Cortinaire

Zasłonak pospolity

Zasłonak brunatny

Zasłonak osłonięty

Zasłonak rdzawobrązowy

Zasłonak brązowordzawy

Zasłonak rudy

Zasłonak czerwonawy

Zasłonak śluzowaty

Zasłonak wonny

Zasłonak fioletowy

Zasłonak strojny

Zasłonak krwisty

Zasłonak łuseczkowaty

Zasłonak ceglastożółty

Zasłonak czerwonołuskowaty

Zasłonak niebieskawy

Cortinarius (Pers.) Gray) (zasłonak) – rodzaj grzybów z rodziny zasłonakowatych (Cortinariaceae)^[1]. Do 2017 r. na terenie Polski opisano występowanie 251 gatunków (przy uwzględnieniu tylko gatunków pewnych, zweryfikowanych przez Index Fungorum). Nie jest to jednak liczba ostateczna. Ilość występujących w Polsce gatunków zmienia się zarówno w wyniku znajdywania nowych, dotąd nie znanych w Polsce gatunków, jak i w wyniku zmian w nazewnictwie gatunków dokonywanych przez Index Fungorum^[2]. Dwie monografie o strzępiakach napisał Andrzej Nespiak w 1975 i 1981 r.^[3][4]

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji: Cortinariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)^[1].

Jest to najliczniejszy w gatunki rodzaj grzybów kapeluszowych. W Europie występuje około 500 gatunków^[5]. Istnieje wiele koncepcji ich systematycznego podziału, liczne gatunki mają wiele synonimów nazwy naukowej, a niektóre także różne nazwy polskie. Oznaczanie gatunków jest trudne, a rozróżnienie niektórych możliwe tylko przy użyciu mikroskopu^[6].

Polską nazwę zasłonak podał Franciszek Błoński w 1889 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym należące do tego rodzaju gatunki opisywane były także pod nazwami: bedłka, gąska, opieńki, guzotrzonowiec, zasłoniak, skórzak, flegmiak, modrzaczek, śluzak, tłustocha, wodniak^[7]. Jeszcze więcej ma synonimów łacińskich – ponad 40^[8].

Morfologia

Owocniki zmienne, zawsze z pajęczynowatymi resztkami osłony całkowitej (zasnówka). Kapelusze suche do śluzowatych, higrofaniczne lub niehigrofaniczne. Blaszki szeroko przyrośnięte. Trzony suche do mazistych. Wysyp zarodników ochrowobrązowy do rdzawobrązowego. Zarodniki w kształcie pestek jabłek, migdałów lub cytryn, nawet okrągławe, lekko szorstkie do brodawkowatych, bez pory rostkowej. Trama blaszek regularna (strzępki biegną równolegle)^[9].

