There are two speculations on where the name for the dodo came from. The more accepted source is the Dutch word "dodoor" which mean "sluggard." This word describes both the dodo's looks and appearance. The other speculation is that the name comes from the Portuguese word "doudo" which, meaning foolish or simple. (Strickland and Melville, 1848)
Our present day knowledge of what the dodo looked like is based on several sources. There are accounts from the diaries and writings of the sailors and captains who landed on Mauritius in the 16th and 17th century, drawings from the few humans who were able to witness them alive (although, it can't even be proven that all the artists who rendered the dodo ever actually saw one). There are a few fossils excavated from the island, which are kept at the British Museum, and a foot and a beak which are preserved at Oxford, but there are no complete stuffed specimens (models in museums are based on partial remains). From these records and pictures, scientists and ornithologists have pieced together a fairly detailed composite of the dodo.
The dodo was a large, plump bird covered in soft, grey feathers, with a plume of white at its tail. It had small wings that were far too weak to ever lift the dodo off the ground. Because it was flightless, those who saw the bird often thought it had no real wings at all, describing them as "little winglets." Study of the skeleton reveals, however, that the dodo did in fact have wings that were simply not used for flight, much like penguins' wings. The dodo's legs were short and stubby and yellow in color. On the end of the legs were four toes, three in front and one acting as a thumb in back, all with thick, black claws. The head was a lighter grey than the body, with small, yellow eyes. Many words have been devoted to the long, crooked and hooked beak, which was light green or pale yellow in color and was one of the most distinguishing features of the dodo. Those who saw it, marveled at the unique shape and size. One witness went so far as to describe it as grotesque. (Strickland and Melville, 1848; Fuller, 1987; Greenway, 1958; Britannica, 1986)
Range mass: 13000 to 23000 g.
Other Physical Features: endothermic ; bilateral symmetry
Although many pictures and stories place the dodo along the shores of Mauritius, it was actually a forest-dwelling bird. The island of Mauritius is home to a variety of biomes, such as plains, small mountains, forests, and reefs all along the shores. However, the dodo made its home primarily in the forest. (Fuller, 1987; Britannica, 1986)
Terrestrial Biomes: savanna or grassland ; forest ; scrub forest
Aquatic Biomes: reef
Dodo birds were once the inhabitants of Mauritius, a small, oyster-shaped island which lies approximately 500 miles east of Madagascar. (Britannica, 1986)
Biogeographic Regions: indian ocean (Native )
Scientists thoughts on the diet of the dodo are based mainly on speculation. Some sailors' accounts talk of watching dodos wade into water-pools to catch fish. They have been described as "strong and greedy" hunters. What really fascinated the visitors to Mauritius, however, was the fact that dodos seemed to eat stones and iron frequently and with no trouble. It is now surmised that the rocks eased digestion. (Strickland and Melville, 1848; Fuller, 1987)
The main purpose dodos served to humans, in the brief contact between the two species, was as food. The sailors frequently fed on wildlife from Mauritius while staying there, although it has been said that dodo meat was not particularly tasty. Still, they were hunted intensely, with sailors sometimes bringing back as many as 50 at a time. What they couldn't eat right away they would salt and bring back with them.
A few attempts were made to bring back a dodo alive. When this was sucessful, entreprenuers would capitalize on the unique looks of the bird and tour the dodos around Europe, displaying them in cages and demonstrating how the dodo could "eat" stones. (Strickland and Melville, 1848; Fuller, 1987)
The first group of sailors believed to have arrived on Mauritius were Portuguese, led by Captain Mascaregnas, in 1507. They had intended to land on the Cape of Good Hope in South Africa, but stormy conditions had blown them off course and they ended up finding respite on Mauritius. Several other expeditions, Portuguese, Dutch, British and others, made stops at the island in the following years. In the dodos, the sailors found amusement and, when they were running out of supplies, food.
The Dutch colonized Mauritius in 1644 . Along with groups of people, the ships brought cats, dogs, swine and sometimes monkeys. These animals quickly invaded the woods, trampling the nests and frightening the birds. These domestic creatures also devoured the dodo eggs and young. The interference of the foreign animals coupled with the continued overuse of the birds for food led to its total extinction by 1681. (Strickland and Melville, 1848; Britannica, 1986)
IUCN Red List of Threatened Species: extinct
Perception Channels: visual ; tactile ; acoustic ; chemical
Specifics about mating and incubation periods are not known. Several people have described the nests the dodo made as being deep in the forest, in a bed of grass. There, the female would lay one egg, which she would protect and raise. One sailor told about hearing the cries of a young dodo in its nest, which sounded "like that of a young goose." (Fuller, 1987; Greenway, 1958)
Key Reproductive Features: iteroparous ; gonochoric/gonochoristic/dioecious (sexes separate); sexual ; oviparous
In 1598, when a Dutch ship arrived on the island of Mauritius in the Indian Ocean, its sailors found a paradise clothed in a dense forest of ebony and bamboo and filled with bewildering wildlife. Many of the animals there were found nowhere else in the world, including a large flightless bird that would eventually be called the Dodo. One hundred years after its discovery the Dodo had vanished making it the first documented case of extinction caused solely by human interference.
Because Mauritius is a volcanic island and was never attached to the mainland, it had no mammals other than bats that had flown there. With no natural predators, the Dodo’s ancestors lost their ability to fly, adopted a ground-nesting habit, and became larger. Seventeenth-century observers commented on its diet of seeds, fruit, and probably tree roots.
The Dodo’s flightless nature made it vulnerable once humans arrived. It was easily hunted by European sailors and colonists who also began to cut down its forest home. Even more devastating were the effects of the non-native animals brought to the island. The pigs, cats, dogs, rats, and crab-eating macaques that arrived underwent a spectacular population explosion in an environment devoid of other mammals. Roaming dogs killed adult Dodos, while the rats, monkeys, and cats preyed on eggs and chicks.
By the middle of the 1600s Dodos were extremely rare and the species was almost certainly extinct before 1700. The date of the last sighting is disputed. For a long time, the date was thought to be 1681, from the account of sailor and scientist Benjamin Harry. Yet many commentators now think Harry may have been referring to another flightless bird, the Mauritian red rail, and the Dodo went extinct earlier.
Die Dodo (Raphus cucullatus) is 'n uitgestorwe vluglose voël wat net op die eiland Mauritius voorgekom het. Sommige genetiese subspesies soos die Rodriques Solitaire het ook uitgesterf en die twee saam het die subfamilie Raphinae, verwant aan duiwe, gevorm. Die naaste lewende familielid van die dodo is die Nicobar-duif.
Fossiele wat gevind is bewys dat die dodo ongeveer 1 meter hoog was en ongeveer 10–18 kg moes geweeg het. Verskeie tekeninge, skilderye en geskrewe verslae uit die 17de eeu bevestig die bestaan van die dodo. Hierdie grafiese bewyse verskil egter heelwat, wat dit onmoontlik maak om ‘n presiese omskrywing van die voorkoms van die dodo te verskaf. Dodos word uitgebeeld met bruin-grys vere, geel voete, 'n klossie stertvere, 'n grys, kaal kop, en 'n swart, geel en groen bek.
Min is ook bekend oor sy habitat en gedrag. Klippies in die dodo se krop is gebruik om sy kos te verteer. Voedsel het meestal uit vrugte en sade bestaan. Sy habitat was die woud in die droër kusgebiede van Mauritius gewees. Die nes word beskryf as dat ‘n enkele eier gelê word. Daar word vermoed dat die dodo deur evolusie ‘n vluglose voël geword het as gevolg van die geredelike beskikbaarheid van oorvloed voedselbronne en 'n relatiewe afwesigheid van roofdiere op Mauritius.
Die eerste aangetekende vermelding van die Dodo was deur Nederlandse matrose in 1598. In die opvolgende jare is die voëls gejag deur matrose, hul mak diere, en indringerspesies wat gedurende daardie tyd na Mauritius gebring is. Die laaste waarneming van 'n dodo was in 1662. Geen sekerheid bestaan oor die presiese datum van uitsterwing nie.
In die 19de eeu is navorsing gedoen oor 'n klein hoeveelheid oorskot van vier voëls wat in die vroeë 17de eeu na Europa gebring is. Een van hierdie is 'n gedroogde kop, die enigste sagte weefsel van die dodo wat vandag bestaan. Sedertdien is 'n groot hoeveelheid van die fossiele versamel uit Mauritius, meestal uit die Mare aux Songes-moeras.
Dodo-namaaksels word tans in Mauritius as toeriste-items verkoop.
El dodo o dronte (Raphus cucullatus) ye una especie estinguida d'ave columbiforme de la subfamilia Raphinae. Yera un ave non voladora endémica de les islles Mauriciu,[2] asitiaes nel océanu Índicu (a 900 km de la islla de Madagascar). El dodo, según otres aves del océanu Índicu, ente elles el solitariu de Rodrigues (de la islla Rodrigues), taba rellacionáu coles palombos que dexaren de volar pa volvese terrestres.[3]
La estinción del dodo, a finales del sieglu XVII,[1][4] convertir nel arquetipu d'especie estinguida por causa de seres humanos.[5]
Pola so temprana estinción, ye difícil tener una descripción precisa del dodo. Les qu'hai básense per un sitiu nes descripciones y dibuxos antiguos, y per otru llau nes cadarmes y restos atopaos,[6] unu de los cualos caltiense güei na so posible postura natural.[7] Como adaptación a la vida na islla, los dodos perdieron la capacidá de vuelu, y collo sufrieron tamién una fuerte regresión na musculatura y de los sos lligamentos nel esternón, amás d'un tresformamientu nel plumaxe, que se volvió filamentoso; la cola encurtióse extraordinariamente y quedó provista de solo unes poques plumes narquiáu y afitar sele.
Partiendo d'esto, puede dicise qu'el dodo yera una ave d'aprosimao un metro d'altor, de plumaxe abuxáu y con un pesu, que d'alcuerdu a analises realizaos en 2012, rondaba los 10 kg; sicasí otres publicaciones envaloren un rangu d'ente 9.5 y 17.5 kg.[8]
El so picu yera bien llargu (23 cm) y con una punta en forma de gaxarte que probablemente-y dexaba romper les corteces de los cocos. Les sos pates yeren marielles y robustes, con unes cuantes plumes rizaes nel so parte de tras. Tenía unes nales bien pequeñes, que xuníes al so gran pesu y un esternón insuficiente pa soportalo faíen-y incapaz de volar.
La imaxe tradicional del dodo ye la d'una ave gordo y cabileño, d'ende que se-y punxera como primer nome científicu Didus ineptus, pero esta visión foi puesta en dulda en tiempos recién. Anguaño, la opinión xeneral de la comunidá científica ye que los vieyos dibuxos del dodo retrataben a exemplares cautivos que fueren sobrealimentados.[9] Les cróniques de la dómina falen del so gran mambís, lo que de xuru en cautividá y con comida disponible causara'l so sobrepesu.
Mauriciu tien una estación seca y otra húmeda bien oldeaes, colo que probablemente a la fin de la estación húmeda, el dodo, atropara una bona cantidá de reserves de grasa, que lu sirviríen pa la temporada seca, cuando la comida fora escasa. Estos animales añeraben nel suelu.
El ser humanu llegó al so hábitat nel sieglu XVI. Les primeres noticies que se tuvieron n'Europa de l'ave paecen datar de 1574; en 1581 un conquistador español llevó un exemplar a Europa. Los descubridores portugueses llamaronlu «dodo» («estúpidu» na fala coloquial portuguesa) a l'ave pola so torpeza y la facilidá con que podía ser cazada (el dodo evolucionó ensin nengún contautu con seres humanos, polo que nun los vía como una amenaza). Tamién se-y llamó dronte, una denominación daqué más científica.
La llegada del home acarretó l'espardimientu de nueves especies na islla, incluyendo gochos, macacos cangrejeros, perros, gatos y aguarones, l'apaición de nueves enfermedaes y la mesma destrucción de los montes, de los cualos dependía en gran midida la subsistencia del dodo. Envalórase que'l saquéu de los sos niales per parte de les nueves especies tuvo un efeutu más devastador qu'el de la caza. De resultes producióse la completa estinción d'esta ave un sieglu dempués de la llegada de seres humanos a la islla.
Sir Thomas Herbert, el introductor de la pallabra «dodo», dedicó al animal en 1627 un dramáticu epitafiu:
Tienen un semblante murniu, como si fueren sensibles a la inxusticia de la naturaleza al modelar un cuerpu tan macizu destináu a ser dirixíu por nales complementaries verdaderamente incapaces de llevantalo del suelu.
El postreru exemplar foi vistu per últimu vegada en 1662,[10] anque esiste un avistamiento per parte d'un esclavu cimarrón en 1674, y envalórase que debió d'esistir hasta 1690.[11]
N'ochobre de 2005, una zona del Mare aux Songes (el xacimientu más importante de restos de dodo) foi escaváu por un equipu internacional d'investigadores. Atopáronse munchos restos, incluyendo güesus d'aves de distintes edaes,[6] y bona parte del cadarma d'un únicu individuu.[7] Antes d'esto disponíase de bien pocos restos de dodos, y la mayor parte de lo que se tenía yeren güesos aisllaos, ensin tener el conxuntu de la cadarma d'un únicu dodo, siendo les cadarmes esistentes montaxes a partir de güesos de diversa procedencia.
Un güevu de dodo esponse nel muséu d'East London en Sudáfrica. Unu de los restos que se caltuvieron más intactos y los únicos que caltuvieron daqué de texíu blando son los que s'esponen nel Muséu d'Historia Natural de la Universidá d'Oxford; consistentes na cabeza y les pates d'un mesmu individuu. Los restos del postreru exemplar disecáu de dodo conocíu caltener nel Muséu Ashmolean, pero escontra 1755 el conservador del muséu, dáu l'estáu de deterioru, refugar.
En xunu de 2007, unos aventureros esquizando una cueva nes Mauriciu atoparon el, hasta'l momentu, más completu y meyor calteníu cadarma de dodo.[12]
La etimoloxía de la pallabra "dodo" nun ta clara. Sicasí, esiste consensu alrodiu de que'l términu probablemente sía peyorativu.
Delles teoríes lo adscriben a la pallabra neerlandesa dodoor que significa folgazán. Otres rellacionar cola pallabra, tamién neerlandesa, dodaers que ye como se llama al zampullín común nos Países Baxos. Esta conexón puede tar basada nes plumes similares na so parte trasera o no desgarbado de dambos animales.[2]
Sicasí, sábese qu'el neerlandeses tamién llamaron al dodo como walghvogel ("ave repugnante" o "pavu cheirientu") en referencia al so sabor. Esti últimu nome foi usáu per primer vegada nel diariu del vice-almirante Wybrand van Warwijck que visitó les islles Mauriciu en 1598.
Dodo o dodaerse recoyer nel diariu del capitán Willem van Westsanen cuatro años más tarde,[13] pero nun ta claru si foi él, el primeru n'usar esti nome porque primero qu'el neerlandeses, los portugueses tuvieron na islla en 1507, anque nun crearon asentamientos permanentes. Por eso considérase la posibilidá de que "dodo" provenga de la espresión portuguesa doudo o doido que significa "estúpidu".[14]
Otra posibilidá que quepe ye que dodo sía un aproximamientu al propiu reclamu de l'ave, que taba formáu por dos sílabes iguales: "doo-doo".[2]
Foi nomáu nun primer momentu Didus ineptus por Carlos Linneo. En 1606 Cornelis Matelief de Jonge realizó un importante llabor de descripción del dodo, y d'otros animales y plantes de la islla.[15]
Piénsase que evolutivamente surdió de palombos que migraben ente África y el sudeste asiáticu, por esto tratábase d'una peculiar ave «áptera», una y bones l'ausencia de depredadores fixo que nun desenvolviera'l sistema muscular pal vuelu. Yera un pariente cercanu del solitariu de Rodríguez, otra ave de les Mauriciu que tamién s'escastó apenes un sieglu dempués. Créese que la palombu de Nicobar ye'l pariente más cercanu inda vivu.
