Opieńka miodowa (Armillaria mellea (Vahl) P. Kumm.) – gatunek grzybów z rodziny Physalacriaceae[1], a także nazwa zbiorowa dla kompleksu drobnych gatunków („kompleks opieńkowy” Armillaria mellea sensu lato) wyodrębnionych w latach 70. XX wieku z wcześniej szeroko ujmowanego gatunku[2].
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Armillaria, Physalacriaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1790 Martin Vahl nadając mu nazwę Agaricus melleus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu Paul Kummer w 1871 r.[1]
Ma ponad 30 synonimów naukowych. Niektóre z nich[3]:
Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też (w szerokim znaczeniu obejmującym kilka obecnie oddzielnych gatunków opieniek) jako bedłka opieńka brzozowa, opieńka brzozowa, bedłka opieńka, opieniek, podpieniek, podpieńka, pierścianka[4].
Gatunki do drugiej połowy XX wieku nie wyodrębniane od opieńki miodowej, a współcześnie określane jako „kompleks opieńkowy” to: opieńka północna A. borealis, opieńka cebulotrzonowa A. cepistipes, opieńka ciemna A. ostoyae, opieńka miodowa A. mellea sensu stricto i opieńka żółtawa A. gallica[2].
Średnica 3-13 cm. Najpierw jest półkulisty, wypukły, później spłaszczony. Za młodu barwy miodowożółtej, miodowobrązowej, oliwkowożółtej potem oliwkowobrązowy, ciemnoczerwonobrązowy. Pokryty drobnymi czerwonobrązowymi, brązowymi lub czarniawymi łuseczkami, które są najciemniejsze i najgęstsze pośrodku. U starych okazów łuski często zanikają i kapelusz jest nagi[5].
Początkowo białawe, później beżoworóżowawe, żółtawe z brązowawymi plamami zbiegające, cienkie[5].
Wysokość 8-18 cm, grubość 0,5-2,5 cm; żółtawy, miodowobrązowy, czerwonobrązowy, czarnobrązowy, u szczytu bledszy wysmukły, cylindryczny, wygięty, o podstawie rozszerzonej, szorstkiej i ciemniejszej. Trzony sąsiednich grzybów często są zrośnięte razem. Posiada szeroki błoniasty pierścień złotożółtego koloru, który w dolnej części pokryty jest żółtymi kosmkami[5].
Białawy, bladocielisty, nie zmienia barwy po przekrojeniu, u młodych owocników miękki, mięsisty, u starych twardy i łykowaty (zwłaszcza w trzonie)[5].
Biały. Zarodniki elipsoidalne, gładkie o wymiarach 7-9-8 × 5-6 µm[6].
Występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy i Ameryki Południowej[7]. W Europie Środkowej jest pospolita[8], w Polsce również[9].
Występuje najczęściej jesienią od września do listopada, ale czasami może pojawić się nawet na początku sierpnia. Zwykle występuje gromadnie, czasami bardzo licznie[6]. Rośnie na drewnie (pnie, pniaki, gałęzie, korzenie) różnych gatunków drzew liściastych w lasach, ogrodach, parkach i sadach. Czasami rosnąc na korzeniach drzew lub zagrzebanych w ziemi kawałkach drewna sprawia wrażenie, jakby rosła na ziemi[8]. Wytwarza charakterystyczne ryzomorfy, przerastające znaczne odległości w glebie i ściółce; pełnią one rolę narządów infekcyjnych, dokonując zakażenia korzeni drzew[10].
Ryzomorfy opieńki miodowej wykazują na etapie wzrostu zdolność emisji światła. Aktywność ta odbywa się w cyklu dobowym z maksimum około 17:30 i minimum około 7:30. Na ilość emitowanej jako światło energii wpływa dodatnio obecność w substracie azotu w formie amonowej. Najwięcej światła emitowane jest przy pH od 5,7 do 6. Zdolność bioluminescencji zanika u nierosnących już ryzomorfów, które pokrywają się ciemną warstwą ochronną[13].
Przez grzybiarzy opieńka miodowa często nie jest odróżniana od opieńki ciemnej (Armillaria ostoyae) lub opieńki bezpierścieniowej (Armillaria tabescens). W dawnych atlasach grzybów zwykle opieńki miodowej nie odróżniano od opieńki ciemnej[6] lub wszystkie te trzy gatunki określane były nazwą opieńka miodowa[8]. Z punktu widzenia grzybiarzy nierozróżnianie tych gatunków nie ma większego znaczenia, gdyż wszystkie są jadalne. Opieńka bezpierścieniowa nie posiada pierścienia na trzonie i w Polsce jest rzadka, opieńka ciemna występuje tylko na drzewach iglastych i ma kapelusz z wyraźnymi kosmkami[5]. Przez niewprawnych grzybiarzy opieńka miodowa może zostać pomylona z trującą maślanką wiązkową (Hypholoma fasciculare)[14].
Opieńka miodowa (Armillaria mellea (Vahl) P. Kumm.) – gatunek grzybów z rodziny Physalacriaceae, a także nazwa zbiorowa dla kompleksu drobnych gatunków („kompleks opieńkowy” Armillaria mellea sensu lato) wyodrębnionych w latach 70. XX wieku z wcześniej szeroko ujmowanego gatunku.