutel, in vielen Eine-Welt-Läden als „Brasilianischer Yerba“ und in vielen türkischen und arabischen Supermärkten als argentinischer Mate, „Yerba Mate“, verkauft. Zur Limonade verarbeitet, ist sie als Szene-Drink (z. B. Club-Mate) erhältlich. Ebenfalls existiert quelloffenes Mate-Bier (Rezept und Label unter CC-BY-NC-SA[10]),[11] das mit der Bezeichnung Mier vertrieben wird.[12]
In manchen Ländern des Nahen Ostens, wie Syrien und Libanon, wird Mate in einigen Provinzen getrunken (s. o.).
Der Mate-Strauch (Ilex paraguariensis), auch Matebaum genannt, ist eine Pflanzenart aus der Gattung der Stechpalmen (Ilex) in der Familie der Stechpalmengewächse (Aquifoliaceae). Sie ist in Südamerika verbreitet und wird dort als Yerba oder Yerba-Mate bezeichnet. Das Aufgussgetränk Mate-Tee aus den geschnittenen trockenen Blättern wird traditionell in Südamerika getrunken. In den frischen Blättern sind etwa 0,4 bis 1,6 % Koffein und 0,3 bis 0,45 % Theobromin, Spuren von Theophyllin sowie außerdem Caffeoylchinasäuren, Flavonoide, Saponine sowie Gerbstoffe enthalten.
L'Iles paraguaiensis o èrba deu Jesuitas (var. èrba dels/dei/aus/delh/deth jesuitas/jesuista - yerba mate en castelhan ; ka'a en guaraní erva-mate en portugués) qu'ei com ac indica sa nomenclatura binominau un arbust de Paraguai e tanben deus país qui'u costejan : Argentina, Brasil e Uruguai. Que viu naturalament en dessús deus autes arbos. Qu'ei mei que mei famós per'mor las soas huelhas que serveishen entà preparar lo mate, l'infusion consomada a grana escala dens los país d'on ei originària aquesta planta. Qu'ei donc cultivada industrialament e aquò dempuei que los jesuitas e decidèn de lançar aquesta produccion qui b'èra estada ensenhada peus amerindians guaranís.
Mati wayusa (Ilex paraguariensis, waraniyi simipi: ka'a) nisqaqa Uralan Abya Yalapi wiñaq wayusa thansam, Parana mayup Parawayi mayup, Uruwayi mayup suyunkunapi.
Ch'akisqa, kutasqa raphinkunamanta mati upyanatam ruranku, ch'akisqa matimanta purukunapi.
Mati wayusa (Ilex paraguariensis, waraniyi simipi: ka'a) nisqaqa Uralan Abya Yalapi wiñaq wayusa thansam, Parana mayup Parawayi mayup, Uruwayi mayup suyunkunapi.
Ch'akisqa, kutasqa raphinkunamanta mati upyanatam ruranku, ch'akisqa matimanta purukunapi.
Ang yerba mate (Kinatsila para sa "damong-gamot nga pangmate"; Ilex paraguariensis) maoy tanom nga lumad sa Arhentina, habagatang Brasil, sidlakang Paragway, ug kasadpang Urugway. Ginagamit ang mga dahon niini sa paggama og mate.
Ang yerbang mate (mula sa Kastilang yerba mate na may kahulugang "damong-gamot na pangmate" o "damong-gamot na pinagmumulan ng mate") o Ilex paraguariensis ay isang halamang katutubo sa Arhentina, katimugang Brasil, silangang Paragway, at kanlurang Urugway.[1] Ginagamit ang mga dahon nito sa paggawa ng mate.
Ang lathalaing ito ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
Ang yerbang mate (mula sa Kastilang yerba mate na may kahulugang "damong-gamot na pangmate" o "damong-gamot na pinagmumulan ng mate") o Ilex paraguariensis ay isang halamang katutubo sa Arhentina, katimugang Brasil, silangang Paragway, at kanlurang Urugway. Ginagamit ang mga dahon nito sa paggawa ng mate.
Yerba mate or yerba-maté[2] (Ilex paraguariensis; from Spanish [ˈʝeɾβa ˈmate]; Portuguese: erva-mate, Portuguese pronunciation: [ˈɛɾvɐ ˈmatɨ] or [ˈɛʁvɐ ˈmatʃi]; Guarani: ka'a, IPA: [kaʔa]) is a plant species of the holly genus Ilex native to South America.[3] It was named by the French botanist Augustin Saint-Hilaire.[4] The leaves of the plant can be steeped in hot water to make a beverage known as mate. Brewed cold, it is used to make tereré. Both the plant and the beverage contain caffeine.
The indigenous Guaraní and some Tupí communities (whose territory covered present-day Paraguay) first cultivated and consumed yerba mate prior to European colonization of the Americas. Its consumption was exclusive to the natives of only two regions of the territory that today is Paraguay, more specifically the departments of Amambay and Alto Paraná.[5][6] After the Jesuits discovered its commercialization potential, yerba mate became widespread throughout the province and even elsewhere in the Spanish Crown.[6]
Mate is traditionally consumed in central and southern regions of South America, primarily in Paraguay, as well as in Argentina, Uruguay, Southern Brazil, the Gran Chaco of Bolivia, and southern Chile.[7] It has also become popular in the Druze and Alawite community in the Levant, especially in Syria and Lebanon, where it is imported from Paraguay and Argentina, thanks to 19th-century Syrian immigrants to Argentina.[8] Yerba mate can now be found worldwide in various energy drinks as well as being sold as a bottled or canned iced tea.
The name given to the plant in the Guaraní language (of the indigenous people who first used mate) is ka'a, which has the same meaning as 'herb'.[9][10] Congonha, in Portuguese, a term describing several herb species,[11] is derived from the Tupí expression kõ'gõi, meaning something like 'what keeps us alive', but is rarely used nowadays.[12] Mate is from the Quechua mati,[13] a word that means 'container for a drink' and 'infusion of an herb', as well as 'gourd'.[14] The word mate is used in modern Portuguese and Spanish.
The pronunciation of yerba mate in Spanish is [ˈɟʝeɾβa ˈmate].[13] The accent on the word mAte is on the first syllable.[13] The word hierba is Spanish for 'herb', yerba is the variant spelling of hierba, used throughout Latin America.[15] Yerba may be understood as 'herb', but also as 'grass' or 'weed'. It may also be used in reference to marijuana (Cannabis sativa). In Argentina, yerba refers exclusively to the yerba mate plant.[15] Yerba mate, therefore, originally translated as literally the 'gourd herb'; i.e., the herb one drinks from a gourd.
The Portuguese name for the plant is pronounced variously as [ˈɛɾvɐ ˈmate, -tʃi], in the areas of traditional consumption. The drinks are usually called chimarrão [ʃimaˈʁɐ̃w] (hot; traditionally served in a gourd), tereré [teɾeˈɾɛ] (cold; traditionally served in a bull horn), or chá mate [ˈʃa ˈmate] (hot or cold; lit. 'mate tea', served in cups or glasses). While chá mate is made with roasted leaves, the other drinks are made with raw or lightly toasted green leaves, and are very popular in the south and center-west of the country. Most people, colloquially, call both the plant and the beverage by the word mate.[16]
In English, both the spellings mate and maté are used to refer to the plant or beverage. The latter spelling is incorrect—in both Spanish and Portuguese—as it would put the stress on the second syllable, while the word is correctly pronounced with the stress on the first syllable (like "máte"). The addition of the acute accent over the final "e", in the English spelling, was likely added to indicate that the final "-é" is not silent, as in "mate" (partner or friend).[17][18] The word maté in Spanish has a completely different meaning;[19] in Spanish: maté is understood as being the first person past tense conjugation of matar ('to kill') and means 'I killed'.[20]
There are no variations in spelling of mate (the plant) in Spanish.[13] In both Spanish and Portuguese, the first syllable of mate (plant) is the tonic one, and the word does not require a written accent. If the tonic syllable were the last one, the accent would be required, as maté.[21]
Ilex paraguariensis begins as a shrub and then matures to a tree, growing up to 15 meters (49 ft) tall. The leaves are evergreen, 7–110 millimeters (0.3–4.3 in) long and 30–55 millimeters (1.2–2.2 in) wide, with serrated margins. The leaves are often called yerba (Spanish) or erva (Portuguese), both of which mean "herb". They contain caffeine (known in some parts of the world as mateine) and related xanthine alkaloids, and are harvested commercially.
The flowers are small and greenish-white with four petals. The fruit is a red drupe 4–6 millimeters (0.16–0.24 in) in diameter.
Mate was first consumed by the indigenous Guaraní people and also spread in the Tupí people that lived in the departments of Amambay and Alto Paraná[5] the territory of Paraguay.[6] Its consumption became widespread during European colonization,[22] particularly in the Spanish colony of Paraguay in the late 16th century, among both Spanish settlers and indigenous Guaraní, who had, to some extent before the Spanish arrival, consumed it.[22] This widespread consumption turned it into Paraguay's main commodity above other wares, such as tobacco, and the labour of indigenous peoples was used to harvest wild stands.
In the mid-17th century, Jesuits managed to domesticate the plant and establish plantations in their Indian reductions[22] in Misiones, Argentina, sparking severe competition with the Paraguayan harvesters of wild stands. It is here when the plant began its incursion into other non-Paraguayan territories. After their expulsion in the 1770s, their plantations fell into decay, as did their domestication secrets. The industry continued to be of prime importance for the Paraguayan economy after independence, but development in benefit of the Paraguayan state halted after the War of the Triple Alliance (1864–1870) that devastated the country both economically and demographically. Some regions with mate plantations in Paraguay became Argentine territory.[23]
Brazil then became the largest producer of mate.[24] In Brazilian and Argentine projects in the late 19th and early 20th centuries, the plant was domesticated once again, opening the way for plantation systems. When Brazilian entrepreneurs turned their attention to coffee in the 1930s, Argentina, which had long been the prime consumer,[25] took over as the largest producer, resurrecting the economy in Misiones Province, where the Jesuits had once had most of their plantations. For years, the status of largest producer shifted between Brazil and Argentina.[25] Today, Brazil is the largest producer, with 53%, followed by Argentina, 37%, and Paraguay, 10%.[26][27]
In the city of Campo Largo, state of Paraná, Brazil, there is a Mate Historic Park (Portuguese: Parque Histórico do Mate), funded by the state government to educate people on the sustainable harvesting methods needed to maintain the integrity and vitality of the oldest wild forests of mate in the world. As of June 2014, however, the park is closed to public visitation.[28]
The yerba mate plant is grown and processed in its native regions of South America, specifically in Paraguay, some parts of northern Argentina (Corrientes and Misiones), Uruguay, and southern Brazil (Rio Grande do Sul, Santa Catarina, Paraná, and Mato Grosso do Sul). Cultivators are known as yerbateros (Spanish) or ervateiros (Brazilian Portuguese).
Seeds used to germinate new plants are harvested after they have turned dark purple, typically from January to April. After harvest, they are submerged in water in order to eliminate floating non-viable seeds and detritus like twigs, leaves, etc. New plants are started between March and May. For plants established in pots, transplanting takes place April through September. Plants with bare roots are transplanted only during the months of June and July.[29]
Many of the natural enemies of yerba mate are difficult to control in plantation settings. Insect pests include Gyropsylla spegazziniana, a true bug that lays eggs in the branches; Hedyphates betulinus, a type of beetle that weakens the tree and makes it more susceptible to mold and mildew; Perigonia lusca,[29][30] a moth whose larvae eat the leaves; and several species of mites.[29] P. lusca may be controlled with a nuclear polyhedrosis virus used as a biopesticide. This was first applied in 1992.[30]
When I. paraguariensis is harvested, the branches are often dried by a wood fire, imparting a smoky flavor. The strength of the flavor, caffeine levels, and other nutrients can vary depending on whether it is a male or female plant. Female plants tend to be milder in flavor and lower in caffeine. They are also relatively scarce in the areas where yerba mate is planted and cultivated.[31]
According to Food and Agriculture Organization in 2012, Brazil is the biggest producer of mate in the world with 513,256 metric tonnes (MT) (58%), followed by Argentina with 290,000 MT (32%) and Paraguay with 85,490 MT (10%).[26]
The infusion, called mate in Spanish-speaking countries or chimarrão in Brazil, is prepared by filling a container, traditionally a small, hollowed-out gourd (described below), up to three-quarters full with dry leaves (and twigs) of I. paraguariensis, and filling it up with water at a temperature of 70–80 °C (158–176 °F), hot but not boiling. Sugar may or may not be added. The infusion may also be prepared with cold water, in which case it is known as tereré.[32]
Drinking mate is a common social practice in Paraguay, Uruguay, Argentina, Southern Brazil among people of all ages, and is often a communal ritual following customary rules. Friends and family members share from the same container, traditionally a hollow gourd (also called a guampa, porongo, or simply mate in Spanish, a cabaça or cuia in Portuguese, or a zucca in Italian), and drink through the same wooden or metal straw (a bombilla in Spanish or bomba in Portuguese). The gourd is given by the brewer to each person, often in a circle, in turns. The recipient drinks the few mouthfuls in the container, and then returns the mate to the brewer, who refills it and passes it to the next person in clockwise order. The recipient is not supposed to give thanks until they are done drinking the beverage, and if they do, they will not be served any more mates. Although traditionally made from a hollowed calabash gourd, these days mate "gourds" are produced from a variety of materials including wood, glass, bull horns, ceramic, and silicone.[33]
In the same way as people meet for tea or coffee, friends often gather and drink mate (matear) in Paraguay, Argentina, Southern Brazil, and Uruguay. In warm weather the hot water is sometimes replaced by lemonade. Paraguayans typically drink yerba mate with cold water during hot days and hot water in the morning and during cooler temperatures.
Yerba mate is most popular in Paraguay and Uruguay, where people are seen walking the streets carrying the mate and often a termo (thermal vacuum flask) in their arms. In Argentina, 5 kg (11 lb) of yerba mate is consumed annually per capita; in Uruguay, the largest consumer, consumption is 10 kg (22 lb).[34] The amount of herb used to prepare the infusion is much greater than that used for tea and other beverages, which accounts for the large weights.