Según una hipótesis de Stanley Temple, el tambalacoque, tamién conocíu como "árbol dodo", yera parte de l'alimentación de los dodos, y que solo en pasando pol tracto dixestivu d'unu d'ellos, les sos granes podíen granar, y que'l tambalacoque taba cercanu a la estinción, dada la desapaición del dodo. Pa demostrar la so tesis, alimentó a encomalo a pavos xavazs con 17 frutos de tambalacoque, de los que trés granaron. La so teoría tenía ciertos puntos escuros, como'l que nun se comprobó como funcionaba la guañada d'otres frutes en siendo comíes por pavos, colo que l'efeutu demostráu nun quedó del tou claru. Amás, Temple, nun tomó en cuenta los informes sobre la guañada de les granes de tamabalacoque de la guañada d'otres frutes d'A. W. Hill en 1941 y de H. C. King en 1946, quien afayaron que les granes granaben ensin necesidá d'escomiu previu, anque bien raramente.[16][17][18][19]
La historia del so descubrimientu y estinción, el so estrañu aspeutu y l'idea de que yera un páxaru tontu, convirtieron al dodo nun referente cultural importante y al que se fai mención dende diversos campos. L'escudu de Mauriciu incorpora un dodo rampante.[20]
El dodo fixo numberoses apaiciones en diverses obres lliteraries, anque quiciabes la más conocida sía en Alicia nel País de les Maravíes, de Lewis Carroll. Apaez nel capítulu 3 de dichu llibru, onde'l dodo entama una absurda carrera circular, na que decide que toos ganaron y por tanto, toos tienen de recibir un premiu.[21]
El dodo ye mentáu na obra filosófica Sobre la Voluntá na Naturaleza de Schopenhauer, onde se refier a l'ave como "Didus ineptus", señalando que la so estinción deber a la incapacidá de la so voluntá (esencia) pa desenvolver dalguna forma natural de proteición, puntualizando qu'ante la falta d'un cuerpu apropiáu, l'ave debió de desenvolver una intelixencia de nivel abondu como pa sobrevivir, como asocede con el royedores.[22]
Nes noveles de la detective lliteraria Thursday Next, de Jasper Fforde, los dodos clonaos son una mascota habitual, por casu El casu Jane Eyre.
Nel llibru Fantastic Beasts and Where to Find Them de J. K. Rowling, apaez ente'l llistáu d'animales míticos y dizse qu'el so verdaderu nome ye «diricawl» y que tien l'habilidá de sumir nun españíu de plumes y remanecer en cualesquier otru puntu, lo que fai que creamos que ta estinguíu cuando nun ye asina.
En 1938, creóse un looney tune surreal y allocáu llamáu Yoyo Dodo que protagonizó Porky in Wackyland y dende entós ye conocíu como un personaxe de dibuxos esitosu. Tamién apaecieron dodos en televisión, cómics y en películes como ye'l casu de la película de dibuxos animaos La era de xelu, onde los personaxes principales enfrentar por una sandía a una menada d'insensatos dodos.
El dodo ye'l símbolu del Zoo de Xerséi, n'Inglaterra, especializáu nel caltenimientu, reproducción y reintroducción d'especies en peligru d'estinción.
El dodo o dronte (Raphus cucullatus) ye una especie estinguida d'ave columbiforme de la subfamilia Raphinae. Yera un ave non voladora endémica de les islles Mauriciu, asitiaes nel océanu Índicu (a 900 km de la islla de Madagascar). El dodo, según otres aves del océanu Índicu, ente elles el solitariu de Rodrigues (de la islla Rodrigues), taba rellacionáu coles palombos que dexaren de volar pa volvese terrestres.
La estinción del dodo, a finales del sieglu XVII, convertir nel arquetipu d'especie estinguida por causa de seres humanos.
Dodo və ya Dront (lat. Raphus cucullatus) — göyərçinlər fəsiləsinin raphus cinsinə aid quş növü.
Quş ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Dodo və ya Dront (lat. Raphus cucullatus) — göyərçinlər fəsiləsinin raphus cinsinə aid quş növü.
El dodo (Raphus cucullatus, anomenat Didus ineptus per Linnaeus) era una espècie d'ocell no volador de 70 cm d'alçada i d'un pes de 13 a 25 kg. Els dodos habitaven a l'illa Maurici, situada a l'oceà Índic. S'alimentaven de fruits. El seu bec, gràcies a la seva forma, els permetia desescorçar els cocos. Feien el niu a terra.[1]
Es creu que l'origen evolutiu el tenien en els coloms que migraven entre l'Àfrica i el sud-est asiàtic, per això es tractava d'un peculiar colúmbid relativament àpter, ja que la manca de depredadors va fer que aquest ocell no desenvolupés el seu sistema muscular per al vol. Era un parent proper del Solitari de Rodrigues, un altre ocell de la regió propera a l'illa Maurici que també s'extingí, un segle més tard.
L'home arribà al seu hàbitat al segle XVI. Les primeres notícies que a Europa es van tenir de l'ocell semblen datar de l'any 1674; l'any 1681 un conquistador espanyol en portà un exemplar a Europa. Es creu que els descobridors portuguesos anomenaren dodo (de doudo, forma arcaica de doido, "estúpid", en el parlar col·loquial portuguès) l'ocell per la seva poca traça i la facilitat amb què podia ser caçat. En alguns idiomes s'anomena també dront o dronte, possiblement un nom nadiu.[2]
L'arribada de l'home portà la propagació de noves espècies per l'illa, com el porc i les rates, l'aparició de noves malalties i la destrucció del bosc, del qual depenia la subsistència del dodo. Com a conseqüència es produí la completa extinció d'aquest ocell un segle després de l'arribada de l'home a l'illa. Es tracta d'un dels exemples de la sisena extinció, provocada per l'ésser humà.
El dodo (Raphus cucullatus, anomenat Didus ineptus per Linnaeus) era una espècie d'ocell no volador de 70 cm d'alçada i d'un pes de 13 a 25 kg. Els dodos habitaven a l'illa Maurici, situada a l'oceà Índic. S'alimentaven de fruits. El seu bec, gràcies a la seva forma, els permetia desescorçar els cocos. Feien el niu a terra.
Es creu que l'origen evolutiu el tenien en els coloms que migraven entre l'Àfrica i el sud-est asiàtic, per això es tractava d'un peculiar colúmbid relativament àpter, ja que la manca de depredadors va fer que aquest ocell no desenvolupés el seu sistema muscular per al vol. Era un parent proper del Solitari de Rodrigues, un altre ocell de la regió propera a l'illa Maurici que també s'extingí, un segle més tard.
L'home arribà al seu hàbitat al segle XVI. Les primeres notícies que a Europa es van tenir de l'ocell semblen datar de l'any 1674; l'any 1681 un conquistador espanyol en portà un exemplar a Europa. Es creu que els descobridors portuguesos anomenaren dodo (de doudo, forma arcaica de doido, "estúpid", en el parlar col·loquial portuguès) l'ocell per la seva poca traça i la facilitat amb què podia ser caçat. En alguns idiomes s'anomena també dront o dronte, possiblement un nom nadiu.
L'arribada de l'home portà la propagació de noves espècies per l'illa, com el porc i les rates, l'aparició de noves malalties i la destrucció del bosc, del qual depenia la subsistència del dodo. Com a conseqüència es produí la completa extinció d'aquest ocell un segle després de l'arribada de l'home a l'illa. Es tracta d'un dels exemples de la sisena extinció, provocada per l'ésser humà.
Aderyn mawr o ynys Mawrisiws yng Nghefnfor India oedd y Dodo (Raphus cucullatus). Roedd ganddo gorff swmpus, coesau byr a phig bachog hir. Ni allodd hedfan oherwydd ei adenydd bach.
Cofnodwyd y dodo am y tro cyntaf ym 1598 gan forwyr Iseldiraidd.[1] Cafodd yr oedolion eu gor-hela gan forwyr a chafodd yr wyau a'r cywion eu bwyta gan foch, mwncïod a llygod mawr. Diflannodd yr adar olaf yn ystod ail hanner yr 17g.[1]
Aderyn mawr o ynys Mawrisiws yng Nghefnfor India oedd y Dodo (Raphus cucullatus). Roedd ganddo gorff swmpus, coesau byr a phig bachog hir. Ni allodd hedfan oherwydd ei adenydd bach.
Cofnodwyd y dodo am y tro cyntaf ym 1598 gan forwyr Iseldiraidd. Cafodd yr oedolion eu gor-hela gan forwyr a chafodd yr wyau a'r cywion eu bwyta gan foch, mwncïod a llygod mawr. Diflannodd yr adar olaf yn ystod ail hanner yr 17g.
Dronte mauricijský, také známý jako blboun nejapný anebo dodo, je vyhynulý druh nelétavého ptáka, žijícího jako endemit na ostrově Mauricius v Indickém oceánu. Jeho nejbližší příbuzný byl dronte samotářský (Pezophaps solitaria), se kterým tvořili podčeleď drontovití (Raphinae) čeledi holubovití (Columbidae). Vzhledem k tomu, že i dronte samotářský vyhynul, je nejbližším žijícím příbuzným doda holub nikobarský (Caloenas nicobarica). Z ostrova Réunion pocházejí záznamy o bílých drontech, ty jsou však považovány za chybné.
Dronte mauricijský měřil asi 1 metr a vážil přes 10 kg. Vzhled drontů mauricijských se dochoval pouze na kresbách, malbách a v popisech ze sedmnáctého století. Vzhledem k tomu, že se jednotlivé údaje značně liší a pouze některé ilustrace byly založeny na živých exemplářích, není známa přesná podoba ptáka ani jeho chování. Dříve byl dronte mauricijský považován za tlustého a pomalého ptáka; nyní ho odborníci považují za ptáka dobře přizpůsobeného ekosystému. Dodo se obyčejně zobrazuje s hnědošedým peřím, žlutými končetinami, chomáčem peří na ocase a šedou neopeřenou hlavou s černým, žlutým nebo zeleným zobákem. K trávení potravy, kterou pravděpodobně tvořilo ovoce, mu pomáhaly gastrolity. Za jeho hlavní biotop se považují lesy v sušších pobřežních oblastech ostrova. Snůška prý činila pouze jediné vejce. Předpokládá se, že dodo se stal nelétavým ptákem kvůli dostupnosti potravních zdrojů a relativní nepřítomnosti predátorů na Mauriciu.
První zmínka o drontem pochází z roku 1598 od nizozemských námořníků. V následujících letech začal být loven jak námořníky, tak decimován novými, nepůvodními druhy, zatímco jeho přirozené prostředí bylo ničeno. Poslední pozorování doda pochází zřejmě z roku 1662. Jeho vyhynutí nebylo zaznamenáno okamžitě a někteří lidé jej považovali za mytické stvoření. V 19. století byly prozkoumány pozůstatky čtyř exemplářů, které se dostaly do Evropy na počátku 17. století. Jedním ze vzorků byla i konzervovaná hlava doda, jediná měkká tkáň, která se dochovala dodnes. Od té doby se na Mauriciu našlo množství subfosilních pozůstatků drontů, vyzvednutých většinou z bažiny Mare aux Songes. Zánik dronta během méně než sta let od jeho objevu poukázal na dříve neznámý problém vymizení celého druhu následkem lidské činnosti. Rozsáhlé pozornosti se mu dostalo od jeho vystoupení v knize Alenka v říši divů a od té doby se stal součástí populární kultury, často jako symbol vyhynutí a zastarávání.
Raní výzkumníci dronta mauricijského řadili do různých ptačích skupin. Dodo byl považován za malý druh pštrosa, chřástala, albatrosa nebo supa.[2] Teprve roku 1842 dánský zoolog Johannes Theodor Reinhardt na základě studia lebky objevené v Dánském přírodovědném muzeu navrhl považovat dronta mauricijského za člena čeledi holubovitých, přizpůsobeného životu na zemi.[3] Nejprve tím sklidil ve vědecké komunitě posměch, ale dva angličtí přírodovědci Hugh Edwin Strickland a Alexander Gordon Melville se Reinhardtových výsledků zastali v monografii The Dodo and Its Kindred (Dodo a jeho příbuzní) z roku 1848.[4] Po pitvě zachovalé lebky a nohy z Muzea přírodní historie Oxfordské univerzity a porovnáním s ostatky jiného vyhynulého druhu, dronta samotářského (Pezophaps solitaria) z ostrova Rodrigues, navíc dospěli k názorů, že tyto dva druhy byly úzce příbuzné. Strickland uvedl, že i když se nejednalo o druhy totožné, tito ptáci společně sdíleli mnoho charakteristických rysů kostí končetin, které jsou jinak známy pouze u holubů.[5]
Strickland a Melville prokázali podobnost dronta s holuby v mnoha ohledech. Ukázali na velmi krátkou část zobáku tvořenou keratinem a na jeho dlouhou štíhlou základnu. Podobně jako u ostatních holubů se také vyvinula holá kůže okolo očí, která dosahovala až téměř k zobáku. Čelo bylo vzhledem k zobáku posazeno vysoko a nosní dírky se nacházely uprostřed zobáku a byly obklopeny kůží, což je kombinace fyzických vlastností typická pouze pro holuby. Končetiny dronta mauricijského se také nejvíce podobaly holubím, a to jak stavbou kostí, tak šupinami. S těmito ptáky jej spojovalo také výrazně vyvinuté vole. Holubovití ptáci mají tendenci snášet málo vajec a i dronte pravděpodobně snášel pouze jediné. Podobně jako holubi neměl dronte radličnou kost ani přepážku nosních dírek a sdílel anatomické detaily dolní čelisti, lícních kostí anebo patra. Lišil se zvláště malými rozměry křídel a zobákem neúměrně velkým vzhledem ke zbytku lebky.[5]
Během 19. století bylo několik druhů vyhodnoceno jako kongenerických (patřících do společného rodu) s drontem mauricijským, a to včetně dronta samotářského a ibisa réunionského, kteří byli hodnoceni jako Didus solitarius a Raphus solitarius (Didus a Raphus jsou jména pro dronta používaná různými autory té doby). Britský vědec Abraham Dee Bartlett roku 1852 popsal kosti z Rodriguesu, později přisouzené drontemu samotářskému, jako nový druh Didus nazarenus,[6] což je v současnosti synonymum tohoto druhu. Rovněž některé kresby chřástala rezavého (Aphanapteryx bonasia) byly identifikovány jako dronteové: druhy Didus broeckii a Didus herberti.[7]
Po mnoho let se dronte mauricijský a samotářský řadili do čeledi Raphidae (starší synonymum Dididae), protože jejich přesné vztahy s jinými holuby nebyly osvětleny. Jiná systematika také tyto dva druhy řadila do dvou vlastních monotypických čeledí nazvaných Raphidae a Pezophapidae, a dle ní se tyto druhy vyvíjely konvergentně.[8] Osteologická analýza a analýzy DNA nakonec vedly ke zrušení čeledi Raphidae a dronte mauricijský a samotářský jsou dle nich umístěni do podčeledi Raphinae umístěné do čeledi holubovitých.[9]
V roce 2002 americká genetička Beth Shapirová s kolektivem poprvé analyzovala DNA dronta mauricijského. Na základě srovnání mitochondriálních cytochromů b a genu 12S rRNA izolovaných ze zánártí oxfordské nohy a stehenní kosti dronta samotářského byl potvrzen blízký vztah mezi těmito dvěma druhy a také jejich systematické zařazení mezi holubovité. Jako nejbližší žijící příbuzný dronta mauricijského pak byl určen holub nikobarský (Caloenas nicobarica), následovaný rodem korunáči (Goura) a holubem zejkozobým (Didunculus strigirostris). Samotné vědecké jméno holuba zejkozobého znamená „zobák podobný dodovi”. Kladogram, doprovázející studii, je zobrazen níže.[10][11]
Goura victoria (korunáč vějířový)
Caloenas nicobarica (holub nikobarský)
† Pezophaps solitaria (dronte samotářský)
† Raphus cucullatus (dronte mauricijský)
Didunculus strigirostris (holub zejkozobý)
.jpg)
Podobný kladogram byl publikován roku 2007, avšak došlo ke změně umístění korunáče a holuba zejkozobého a na základnu kladů byl umístěn holub horský (Otidiphaps nobilis) a holub břidlicový (Trugon terrestris).[12] DNA dronta byla získána z oxfordského vzorku; protože je tento materiál už degradován a ze subfosilních pozůstatků (nedávno vzniklé zkameněliny, u kterých ještě nedošlo k plné fosilizaci, a stále tak obsahují organické složky) nešlo žádnou použitelnou DNA získat, je nutné výsledky ještě ověřit.[13] Na základě podobnosti v chování a vzhledu navrhl Jolyon C. Parish, aby v souladu s genetickými analýzami byli dronte mauricijský a samotářský zařazeni spolu s korunáči a dalšími druhy do podčeledi Gourinae. Roku 2014 byla analyzována DNA jediného známého vzorku vyhynulého holuba kropenatého (Caloenas maculata). Podle výsledků šlo o příbuzného holuba nikobarského, čímž by byl příbuzný i s oběma druhy drontů.[14]
Studie z roku 2002 ukázala, že poslední společný předek dronteho mauricijského a samotářského žil asi v paleogénu či neogénu před asi 25,6 miliony lety. Maskarénské ostrovy (Mauricius, Réunion a Rodrigues) jsou vulkanického původu a vznikly před více než 10 miliony lety. Předchůdci obou ptáků proto pravděpodobně ještě dlouhou dobu po odštěpení obou linií dovedli létat.[15] Dle hypotézy se na Maskarény dostali ptáci „ostrovními skoky” z jižní Asie.[14] Nepřítomnost velkých býložravců, kteří by s novými druhy byli v kompetičním vztahu o potravu, dovolila drontemu mauricijskému a samotářskému vyrůst a stát se nelétavými ptáky.[16][17] Navzdory odlišné stavbě těla, včetně větší lebky, měly oba tyto druhy stavbu kostry podobnou menším druhům holubů.[18]
Další vyhynulý druh velkého nelétavého holuba, Natunaornis gigoura, pocházející z Fidži, byl popsán v roce 2001. Byl pouze o něco menší než dronte mauricijský a samotářský a pravděpodobně též příbuzný korunáčům.[19]
Jedno z prvních jmen pro doda byl nizozemský název Walghvogel, který byl poprvé použit v deníku víceadmirála Wybranda van Warwijcka během druhé nizozemské expedice do Indonésie (1598).[20] Nizozemský název Walghe lze do češtiny přeložit jako nechutný nebo bez chuti, vogel znamená pták. Z nizozemštiny jméno přešlo do němčiny jako Walchstök nebo Walchvögel.[21] Původní nizozemská zpráva Waarachtige Beschryving byla ztracena, nicméně se dochoval anglický překlad:[22]
Po jejich levé ruce byl malý ostrov jménem Heemskirk a záliv samotný nazvali Warwick Bay… Tady zůstali 12 dní, aby se občerstvili a objevili zde velké množství ptáků dvakrát tak velkých jako labutě, které nazvali Walghstocks neboli Valiví ptáci. Byli velmi dobří na maso. Ale nalezli i mnoho holubů a papoušků a od té doby pohrdali velkými Valivými ptáky jako jídlem, nazývali je odpornými nebo nechutnými ptáky.
