Ο συκοφάγος είναι πτηνό της οικογενείας των Οριολιδών (Χλωριονιδών), που απαντάται στον ελλαδικό χώρο. Η επιστημονική ονομασία του είδους είναι Oriolus oriolus και περιλαμβάνει 2 υποείδη.[2]
Στην Ελλάδα απαντάται το υποείδος Oriolus oriolus oriolus (Linnaeus, 1758).[2]
Για τη λατινική ονομασία του γένους oriolus, υπάρχουν δύο εκδοχές προέλευσης: σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, πιθανόν να προέρχεται από την επίσης λατινική λέξη auriolus (auriolus, auriola, auriolum), με αντικατάσταση του προθήματος au-από το o-. Η λέξη auriolus σημαίνει «χρυσός», «φτιαγμένος από χρυσό», ή «χρυσόχρωμος», -αλλά και «όμορφος», «μεγαλοπρεπής»- με αναφορά στο χαρακτηριστικό κίτρινο χρώμα του αρσενικού.[3]
Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, η λέξη έχει καθαρά «ηχητικές» ρίζες και, προέρχεται από το χαρακτηριστικό κάλεσμα του πτηνού που μοιάζει με τη λέξη or-i-ole. Πιθανολογείται ότι αυτό προτάθηκε από τον θεολόγο, φιλόσοφο και φυσιοδίφη Αλβέρτο τον Μεγάλο (Albertus Magnus), γύρω στο 1250.
Η ελληνική του ονομασία οφείλεται -λανθασμένα- στη συνήθειά του να τρέφεται με σύκα, κάτι που γίνεται μόνο σε περιοχές όπου υπάρχουν τα συγκεκριμένα δένδρα, ενώ δεν αποτελούν το κύριο μέρος της διατροφής του (βλ. Τροφή).
Το είδος περιγράφηκε από το Λινναίο, το 1758, ως Coracias oriolus.[4] Η ταξινομική του παρουσιάζει το πρόβλημα, εάν το υποείδος Oriolus oriolus kundoo θα πρέπει να αναβαθμιστεί στο είδος Oriolus kundoo, λόγω μορφολογικών, φωνητικών και γεωγραφικών κριτηρίων.[5] Ωστόσο, το συγκεκριμένο taxon δεν έχει ακόμη καταχωρηθεί στις λίστες της IUCN και της ITIS, οπότε, στο παρόν λήμμα εξακολουθείται να αντιμετωπίζεται ως υποείδος.[2]
Ο συκοφάγος είναι ένα πλήρως μεταναστευτικό είδος του Παλαιού Κόσμου, ερχόμενο στην ευρωπαϊκή ήπειρο τα καλοκαίρια για να αναπαραχθεί και, μεταναστεύει στην Αφρική (ή στην Ινδία, ανάλογα με το υποείδος) για να διαχειμάσει.
Πηγές:[6][7] (σημ. με έντονα γράμματα το υποείδος που απαντάται στον ελλαδικό χώρο
Ο συκοφάγος είναι πλήρως μεταναστευτικό πτηνό, εκτός από την περίπτωση του ινδικού υποείδους που είναι σε μεγάλο ποσοστό επιδημητικό και, προτιμάει την τοπική μετακίνηση εντός των ορίων επικρατείας του. Στην κεντρική Ευρώπη, είναι ένα πουλί αναπαραγωγής των πεδινών περιοχών και συνήθως λείπει από τις χαμηλές οροσειρές, και σε μεγάλο βαθμό από τις Άλπεις. Σπάνια απαντάται πάνω από τα 600 μέτρα, με το υψηλότερο ρεκόρ αναπαραγωγής να βρίσκεται στην Ελβετία στα 1.160 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και στη Βάδη-Βυρτεμβέργη, όπου φωλιές βρέθηκαν στα 730 μέτρα.
Τυχαίοι, περιπλανώμενοι επισκέπτες έχουν αναφερθεί μεταξύ άλλων από την Ισλανδία, και την Ιρλανδία, το Μάλι, το Κονγκό, τη Μαδαγασκάρη και τις Σεϋχέλλες.[1]
Στην Ελλάδα ο συκοφάγος -όπως σε όλη την Ευρώπη- έρχεται για να φωλιάσει το καλοκαίρι, κυρίως στη βόρεια χώρα, αλλά απαντώνται και διαβατικά άτομα κατά τις μεταναστεύσεις.[8][9]
Οι συκοφάγοι απαντώνται σε ένα ευρύ φάσμα ενδιαιτημάτων. Στη δυτική Ευρώπη προτιμούν ανοιχτά δάση πλατύφυλλων και φυτείες, λόχμες, παραποτάμια ή βαλτώδη αλλουβιακά δάση, οπωρώνες, μεγάλους κήπους. Στην ανατολική Ευρώπη μπορεί να μένουν περισσότερο στα δάση, μικτά ή κωνοφόρων, ενώ αποφεύγουν συνήθως γυμνούς από δένδρα οικοτόπους, π.χ. χωράφια και λιβάδια,[10] αν και αναζητούν εκεί την τροφή τους. Στα μέρη διαχείμασης απαντώνται σε ημι-άνυδρες ή λίγο υγρές δασικές εκτάσεις, σε ψηλά και παραποτάμια δάση, στη σαβάνα, ή εκτάσεις με συνδυασμό δάσους και σαβάνας,[5] ελαιώνες, αμπελώνες και οάσεις.