The flavor of brewed mate resembles an infusion of vegetables, herbs, and grass and is reminiscent of some varieties of green tea. Some consider the flavor to be very agreeable, but it is generally bitter if steeped in hot water. Sweetened and flavored mate is also sold, in which the mate leaves are blended with other herbs (such as peppermint) or citrus rind.[35]
In Paraguay, Brazil, and Argentina, a version of mate known as mate cocido (or just mate or cocido) in Paraguay and chá mate in Brazil is sold in teabags and in a loose-leaf form. It is often served sweetened in specialized shops or on the street, either hot or iced, pure or with fruit juice (especially lime, known in Brazil as limão) or milk. In Paraguay, Argentina, and Southern Brazil, this is commonly consumed for breakfast or in a café for afternoon tea, often with a selection of sweet pastries (facturas).
An iced, sweetened version of mate cocido is sold as an uncarbonated soft drink, with or without fruit flavoring. In Brazil, this cold version of chá mate is especially popular in the south and southeast regions, and can easily be found in retail stores in the same cooler as other soft drinks.[16] Mate batido, which is toasted, has less of a bitter flavor and more of a spicy fragrance. Mate batido becomes creamy when shaken and is more popular in the coastal cities of Brazil, as opposed to the far southern states, where it is more commonly consumed in the traditional way (green, with a silver straw from a shared gourd), and called chimarrão (cimarrón in Spanish, particularly Argentine Spanish).[36]
In Paraguay, Southern Brazil (Mato Grosso do Sul, west of São Paulo and Paraná), and the Argentine littoral, a mate infusion, called tereré in Spanish and Portuguese or sometimes tererê in Gaúcho, Caipira and Sulista Portuguese, is also consumed as a cold or iced beverage, usually sucked out of a horn cup called a guampa with a bombilla. The Guarani used to drink it in this format, but without the ice as they did not have the technology for it, reason why, it is accredited to be the first and original way of consumption.[6] Tereré can be prepared with cold water (the most common way in Paraguay and Brazil) or fruit juice (the most common way in Argentina). The version with water is more bitter; fruit juice acts as a sweetener (in Brazil, this is usually avoided with the addition of table sugar). Medicinal or culinary herbs, known as yuyos (weeds), may be crushed with a pestle and mortar and added to the water for taste or medicinal reasons.[37]
Paraguayans have a tradition of mixing mate with crushed leaves, stems, and flowers of the plant known as flor de agosto[38] (the flower of August, plants of the genus Senecio, particularly Senecio grisebachii), which contain pyrrolizidine alkaloids. Modifying mate in this fashion is potentially toxic, as these alkaloids can cause veno-occlusive disease, a rare condition of the liver which results in liver failure due to progressive occlusion of the small venous channels.[39]
Mate has also become popular outside of South America. In the tiny hamlet of Groot Marico, North West Province, South Africa, mate was introduced to the local tourism office by the returning descendants of the Boers, who in 1902 had emigrated to Patagonia in Argentina after losing the Anglo Boer War. It is also commonly consumed in Lebanon, Syria, and some other parts of the Middle East, mainly by Druze and Alawite people. Most of its popularity outside South America is a result of historical emigration to South America and subsequent return. It is consumed worldwide by expatriates from the Southern Cone.[40][41]
Materva is a sweet, carbonated soft drink based on yerba mate. Developed in Cuba in 1920, and produced since the 1960s in Miami, Florida, it is a staple of the Cuban culture in Miami.[42][43]
Yerba mate contains a variety of polyphenols such as the flavonoids quercetin and rutin.[44]
Yerba mate contains three xanthines: caffeine, theobromine, and theophylline, the main one being caffeine. Caffeine content varies between 0.7% and 1.7% of dry weight[45] (compared with 0.4–9.3% for tea leaves, 2.5–7.6% in guarana, and up to 3.2% for ground coffee),[46] concentrated in the leaves;[47] theobromine content varies from 0.3% to 0.9%; theophylline is typically present only in small quantities or sometimes completely absent.[48] A substance previously called mateine is a synonym for caffeine (like theine and guaranine).[49]
Yerba mate also contains elements such as potassium, magnesium, and manganese.[50]
There has been no good evidence for yerba mate having an effect on body weight in humans[51][52] although a later study suggested there can be positive effects.[53]
The consumption of hot mate tea is associated with oral cancer,[54] esophageal cancer,[55] cancer of the larynx,[55] and squamous cell cancers of the head and neck.[56][57] Studies show a correlation between tea temperature and likelihood of cancer, making it unclear how much of a role mate itself plays as a carcinogen.[55] However, studies also note that incidents of cancer overlap with the use of alcohol, tobacco, the presence of nutritional deficiencies, and poor oral hygiene – not mate use alone.[55]
{{cite book}}
: CS1 maint: multiple names: authors list (link) Yerba mate or yerba-maté (Ilex paraguariensis; from Spanish [ˈʝeɾβa ˈmate]; Portuguese: erva-mate, Portuguese pronunciation: [ˈɛɾvɐ ˈmatɨ] or [ˈɛʁvɐ ˈmatʃi]; Guarani: ka'a, IPA: [kaʔa]) is a plant species of the holly genus Ilex native to South America. It was named by the French botanist Augustin Saint-Hilaire. The leaves of the plant can be steeped in hot water to make a beverage known as mate. Brewed cold, it is used to make tereré. Both the plant and the beverage contain caffeine.
The indigenous Guaraní and some Tupí communities (whose territory covered present-day Paraguay) first cultivated and consumed yerba mate prior to European colonization of the Americas. Its consumption was exclusive to the natives of only two regions of the territory that today is Paraguay, more specifically the departments of Amambay and Alto Paraná. After the Jesuits discovered its commercialization potential, yerba mate became widespread throughout the province and even elsewhere in the Spanish Crown.
Mate is traditionally consumed in central and southern regions of South America, primarily in Paraguay, as well as in Argentina, Uruguay, Southern Brazil, the Gran Chaco of Bolivia, and southern Chile. It has also become popular in the Druze and Alawite community in the Levant, especially in Syria and Lebanon, where it is imported from Paraguay and Argentina, thanks to 19th-century Syrian immigrants to Argentina. Yerba mate can now be found worldwide in various energy drinks as well as being sold as a bottled or canned iced tea.
Paragvaja ilekso [1] (Ilex paraguariensis) aŭ matea herbo (de la hispana yerba |gvaranie]]: ka'a) estas ilekso-specio de la familio akvifoliacoj, vegetanta en Sudameriko.
El ties folioj kaj branĉoj, sekigitaj kaj muelitaj, oni kuiras mateon, infuzaĵon oftan en la kuirarto kaj tradicioj de Argentino, suda Brazilo, Bolivio, Paragvajo kaj Urugvajo[2][3] [4] . Ĝi unue estis uzata kaj kultivata fare de la gvaranioj kaj en kelkaj tupiaj komunumoj en suda Brazilo, antaŭ la eŭropa koloniigo. Ĝin science klasifikis la svisa botanikisto Moses Bertoni, kiu ekloĝis en Paragvajo en 1895.
Mateo estas origine la nomo de la mateujo, tradicie uzata kiel ujo por la infuzaĵo. La planto estas amplekse kultivata komerce en Argentino, Brazilo kaj Paragvajo ekde la 19a jarcento, kaj estigis gravan industrion.
Paragvaja ilekso estas origina de la riveraj basenoj de Supra Paranao, Supra Urugvajo kaj ĉe kelkaj alfluantoj de Rivero Paragvajo[5] [6] kie ĝi vegetas nature, precipe formante parton de la subarbaraĵo aŭ de la meza tavolo de la montarbaro.
Tiu neotropisa specio, komence nur arbedo, povas iĝi arbo 15 metrojn alta. La folioj estas ĉiamverdaj, 7–11 cm longaj kaj 3–5,5 cm larĝaj, kun segildentaj randoj. La folioj estas ofte nomataj yerba (hispane) aŭ erva (portugale), kio signifas "herbo". Ili enhavas kafeinon (konatan en iuj partoj de la mondo kiel "mateino") kaj ankaŭ la parencan ksantinan alkaloidon, kaj estas rikoltataj komerce.
La floroj estas malgrandaj, verde blankaj, kun kvar petaloj. La frukto estas ruĝa drupo, laŭdiametre 4–6 mm.
Paragvaja ilekso estas kultivata kaj prilaborata en Sudameriko, specife en norda Argentino (Corrientes, Misiones), Paragvajo, Urugvajo kaj suda Brazilo (Suda Rio-Grando, Sankta Katerino, Paranao kaj Suda Mato-Groso). Kultivistoj estas konataj kiel yerbateroj (hispane) aŭ ervateiroj (brazil-portugale).
Semoj uzotaj por produkti novajn plantojn estas rikoltataj de januaro ĝis aprilo, nur post kiam ili fariĝis malhelpurpuraj. Post rikolto, ili estas subakvagitaj por elimini ŝvebajn ne-vivkapablajn semojn kaj defalaĵojn kiel branĉetojn, foliojn ktp. Novaj plantoj estiĝas inter marto kaj majo. Por plantoj establitaj en potoj, transplantado okazas de aprilo ĝis septembro. Plantoj kun nudaj radikoj estas transplantataj nur dum la monatoj junio kaj julio [7].
Multaj el la naturaj malamikoj de paragvaja ilekso estas malfacile regeblaj en la plantejoj. Iuj el ili estas insektoj, interalie Gyropsylla spegazziniana, insekto kiu demetas ovojn en branĉoj, Hedyphates betulinus, insekto kiu malfortigas la arbon kaj igas ĝin pli sentema al ŝimoj kaj melduo, Perigonia lusca, insekto kiu manĝas la foliojn, kaj pluraj specioj de akaroj [7].
Kiam paragvaja ilekso estas rikoltita, la branĉoj fojfoje estas sekigataj per lignofajro, aldonante fumplenan aromon. Poste la folioj kaj foje la branĉetoj estas disrompitaj.
Paragvaja ilekso povas varii laŭ forteco de la aromo, kafeinnivelo kaj aliaj nutraĵoj, depende de tio, ĉu ĝi estas maskla aŭ femala planto. Femalaj plantoj emas esti pli mildaj laŭ gusto, kaj pli malaltaj je kafeinonivelo. Ili estas ankaŭ relative malabundaj en la lokoj kie la specio estas plantata kaj kultivata [8].
Laŭ la Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrikulturo, Brazilo estas la plej granda produktanto de matea herbo en la mondo, kun 434 727 tunoj (53%), sekvate de Argentino kun 300 000 tunoj (37%) kaj Paragvajo kun 76 663 tunoj (10%) [9] [10].
La infuzaĵo mateo, nomata mate en hispane parolantaj landoj aŭ chimarrão en suda Brazilo, estas preparata per trempado de sekaj folioj (kaj branĉetoj) en varma akvo prefere ol en bolanta akvo. Ĝi estas konsumata simile kiel teo, pli tradicie varme, sed fojfoje malvarme.
Trinkado de mateo kune kun amikoj el komuna kava kukurbo (ankaŭ nomata guampa, porongo aŭ mate en la hispana, aŭ cabaça aŭ cuia en la portugala, aŭ zucca en la itala) per metala ŝalmo (bombilla en la hispana, bomba en la portugala) estas ofta socia praktiko en Urugvajo, Argentino kaj suda Brazilo inter homoj de ĉiuj aĝoj.
Mateo estas plej populara en Urugvajo, kie homoj videblas piedirantaj en la strato portante mate kaj termo en siaj brakoj, kaj kie oni povas trovi varmakvostaciojn por replenigi la termo survoje. En Argentino, po 5 kg da mateo estas konsumataj ĉiun jaron de ĉiu viro, virino kaj infano, dum en Urugvajo po 10 kg da mateo estas konsumataj de ĉiu persono en la sama periodo [11].
La gusto de preparita mateo similas infuzaĵon de legomoj, herboj, kaj memorigas pri iuj specoj de verda teo. Iuj konsideras la guston tre plaĉa, sed ĝi estas ĝenerale amara se trempite en bolanta akvo. Ankaŭ aromigita mateo estas vendata, en kiu la mateaj folioj estas miksitaj kun aliaj herboj (kiaj ekzemple pipromento aŭ citrusa ŝelo [12]).
En Paragvajo, Brazilo kaj Argentino, sekrostita versio de mateo, konata kiel mate cocido (Paragvajo), chá mate (Brazilo) aŭ simple mate, estas vendata en teosaketoj kaj en nepakita formo. Ĝi estas ofte servata dolĉigita en specialiĝintaj butikoj aŭ surstrate, aŭ varme aŭ glaciigite kun fruktosuko aŭ lakto. En Argentino kaj suda Brazilo, ĝi estas ofte konsumata por matenmanĝo aŭ en sukeraĵejoj kiel posttagmeza teo, ofte kun sortimento de dolĉaj bakaĵoj.
Glaciigita, dolĉigita versio de sekrostita mateo estas vendata kiel sengasa senalkoholaĵo, kun aŭ sen fruktaromo. En Brazilo, tiu malvarma versio de chá mate estas aparte populara en sudaj kaj sudorientaj regionoj, kaj estas facile trovebla en podetalbutikoj en la sama malvarmigilo kiel nealkoholaĵoj. Mate batido, kiu estas sekrostita, havas malpli da amara gusto kaj pli da spica parfumo. Mate batido iĝas kremeca se skuite. Mate batido estas pli populara en la marbordaj urbegoj de Brazilo, kontraste al la ege sudaj subŝtatoj, kie ĝi estas konsumata laŭ la tradicia maniero (verda, konsumata per arĝenta ŝalmo el komuna kukurbo) kiu estas nomata cimarrón [13]. ankaŭ En Paragvajo, okcidenta Brazilo (Suda Mato-Groso, okcidente de San-Paŭlo) kaj la argentina Regiono Litoral , mateoinfuzaĵo estas konsumata kiel malvarma aŭ glaciigita trinkaĵo kaj nomata terereo (tereré kaj tererê respektive hispane kaj portugale), kaj estas kutime suĉata el korntaso nomata guampa per bombilla. Terereo povas esti preparata uzante malvarman aŭ glaciigitan akvon (laŭ la plej ofta maniero en Paragvajo) aŭ uzante malvarman aŭ glaciigitan fruktosukon (laŭ la plej ofta maniero en Argentino). La versio "nura akvo" povas esti tro amara, sed tiu preparata uzante fruktosukon estas dolĉigata per la suko mem. Kuracplantoj, konataj kiel yuyos, estas miksataj en pistujo kaj aldonataj al la akvo pro gusto aŭ medikamentaj kialoj. Terereo estas plej populara en Paragvajo, Brazilo, kaj Regiono Literal (nordorienta Argentino) [14].