Gatunki występujące w Polsce

• Cortinarius acutus (Pers.) Fr. – zasłonak ostry
• Cortinarius agathosmus Brandrud, H. Lindstr. & Melot – zasłonak niebieskawy
• Cortinarius albocyaneus Fr. 1863^[2]
• Cortinarius alboviolaceus (Pers.) Fr. – zasłonak białofioletowy
• Cortinarius alcalinophilus Rob. Henry 1952^[2]
• Cortinarius alneus M.M. Moser ex M.M. Moser – zasłonak olszniakowy
• Cortinarius ammophilus A. Pearson – zasłonak wydmowy
• Cortinarius amoenolens Rob. Henry ex P.D. Orton – zasłonak bukowy
• Cortinarius angelesianus A.H. Sm. – zasłonak szyszkowaty^[10]
• Cortinarius anomalus (Fr.) Fr. – zasłonak szarobrązowy
• Cortinarius anthracinus (Fr.) Sacc. – zasłonak krwistoczerwony
• Cortinarius arcuatorum Rob. Henry – zasłonak brązowoliliowy
• Cortinarius argentatus (Pers.) Fr. – zasłonak srebrzysty
• Cortinarius argenteopileatus Nezdojm. – zasłonak srebrnawy^[11]
• Cortinarius arquatus (Alb. & Schwein.) Fr. – zasłonak korzeniastotrzonowy
• Cortinarius argutus Fr. 1838^[12]
• Cortinarius armeniacus (Schaeff.) Fr. – zasłonak morelowy
• Cortinarius armillatus (Fr.) Fr. – zasłonak osłonięty
• Cortinarius arquatus (Alb. & Schwein.) Fr. – zasłonak tęczowy
• Cortinarius arvinaceus Fr. – zasłonak lepki
• Cortinarius aureifolius Peck 1885^[2]
• Cortinarius aureofulvus M.M. Moser – zasłonak złotożółty
• Cortinarius aureovelatus Bendiksen, K. Bendiksen & H. Lindstr. 2008^[13]
• Cortinarius balaustinus Fr. – zasłonak jaskrawy
• Cortinarius balteatocumatilis Rob. Henry ex P.D. Orton – zasłonak modrordzawy
• Cortinarius balteatus (Fr.) Fr. – zasłonak fioletowobrzegi
• Cortinarius bataillei J. Favre – zasłonak brązowooliwkowy
• Cortinarius bayeri (Velen.) Moënne-Locc. & Reumaux 1989^[2]
• Cortinarius betuletorum M.M. Moser ex M.M. Moser – zasłonak rzodkiewkowy^[14]
• Cortinarius betulinus J. Favre 1948^[2]
• Cortinarius bibulus Quél. – zasłonak fioletowobrązowy
• Cortinarius biformis Fr. – zasłonak ukośniepierścieniowy
• Cortinarius bivelus (Fr.) Fr. – zasłonak dwuosłonowy
• Cortinarius bolaris (Pers.) Fr. – zasłonak glinkowaty
• Cortinarius bovinus Fr. – zasłonak grubonogi
• Cortinarius brunneofulvus Fr.
• Cortinarius brunneus (Pers.) Fr. – zasłonak brunatny
• Cortinarius bulbosus (Sowerby) Gray – zasłonak bulwiasty
• Cortinarius bulliardii (Pers.) Fr. – zasłonak krwawy
• Cortinarius caerulescens (Schaeff.) Fr. – zasłonak niebieski
• Cortinarius caesiostramineus Rob. Henry – zasłonak białawy
• Cortinarius cagei Melot– zasłonak dwukolorowy^[15]
• Cortinarius callisteus (Fr.) Fr. – zasłonak płomienny
• Cortinarius callochrous (Pers.) Gray – zasłonak strojny
• Cortinarius camphoratus (Fr.) Fr. – zasłonak odrażający
• Cortinarius caninus (Fr.) Fr. – zasłonak rdzawobrązowy
• Cortinarius caperatus (Pers.) Fr.– tzw. płachetka zwyczajna
• Cortinarius casimiri (Velen.) Huijsman – zasłonak szarofioletowawy
• Cortinarius castaneus (Bull.) Fr. – zasłonak kasztanowy
• Cortinarius causticus Fr. 1838^[16]
• Cortinarius cephalixus Secr. ex Fr.
• Cortinarius cinnabarinus Fr. – zasłonak cynobrowy
• Cortinarius cinnamomeofulvus Rob. Henry – zasłonak płowy
• Cortinarius cinnamomeoluteus P.D. Orton – zasłonak cynamonowożółty
• Cortinarius cinnamomeus (L.) Fr. – zasłonak cynamonowy
• Cortinarius citrinus J.E. Lange ex P.D. Orton 1960^[2]
• Cortinarius claricolor (Fr.) Fr. – zasłonak zawoalowany
• Cortinarius cliduchus Secr. ex Fr. – zasłonak żółtkowy
• Cortinarius collinitus (Pers.) Fr. – zasłonak śluzowaty^[17]
• Cortinarius collocandoides Reumaux 2009^[16]
• Cortinarius colus Fr. – zasłonak czerwonostopy
