Мопен

Dz. wielkokwiatowa w uprawie

Dziewanna wielkokwiatowa (Verbascum densiflorum Bertol.) – gatunek rośliny z rodziny trędownikowatych (Scrophuliaceae). Występuje w południowej i środkowej Europie oraz w Turcji i części Kaukazu^[3]. W Polsce jest dość pospolity.

Morfologia

Morfologia

Łodyga

Wzniesiona, prosta, o wysokości do 2 m, pokryta żółtawym kutnerem.

Liście

Odziomkowe mają ogonki przeważnie dwukrotnie dłuższe od blaszki, są grubo karbowane lub wrębne i mają klinowatą lub zaokrągloną nasadę. Dolne liście łodygowe są eliptyczne lub odwrotnie jajowate, słabo karbowane. Środkowe i górne są szerokosercowate i krótko zbiegające po łodydze. Wszystkie są pokryte gęstym kutnerem. Podsadki mają długość 9-15 mm.

Włosek choinowaty na kwiecie widziany pod mikroskopem (powiększenie 40x)

Kwiaty

Zebrane w długie grono (wyglądem przypominające kłos) na szczycie łodygi. Oś kwiatostanu jest nieogruczolona. Kwiaty żółte, o płaskiej koronie średnicy 3-5 cm, wyrastające na szypułkach krótszych od kielicha. Znamiona słupków wydłużone, dwustronnie zbiegające po szyjce. Pręciki dwusilne, równowąskie pylniki dłuższych pręcików zbiegają po nitkach i są co najwyżej dwukrotnie krótsze od nitek. Nitki pręcików częściowo nagie, częściowo biało owłosione.

Owoc

Torebka o długości do 100 mm, zawierająca liczne, drobne nasiona.

Biologia i ekologia

Roślina dwuletnia, hemikryptofit. W pierwszym roku wytwarza jedynie rozetę liści przyziemnych, w drugim natomiast łodygę z liśćmi, kwiatami i owocami. Kwiaty przedsłupne lub równoczesne, zapylane przez błonkówki i muchówki^[4]. Kwitnie od lipca do września. Siedliska ruderalne, słoneczne wzgórza, kamieńce nadrzeczne, poręby. Głównie na glebach piaszczystych i kamienistych. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla SAll. Onopordenion, Ass. Onopordetum acanthii^[5].

Zmienność

Tworzy mieszańce z dziewanną firletkową (V. x ramigerum Link.), dz. pospolitą (V. x adulterinum Koch.), dz. kutnerowatą i innymi^[6].

Zastosowanie

Roślina lecznicza^[7][8]

Surowiec zielarski

Kwiat dziewanny (Flos Verbasci) syn. korona dziewanny (Corolla Verbasci). Równocennego surowca dostarczają trzy gatunki: dziewanna wielkokwiatowa, drobnokwiatowa oraz kutnerowata. Kwiaty barwy od jasnożółtej do brunatnej i średnicy od 20 do 30mm^[9]. Istotnymi składnikami surowca są śluzy (do 3%), ponadto saponiny m.in. werbaskosaponina, irydoidy: aukubina, flawonoidy, barwniki karotenowe: β–karoten, β–krocetyna i ksantofile, ślady olejku lotnego i kwasu jabłkowego oraz do 6% soli mineralnych. Spośród składników obojętnych zwraca uwagę znaczna zawartość sacharozy i innych cukrów (do 20%).

Działanie

Wodne wyciągi surowca mają zastosowanie głównie wykrztuśne (dzięki zawartości saponin) oraz osłaniające (dzięki obecności śluzu). Działają również przeciwzapalnie na błony śluzowe jamy ustnej, gardła, oskrzeli, przełyku, żołądka i jelit, a także dróg moczowych łącznie z pęcherzem. Doustnie podawane wyciągi z dziewanny mają nieznaczne działanie moczopędne i napotne^[10]. Stosowane zewnętrznie na skórę kwiaty działają odmiękczająco, gojąco i przeciwzapalnie. Stwierdzono działanie surowca przeciw wirusom grypy A₂ i B.

