Çiriş (lat. Eremurus) — quşqonmazçiçəklilər sırasının asfodelinakimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi. Çiriş sözü latın dilində "Eremurus" adlanır. Bu söz yunan dilində "eremos"- səhra, "ura" isə quyruq deməkdir. Sözün lüğəti mənası "səhra quyruğu"dur.
Çirişin Ön, Qərbi, Mərkəzi Asiyada 50, keçmiş SSRİ-də 23, Qafqaz və Azərbaycanda 2 növü bitir.
Çiriş cinsi əvvəllər zanbaqkimilər fəsiləsinə aid idi. Son vaxtların tədqiqatçılar bitkinin asfodelinakimilər fəsiləsinə daxil olduğunu müəyyən etmişlər.
Çiriş çoxillik bitki olub yeraltı orqanı kökyumrusudur. Kökləri yoğunlaşmış iyşəkillidir. Bitkinin yaşından asılı olaraq yoğunlaşmış iyşəkilli kökləri sayı 6-12 ədəd olur. Onlar ətli-şirəli olub, içərisi ehtiyat qida maddəsi ilə zəngindir. Kökləri kök boğazında yaxın yerdən rozet (ulduzaoxşar) formalı olub, əsasda yoğun, kənarlara doğru getdikcə nazikləşir və bir növ yerkökünü xatırladır. Kökyumrusunun boğazında kətanaoxşar köhnə yarpaqların izləri vardır. Yarpaqlarının uzunluğu 20-40 sm-ə çatır. Gövdəsi rozet yarpaqların içərisindən çıxır. Çiçək salxımı ilə birlikdə 125-140 qədər olur.
Abşeron şəraitində bu növün vegetasiya iqlim şəraitindən asılı olaraq fevralın birinci ongünlüyündə, qönçələrin əmələ gəlməsi aprelin əvvəlində, çiçəkləməsi aprelin üçüncü ongünlüyündə başlayır və 25 gün qalır. Çiçəklərindən yaraşıqlı gül dəstəsi düzəltmək mümkündür. Çiçək salxımında çiçəklərin sayı təbii şəraitə nisbətən mədəni əkin şəraitində daha çox olur.
Salxımın uzunluğu 25-35 sm olmaqla, üzərində 180-250-yə qədər açıq narıncı rəngli çiçəkləri olur. Gövdəsi hamar olur, uzunluğu 125 sm-dən çox olur. Yarpaqları 6-12 ədəd olub, tünd yaşıl, bəzən gümüşüyə çalan rəngdə olur. Uzunluğu 28-35 sm, eni 3,8-4 sm-dir.
Azərbaycan çirişi növündə yeraltı iyəbənzər ətli kökləri yaxşı inkişaf edir. Köklərin sayı bitkinin yaşından asılı olaraq 8-12 ədəd olur, uzunluğu 10-16 sm, diametri( ən yoğun yerdən) 5,2 sm, çəkisi 1200 qram olur.
Toxumları iyun ayının ortalarında yetişir. Toxumlar yetişən zaman salxım üzərində 152 toxum qutucuğu əmələ gəlir. Qutucuq şar şəklində olub, üzəri qırışlıdır. Tək-tək hallarda hamar olur. Qutucuğun hündürlüyü 0,1 -1 sm, diametri 0,6-0,8 sm-dir. Bitkinin yerüstü hissəsi tam quruyana kimi qutucuq gövdə üzərində qalır. Bir qutucuqda 8 ədəd toxum olur. Toxumların forması nahamar, kənarları iti, rəngi alabəzgəkdir. Bitkidə 1146 toxum yetişir. Toxumların 1000 ədədinin quru çəkisi 16,5 qramdır. Bitkinin illik vegetasiya müddəti 229 gündür.
Qulluğa bir o qədər tələbkar olmayan çirişin becərilməsi zəhmət tələb etmir. Ancaq yaxşı məhsul əldə etmək üçün torpağa bir az qulluq tələb olunur.
Yaxşı olar ki, torpaq yüngül qumsal olsun. Əkməzdən qabaq hər hektar torpağa əkinqabağı 120-150 kq fosfor, 80-120 kq kalium vermək lazımdır. Kalium və fosforun 50%-nin payızda şum altında, qalan 50%-nin isə vegetasiya müddətində yemləmə şəklində verilməsi məsləhətdir. Azot gübrəsinin 45%-ni torpağın əkinqabağı hazırlanması vaxtı, 25-35%-ni əkindən 20-25 gün sonra birinci yemləmə vaxtı, 35-45%-ni isə kütləvi çiçəkləmə başa çatdıqdan sonra vermək məsləhətdir.
Çiriş əkiləcək sahənin hazırlanmasına avqust ayında başlamaq lazımdır. Sahə bitki qalıqlarından, alaqdan, daşkəsəndən, zibil və tullantılardan təmizlənməli və sahədən kənara çıxarılmalıdır. Torpaq 25-30 sm dərinlikdə bellənib hazırlanmalıdır.
Çiriş generativ (toxumları) və vegetativ orqanları vasitəsilə çoxaldılır. Toxumlarla çoxaldılma zamanı bitki 5-7 ildən sonra çiçəkləyib toxum verir. Bu da təsərrüfat və istehsal üçün bir o qədər faydalı deyil. Yalnız seleksiyada yeni sort almaq məqsədilə toxumla çoxaldılmadan geniş istifadə edilir.
Çiriş bitkisi toxumlarla çoxaldıqda gec çiçək verməsinə baxmayaraq, ondan çoxsaylı əkin materialı əldə etmək mümkündür. Bu əkin materialından müxtəlif məqsədlər üçün istifadə etmək olar.