• Cortinarius comptulus M.M. Moser 1968^[2]
• Cortinarius cotoneus Fr. – zasłonak kutnerkowaty
• Cortinarius crassus Fr. – zasłonak krępy
• Cortinarius croceocaeruleus (Pers.) Fr. – zasłonak żółtomodry
• Cortinarius croceoconus Fr. 1863^[2]
• Cortinarius croceus (Schaeff.) Gray – zasłonak szafranowy
• Cortinarius crystallinus Fr. 1838^[16]
• Cortinarius cumatilis Fr. – zasłonak gołąbkowy
• Cortinarius cyanites Fr. – zasłonak oliwkowobłękitny
• Cortinarius cyanopus Secr. ex Fr.
• Cortinarius damascenus Fr. – zasłonak damasceński
• Cortinarius decipiens (Pers.) Fr. – zasłonak ciemnogłówkowy
• Cortinarius delibutus Fr. – zasłonak błękitnoblaszkowy
• Cortinarius depressus Fr. 1838^[2]
• Cortinarius diabolicus (Fr.) Fr.
• Cortinarius diasemospermus Lamoure 1978^[16]
• Cortinarius dibaphus Fr. – zasłonak biskupi
• Cortinarius dilutus (Pers.) Fr. – zasłonak kasztanowoczerwony
• Cortinarius dionysae Rob. Henry 1933^[2]
• Cortinarius eburneus (Velen.) Rob. Henry ex Bon – zasłonak biały
• Cortinarius ectypus J. Favre 1960^[2]
• Cortinarius elatior Fr.
• Cortinarius elegantior (Fr.) Fr. – zasłonak słomkowożółty
• Cortinarius elegantissimus Rob. Henry – zasłonak złoty
• Cortinarius emollitus Fr.
• Cortinarius emunctus Fr. – zasłonak tłusty
• Cortinarius epipoleus Fr. – zasłonak przyprószony
• Cortinarius erubescens M.M. Moser 1968^[16]
• Cortinarius erythrinus (Fr.) Fr. – zasłonak różowotrzonowy
• Cortinarius eucaeruleus Rob. Henry 1989^[2]
• Cortinarius eufulmineus Rob. Henry – zasłonak pomarańczowy
• Cortinarius evernius (Fr.) Fr. – zasłonak brązowordzawy
• Cortinarius flexipes (Pers.) Fr. – zasłonak krętonogi
• Cortinarius fluryi (M.M. Moser) M.M. Moser 1967^[18]
• Cortinarius fulgens Fr.
• Cortinarius fulmineus Fr. – zasłonak lśniący
• Cortinarius fulvaureus Rob. Henry 1944^[16]
• Cortinarius fulvescens Fr. – zasłonak gniady
• Cortinarius fulvo-ochrascens Rob. Henry – zasłonak brunatnoplamisty
• Cortinarius fusisporus Kühner – zasłonak wrzecionowatozarodnikowy
• Cortinarius gentilis (Fr.) Fr. – zasłonak żółtobrzegi
• Cortinarius glaucopus (Schaeff.) Fr. – zasłonak niebieskostopy
• Cortinarius gracilior Jul. Schäf – zasłonak delikatny
• Cortinarius guttatus Rob. Henry – zasłonak gruczołkowany
• Cortinarius helvelloides (Bull.) Fr. – zasłonak olszowy
• Cortinarius helvolus (Bull.) Fr.– zasłonak białopierścieniowy
• Cortinarius hemitrichus (Pers.) Fr. – zasłonak oszroniony
• Cortinarius hercynicus (Pers.) M.M. Moser
• Cortinarius hillieri Rob. Henry 1938^[12]
• Cortinarius hinnuleus Fr. – zasłonak sarni
• Cortinarius hinnuloides Rob. Henry – zasłonak pomarańczowożółty
• Cortinarius hoeftii (Weinm.) Fr. – zasłonak blednący
• Cortinarius huronensis Ammirati & A.H. Sm. – zasłonak trzęsawiskowy
• Cortinarius impennis Fr. – zasłonak kępkowy
• Cortinarius incisus (Pers.) Fr. – zasłonak porysowany
• Cortinarius infractus (Pers.) Fr. – zasłonak gorzkawy
• Cortinarius iliopodius (Bull.) Fr. 1838^[19]
• Cortinarius illibatus Fr. 1838^[20]
• Cortinarius incisior Bidaud, Moënne-Locc. & Reumaux 1997^[21]
• Cortinarius iliopodius (Bull.) Fr. 1838 – tzw. zasłonak olszynowy
• Cortinarius incisus (Pers.) Fr. 1838^[19]
• Cortinarius ionophyllus M.M. Moser – zasłonak rzodkiewkowaty
• Cortinarius junghuhnii Fr. – zasłonak cynamonowobrązowy
• Cortinarius lacustris Moënne-Locc. & Reumaux 1997^[22]
• Cortinarius laetissimus Rob. Henry – zasłonak brązowopomarańczowy
• Cortinarius laniger Fr. – zasłonak wełnisty
• Cortinarius latus (Pers.) Fr. – zasłonak czerwonawy