Dawkowanie

Napar z kwiatów dziewanny przygotowuje się zalewając 1 łyżkę surowca szklanką ciepłej wody i ogrzanie do wrzenia (nie gotować). Następnie napar należy odstawić na 15 minut i przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po ½ szklanki ciepłego naparu po jedzeniu.

Zbiór i suszenie

Do celów leczniczych zbiera się ze stanu naturalnego, rzadziej z upraw, w drugim roku wegetacji rośliny korony kwiatowe z przyrośniętymi do niej pręcikami, gdy kwiaty są już całkowicie rozwinięte. Do zbioru przystępuje się, gdy korony obeschły z porannej rosy, ponieważ wilgotne brunatnieją w czasie suszenia. Podobnie tracą złocistożółtą barwę kwiaty zgniecione przy zbiorze lub w czasie transportu. Suszyć należy szybko, najlepiej w suszarni w temp. 35 °C, rozłożone pojedynczą warstwą. Po wysuszeniu kwiaty dziewanny pakuje się do szczelnych naczyń szklanych lub metalowych, silnie ugniatając; najlepiej sprasować je w cegiełki i zawinąc w celofan. Przechowywać należy w miejscach suchych i zaciemnonych ponieważ szybko ulegają zbrunatnieniu w wilgotnych warunkach.

Ciekawostki

Wszystkie części tej rośliny [wszystkich gatunków – A.J.S.] mają własność rozmiękczającą, łagodzącą i ból uśmierzającą. Liście i kwiaty pogniecione używają się do okładania członków stłuczonych i obrzękłości ze zsiadłą krwią (siniaków – A.J.S.) połączonej. Kwiaty nalane gorzałką dają dobry balsam na rany; w nalaniu jak herbata używają się na kaszel i chrypkę; w biegunkach i dysenteryach (...) jako środek łagodnie drażniący, rozpuszczający i poty poruszający. Robiąc herbatę dziewannową do wewnętrznego zażycia, należy ją przecedzić przez gęste płótno, i tym sposobem oddzielić drobne włoski kwiatowe, które ustawicznem drażnieniem gardzieli zrządzają mocniejszy kaszel. Dwie części na wagę kwiatu nalane trzema częściami oliwy i postawione na czas pewien w miernem cieple, dają olejek (Oleum infusum Verbasci) mający własności rozmiękczające i ból uśmierzające, wysuszone zaś na proch niszczą dzikie mięso w ranach. (Józef Gerald -Wyżycki, XIX wiek) Z całej tej rośliny kwiaty są najużyteczniejsze, mają nieco lepkości i miły zapach, używane jak herbata, łagodzą ostrość katarową na płuca spadłą, a zatem poznane są na kaszle suche, poruszają bowiem i rozrzedzają flegmę, ostudzają niejako płuca, przez co odejście flegmy łatwiejsze czynią, mocz pędzą i boleści przy jego odchodzeniu znacznie zaspokajają; tęgo w wodzie gotowane służą (...) na uśmierzanie w kiszkach boleści i zatkany stolec rozwalniają. Tamują krwie plucie i krwawe dyssenterye (...) Liście (...) niemiłego smaku (...) gorzkawego i ściskającego, mają moc rozmiękczania i ropienia, mogą być na papkę z mlekiem gotowane i na zbierające się wrzody przykładane. (J. Dziarkowski, XIX wiek)

Uprawa

Uprawiana jako roślina ozdobna. Nadaje się na rabaty. Strefy mrozoodporności 5-10, źle toleruje mokre zimy. Wymaga słonecznego lub nieco tylko zacienionego stanowiska i przepuszczalnych gleb. Rozmnaża się przez nasiona wysiewane wiosną lub późnym latem (zaraz po zbiorze). Można też późną jesienią dzielić rozrośnięte kępy.

Przypisy

Bibliografia

• Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8. (Charakterystyka, zmienność)
• Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953. (Charakterystyka)