Els temnocefàlids (Temnocephalida) constitueixen un ordre de platihelmints turbel·laris.
A diferència dels altres turbel·laris, totes les espècies d'aquests ordre són o bé comensals o bé parasítiques. Es poden trobar visquent sobre crustacis, mol·luscs, i, en algunes espècies, fins i tot en tortugues. Les espècies comensals normalment viuen a les brànquies o cavitats del mantell del seu hoste, mentre les parasítiques viuen dins el sistema digestiu. Anatòmicament, els temnocefàlids es poden distingir dels grups emparentats per la presència d'un disc adhesiu a la superfície ventral per a enganxar-se a l'hoste, i per un nombre de projeccions similars a dits que surten del cap.
Barnes, Robert D.. Invertebrate Zoology. Philadelphia, PA: Holt-Saunders International, 1982, p. 230. ISBN 0-03-056747-5.
Els temnocefàlids (Temnocephalida) constitueixen un ordre de platihelmints turbel·laris.
A diferència dels altres turbel·laris, totes les espècies d'aquests ordre són o bé comensals o bé parasítiques. Es poden trobar visquent sobre crustacis, mol·luscs, i, en algunes espècies, fins i tot en tortugues. Les espècies comensals normalment viuen a les brànquies o cavitats del mantell del seu hoste, mentre les parasítiques viuen dins el sistema digestiu. Anatòmicament, els temnocefàlids es poden distingir dels grups emparentats per la presència d'un disc adhesiu a la superfície ventral per a enganxar-se a l'hoste, i per un nombre de projeccions similars a dits que surten del cap.
Multimedia w Wikimedia Commons Temnocephalida – klad płazińców klasyfikowany w zależności od systemu jako nadrodzina lub podrząd[2]. Liczy około 100 opisanych gatunków pasożytów i ektokomensali występujących na słodkowodnych skorupiakach, owadach, mięczakach i żółwiach, głównie na półkuli południowej[3].
Ranga taksonomiczna Temnocepalida jest nie do końca ustalona, co rodzi problemy związane z rangą poszczególnych taksonów zawierających się w tej grupie. W przedstawionym poniżej systemie Temnocephalida mają rangę podrzędu, a zawierające się bezpośrednio w nich taksony – nadrodziny[2]:
podrząd Temnocephalida Blanchard, 1849
Temnocephalida to niewielkie makroskopijne zwierzęta (kilka do kilkudziesięciu milimetrów) o generalnie robakowatym, choć niezbyt wydłużonym ciele. Z przodu ciała może znajdować się 2 lub 5 czułkowatych palczastych wyrostków, natomiast z tyłu ciała zawsze obecne jest pole adhezyjne, niekiedy w postaci położonej brzusznie przyssawki[3]. Jedną z głównych cech charakterystycznych rzędu jest występowanie tzw. nabłonka multisyncytjanlego, uznawanego za adaptację do pasożytniczego trybu życia[3]. Nabłonek multisyncytjalny Temnocephalida jest konwergentny do syncytium Neodermata (przywr i tasiemców) i zasadniczo różni się budową. Podczas gdy u Neodermata wszystkie komórki nabłonka są zlane ze sobą u Temnocephalidów komórki zlewają się obszarami, tworząc mozaikę kilku oddzielonych syncytiów (np. syncytium frontalne pokrywające przednią część ciała, syncytium pola adhezyjnego, syncytium tułowia)[3][4], układ tych obszarów syncytjalnych jest charakterystyczny dla poszczególnych rodzin[4]. Ponadto Temnocephalida charakteryzują się syncytjalnym nabłonkiem gardzieli i połączeniem pomiędzy prawymi i lewymi protonefrydiami, oraz pomiędzy układem rozrodczym i pokarmowym (tzw. połączenie genitointestycjalne)[3].
Temnocephalida to pasożyty i ektokomensale różnych zwierząt słodkowodnych. Występują głównie na skorupiakach (wszyscy przedstawiciele Scutarielloidea i większość Temnocephaloidea) aczkolwiek przedstawiciele rodziny Temnocephalidae są również notowani z owadów, małży i żółwi[3][5]. W obrębie rzędu da się obserwować trend ewolucyjny od ektokomensali, żywiących się np. pasożytami żyjącymi na powierzchni ciała gospodarza[5] do wyspecjalizowanych krwiopijców[4]. Przeważnie na powierzchni ciała jednego gospodarza występuje wiele osobników danego gatunku oraz ich jaja.
Zdecydowana większość różnorodności gatunkowej Temnocephalida występuje na półkuli południowej[3][6]. Przedstawiciele rodziny Scutarielloidae występują w Eurazji (na południu Europy, w regionie pontokaspijskim, Indiach, Azji Południowo-Wschodniej i Japonii), natomiast zdecydowana większość Temnocephalidea znana jest z Australii i neotropików, występują jednak również w Azji Południowo-Wschodniej, Iniach, Japonii i na Madagaskarze[6]. Takie rozmieszczenie wskazuje na gondwańskie pochodzenie grupy[3][6]. Kilka gatunków z rodziny Temnocephalidae może występować lokalnie jako gatunki inwazyjne na terenie Europy[7].
Ze względu na występowanie głównie na południowej półkuli Temnocephalida zostały stosunkowo późno odkryte (w 1846 w Chile) i początkowo zostały zaliczone do pijawczaków[3]. Na przełomie XIX i XX wieku ustalono ich przynależność do płazińców, choć początkowo łączono z przywrami, dopiero w drugiej połowie XX wieku wykazano przynależność Temnocephalida do Rhabdocoela[3]. Badania molekularne wsparły ten pogląd grupując Temnocephalida w jednym kladzie z rodzinami Typhloplanidae i Dalyelliidae[3].
Od greckich słów τέμνειν (temnein, oznaczającego "ciąć") i κεφαλή (cephale, oznaczającego "głowa"). Nazwa odnosi się do licznych wyrostków z przodu ciała sprawiających wrażenie, że zwierzę ma pociętą głowę.
Temnocephalida – klad płazińców klasyfikowany w zależności od systemu jako nadrodzina lub podrząd. Liczy około 100 opisanych gatunków pasożytów i ektokomensali występujących na słodkowodnych skorupiakach, owadach, mięczakach i żółwiach, głównie na półkuli południowej.