Toxumları payızda, oktyabr ayının 20-dən başlayaraq səpmək məsləhətdir. Toxumlar əvvəlcədən düzəldilmiş və şırımlar açılmış ləklərə səpilir. Bunun üçün şırımlara alt hissədə 1-2 sm dərinliyində bir az qidalı torpaq (1:1:1 nisbətində peyin, yarpaq çürüntüsü, yuyulmuş, dəniz qumu) tökür, sonra toxumları həmin şırımların içərisində səpilir. Yaxşı aqrotexniki qulluq edildikdə cücərmə faizi 90-100 % olur.
Vegetativ yolla çoxaldıldıqda ana bitkini üzərində 2 kök tumurcuğu olmaqla bölüb çoxaldırlar. Bu qayda ilə bir ana bitkidən 2-4 əkin materialları almaq mümkündür. Həmin əkin materiallarını əkdikdə 2-3 ildən sonra çiçəkləyib toxum əmələ gətirir.
Çiriş vegetasiyaya başlayanda, yəni yarpaqları torpağın üzərində 6-15 sm uzunluğunda olanda toplanır. Toplanarkən torpağın 3-4 sm dərinliyindən, kökboğazına yaxın yerdən çəpinə kəsilir. Təzə çıxan yarpaqlar seliklə zəngindir. Ona görə onu çəpinə və torpağın altında kəsmək lazımdır ki, kəsilmiş yerə torpaq avtomatik olaraq tökülsün. Əks təqdirdə çirişin köklərindən olan selikli şirə, ehtiyat qida maddəsi kəsik yerdən axıb bitkini zəiflədər və nəticədə bitki gücdən düşər, qidalanması zəifləyər və çürüyüb tələf olar. Bu qaydalara əməl etsəniz sahələrində heç vaxt çirişin kökü kəsilməz və siz ondan daim istifadə edərsiniz.
Abşeron şəraitində aparılmış təcrübələr nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, çiriş bitkisi öz-özünə toxumla çoxala bilir və 3-5 ildə 1-2 km məsafəyə yayılır.
Azərbaycanda bitən çiriş növləri: Azərbaycan çirişi (Eremurus azerbajdzhanikus Charkev.) və Görkəmli çiriş (Eremurus spektabilis Bieb.).
Azərbaycan çirişi növünün ukraynalı alim S.S.Xarkeviç Qafqaza ekspedisiya zamanı, Azərbaycan florasında bitən bitkiləri də tədqiq edərkən müəyyənləşdirmişdi. O, 1959-cu ilin may ayında Xaldan rayonu ətraflarından topladığı çirişin yeni növünü müəyyən etmiş və bu növü Azərbaycan çirişi adlandırmışdır. Sonralar 1975-ci illərdə tədqiqatlar zamanı bu növün Füzuli rayonunun Dövlətkarlı kəndinin 3 km-də yerləşən Dilağarda çalında da (dağında) bitdiyi müəyyən edilmişdir. Hər 2 növ texniki dərman və qida bitkisi kimi geniş istifadə olunur.
Azərbaycanda çiriş ən çox Naxçıvan MR-nin Ordubad, Şahbuz, Babək, Culfa, Sədərək, Şərur, Kəngərli rayonlarında, Ağstafa, Qazax, Xaldan, Göyçay, Füzuli, Xonaşen, Cəbrayıl, Lerik, Yardımlı və s. rayonların aşağı, orta dağ qurşaqlarında, gilli-daşlı torpaqlarda, ən çox qaratikan kolları ətrafında bitir.
Azərbaycan MEA Mərkəzi Nəbatat Bağında 1967-ci ildən geofit bitkilərin təcrübə sahəsində çiriş bitkisinin kolleksiyası yaradılmış və bitkinin bir sıra xüsusiyyətləri, becərilməsi, çoxaldılma qaydası, istifadə olunması və qorunması tədbirləri öyrənilmişdir.
Çiriş bitkisindən hələ lap qədimdən müxtəlif məqsədlər üçün istifadə etmişdir. Azərbaycanın bir çox rayonlarında yerli əhali çirişdən tərəvəz bitkisi kimi istifadə edir. Bitki fevral-mart aylarında kütləvi vegetasiyaya başladığı vaxt, yeni yarpaqlar torpağın üzərində 6-15 sm hündürlüyündə olarkən toplanır. Bu vaxt çalışmaq lazımdır ki, bitki torpağın 3-4 sm dərinliyindən, kök boğazına yaxın yerdən, kök boğazını zədələməmək şərti ilə kəsilib toplansın. Yeni açan 6-10 ədəd yarpaq zər pərdə ilə örtülü olur. Bu vaxtlar yarpaqlar selik və C vitamini ilə zəngin olur. Rozetşəkilli yarpaqlar zər içərisindən xeyli artıq çaxanda onun qidalılıq keyfiyyəti aşağı düşür. Toplanmış yarpaqlara bıçaq ilə toxunan kimi aralanır. Yarpaqlar duzlu suda pörtüləcək acı suyu atılır, sonra soğanla yağda qızardılır. Bundan başqa çirişdən dadlı kətə və qutab hazırlanır.
Kətə və qutab bişirmək üçün çirişə soğan, dağkeşnişi və quzuqulağı əlavə edilib doğranır. Doğranmış qarışığa azacıq duz qatıb adi qaydada kətə, yaxud qutab bişirirlər. Zövqə uyğun heç bir göyərti qatmadan təkcə çiriş ilə bişirilmiş kətə çox dadlı olmaqla, mədə və bağırsaq xəstəlikləri, xüsusən bağırsaq iltihabı xəstəliyi (kolit) zamanı çox xeyirlidir.
Çiriş bitkisindən keyfiyyətli çiriş yapışqanı hazırlanır. Hətta yaxşı hazırlanmış çiriş yapışqanından keçmişdə dərzilikdə, papaqçılıqda və çəkməçilikdə çox geniş istifadə edilib. Çiriş yapışqanından istifadə edən sənətkarların dediklərinə görə papağın dimdiyinə, pencəyin yaxalığına, çəkmələrin dabancıq və burun hissəsinə, kisə parçalara sürtülən çiriş əgər su dəyməsə 200-250 il öz möhkəmliyini saxlama qabiliyyətinə malik olur.
