Al Toxoplàśma góndi (nóm sientìfic “Toxoplasma gondii”) 'l è 'n parasìta protozoo prutìsta dal gat (òspit definitìṿ) e 'd atri bèsti a sangṿ cald cuma i mamìfar (sórag, nimài e via dascurénd), gl'uśèi e 'l óm ch'al pōl dvintàr al sò òspit intermèdi quànd al s bèca la Toxoplaśmóśi. Anc al gat al pōl śugàr al rōl d'l òspit intermèdi cumpàgn a chi àtar mamìfar s'al magna di oocìsti stramnàdi in dla mèrda invéci che dal cìsti da la carna dal sò vitmi.
Al parasìta al fà part dla famìja di Sarcocystidae e 'l è la sōla spécie dal gènar Toxoplasma ch'a sa cgnós a 'l dè 'd incō.
Al cicclo 'd vita dal Toxoplàśma góndi al taca quànd al gat al s infèta magnànd dla carna cun dèntar dal cisti. In dal stómag i sûg gàstric i dìsfan la cisti librànd acsè 'l parasìta ch'al pasa in dal sò budèli in dua dvintâ adûlt al s multìplica cun la riprudusiòṅ sesuàla faghénd di oocìsti ch'i miśùran 10x12 micron e ch'i vènan cagàdi via c'n i pét. Qvést a sucéd sōl p'r una o dū stmani dòp l'infesiòṅ. Fóra dal còrp dal gat i gh métan dū dè a maduràr e dvintàr bòni p'r infetàr 'l òspit intermèdi.
Quànd chi lò al i manda śò catànd-i in gir o magnànd dla carna infèta (cun dal cisti dèntar cum a pōl far 'l óm) al s bèca 'l mâł. I parasìta i śbuśìs'n al budèli e i pàs'n in dal sangṿ ch'al gh sarvìs par rivàr dapartùt, specialmènt in dal cèluli di tesû in dua i s multìplican dvidénd-'s in dū e pò in quàt'r e in òt in fiṅ tant ch'la cèlula la sćiòpa.
L'è la prima faś dal mâł in dua, spétand ch'al sistéma imunitàri al faga gl'anticòrp, a pōl vgnir la févra, sèns cuma 'd “òs śbragâ”, giàdli grôsi acsè cuma 'l fégat e la milsa, stufìśia, mâł ad tèsta e a la góla. S'al parasìta al riva a i òć a s pōl anc armàgn'r òrub parchè la rétina la ténd a far infesiòṅ anc dòp di an [1]. I sugèt ch'i gh'aṅ al diféśi débuli, parchè p'r eśèmpi i aṅ fat di trapiànt, parchè i gh'àṅ 'l AIDS o i èṅ di vèć tarulî, i rìsćian ad bcar-as di brut mâi a 'l sarvèl o 'd murìr. Dòp soquànti stmani però al sistéma imunitàri al gh la cava a cumbàt'r al parasìta (secónda faś dal mâł) ch'al fà più fadìga a multiplicàr-as e par prutéś'r-as al s sèra dènt'r a na cisti in di mùscui o in dal sarvèl. In gènar la Toxoplaśmóśi in d'l óm la và avànti acsè par di an faghénd pôc dan. S'a s mala na dóna ch'la gh'à 'd avér fiōl 'l è invéci 'n bèl prubléma parchè 'l parasìta al pōl tacàr la cretinìśia a 'l putèṅ o cauśàr 'n abòrt [2].
Quànd al gat al magna la carna infèta al dvènta 'l sò òspit definitìṿ srand al sérć. I padròṅ di gat i gh'aṅ da pulìr da spés l'altéra in dua al sò bèsti i càgan, lavànd-'s anc al maṅ cum a ś dév p'r a n andàr minga in a risć ad malàr-as dla toxoplaśmóśi. Adès p'r al fat ch'i gat dumèstic i màgnan praticamènt sèmpar dal magnàr cumprâ cuma qvél in dal scatuléti o in dal busti, al perìcul al s è arbasâ dimóndi spustànd-'s invéci in di gat salvàdag.
A s è vist pò ch'i sórag, quànd i ciàp'n al parasìta, i dvèntan sfaciâ e i n gh'aṅ piò paùra di gat tant ch'in scàpan minga via quànd i sèntan 'l udōr dla sò pisa [3]. A sucéd acsè ch'al Toxoplàśma góndi al fà in manéra ad pasàr facimènt a 'l sò stadi finàł parchè p'r al gat 'l è dimóndi fàcil magnàr di sórag imbambî. In di óm invéci al parasìta al pōl far dvintàr mat o schisufrènig i malâ [4] o parsuàd'r al dóni a cupàr-as [5].
P'r arbasàr al risć ad ciapàr al parasìta a gh'è sèmpar da cōśar bèṅ la carna e da lavàr-as bèṅ dòp ès'r andâ fóra parchè a s pōl tucàr quèl in dua i aṅ cagâ dal bèsti malàdi librànd acsè di oocìsti dal Toxoplàśma góndi.