La matea herbo enhavas tri ksantinojn: kafeino, teobromino kaj teofilino, el kiuj la ĉefa estas kafeino. La kafeinenhavo varias inter 0,7% kaj 1,7% de la seka pezo [15] (kompare kun 0,4- 9,3% en tefolioj, 2,5-7,6% en gvarano (Paullinia cupana, Sapindaceae), kaj ĝis 3,2% en muelita kafo [16]; la teobrominenhavo varias de 0,3% al 0,9%; teofilino ĉeestas en malgrandaj kvantoj, aŭ povas esti tute forestanta [17]. Substanco antaŭe nomata "mateino" estas sinonimo por kafeino (kiel teino kaj gvaranino).
Provizoraj limigitaj studoj pri mateo montris, ke la matea ksantinokoktelo estas malsama ol ĉe aliaj plantoj enhavantaj kafeinon, plej signife en siaj efikoj al la muskola histo, kontraste al efikoj al la centra nerva sistemo, kiuj estas similaj al tiuj de aliaj naturaj stimuliloj. La ĉeestantaj tri ksantinoj en mateo pruviĝis havi malstreĉan efikon al glatmuskola histo, kaj stimulan efikon al kora muskola histo.
La matea herbo enhavas ankaŭ elementojn kiel ekzemple kalio, magnezio kaj mangano [18].
Ĝis 2011 okazis neniu science kontrolebla klinika esplorado pri la efiko de trinkado de mateo rilate al kronika malsano [19]. Tamen, mateo enhavas polifenolojn, kiuj povas utili al la imunsistemo [20][21], trankviligas alergiojn [22], reduktas la riskon de diabeto kaj hipoglikemio ĉe musoj [23], enhavas kunmetaĵojn kiuj, ekstraktite de verda teo, bruligas pli da kalorioj [24], funkcias kiel apetitsubpremilo kaj malplipezigilo[25][26], pligrandigas la provizon de nutraĵoj kaj oksigeno al la koro [27], povas malpliigi la riskojn de korinfarktoj kaj apopleksiojn [28], pliigas mensan energion kaj atenton [29][30], plibonigas humoron [31], kaj favoras pli profundan dormon; aliflanke dormo povas esti problema ĉe homoj kiuj estas sentemaj al kafeino [29][32].
Paragvaja ilekso (Ilex paraguariensis) aŭ matea herbo (de la hispana yerba |gvaranie]]: ka'a) estas ilekso-specio de la familio akvifoliacoj, vegetanta en Sudameriko.
El ties folioj kaj branĉoj, sekigitaj kaj muelitaj, oni kuiras mateon, infuzaĵon oftan en la kuirarto kaj tradicioj de Argentino, suda Brazilo, Bolivio, Paragvajo kaj Urugvajo . Ĝi unue estis uzata kaj kultivata fare de la gvaranioj kaj en kelkaj tupiaj komunumoj en suda Brazilo, antaŭ la eŭropa koloniigo. Ĝin science klasifikis la svisa botanikisto Moses Bertoni, kiu ekloĝis en Paragvajo en 1895.
Mateo estas origine la nomo de la mateujo, tradicie uzata kiel ujo por la infuzaĵo. La planto estas amplekse kultivata komerce en Argentino, Brazilo kaj Paragvajo ekde la 19a jarcento, kaj estigis gravan industrion.
Ilex paraguariensis, yerba mate, yerba de los jesuitas o yerba del Paraguay (en guaraní: ka'a), es una especie arbórea neotropical originaria de América del Sur presente en la región de la Mata Atlántica de Argentina, Paraguay y Brasil[2][3][1] así como también en las sierras boscosas de Uruguay[4] [5] en donde crece en estado silvestre, sobre todo formando parte del sotobosque o del estrato mediano de los montes.
De las hojas y ramas, secas y molidas de esta aquifoliácea se prepara el mate, una infusión originaria de su zona de crecimiento natural (la selva paranaense) y común en la gastronomía de Paraguay, el Sur de Brasil, Argentina, sur y este de Bolivia, Uruguay y ciertas regiones del sur de Chile.[6][7] A su vez, el término mate, poro o porongo es dado a la "calabacita" que tradicionalmente sirve de recipiente para tomar la infusión.
Es ampliamente cultivada comercialmente en Argentina, Brasil y Paraguay (en orden de producción total) desde el siglo XIX, dando lugar a una importante industria.
El nombre científico es Ilex paraguariensis. "Ilex" porque es un género con unas 400 especies aceptadas, y "paraguariensis" debido a la entonces llamada "Provincia Paraguaria", perteneciente al Virreinato del Perú hasta la creación del Virreinato del Río de la Plata. Es decir, se denominó así al arbusto de la yerba mate debido a la región donde naturalmente crecía y se consumía esta infusión, esto era en la zona de las Misiones jesuíticas guaraníes. Estas misiones se ubicaban en una región de la antiguamente (desde fines del siglo XVI hasta finales del XVIII) llamada "Provincia Paraguaria".[8] Esta región o provincia, entonces dependiente del Virreinato del Perú, abarcaba regiones de los actuales: Paraguay, Argentina, Uruguay, Bolivia, Brasil y Chile.[9]
La especie Ilex paraguariensis es un árbol perennifolio, de hasta 15 m de altura en estado salvaje. Tiene un fuste recto y cilíndrico, de hasta 30 cm de diámetro, recubierto de una fina corteza pardogrisácea acanalada. Las ramas brotan del árbol en ángulo recto, dando lugar a una copa apicada. La raíz es pivotante.
Las hojas son alternas, obovadas, con el margen dentado y el ápice obtuso, de unos 11 cm de largo y 5 de ancho, coriáceas; no presentan nunca pelos ni estomas por el haz, de color verde oscuro, y estomas pequeños en el envés. Las nervaduras primarias y secundarias son de color amarillento y muy marcadas.[10] Perduran unos tres años en la planta.
Entre octubre y noviembre, la época de floración, produce inflorescencias en forma de haces corimboides de 40 a 50 floros, que se desarrollan axilarmente. Es dioico; los ejemplares masculinos presentan dicasios de entre 3 y 11 flores, mientras que en los femeninos aparecen solitarias o en grupos de tres a lo sumo. Las flores son simples, pequeñas, polígamas, de color blancuzco; el cáliz y la corola suelen ser tetrámeros o excepcionalmente pentámeros. Entre los pétalos presenta igual número de estambres.
La polinización es entomófila, siendo tanto abejas como dípteros los vehículos de la fecundación. Entre los meses de enero y marzo madura el fruto, una núcula indehiscente de unos siete mm de diámetro, de color violáceo, rojizo o negruzco cuando madura, con un estigma poco prominente. Contiene 4 a 8 propágulos rugosos, de color amarillo. La diseminación se produce por lo general endozoicamente, siendo aves sus principales vectores.
Ilex paraguariensis fue descrita por Augustin Saint-Hilaire y publicado en Mém. Mus. Hist. Nat. 9: 351 1822.[11]
ilex: nombre genérico que era el nombre designado en latín para una especie de Quercus (Quercus ilex) comúnmente llamada encina, que tiene un follaje similar al acebo europeo, y ocasionalmente se confunde con él.[12]
paraguariensis: epíteto geográfico que alude a su localización en Paraguay.
La yerba requiere temperaturas tropicales y una elevada humedad en el ambiente, así como frecuentes precipitaciones, en el orden de los 2000 mm anuales, especialmente durante la floración. La temperatura óptima se ubica en torno a los 20 °C de media, aunque soporta bien las heladas suaves. Es muy tolerante a la sombra.
Prefiere sitios bajos, con buen drenaje y posibilidad de radicar en profundidad. El suelo debe ser ligeramente ácido, arenoso o arcilloso, de textura fina o media. Tiene altos requerimientos de ácido fosfórico y potasio.
Tradicionalmente, la yerba se cultivaba de manera simplemente extractiva, aprovechando los ejemplares silvestres del sotobosque, esta práctica ya no se utiliza, en la actualidad hay cultivos de manera ordenada. Los intentos iniciales de domesticar su cultivo se toparon con dificultades en la germinación, lo que llevó a los sacerdotes de las reducciones jesuíticas, los primeros que emprendieron el intento, a fomentar el replante en zona selvática y la poda como medios de incrementar la producción. En buena parte de Brasil las pequeñas explotaciones funcionan aún de ese modo.
Para el cultivo organizado, las semillas se cosechan entre febrero y abril; deben plantarse de inmediato o almacenarse con sumo cuidado, para evitar que el endurecimiento de las mismas las haga inviables. A bajas temperaturas pueden almacenarse hasta un año, aunque su capacidad de germinar se reduce abruptamente. En muchas semillas externamente maduras el embrión es aún rudimentario, lo que provoca larguísimos períodos de germinación en algunos casos. Sin embargo, la reproducción sexual sigue siendo la forma más frecuente de cultivo.
Normalmente las semillas obtenidas de frutos maduros se quiebran y remojan una vez cosechadas; después de dejarlas secar, se siembran menos de 30 días después de su cosecha. Con riego abundante y temperatura favorable, la germinación tiene lugar al cabo de uno o dos meses. Se trasplantan al cabo de un año a su ubicación definitiva, asumiendo otro año más su arraigo.
Las plantaciones organizadas comenzaron a ponerse en práctica en Paraguay hacia 1915, empleando una disposición en cuadrilátero o tresbolillo. Hacia la misma fecha se desarrollaron mejoras en técnica de poda, entre ellas el llamado corte mesa, una poda horizontal adecuada a la cosecha mecánica, que mejora además el rendimiento de la planta. En 1953 se impuso una modificación a la técnica de plantado, ubicando los renovales en curvas de nivel e incrementando la densidad por hectárea. El uso de leguminosas como cultivo de acompañamiento mejora también el rendimiento del suelo.
La reproducción agámica (por esquejes) es inusual, sobre todo por la dificultad de obtener gajos con raíz; la tasa de enraizamiento de ramas altas es baja, aun cuando se emplean hormonas para fomentarla. Las técnicas de fecundación in vitro son aún experimentales.
Aunque tres repúblicas son las principales y más reconocidas cultivadoras, dos países concentran más del 90% de la producción mundial de la yerba mate.
En primer lugar figura Argentina como mayor productor mundial de yerba mate con alrededor de 700 mil toneladas al año (entre 56 y 62% del global), seguido de Brasil con unas 500 mil (alrededor de 34 a 36%) y de Paraguay con 50 mil (5% mundial).[13][14][15][16]
Hay tres formas básicas de consumir la yerba mate, que reciben distintos nombres:
Conocido como té de los jesuitas o té paraguayo. La yerba fue consumida desde tiempo inmemorial por los pueblos káingang, guaraníes y guaycurúes, que recogían las hojas de ka'a en la selva paranaense, donde crecía en forma silvestre. Inicialmente las mascaban, luego las prepararon en infusión.
Los káingang fueron los primeros consumidores de yerba mate. En la antigüedad no procesaban las hojas, sino que las consumían frescas. Las enhebraban en un hilo que ataban a su cintura, y las iban comiendo a lo largo de la jornada.[18]
Por su parte, los guaraníes fueron los primeros productores de yerba mate y perfeccionaron sucesivos procesos de elaboración, como ser el Barbacuá Mbyky y el Barbacuá Yvaté.[19]
Iniciado el período de dominación hispano-portuguesa en América del Sur, la costumbre de beber la infusión fue extendiéndose. Hacia fines del siglo XVI y comienzos del XVII, los españoles consideraron al mate como un vicio peligroso.[20] En abril de 1595, el teniente gobernador de Asunción, Juan Caballero Bazán, prohíbe el tránsito por los yerbatales y el cultivo.
Con la llegada de la Compañía de Jesús al Paraguay a principios del 1600 y hasta 1630, se prohíben el consumo de mate y la exportación de la yerba. Pero la prohibición del consumo sólo sirvió para atraer la curiosidad de los conquistadores.
Hacia 1600 se consumían en Asunción cerca de 500 kilos de yerba al día. En 1611 Marín Negrón, gobernador de Asunción, impone penas para los que fueran sorprendidos “en posesión de yerbas”: cien latigazos si el infractor era indígena, cien pesos de multa si era español. Contemporáneamente Hernandarias, gobernador de Buenos Aires, reprime el consumo de yerba con 10 pesos de multa y 15 días de cárcel, al tiempo que manda quemar en la Plaza Mayor sacos de la hierba ingresados clandestinamente.
Finalmente, el cultivo fue autorizado a los jesuitas, que lo monopolizaron hasta que fueron expulsados en 1767. Los jesuitas lograron domesticar la planta, mediante técnicas de secado de la semilla, lo que permitió extender las plantaciones al punto que la venta de yerba mate se convirtió en la principal fuente de ingresos de las “reducciones”. Hacia 1720 el consumo se había generalizado también en el actual estado de Paraná (Brasil). En Chile desde la Colonia y hasta el siglo XIX tuvo una amplia difusión, cediendo su preponderancia en las áreas urbanas en favor del té.