Ədəbiyyat məlumatlarına görə vaxtilə Göyçay rayonunun Qaraməryəm kəndində çiriş yapışqanı hazırlamaq üçün fabrik və çiriş üyütmək üçün dəyirman fəaliyyət göstərmişdir. Bunun üçün çirişin kökyumruları toplanıb təmizlənir və qurudulur. Qurudulmuş kökyumrusu üyüdülür. Bu qayda ilə hazırlanmış çiriş tozu su ilə qarışdırılır yapışqan hazırlanır. Həmin yapışqandan müxtəlif məqsədlər üçün geniş istifadə etmək mümkündür. Bu yapışqan orqanizmə heç bir zərər vermir.
Çiriş tozunun qarağacın qabığının dəmlənməsindən hazırlanmış dəm ilə qarışığı ən təhlükəli sınıqların, çıxıqların müalicəsində əvəzolunmaz əhəmiyyətə malikdir. Sınıq, çıxıq xəstəliklərinin müalicəsi zamanı çox vaxt həkimlər xaş yeməyi məsləhət görürlər ki, sınmış orqanlarda, əzalarda bitişmə, müalicə tez başa çatsın. Topladığımız məlumatlar və apardığımız təcrübələr göstərmişdir ki, çıxıq və sınıqlı xəstələrin müalicəsi zamanı çiriş itkisinin yarpaqlarından hazırlanmış buğlama, kətə, qutab və s. yeməklərdən istifadə etmək xəstəliyin hədsiz dərəcədə tez müalicə olmasına səbəb olur.
Çiriş bitkisindən "eremuran" adlı maddə alınmışdır ki, həmin maddə ilə hopdurulmuş polietilen örtük tərəvəzi 6 ay tez saxlamaq qabiliyyətinə malikdir.
Çirişin kökyumrusundan, kökündən, yarpağından və çiçəyindən lap qədimdən xalq təbabətində müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində geniş istifadə olunmuşdur. Onun kökyumrusundan alınmış çiriş tozundan və yaxud unundan hazırlanmış məlhəmdən (təpitmədən) sınıq və çıxıqların çiban və dolama tipli yaraların müalicəsində istifadə olunur.
A.X Rollovun 1908-ci ildə "Qafqazın yabanı bitkiləri, onların yayılması və istifadəsi qaydaları" adlı kitabında hələ o vaxt Zaqafkaziyada 5000 pud çiriş tədarük edildiyi göstərilir.
Qafqazın İpəkçilik Stansiyasında tədqiq edilmiş çiriş unu belə təsvir edilir: çiriş tozunun su ilə qarışığından qatı, bulanıq, qeyri-şəffaf olan yapışqan alınır. Bu yapışqanın tərkibində 16,37 % su, 29,14 % kül, 15% kitrə (qummi, yapışqan), 20 % petin maddəsi vardır. Ondan alınmış külün tərkibində isə 5,77 % xlor, 4,49 % maqnezium, 21,83 % əhəng, 2,54 % kükürd anhidridi vardır.
Çiriş bitkisi illik vegetasiyanı başa vurduqda, yeni yerüstü hissəsi quruduqda (bu iyun ayında baş verir) onu qazıyıb çıxarır, köklərini yarpaqdan, torpaqdan təmizləyib qurudurlar. Sonra həvəngdəstədə, xırda dəyirmanda və ya kofe üyüdəndə üyüdürlər. Çiriş unundan (tozundan) 3 xörək qaşığı götürüb (sınığın ölçüsündə asılı olaraq az və ya çox da götürmək olar), qarağac qabığını suda tünd dəmindən (qabığı xırda-xırda doğrayıb adi çay kimi dəmləyir, 2 stəkan suya 4 xörək qaşığı qabıq əlavə edilir) təpitmə hazırlayırlar. Təpitmə yuxadan bir az qalın, yeni fətir qalınlığında olmalıdır. Sınıq yer təmiz spirtlə silinib təmizlənir. Hazırlanmış təpitməni (məlhəmi) ağ çit parçaya yaxır, üzərinə bir balaca yumurta ağı çəkirlər. Səriştəli, təcrübəli sınıqçı sınmış yerləri qaydaya salır. Hazırlanmış məlhəmi sınığın üzərinə qoyur. Sonra sınıqdan asılı olaraq, həmin hissəni taxta parçası, iri qarğını iki yerə bölüb ondan hazırlanmış xüsusi alətlərlə sarıyırlar. Bütün əməliyyat təcrübəli türkəçarəçi loğmanın əli ilə aparılsa, həmin hazırlanmış davacatın əvəzi olmaz. Dəvədən, atdan, ulaqdan yıxılanlar, müxtəlif qəzalar zamanı sınıq alanlar bu üsuldan faydalana bilərlər.
Davacat düzgün hazırlanmalı, sarğı çox səliqəli aparılmalıdır. Sarğı 3 gündən bir dəyişdirilməlidir. Yaxşı olar ki, müalicə ərəfəsində çiriş yarpaqlarından kətə bişirilsin və gündə kətə yeyilsin. Bu sınaqların birləşməsini daha da sürətləndirir.
Bir ədəd çirişin kökünü götürüb yaxşı-yaxşı təmizləyir, qurudur, sonra onu üyüdürlər. Çiriş tozundan 100 qram götürüb 100 qram təmiz balla qarışdırıb vam odun üzərində qaynadırlar. Azacıq soyuduqdan sonra davacatın üzərinə 30 qram əzvay şirəsi qatırlar. Bu qayda ilə hazırlanmış davacatı məlhəm və ya təpitmə şəklində dolamanın, irinləmək istəyən hovlanmış kor çiban tipli yaraların müalicəsində istifadə etmək olar.