Posádka holandské lodi Gelderland se v roce 1602 zmiňovala o ptákovi jako o drontem (v překladu znamená nafouklý, odulý), a toto jméno se stále používá v některých jazycích včetně češtiny.[23] Tato posádka dronta mauricijského označovala také jako griff-eendt a kermisgans.[24]
Původ slova dodo není jasný. Může se jednat o odvozeninu nizozemského výrazu dodoor − lenoch. Pravděpodobnější je, že termín pochází z nizozemského dodaars. Význam tohoto slova lze přeložit jako velká zadnice či chomáč na zadnici (což by odkazovalo na chomáč peří na zadku drontů).[25] První záznam o jménu dodaars pochází z deníku kapitána Willema Van West-Zanena z roku 1602.[26] Anglický spisovatel Sir Thomas Herbert byl první, kdo název dodo uveřejnil, a sice ve svém cestopisu z roku 1634; dle něj je slovo portugalského původu.[24] Společně se jménem dodo pronikl do angličtiny také název dodar, od jehož používání se nicméně od 18. století upustilo. Některé zdroje stále uvádějí, že název dodo pochází z portugalského doudo (hlupák, blázen). Také bylo navrženo, že toto jméno vychází z volání ptáka, znějícího dů, dů.[27]
Latinský přívlastek cucullatus (v překladu s kapucí) poprvé použil Španěl Juan Eusebio Nieremberg roku 1635, který dronteho zařadil jako labuť do rodu Cygnus. Švédský systematik Carl Linné ve svém díle Systema naturae zvolil cucullatus coby odborné druhové jméno. Ptáka poté popsal jako Struthio cucullatus, tedy jako zástupce pštrosů.[5] Teprve francouzský zoolog Mathurin Jacques Brisson vytvořil roku 1760 pro dronteho nový rod Raphus, kam je v současnosti řazen coby Raphus cucullatus. Linné ještě roku 1766 vytvořil pro dronteho binomické jméno Didus ineptus. V překladu toto jméno znamenalo nejapný dodo (viz i český alternativní název blboun nejapný). V souladu s pravidly nomenklatury se stalo toto novější jméno vědeckým synonymem.[28]
Vzhledem k tomu, že se nedochovaly žádné kompletní exempláře dronta mauricijského, je těžké určit skutečnou podobu živého ptáka.[20] Primární zdroje popisující jeho vnější vzhled pocházejí pouze z doby mezi objevením a vyhynutím ptáka, tedy mezi lety 1598 a 1662.[29] Podle většiny těchto záznamů měl dodo šedé nebo hnědé peří se světlejšími ručními letkami a chomáč kudrnatého světle zbarveného peří na zadním konci těla. Hlava byla šedá a neopeřená, zobák byl zobrazován jako zelený, černý nebo žlutý a končetiny měl dronte statně stavěné, nažloutlé barvy, s černými pařáty.[30]
Na základě subfosilních pozůstatků, které byly dovezeny do Evropy během 17. století, vyšlo najevo, že dronteové byli dosti velkými ptáky, s výškou až 1 metr. Vyvinul se u nich pohlavní dimorfismus; samci dosahovali větší velikosti než samice a navíc měli delší zobáky. Odhady hmotnosti se mezi jednotlivými studiemi liší. Roku 1993 Bradley C. Livezey ve své studii usoudil, že samci vážili 21 kg a samice 17 kg.[31] Andrew C. Kitchener ve své studii z roku 1993 soudil, že vysoké soudobé odhady hmotnosti dodů jsou založené na překrmených jedincích chovaných v Evropě v zajetí. Dle něj by ptáci ve volné přírodě vážili 10,6 až 17,5 kg, avšak vykrmení jedinci mohli vážit 21,7 až 27,8 kg.[32] Další studie (Angst & kol., 2011) odhadla průměrnou hmotnost dronta na 10,2 kg.[33] Ta byla také zpochybněna a ohledně hmotnosti i nadále probíhají spory.[34][35] Studie z roku 2016 na základě výpočetní tomografie odhadla váhu na 10,6 až 14,3 kg. Také bylo navrženo, že hmotnost závisela na sezóně. V chladných sezónách prý byli dodové těžší.[36]
Lebka dronta se značně lišila od lebek jiných holubů. Byla robustnější, zobák měl zahnutou špičku a ve srovnání s čelistmi byla krátká: horní část zobáku dosahovala téměř dvojnásobné velikosti než lebka. Lebka byla, s výjimkou zobáku, širší než delší, čelní kosti tvořily kupoli s nejvyšším bodem nad zadní částí očnic. Vzadu se lebka svažovala dolů. Většinu zadní části lebky zabíraly očnice. Sklerotikální prstence uvnitř oka tvořilo jedenáct malých kostí, podobně jako u jiných druhů holubů. Dolní čelist byla mírně zakřivená a každá její polovina měla jediný otvor, opět podobně jako u jiných holubů.[18]
Dronte měl asi 19 krčních a hrudních obratlů, šestnáct bederních a křížových obratlů, šest ocasních obratlů a pygostyl (srostlé koncové ocasní obratle). Krk měl dobře vyvinuté oblasti pro upevnění svalů a vazů, pravděpodobně pro podporu těžké lebky a zobáku. Na každé straně měl šest žeber. Vyvinula se velká hrudní kost (sternum), ve srovnání s jinými druhy holubů však byla v poměru k velikosti těla menší, protože dronte neuměl létat. Hrudní kost byla pneumatická, široká a relativně tlustá v průřezu. Pletenec horních končetin, lopatky a křídelní kosti byly ve srovnání s létajícími druhy holubů redukovány.[18]
Většina dobových popisů dronta se nachází v lodních záznamech a denících lodí nizozemské Východoindické společnosti, které kotvily u pobřeží ostrova. Tyto záznamy byly využívány coby průvodce pro jiné plavby. Jen několik záznamů dronta je založených na vlastních pozorováních, většina z nich částečně opisuje dřívější zprávy. Žádná ze zpráv nebyla napsána vědcem.[13][20] Jeden z nejčasnějších záznamů o drontem z deníku námořníka van Warwijcka z roku 1598 zní:
Jsou zde velmi početní modří papoušci, stejně jako ostatní ptáci; mezi nimi jsou ptáci nápadní pro svou velikost, větší než naše labutě s obrovskou hlavou pokrytou pouze z poloviny peřím, jako by měli oblečenou kapuci. Tito ptáci nemají křídla, na jejich místě vyčnívají 3 nebo 4 pera. Ocas se skládá z několika měkkých ohnutých per, která jsou popelavě zbarvená. Nazvali jsme je Walghvogel, protože čím déle a častěji byli vařeni, tím se maso stávalo tužší a mdlejší chuti. Nicméně jejich břicho a prsa měly celkem příjemnou chuť a snadno se žvýkaly.
Jeden z nejpodrobnějších popisů zanechal sir Thomas Herbert v knize A Relation of Some Yeares Travaille into Afrique and the Greater Asia (1634).
Dodo může být pro svůj vzhled a kurióznost považován za protiklad fénixe: jeho tělo je kulaté a tlusté, jen málokdy váží méně než 50 liber. Je považován spíše za podivnost než za jídlo, tlusťoši by je možná jedli, ale pro jemné jazýčky jsou odporní a nevýživní. Jeho vzhled vyzařuje smutek, jako selhání rozumu Přírody, když vytvořila tak velké tělo doplněné tak malými a nemohoucími křídly, že slouží jen k tomu, aby ukázaly, že jde o ptáka. Polovina hlavy je nahá a zdá se pokryta jemným chmýřím, zobák je zkroucen dolů, uprostřed jsou nozdry a od nich do konce je zbarven světle zeleně s bledě žlutým odstínem. Oči jsou malé a kulaté a vypadají jako diamanty. Tělo je pokryto prachovým peřím, ocas tvoří tři neúměrně malá pera, končetiny odpovídají tělu. Jeho drápy jsou ostré, má velkou chuť k jídlu, polyká i kameny nebo železo.
Lodní deník holandské lodi Gelderland z let 1601 až 1603, znovuobjevený v 60. letech 20. století, obsahuje jediné známé náčrtky živých anebo čerstvě zabitých drontů vytvořené přímo na Mauriciu. Jsou přisuzovány profesionálnímu kreslíři Jorisovi Joostenszovi Laerlovi, který kreslil i jiné v současnosti vyhynulé ptáky, a ještě jednomu méně dovednému umělci.[37] Kromě těchto několika náčrtků není známo, kolik z asi dvaceti kreseb ze 17. století je založeno na živých nebo vycpaných kusech, což ovlivňuje jejich spolehlivost.[20]
Všechny kresby po roce 1638, kdy se pták stal vzácnější, se zdají být založené na dřívějších obrázcích. Rozdíly v kresbách tehdejších malířů, jako byl Anthonie Cornelis Oudemans a Masaudži Hačisuka, vedly k spekulování o pohlavním dimorfismu, ontogenetických změnách a dokonce o existenci několika různých druhů, ale tyto teorie již nejsou přijímány. Vzhledem k tomu, že detaily jako zbarvení zobáku a peří či podoba ocasního peří se liší od popisu k popisu, není možné spolehlivě určit přesný vzhled.[38] Odborník na dronta Julien Hume poukázal na to, že nozdry živého dronta by měly tvar malých štěrbin, podobně jako na kresbách z lodi Gelderland či na obrazu nizozemského malíře Cornelia Saftlevena nebo mughalského umělce Ustada Mansura, a jako vzor v tomto případě tedy pravděpodobně posloužily živé exempláře. Naopak obrazy se zřetelnými nozdrami byly pravděpodobně namalovány na základě vycpanin.[20] Na většině kreseb je dronte znázorněn s roztaženými křídly jako u ptáků běžců (pštros, kivi).[18]
Tradiční pojetí představuje dronta jako velmi tlustého neohrabaného ptáka, ale tento názor může být přehnaný. Mnoho starých evropských obrazů tohoto ptáka bylo založeno na vykrmených ptácích v zajetí nebo na vycpaných exemplářích.[39] Některé teorie též hovoří o tom, že tyto obrazy představují dronta s načepýřeným peřím.[33] Nejčastějším ilustrátorem doda byl nizozemský malíř Roelandt Savery, vytvořil nejméně deset kreseb tohoto ptáka. Jeho slavný obraz z roku 1626, který je v současnosti nazýván Edwardsův dodo (vyobrazeného ptáka vlastnil ornitolog George Edwards), se od té doby stal typickým obrazem dronta a byl zdrojem řady dalších ilustrací. Dnes je ve sbírce Přírodopisného muzea v Londýně.[40][41]
Indická malba z dob Mughalské říše znovuobjevená v Petrohradě v 50. letech 20. století představuje dronta společně s jinými indickými druhy ptáků.[42] Je na ní zobrazen štíhlejší, nahnědlý pták a objevitel této kresby A. Ivanov ji společně s Humem považuje za jedno z nejpřesnějších zobrazení živého dronta; okolní ptáci jsou jasně identifikovatelní a v reálných barvách.[43] Malba pochází z období kolem roku 1630 a za jejího autora je považován mughalský dvorní malíř Ustad Mansur. Je založena na živém exempláři ze zvěřince císaře Džahángíra, který se nacházel v Súratu. Anglický cestovatel Peter Mundy tvrdil, že zde viděl dva dody někdy mezi léty 1628 až 1633.[20][44] Další indická ilustrace ptáka byla objevena roku 2014, ale nakonec bylo zjištěno, že je odvozena z německé ilustrace z roku 1836.[45]
O chování dronta mauricijského je známo pouze málo, neboť většina dobových popisů byla velmi krátká.[32] Na základě odhadů hmotnosti se samci prý dožívali až 21 let, samice kolem 17 let.[31] Podle studia končetin se zdá, že se jednalo o celkem schopného běžce.[32] Končetiny byly robustní a silné, aby unesly tak mohutného ptáka. Svého nositele učinily v hustých lesích (než do nich zasáhli lidé) ostrova asi dosti agilním. Krátká křídla drontovi neumožňovala let, avšak možná mohla být využívána pro předvádění nebo mohla ptákovi pomoci udržovat rovnováhu; některé současné žijící druhy holubů křídla někdy využívají pro stejné účely.[18] Příbuzný dronte samotářský využíval svá křídla také jako zbraň. Přestože se jednalo o nejbližší známé příbuzné, neexistují žádné důkazy, že by i dronte mauricijský využíval křídla tímto způsobem. Byly sice objeveny kosti s vyléčenými frakturami, ve srovnání s drontem samotářským však byla křídla kratší a méně osvalená. Namísto nich mohl dodo využívat jako zbraň svůj velký zobák. Vzhledem k tomu, že Mauricius je bohatší na srážky a má méně sezónních výkyvů než Rodrigues, potrava zde zřejmě byla dostupnější, a z tohoto důvodu by měl dronte mauricijský mít méně důvodů k agresivnímu chování. Naopak odlišné podmínky na Rodriguesu vedou k závěru, že dronte samotářský se pravděpodobně choval agresivněji.[46]
Dronte mauricijský se vyskytoval na ostrově Mauricius východně od Madagaskaru. Preferovaný biotop tohoto ptáka neznáme, ale dle starých zpráv se vyskytoval v suchých pobřežních zalesněných oblastech na jihu a západě ostrova. Tento názor podporuje řada subfosilních pozůstatků vyzdvihnutých z bažiny Mare aux Songes nedaleko od moře na jihovýchodě ostrova.[47] Takto omezený areál rozšíření na ostrově mohl přispět k zániku ptáka.[48] Mapa z roku 1601 z deníku lodi Gelderland pak zobrazuje ostrůvek blízko Mauricia, na němž prý námořníci chytili dronty. Palentolog Julien Hume si myslí, že se jednalo o ostrov l'île aux Benitiers v zálivu Tamarin při západním pobřeží Mauricia.[37][49] Některé subfosilní pozůstatky pocházejí také z horských oblastí, a je tedy pravděpodobné, že se pták vyskytoval i zde. Na základě prací v bažinách Mare aux Songes vyšlo najevo, že stanoviště doda bylo tvořeno stromy Sideroxylon grandiflorum, pandány a endemitními druhy palem.[36][50]
Po příchodu lidí na Mauricius vyhynula řada původních tvorů, celý ekosystém ostrova je značně poškozen a jen těžko obnovitelný. Před příchodem lidí byl ostrov zcela porostlý lesy, nicméně kvůli odlesňování z nich zůstalo pouze několik zbytků.[51] Přežívající endemitní fauna je stále vážně ohrožena.[52] Dronte mauricijský žil vedle jiných v novověku vyhynulých ptáků, jako byli chřástal rezavý (Aphanapteryx bonasia), holub lesní (Alectroenas nitidissima), papoušek širokozobý (Lophopsittacus mauritianus), papoušek Bensonův (Psittacula bensoni), sovka Sauzierova (Mascarenotus sauzieri), lyska mauricijská (Fulica newtonii) nebo kachna mauricijská (Anas theodori). Žily zde také některé druhy želv, na Mauriciu a Réunionu se vyskytoval kaloň maskarénský (Pteropus subniger) a hlemýžď Tropidophora carinata, oba druhy rovněž vyhynuly. Zanikly též rostliny jako polouš Casearia tinifolia či orchidej Angraecum palmiforme.[53]
Holandský dopis z roku 1631, znovuobjevený teprve roku 2017, poskytuje jediné svědectví o drontově stravě. Také se zmiňuje o tom, že pták využíval svůj zobák k obraně před nepřáteli. Dokument používá k popisu zvířete slovní hříčky, přičemž dronte představuje zřejmě alegorii pro bohaté starosty.[54]
Starostové jsou skvostní a hrdí. Prezentují se neústupností, přísným pohledem a široce otevřenými ústy, bezstarostnou a neohroženou chůzí. Nechtěli před námi ustoupit; jejich zbraní byl zobák, se kterým mohli zuřivě klovnout. Živili se syrovým ovocem. Nebyli přílišně oblečení, ale byli bohatí a tlustí, proto jsme je přinesli na palubu, k uspokojení všech nás.