A fines del siglo XVIII, luego de la expulsión de los jesuitas, los yerbales se fueron perdiendo como explotación productiva. Su reposición se hizo difícil pues se desconocían los métodos que habían permitido a los jesuitas producir la germinación a escala industrial.[21][22] El paisajista franco-argentino Carlos Thays investigó los métodos de germinación de las semillas. Esto ya había sido enunciado por el naturalista Aimé Bonpland, quien había vivido en las misiones jesuitas, pero sus estudios se habían perdido.[21][22]
En 1895 Thays recibió las primeras semillas de yerba mate y logró hacerlas germinar al someterlas a una prolongada inmersión en agua a elevada temperatura.[21] Debido al éxito obtenido, la Dirección de Agricultura y Ganadería de la Nación Argentina confirmó la eficacia del sistema Thays y lo divulgó en la región Noroeste del país.[22]
Según el Código Alimentario Argentino (CAA) se conoce con la denominación de yerba mate o yerba exclusivamente al producto formado por las hojas desecadas, ligeramente tostadas y desmenuzadas, de Ilex paraguariensis, mezcladas o no con fragmentos de ramas secas jóvenes, pecíolos y pedúnculos florales, sin perjuicio de autorizar la inclusión de otras especies de igual género tan pronto como se disponga de estudios que avalen su inocuidad y sean aprobados por la Autoridad Sanitaria Nacional.
También se consideran otras denominaciones:
La yerba mate elaborada que se tenga en depósito, exhiba o expenda deberá responder a las siguientes características:
Las hojas de la planta contienen cafeína como principio psicoactivo. Además, el mate contiene xantinas, que son alcaloides como son la cafeína,[24] teofilina, y teobromina, estimulantes bien conocidos y hallados en café y en chocolate. El contenido de cafeína varia entre 0,7% a 1,7% de peso seco (comparado con el 0,3–9% para las hojas de té, 2,5-7,5% en guaraná, y más de 3,2% para café).[25]
Sin embargo, la cafeína no es quiral, y no tiene estereoisómeros, y la "mateína" es un sinónimo oficial de la cafeína en las Bases de Datos de Química.[26]
Los estudios sobre el mate, aunque muy limitados, han mostrado evidencia preliminar que el cóctel de xantinas del mate es diferente de otras especies, así contiene cafeína que afecta más significativamente en los tejidos musculares, como los opuestos a aquellos en el sistema nervioso central, que son similares a los de otros estimulantes naturales. Las tres xantinas presentes en el mate han mostrado tener efecto relajante en los tejidos musculares lisos, y efectos estimulantes miocárdicos.
La yerba mate soluble deberá responder a las siguientes características:
El C.A.A. (Capítulo II, Artículo 132) dispone ciertas normas para la Yerba Mate:
En diciembre de 2006 un estudio médico ha señalado la utilidad del consumo de mate cocido para obtener de un modo incruento buenas imágenes del páncreas y las vías biliares.[27] Al realizarse una colangioresonancia o resonancia nuclear abdominal, el líquido gastroduodenal interfiere en la visión del páncreas y de las vías biliares. Se ha observado que el manganeso, al poseer propiedades paramagnéticas, inhibe la interferencia magnética del líquido gastroduodenal. Debido a que la infusión de yerba mate es muy rica en manganeso se le da de beber al paciente mate cocido y transcurridos 15 minutos se le practica la resonancia, obteniéndose así una imagen definida del páncreas y las vías biliares.
El Ilex paraguariensis es además el ingrediente activo de una famosa crema utilizada por fisioterapéutas, quiroprácticos y deportistas de todo el mundo, llamada Biofreeze (Estados Unidos).
Estudios in vivo e in vitro muestran que la yerba mate exhibe significativa actividad anticancerosa. En la Universidad de Illinois en 2005, se halló que la yerba mate es «rica en constituyentes fenólicos» y que sirve para «inhibir la proliferación de células de cáncer de boca».[28]
El abuso de la yerba mate en cualquiera de sus formas es causa frecuente de disrupción hormonal (sobre todo en mujeres), alteración cardiovascular (taquicardia, arritmia), alteración nerviosa (insomnio) y digestiva (gastritis crónica, esofagitis, duodenitis, reflujo gastroesofágico, colitis crónica, etc.).
En agosto de 2018 se ha hecho público y científicamente por parte de Conicet, uno más de los varios beneficios de la hierba mate : las propiedades antisépticas de este vegetal, por ejemplo para combatir a la Escherichia coli y Staphylococcus aureus y otros gérmenes nocivos.[29]
En Paraguay, Argentina, Uruguay y Sur de Brasil el mate es la infusión más típica en toda reunión familiar o social. Puede ser servida tanto desde un termo como desde una pava indistintamente en casa, y se usa un termo para tomar en otro ambientes. En Argentina y Paraguay se consume en mayor medida del tipo elaborada con palo y es producida en toda la zona centro-sur del Paraguay en el noreste del [Litoral argentino] y ; en el centro-norte de esta región (en el Noreste) es muy común y casi típico en consumo de tereré. En Uruguay se consume más la yerba mate despalada o "sin palo", de molienda fina (tipo P.U 1) y se importa desde el sur de Brasil. En la actualidad se utilizan también algunas mezclas con otras hierbas que contrarrestan algunas propiedades de la yerba mate.
Ilex paraguariensis, yerba mate, yerba de los jesuitas o yerba del Paraguay (en guaraní: ka'a), es una especie arbórea neotropical originaria de América del Sur presente en la región de la Mata Atlántica de Argentina, Paraguay y Brasil así como también en las sierras boscosas de Uruguay en donde crece en estado silvestre, sobre todo formando parte del sotobosque o del estrato mediano de los montes.
De las hojas y ramas, secas y molidas de esta aquifoliácea se prepara el mate, una infusión originaria de su zona de crecimiento natural (la selva paranaense) y común en la gastronomía de Paraguay, el Sur de Brasil, Argentina, sur y este de Bolivia, Uruguay y ciertas regiones del sur de Chile. A su vez, el término mate, poro o porongo es dado a la "calabacita" que tradicionalmente sirve de recipiente para tomar la infusión.
Es ampliamente cultivada comercialmente en Argentina, Brasil y Paraguay (en orden de producción total) desde el siglo XIX, dando lugar a una importante industria.
Mate (gaztelaniaz: yerba mate, ˈʝeɾβa ˈmate ahoskatua; portugesez: erva-mate ˈɛɾvɐ ˈmatʃe ahoskatua; guaranieraz: ka'a; Ilex paraguariensis) Aquifoliaceae familiako zuhaitza da.
Oso ezaguna da bertatik matea, chimarrão, tererea eta beste edari batzuk ateratzen dituztelako Hego Amerikan.[1] Europarrak agertu baino lehen guaraniek eta tupiek ustiatzen zuten.
FAOren arabera, Brasil ekoizlerik handiena da (434.727 tona, %53a), Argentina bigarrena (300.000 tona, %37a) eta Paraguai hirugarrena (76.663 tona, %10a).[2]
Mate (gaztelaniaz: yerba mate, ˈʝeɾβa ˈmate ahoskatua; portugesez: erva-mate ˈɛɾvɐ ˈmatʃe ahoskatua; guaranieraz: ka'a; Ilex paraguariensis) Aquifoliaceae familiako zuhaitza da.
Oso ezaguna da bertatik matea, chimarrão, tererea eta beste edari batzuk ateratzen dituztelako Hego Amerikan. Europarrak agertu baino lehen guaraniek eta tupiek ustiatzen zuten.
FAOren arabera, Brasil ekoizlerik handiena da (434.727 tona, %53a), Argentina bigarrena (300.000 tona, %37a) eta Paraguai hirugarrena (76.663 tona, %10a).
Mate (Ilex paraguariensis) on Etelä-Amerikasta kotoisin oleva pieni puu. Se kuuluu orjanlaakerien (Ilex) sukuun ja orjanlaakerikasvien heimoon (Aquifoliaceae).
Mate voi kasvaa luonnossa jopa 20 metriä korkeaksi, mutta sadonkorjuun helpottamiseksi se leikataan yleensä pensaaksi tai 4–8 m korkeaksi puuksi. Sillä on ainavihannat, kiiltävät tummanvihreät lehdet ja valkoiset kukat, joista tulee keltaiset, punaiset tai mustat marjat.[2]
Kasvin lehdistä valmistettua teenkaltaista yrttijuomaa myydään nimellä mate, matee tai yerba mate, joka on kasvin espanjankielinen nimi. Yerba tarkoittaa yrttiä ja mate on peräisin ketšuan kielen sanasta matí, joka tarkoittaa kurpitsaa. Maten juominen on erityisen tavallista Argentiinassa, Uruguayssa ja Paraguayssa, mutta sitä juodaan myös Chilen ja Brasilian eteläisimmissä osissa. Paraguayssa erityisen suosittua on jääkylmä mate, tereré.
Mate (Ilex paraguariensis) on Etelä-Amerikasta kotoisin oleva pieni puu. Se kuuluu orjanlaakerien (Ilex) sukuun ja orjanlaakerikasvien heimoon (Aquifoliaceae).
Mate voi kasvaa luonnossa jopa 20 metriä korkeaksi, mutta sadonkorjuun helpottamiseksi se leikataan yleensä pensaaksi tai 4–8 m korkeaksi puuksi. Sillä on ainavihannat, kiiltävät tummanvihreät lehdet ja valkoiset kukat, joista tulee keltaiset, punaiset tai mustat marjat.
La yerba mate (Ilex paraguariensis), parfois appelée « thé du Paraguay », « thé des jésuites » ou « thé du Brésil », est une espèce sud-américaine du genre Ilex comme le houx commun (Ilex aquifolium), et de la famille des Aquifoliaceae. Ses feuilles, torréfiées, pulvérisées et infusées dans l'eau chaude, permettent de produire le maté, une boisson stimulante riche en caféine, aux effets semblables à ceux du café ou du thé.
La yerba mate est cultivée principalement au Paraguay, dans le sud du Brésil, et dans l'extrême Nord-Est de l'Argentine. Les Guaranis sont réputés comme étant les premiers à l'avoir cultivée et ensuite grâce aux missionnaires jésuites ainsi qu'au biologiste Aimé Bonpland après avoir réussi à comprendre la germination, la culture et l'usage se répandent dans les régions voisines d'Amérique du Sud.
C'est pourtant une espèce quasi-menacée à l'état sauvage, notamment à cause de la déforestation.
La yerba mate est un arbre à feuilles persistantes, qui pousse naturellement aux bords des ruisseaux, dans les forêts montagneuses entre 500 m et 700 m d'altitude. À l'état naturel, l'arbre peut atteindre 20 mètres de hauteur. Mais en culture, il est taillé de telle sorte qu'il ne dépasse pas quatre à huit mètres. C'est une espèce hermaphrodite à fleurs insignifiantes, à verticilles de 4 pièces, blanches, à l'aisselle des feuilles. Ses fruits sont d'un rouge pourpre et mesurent de 5 à 7 mm.
Les premières utilisations se font en mâchant les feuilles directement. Son infusion n'est que postérieure[1].
« Les branches sont cueillies quand les fruits sont murs. Elles sont grillées sur un feu jusqu’à ce qu’il se forme des boursouflures. Les feuilles sont alors séparées et étendues au-dessus d’un petit feu de bois pendant une durée de 24 à 36 h. Elles sont finalement émiettées et ensachées pour être prises en infusion, à l'instar du thé en sachet[2]. »
Les produits actifs caféine, théobromine et théophylline sont présents dans les feuilles et les pétioles séchés.
Le maté a une odeur légèrement aromatique et une saveur aromatique et amère, un peu astringente qui rappelle la fumée. Il est généralement consommé sous forme d'infusion en utilisant de 3 g d'I. paraguariensis pour une tasse d'eau chaude, non bouillante.
Les feuilles de yerba mate contiennent des traces de théophylline, de 0,1 à 0,5 % de théobromine et de 0,3 à 2,4 % de caféine[3]. Préparées en infusion, elles ont des vertus médicinales. Elles servent de tonique nerveux et musculaire, de stimulant pour les fonctions digestives et de diurétique[4].
La yerba mate (Ilex paraguariensis), parfois appelée « thé du Paraguay », « thé des jésuites » ou « thé du Brésil », est une espèce sud-américaine du genre Ilex comme le houx commun (Ilex aquifolium), et de la famille des Aquifoliaceae. Ses feuilles, torréfiées, pulvérisées et infusées dans l'eau chaude, permettent de produire le maté, une boisson stimulante riche en caféine, aux effets semblables à ceux du café ou du thé.
La yerba mate est cultivée principalement au Paraguay, dans le sud du Brésil, et dans l'extrême Nord-Est de l'Argentine. Les Guaranis sont réputés comme étant les premiers à l'avoir cultivée et ensuite grâce aux missionnaires jésuites ainsi qu'au biologiste Aimé Bonpland après avoir réussi à comprendre la germination, la culture et l'usage se répandent dans les régions voisines d'Amérique du Sud.
C'est pourtant une espèce quasi-menacée à l'état sauvage, notamment à cause de la déforestation.
Is éard is yerba mate ann ná lus ó Mheiriceá Theas a fhliuchtar le haghaidh ólacháin cosúil le tae. Tá caiféin sa yerba mate cosúil leis an tae, agus é in ann an tuirse a bhaint den duine dá réir sin. Duilleoga ón gcrann úd Ilex paraguayensis atá i gceist leis an yerba mate, crann a bhfuil gaol aige leis an gcuileann.
Bhí na bundúchasaigh ag ól mate i Meiriceá Theas i bhfad roimh theacht na gConquistadores, agus óltar idir the agus fhuar é. Tháinig an focal féin mate as an gCeatsuais, ach sa teanga sin, tagraíonn sé don tsoitheach ólacháin, seachas don deoch féin.
Is iad tíortha Río de la Plata, is é sin, an Airgintín, Paragua, agus Uragua, na tíortha is mó mate, idir shaothrú agus thomhaltas, chomh maith leis an gcuid den Bhrasaíl atá ag críochantacht leo, mar atá, stát Rio Grande do Sul. Ní óltar mórán den deoch taobh amuigh de na tíortha seo, áfach, ach sa chorr-áit, cosúil leis an Liobáin nó na hOileáin Chanáracha.
Bíonn blas leath searbh, leath milis sa mate féin, ach is gnách spíosraí a chur leis an mate, cosúil leis an dóigh a spíosraítear an tae le lusanna eile.