Mədə-bağırsaq, qarayara, bağırsaq keçməzliyi zamanı çirişin xüsusi müalicəvi əhəmiyyəti vardır. Çirişin tək yarpaqlarından hazırlanmış buğlama, sıyıq, kətə, qutab və s. xörəklər orqanizmin müxtəlif vitaminlərlə təmin edilməsi və möhkəmləndirilməsi üçün daha çox faydalıdır.
Toplanmış çiriş yarpaqları duzlu suda pörtülür, acı suyu çıxarılır. Qazana aşağı hissədən bir qat çiriş düzülür, sonra üzərinə düyü, alça və ya gavalı turşusu əlavə edilir. Daha sonra xırda doğranmış soğan düzülür. Onların üzərinə bir stəkan ilıq su tökülür. Vam odun üzərində qoyulur. Yemək qaynara düşəndən 15 dəqiqə sonra üzərinə 2 xörək qaşığı yağ əlavə etmək lazımdır. Sonra bir qaşıq götürüb dadına baxırsınız. Tam bişibsə götürmək məsləhətdir. Bu qayda ilə hazırlanmış buğlama və sıyıq yazqabağı vitamin qıtlığından əziyyət çəkən orqanizmi vitaminlərlə qidalandırır, həmçinin qida borusu, mədə və bağırsağın divarlarını yumşaldır.
Çiriş (lat. Eremurus) — quşqonmazçiçəklilər sırasının asfodelinakimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi. Çiriş sözü latın dilində "Eremurus" adlanır. Bu söz yunan dilində "eremos"- səhra, "ura" isə quyruq deməkdir. Sözün lüğəti mənası "səhra quyruğu"dur.
Liliochvostec (Eremurus) je rod hlíznatých rostlin s vysokými stvoly s hustým květenstvím. V současnosti přísluší do čeledi asfodelovité, kde je řazen do podčeledi asfodelové (Asphodeloideae). Ve starších verzích systému systém APG byla tato čeleď uváděna pod názvem žlutokapovité (Xanthorrhoeaceae).
Rod tvořený asi 45 až 50 druhy pochází ze Střední a Jihozápadní Asie kde roste od nížinatých stepí až po horské hřebeny do výšky převyšující 2000 m. Jednotlivé druhy jsou od počátku 19. století objevovány pro zahradnickou praxi a postupně pěstovány.
Jsou to byliny vyžadující specifické podmínky. Přes jarní a letní období potřebují dostatek vláhy a hodně slunce, naopak po odkvětu vyžadují sucho. V zimě sníh a mráz nevadí, ale po vyrašení je případné jarní mrazíky mohou poškodit. Aby stvoly dorostly do patřičné výšky a měly hodně květů, musí mít rostliny hlubokou a propustnou půdu dostatečně zásobenou organickými i minerálními hnojivy.
Po odkvětu v druhé polovině léta nadzemní části uschnou a rostlina až do jara žije ze živin nastřádaných v hlíze. Zároveň se na hlíze začíná diferencovat pupen pro příští sezonu který na jaře vyraší a vyrostou z něj listy i květná lodyha.
Liliochvostce jsou vytrvalé rostliny s jedním nebo více hrubými a pevnými stvoly, které mohou u některých druhů vyrůst i do výšky třech metrů. Stvoly nesou v horní části válcovité nebo kuželovité klasnaté květenství oboupohlavných květů rostoucích ve spirále. Vyrůstají z hlíz které mají tlusté, dužnaté, ale křehké kořeny hvězdicovitě rozprostřené do stran. Z hlíz také rostou trsy úzkých lineárních listů které jsou plně vztyčené nebo v horní části převislé, u některých druhů jsou až metr dlouhé.
Nálevkovité nebo kolovité květy rostou na stopkách z úžlabí listenů. Mají šest okvětních plátků, šest dlouhých tyčinek s prašníky, třídílný semeník s nitkovitou čnělkou a drobnou bliznu. Květy se nejčastěji otvírají postupně od spodu a kvetou jen krátce. Opylovány jsou hmyzem který sbírá pyl. Aby se zabránilo samoopylení, dozrává blizna až jsou prašníky téhož květu zaschlé a pak se opyluje pylem z nově rozvitého, výše umístěného květu. Plody jsou kulaté nebo elipsovité trojdílné tobolky, asi 8 až 10 mm velké, které obsahují nepravidelně hranatá a někdy okřídlená semena.
Rostliny se mohou rozmnožovat rozdělením starších hlíz s více pupeny, oddělek bez pupenu je bezcenný. Nově získané rostliny jsou prvým rokem velmi náchylné na hnilobu, je vhodné je pěstovat v květináčích. Druhým způsobem množení je vysetí semen kterých rostlina vytvoří velké množství. Semena jsou nestejně dormantní a klíčí až příštím rokem, mladým semenáčkům neprospívá přesazovaní a začínají kvést nejdříve za čtyři roky.
V domovině těchto rostlin bylo zvykem využít mladých stvolů jako lahůdkové zeleniny a z kořenů se dělalo lepidlo; v současnosti jsou již v tamní přírodě mnohé druhy chráněné.
Liliochvostec byl pro svůj vzhled šířen do mnoha oblasti mírného i subtropického pásu. Je považován za rostlinu která nachází uplatnění jako solitéra nebo společně s jinými trvalkami či letničkami. Protože trpí esteticky nepříjemnou vlastností, v době kvetení mu již od špiček usychají listy, je vhodné ho kombinovat s trvalkami které zasychající listy schovají. Poměrně brzy zatahuje a zůstávají po něm prázdná místa, vysazuje se proto často ve skupinách okrasných travin nebo keřů jež holá místa překryjí. Pokud tyto jeho drobné nedostatky nevadí, je v době kvetení výbornou solitérou i na volné travnaté ploše.