Στην Ελλάδα, απαντώνται σε δάση φυλλοβόλων και κωνοφόρων, περιοχές με διάσπαρτα δένδρα, άλση και αλσύλλια.[8]
Ο συκοφάγος εμφανίζει έντονο φυλετικό διμορφισμό, με το αρσενικό να διαφέρει αρκετά από το θηλυκό στο χρωματισμό του πτερώματος, στοιχείο που το καθιστά εύκολα αναγνωρίσιμο στην παρατήρηση πεδίου, αν και είναι δύσκολο να εντοπιστεί ανάμεσα στα ψηλά φυλλώματα, ιδιαίτερα το θηλυκό και τα νεαρά άτομα.[11]
Το αρσενικό είναι, κατ’ ουσίαν, το μοναδικό πτηνό με τους συγκεκριμένους κοντράστ χρωματισμούς που μπορεί να συναντήσει κανείς στα συγκεκριμένα ενδιαιτήματα. Έχει έντονο κίτρινο χρώμα, τόσο στην άνω όσο και στην κάτω επιφάνεια του σώματός του, που έρχεται σε έντονη αντίθεση με τις μαύρες πτέρυγες και την ουρά. Συγκεκριμένα, τα πρωτεύοντα ερετικά πτερά είναι μαύρα, αλλά τα καλυπτήριά τους είναι μαύρα στη βάση τους και κίτρινα στην άκρη. Τα δευτερεύοντα και τριτεύοντα ερετικά, όσο και τα καλυπτήριά τους είναι μαύρα. Η ουρά έχει τα κεντρικά πηδαλιώδη μαύρα, ενώ τα πλαϊνά έχουν μαύρη βάση και κίτρινη άκρη. Το στήθος και η κοιλιακή χώρα είναι κατακίτρινα. Επίσης, διαθέτει μαύρη λωρίδα στους οφθαλμούς, από τη βάση του ράμφους μέχρι το πίσω μέρος τους.[12]
Στα θηλυκά φαίνεται ότι υπάρχουν δύο κατηγορίες: η πρώτη περιλαμβάνει τους «κλασικούς» χρωματισμούς του θηλυκού και η δεύτερη ενδιάμεσους χρωματισμούς μεταξύ θηλυκού και αρσενικού. Η πλειοψηφία των θηλυκών διαθέτει -στις αντίστοιχες κίτρινες περιοχές της άνω επιφανείας των αρσενικών- ελαιοπράσινους χρωματισμούς (όχι κίτρινους), με τα πρωτεύοντα ερετικά των πτερύγων και των πηδαλιωδών της ουράς να είναι σταχτοπράσινα (όχι μαύρα) και αντίστοιχες υποκίτρινες (όχι κίτρινες) περιοχές. Στο στήθος, οι χρωματισμοί είναι υπόλευκοι-ελαιοπράσινοι (όχι κίτρινοι) με αχνές μαυριδερές ραβδώσεις που, όσο νεαρότερο είναι το άτομο, τόσο πιο έντονοι είναι. Η λωρίδα στην περιοχή των οφθαλμών είναι αχνή μαυριδερή (όχι μαύρη). Τα θηλυκά της δεύτερης κατηγορίας έχουν τους χρωματισμούς εκείνων της πρώτης, αλλά πιο σκούρους.[12]
Το ράμφος έχει κοκκινωπό-κεραμιδί χρώμα σε όλες τις περιπτώσεις.