A herba mate[1] (Ilex paraguariensis), tamén chamada mate, é unha planta arbórea ou arbustiva da familia das aquifoliáceas, propia da rexión subtropical de América do Sur (Paraguai), que ten unhas follas coas que se prepara, por infusión, unha bebida estimulante. Consómese nos estados de Paraná, Río de Xaneiro,Minas Gerais e São Paulo, no Brasil, na Arxentina e no Paraguai[2]; como mate nos estados do Paraná, Rio Grande do Sul e Santa Catarina, no Brasil, no Paraguai, no Uruguai, na Arxentina e nalgunhas rexións da Bolivia e do Chile; con auga xeada, como tereré nos estados do Mato Grosso, Mato Grosso do Sul, Paraná, Acre, Rondônia e interior de São Paulo, no Brasil e en todo o Paraguai.
"Mate" deriva do termo quechua mati, que designa o recipiente onde se bebe o mate.[3] No Brasil tamén se coñece do nome de congonha, que deriva do tupí kõ'gõi, que significa "o que mantén o ser".[4]
Pode atinxir doce metros de altura. Ten talos cinsentos, follas ovais e froitos pequenos e verde ou vermello arroxados. As follas da herba mate aprovéitanse en gastronomía.
Reprodúcese por medio dos paxaros da rexión, que inxiren o pequeno froito e defecan a semente xa escarificada. A plántula é moi sensíbel ao sol, tanto que, mesmo no plantío moderno, a técnica esixe sombreamento até que a planta atinxa certa madureza.
Chegou a ser prohibida no sur do Brasil durante o século XVI, considerándose "herba do diaño" polos xesuítas das misións do Guairá. A partir do século XVII, os mesmos pasaron a incentivar o seu uso co obxectivo de afastar as persoas do alcol.[5]
Actualmente, existen viveiros que producen mudas de variedades seleccionadas, cuxo plantío faise con técnicas especiais en grandes hortas. Para facilitar a colleita anual dos ramos, pódanse severamente as árbore para mantelas a non máis de tres metros de altura. Deste xeito, evítanse plantas altas que dificulten a colla das follas novas, consideradas nobres na infusión do té mate.
Outra práctica bastante popular no planalto curitibano, hábitat orixinal da herba mate, é conciliar o plantío da araucaria co da herba mate. Técnicas como esta son comúns para un control ambiental máis rexo e para evitar o desgaste do solo.
Existe a errónea afirmación de que a herba mate posúen un efecto negativo na actividade sexual masculina, aínda que Ilex paraguariensis posúe un forte poder afrodisíaco, sendo este tamén inxerido contra a infertilidade e a impotencia.[6]
No século XIX, o Paraguai illouse doutros países, prohibindo a exportación de herba mate fóra do país. Isto fixo a Arxentina e o Uruguai substituíren a herba mate paraguaia pola brasileira, desenvolvendo o seu cultivo no Paraná[7] e en Santa Catarina, rexións outrora despoboadas. Foi o chamado Ciclo da Erva-Mate.
Estudos detectaron a presenza de moitas vitaminas, como as do complexo B, a vitamina C e a vitamina D e sales minerais, como calcio, manganeso e potasio. Combate os radicais libres. Auxilia na dixestión e produce efectos antirreumáticos, diuréticos, estimulantes e laxante. Non é indicado para persoas que sofren de insomnio e nerviosismo, pois é estimulante natural. Contén saponina, que é un dos compoñentes da testosterona, razón pola cal mellora a libido. Pode usarse verde ou torrada na preparación de infusións e mates. Mesturada con extracto de maracuxá, pódese usar coma bebida quente ou xeada.
Mesturada con zume de limón natural e ben xeada, tórnase unha bebida moi refrescante para os días quentes.
Análises e estudos sobre a herba mate revelaron unha composición que identifica diversas propiedades benéficas ao ser humano, pois están contidos nas follas da herba mate alcaloides (cafeína, teofilina, teobromina etc.), ácidos fólicos e cafeico (taninos), vitaminas (A, B1, B2, C, e E), sales minerais (aluminio, ferro, fósforo, calcio, magnesio, manganeso e potasio), proteínas (aminoácidos esenciais), glícidos (frutosa, glicosa, sacarosa etc.), lípidos (aceites esenciais e substancias ceráceas), alén de celulosa, dextrina, sacarina e gomas.
O consumo da herba mate está relacionado tamén ao poder que ten de estimular a actividade física e mental, actuando beneficamente sobre os nervios e músculos, combatendo a fatiga, proporcionando a sensación de saciedade, sen provocar efectos colaterais como insomnio e irritabilidade (só persoas sensíbeis aos estimulantes contidos na herba mate poden sufrir algún efecto colateral). A herba tamén actúa sobre a circulación, acelerando o ritmo cardíaco e harmonizando o funcionamento bulbo medular. Actúa sobre o tubo dixestivo, facilitando a dixestión sendo diurética e laxativa. É considerada tamén un óptimo remedio para a pel e reguladora das funcións cardíacas e respiratorias, alén de exercer un importante papel na rexeneración celular.
Unha tribo indíxena nómade detívose nas ladeiras das serras onde nace o Río Tabay. Cando retomou o seu camiño, un dos membros da tribo, un indio vello e canso polos anos, ficou refuxiado na selva, na compaña da súa filla Yaríi, que era moi bonita. Un día, chegou, ao acocho do vello, un home que posuía unha pel de cor estraña e que se vestía con roupas exquisitas, a quen recibiron con xenerosidade.
O vello ofreceu ao visitante unha carne asada de acutí (Dasyprocta), un roedor da rexión e un prato de tambú, que se prepara cunha larva de carne branca e abundante que os Guaranís crían nos troncos de pindó (palmeira sagrada).
Conta a lenda que o visitante era un enviado do deus do ben, que quixo recompensar tanta xenerosidade proporcionándolles algo que puidesen ofrecer sempre aos seus visitantes e que podería encurtar as horas de soidade ás marxes dos regatos onde descansaban. Para eles, fixo agromar unha nova planta no medio da selva, que chamou de yaríi, deusa que a protexía, e confiou os seus coidados ao seu pai, Cáa Yaráa, ensinándolle a secar os seus ramos ao lume e a preparar unha bebida que poderían ofrecer a todos os que os visitasen. Desde entón, a nova planta crece, ofrecendo follas e pólas para preparar o mate.[8]
A herba mate (Ilex paraguariensis), tamén chamada mate, é unha planta arbórea ou arbustiva da familia das aquifoliáceas, propia da rexión subtropical de América do Sur (Paraguai), que ten unhas follas coas que se prepara, por infusión, unha bebida estimulante. Consómese nos estados de Paraná, Río de Xaneiro,Minas Gerais e São Paulo, no Brasil, na Arxentina e no Paraguai; como mate nos estados do Paraná, Rio Grande do Sul e Santa Catarina, no Brasil, no Paraguai, no Uruguai, na Arxentina e nalgunhas rexións da Bolivia e do Chile; con auga xeada, como tereré nos estados do Mato Grosso, Mato Grosso do Sul, Paraná, Acre, Rondônia e interior de São Paulo, no Brasil e en todo o Paraguai.
Mate (latinski Ilex paraguariensis), (španjolski Yerba mate ili portugalski erva-mate je biljka koja raste kao grm ili malo drvo koje naraste najviše do 15 metara visine, zimzelenog je lista, dužine 7-11 cm i širine 3-5,5 cm.
Podrijetlom je iz subtropskih dijelova Južne Amerike. Uspijeva u Argentini, južnom Čileu, istočnom Paragvaju, zapadnom Urugvaju i južnom Brazilu.
Cvjetovi su maleni, zelenkasto-bijeli, s četiri latice. Plodovi su u formi crvenih bobica.
Najveći proizvođači i potrošači čaja od mate nalaze se ujedno u zemljama podrijetla. Mate tu jedino i uspijeva. Uzgoj u drugim dijelovima svijeta u kojima vladaju slični klimatski uvjeti do sada nije uspio.
Mate znači izvorno u Kečua jeziku posuda za piće. Mate čaj je i prije kolonizacije domorodačkih naroda Južne Amerike bio tradicionalno piće. U brazilskom Rio Grande do Sul, u Paragvaju, Argentini, i u Urugvaju većina ljudi redovito piju mate čaj. U Argentini, oko 80% populacije barem jednom tjednom pije mate čaj, a godišnja potrošnja je 6,4 kilograma po stanovniku.
Napitak se tradicionalno priprema u posebnim drvenim posudicama (volumena cca 2 dcl) te pije direktno iz njih pomoću metalne slamčice (bombille) koja je u pravilu u svom donjem dijelu plosnata i sadrži fine pore za filtriranje. Spravlja se tako što se u posudicu (koja se još naziva i Mate) ulije do 1/2 - 2/3 visine praha suhe biljke Mate (Yerba Mate), potom posudicu dlanom zatvori, protrese i otvori tako da otvor bude pod 45 stupnjeva. Potom se u posudu koja je i dalje nagnuta, ulije sa strane malo hladne vode, izravna te pusti kratko da odstoji. Nakon toga ulijevamo u posudu vruću, ali ne kipuću vodu (optimalno 70-80° C) sve do ispod vrha te stavljamo u posudu bombillu, sačekamo malo da sedimentira i prvi mate je spreman za piće.
Uobičajeno je prvi mate dosta jak i pije ga osoba koja ga je spravila. Bombilla se pritom ne smije podizati s dna. Nakon što je ispijen, ulije se nova količina vruće vode i Mate predaje drugoj osobi na ispijanje i tako redom u krug, sve dok napitak ne postane preslab.
Svježe lišće sadrži 0,35 - 1,7% kofeina, oko 0,1 do 0,2% teobromina, teofilin i 4 do 16% tanina. Napitak je žućkasto zelene boje, a sadrži kofein, teobromin, klorofil, eterično ulje i vanilin. Sadrži i vitamine A, B1, B2 i C.
Mate čaju pripisuje se određena ljekovitost:
U nekim zemljama kao primjerice u Njemačkoj registriran je kao lijek.
Smanjuje i apetit pa je pogodan "za mršavljenje" (1 sat prije jela).
Mate (latinski Ilex paraguariensis), (španjolski Yerba mate ili portugalski erva-mate je biljka koja raste kao grm ili malo drvo koje naraste najviše do 15 metara visine, zimzelenog je lista, dužine 7-11 cm i širine 3-5,5 cm.
Podrijetlom je iz subtropskih dijelova Južne Amerike. Uspijeva u Argentini, južnom Čileu, istočnom Paragvaju, zapadnom Urugvaju i južnom Brazilu.
Cvjetovi su maleni, zelenkasto-bijeli, s četiri latice. Plodovi su u formi crvenih bobica.
Il mate o matè[2] (in spagnolo yerba mate, in portoghese erva-mate), il cui nome scientifico è Ilex paraguariensis A. St. Hil., 1822, è una pianta della famiglia delle Aquifoliaceae[3], nativa del Sud America, dalle cui foglie si ricava il mate, una bevanda molto popolare nel Cono Sud dell'America meridionale (Paraguay, Uruguay, Brasile, Argentina e Cile).
Il mate o matè (in spagnolo yerba mate, in portoghese erva-mate), il cui nome scientifico è Ilex paraguariensis A. St. Hil., 1822, è una pianta della famiglia delle Aquifoliaceae, nativa del Sud America, dalle cui foglie si ricava il mate, una bevanda molto popolare nel Cono Sud dell'America meridionale (Paraguay, Uruguay, Brasile, Argentina e Cile).
Paragvajinis bugienis arba matės žolė (Ilex paraguariensis, isp. Yerba mate) – bugieninių (Aquifoliaceae) šeimos bugienių (Ilex) genties augalų rūšis.
Krūmas, augantis daugiausiai Pietų Amerikoje: Argentinoje, Paragvajuje, Urugvajuje, pietinėje Brazilijoje.
Naudojamas arbatai. Auginti pirmieji pradėjo gvaraniai, vėliau – jėzuitų misionieriai, išplatinę matę net iki Ekvadoro. Pats pavadinimas kilęs iš kečujų kalbos žodžio mati – „puodelis“.
Kaip ir daugumos arbatinių augalų, surinkti matės lapai išdžiovinami, sukapojami ir sutrinami. Tradiciškai arbata geriama per bombilą (rašoma bombilla, paprastai Pietų Amerikos ispanų kalbos dialektuose tariama bombìža) – specialų ilgą šiaudą suplotu galu (tradiciškai sidabrinį) iš nedidelio džiovinto moliūgėlio – kalabašo (kalebasos), daromo iš Lagenaria siceraria augalo vaisiaus.
Paragvajinis bugienis arba matės žolė (Ilex paraguariensis, isp. Yerba mate) – bugieninių (Aquifoliaceae) šeimos bugienių (Ilex) genties augalų rūšis.
Krūmas, augantis daugiausiai Pietų Amerikoje: Argentinoje, Paragvajuje, Urugvajuje, pietinėje Brazilijoje.
Naudojamas arbatai. Auginti pirmieji pradėjo gvaraniai, vėliau – jėzuitų misionieriai, išplatinę matę net iki Ekvadoro. Pats pavadinimas kilęs iš kečujų kalbos žodžio mati – „puodelis“.
Paragvajas ilekss (Ilex paraguariensis; Yerba mate) ir akvifoliju dzimtas augs, no kā tiek gatavots mates dzēriens. To tradicionāli audzē Dienvidamerikas centrālajos un dienvidu reģionos, kur tas ir sastopams dabā, un izplata citviet pasaulē.
Augam ir stimulējošas īpašības: tas satur kofeīnu (dēvētu arī par mateīnu) un citus metilksantīnu grupas alkaloīdus.
Visvairāk Paragvajas ileksu lieto Brazīlijā, Argentīnā un Urugvajā. Viens Argentīnas iedzīvotājs gadā patērē vidēji 5 kg ileksa, bet Urugvajā — pat pie 10 kg.[1]
Mūsdienās tas atrodams arī daudzu enerģijas dzērienu sastāvā.
Paragvajas ilekss (Ilex paraguariensis; Yerba mate) ir akvifoliju dzimtas augs, no kā tiek gatavots mates dzēriens. To tradicionāli audzē Dienvidamerikas centrālajos un dienvidu reģionos, kur tas ir sastopams dabā, un izplata citviet pasaulē.
Augam ir stimulējošas īpašības: tas satur kofeīnu (dēvētu arī par mateīnu) un citus metilksantīnu grupas alkaloīdus.