Kromě spadaného ovoce dodo pravděpodobně žral také ořechy, semena, cibule rostlin nebo kořínky.[55] Podobně jako korunáči se také mohl živit kraby a drobnými druhy korýšů a měkkýšů. Jednalo se zcela jistě o všežravce, protože během dlouhých námořních cest námořníci odchycené dronty krmili širokou škálou potravy.[56] Na Mauriciu se střídá suché a vlhké období. Je možné, že se dronte před začátkem období sucha hojně krmil na zralých plodech, aby tak lépe přežil suchou sezonu, kdy byl potravin nedostatek; dobové zprávy popisují nenasytnost těchto ptáků. Mauricijský ornitolog France Staub navrhl, že se dodo živil hlavně plody palem, a podle toho odhadoval, že dodové se vykrmovali hlavně v období, kdy palmy plodily.[26]
Kostní prvky horní čelisti byly vzájemně pohyblivé, což muselo ovlivnit stravovací návyky tohoto ptáka. U současných holubů živících se ovocem pomáhá pohyblivá mezičelist ke konzumaci velkých plodů. Zobák dronta také vykazuje odolnost vůči vysokému tlaku, což naznačuje, že se živil i tvrdými potravinami.[18] Roku 2016 byl vytvořen první 3D model obsahu lebky doda. Mozek se podobal mozku ostatním holubům, ale vyvinul se celkem velký čichový bulbus, dodo měl tedy poměrně dobrý čich, což mu možná pomáhalo v hledání potravy.[57]
Několik dobových popisů hovoří o tom, že dodo konzumoval gastrolity, žaludeční kameny, které podporovaly trávení. Anglický spisovatel Hamon L'Estrange se setkal se živým ptákem chovaným v Evropě a do svého popisu zmínku o gastrolitech uvádí.[58]
Informace o krmení mláďat se do současnosti nedochovaly, žijící druhy holubů ale krmí mláďata vyvrhováním takzvaného „holubího mléka” (o mléko v pravém slova smyslu nicméně nejde). Tato látka bohatá na bílkoviny vzniká z buněk epitelu ve voleti holubů. Vzhledem k tomu, že dle dobových kreseb měl dronte vyvinuté vole, mohl si v něm uschovávat potravu a sloužilo asi též k produkci „holubího mléka”.[59]
V 70. letech 20. století se stal na Mauriciu vzácným endemitní druh stromu Sideroxylon grandiflorum. Údajně prý zbývalo pouze třináct exemplářů této dřeviny, jejichž stáří bylo odhadnuto na 300 let. Podle teorie amerického ekologa Stanleyho Templa strom závisel na drontem mauricijském, který žral jeho semena. Ta prý jsou natolik odolná, že byla schopna vyklíčit pouze tehdy, pokud je dronte natrávil ve svém žaludku. Tvrdil tak, že tento strom, známý též jako tambalacoque, kvůli zmizení doda též téměř vyhynul.[60] Temple nicméně přehlédl zprávy ze 40. let 20. století, kdy se zjistilo, že semena vyklíčila (ačkoli jen zřídka), aniž by prošla zažívacím traktem.[61] Jiní vědci později Templovu teorii zpochybnili. Dle nich byl pokles populace stromu přehnaný a semena rozšiřovali i jiní vyhynulí živočichové jako některé druhy želv, kaloňů nebo papoušků.[62] Wendy Strahma a Anthony Cheke, dva odborníci na ekologii Maskarén, také zpochybnili závěry Templa: podle nich strom, i když je vzácný, již od zániku dronta několikrát vyklíčil; počet exemplářů odhadli na několik set, na na pouhých třináct, jak tvrdil Temple.[63]
Vzhledem k tomu, že se jednalo o nelétavého ptáka žijícího na zemi a na Mauriciu nežili žádní savci ani jiní přirození nepřátelé, dronte pravděpodobně hnízdil na zemi.[64] Jediný popis vajec a volání drontů pochází z roku 1651 od Françoise Caucheho:[5]
Na Mauriciu jsem viděl ptáky větší než labuť, kteří mají tělo pokryté pouze prachovým peřím. Zadní část těla je kulatá a zadnice ozdobena zkroucenými pery. Jejich počet závisí na věku ptáka. Namísto křídel mají peří podobného vzhledu jako to předchozí, černé a zakroucené. Nemají jazyk, zobák je velký, trochu zahnutý dolů; nohy jsou dlouhé, šupinaté, s pouhými třemi prsty na každé noze. Ozývá se podobně jako kachnovití, ale v žádném případě nemá chuť jako plameňáci a kachny, o kterých jsme právě mluvili. Kladou pouze jedno bílé vejce o velikosti tubičky půlpencí, vedle něhož umisťují bílý kámen o velikosti slepičího vejce. Vejce kladou na trávu, kterou sesbírají, a hnízda si dělají v lese. Když zabijete mladého jedince, v jeho žaludku se nachází šedý kámen. Říkáme jim Oiseaux de Nazaret (Slepice z Nazaretu). Jejich tuk je vynikající na uvolnění svalstva a nervů.
Caucheův záznam je nicméně problematický, neboť pták zde popisovaný na rozdíl od dronta neměl jazyk a lišil se počet prstů. To vedlo k názoru, že Cauche popsal nový druh dronta (Didus nazarenus), ale je pravděpodobné, že Cauche smíchal popis dronta s kasuárem.[65] Jediná další možná zmínka o nedospělém drontovi pochází z roku 1617, kdy byl na palubu jedné lodi přijat pták popisovaný jako „mladý pštros”.[66] V muzeu v jihoafrickém městě East London (Východní Londýn) je uloženo údajné vejce dronta mauricijského, které poskytla úřednice muzea Marjorie Courtenay-Latimerová. Vejce daroval její rodině jistý kapitán, který tvrdil, že jej nalezl v mauricijských bažinách. Roku 2010 navrhli kurátoři muzea analýzu DNA za účelem prokázání jeho pravosti.[27]
Vzhledem k tomu, že dodo zřejmě kladl jen jedno vejce, je možné, že se jednalo o K-stratéga, což znamená, že měl jen malé množství potomků, o které se rodiče pečlivě starali až do dospělosti. Některé indicie, jako velké rozměry, naznačují, že tento pták měl možná prodloužené období vývoje.[31] V bažinách Mare aux Songes nebyly nalezeny žádné nedospělé exempláře; to by mohlo znamenat, že dodové produkovali jen málo potomků, kteří pak rychle dospívali.[67]
Na základě histologické studie kostí z roku 2017 se zdá, že dronte hnízdil kolem srpna; v tuto dobu byli ptáci zřejmě vykrmeni, podobně jako jiní obratlovci na ostrově. Mláďata rostla rychle, dosáhla robustní, téměř dospělé velikosti a pohlavní dospělosti před létem na jižní polokouli nebo během cyklónové sezony. Dospělí dodové se přepeřili po australském létu, asi v březnu. Nejprve přepelichali na ocasech a křídlech, celý proces skončil během července, těsně před dalším obdobím reprodukce. Pozorování v různých fázích pelichání mohla být příčinou nesrovnalostí v dobových popisech peří.[68]
Prvními návštěvníky Mauricia byli ve středověku arabští mořeplavci. Mezi lety 1507 a 1513 ostrov navštívili Portugalci, ale ani jedni, ani druzí trvale ostrov neosídlili. Žádný záznam o drontech z těch dob není znám, přestože portugalské jméno pro Mauricius, „Ilha do Cerne” (Ostrov labutí), může na doda odkazovat.[69] Mauricius získala teprve Nizozemská říše roku 1598 (pojmenovala jej po Mořici Oranžském), pak sloužil coby místo pro zásobování obchodních lodí nizozemské Východoindické společnosti.[70] Raný záznam o dodech pochází z druhé nizozemské expedice do Indonésie vedené admirálem Jacobem Corneliszoonem van Neckem z roku 1598. Ptáci se objevují také ve zprávách z roku 1601, odkdy pochází i první kresba.[71] První námořníci, kteří přistáli na Mauriciu, se o ptáky zajímali hlavně jako o zdroj masa. Podle deníku námořníka Willema Van West-Zanena z roku 1602 z lodi Bruin-Vis bylo za jeden den uloveno až 50 drontů, ale masa bylo na polovině z nich tolik, že k obědu stačily celé posádce dva větší ptáci; ostatní byly zakonzervovány v soli.[72]
Někteří časní osadníci považovali maso drontů za nepříliš chutné a raději lovili například některé druhy papoušků; jiní jej popsali jako tuhé, ale celkem dobré. Někteří lovili dronta pouze pro svalnatý žaludek, který byl možná nejchutnější částí ptáka. Dodo se snadno chytal, avšak lovci museli být opatrní; dronte je totiž mohl zranit svým mocným zobákem.[73]
Podobnosti ve vzhledu doda a chřástala rezavého vedly Petera Mundyho ke spekulacím o evoluci druhů více než dvě stě let před Charlesem Darwinem.[23]
Dronte byl natolik zajímavým ptákem, že docházelo k transportům živých exemplářů do Evropy a do východní Asie. Počet ptáků, kteří dopluli živí, je nejistý. Julian Hume na základě dobových záznamů, obrazů a dochovaných vzorků usuzuje, že přežilo nejméně jedenáct přepravovaných jedinců.[74] Jediný popis živého jedince chovaného v Evropě je L'Estrangův, z Londýna roku 1638. Z roku 1626 pochází kresba, jejímž autorem je nizozemský malíř Adriaen van de Venne. Ten tvrdil, že se v Amsterodamu setkal s drontem, ale nezmínil se, jestli byl pták naživu, a jeho zobrazení se nápadně podobá Edwardsově dodovi. Peter Mundy viděl mezi lety 1628 a 1634 dva živé exempláře v Suratu v Indii, z nichž jeden zvěčnil na obraze Ustad Mansura (1625).[20]
Dva obrazy dronta mauricijského pocházejí také ze sbírek Rudolfa II. v Praze. Ve sbírce se dochovaly i obrazy jiných mauricijských zvířat, včetně chřástala rezavého. Dronte, který byl pravděpodobně mladý, zřejmě žil v císařském zvěřinci s dalšími zvířaty. Po smrti byl zřejmě vysušen anebo balzámován. Vzhledem k tomu, že je na evropských obrazech znázorněn vycpaný exemplář, pravděpodobně zde žil a uhynul; je nepravděpodobné, že se tehdy na palubách lodí prováděla taxidermie zvířat, a nakládání vzorků do lihu tehdy lidé neznali. Většina tropických vzorků se dochovala jako sušené hlavy a nohy. V katalogu Rudolfových vycpanin se dronte ocitl roku 1609.[74][75]
Jeden dronte byl údajně z Mauricia poslán až do japonského města Nagasaki (1647). Teprve dokumenty zveřejněné roku 2014 odhalily, že dronte přišel do tohoto města živý. Jednalo se o dar městu, navzdory vzácnosti ptáka měl v té době a místě stejnou hodnotu jako bílý jelen či bezoár. Pták z Nagasaki je posledním známým chovaným živým jedincem v zajetí.[56][76]
Stejně jako mnoho živočichů, kteří se vyvíjeli izolovaně na ostrovech bez predátorů, i dronte se choval vůči lidem nebojácně. Tato jeho „neohroženost”, ale zároveň neschopnost létat z něj dělala celkem snadnou kořist pro námořníky.[77] Ačkoli se v některých útržcích zpráv lze dočíst i o hromadných zabíjeních těchto ptáků, archeologické vykopávky našly pouze málo důkazů o lovu lidmi. Kosti nejméně dvou dodů byly nalezeny v jeskyni Baie du Cap, ve které se ukrývali uprchlí otroci a odsouzenci během 17. století. Pro dronta samotného toto místo bylo nedostupné kvůli vysokému nerovnému terénu.[9] Lidská populace na ostrově o rozloze asi 1 860 km2 v 17. století nikdy nepřekročila 50 obyvatel.