Odborné zahradnické závody původní druhy šlechtí na nové vzhlednější a trvanlivější variety a případně je kříží pro vznik hybridů s novými vlastnostmi. Rozšířilo se i používání částečně nakvetlých lodyh k řezu, ve váze vydrží postupně dokvétat i týden.[1][2][3][4]
Liliochvostec úzkolistý
Eremurus x albocitrinus
Eremurus thiodanthus
Eremurus lactiflorus
Obrázky, zvuky či videa k tématu liliochvostec ve Wikimedia Commons
Liliochvostec (Eremurus) je rod hlíznatých rostlin s vysokými stvoly s hustým květenstvím. V současnosti přísluší do čeledi asfodelovité, kde je řazen do podčeledi asfodelové (Asphodeloideae). Ve starších verzích systému systém APG byla tato čeleď uváděna pod názvem žlutokapovité (Xanthorrhoeaceae).
Steppenkerzen (Eremurus)[1][2], auch Wüstenschweif, Lilienschweif, Kleopatranadel genannt, sind eine Pflanzengattung in der Unterfamilie der Affodillgewächse (Asphodeloideae) innerhalb der Familie der Grasbaumgewächse (Xanthorrhoeaceae). Die 45[1][2] bis 59[3] Arten sind hauptsächlich in West- bis Zentralasien verbreitet.[1] Einige Sorten von einigen Arten werden als Zierpflanzen in Parks und Gärten verwendet.
Steppenkerzen-Arten sind ausdauernde, krautige Pflanzen, die meist Wuchshöhen von 80 bis 200 Zentimetern erreichen.[1] Sie bilden oft Horste. Als Überdauerungsorgane bilden sie vertikale, kurze, kräftige Rhizome, die am oberen Ende von Blattbasen umgeben sind, manchmal sind auch die Fasern der alten Blattbasen noch vorhanden. Die vielen Wurzeln sind relativ lang, dick und fleischig.[1]
Die Laubblätter sind in grundständigen Rosetten angeordnet. Die einfachen Blattspreiten sind linealisch.[1]
Endständig ist je Pflanzenexemplar ein unverzweigter, aufrechter Blütenstandsschaft vorhanden, der auf dem größten Teil seiner Länge keine Blätter besitzt, aber Hochblätter am oberen Ende.[1] Viele gestielte Blüten stehen über jedem Tragblatt dicht, traubigen Blütenstände zusammen, die bei einigen Arten sehr hoch sind. Meist verlängert sich der Blütenstandsschaft bis zur Fruchtreife, so dass die Früchte weiter auseinander stehen. Die häutigen Tragblätter besitzen winzig gesägte, ausgefranste oder bewimperte Ränder und lange dünn zugespitzte obere Enden.[1]
Die zwittrigen Blüten sind radiärsymmetrisch und dreizählig.[1] Die sechs, freien oder nur an ihrer Basis verwachsenen Blütenhüllblätter stehen glockenförmig, röhrig oder becherförmig zusammen. Die Blütenhüllblätter besitzen ein, drei oder fünf Nerven.[1] Es sind zwei Kreise mit je drei Staubblättern vorhanden. Die Staubfäden sind dünn oder verbreitern sich zu ihrer Basis hin. Die Staubbeutel sind dorsifix nahe ihrer Basis; diese Basis besitzt bis zu 0,5 Millimeter lange Anhängsel.[1] Drei Fruchtblätter sind zu einem oberständige, dreikammerigen Fruchtknoten verwachsen. Der relativ lange und dünne Griffel ist haltbar und auch noch bei der Frucht auffällig. Die Narbe ist sehr klein.[1]
Die ± kugeligen, dreifächerigen Kapselfrüchte öffnen sich fachspaltig (= lokulizid) und enthalten je Fruchtfach mehrere Samen.[1] Die Samen sind unregelmäßig dreikantig, manchmal mit Flügeln an den Kanten.[1]
Ähnlich wie bei den verwandten Asphodelus-Arten meiden Rinder Eremurus-Arten, sodass sie auch in stark beweideten Gebieten eine Überlebenschance haben.[4]
Die Gattung Eremurus wurde 1819 durch Friedrich August Marschall von Bieberstein in Flora Taurico-Caucasica, Band 3, S. 269[5] aufgestellt.[1][6][3] Typusart ist Eremurus spectabilis M.Bieb.[6] Schon 1810 hatte Bieberstein in Centuria plantarum rariorum Rossiae meridionalis: praesertim Tauriae et Caucasi iconibus descriptionibusque illustrata. Pars I. Typis Academics, Charkoviae, Tafel 61 die Bezeichnung verwendet „Eremurus“. Synonyme für Eremurus M.Bieb. sind: Ammolirion Kar. & Kir., Henningia Kar. & Kir.
Die etwa 59 Arten gedeihen hauptsächlich in den kalten Hochebenen Zentral- und Westasiens. Außerdem reicht das Verbreitungsgebiet noch östlich bis China und westlich bis in die Türkei und in die Ukraine.
Die Gattung Eremurus umfasst folgende Arten und Hybriden:[3]
Einige Sorten von einigen Arten werden als Zierpflanzen in Parks und Gärten verwendet. Sie sind in den gemäßigten Gebieten nicht winterhart.[9][10][11]
Von wenigen Arten werden die Rhizome oder die Laubblätter gegessen.[12]
Steppenkerzen (Eremurus), auch Wüstenschweif, Lilienschweif, Kleopatranadel genannt, sind eine Pflanzengattung in der Unterfamilie der Affodillgewächse (Asphodeloideae) innerhalb der Familie der Grasbaumgewächse (Xanthorrhoeaceae). Die 45 bis 59 Arten sind hauptsächlich in West- bis Zentralasien verbreitet. Einige Sorten von einigen Arten werden als Zierpflanzen in Parks und Gärten verwendet.
