Viola

Multimedia w Wikimedia Commons

Fiołek (Viola L.) – rodzaj roślin z rodziny fiołkowatych (Violaceae). Obejmuje około 400 gatunków, rosnących głównie w Europie (92 gatunki, w tym w Polsce 25), w Azji, Ameryce Północnej i Południowej, poza tym także w Australii. Większość gatunków rośnie w strefie klimatu umiarkowanego oraz na obszarach górskich. Zasiedlają bardzo zróżnicowane siedliska – lasy, łąki i mokradła, ale najczęściej murawy wysokogórskie i miejsca skaliste w górach. Liczne odmiany uprawne fiołków, popularne jako jednoroczne rośliny ozdobne powstały w wyniku zmieszania fiołka trójbarwnego i fiołka ałtajskiego. Dodatkowo skrzyżowanie z pirenejskim fiołkiem rogatym pozwoliło uzyskać trwałe rośliny uprawne^[3].

Morfologia

Pokrój

Byliny, rzadziej rośliny roczne, wyjątkowo półkrzewy i niskie krzewy do 10 cm wysokości^[3].

Liście

Skrętoległe, pojedyncze, całobrzegie lub ząbkowane, z rozmaitymi przylistkami – od niepozornych, po okazałe, liściokształtne, często głęboko podzielone^[3].

Kwiaty

Pojedyncze, grzbieciste, wolnopłatkowe. Poza normalnymi kwiatami nierzadko powstają kwiaty klejstogamiczne – drobne, ze zredukowanym okwiatem, w których dochodzi do samozapylenia. Działek kielicha jest 5, są niezrośnięte, ale często mają różne przydatki. Także wolnych płatków jest pięć, ale są one zróżnicowane. Górna para płatków zwykle jest wzniesiona ku górze. Para bocznych płatków jest zwykle mniejsza. Dolny płatek jest największy, posiada ostrogę i silniejsze żyłkowanie. Barwa płatków jest zróżnicowana. Pręcików jest 5, dwa dolne z nich wykształcają ostrogi i produkują nektar. Zalążnia jest górna, z pojedynczą szyjką słupka^[3].

Owoc

Torebka; nasiona zwykle z elajosomem^[3].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Rodzaj sklasyfikowany do podrodziny Violoideae w obrębie rodziny fiołkowatych (Violaceae), prawdopodobnie siostrzanej dla męczennicowatych (Passifloraceae). Rodzina należy do obszernego rzędu malpigiowców (Malpighiales) i wraz z nim do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych.

Pozycja systematyczna według systemu Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Violanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd fiołkowce (Violales Perleb), rodzina fiołkowate (Violaceae Batsch), podrodzina Violoideae Burnett, plemię Violeae DC., podplemię Violinae Kitt. in A. Rich., rodzaj fiołek (Viola L.)^[4].

Gatunki flory Polski^[5]

• fiołek alpejski (Viola alpina Jacq.)
• fiołek bagienny (Viola uliginosa Besser)
• fiołek biały (Viola alba Besser)
• fiołek bławatkowy (Viola cyanea Čelak.)
• fiołek błotny (Viola palustris L.)
• fiołek dacki (Viola dacica Borbás)
• fiołek drobny (Viola pumila Chaix)
• fiołek dwukwiatowy (Viola biflora L.)
• fiołek Kitaibela (Viola kitaibeliana Roem. & Schult.) – efemerofit
• fiołek kosmaty (Viola hirta L.)
• fiołek leśny (Viola reichenbachiana Jord. ex Boreau)
• fiołek mokradłowy (Viola stagnina Kit.)
• fiołek pagórkowy (Viola collina Besser)
• fiołek polny (Viola arvensis Murray)
• fiołek przedziwny (Viola mirabilis L.)
• fiołek psi (Viola canina L.)
• fiołek Rivina (Viola riviniana Rchb.)
• fiołek skalny (Viola rupestris F.W. Schmidt)
• fiołek torfowy (Viola epipsila Ledeb.)
• fiołek trójbarwny (Viola tricolor L. s.str.)
• fiołek wonny (Viola odorata L.)
• fiołek wyniosły (Viola elatior Fr.)
• fiołek żółty (Viola lutea Huds.)

Gatunki uprawiane w Polsce^[5][6]

• fiołek ałtajski (Viola altaica Kwe.-Gawl)
• fiołek dłoniasty (Viola palmata L.)
• fiołek jednokwiatowy (Viola uniflora L.)
• fiołek kalaminowy (Viola calaminaria)
• fiołek kanadyjski (Viola canadensis L.)
• fiołek kapturkowaty (Viola cucullata Ait.)
• fiołek labradorski (Viola labradorica Schrank)
• fiołek mandżurski (Viola mandshurica W.Beck.)
• fiołek missouryjski (Viola missouriensis Greene)
• fiołek motylkowaty (Viola papilionaceae Pursh)
• fiołek nagi (Viola glabella Nutt.)
• fiołek okrągłolistny (Viola rotundifolia Mischr.)
• fiołek ogrodowy, bratek (Viola x wittrocckiana hort.)
• fiołek palczasty (Viola dactyloides Roem. et Schult.)
• fiołek pierwiosnkolistny (Viola primulifolia L.)
• fiołek pierzasty (Viola pinnata L.)
• fiołek powabny (Viola gracilis Sibth.)
• fiołek rogaty (Viola cornuta L.)
• fiołek senizyjski (Viola cenisis L.)
• fiołek sierocy (Viola orphanidis Boiss.)
• fiołek stopowaty (Viola pedata L.)
• fiołek strzałkowaty (Viola sagittata Ait.)
• fiołek transylwański (Viola jooi Janka)
• fiołek wapieniolubny (Viola calcarata L.)
• fiołek zgięty (Viola adunca Sm.)

Obecność w kulturze i symbolice

W powszechnej tradycji fiołek symbolizuje skromność, niewinność, cnotę, pokorę, wierność, stałość w uczuciach, szczerość, prawdę, tajemnicę, piękno, miłość, namiętność, aromat, wiosnę^[7].

Według mitologii greckiej wyrósł z krwi Ajaksa Wielkiego lub wykastrowanego Attisa albo powstał z oddechu Io^[7][8]. Był poświęcony Afrodycie i znienawidzony przez Persefonę^[7]. W starożytnej Grecji fiołki wieńczyły głowy biesiadników (sądzono, iż chronią od upicia się i migreny) i zdobiły tyrsy podczas uczt^[7]. W starożytnym Rzymie obchodzono święto ku czci duchów zmarłych, Violaria, kiedy to przystrajano groby fiołkami^[9].

Zobacz też

Zobacz hasło fiołek w Wikisłowniku Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów o fiołku

• Wiola
• Wioleta (Wioletta)

Przypisy