Dronta ale ohrožovaly i jiné faktory než lov. Lidé na ostrov přivezli nepůvodní druhy živočichů včetně psů, prasat, koček, krys a javánských makaků. Pták se ocitl pod tlakem těchto nových druhů, kteří mu plenili hnízda a soupeřili s ním o omezené zdroje potravy.[36] Dopad těchto tvorů, převážně prasat a makaků, je považován za významnější příčinu vyhynutí než zabíjení lidmi.[78] S krysami si nicméně ptáci pravděpodobně dovedli poradit, protože se jim již před příchodem lidí hnízda pokoušely plenit některé druhy krabů.[79] Mimo těchto faktorů docházelo ze stran osadníků též k ničení přirozeného prostředí ptáků.[78]
Je možné, že již před příchodem lidí byl dronte na Mauriciu vzácný nebo lokalizovaný, protože by bylo nepravděpodobné, že by vyhynul tak rychle, kdyby obsadil všechny odlehlé části ostrova.[48] V roce 2005 došlo k objevu subfosilních pozůstátků drontů a dalších zvířat, které zabila přívalová povodeň. Taková událost by ještě dále ohrozila existenci druhu na pokraji vyhynutí,[80] ale skutečnost, že dodo přežil stovky let vulkanických aktivit a klimatických změn, ukazuje, že pták byl v rámci svého ekosystému celkem odolný.[50]
Datum vyhynutí dronta není uspokojivě známo. Poslední všeobecně uznávané pozorování tohoto ptáka pochází z roku 1662 od ztroskotaného námořníka Volkerta Evertsze, člena posádky nizozemské lodi Arnhem. V Evertszově zprávě jsou popsáni ptáci chycení na malém ostrůvku u Mauricia (pravděpodobně ostrov Île D'Ambre).[81]
Ptáci na ostrůvku Île D'Ambre nicméně nemuseli býti posledními zástupci druhu.[82] Lovec Isaac Johannes Lamotius ve svých zápiscích o dodech hovoří ješte roku 1688. Statistická analýza těchto záznamů od výzkumníků Robertse a Solowa dává nový odhad vyhynutí na rok 1693, s 95 % intervalem spolehlivosti mezi lety 1688 a 1715. Autoři také zdůrazňují, že protože poslední pozorování dronta před rokem 1662 pochází z roku 1638, dronte byl již v šedesátých letech patrně velmi vzácný. Sporná zpráva o pozorování ptáka od uniklého otroka (1674) tedy též nemusí být vyloučena jako poslední záznam o druhu.[83]
Vědec Anthony S. Cheke poukázal na to, že některé zprávy po roce 1662 používají termíny „Dodo” a „Dodaers” pro popis chřástala rezavého (Aphanapteryx bonasia), jiného dnes již vyhynulého ptáka z ostrova Mauricius. Tato pojmenování byla pravděpodobně pro tohoto ptáka přenesena po vyhynutí samotného dronta.[84] I z tohoto důvodu je nepravděpodobné, že by problém posledního pozorování dronta byl někdy uspokojivě vyřešen.[79] Mezinárodní svaz ochrany přírody se přiklání k poslednímu datu pozorování v roce 1662.[85] V každém případě dodo vyhynul kolem roku 1700, asi sto let po objevení v roce 1598.[86] Holaňdané opustili Mauricius v roce 1710 a během této doby se jim podařilo vyhubit jak dronta, tak většinu tehdejších suchozemských obratlovců, kteří zde žili.[36]
I když již v 17. století byla hlášena vzácnost dronta na ostrově, až do 19. století nebylo uznáno jeho vyhynutí. Částečně se tak stalo z náboženských důvodů, podle kterých nebylo vyhynutí možné, a částečně protože řada vědců pochybovala, že dronte někdy existoval; kvůli jeho podivnému vzhledu mnozí věřili, že se jedná o mytické zvíře. Teprve v roce 1833 byl dronte mauricijský uveden jako příklad lidmi vyhubeného tvora.[87]
Jediné doposud existující pozůstatky dronta pocházející z exemplářů dovezených v 17. století do Evropy jsou vysušená hlava a končetina, uchované v Přírodovědném muzeu Oxfordské univerzity, lebka v Zoologickém muzeu Kodaňské univerzity a horní čelist a končetina v Národním muzeu v Praze. Končetina z Britského muzea je již ztracena. Ve starých inventářích muzeí existují záznamy i o celých vycpaných exemplářích, ale dodneška se zřejmě nedochoval žádný z nich.[88][89] Carolus Clusius se pak roku 1605 zmiňuje o vysušeném chodidle doda, jehož vlastníkem byl nizozemský profesor Pieter Pauw. I tento pozůstatek, shromážděný možná během Van Neckovy cesty, je již také ztracen.[20]
Jedinou známou měkkou tkání zůstává oxfordská hlava (vzorek OUM 11605) a končetina. Tyto části těla náležely poslednímu vycpanému drontovi, a původně se jednalo o součást sbírky muzea Musaeum Tradescantianum (1656), od roku 1659 pak náležely Ashmoleově muzeu.[20] Je možné, že se jednalo o stejného ptáka, kterého pozoroval Hamon L'Estrange v Londýně. Vzhledem k tomu, že pozůstatky nevykazují známky preparace, pravděpodobně se jednalo o takzvanou studijní kožku, způsob zachování mrtvých ptáků, kdy jsou z nich vyjmuty všechny orgány i kosti, tělo je vycpáno bavlnou a výsledný exponát pouze leží se složenými křídly.[90] Zajímavé výsledky dosáhl průzkum oxfordských pozůstatků z roku 2018. Na základě pořízených skenů vyšlo najevo, že kůže a kosti obsahovaly olověné broky, které se používaly během 17. století k lovu ptáků. To naznačuje, že dodo z Oxfordu byl zastřelen ještě před přepravou do Británie nebo nějaký čas po příjezdu. Okolnosti zastřelení ptáka jsou nicméně stále neznámé a je potřeba další zkoumání olověných broků.[91]
Podle řady zdrojů Ashmoleanské muzeum spálilo vycpaninu doda kolem roku 1755 z důvodu pokročilého rozkladu, který ušetřil jen hlavu a končetinu. Možnost úmyslného zničení exempláře je považována za nepravděpodobnou. Vycpanina dronta byla odstraněna z výstavy a uschována, aby se ještě více nepoškodila. Stav zbývajících měkkých tkání se ale nadále zhoršoval, postupně byla z vycpaniny odříznuta hlava a končetina zůstala pokryta pouze kůží a šlachami. Na hlavě se dodnes dochovalo jen velmi málo peří. Jedná se pravděpodobně o samici, protože končetina není příliš velká, avšak zdá se, že je plně vyvinuta.[92][93] Zbývající vzorek byl vystaven v Oxfordu nejméně od 60. let 19. století až do roku 1998, kdy byl opět uschován, aby nedošlo k poškození.[94] Odlitky hlavy jsou nicméně rozmístěny v mnoha muzeích po celém světě.[95]
Vysušená londýnská končetina se dostala během 18. století do Britského muzea, kde byla vystavena vedle Saveryho kresby Edwardsova doda až do 40. let 19. století. Již do roku 1896 se však na vzorku rozložily měkké tkáně a do dnešních dní z něj mohly zůstat pouze kosti, které jsou nicméně ztraceny.[20]
Kodaňská lebka (vzorek ZMUC 90-806) tvořila až do roku 1651 součást sbírky vědce Bernarda Paludanuse v Enkhuizenu. Tehdy byla přenesena do muzea na hradě Gottorf v Šlesviku.[96] Poté, co byl hrad obsazen roku 1702 dánskými vojenskými jednotkami, byly místní sbírky přesunuty do dánských královských sbírek. Lebku znovu objevil dánský zoolog Johannes Theodor Reinhardt na začátku 40. letech 19. století. Je možné, že tato lebka může představovat nejstarší dochovaný pozůstatek dronta dodaný do Evropy.[20] Lebka je o 13 mm kratší než oxfordská hlava a může patřit samici.[31] Byla mumifikována, ale kůže se i tak rozložila.[36]
Horní čelist NMP P6V-004389 z pražského Národního muzea objevil v neroztříděných materiálech český přírodovědec a kurátor pražského muzea Carl Joseph August Corda roku 1847, přičemž pozůstatek detailně popsal až rakouský přírodovědec August Emanuel von Reuss roku 1855. Horní čelist pravděpodobně pochází z ptáka, kterého choval ve svém zvěřinci císař Rudolf II., ale jak se kost do muzea dostala, není zcela jisté. Je možné, že se jednalo o součást sbírek hraběte Hartiga, které muzeu věnoval jeho syn. Národní muzeum vlastní ještě tři pozůstatky končetin, jež pocházejí z bažin Mare aux Songes od Alfreda Newtona (viz níže). Ty byly původně uloženy v Britském muzeu a do Národního muzea se dostaly jako dar k padesátiletému výročí jeho existence (1868).[20][75][97][98]
Do roku 1860 byly jedinými známými pozůstatky dronta čtyři neúplné exempláře pocházející ze 17. století. Britský vědec Philip Burnard Ayres nicméně tohoto roku objevil první subfosilní pozůstatky dronta a svůj objev představil jinému britskému přírodovědci Richardu Owenovi. O tři roky později Owen požádal mauricijského biskupa Vincenta Ryana, aby mu oznámil, pokud by se našly další kosti drontů.[2] Již roku 1865 se podařil učiteli státní školy v Mahébourgu Georgovi Clarkovi významný objev mnoha kostí v blízkosti bažiny Mare aux Songes na jihu ostrova.[20] Následujícího roku Clark v ornitologickém periodiku The Ibis osvětlil svůj postup. Poslal několik svých kuliů, aby se probrodili až do středu bažiny, a tam se pomocí šlapání pokusili najít kosti pod sebou. Zprvu tento způsob neměl velký úspěch, ale jakmile odstranili rostliny pokrývající nejhlubší část bažiny, ostatky dodů se začaly hromadit.[99] Z bažiny byly vyloveny pozůstatky z celkově asi 300 ptáků, z toho však málo lebek a kostí křídel; možná i proto, že ptáci uvízli v bažině spodní stranou těla. Podobný trend byl zaznamenán i u pozůstatků obřích ptáků moa z bažin Nového Zélandu. Kosti drontů z Mare aux Songes mají středně až tmavě hnědé zbarvení.[100]
Zprávy o Clarkových objevech oživily zájem o ptáka. Richard Owen a anglický ornitolog Alfred Newton chtěli popsat postkraniální anatomii doda. Owen si zakoupil zásilku kostí dronta určených původně pro Newtona, což vedlo k soupeření mezi oběma těmito vědci. Owen kosti popsal ve své práci Memoir on the Dodo v říjnu 1866, ale svou rekonstrukci založil na Saveryho malbě Edwardsova doda, která je však nepřesná a znázorňuje ptáka moc tlustého. O tři roky později Owen získal více kostního materiálu a na jeho základě svůj popis zpřesnil. Newton se mezitím soustředil na výzkum dronta samotářského. Zbývající kosti, které nebyly prodány těmto dvěma výzkumníkům, byly vydraženy anebo darovány muzeím.[101] Ve výzkumech v bažinách Mare aux Songes poté roku 1889 pokračoval přírodovědec Théodor Sauzier. Ten nalezl další kosti drontů a i jiných vyhynulých zvířat.[102]
Další průzkumy bažin nastaly až po více jak sto letech, v roce 2005, kdy se tam vydal mezinárodní tým výzkumníků (International Dodo Research Project). Když ještě Mauricius patřil pod britskou správu, Britové tuto bažinu zasypali, aby tím zabránili šíření malárie. Tato vrstva nejprve musela být odstraněna, a poté zde badatelé nalezli řadu ostatků různých druhů zvířat včetně nejméně 17 drontů v různých stádiích života (ačkoli nebyl nalezen žádný nedospělý pták) a několik kostí zjevně z kostry jednoho ptáka, které se zachovaly ve svém přirozeném postavení. Tyto objevy byly představeny v prosinci 2005 v Národním přírodovědném muzeum v Leidenu.[103] Asi 63 % nalezených fosilií náleželo k vyhynulému rodu želv Cylindraspis, ostatky dodů představovaly asi 7,1 % nálezů. Tyto pozůstatky se v bažinách ukládaly řadu staletí. Dle následných výkopů v bažině se zdá, že zde zvířata uvízla před asi 4200 lety, kdy Mauricius postihlo velké sucho a tvorové zde při snaze najít vodu zapadli.[104][105][106] Nejnovější vykopávky objevily mnoho drobných kosterních pozůstatků, mnohem více než bylo nalezeno v 19. století, pravděpodobně kvůli využívání pečlivějších metod při dobývání těchto subfosilií.[67]
Amatérský přírodovědec Louis Etienne Thirioux našel kolem roku 1900 na několika lokalitách mnoho zbytků drontů. Zahrnovaly první exemplář, jehož kosti byly více méně skloubeny v celek, který je tak prvním subfosilním skeletem dronta nalezeným mimo Mares aux Songes, a jediný pozůstatek nedospělého jedince, nyní ztracený běhák.[20][36] Roku 1904 byla v jeskyni u hory Le Pouce nalezena kompletní kostra dronta, kterou Thirioux daroval muzeu Desjardins (nyní nese název Natural History Museum at Mauritius Institute). Thriouxovi dědicové pak druhou kostru roku 1918 prodali do muzea v africkém Durbanu, ale v tomto případě nešlo o jeden exemplář, ale o kostru sestavenou z ostatků několika ptáků. Roku 2016 byly tyto ostatky naskenovány laserem a vytvořeny počítačové 3D modely, které se staly základem monografie o osteologii dronta.[107][108]
Roku 2006 došlo k objevu kompletní kostry v lávové jeskyni na Mauriciu, teprve druhé objevené kompletní kostry doda.[109]
Subfosilní pozůstatky drontů vlastní celkem 26 muzeí, přičemž téměř všechny pocházejí z bažin. V některých muzeích, jako v Přírodopisném muzeu v Londýně, v Americkém přírodovědném muzeu, v Zoologickém muzeu Univerzity Cambridge a v muzeu Senckenberg ve Frankfurtu nad Mohanem a dalších lze spatřit i téměř kompletní kostry, sestavené z více jedinců.[110][111]
Předpokládaný „bílý dronte” z Réunionu je považován za chybnou domněnku založenou na dobových zprávách o ibisu réunionském a některých obrazech bílých ptáků podobných drontům od Pietera Withoose a Pietera Holsteyna, objevených v 19. století. Zmatek začal, když se velitel lodi Willem Ysbrandtszoon Bontekoe, který navštívil Réunion kolem roku 1619, zmínil o tučných nelétavých ptácích, které nazval ve svém deníku „Dod-eersen”, ačkoli se o zbarvení nezmiňoval.[112] Bílý, podsaditý nelétavý pták byl pak o šest let později zmiňován jako součást réunionské fauny důstojníkem J. Tattonem. Sporadické zmínky poté učinili Sieur Dubois a jiní tehdejší autoři.[113]
Baron Edmond de Sélys Longchamps pro tyto ptáky používal jméno Raphus solitarius a věřil, že se na Réunionu vyskytuje tento nový druh dronta. Když přírodovědci 19. století objevili obrazy ze 17. století, na nichž byli tito ptáci vyobrazeni, předpokládali, že se skutečně jedná o bílé dronty.[114]
První nalezenou malbou se stala kresba od Pietera Withoose, pravděpodobně založená na dřívějších zobrazeních od Holsteyna. Podle Humeho, Chekeho a de Lozoyy své kresby založil na Saveryho obraze Krajina s Orfeem a zvířaty či na jeho kopiích. Tento obraz Savery namaloval pravděpodobně v roce 1611, možná později. Malba ukazuje mimo jiné bílého doda a zřejmě vychází z vycpaného exempláře z dob Rudolfa II. Cheke a Hume věří, že bílé zbarvení dronta způsobil albinismus,[41][98] de Lozoya namísto toho navrhnul, že bílý dronte mohl představovat nedospělého jedince; nebo se také mohlo jednat o kreativitu umělce.[115]
Roku 1987 byl popsán nový druh vyhynulého ptáka z Réunionu, ibis réunionský (Borbonibis latipes). Tento ibis měl krátký zobák a jeho zbarvení se také pohybovalo mezi bílou a černou; tedy odpovídal starým popisům réunionského dronta.[98][116] Žádné pozůstatky ptáků, kteří by byli příbuzní s drontem mauricijským, nicméně nebyly na ostrově nalezeny.[98]
Dronte mauricijský patří mezi nejznámější vyhynulé tvory, což společně s jeho jedinečným vzhledem vedlo k jeho častému užívání v beletrii jako symbol zastaralého konceptu nebo předmětu. Sousloví „mrtvý jako dodo” v angličtině znamená nezpochybnitelně mrtvý nebo beznadějně zastaralý; stejně tak výraz „jít cestou doda” znamená zastarávat či zanikat a stát se věcí minulosti.[117] Blboun je také slangové označení pro hloupou nudnou osobu, toto označení pravděpodobně plyne z tvrzení, že dronte byl hloupý a snadno polapitelný pták.[118][119]
Dronte se často objevuje v populární literatuře a ještě před jeho vyhynutím byl v evropské literatuře využíván jako symbol exotických krajů a žravosti, pravděpodobně kvůli své zdánlivé tloušťce.[120] Roku 1865, tedy ve stejném roce, kdy George Clark začal publikovat zprávy o vykopaných subfosilních pozůstatcích, tohoto ptáka představil Lewis Carroll v knize Alenka v říši divů. Carroll s dívkou Alicí Liddellovou, která posloužila jako inspirace pro Alenku, společně navštívili Oxfordské muzeum, aby si zde prohlédli pozůstatky drontů. Popularita knihy udělala z dronta symbol vyhynulých tvorů.[121][122] Jeho osudu si povšimli mnozí umělci, ohlasy lze z českých umělců nalézt např. v díle Petra Bezruče – Didus ineptus (Slezské písně) a Karla Kryla – Píseň pro blbouna nejapnýho. Britský spisovatel Hilaire Belloc se o drontem zmínil v básni The Dodo.