Shirach— piyozguldoshlar oilasiga mansub koʻp yillik oʻsimliklar turkumi. Markaziy va Old Osiyoda, Janubiy Sharqiy Yevropada shahrining 30 ga yaqin turi maʼlum. Ulardan 23 tasi Oʻrta Osiyo, Kavkaz va Qrimda uchraydi. Oʻrta Osiyo togʻlarining pastki qismida shahrining sugʻd Sh.i, regel Sh.i, oq Sh., illariya Sh.i, olga Sh.i va pushti Sh. turlari oʻsadi. Boʻyi 100-200 sm, barglari qalami, gullari koʻp, rangi sargʻish, may iyul oylari l,1 gullab urugʻlaydi. Urugʻi sharsimon koʻsakcha. Koʻpgina turlarining ildizlarida yopishqoq modda (shirach) borligi tufayli, yelim olish uchun ishlatiladi. Sh. barglari tarkibida koʻp miqdorda S vitamini bor, yaxshi asal beruvchi oʻsimlik.
Чыраш, кулунчак (лат. Eremurus) — лилия гүлдүүлөр тукумундагы өсүмдүк. Көп жылдык чөп, тамыр-сабагы жоон, пияз түп сымал. Туп жалбырагы үч кырдуу тасмадай. Гүлү узун, гүл сабынын чокусунан орун алып, төмөндөн жогору карай гүлдөйт. Мөмөсү — тоголок кутуча. Азия жана Түштүк Чыгыш Европада 50; СССРде 30 түрү Орто Азия, Кавказ жана Крымда кездешет. Кыргызстанда 13 түрү (түркстан Чыраш, тянь-шань Чыраш, сары Чыраш жана башка) өрөөндөрдө өсөт. Кээ биринин тамырынан желим зат алынат. Балдуу жана кооз өсүмдүк. Жалбырагында С витамини бар.
Чыраш, кулунчак (лат. Eremurus) — лилия гүлдүүлөр тукумундагы өсүмдүк. Көп жылдык чөп, тамыр-сабагы жоон, пияз түп сымал. Туп жалбырагы үч кырдуу тасмадай. Гүлү узун, гүл сабынын чокусунан орун алып, төмөндөн жогору карай гүлдөйт. Мөмөсү — тоголок кутуча. Азия жана Түштүк Чыгыш Европада 50; СССРде 30 түрү Орто Азия, Кавказ жана Крымда кездешет. Кыргызстанда 13 түрү (түркстан Чыраш, тянь-шань Чыраш, сары Чыраш жана башка) өрөөндөрдө өсөт. Кээ биринин тамырынан желим зат алынат. Балдуу жана кооз өсүмдүк. Жалбырагында С витамини бар.
Eremurus /ˌɛrɪˈmjʊərəs/[2] is a genus of deciduous perennial flowers in the family Asphodelaceae. They are also known as the foxtail lilies or desert candles. They are native to eastern Europe in (Russia and Ukraine), and temperate Asia from Turkey to China.[1][3]
The inflorescence consists of a tall floral spike whose individual flowers extend their anthers around the stem axis as in the bottle brushes. Depending on the species, the spike consists of many densely-arranged, small flowers in shades of orange, yellow, white, pale pink or red-orange. The grey-green, straplike leaves grow in a tuft from the succulent root crown. Eremurus is known for its thick, fingerlike roots, which grow from a central growth point. The blooming spike is notably tall and relatively narrow, rising from 3 to 9 or 10 feet above the foliage, depending on the variety. These plants are mainly native to western and central Asia, although Eremurus thiodanthus is endemic to the Crimea.[4]
Eremurus is hardy to USDA Zones 5-7. Usually four species are available commercially for cultivation:
Also E. × isabellinus which is a hybrid of E. olgae and E. stenophyllus is available as 'Cleopatra', with orange spikes.[5]
The cultivar 'Joanna' has won the Royal Horticultural Society's Award of Garden Merit. [6]
The octopus-like tuberous roots are easily injured; planting on a cone of soil, with the crown on the peak and the roots hanging down, is recommended. Plants are readily affected by winter root rot, so that a layer of sand or gravel beneath is recommended to ensure drainage. Covering with compost or mulch provides protection from frost.[7][8]
Eremurus /ˌɛrɪˈmjʊərəs/ is a genus of deciduous perennial flowers in the family Asphodelaceae. They are also known as the foxtail lilies or desert candles. They are native to eastern Europe in (Russia and Ukraine), and temperate Asia from Turkey to China.
The inflorescence consists of a tall floral spike whose individual flowers extend their anthers around the stem axis as in the bottle brushes. Depending on the species, the spike consists of many densely-arranged, small flowers in shades of orange, yellow, white, pale pink or red-orange. The grey-green, straplike leaves grow in a tuft from the succulent root crown. Eremurus is known for its thick, fingerlike roots, which grow from a central growth point. The blooming spike is notably tall and relatively narrow, rising from 3 to 9 or 10 feet above the foliage, depending on the variety. These plants are mainly native to western and central Asia, although Eremurus thiodanthus is endemic to the Crimea.
Eremurus es un género con 60 especies aceptadas, de las 95 descritas, de plantas bulbosas perteneciente a la familia Xanthorrhoeaceae.[1]
Son plantas perennes caducas. La inflorescencia es similar a un pico o un cepillo de botella. Compuesta de muchas flores color cobre, amarillo brillante, blanco nieve, pastel, rosa, naranja o cualquier combinación de estos colores. Las hojas crecen en mechones de delgadas y verdes tiras. Las especies son conocidas por sus gruesas raíces que crecen fuera de un eje central. También es conocido por su altura, que a veces supera los 2 m sobre el follaje, dependiendo de la variedad.
Nativas de Asia occidental y central, desde Pakistán a Mongolia, y de Crimea.
Eremurus es un género con 60 especies aceptadas, de las 95 descritas, de plantas bulbosas perteneciente a la familia Xanthorrhoeaceae.