Visvairāk Paragvajas ileksu lieto Brazīlijā, Argentīnā un Urugvajā. Viens Argentīnas iedzīvotājs gadā patērē vidēji 5 kg ileksa, bet Urugvajā — pat pie 10 kg.
Mūsdienās tas atrodams arī daudzu enerģijas dzērienu sastāvā.
Ilex paraguariensis of matéplant is een Zuid-Amerikaanse boom uit de hulstfamilie (Aquifoliaceae). De plant kan tot tien meter hoog worden, heeft een gladde grijze stam en een donkergroen blad.
De boom komt voor in het noorden van Argentinië, in Paraguay en in het zuiden van Brazilië. De plant heeft vruchtbare gronden en een subtropisch klimaat nodig.
Er wordt maté van gemaakt.
Ilex paraguariensis of matéplant is een Zuid-Amerikaanse boom uit de hulstfamilie (Aquifoliaceae). De plant kan tot tien meter hoog worden, heeft een gladde grijze stam en een donkergroen blad.
De boom komt voor in het noorden van Argentinië, in Paraguay en in het zuiden van Brazilië. De plant heeft vruchtbare gronden en een subtropisch klimaat nodig.
Er wordt maté van gemaakt.
Ilex paraguariensis, yerba mate eller (i Brasil) erva-mate, er en art i kristtornfamilien og er hjemmehørende i den subtropiske delen av Sør-Amerika (nordøstre Argentina, øst i Paraguay og sør i Brasil).[1] Planten ble først klassifisert av den sveitsiske botanikeren Moses Bertoni som bosatte seg i Paraguay i 1895.
Planten er en busk eller et lite tre som kan bli opp til 15 meter høyt. De eviggrønne bladene er rundt 7–11 cm lange og 3–5.5 cm brede og har en sagtannet kant. Blomstene er små, grønnhvite med fire kronblader. Frukten er en rød stenfrukt med en diameter på 4–6 mm.[2]
Yerba mate ble opprinnelig drukket av de innfødte indianerne i guaraní og quechua-stammene, som en te laget av bladene til planten. I våre dager brukes stadig mate i stor utstrekning i mange land i Sør-Amerika, naturlig nok spesielt i de områdene der planten vokser og tradisjonen er gammel. Friske eller tørkede blader benyttes på samme måten som te, bladene puttes i en spesiell kopp laget av et uthulet gresskar, og vann tilsettes (76 grader celsius). Om du tilsetter kokende vann kan yerba mate være dårlig for helsen. Så drikkes den bitre teen gjennom et spesielt sugerør[2]. Mate-drikking er et sosialt fenomen i disse landene, på samme måte som kaffedrikking er i Norge.
I 2008 var Brasil den største produsenten av mate i verden,[3] mens Uruguay er landet med flest forbrukere i forhold til landets innbyggere.
Ilex paraguariensis, yerba mate eller (i Brasil) erva-mate, er en art i kristtornfamilien og er hjemmehørende i den subtropiske delen av Sør-Amerika (nordøstre Argentina, øst i Paraguay og sør i Brasil). Planten ble først klassifisert av den sveitsiske botanikeren Moses Bertoni som bosatte seg i Paraguay i 1895.
Planten er en busk eller et lite tre som kan bli opp til 15 meter høyt. De eviggrønne bladene er rundt 7–11 cm lange og 3–5.5 cm brede og har en sagtannet kant. Blomstene er små, grønnhvite med fire kronblader. Frukten er en rød stenfrukt med en diameter på 4–6 mm.
Ostrokrzew paragwajski (Ilex paraguariensis A.St.-Hil.) – gatunek drzewa z rodziny ostrokrzewowatych (Aquifoliaceae Bartl.). Występuje w stanie dzikim w Ameryce Południowej (Brazylia, Argentyna, Paragwaj, Urugwaj[3]. Nazwę (Ilex paraguarensis) tej roślinie nadał francuski botanik Auguste de Saint Hilaire w 1822 roku[2]. Hiszpańska nazwa potoczna to yerba mate[4], a portugalska erva-mate.
W różnych częściach świata ostrokrzew paragwajski służy ludziom do nawiązywania więzi o charakterze nieformalnym opartej na wspólnym rytualnym piciu yerba mate.
Ostrokrzew paragwajski (Ilex paraguariensis A.St.-Hil.) – gatunek drzewa z rodziny ostrokrzewowatych (Aquifoliaceae Bartl.). Występuje w stanie dzikim w Ameryce Południowej (Brazylia, Argentyna, Paragwaj, Urugwaj. Nazwę (Ilex paraguarensis) tej roślinie nadał francuski botanik Auguste de Saint Hilaire w 1822 roku. Hiszpańska nazwa potoczna to yerba mate, a portugalska erva-mate.
A erva-mate (nome científico: Ilex paraguariensis), também chamada mate ou congonha,[1] é uma árvore da família das aquifoliáceas, originária da região subtropical da América do Sul. É consumida como chá mate (quente ou gelado), chimarrão ou tereré no Brasil, no Paraguai,[2] na Argentina, no Uruguai, na Bolívia e no Chile.
É considerada árvore símbolo do Rio Grande do Sul conforme lei nº 7.439, de 8 de dezembro de 1980.[3]. Também é parte integrante dos símbolos do Estado do Paraná, estando representada, com um ramo da planta, na bandeira e no brasão estaduais (Decreto-Lei Estadual nº 2.457, de 31 de março de 1947).[4]
"Mate" deriva do termo quéchua mati, que designa o recipiente onde é bebido o chimarrão.[5] "Congonha" deriva do tupi kõ'gõi, que significa "o que mantém o ser".[6]
O nome científico Ilex paraguariensis foi dado em 1820 pelo botânico francês Auguste de Saint-Hilaire após entrar em contato com a planta pela primeira vez no Paraguai. Depois de descobrir que era na região do Paraná que a erva crescia em maior quantidade e qualidade, ele se retratou dizendo que deveria tê-la nomeado Ilex brasiliensis.[7]
Pode atingir doze metros de altura. Tem caule cinza, folhas ovais e fruto pequeno e verde ou vermelho-arroxeado. As plantas só se reproduziam por meio de pássaros da região, que ingeriam o pequeno fruto e defecavam sua semente. A plântula é muito sensível ao sol, tanto que, mesmo no plantio moderno, a técnica exige sombreamento até que a planta atinja alguma maturidade.
Atualmente, existem viveiros que produzem mudas de variedades selecionadas, cujo plantio é feito com técnicas especiais em grandes hortos. Para facilitar a colheita anual dos ramos, a árvore é severamente podada para manter-se com não mais de três metros de altura. Dessa forma, evitam-se plantas altas que dificultem a colheita das folhas jovens, consideradas nobres na infusão do chá-mate. Outra prática bastante popular no planalto curitibano, habitat original da erva-mate, é conciliar o plantio da araucária com o da erva-mate. Técnicas como essa são comuns para um controle ambiental mais rígido e para evitar o desgaste do solo.
Até meados do século XX, o processo de produção, no Brasil, era semelhante ao método indígena para a obtenção do produto final, sendo as etapas divididas em corte, sapeco (chamuscamento) e secagem. Quanto à secagem, existem duas formas:[8]
Por fim, ocorre o cancheamento (picotamento) e a separação das folhas.
Os guaranis da região nordeste da Argentina parecem ter sido os descobridores do uso da erva-mate. No Século XVI, os guaranis passaram este conhecimento aos colonizadores espanhóis, que o disseminaram por todo o Vice-Reino do Rio da Prata. A erva chegou a ser proibida no sul do Brasil durante o século XVI, sendo considerada "erva do diabo" pelos padres jesuítas das reduções do Guayrá. A partir do século XVII, no entanto, os jesuítas passaram a incentivar o seu uso pelos índios com o objetivo de afastá-los das bebidas alcoólicas.[10]
Por volta de 1690, Anton Sepp, jesuíta austríaco, ao encontrar índios na Banda dos Charruas, conta: "(...) um deles pediu apenas um pouquinho de uma erva paraguaia que não é outra coisa senão as folhas secas de determinada árvore, moídas em pó. Esse pó os índios deitam na água e dele bebem (...)"[11] Sabe-se assim que para além da utilização da erva-mate em folha também existe a sua utilização em pó (resultado da moagem da folha).
Em viagem ao sul do Brasil, o viajante e médico alemão Roberto Avé-Lallemant relatou, em meados de 1858: "É o mate a saudação da chegada, o símbolo da hospitalidade, o sinal da reconciliação. Tudo o que em nossa civilização se compreende como amor, amizade, estima e sacrifício, tudo o que é elevado e bom impulso da alma humana, do coração, tudo está entretecido e entrelaçado com o ato de preparar o mate, servi-lo e tomá-lo em comum."[12]
No século XIX, o Paraguai se isolou dos outros países, proibindo a exportação de erva-mate para fora do país. Isto fez a Argentina e o Uruguai substituírem a erva-mate importada paraguaia pela brasileira, desenvolvendo, desta forma, o cultivo e o beneficiamento da planta em Santa Catarina, Paraná[13] e Mato Grosso do Sul.[14] Em meados dos século XIX a erva-mate chegou a representar 85% da economia paranaense, fato importante para a emancipação do Paraná do estado de São Paulo[15].
Existe uma errônea afirmação de que a erva-mate possui um efeito negativo no desempenho sexual masculino: todavia, na verdade a Ilex paraguariensis possui um forte poder afrodisíaco, sendo ingerido para combater a infertilidade e a impotência.[16]
Análises e estudos sobre a erva-mate têm revelado uma composição que identifica diversas propriedades benéficas ao ser humano, pois estão contidos nas folhas da erva-mate alcaloides (cafeína, teofilina, teobromina etc.), ácidos fólicos e cafeico (taninos), vitaminas (A, B1, B2, C, e E), sais minerais (alumínio, ferro, fósforo, cálcio, magnésio, manganês e potássio), proteínas (aminoácidos essenciais), glicídeos (frutose, glucose, sacarose etc.), lipídios (óleos essenciais e substâncias ceráceas), além de celulose, dextrina, sacarina e gomas.[17][18]
O consumo da erva-mate está relacionado também ao poder que ela tem de estimular a atividade física e mental, atuando beneficamente sobre os nervos e músculos, combatendo a fadiga, proporcionando a sensação de saciedade, sem provocar efeitos colaterais como insônia e irritabilidade (apenas pessoas sensíveis aos estimulantes contidos na erva-mate podem sofrer algum efeito colateral). A erva também atua sobre a circulação, acelerando o ritmo cardíaco e harmonizando o funcionamento bulbo medular. Age sobre o tubo digestivo, facilitando a digestão sendo diurética e laxativa. É considerada ainda um ótimo remédio para a pele e reguladora das funções cardíacas e respiratórias, além de exercer importante papel na regeneração celular.
Apesar da erva-mate ser uma única planta, os processos de colheita, secagem e peneiramento para a obtenção do mate para consumo diferem:
Uma tribo indígena nômade se deteve nas ladeiras das serras onde nasce o Rio Tabay. Quando retomou seu caminho, um dos membros da tribo, um índio velho e cansado pelos anos, ficou refugiado na selva, na companhia de sua filha Yaríi, que era muito bonita. Um dia, chegou, ao esconderijo do velho, um homem que possuía uma pele de cor estranha e que se vestia com roupas esquisitas, a quem receberam com generosidade.
O velho ofereceu ao visitante uma carne assada de acuti, um roedor da região e um prato de tambu, que é preparado com uma larva de carne branca e abundante que os Guaranis criam nos troncos de pindó.
Conta a lenda que o visitante era um enviado do deus do bem, que quis recompensar tanta generosidade proporcionando-lhes algo que pudessem oferecer sempre aos seus visitantes e que poderia encurtar as horas de solidão às margens dos riachos onde descansavam. Para eles, fez brotar uma nova planta no meio da selva, que chamou de Yaríi, deusa que a protegia, e confiou seus cuidados a seu pai, Cáa Yaráa, ensinando-lhe a secar seus ramos ao fogo e a preparar uma iguaria que poderiam oferecer a todos os que os visitassem. Desde então, a nova planta cresce, oferecendo folhas e galhos para preparar o mate.[27]
A erva-mate (nome científico: Ilex paraguariensis), também chamada mate ou congonha, é uma árvore da família das aquifoliáceas, originária da região subtropical da América do Sul. É consumida como chá mate (quente ou gelado), chimarrão ou tereré no Brasil, no Paraguai, na Argentina, no Uruguai, na Bolívia e no Chile.
É considerada árvore símbolo do Rio Grande do Sul conforme lei nº 7.439, de 8 de dezembro de 1980.. Também é parte integrante dos símbolos do Estado do Paraná, estando representada, com um ramo da planta, na bandeira e no brasão estaduais (Decreto-Lei Estadual nº 2.457, de 31 de março de 1947).
Cezmína paraguajská (lat. Ilex paraguariensis) je rastlina z Južnej Ameriky, pôvodne rastúca v štátoch Paraguaj, Argentína, Uruguaj a Brazília. Ide o krovinu dorastajúcu až do výšky 15 metrov. Listy sú 7 - 11 cm dlhé a 3 - 5 cm široké. Rastlina má malé biele kvety a plody podobné brusnici.
Rastlina je známa tým, že slúži na prípravu nápoja maté. Nápoj sa pripravuje zaliatím sušených drvených listov horúcou vodou. Má plnú horkú chuť a má povzbudzujúce účinky, podobné ako káva alebo čaj. Tradične sa podáva v tekvičke a pije sa pomocou špeciálnej slamky (v španielčine "bombilla", bomba po portugalsky) a považuje sa za nápoj priateľstva, tradične sa totiž pije v kruhu priateľov alebo rodiny z jednej tekvičky. Týmto zvykom je známy Paraguaj, Argentína, Uruguaj, Brazília, ale tento zvyk sa dostal aj do Sýrie či Libanonu.
Cezmína paraguajská obsahuje alkaloidy, známe stimulanty, ktoré obsahuje aj káva alebo čokoláda. Obsahuje aj draslík, horčík a mangán. Obsah kofeínu kolíše medzi 0,3 - 1,7% v sušenom stave (v porovnaní s 2,5% - 4,5% pri čaji a 1,5% pri káve).