-4042.jpg)
Dronte slouží jako maskot pro mnoho různých druhů výrobků, zvláště na Mauriciu.[123] Je zobrazen jako štítonoš na státním erbu Mauricia, vyobrazují jej též mauricijské mince a bankovky mauricijských rupií.[78][124][125] Oblíbený réunionský pivovar Brasseries de Bourbon si zvolil usmívajícího se dronta jako svůj symbol. Pták zde vyobrazený má bílou barvu; lidé se kdysi domnívali, že zde tito ptáci žili.[126]
Dronte je některými organizacemi, jako ZOO v Jersey nebo Durrell Wildlife Conservation Trust, využíván jako symbol k podpoře ochrany ohrožených druhů. Organizace Center for Biological Diversity (Centrum pro biologickou rozmanitost) každoročně uděluje anticenu Rubber Dodo Award, těm, kteří „nejvíce zničili přírodní stanoviště, druhy a biologickou rozmanitost”. Pavouk Nephilingis dodo, který obývá stejné lesy jako kdysi dronte, dostal po tomto ptákovi své druhové jméno, aby zvýšil povědomí o naléhavé potřebě ochrany biotopů na ostrově.[127] Druhové jméno po drontem získali také dva mravenci z ostrova (Pseudolasius dodo v roce 1946 a Pheidole dodo v roce 2013)[128][129] nebo stejnonožec Hansenium dodo.[130] Jméno ptáka též používají někteří vědci k pojmenování genetických prvků; například gen potřebný pro schopnost létat je pojmenován dodo.[131]
V tomto článku byl použit překlad textu z článku Dodo na anglické Wikipedii.
Obrázky, zvuky či videa k tématu dronte mauricijský ve Wikimedia Commons
Dronte mauricijský, také známý jako blboun nejapný anebo dodo, je vyhynulý druh nelétavého ptáka, žijícího jako endemit na ostrově Mauricius v Indickém oceánu. Jeho nejbližší příbuzný byl dronte samotářský (Pezophaps solitaria), se kterým tvořili podčeleď drontovití (Raphinae) čeledi holubovití (Columbidae). Vzhledem k tomu, že i dronte samotářský vyhynul, je nejbližším žijícím příbuzným doda holub nikobarský (Caloenas nicobarica). Z ostrova Réunion pocházejí záznamy o bílých drontech, ty jsou však považovány za chybné.
Dronte mauricijský měřil asi 1 metr a vážil přes 10 kg. Vzhled drontů mauricijských se dochoval pouze na kresbách, malbách a v popisech ze sedmnáctého století. Vzhledem k tomu, že se jednotlivé údaje značně liší a pouze některé ilustrace byly založeny na živých exemplářích, není známa přesná podoba ptáka ani jeho chování. Dříve byl dronte mauricijský považován za tlustého a pomalého ptáka; nyní ho odborníci považují za ptáka dobře přizpůsobeného ekosystému. Dodo se obyčejně zobrazuje s hnědošedým peřím, žlutými končetinami, chomáčem peří na ocase a šedou neopeřenou hlavou s černým, žlutým nebo zeleným zobákem. K trávení potravy, kterou pravděpodobně tvořilo ovoce, mu pomáhaly gastrolity. Za jeho hlavní biotop se považují lesy v sušších pobřežních oblastech ostrova. Snůška prý činila pouze jediné vejce. Předpokládá se, že dodo se stal nelétavým ptákem kvůli dostupnosti potravních zdrojů a relativní nepřítomnosti predátorů na Mauriciu.
První zmínka o drontem pochází z roku 1598 od nizozemských námořníků. V následujících letech začal být loven jak námořníky, tak decimován novými, nepůvodními druhy, zatímco jeho přirozené prostředí bylo ničeno. Poslední pozorování doda pochází zřejmě z roku 1662. Jeho vyhynutí nebylo zaznamenáno okamžitě a někteří lidé jej považovali za mytické stvoření. V 19. století byly prozkoumány pozůstatky čtyř exemplářů, které se dostaly do Evropy na počátku 17. století. Jedním ze vzorků byla i konzervovaná hlava doda, jediná měkká tkáň, která se dochovala dodnes. Od té doby se na Mauriciu našlo množství subfosilních pozůstatků drontů, vyzvednutých většinou z bažiny Mare aux Songes. Zánik dronta během méně než sta let od jeho objevu poukázal na dříve neznámý problém vymizení celého druhu následkem lidské činnosti. Rozsáhlé pozornosti se mu dostalo od jeho vystoupení v knize Alenka v říši divů a od té doby se stal součástí populární kultury, často jako symbol vyhynutí a zastarávání.
"Dodo" omdirigeres hertil. For den danske sangerinde, se Dodo Gad.
Dronten (latin: Raphus cucullatus) er en uddød, ca. 1 m høj ikke-flyvende fugl fra Mauritius. Navnet Dodo, der af og til ses i oversatte tekster, kommer af et gammelt portugisisk ord: doudo = "sinke". Dronterne levede af frugter og nødder og byggede deres reder på jorden. Dronten var fuldstændig frygtløs over for mennesker og det gjorde den til et let bytte i sammenhæng med, at den ikke kunne flyve. Fuglen var udryddet allerede i 1681, og der findes ingen hele eksemplarer på museerne. De sørgelige rester af den sidste, udstoppede dronte fandtes på Ashmolean Museum i Oxford, men de måtte brændes i 1755.
Ud fra kunstneriske fremstillinger ved man dog, at dronten havde blågrå fjerdragt og en krøllet tot fjer som hale. Den havde et 23 cm langt, krumt næb, som var næsten sort med en rødlig spids. Vingerne var korte og ubrugelige, men de gule ben var kraftige. Det reducerede brystben viser, at fuglene må have mistet flyveevnen for længe siden, og man anser disse tunge (mere end 20 kg), jordlevende fugle for at være en tilpasning til den økologiske niche, at leve på en ø uden rovdyr.
Der er rejst tvivl om det traditionelle syn på dronten som en fed, kluntet fugl. Andrew Kitchener, der er biolog ved Royal Museum of Scotland mener (i en artikel i National Geographic News fra februar 2002), at de gamle tegninger af fuglen kan være lavet efter overfodrede dyr, der blev holdt i fangenskab.
Den sidste kendte dronte blev dræbt mindre end 100 år efter, at man havde fundet arten (Mauritius blev opdaget af portugisiske søfolk i 1505, men det blev hollænderne, som etablerede fast beboelse på øen). Det er dog lykkedes at indsamle arvemateriale fra spredte rester af dronter på forskellige museer, og ved at undersøge dem har man fastslået, at dronten var en nær slægtning til de duearter, der findes i Afrika og Sydasien.
En dronteagtig fugl blev senere opdaget på en ø i nærheden af Mauritius. På Rodrigues-øen fandt man i 1691 en fugl, som blev kaldt "Den enlige fra Rodrigues" (Pezophaps solitarius). Denne art blev udryddet i løbet af 1760'erne. En sammenlignende DNAanalyse af en fod fra dronten og et lårben fra Rodrigues-fuglen viste som forventet, at dronten og "den enlige" var tæt beslægtede. Derimod var det mere overraskende, at begge fuglene var tættere knyttet til duerne, end man havde troet, og at de stod særligt nær på en dueart fra Nicobarerne, Caloenus nicobarica.
I 1973 opdagede videnskabsfolk, at en bestemt træart på Mauritius, det såkaldte "Drontetræ" (Sideroxylon grandiflorum eller Calvaria major) var ved at uddø. Der var kun 13 eksemplarer tilbage, og de var alle mere end 300 år gamle. Det stemte ret præcist med tidspunktet for udryddelsen af dronten. Man mente, at dronterne åd træernes frø, men at kernerne kun blev spiredygtige ved at passere gennem fuglenes fordøjelsessystem. Efter nogle forsøg fandt man frem til, at det samme skete, når man lod kalkuner æde frøene. På den måde trådte kalkunerne ind i dronternes niche, og træarten var reddet. Senere har det dog vist sig, at man simpelthen havde overset unge planter, og at det måske i virkeligheden var den uddøde papegøjeart, Lophopsittacus mauritianus, snarere end dronten, som havde den afgørende rolle i træets biologi.
Den vedholdende historie om, at dronterne blev brugt som mad af de søfarende på det Indiske Ocean mellem Kap det gode håb og Asien, har hverken noget historisk eller arkæologisk grundlag. Portugiserne spiste så godt som aldrig dronter, da de anså dem for at være seje i kødet og fyldt med ben. De hollandske nybyggere kaldte fuglen for Walgvogel ("afskyelig fugl") på grund af den ubehagelige smag og konsistens i kødet. Man har heller aldrig fundet dronteknogler i de gamle møddinger ved det hollandske fort, Frederik Hendrik.
Derimod er det en kendsgerning, at de første nybyggere bragte dyr med sig, som aldrig havde været på Mauritius før. Der var f.eks. svin, aber og rotter med dem og de plyndrede fuglenes reder, samtidig med at menneskene fældede de skove, hvor fuglene holdt til.
"Dodo" omdirigeres hertil. For den danske sangerinde, se Dodo Gad.
Dronten (latin: Raphus cucullatus) er en uddød, ca. 1 m høj ikke-flyvende fugl fra Mauritius. Navnet Dodo, der af og til ses i oversatte tekster, kommer af et gammelt portugisisk ord: doudo = "sinke". Dronterne levede af frugter og nødder og byggede deres reder på jorden. Dronten var fuldstændig frygtløs over for mennesker og det gjorde den til et let bytte i sammenhæng med, at den ikke kunne flyve. Fuglen var udryddet allerede i 1681, og der findes ingen hele eksemplarer på museerne. De sørgelige rester af den sidste, udstoppede dronte fandtes på Ashmolean Museum i Oxford, men de måtte brændes i 1755.
Dodo ehk dront (Raphus cucullatus) on tuvilaste sugukonda perekonda Raphus kuulunud väljasurnud lennuvõimetu lind. Mauritiuse rahvuslind.
Dodo väljasuremine vähem kui sajandi jooksul pärast avastamist juhtis tähelepanu seni märkamatuks jäänud probleemile, et inimtegevuse tulemusena võivad terved liigid välja surra – varem pidasid mõned seda koguni võimatuks.
Lind oli endeemne India ookeanis asuval Mauritiuse saarel. Usutavasti elas dodo põhiliselt Mauritiuse kuivemate rannikualade metsades. Tema lähim sugulane oli läheduses asuval Rodriguese saarel elanud Pezophaps solitaria, mis suri välja umbes samal ajal. Tänapäeval elavatest lindudest on nende lähim sugulane Nicobari saartel elav Caloenas nicobarica.
Dodo esivanemad kaotasid lennuvõime sellepärast, et Mauritiusel puudusid vaenlased, kelle eest olnuks vaja lennata, seevastu toitu oli saarel rikkalikult ja see võimaldas lindudel järjest suuremaks kasvada. Ühe kirjelduse põhjal oli dodo pesas üksainus muna. Teadaolevalt oli dodo kõige suurem tuvilane.
Esimest korda mainisid dodot kirjalikult Hollandi meremehed 1598. Järgmiste aastate jooksul jahtisid dodot meremehed, nende koduloomad ja teised nende poolt saarele toodud võõrliigid.
Esimesena kirjeldas dodot teaduslikult Linnaeus 1758 nimega Struthio cucullatus, aga tänapäevase nimega prantsuse zooloog ja loodusfilosoof Mathurin Jacques Brisson 1760.
Viimast korda kohati dodot üldtunnustatud andmete põhjal 1662. Tema väljasuremist ei märgatud otsekohe, aga kui siis dodot lõpuks otsima hakati ega leitud, hakkasid teised kahtlema, kas dodot üldse olemas on olnud, ja nimetasid teda müütiliseks loomaks. Siiski selgus 19. sajandil, et 4 isendi jäänused on toodud Euroopasse 17. sajandi alguses. Nende seas oli üks kuivatatud pea, mis on ainus säilinud pehmete kudede jäänus dodost.
Tänapäeval on avastatud suurel hulgal dodode subfossiile, peamiselt Mare aux Songesi soost. Liiki uuritakse edasi säilinud jäänuste põhjal.
Subfossiilide põhjal on selge, et dodo oli 1 m kõrge ja võis kaaluda 10–18 kg. Kuid tema välimus ei ole nii selge. 17. sajandist pärit joonistused, maalid ja kirjeldused dodost on väga erinevad, sest enamik neist pole tehtud elava linnu põhjal. Sellepärast on tema täpne välimus teadmata. Samamoodi on vähe teada dodo elupaigast ja käitumisest. Kirjelduste põhjal oli tal nähtavasti pruunikashall sulestik, kollased jalad, peaaegu paljas pea ning musta-kollase-rohelisekirju nokk. Tema sabasuled moodustasid tuti. Lind oli lennuvõimetu, sest ta tiivad olid imepisikesed.
Kui traditsioonilise ettekujutuse järgi olnud dodo väga paks ja rumal lind, siis niisugune vaade on liialdatud. Paljud dodo kirjeldused on tehtud vangistuses ületoidetud lindude või rohmakate topiste põhjal. Samuti usuti, et tark lind ei oleks välja surnud, kuigi väljasuremisel pole tegelikus elus liigi isendite tarkusega sageli mingit seost. Uuemate uuringute põhjal on leitud, et dodode koljuehitus viitab võimalusele, et nende aju oli kehamassi suhtes sama suur kui teistel tuvilistel ning et neil oli kõrgelt arenenud lõhnatundmine[2].
3D-mudelite loomine lindude skelettidest ning luude endi lähem uurimine on näidanud, et tõenäoliselt olid linnud palju saledamad, kui ajaloolistelt joonistelt näha. Samuti arvatakse kaasajal, et dodod olid osavad jooksjad ja sugugi mitte kohmakad linnud, milleks neid varem peeti. Ühe 17. sajandil elanud madruse kirjast on leitud ülestähendus, et need linnud olid nii kiired, et nende püüdmine oli väga keeruline.[3]
Eeldatavasti sõi ta peamiselt puuvilju. Tõenäoliselt sõi ta veel pähkleid, seemneid, sibulaid ja juuri. On ka oletatud, et dodo sõi krabisid ja teisi koorikloomi, sest seda sööb tema sugulane kroontuvi. Dodo sõi ilmselt mitmekesist toitu, sest vangistatud dodosid veeti üle mere teistele maadele ja merereisi ajal anti dododele süüa mõndagi niisugust, mida nad oma kodusaarel polnud saanud, ilma et nad selle kätte surnud oleks. Kuna Mauritiusel eristuvad märg ja kuiv aastaaeg, siis sõi dodo end nähtavasti märja aastaaja lõpul rasva, et üle elada kuiv aastaaeg, kui toitu oli vähem. Kaasaegsete kirjelduste järgi sõi dodo "ahnelt". Selleks, et toitu paremini seedida, neelas ta pisikesi kive.
Dodot kasutati tegelaskujuna 1865. aastal ilmunud lasteraamatus "Alice Imedemaal", mis tõi linnuliigi kunagise olemasolu laiema publiku teadvusesse ja aitas kujundada liiki üheks tuntuimaks väljasuremise sümboliks.
Dodo ehk dront (Raphus cucullatus) on tuvilaste sugukonda perekonda Raphus kuulunud väljasurnud lennuvõimetu lind. Mauritiuse rahvuslind.