Marskinliljat (Eremurus) on heinäpuukasvien heimoon kuuluva suku. Ne luokiteltiin ennen kuuluviksi soihtuliljakasveihin. Lajeja tunnetaan 35.
Kukkien värejä ovat valkoinen, vaaleanpunainen ja keltainen.
Marskinliljoja tavataan luonnonvaraisina lähinnä Keski-Aasian vuoristossa.
Kasvit viihtyvät auringossa. Kasvupaikan tulee olla ravinteikas. Kasvi menestyy kuivassa tai kosteahkossa maassa.
Himalajanmarskililja, jättimarskinlilja, tarhamarskililja ja keltamarskinlilja soveltuvat käytettäviksi kukkatarhassa sekä leikkokukkana.[1]
Marskinliljat (Eremurus) on heinäpuukasvien heimoon kuuluva suku. Ne luokiteltiin ennen kuuluviksi soihtuliljakasveihin. Lajeja tunnetaan 35.
Eremurus (Érémurus) ou lis des steppes est une plante vivace à racine charnue de la famille des liliacées. La plante est originaire de l'Asie centrale et fleurit en mai et juin[1], toutefois l'espèce Eremurus thiodanthus est endémique de Crimée, en Europe orientale, et d'autres espèces sont originaires d'Asie mineure. Pour avoir une belle floraison, il faut éviter de déterrer les racines. Les tiges florales peuvent atteindre jusqu'à 3 mètres de haut. Les feuilles sont caduques et commencent à se dessécher au début de la floraison.
Selon World Checklist of Selected Plant Families (WCSP) (10 juil. 2010)[2] :
Eremurus (Érémurus) ou lis des steppes est une plante vivace à racine charnue de la famille des liliacées. La plante est originaire de l'Asie centrale et fleurit en mai et juin, toutefois l'espèce Eremurus thiodanthus est endémique de Crimée, en Europe orientale, et d'autres espèces sont originaires d'Asie mineure. Pour avoir une belle floraison, il faut éviter de déterrer les racines. Les tiges florales peuvent atteindre jusqu'à 3 mètres de haut. Les feuilles sont caduques et commencent à se dessécher au début de la floraison.
Eremurus M.Bieb. è un genere di piante erbacee perenni appartenente alla famiglia delle Asphodelaceae[1]. È conosciuto anche con il nome di "candela del deserto".[2]
Ha una radice corta e tozza e fiori bianchi, gialli o rosa.
L'infiorescenza ha una forma a spiga. Si compone di molti fiori di colore rame, giallo brillante, bianco neve, rosa pastello, arancio o qualsiasi combinazione di questi colori. Le foglie crescono in ciuffi di sottili, verdi strisce. Le specie sono note per le radici spesse che crescono fuori dalla parte centrale. L'eremoro è noto anche per essere relativamente alto e, a seconda della varietà, può raggiungere un'altezza di tre metri.[3]
Il genere è originario dell'Asia occidentale e centrale. La specie Eremurus thiodanthus è originaria della Crimea.
Il genere Eremurus comprende le seguenti specie:[4]
Le piante spesso sono coltivate a scopo ornamentale.
Eremurus M.Bieb. è un genere di piante erbacee perenni appartenente alla famiglia delle Asphodelaceae. È conosciuto anche con il nome di "candela del deserto".
Eremurus is een geslacht uit de affodilfamilie. De soorten komen voor in Centraal-Azië.
Eremurus is een geslacht uit de affodilfamilie. De soorten komen voor in Centraal-Azië.
Multimedia w Wikimedia Commons Pustynnik (Eremurus) – rodzaj roślin z rodziny złotogłowowatych liczący ok. 60 gatunków[3]. Występują od wschodniej części basenu Morza Śródziemnego po zachodnie Himalaje i północno wschodnie Chiny. Ponad 40 gatunków rośnie w Azji Środkowej[4]. Występują na siedliskach suchych – wydmach, pustyniach i półpustyniach, na stepach i murawach górskich. Nierzadko rosną masowo, zwłaszcza na terenach wypasanych, ponieważ ich liście nie są zjadane przez zwierzęta[4]. Kilkanaście gatunków i ich mieszańców uprawianych jest jako rośliny ozdobne[4].
Rośliny uprawia się jako ozdobne w miejscach słonecznych, na glebach dobrze przepuszczalnych, mineralnych i żyznych. Źle znoszą nadmiar wilgoci. Rozmnaża się je z nasion wysiewanych latem bezpośrednio po zbiorze lub przez podział bulw latem[5]. Ze względu na wymagania klimatyczne rośliny z tego rodzaju najczęściej uprawiane są w południowej Europie oraz w suchych częściach Ameryki Północnej[4].
Pustynnik (Eremurus) – rodzaj roślin z rodziny złotogłowowatych liczący ok. 60 gatunków. Występują od wschodniej części basenu Morza Śródziemnego po zachodnie Himalaje i północno wschodnie Chiny. Ponad 40 gatunków rośnie w Azji Środkowej. Występują na siedliskach suchych – wydmach, pustyniach i półpustyniach, na stepach i murawach górskich. Nierzadko rosną masowo, zwłaszcza na terenach wypasanych, ponieważ ich liście nie są zjadane przez zwierzęta. Kilkanaście gatunków i ich mieszańców uprawianych jest jako rośliny ozdobne.
Eremurus é um género botânico pertencente à família Asphodelaceae[1].
Eremurus é um género botânico pertencente à família Asphodelaceae.
«Eremurus — World Flora Online». www.worldfloraonline.org. Consultado em 19 de agosto de 2020Stäppliljesläktet (Eremurus) är ett växtsläkte med blommande växter i familjen afodillväxter. Släktet innehåller cirka 45 arter och de förekommer i Ukraina, Turkiet, Mellanöstern, Centralasien och Kina. Flera arter odlas som prydnadsväxer i Sverige.