Ο συκοφάγος τρέφεται τόσο με φυτική όσο κα με ζωική ύλη και, συγκεκριμένα, με έντομα (κυρίως κάμπιες και πεταλούδες) και ζαχαρούχα, γλυκά φρούτα, όπως κεράσια και διάφορα σωροκάρπια (berries). Βέβαια, όταν υπάρχουν στη διάθεσή του, καταναλώνει και σύκα αλλά στο μεγαλύτερο μέρος της επικρατείας του στην Ευρώπη, δεν υπάρχει ο συγκεκριμένος καρπός, οπότε η ονομασία του δεν ανταποκρίνεται απόλυτα στις διατροφικές του συνήθειες. Την τροφή τους αναζητούν στα φυλλώματα των δένδρων και, πολύ σπάνια, στο έδαφος.[14]
Ο συκοφάγος έχει αρκετά κρυπτική (secretive) συμπεριφορά που, σε συνδυασμό με το πτέρωμά του και τη συνήθειά του να περιφέρεται στα ψηλά φυλλώματα των δένδρων, κοντά στο θόλο τους (canopy), τον κάνουν αρκετά δύσκολο να παρατηρηθεί. Τις περισσότερες φορές, μάλιστα, «προδίδεται» από το χαρακτηριστικό «φλαουτοειδές» του κάλεσμα, που είναι πολύ ιδιαίτερο και, με αρκετή φαντασία, ακούγεται σαν την αγγλική του ονομασία (o-ri-ole). Το θηλυκό και τα νεαρά άτομα, είναι εξαιρετκά δύσκολο να τα δει κανείς, εκτός εάν έχει εντοπιστεί η χαρακτηριστική φωλιά τους (βλ. Αναπαραγωγή). Πάντως είναι μοναχικό στη συμπεριφορά του και, συνήθως κινείται μόνο του μέσα στα φυλλώματα, ενώ το πέταγμά του είναι «κυματιστό» (undulating), όπως πολλών δασόβιων στρουθιόμορφων.[11]
Οι συκοφάγοι αναπαράγονται κυρίως από το Μάιο μέχρι τον Ιούνιο, με την περίοδο φωλιάσματος να διαφέρει ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος. Η ωοτοκία, τις περισσότερες φορές πραγματοποιείται εφάπαξ, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να επαναληφθεί ακόμη μία φορά μέσα στην αναπαραγωγική περίοδο.[15]
Η φωλιά είναι μία χαρακτηριστική καλαθοειδής κατασκευή που, σχεδόν πάντοτε, στηρίζεται στους δύο κλάδους μιας διχάλας κάθετης στον κορμό ενός δένδρου, με τα χείλη της να προσαρμόζονται εξαιρετικά γερά στους οριζόντιους κλάδους και, ο πυθμένας της να βρίσκεται στον αέρα. Κατασκευάζεται από το θηλυκό και αποτελείται από λωρίδες φλοιού δένδρων, μικρά επιμήκη κλαδάκια, μαλλί, ή οποιοδήποτε παρόμοιο ινοειδές, μακρόστενο υλικό που να μπορεί να υφανθεί. Δηλαδή το θηλυκό περνάει δεξιοτεχνικά -κατ’ουσίαν υφαίνει- την πρώτη ύλη πάνω και κάτω από τους οριζόντιους στηρικτικούς κλάδους της διχάλας και, κατόπιν μέσα από το ίδιο το σώμα της φωλιάς, κατά τέτοιο τρόπο που η φωλιά είναι αδύνατον να αποκολληθεί και μοιάζει με ένα καλάθι ενσωματωμένο στο δένδρο. Το υλικό επίστρωσης αποτελείται από λεπτότερα στοιχεία, όπως μαλλί, χαρτί και κορυφές από γρασίδι.[15]
Η γέννα αποτελείται από 3-4, σπάνια 6 αυγά. Η επώαση πραγματοποιείται και από τα δύο φύλα, κυρίως όμως από το θηλυκό και, διαρκεί 14-15 ημέρες. Οι νεοσσοί είναι φωλεόφιλοι, σιτίζονται και επιτηρούνται και από τους δύο γονείς για 14-15 ημέρες, οπότε εγκαταλείπουν τη φωλιά.[15]
Στην Ελλάδα, ο συκοφάγος έρχεται -όπως σε όλη την Ευρώπη- τα καλοκαίρια (συνήθως μεταξύ Απριλίου και Σεπτεμβρίου) για να αναπαραχθεί, κυρίως στη βόρεια χώρα, μπορεί όμως να παρατηρηθεί σε όλη την επικράτεια.[8][9]
Οι πληθυσμοί του είδους στην Ευρώπη είναι γενικά σταθεροί, με τάσεις ελάχιστα αυξητικές, από το 1982 (p <0,01), με βάση τα προσωρινά στοιχεία για 21 χώρες από την Πανευρωπαϊκή Προγράμματος Παρακολούθησης Κοινών Πουλιών (EBCC / RSPB / BirdLife / Στατιστική Ολλανδία.
Το είδος δεν φαίνεται να κινδυνεύει από κάποια συγκεκριμένη απειλή, γι’αυτό η IUCN έχει χαρακτηρίσει το είδος ως Ελαχίστης Ανησυχίας (LC) [1]
Στον ελλαδικό χώρο o συκοφάγος απαντάται και με τις ονομασίες Συκοφαγάς, Συκάς, Συκαλάς, Κιτρινοπούλι, Κιτρινοπούλα (Κυκλάδες), Σοχλαίος (Ταΰγετος), Κλορκός (Κύπρος) [16], Συκολόγος.[17]
Ο συκοφάγος είναι πτηνό της οικογενείας των Οριολιδών (Χλωριονιδών), που απαντάται στον ελλαδικό χώρο. Η επιστημονική ονομασία του είδους είναι Oriolus oriolus και περιλαμβάνει 2 υποείδη.
Στην Ελλάδα απαντάται το υποείδος Oriolus oriolus oriolus (Linnaeus, 1758).
_-_Oriolus_oriolus_(018b).jpg)
_nest_W_IMG_9566.jpg)