• Cortinarius lebretonii Quél. 1880^[23]
• Cortinarius limonius (Fr.) Fr. – zasłonak cytrynowożółty
• Cortinarius livido-ochraceus (Berk.) Berk. – zasłonak wyniosły
• Cortinarius lucorum (Fr.) J.E. Lange – zasłonak borowikowy
• Cortinarius luhmannii Münzmay, Saar & B. Oertel 2004^[2]
• Cortinarius malachius (Fr.) Fr. – zasłonak malachitowy
• Cortinarius malicorius Fr. – zasłonak jabłkowaty
• Cortinarius meinhardii Bon – zasłonak piękny^[24]
• Cortinarius metrodii Rob. Henry – zasłonak śluzowopochwowy
• Cortinarius microspermus J.E. Lange – zasłonak drobnozarodnikowy
• Cortinarius miraculosus Melot – zasłonak czerwonobrązowy
• Cortinarius mucifluus Fr. – zasłonak śluzakowaty
• Cortinarius mucosus (Bull.) J. Kickx f. – zasłonak kleisty
• Cortinarius multicolor M.M. Moser ex M.M. Moser – zasłonak wielobarwny
• Cortinarius multiformis Fr. – zasłonak zmiennokształtny
• Cortinarius murinascens Kytöv., Niskanen & Liimat. 2014^[25]
• Cortinarius mussivus (Fr.) Melot 1987^[26]
• Cortinarius nanceiensis Maire – zasłonak bananowy
• Cortinarius obtusus (Fr.) Fr. – zasłonak dachówkowaty
• Cortinarius ochroleucus (Schaeff.) Fr. – zasłonak żółtawy
• Cortinarius odorifer Britzelm. – zasłonak anyżkowy
• Cortinarius olidus J.E. Lange – zasłonak ziarnisty
• Cortinarius olivaceofuscus Kühne – zasłonak grabowy
• Cortinarius orellanus Fr. – zasłonak rudy
• Cortinarius orichalceus (Batsch) Fr.– zasłonak miedzianogłowy
• Cortinarius paleaceus (Weinm.) Fr. – zasłonak pelargoniowy
• Cortinarius paragaudis Fr. 1838^[27]
• Cortinarius parevernius Rob. Henry – zasłonak jodoformowy
• Cortinarius parvannulatus Kühner – zasłonak cedrowy^[28]
• Cortinarius paxilloides (M.M. Moser) M.M. Moser – zasłonak dzwonkowaty
• Cortinarius pearsonii P.D. Orton 1958^[16]
• Cortinarius percomis Fr. – zasłonak majerankowy
• Cortinarius pholideus (Fr.) Fr. – zasłonak łuseczkowaty
• Cortinarius piceae Frøslev, T.S. Jeppesen & Brandrud 2006^[26]
• Cortinarius pluvius (Fr.) Fr. – zasłonak deszczowy
• Cortinarius porphyropus (Alb. & Schwein.) Fr. – zasłonak różowonogi
• Cortinarius praestans (Cordier) Gillet
• Cortinarius privignoides Rob. Henry – zasłonak orzechowoczerwonawy
• Cortinarius psammocephalus (Bull.) Fr.
• Cortinarius pseudocandelaris (M.M. Moser) M.M. Moser – zasłonak płomykowaty
• Cortinarius pseudoduracinus Rob. Henry – zasłonak ceglastoczerwonawy
• Cortinarius pseudofallax Carteret 2004^[25]
• Cortinarius pseudonebularis Moënne-Locc. 1996^[29]
• Cortinarius pseudosalor J.E. Lange
• Cortinarius pulchripes J. Favre – zasłonak wiązówkowy
• Cortinarius purpurascens Fr. – zasłonak purpurowiejący
• Cortinarius purpureus (Bull.) Bidaud, Moënne-Locc. & Reumaux – zasłonak miedzianordzawy^[30]
• Cortinarius quarciticus H. Lindstr. 1994^[2]
• Cortinarius rapaceus Fr. – zasłonak rzodkwiopodobny
• Cortinarius renidens Fr. – zasłonak nerkowaty
• Cortinarius rigens (Pers.) Fr. – zasłonak sztywny
• Cortinarius rigidipes M.M. Moser
• Cortinarius rigidus (Scop.) Fr.
• Cortinarius rubellus Cooke – zasłonak rudawy
• Cortinarius rubicundulus (Rea) A. Pearson – zasłonak żółknący
• Cortinarius rufo-olivaceus (Pers.) Fr. – zasłonak gniadofioletowy
• Cortinarius safranopes Rob. Henry 1938^[2]
• Cortinarius saginus (Fr.) Fr. – zasłonak torfowy
• Cortinarius salor Fr. – zasłonak słonawy
• Cortinarius sanguineus (Wulfen) Fr. – zasłonak krwisty
• Cortinarius saniosus (Fr.) Fr. – zasłonak włóknistożółty
• Cortinarius saturninus (Fr.) Fr. – zasłonak niebieskomiąższowy
• Cortinarius scandens Fr.
• Cortinarius scaurus (Fr.) Fr. – zasłonak zielonofioletowy