Dodo väljasuremine vähem kui sajandi jooksul pärast avastamist juhtis tähelepanu seni märkamatuks jäänud probleemile, et inimtegevuse tulemusena võivad terved liigid välja surra – varem pidasid mõned seda koguni võimatuks.
Lind oli endeemne India ookeanis asuval Mauritiuse saarel. Usutavasti elas dodo põhiliselt Mauritiuse kuivemate rannikualade metsades. Tema lähim sugulane oli läheduses asuval Rodriguese saarel elanud Pezophaps solitaria, mis suri välja umbes samal ajal. Tänapäeval elavatest lindudest on nende lähim sugulane Nicobari saartel elav Caloenas nicobarica.
Dodo esivanemad kaotasid lennuvõime sellepärast, et Mauritiusel puudusid vaenlased, kelle eest olnuks vaja lennata, seevastu toitu oli saarel rikkalikult ja see võimaldas lindudel järjest suuremaks kasvada. Ühe kirjelduse põhjal oli dodo pesas üksainus muna. Teadaolevalt oli dodo kõige suurem tuvilane.
Dodoa (Raphus cucullatus) hegazti ez hegalari bat zen, Maurizio uhartean bizi zena, Madagaskarretik ekialdera, Indiako Ozeanoan. Dodoaren ahaide genetikorik hurbilena zen Pezophaps solitaria ere desagertu zen, biek ere usoen familiako Raphinae azpifamilia osatzen zutelarik. Gaur egun existitzen den dodoaren ahaiderik hurbilena Caloenas nicobarica da. Antzina, Réunion uhartean dodo zuri bat zegoela uste zen, baina gaur egun Threskiornis solitarius eta dodo zurien pinturetan oinarritutako nahasmena dela uste da.
Hondakin subfosilek erakusten dutenez, dodoaren altuera metro batekoa zen eta basa-egoeran 10,6-17,5 kg pisatzen zituen. Dodo bizien itxura XVII. mendeko marrazki, pintura eta kontakizun idatzien bidez baino ez dugu ezagutzen. Hauek nabarmen aldatzen direnez, eta soilik ilustrazioetako batzuk espezimen bizietatik ateratakoak izan direla dakigunez, bizirik zuten itxura zehatza oraindik argitu gabe dago, eta gutxi dakigu haien portaeraz. Nahiz eta historikoki potolotzat eta baldartzat jo izan den, orain uste da ondo egokitu zela bere ekosistemara. Lumaje grisa, hanka horiak, isatseko lumez osatutako ponpoi moduko bat, buru gris eta biluzi bat eta moko beltza, horia eta berdea zituen. Bere elikagaiak digeritzen laguntzeko gastrolitoak erabili zituen, frutak ere hartzen zituztela uste da, eta bere habitat nagusia Maurizioko kostalde lehorrenetako basoak izan zirela uste da. Bere habia arrautza bakarrekoa zela dio kontakizun batek. Dodoak hegan egiteko gaitasuna galdu dela uste da, Maurizion elikagai iturri ugari eta harraparirik ez zegoelako.
Dodoaren lehen aipamen erregistratua Herbehereetako marinelek egin zuten 1598an. Hurrengo urteetan, marinelek eta espezie inbaditzaileek harrapatu zuten hegaztia, haien habitata suntsitzen zen bitartean. Dodo baten azken ikuspen guztiz onartua 1662an izan zen. Haren iraungipena ez zen berehalakoan nabaritu, eta batzuek izaki mitikotzat hartu zuten. XIX. mendean, XVII. mendearen hasieran Europara ekarritako lau aleren arrasto gutxi batzuk ikertu zituzten. Horien artean buru lehor bat dago, gaur egun geratzen den dodoaren ehun bigun bakarra. Ordutik, material subfosil ugari bildu da Maurizion, Mare aux Songes urmaelan batik-bat. Dodoa aurkitu eta mende bat baino gutxiagoan desagertzeak arreta piztu zuen gizakiak espezie oso bat desagerrarazteko duen gaitasunaren inguruan, ordurarte arte inoiz aztertu gabeko arazoa. Dodoak aitorpen zabala lortu zuen Aliceren abenturak Lurralde Miresgarrian lanean izandako historian izan zuen paperagatik, eta ordutik herri kulturaren elementu finko bihurtu da, askotan ezpezieen iraungipenaren eta obsoleszentziaren ikur gisa.
Dodoaren jatorrizko izenetako bat "Walghvoghel" holandarra izan zen, lehen aldiz Wybrand van Warwijck holandar almiranteordearen aldizkarian erabilia, Maurizio bisitatu zuena Indonesiarako Holandako Bigarren Espedizioan, 1598an[2]. Walghe hitzak "zaporegabea", "gatzgabea" edo "gaixoa" esan nahi du, eta voghel hitzak "txoria". Izena Jakob Friedlibek itzuli zuen alemanierara Walchstök edo Walchvögel bezala[3]. Holandako jatorrizko txostena, Waarachtige Beschryving izenekoa, galdu egin zen, baina ingelesezko itzulpenak bizirik iraun zuen[4]:
« Bere ezkerraldean uharte txiki bat zegoen, Heemskirk uhartea deitu zutena, eta badia bera, Warwick badia... Hemen 12 egun eman zituzten freskatzeko, toki honetan zisneak baino bi aldiz handiagoak ziren inozo ugari aurkituz, Walghvoghel deitzen direnak, oso haragi ona izanik. Baina uso eta papagaio [loroak] ugari aurkitzean, jada ez zuten nahi Walghvoghel horiek gehiago jan eta nazkagarri eta inozo deitzen hasi ziren. »
Bidaia horren beste kontakizun batek, agian dodoa aipatzen duen lehenak, portugaldarrak pinguino gisa aipatu zituztela dio. Esanahia, beharbada, ez zen pinguinotik eratorria izan (portugaldarrek, garai hartan, "fotilicaios" bezala aipatzen zituzten), baizik eta pinoitik, hegal txikiei buruzko erreferentzia bat[2]. Gelderland Herbehereetako itsasontziaren tripulazioak "dronte" ("puztua" esan nahi duena) bezala aipatu zuen hegaztia 1602an, oraindik hizkuntza batzuetan erabiltzen den izenetako bat[7]. Talde honek "griff-eendt" eta "kermisgans" ere deitu zituen, Amsterdamgo Kermesseko jaialdirako gizendutako hegaztiei erreferentzia eginez, Maurizion ainguratu eta hurrengo egunean ospatu zena[8].
Dodo hitzaren etimologia ez dago argi. Batzuek dodoor hitzari egozten diote, "alferra" esan nahi duena; baina litekeena da Dodaarsekin erlazionatzea, "ipurdi-potoloa" edo "mototsa-atzealdean" esan nahi duena, atzealdeko muturreko luma-korapiloari erreferentzia eginez[9]. Dodaars hitzaren lehen erregistroa Willem Van West-Zanen kapitainaren egunkarian dago, 1602an[10]. Sir Thomas Herbert idazle ingelesa izan zen bere 1634ko bidaia-koadernoan dodo hitza erabili zuen lehena, 1507an Maurizio bisitatu zuten portugaldarrak berari buruz ari zirela esanez[8]. Beste ingeles batek, Emmanuel Althamek, 1628ko gutun batean hitz bera erabili zuen, bere jatorria portugesa zela esanez. "Dodar" izena ingelesez dodo bezala sartu zen, baina XVIII. mendera arte bakarrik erabili zen[11]. Dakigula, portugaldarrek ez zuten inoiz horrelako hegaztirik aipatu. Hala ere, iturri batzuek oraindik diote dodo hitza portugaldar doudo (gaur egun doido) hitzetik datorrela, "tentela" edo "eroa" esan nahi duena. Dodo hitza txoriaren kantuaren hurbilketa onomatopeikoa zela ere iradoki izan da, doo-dooaren antza duen bi notako uso baten antzeko soinua[12].
Latinezko cucullatus (kaputxaduna) izena Juan Eusebio Nierembergek erabili zuen lehen aldiz 1635ean Cygnus cucullatus bezala, Carolus Clusiusen dodo baten irudikapenari erreferentzia eginez 1605ean. XVIII. mendeko Systema Naturae bere lan klasikoan, Carl Linnaeusek cucucullatus erabili zuen izen espezifiko bezala, baina Struthio (ostruka) generoarekin uztartu zuen[13]. Mathurin Jacques Brissonek Raphus' generoa sortu zuen 1760an, gaur egungo Raphus cucullatus izena eman ziona. 1766an, Linneok Didus ineptus binomio berria sortu zuen (Dodo inepto esan nahi duena). Hori aurreko izenaren sinonimo bihurtu da, nomenklaturaren lehentasuna dela eta.[14]
Dodoa ostruka txiki bat, Rallidae bat, albatros mota bat edo saien familiako hegazti bat izan zitekeela uste zuten lehen zientzialariek[15]. 1842an, Johannes Theodor Reinhardt zoologo daniarrak proposatu zuen dodoak lur-usoak zirela, Danimarkako Historia Naturalaren Museoko bilduman aurkitu zuen dodo garezur baten azterketetan oinarrituta[16]. Ikuspuntu hau barregarri utzi zuten beste zientzialari garaikideek, baina beranduago Hugh Edwin Strickland eta Alexander Gordon Melville naturalista ingelesek babestu zuten 1848ko bere The Dodo and Its Kindred monografian, mitoa errealitatetik bereizten saiatzen zena[17]. Oxfordeko Unibertsitateko Museoan gordetzen zen espezimenaren burua eta hanka disekzionatu ondoren eta desagertutako Pezophaps solitaria hondakin bakanekin konparatu ondoren, biek lotura estua zutela ondorioztatu zuten. Stricklandek adierazi zuen, berdin-berdinak ez diren arren, hegazti hauek hanken hezurren ezaugarri bereizgarri asko partekatzen zituztela, horiek ere usoen artean soilik ezagutzen direnak[13].
Stricklandek eta Melvillek ezarri zuten dodoa anatomikoki usoen antzekoa zela alderdi askotan. Mokoaren zati keratinotsua oso motza zela seinalatu zuten, bere zati basal luze, mehe eta biluziarekin. Beste uso batzuek ere larrua biluzik dute begien inguruan, ia mokoraino, dodoek bezala. Bekokia altu zegoen mokoarekin lotuta, eta sudur-hobia mokoaren erdian zegoen, larruz inguratuta, usoekin bakarrik partekatzen zuten ezaugarri-konbinazio bat. Dodoaren hankak, orokorrean, lurreko usoen antzekoak ziren, beste hegazti batzuenak baino antzekoagoak, bai ezkatetan, bai ezaugarri eskeletikoetan. Paparo handiaren marrazkiek usoekin harremana iradokitzen zuten, non ezaugarri hau beste hegazti batzuetan baino garatuago dagoen. Usoek, oro har, oso habia txikiak izaten dituzte, eta esaten da dodoak arrautza bakarra jartzen zuela. Usoek bezala, dodoek ez zuen bomerrik ez eta sudur-hobien septurik, eta xehetasunak partekatzen zituen masailezurrean, hezur zigomatikoan, ahosabaian eta halluxean. Dodoa, beste uso batzuengandik ezberdintzen zen, nagusiki, hegalen tamaina txikian eta mokoaren tamaina handian, garezurraren gainerakoarekin proportzioan[13].
XIX. mendean zehar, hainbat espezie dodoaren ahaide bezala sailkatu ziren, horien artean Pezophaps solitaria eta Threskiornis solitarius, Didus solitarius eta Raphus solitarius bezala, hurrenez hurren (Didus eta Raphus garaiko autore ezberdinek erabilitako dodo generoaren izenak dira). Rodriguesen aurkitutako hezurren eta dodoen XVII. mendeko deskribapen atipiko batetik abiatuta Abraham Dee Bartlett espezie berri bat izendatzera eraman zuen, Didus nazarenus, 1852an[18]. Pezophaps solitariaren hezurretan oinarritua, espezie horren sinonimoa da orain[19]. Maurizioko Aphanapteryx bonasia espeziaren marrazki soilak ere dodo espezie gisa gaizki interpretatu ziren, Didus broeckii eta Didus herberti[20].
Urte askoan, dodoa eta Pezophaps solitaria, familia propio batean kokatu ziren, Raphidae (lehen Dididae zena), beste uso batzuekin zituen harreman zehatzak ez zeudelako konponduta. Horietako bakoitza bere familia monotipikoan ere kokatu zuten (Raphidae eta Pezophapidae, hurrenez hurren), euren antzekotasunak gorabehera modu independentean eboluzionatu zituztela uste baitzen. [21] Ordutik, analisi osteologikoek eta DNA analisiek Raphidae familia desegitera eraman dute, eta dodoa eta bere Pezophaps solitaria beren azpifamilian bertan daude orain, Raphinae, Columbidae familiaren barruan.[22]
2002an, Beth Shapiro genetista estatubatuarrak eta bere lankideek dodoaren DNA aztertu zuten lehen aldiz. B zitokromaren eta 12S rRNA sekuentzia mitokondrialaren konparazioak, Oxfordeko espezimeneko tartso batetik eta Pezophaps solitaria baten femur batetik isolatuak, bere harreman estua eta Columbidaeren barnean kokatzea baieztatu zuen. Ebidentzia genetikoan oinarrituta, Asiako hego-ekialdeko Caloenas nicobarica bere ahaiderik hurbilena zela frogatu zen, Ginea Berriko Goura victoria eta Samoako (Didunculus strigirostris) jarraituz, dodoaren antza duena. Klado hau, lurrean bizi diren uharteetako uso endemikoz osatuta dago. Hurrengo kladogramak dodoaren harreman hurbilenak erakusten ditu Columbidaeren barruan, Shapiro et al., 2002:[23][24]
Raphus cucullatus (dodo)
Antzeko kladograma bat 2007an argitaratu zen, Goura eta Dicunculusen kokapena alderantzikatuz, eta Otidiphaps nobilis eta Trugon terrestris kladuaren oinarrian sartuz[25]. Azterketa horietan erabilitako DNA Oxfordeko espezimenetik lortu zen, eta material hori degradatuta dagoenez, eta subfosilen hondarretatik ez denez DNA erabilgarririk atera, aurkikuntza horiek oraindik ere modu independentean egiaztatu behar dira[26]. Froga konduktual eta morfologikoan oinarrituta, Jolyon C. Parishek proposatu zuen Pezophaps eta dodoa Gourinae azpifamilian jartzea, Groura usoekin eta beste batzuekin batera, ebidentzia genetikoaren arabera[27]. 2014an, desagertu berri den Caloenas maculata ale ezagun bakarraren DNA aztertu zen, eta aurkitu zen Caloenas nicobaricaren gertuko ahaidea zela eta, beraz, baita dodoarena ere[28].
2002ko ikerketak, dodoaren eta Pezophapsen arbasoak Paleogeno-Neogenoaren mugaren inguruan banatzen zirela adierazi zuen. Mascarene uharteak (Maurizio, Reunion eta Rodrigues) jatorri bolkanikoa dute eta 10 milioi urte baino gutxiago dituzte. Beraz, bi hegaztien arbasoak, ziur aski, beren leinutik banandu eta denbora luzez hegan egiteko gai izan ziren[29]. Caloenas nicobarica eta Caloenas maculata Raphinaeraino iritsi zen leinuaren oinarrian jarri ziren, eta horrek adierazten du Raphinae ez hegalariek arbasoak zituztela hegan egiteko gai zirenak, erdi lehorrekoak zirenak, eta uharteak populatu zituztenak. Horrek, era berean, hegazti horien arbasoak Mascarene uharteetara Asiako hegoaldetik salto eginez iritsi zirelako hipotesia babesten du. Ugaztun belarjalerik ez egoteak, uharte hauetako baliabideekin lehiatuz, Pezophaps eta dodoa oso tamaina handira iristea eta hegan egiterik ez izatea ahalbidetu zuen[30][31]. Garezurraren morfologian dibergentzia eta tamaina handiago baterako egokitzapenak gorabehera, euren eskeletoaren ezaugarri asko uso hegalari txikienetakoen antzekoak dira oraindik ere[32]. Beste uso handi bat, ez hegalaria, Natunaornis gigoura, 2001ean deskribatu zen Fijin aurkitutako material subfosiletik abiatuta. Dodoa baino pixka bat txikiagoa zen eta, uste denez, Goura usoekin lotuta zegoen[33].