Al Toxoplàśma góndi (nóm sientìfic “Toxoplasma gondii”) 'l è 'n parasìta protozoo prutìsta dal gat (òspit definitìṿ) e 'd atri bèsti a sangṿ cald cuma i mamìfar (sórag, nimài e via dascurénd), gl'uśèi e 'l óm ch'al pōl dvintàr al sò òspit intermèdi quànd al s bèca la Toxoplaśmóśi. Anc al gat al pōl śugàr al rōl d'l òspit intermèdi cumpàgn a chi àtar mamìfar s'al magna di oocìsti stramnàdi in dla mèrda invéci che dal cìsti da la carna dal sò vitmi.
Al parasìta al fà part dla famìja di Sarcocystidae e 'l è la sōla spécie dal gènar Toxoplasma ch'a sa cgnós a 'l dè 'd incō.
Al cicclo 'd vita dal Toxoplàśma góndi al taca quànd al gat al s infèta magnànd dla carna cun dèntar dal cisti. In dal stómag i sûg gàstric i dìsfan la cisti librànd acsè 'l parasìta ch'al pasa in dal sò budèli in dua dvintâ adûlt al s multìplica cun la riprudusiòṅ sesuàla faghénd di oocìsti ch'i miśùran 10x12 micron e ch'i vènan cagàdi via c'n i pét. Qvést a sucéd sōl p'r una o dū stmani dòp l'infesiòṅ. Fóra dal còrp dal gat i gh métan dū dè a maduràr e dvintàr bòni p'r infetàr 'l òspit intermèdi.
Quànd chi lò al i manda śò catànd-i in gir o magnànd dla carna infèta (cun dal cisti dèntar cum a pōl far 'l óm) al s bèca 'l mâł. I parasìta i śbuśìs'n al budèli e i pàs'n in dal sangṿ ch'al gh sarvìs par rivàr dapartùt, specialmènt in dal cèluli di tesû in dua i s multìplican dvidénd-'s in dū e pò in quàt'r e in òt in fiṅ tant ch'la cèlula la sćiòpa.
L'è la prima faś dal mâł in dua, spétand ch'al sistéma imunitàri al faga gl'anticòrp, a pōl vgnir la févra, sèns cuma 'd “òs śbragâ”, giàdli grôsi acsè cuma 'l fégat e la milsa, stufìśia, mâł ad tèsta e a la góla. S'al parasìta al riva a i òć a s pōl anc armàgn'r òrub parchè la rétina la ténd a far infesiòṅ anc dòp di an . I sugèt ch'i gh'aṅ al diféśi débuli, parchè p'r eśèmpi i aṅ fat di trapiànt, parchè i gh'àṅ 'l AIDS o i èṅ di vèć tarulî, i rìsćian ad bcar-as di brut mâi a 'l sarvèl o 'd murìr. Dòp soquànti stmani però al sistéma imunitàri al gh la cava a cumbàt'r al parasìta (secónda faś dal mâł) ch'al fà più fadìga a multiplicàr-as e par prutéś'r-as al s sèra dènt'r a na cisti in di mùscui o in dal sarvèl. In gènar la Toxoplaśmóśi in d'l óm la và avànti acsè par di an faghénd pôc dan. S'a s mala na dóna ch'la gh'à 'd avér fiōl 'l è invéci 'n bèl prubléma parchè 'l parasìta al pōl tacàr la cretinìśia a 'l putèṅ o cauśàr 'n abòrt .
Quànd al gat al magna la carna infèta al dvènta 'l sò òspit definitìṿ srand al sérć. I padròṅ di gat i gh'aṅ da pulìr da spés l'altéra in dua al sò bèsti i càgan, lavànd-'s anc al maṅ cum a ś dév p'r a n andàr minga in a risć ad malàr-as dla toxoplaśmóśi. Adès p'r al fat ch'i gat dumèstic i màgnan praticamènt sèmpar dal magnàr cumprâ cuma qvél in dal scatuléti o in dal busti, al perìcul al s è arbasâ dimóndi spustànd-'s invéci in di gat salvàdag.
A s è vist pò ch'i sórag, quànd i ciàp'n al parasìta, i dvèntan sfaciâ e i n gh'aṅ piò paùra di gat tant ch'in scàpan minga via quànd i sèntan 'l udōr dla sò pisa . A sucéd acsè ch'al Toxoplàśma góndi al fà in manéra ad pasàr facimènt a 'l sò stadi finàł parchè p'r al gat 'l è dimóndi fàcil magnàr di sórag imbambî. In di óm invéci al parasìta al pōl far dvintàr mat o schisufrènig i malâ o parsuàd'r al dóni a cupàr-as .
P'r arbasàr al risć ad ciapàr al parasìta a gh'è sèmpar da cōśar bèṅ la carna e da lavàr-as bèṅ dòp ès'r andâ fóra parchè a s pōl tucàr quèl in dua i aṅ cagâ dal bèsti malàdi librànd acsè di oocìsti dal Toxoplàśma góndi.
