Złotorost ścienny (Xanthoria parietina (L.) Th. Fr.) – gatunek grzybów z rodziny złotorostowatych (Teloschistaceae)[1]. Ze względu na symbiozę z glonami zaliczany jest do porostów[2].
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Xanthoria, Teloschistaceae, Teloschistales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy gatunek ten zdiagnozowany został w 1753 przez Karola Linneusza jak Lichen parietinus (porost ścienny)[1]. Do rodzaju Xanthoria został przeniesiony w 1860 r.
Niektóre synonimy nazwy naukowej[3]:
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].
Tworzy listkowatą, rozetkowatą lub nieregularną plechę z glonami protokokkoidalnymi. Rozpoznano dwa gatunki tych glonów: Trebouxia arboricola i Trebouxia irregularis[4]. Plecha osiąga szerokość 2-10, wyjątkowo do 20 cm i jej górna powierzchnia ma w miejscach dobrze oświetlonych intensywnie żółtą lub żółtopomarańczową barwę, w zacienionych jest żółtozielona lub szarozielona. Plecha jest głęboko wcinana, jej odcinki są gładkie lub pomarszczone i mają szerokość do 5 mm. Ściśle przylega do podłoża, wznoszą się tylko jej brzegi. Brzegi plechy są poszerzone i zaokrąglone, stykają się z sobą lub zachodzą na siebie. Dolna powierzchnia plechy jest pomarszczona lub żyłkowana i biaława, żółtawe są tylko jej brzegi. Chwytników brak.
Nie wytwarza ani urwistków, ani izydiów, rozmnaża się wyłącznie przez zarodniki[5]. Rozmnaża się głównie płciowo; na plesze prawie zawsze występują siedzące lub na krótkich trzoneczkach apotecja lekanorowe. Mają średnicę 1-6 mm i ciemniejsze od plechy tarczki o barwie od żółtopomarańczowej do brunatnopomarańczowej. Brzeżek tarczek jest w kolorze plechy, gładki lub karbowany[6]. Pyknidia występują rzadko, są zanurzone w plesze i zazwyczaj nieco od niej ciemniejsze[7].
Hymenium bezbarwne, o grubości 50-80 um. Hypotecjum bezbarwne lub bladobrązowe, o grubości 15-50 um. Wstawki (parafizy) proste lub rozgałęzione, cylindryczne. Zarodników powstaje po 8 w każdym worku, są dwukomórkowe, elipsoidalne, dwubiegunowe i mają rozmiar 12-16 × 5-9 μm. Posiadają przegrodę o grubości 3-8 μm. Pykniospory elipsoidalne, o rozmiarach 2,5-4 x 1-1,5 μm[7].
Plecha K + purpurowa[6].
Gatunek szeroko rozprzestrzeniony; występuje na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy[8]. W Polsce jest pospolity na terenie całego kraju[2].
Rośnie na korze i drewnie drzew i krzewów, zarówno liściastych, jak i iglastych (rzadziej), a także na skałach wapiennych, betonie i na słomianych dachach[6].
Swoje szerokie rozprzestrzenienie złotorost ścienny zawdzięcza dużej odporności na zanieczyszczenia. Jest w dużym stopniu odporny również na metale ciężkie, z tego też powodu znalazł zastosowanie w biomonitoringu[9]. Na skali porostowej znajduje się w 3 grupie porostów mogących rosnąć w powietrzu silnie zanieczyszczonym.
Jest gatunkiem azotolubnym, z tego też powodu często występuje na obszarach zaludnionych i rolniczych, o dużym stopniu eutrofizacji[10]. Za przyczynę powrotu tego gatunku w XX wieku do lokalnej flory porostów w prowincji Ontario w południowej Kanadzie uważa się właśnie odkładanie się w glebie azotanów wskutek rozwoju przemysłu i rolnictwa[11].
Czasami na plesze złotorostu ściennego można zobaczyć różowe grudki. Są to sporodochia pasożytującego na nim grzyba Illosporiopsis christiansenii[12].
Większość porostów wytwarza grupę związków chemicznych zwanych kwasami porostowymi[6]. Złotorost ścienny wytwarza związek chemiczny o nazwie antrachinon. Jego pomarańczowe kryształki znajdują się w górnej korze plechy. W wytwarzaniu tego związku bierze udział promieniowanie UV oraz enzymy z grupy fotosyntetaz wytwarzane przez znajdujące się w nim glony z rodzaju Trebouxia[13]. Ponadto złotorost ścienny w mniejszych ilościach wytwarza fallacinal, emodyny, teloschistin i kwas parietynowy[7]. Parietyna wykazuje silną fluorescencję pod wpływem światła UV, jest także wskaźnikiem kwasowo-zasadowym ujawniającym swoją barwą odczyn środowiska[14][15].
Wodny ekstrakt X. parietina wykazuje dobrą aktywność przeciwwirusową in vitro. Hamuje replikację ludzkiego wirusa paragrypy typu 2[16].
Najbardziej podobny jest występujący w takich samych siedliskach złotorost wieloowocnikowy (Xanthoria polycarpa). Ma jednak mniejszą i bardziej poduszeczkowatą plechę, oraz większe i bardziej liczne (w stosunku do wielkości plechy) owocniki[6]. Na skałach rośnie złotorost pyszny (Xanthoria elegans), który również nie wytwarza urwistków. Ma jednak węższe, bardziej wypukłe odcinki plechy, ponadto ściśle przylegające do podłoża, trudne do oderwania[7].
Złotorost ścienny (Xanthoria parietina (L.) Th. Fr.) – gatunek grzybów z rodziny złotorostowatych (Teloschistaceae). Ze względu na symbiozę z glonami zaliczany jest do porostów.
.JPG)