• Cortinarius scutulatus (Fr.) Fr.
• Cortinarius sebaceus Fr. – zasłonak talkowy
• Cortinarius semisanguineus (Fr.) Gillet – zasłonak purpurowoblaszkowy
• Cortinarius semivestitus M.M. Moser – zasłonak jasnobrązowy
• Cortinarius simulatus P.D. Orton – zasłonak liliowobrązowy
• Cortinarius sodagnitus Rob. Henry 1935^[31]
• Cortinarius spadicellus (M.M. Moser) Brandrud 1997^[23]
• Cortinarius sphagnogenus (M.M. Moser) Nezdojm. 1976^[32]
• Cortinarius spilomeus (Fr.) Fr. – zasłonak czerwonołuskowaty
• Cortinarius splendens Rob. Henry 1939 – zasłonak piękny
• Cortinarius stillatitius Fr. – zasłonak łzawy
• Cortinarius striaepilus J. Favre 1948^[12]
• Cortinarius subbalaustinus Rob. Henry 1991^[2]
• Cortinarius subexitiosus Liimat., Niskanen, Kytöv. & Ammirati 2014^[29]
• Cortinarius subhygrophanicus (M.M. Moser) M.M. Moser – zasłonak dwubarwny
• Cortinarius subolivaceus Bidaud, Moënne-Locc. & Reumaux 2000^[23]
• Cortinarius subporphyropus Pilát – zasłonak śliczny
• Cortinarius subsafranopes Rob. Henry – zasłonak ochrowożółty
• Cortinarius subtortus (Pers.) Fr. – zasłonak oliwkowochrowy
• Cortinarius subumbilicatus Rob. Henry – zasłonak piłkowanoblaszkowy
• Cortinarius subvalidus Rob. Henry
• Cortinarius subviolascens Rob. Henry ex Nezdojm.
• Cortinarius suillus Fr.
• Cortinarius sulphurinus Quél. – zasłonak siarkowy
• Cortinarius tabularis (Fr.) Fr.– zasłonak odbarwiony^[33]
• Cortinarius talus Fr. – zasłonak bladoochrowy
• Cortinarius tofaceus Fr. – zasłonak terowy^[34]
• Cortinarius tortuosus (Fr.) Fr. – zasłonak ołowiowy
• Cortinarius torvus (Fr.) Fr. – zasłonak pachnący
• Cortinarius traganus (Fr.) Fr. – zasłonak wonny
• Cortinarius triformis Fr. – zasłonak trójbarwny
• Cortinarius triumphans Fr. – zasłonak żółtozłoty
• Cortinarius trivialis J.E. Lange – zasłonak pospolity
• Cortinarius tubarius Ammirati & A.H. Sm. 1972^[35]
• Cortinarius turgidus Fr. – zasłonak pękaty
• Cortinarius uliginosus Berk. – zasłonak bagienny
• Cortinarius umbrinolens P.D. Orton – zasłonak ziemiowonny
• Cortinarius uraceus Fr. – zasłonak czerniejący
• Cortinarius urbicus (Fr.) Fr. – zasłonak przydrożny
• Cortinarius valgus Fr. – zasłonak krzywonogi
• Cortinarius variicolor (Pers.) Fr. – zasłonak różnobarwny
• Cortinarius varius (Schaeff.) Fr. – zasłonak ceglastożółty
• Cortinarius venetus (Fr.) Fr. – zasłonak zielony
• Cortinarius venustus P. Karst. 1881^[2]
• Cortinarius vibratilis (Fr.) Fr. – zasłonak piekący
• Cortinarius violaceus (L.) Gray – zasłonak fioletowy
• Cortinarius xanthocephalus P.D. Orton – zasłonak cytrynowożółty

Nazwy naukowe na podstawie Index Fungorum. Pominięto gatunki niezweryfikowane, o niepewnym statusie taksonomicznym^[36]. Wykaz gatunków i nazwy polskie według checklist Władysława Wojewody (gatunki bez przypisów), oraz innych autorów (oznaczone przypisami). Dla niektórych gatunków W. Wojewoda nie podał nazwy polskiej, traktując je jako synonimy, jednak według Index Fungorum są to odrębne gatunki^[7].

Niektóre pozostałe gatunki

• Cortinarius cinnamoviolaceus M.M. Moser – zasłonak cynamonowofioletowy

Znaczenie

Grzyby mikoryzowe, saprotrofy. Tylko nieliczne gatunki to grzyby jadalne. Większość stanowią grzyby niejadalne lub podejrzane o trujące własności. Jest też kilka gatunków śmiertelnie trujących. Powodują zatrucia orellaninowe (8 grupa). Z powodu trudności w oznaczaniu gatunków zasadniczo odradza się zbierania tych grzybów w celach spożywczych. Niektóre gatunki wykorzystywane były dawniej do barwienia wełny i innych tkanin^[6].

Przypisy