Cezmína paraguajská (lat. Ilex paraguariensis) je rastlina z Južnej Ameriky, pôvodne rastúca v štátoch Paraguaj, Argentína, Uruguaj a Brazília. Ide o krovinu dorastajúcu až do výšky 15 metrov. Listy sú 7 - 11 cm dlhé a 3 - 5 cm široké. Rastlina má malé biele kvety a plody podobné brusnici.
Mate (znanstveno ime Ilex paraguariensis) je rastlina iz družine bodikovk (Aquifoliaceae). Spada v rod Ilex, ki je edini še živeči rod iz te družine. Raste v subtropskih predelih Južne Amerike - v Argentini, na jugu Čila, vzhodu Paragvaja, zahodu Urugvaja ter v južni Braziliji[1]. Raste tudi na Bližnjem vzhodu, v Siriji. Rastlino je prvi znanstveno razvrstil v Paragvaju živeči švicarski botanik Moses Bertoni leta 1895.
Mate je vednozelen grm ali manjše drevo, ki zraste do 15 metrov visoko. Listi so dolgi 7 do 11 cm, široki pa 3 do 5,5 cm, imajo nazobčan rob. Cvetovi so majhni, belo-zelene barve, sestavljeni iz štirih venčnih listov. Plod je koščičast in rdeč, premera od 4 do 5 mm.[2]
Infuz, tudi imenovan mate, pripravijo z namakanjem posušenih listov (in majhnih vejic) mateja v topli vodi (in ne v vreli vodi, kot je to značilno za črni čaj). Pitje mate infuza iz izvotlene buče (imenovane tudi mate ali guampa v španščini oziroma cabaça ali cuia v portugalščini), po navadi s kovinsko slamico (bombilla v španščini oziroma bomba ali canudo v portugalščini) je pogost družabni dogodek oz. običaj v Argentini[3][4], Urugvaju, Paragvaju, južnem Čilu, vzhodni Boliviji in južni Braziliji[5], ohranil pa se je tudi v Siriji, Libanonu in Jordaniji.
Okus kuhanega mateja je izrazito zeliščen in travnat, spominja na nekatere podvrste zelenega čaja. Večinoma je obravnavan kot sprejemljiv in prijeten, vendar je lahko zelo grenak, če napitek pripravimo z vrelo vodo (zato ga pripravljajo s toplo in ne vrelo vodo). Za razliko od večine čajev, okus ne postane grenek in adstringenten, če se droga namaka daljši čas, liste pa se lahko uporabi tudi večkrat. Dostopne so tudi različne aromatizirane variante mateja.
V Braziliji obstaja pražena različica, imenovana chá mate, tj. mate čaj, dostopen pa je v filter vrečkah ali v razsutem stanju. Strežejo ga v specializiranih lokalih, navadno je sladkan, lahko je topel ali hladen, servirajo ga s sadnim sokom ali mlekom. Hladna, sladkana različica praženega mateja se prodaja kot negazirana pijača, dostopna v različnih sadnih okusih (lahko pa tudi brez okusa). Pražen mate je manj grenak in ima bolj aromatičen vonj. Ob stresanju postane kremast, saj nastane nekaj časa obstojna pena. Tej vrsti napitka pravijo mate batido. Priljubljen je v obalnih brazilskih mestih, medtem, ko ga na jugu Brazilije pripravljajo na tradicionalen način (iz buče).
V Argentini, Urugvaju in Paragvaju mate prodajajo v filter vrečkah, pije pa se ga na podoben način kot čaj. V španščini je tako pripravljen mate poznan kot mate cocido ali cocido (kuhan mate). V Argentini se kuhan mate pogosto pije pri zajtrku ali popoldanski malici, pogosto skupaj s slaščicami (facturas). Pripravi se ga lahko tudi s segrevanjem listov mateja v vodi in mešanjem ob ohlajanju.
V Paragvaju mate pijejo tudi kot hladni napitek, običajno ga pijejo na podeželju iz kravjega roga. Poznan je pod imenom tereré (iz jezika Guaraní), navadno pa je postrežen s hladno vodo (z ali brez ledu). Vodi dodajo tudi zdravilne rastline, poznane kot "yuyos", ki jih zmešajo in zdrobijo v terilnici. Tereré se lahko pripravi tudi kot infuz mateja s sokom grenivke ali limone.
V kastiljski španščini se rastlina imenuje yerba mate, kar se izgovori kot ['jɛrβa 'mate]. Rioplatenški dialekt, ki ga govorijo v Urugvaju in Argentini, spremeni prvi glas besede yerba v alveolaren priporni soglasnik, kar spremeni izgovorjavo v ['ʃɛrβa]. Taka izgovorjava je značilna v regijah blizu Montevidea in Buenos Airesa. V bolj ruralnih predelih se yerba izgovarja kot ['ʒɛrβa] , v bližini Mendoze pa se izgovarja kot [dʒɛrβa] . Beseda hierba v španščini pomeni zel, yerba pa je le različno zapisana varianta te besede (tako črkovanje je pogosto v Argentini). Beseda mate izvira iz jezika Quechua in pomeni skodelica. Torej v dobesednem pomenu Yerba mate pomeni skodelično zelišče.
V brazilski portugalščini je ime rastline erva-mate, kar se izgovarja kot ['ɛrva 'mati], v nekaterih regijah pa tudi kot ['ɛrva 'mate]. Uporablja se za pripravo pijače chimarrão (vroča pijača) ali tereré (hladna pijača). Pripravljata se iz zelenih listov in sta zelo priljubljeni na jugu države. Čaj se pripravlja iz praženih listov. V jeziku Guaraní, tj. jeziku prvotnih prebivalcev Južne Amerike, ki so prvi gojili in uživali mate, je ime rastline ka'a, kar ima enak pomen kot yerba.
Drugi del imena se v angleščini, španščini in portugalščini pravilno črkuje mate, čeprav v angleščini srečamo tudi varianto maté[6][7][8][9][10]. Naglas na zadnji črki je bil vpeljan zato, da bi se beseda razlikovala od angleške besede mate, ki pomeni partner. Vendar multikulturno združenje Yerba Mate Association of the Americas navaja, da je naglaševanje drugega zloga v besedi mate neprimerno[11], saj v španščini beseda maté pomeni "ubil sem".
Rastlino pridelujejo in obdelujejo predvsem v Južni Ameriki, bolj natančno na severu Argentine (provinci Corrientes in Misiones), v Paragvaju, Urugvaju in južni Braziliji (zvezne države Rio Grade do Sul, Santa Catarina, Paraná in Mato Grosso do Sul). Indijanci iz rodu Guaraní naj bi bili prvi, ki so gojili to rastlino. V Evropi so z gojenjem začeli jezuitski misijonarji, ki so običaj pitja mateja prenesli vse do Ekvadorja in južnega Čila[12].
Po žetvi je potrebno veje in liste posušiti, včasih nad ognjem, kar daje dimljen okus. Za tem liste (včasih pa tudi manjše vejice) zdrobijo.
Obstaja veliko zvrsti mateja, tako z ali brez manjših vejic, nekatere vsebujejo zelo malo prahov. Nekatere so bolj milega okusa (suvae, i.e. blag), druge pa imajo dodano aromo npr. mente, pomaranče, grenivke itd.
Rastline Ilex paraguariensis se lahko v odvisnosti od spola rastline razlikujejo v jakosti okusa, ki ga dajo, vsebnosti kofeina in drugih hranil. Ženske rastline dajo navadno milejši okus in manjšo vsebnost kofeina, so pa tudi relativno redke na področjih, kjer maté gojijo (kjer ne raste divje).
Mate vsebuje ksantine, to so alkaloidi iz iste družine kot kofein, teofilin in teobromin, ki so širše poznani stimulansi, prisotni v kavi in čokoladi. Maté vsebuje tudi spojine kot so kalij, magnezij in mangan[13]. Vsebnost kofeina je med 0,3 in 1,7% suhe teže (za primerjavo: v listih čaja je vsebnost 2,5 do 4,5%, v kavi pa 1,5%)[14].
Izdelki iz mateja se včasih napačno reklamirajo kot brezkofeinske alternative kavi in čaju z manj neželjenimi učinki. Te navedbe slonijo na napačnem sklepu, da je primarni ksantin v matéju matein, ki je bil napačno okarakteriziran kot steroizomer kofeina. Vendar pa kofein v molekuli nima kiralnega centra, zato njegov stereoizomer ne obstaja. Matein je torej v kemijskih podaktovnih zbirkah uradni sinonim za kofein.
Iz osebnih izkušenj ljudi, ki so uživali mate, so zaključili, da so njegovi fiziološki učinki podobni (vendar vseeno različni) kot pri bolj razširjenih kofeinskih pijačah, torej čaju, kavi in napitkih z gvarano. Nekateri uporabniki poročajo o stanju mentalne budnosti, koncentracije ter pozornosti, tako kot je to značilno za ostale stimulanse. Vendar pa pogosto dodajajo še, da mate ne povzroča neželjenih učinkov, ki jih po navadi povezujemo s stimulansi, na primer anksioznost, živčnost in palpitacij.
Študije rastline Ilex paraguariensis , čeprav malo številne, so preliminarno pokazale, da se kombinacija ksantinov v mateju od kombinacij v ostalih rastlinah, ki vsebujejo kofein, razlikuje predvsem po učinku na mišičje, medtem, ko so učinki na osrednji živčni sistem podobni. Trije ksantini, prisotni v mateju, naj bi relaksirali gladke mišične celice in pa stimulirali miokard.
Razširjeno je prepričanje, da naj bi mate imel manj neželjenih učinkov kot kava. Ta domneva ni bila znanstveno postavljena, prav tako pa zanjo ni nobene zadovoljive razlage. Nekateri uporabniki poročajo o tem, da pitje pripravkov iz mateja ne prepreči, da bi zaspali, kar se pogosto pojavlja pri nekaterih bolj razširjenih stimulativnih pijačah. Kljub temu pa naj bi jih maté naredil manj utrujene in jim dal zmožnost ostati budni dlje časa, če si tega želijo. Skupna vsebnost kofeina v enemu pripravku iz mateja je precej visoka, predvsem zato, ker stalno prelivanje z vročo vodo omogoči učinkovito ekstrakcijo ksantinov iz droge. Tudi zaradi tega lahko napitek, ki si ga deli več ljudi (npr iz buče), doseže želen stimulativni učinek na vse uživalce.
In vitro in in vivo poskusi kažejo, da mate izkazuje pomembne učinke proti raku. Raziskovalci univerze v Illinoisu (2005) so ugotovili, da mate vsebuje veliko fenolnih komponent in da preprečuje proliferacijo rakavih celic v ustih, medtem, ko so določene koncentracije proliferacijo teh celic spodbujale.
Vendar pa je študija, ki jo je izvedla Mednarodna agencija za raziskave raka - International Agency for Research on Cancer, pokazala omejeno korelacijo med ustnim rakom in pitjem vročih pripravkov iz mateja (za hladne pripravke ni bilo podatkov). Zaradi vpliva temperature vode pri pripravi napitka in zato, ker rezultati niso upoštevali starosti, uživanja alkohola in kajenja, je študija zaključila, da maté ne more biti razvrščen glede na svojo kancerogenost za človeka[15]. Uživanje mateja pa je bilo povezno z višjo incidenco raka mehurja, požiralnika, ustnega raka, raka vratu in glave ter pljučnega raka.[16][17][18][19][20][21]
Pirolizidinski alkaloidi, ki jih vsebuje mate čaj, dokazano povzročajo redko stanje jeter, i.e. venookluzivno bolezen, ki povzroči odpoved jeter zaradi progresivne zapore majhnih jeternih ven. Poročali so o enem smrtnem primeru, šlo je za mlado Britanko, ki je več let uživala velike količine mate čaja iz Paragvaja[22].
11.8. 2005 je bila v ZDA vložena patentna prijava (dokumenti #20050176777, #20030185908 in #20020054926)[23], v katerem je navedeno, da je ekstrakt iz mateja inhibitor monoaminske oksidaze. Maksimalna in vitro opažena inhibicija je znašala 40-50%. Glede na to, da so MAO inhibitorji antidepresivi, naj bi inhibicija tega encima pripomogla k pomirjujočemu učinku mateja.
U.S. Army Center for Health Promotion and Preventive medicine je opozoril, da lahko hkratno uživanje matéja in drugih MAO inhibitorjev[24] (kot npr. fenelzina ali tranilcipromina) povzroči povišan krvni tlak.
Nekatere raziskave kažejo tudi, da lahko pripravki iz matéja vplivajo na koncentracijo encimov iz družine ektonukleozid trifosfat difosfohidrolaz (E-NTPDaze), kar lahko vpliva na zunajcelično koncentracijo ATP, ADP in AMP. Ta učinek so opazili po daljšem uživanju (15 dni) vodnega ekstrakta matéja. To odkritje bi lahko vodilo k novim mehanizmom manipulacije vaskularnih regenerativnih faktorjev, torej k novim pristopom v zdravljenju srčnih bolezni[25].
Članek je prevod angleškega članka Yerba mate, kjer so navedeni tudi vsi viri.
Mate (znanstveno ime Ilex paraguariensis) je rastlina iz družine bodikovk (Aquifoliaceae). Spada v rod Ilex, ki je edini še živeči rod iz te družine. Raste v subtropskih predelih Južne Amerike - v Argentini, na jugu Čila, vzhodu Paragvaja, zahodu Urugvaja ter v južni Braziliji. Raste tudi na Bližnjem vzhodu, v Siriji. Rastlino je prvi znanstveno razvrstil v Paragvaju živeči švicarski botanik Moses Bertoni leta 1895.
Mate je vednozelen grm ali manjše drevo, ki zraste do 15 metrov visoko. Listi so dolgi 7 do 11 cm, široki pa 3 do 5,5 cm, imajo nazobčan rob. Cvetovi so majhni, belo-zelene barve, sestavljeni iz štirih venčnih listov. Plod je koščičast in rdeč, premera od 4 do 5 mm.
Mate, yerba mate eller erva mate (Ilex paraguariensis) är en art i familjen järneksväxter och är vildväxande i subtropiska Sydamerika (Argentina, södra Paraguay, södra Uruguay och södra Brasilien.