Fleråriga örter med korta, kraftiga jordstammar. Rötterna är många och köttiga. Bladen sitter i rosett, basala, linjära. Blomstängeln är ogrenad och längre än bladen, med små stödblad och en toppställd klase. Blommorna sitter en och en per stödblad, de är tvåkönade. Hyllebladen bildar en klocklik, skålformad eller rörformad krona, de är fria eller förenade vid basen och har 1-5 nerver. Frukten är en rundad kapsel med tre rum.
Wikimedia Commons har media som rör Stäppliljesläktet.
Stäppliljesläktet (Eremurus) är ett växtsläkte med blommande växter i familjen afodillväxter. Släktet innehåller cirka 45 arter och de förekommer i Ukraina, Turkiet, Mellanöstern, Centralasien och Kina. Flera arter odlas som prydnadsväxer i Sverige.
Fleråriga örter med korta, kraftiga jordstammar. Rötterna är många och köttiga. Bladen sitter i rosett, basala, linjära. Blomstängeln är ogrenad och längre än bladen, med små stödblad och en toppställd klase. Blommorna sitter en och en per stödblad, de är tvåkönade. Hyllebladen bildar en klocklik, skålformad eller rörformad krona, de är fria eller förenade vid basen och har 1-5 nerver. Frukten är en rundad kapsel med tre rum.
Eremurus là một chi thực vật có hoa trong họ Xanthorrhoeaceae.[1]
Bài viết chủ đề Họ Thích diệp thụ này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia bằng cách mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn. Eremurus là một chi thực vật có hoa trong họ Xanthorrhoeaceae.
Eremurus M.Bieb. (1810)
Синонимы Типовой вид
Эре́мурус, или Ширя́ш[2] (лат. Erémurus) — род многолетних травянистых растений подсемейства Асфоделовые (Asphodelaceae) семейства Ксанторреевые (Xanthorrhoeaceae).
Корневище короткое, часто сверху окружено остатками старых листьев. Корни мясистые, скученные, цилиндрические или веретенообразно утолщённые.
Стебель одиночный, безлистный, выходящий из прикорневой розетки и несущий цветочную кисть.
Листья часто многочисленные, линейно-трёхгранные, снизу килевидные, узкие или широкие, плоские.
Цветочная кисть удлинённая, крупная. Цветки белые, розовые, грязно-красные, жёлтые или бурые, сидящие по одному в пазухе прицветника. Околоцветник колокольчатый или чашевидный, увядающий, доли свободные или при основании сросшиеся. Тычинок 6, подпестичные, с нитевидными нитями. Пыльники продолговатые или линейные. Завязь трёхгнёздная; столбик нитевидный; рыльце маленькое.
Коробочка почти шаровидная, перепончатая или полудеревянистая, гладкая или реже поперечно-морщинистая, трёхгнёздная, растрескивающаяся на три створки. Семена неправильно трёхгранные, с острыми гранями.
У некоторых видов Эремурусов наблюдается интересное приспособление для перекрёстного опыления насекомыми. Расправленный в начале цветения околоцветник сейчас же после созревания и выхода пыльцы вянет, завёртывается и представляет грязно-бурый комочек, на котором хорошо выделяются его сочные зелёные килевые отростки лепестков. Муха Sirphus pirastri, питающаяся зелёной листовой тлёй, бросается на эти зелёные вздутия, принимая их за тлю, причём вымазывается липкой пыльцой, которую и переносит на другие цветки[3].
Представители рода встречаются в засушливых местообитаниях в Западной и Центральной Азии, а также на юге Европы.
Наиболее распространённый из них — Эремурус представительный (Eremurus spectabilis) с буровато-жёлтыми цветками, встречается и на Кавказе, а Эремурус крымский (Eremurus tauricus) — в Крыму.
Эремурусы алтайский, Ольги, мощный, Регеля используются как пищевые и красильные растения. Листья и корни эремуруса Регеля окрашивают шерсть и шёлк в розовый, жёлтый и оливковый цвета[4].
Из корня эремуруса представительного можно получать клей, поскольку он содержит полисахарид эремуран, считающийся ценным заменителем гуммиарабика. Клей применяли в переплётном и сапожном деле. Возможно, этот клей входил в состав цемента многих древних построек Средней Азии, сохранившихся до наших дней[4].
Все виды очень декоративны, многие нуждаются в охране[4]. В средней полосе России в качестве садовых растений используются следующие виды и сорта: Эремурус гималайский (E. himalaicus), Эремурус алтайский (E. altaicus), Эремурус мощный (E. robustus), Эремурус Ольги (E. olgae), Эремурус гребенчатый (E. cristatus), 'Cleopatra' – цветки оранжевые, 'Romance' – цветки розовые, 'Isobel' – цветки лососевые[5].
Место посадки максимально солнечное и сухое. Почва песчаная или супесчаная. На глинистых почвах необходимо смешивать глину с песком и подсыпать песок под корневище и сверху. Глубина посадки корневищ около 15 см. К концу лета надземная часть эремурусов отмирает, в это время можно выкопать корневища и разделить их. Затем следует просушить их 2–3 недели в тенистом сухом месте и можно снова высаживать на постоянное место[5].
Род Эремурус входит в подсемейство Асфоделовые (Asphodelaceae) семейства Ксанторреевые (Xanthorrhoeaceae) порядка Спаржецветные (Asparagales).
Род Эремурус включает 60 видов[6]:
Эре́мурус, или Ширя́ш (лат. Erémurus) — род многолетних травянистых растений подсемейства Асфоделовые (Asphodelaceae) семейства Ксанторреевые (Xanthorrhoeaceae).
独尾草属（学名：Eremurus）是阿福花科下的一个属[1]，为多年生草本植物。该属共有约50种，分布于中亚和西亚的高山上。[2]
这是一篇與植物相關的小作品。你可以通过编辑或修订扩充其内容。 
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