Bladen innehåller koffein och har under mycket lång tid används för att framställa den stimulerande drycken mate. Bladen torkas och sönderdelas, med eller utan kvistdelar, till det som kallas yerba mate.
Mate, yerba mate eller erva mate (Ilex paraguariensis) är en art i familjen järneksväxter och är vildväxande i subtropiska Sydamerika (Argentina, södra Paraguay, södra Uruguay och södra Brasilien.
Bladen innehåller koffein och har under mycket lång tid används för att framställa den stimulerande drycken mate. Bladen torkas och sönderdelas, med eller utan kvistdelar, till det som kallas yerba mate.
Yerba mate (Ilex paraguariensis), çobanpüskülügiller familyasından bir bitki türüdür.
Bilinen diğer ismi "Paraguay çayı"dır. Anlam itibarı ile yerba bitki, mate de kap anlamına gelmektedir.
Yerba mate Orta tropik bir bitki olarak, yüksek sıcaklığa ve yıllık 1500 mm üzerinde yağışa ihtiyaç duyar. Kuzey Arjantin, Paraguay, Uruguay, güney Brezilya ve Bolivya gibi tropik altı Güney Amerika ülkelerinde yerel olarak ve ticari amaçlı yetiştirilir.
Avrupalılar tarafından "yerlilerin yeşil altını" olarak nitelendirilmiştir. Özellikle Arjantin'in günlük yaşamında önemi büyüktür; zaman zaman fabrika işçilerinin içmeleri yasaklanmıştır.
İçeriğinde potasyum, magnezyum ve manganez bulundurmaktadır.[1] Hafif uyarıcı etkisi varsa bile çay ve kahvenin yanında çok düşük kalmaktadır. İştah kesme ve diüretik özelliği bilinmektedir.
Mate adını taşıyan içecek bitkinin öğütülmüş toz halinden hazırlanır. Genelde kendisine has kabında, mate tozunun üzerine sıcak su döküldukten sonra kendine has elekli pipeti ile içilmektedir. Aynı tozun üzerine defalarca (3-10) sıcak su döküp içmek mümkündür.
Sütle karıştırıp içmek de mümkündür; genelde çocuklara bu şekilde verilmektedir. Güney Amerika'da çok popüler bir içecektir. Kuzey Amerika'da ise genelde kahve alışkanlıklarını bırakmak isteyenler ve zayıflama çayı olarak kullanılmaktadır. Arjantinli Che Guevara'nın astımına karşı sürekli tükettiği bilinir.
Türkiye'de tarçın ya da nane katkılı çay poşeti şeklinde piyasada bulmak mümkündür.
Kurutulmuş ve kıyılmış yerba mate'den, siyah çayda olduğu gibi bitkinin sıcak su içerisinde bekletilmesiyle içecek elde edilir. Yeşil çay tadını andırır biçimde acımsı bir tadı vardır. Tat açısından olduğu gibi kafein açısından da oldukça kuvvetlidir. Bu oran, bitkinin dişi türlerinde daha düşük yoğunlukludur.
Yerba mate, geleneksel kaplar içerisinde ve kendine özgü kamışı ile içilmektedir. Uruguay, Paraguay, Şili, Arjantin ve Bolivya'nın doğusunda insanlar için yaygn bir toplumsal yaşam biçimidir. Bir Uruguaylı için gün içinde yerba mate içmek gündelik yaşamın bir parçasıdır (Montevideo, Uruguay).
Yerba mate (Ilex paraguariensis), çobanpüskülügiller familyasından bir bitki türüdür.
Bilinen diğer ismi "Paraguay çayı"dır. Anlam itibarı ile yerba bitki, mate de kap anlamına gelmektedir.
Ареал парагвайського падубу — Бразилія, Аргентина, Уругвай та Парагвай.[1] Рослина дикоросла, а також культивується на спеціалізованих плантаціях.
Парагвайський падуб — вічнозелений чагарник або дерево висотою до 15 метрів.
Листя зубчасте, довжиною 7—11 см і шириною 3—5,5 см.
Квіти дрібні, зеленкувато-білі, з чотирма пелюстками.
Плід — кістянка червоного забарвлення діаметром 4-6 мм.
В листях падубу наявні: бета-амірин, ванілін, вода, ізовалеріанова кислота, ізокапронова кислота, ізомасляна кислота, інозитол, кофеїн, 2,5-ксиленол, масляна кислота, неохлорогенова кислота, нікотинова кислота (вітамін B3), 4-оксододеканова кислота (4-оксилауринова кислота), пантотенова кислота (вітамін B5), піридоксин (вітамін B6), білок, рибофлавін (вітамін B2), рутин, смола, смоляна кислота, стеаринова кислота, танін, теобромін, теофілін, тригонелін, урсолова кислота, хлорогенова кислота (5-кофеоілхінна кислота), хлорофіл, холін, целюлоза.[2]
З висушеного подрібненого листя та пагонів цієї рослини готують напій, що бадьорить (це пов'язано з високим вмістом кофеїну (матеїну)).Як висушене листя рослини, так і сам напій називаються мате. Слово «ма́те» походить із мови кечуа, в якій слово «matí» означає гарбуз-лагенарію або посуд із неї.
Ilex paraguariensis là một loài thực vật có hoa trong họ Aquifoliaceae. Loài này được A.St.-Hil. mô tả khoa học đầu tiên năm 1822.[1]
Ilex paraguariensis là một loài thực vật có hoa trong họ Aquifoliaceae. Loài này được A.St.-Hil. mô tả khoa học đầu tiên năm 1822.
Па́дуб парагва́йский[1] (лат. Ílex paraguariénsis), парагва́йский чай, мате́, матэ́[2][3] — вид деревьев из рода Падуб семейства Падубовые.
Естественный ареал вида охватывает бассейны рек Парана и Парагвай[1]. Культурное выращивание начато в XVII веке иезуитами в районе Междуречья[4]. В настоящее время широко культивируется в Аргентине, Парагвае и южных регионах Бразилии для изготовления тонизирующего напитка мате[1].
Падуб парагвайский — вечнозелёный кустарник или дерево высотой до 15 метров.
Листья зубчатые, длиной 7—11 см и шириной 3—5,5 см.
Цветки мелкие, зеленовато-белые, с четырьмя лепестками.
Плод — костянка красного цвета диаметром 4—6 мм.
В листьях содержатся: кофеин (0,7—2,0 %[5]), теобромин (0,05 %[2]), дубильные вещества (9—12 %[2]), эфирное масло[2], витамины A[2], B[2] (B5, B6, B2[6]), C[2], PP[6], рутин[6], лимонная кислота[2], бета-амирин, ванилин, изовалериановая кислота, изокапроновая кислота, изомасляная кислота, инозитол, 2,5-ксиленол, масляная кислота, неохлорогеновая кислота, 4-оксододекановая кислота (4-оксилауриновая кислота), смола, смоляная кислота, стеариновая кислота, таннин, теофиллин, тригонеллин, урсоловая кислота, хлорогеновая кислота (5-кофеоилхинная кислота), хлорофилл, холин[6].
Па́дуб парагва́йский (лат. Ílex paraguariénsis), парагва́йский чай, мате́, матэ́ — вид деревьев из рода Падуб семейства Падубовые.
巴拉圭冬青(学名:Ilex paraguariensis),为冬青科冬青屬植物。原產於南美洲的亞熱帶地區,包括阿根廷北部、巴拉圭、烏拉圭、巴西南部及玻利維亞。將巴拉圭冬青乾燥的葉片浸泡在熱水中,所泡出來的茶湯稱為瑪黛茶(港台译作:玛黛茶;也稱巴拉圭茶(Paraguay tea)、巴西茶(Brazilian tea)),含有咖啡因、鞣酸,是一种兴奋饮料,其咖啡因含量比等量的綠茶稍高,收敛性较茶弱。
巴拉圭冬青的植株為灌木或是小喬木,可以生長到15公尺高。葉為常綠性,長7~11公分,寬3~5.5公分,葉緣有鋸齒。花小型,花白色帶點綠色調,花瓣四片。果實為紅色漿果,果徑0.4~0.6公分。
南美洲是瑪黛茶的主要生產地,特別是在巴拉圭、阿根廷北部(科連特斯,米西奧內斯)、烏拉圭及巴西南部(南里約格朗德,巴拉那)等地栽培最多。瓜拉尼人(Guarani,印第安人一支)被認為是最早栽培這種植物的民族。耶穌會的傳教士則是最早栽培瑪黛茶的歐洲人,他們同時也將喝瑪黛茶的習慣傳播至南美各地,最遠傳到厄瓜多爾。
瑪黛茶野生的植株为乔木,树冠圆头状。人工栽培后产品质量提高,栽培植株成为矮小多茎灌木,为了植株复壮,收获期间至少需要两年。
瑪黛茶收穫時,會先收割下枝葉,再將枝葉乾燥,有時也會使用柴火烘培來乾燥,這樣做會增添一些薰香味,最後再將乾燥的葉子,有時也會附帶一些小細枝,篩選分離出來,即是可以泡茶的瑪黛茶葉。
乾製瑪黛茶的方法有多种,在巴西是将其枝叶置于面积6平方英尺的坚硬地面上,周围烧火初烤,其后又置于杆篙编成的拱顶上再次烘烤,最后将干叶制成粗粉。在巴拉圭及阿根廷部分地区,则先将中脉除去,再将叶片烘烤。现在较新的方法与中国制茶的方法相似,将叶片放入很大的铸铁平底锅内烘烤。
传统的瑪黛茶的调制饮用是将茶放入干的空葫芦内,灌沸水浸泡,用长6英寸(15厘米)的管(常为银管)吸饮。通常清泡,有时加入糖、牛奶、柠檬汁等。
瑪黛茶的商品有許多不同的品牌與配方,有的裡面會帶有小茶梗、有的不含瑪黛葉粉末、或帶有少量粉末的。有些種類並沒有很強烈的味道,不過也有些種類會加入一些香草植物,例如:薄荷、柳橙和葡萄柚的果皮。
瑪黛茶中所含的咖啡因成分被稱為瑪黛因(Mateine),就如同瓜拿納果中的瓜拿納因(Guaranine),以及綠茶中的茶毒(Theine),都是咖啡因在不同植物中的同義詞。
规范控制巴拉圭冬青(学名:Ilex paraguariensis),为冬青科冬青屬植物。原產於南美洲的亞熱帶地區,包括阿根廷北部、巴拉圭、烏拉圭、巴西南部及玻利維亞。將巴拉圭冬青乾燥的葉片浸泡在熱水中,所泡出來的茶湯稱為瑪黛茶(港台译作:玛黛茶;也稱巴拉圭茶(Paraguay tea)、巴西茶(Brazilian tea)),含有咖啡因、鞣酸,是一种兴奋饮料,其咖啡因含量比等量的綠茶稍高,收敛性较茶弱。
巴拉圭冬青的植株為灌木或是小喬木,可以生長到15公尺高。葉為常綠性,長7~11公分,寬3~5.5公分,葉緣有鋸齒。花小型,花白色帶點綠色調,花瓣四片。果實為紅色漿果,果徑0.4~0.6公分。
植株
葉
花序
花與果
乾燥葉枝
瑪黛茶
イェルバ・マテ (Yerba maté, Yerba mate, Erva mate, 学名:Ilex paraguariensis) は、ブラジル、パラグアイ、アルゼンチンにまたがるイグアスの滝周辺を原産とするモチノキ科の常緑喬木。この植物の葉や小枝がマテ茶の原料である。
プリン(キサンチン)誘導体アルカロイドのカフェイン、テオフィリン、テオブロミンなど(これらの混合物は「マテイン」と俗称される)を含んでいる。
イェルバ・マテの Yerba は、アルゼンチン系のスペイン語で「草(grass, herb)」を意味する単語、mate はケチュア語の mati(コップ)に由来する単語であるほか、「ひょうたん」の意味もある。
アルゼンチンやパラグアイ、ウルグアイ、ボリビア、ブラジル、チリといった南アメリカ諸国に自生している。
通常低木であるが、高さは最大15mに達することもある。葉は常緑で、長さ7-11cm、幅3-5.5cm。白色の花弁を4枚もつ小さい花をつける。果実は赤色の核果で、直径は4-6mm[2]。
イェルバ・マテ (Yerba maté, Yerba mate, Erva mate, 学名:Ilex paraguariensis) は、ブラジル、パラグアイ、アルゼンチンにまたがるイグアスの滝周辺を原産とするモチノキ科の常緑喬木。この植物の葉や小枝がマテ茶の原料である。
プリン(キサンチン)誘導体アルカロイドのカフェイン、テオフィリン、テオブロミンなど(これらの混合物は「マテイン」と俗称される)を含んでいる。
마테나무(mate, Ilex paraguayensis)는 감탕나무과의 상록 소교목으로 감탕나무과에 속하는 높이 6m 정도의 식물로, 남아메리카의 파라과이나 브라질 지역에 분포한다.
야생 상태에서는 본래 윗부분이 둥근 형태를 하고 있지만 재배할 경우에는 그 형태가 변형되어 줄기가 많은 관목이 되고 야생 상태보다 양질의 차잎을 재배할 수 있게 된다. 추수는 2년에 한 번 한다.
마테나무는 아르헨티나, 브라질, 파라과이 세 나라 국경이 만나는 이구아수 폭포 주변이 주요산지이다. 이 지역의 비옥한 토양과 아열대성 기후는 마테나무가 자라기에 적합하다.
꽃은 작고 잎겨드랑이에 달리며 4수이며 녹색이다.
열매는 적색 또는 적갈색이고 둥글며 지름 6mm 정도이다.
마테나무의 잎은 차로 음용되는데, 잎은 10cm 안팎으로 달걀 또는 타원형 모양으로 두꺼우며 가장 자리가 톱니모양을 닮았다. 잎에는 카페인 성분이 함유 되어 있고(2% 내외) 향기가 좋다. 잎은 따로 추수하고 말려서 물에 우려낸 차로 음용된다. 잎을 끓여 마시는 일종의 차로 마시는 샐러드라 불리며 남미 지역에서 널리 음용된다.