Dodo espezimen osorik ez dagoenez, euren kanpoko itxura, lumajea eta kolorazioa zaila da zehaztea[2]. Dodoaren aurkikuntzaren eta iraungitzearen (1598-1662) arteko topaketen ilustrazio eta kontakizun idatziak dira euren kanpoko itxuraren ebidentzia nagusia[34]. Errepresentazio gehienen arabera, dodoek lumaje grisaxka edo arrea zuten, luma primario argiagoekin eta luma kizkurrez osatutako metxoi batekin atzealdean. Burua grisa eta biluzia zen, mokoa berdea, beltza eta horia, eta hanka sendo horiak, atzapar beltzekin[35]. Oxfordeko espezimenaren buruan zeuden luma apurren azterketa batek erakutsi zuen lumakara izan ordez (lumatxa) pennazeoak zirela, beste usoen antzekoagoak[36].
XVII. mendean Europara ekarri zituzten hegaztiek eta arrasto subfosilek erakusten dute dodoak oso hegazti handiak zirela, metro arteko garaierakoak. Hegaztia sexualki dimorfikoa zen; arrak handiagoak ziren, eta proportzioan moko luzeagoak zituzten. Pisuaren kalkuluak aldatu egin dira azterketa batetik bestera. 1993an Bradley C. Livezeyk arrek 21 kilogramo pisatuko zutela proposatu zuen eta emeek 17 kilogramo[37]. Era berean, 1993an, Andrew C. Kitchenerrek ale garaikideekin egindako pisu garaikide estimazioa altuegiak zirela proposatu zuen, irudikatutako dodoen biribiltasunaren arrazoia gatibualdiko gehiegizko elikadura izan zela esanez[38]; kalkuluen arabera, basa-inguruneko pisuak 10,6-17,5 kg-ko mailan zeuden, eta gizendutako hegaztiek 21,7-27,8 kg pisatzen ahal izan zuten 2011rako Angst eta bere lankideen estimazio batean[39]. Zalantzan jarri da, eta oraindik ere eztabaida dago: 2016ko ikerketa batek 10,6 eta 14,3 kg arteko pisua kalkulatu zuen, eskeleto konposatuen ordenagailu bidezko tomografietan oinarrituta[40]. Pisua urtaroaren araberakoa zela ere iradoki izan da, eta banakoak lodiak zirela urtaro hotzetan, baina gutxiago beroetan[41].
Dodoaren garezurra beste usoetatik asko bereizten zen, batez ere sendoagoa zelako, mokoak punta lotuta zuen eta burezurra motza zen, masailezurrekin alderatuta. Goiko mokoa ia garezurraren bikoitza zen, bere ahaide hurbilenekin alderatuta laburra zena. Hezurretako sudur-hobien irekidurak luzatuak ziren mokoan zehar, eta ez zuten hezur-trenkada edo septorik. Garezurra (mokoa kenduta) luzea baino zabalagoa zen, eta aurrealdeko hezurrak kupula bat osatzen zuen, punturik altuena begien arroen atzealdearen gainetik zuela. Burezurra beherantz makurtuta zegoen atzekaldean. Begietako arroek burezurraren atzealdearen zati handi bat hartzen zuten. Begi barruko eraztun esklerotikoak hamaika hezurtxok osatzen zituzten, beste uso batzuen antzeko kopurua. Masailezurra apur bat kurbatuta zegoen, eta masailezur erdi bakoitzak fenestra bakarra zuen, beste uso batzuetan bezala[32].
Dodoak hemeretzi orno aurresakral zituen (lepokoak eta toraxekoak, notarium batean fusionatutako hiru barne), hamasei orno sinsakral (gerrialdekoak eta sakrokoak), sei isats-orno aske eta pigostilo bat. Lepoak ondo garatutako eremuak zituen giharrak eta lotailuak finkatzeko, ziurrenik burezur eta moko astuna jasateko. Alde banatan, sei saihets zituen, eta horietatik lau bularrezurrean artikulatzen ziren bularrezurraren saihetsetan. Bularrezurra handia zen, baina txikia gorputzarekin alderatuta, batez ere hegan egin dezaketen uso askoz txikiagoekin alderatuta. Bularrezurra oso pneumatikoa zen, zabala eta sekzio nahiko lodikoa. Pektore-gerriko hezurrak, omoplatoak eta hegaletako hezurrak tamainan murriztu ziren uso hegalariarenekin alderatuta, eta Pezophaps solitariarekin alderatuta askoz lirainagoak ziren, baina banakako osagai eskeletiko bakar bat ere ez zen desagertu. Hala ere, dodoaren karpometakarpoa sendoagoa zen Pezophapsena baino. Pelbisa beste ahaide batzuena baino zabalagoa zen, baina uso txiki eta hegalari batzuen proportzioen parekoa zen. Hanken hezur gehienak gaur egungo ahaideenak baino sendoagoak ziren, baina luzera proportzioak ez ziren oso ezberdinak[32].
Dodoa eta Pezophaps solitaria, bere ahaiderik hurbilena, usoetatik bereizten dituzten ezaugarri eskeletiko asko, bere hegaldi faltari egotzi izan zaizkio. Elementu pelbikoak uso hegalarienak baino lodiagoak ziren pisu handiena jasateko, eta bular aldea eta hegal txikiak pedomorfoak ziren, hau da, gazte ezaugarriak zirela, gutxi garatuak eta atxikiak. Garezurra, enborra eta pelbiseko gorputz-adarrak peramorfikoak ziren, hau da, adinarekin nabarmen aldatzen zirela. Dodoak eta Pezophaps solitariak beste ezaugarri batzuk partekatzen zituen, garezurraren, pelbisaren eta bularrezurraren ezaugarriak bezala, baita bere tamaina handia ere. Beste hainbat alderditan bereizten ziren, hala nola, Pezophaps solitaria baino sendoagoa eta laburragoa izatea, burezur eta mokoa handiagoak izatea, garezur biribila duen sabaia eta orbita txikiagoak izatea. Dodoaren lepoa eta hankak proportzionalki laburragoak ziren, eta ez zuen Pezophaps solitaria eskumuturretan zegoen perillaren baliokiderik[37].
Dodoaren deskribapen garaikide gehienak Ekialdeko Indietako Holandako Konpainiako itsasontzien bitakora eta egunkarietan daude, Maurizion lehorreratu zirenak Holandarren Inperioak uhartea gobernatzen zuenean. Erregistro horiek etorkizuneko bidaietarako gida gisa erabili ziren.[26] Garaiko kontakizun gutxi dira fidagarriak, asko aurreko kontakizunetan oinarrituak daudela ematen baitu, eta bakar bat ere ez zutelako zientzialariek idatzi[2]. Lehen kontakizunetako bat, 1598ko van Warwijcken egunkariarena, honela deskribatzen du hegaztiak:
« Loro urdinak oso ugariak dira han, baita beste hegazti batzuk ere, eta horien artean espezie bat dago, tamainagatik erraz ikustekoa, gure beltxargak baino handiagoa, larruz erdi estalitako buru erraldoiekin, kaputxa batez jantzita baleude bezala. Hegazti hauek ez dute hegorik, non 3 edo 4 luma beltz nabarmentzen diren. Buztana errauts koloreko luma leun eta kurbatu gutxi batzuetan datza. "Walghvogel" esaten genien, zenbat eta luzeago eta sarriago prestatu, orduan eta gogorrago eta zaporegabeago bihurtzen zirelako jaterakoan. Hala ere, sabela eta bularra zapore atseginekoak ziren, eta erraz mastekatzeko modukoak. »
Deskribapen zehatzenetako bat Herbertena da, 1634ko "A Relation of Some Yeares Travaille into Afrique and the Greater Asia" lanean:
Gelderlandeko marrazkien bilduma, 1601ean egina. Hildako dodo baten marrazkia ere ageri da.
Ustad Mansurrek 1625 inguruan egindako indiar hegaztien margolana, dodoarekin.
George Edwardsen dodo famatua, 1626an Saveryk margotua.
Dodoa bere lumak garbitzen, behean ezkerrean (1626).
Cornelis Saftlevenek 1638an egindako margolana, ezagutzen den azken marrazki originala.
Gelderland (1601-1603) Herbehereetako itsasontziaren bidaia-egunkaria 1860ko hamarkadan aurkitu zen, eta Mauriziotik ateratako espezimen bizien edo hil berrien zirriborro ezagun bakarrak ditu. Joris Joostensz Laerle artista profesionalari (jada desagertuta zeuden beste hegazti mauriziar batzuk ere marraztu zituen) eta hain marrazkilari fina ez zen bigarren artista bati egotzi zaizkio[44]. Zirriborro horiez gain, ez dakigu XVII. mendeko dodoen hogei ilustrazioetatik zenbat atera ziren bizirik zeuden edo espezimen disekatuetatik, eta horrek eragina du haien irudien fidagarritasunean[2].
Dodoaren irudi tradizionala hegazti oso lodi eta baldarrarena da, baina ikuspegi hori puztua izan liteke. Gaur egungo zientzialarien iritzi orokorra hauxe da: Europako antzinako irudikapen asko hegazti gatibu gain-elikatuen edo espezimen gordinki beteetan oinarritzen ziren[45]. Irudiek puztutako lumak dituzten dodoak erakuts ditzaketela ere iradoki dute, erakustaldiko portaeraren parte gisa[46]. Roelant Savery margolari herbeheretarra izan zen dodoaren ilustratzailerik oparoena eta eraginik handiena izan zuena, gutxienez hamabi irudi egin zituelarik, askotan koadroen beheko txokoetan. 1626ko bere margolan ospetsu bat (orain Edwardsen Dodoa deitua, George Edwards ornitologoarena izan baitzen) dodoaren irudi estandarra bihurtu da. Londresko Historia Naturalaren Museoan dago. Irudiak bereziki lodia den hegazti bat erakusten du, eta beste dodo ilustrazio askoren iturria da.[47][48]
1950eko hamarkadan San Petersburgon berraurkitutako margo mogol indiar batek dodo bat erakusten du Indiako bertako hegaztiekin batera[49]. Txori meheagoa eta marroi kolorekoa irudikatzen du, eta A. Iwanow aurkitzaileak eta Julian Hume paleontologo britainiarrak dodo bizidunaren irudikapen zehatzenetakotzat hartu zuten; inguruko hegaztiak argi eta garbi identifikatzeko modukoak dira, eta kolore egokiarekin irudikatuta daude[50]. XVII. mendekoa dela uste da, eta Ustad Mansur margolari mogolari egotzi diote. Irudikatutako hegaztia, ziurrenik, Mughal Jahangir enperadorearen erreserban bizi zen, Suraten, non Peter Mundy bidaiari ingelesak ere, uneren batean, 1628 eta 1633 artean bi dodo ikusi zituen.[51][2]. 2014an, dodo baten beste ilustrazio indiar bat argitaratu zen, baina 1836ko ilustrazio alemaniar batetik eratorritako ilustrazioa zela aurkitu zen.[52]
1638 ondorengo irudikapen guztiak, dirudienez, aurreko irudietan oinarrituak daude, dodoen ikustaldiak arraroagoak bihurtu ziren garaiaren inguruan. Irudikapenetan dauden desberdintasunek, Anthonie Cornelis Oudemans eta Masauji Hachisuka ornitologoak, dimorfismo sexualari, ezaugarri ontogenikoei, urtaroaren aldakuntzari eta baita espezie ezberdinen existentziari buruz espekulatzera eraman zituzten, baina teoria hauek gaur egun ez dira onartzen. Mokoaren markak, isatsaren lumen forma eta kolorazioa kontakizun batetik bestera aldatzen direnez, ezinezkoa da ezaugarri horien morfologia zehatza zehaztea, adina edo sexua adieraziko balute, edo errealitatea islatuko balute ere[53]. Humek argudiatu zuen dodo bizidunaren sudur-hobiak arrailduak izango zirela, Gelderland, Cornelis Saftleven, de Savery eta Ustad Mansurren irudietan ikusten denez. Baieztapen horren arabera, pinturetan maiz ikusten diren sudur-hobi irekiek espezimen taxidermizatuak eredu gisa erabili zirela adierazten dute[2]. Irudikapen gehienek hegoak hedatutako posizio batean mantendu zirela erakusten dute, uso hegalariek ez bezala, baina ostruka eta kiwi bezalako ratiteen antzera.[32]
Ezer gutxi dakigu dodoaren portaeraz, deskribapen garaikide gehienak oso laburrak baitira[54]. Pisuaren estimazioetan oinarrituta, arra 21 urtera irits daitekeela iradoki dute, eta emea, berriz, 17ra[37]. Bere hanketako hezurren hegal-habe indarraren azterketek, nahiko azkar korrika egin zezakeela adierazten dute[54]. Hankak sendoak eta indartsuak ziren hegaztiaren pisua jasateko, eta bizkorra eta maniobratzeko gai ere egiten zuten, gizakia iritsi aurreko paisaia trinkoan. Hegalak txikiak ziren arren, hezurretan ongi garatutako muskulu-orbainek erakusten dute ez zirela bestigio soilak, eta portaerari lotutako erakustaldiak zein oreka mantentzeko erabil zitezkeela; gaur egungo usoek ere euren hegoak erabiltzen dituzte asmo horietarako[32]. Pezophaps solitariak ez bezala, ez dago frogarik dodoaren hegoak borroka intraespezifikoetan erabili zituenik. Haustura sendatuak zituzten dodo hezur batzuk aurkitu dituzten arren, bular gihar ahulak zituen, eta hegal murritzagoak, konparazioan. Baliteke dodoak bere moko handia lurraldeko ika-miketan erabili izana. Mauriziok euri gehiago jasotzen duenez eta Rodriguesek baino urtaro aldakuntza gutxiago dituenez, horrek uharteko baliabideen eskuragarritasunean eragina izango zukeen, lurralde portaera oldarkorra garatzeko arrazoi gutxiago izango lituzke. Pezophaps solitaria zen, ziurrenik, bien artean erasokorrena[55].
Dodoaren habitat gogokoena zein zen ezezaguna da, baina antzinako deskribapenek Maurizio hegoaldeko eta mendebaldeko kostalderik lehorrenetako basoetan bizi zela iradokitzen dute. Ideia hau babesteko aukera dago Mare aux Songes urtegian, non dodo hezur gehienak industu diren, Maurizio hego-ekialdean dagoena itsasotik gertu. Uharte osoan hain banaketa mugatua izateak hura iraungitzen lagundu zezakeen[56]. Gelderlandeko egunkariaren 1601eko mapa batek uharte txiki bat erakusten du Maurizioko kostaldearen aurrean, non dodoak harrapatu ziren. Julian Humek iradoki du uharte hori Benitiers uhartea zela Tamarin Badian, Maurizioko mendebaldeko kostaldean[57][44]. Leizeen barruan hezur subfosilak ere aurkitu dituzte mendiguneetan, eta horrek adierazten du noizbait bizi izan zela mendietan. Mare aux Songeseko urtegian egindako lanek erakutsi dute bere habitata Sideroxylon grandiflorum eta Pandanus zuhaitzek eta palmondo endemikoek menderatzen zutela[41]. Kostaldetik eta Mare aux Songesen hezegunetik gertu egoteak landare espezieen aniztasun handia eragin zuten, inguruko eremuak lehorragoak ziren bitartean[58].
Maurizioko espezie endemiko asko gizakiak iritsi ondoren desagertu ziren; beraz, uharteko ekosistema larriki kaltetuta dago, eta zaila da berreraikitzea. Gizakiak iritsi aurretik, Maurizio basoz erabat estalita zegoen, baina gaur egun oso gutxi geratzen dira, deforestazioaren ondorioz. Bizirik dirauen fauna endemikoa oraindik ere larriki mehatxatuta dago[59]. Dodoa berriki desagertu diren beste hegazti mauriziar batzuen ondoan bizi zen, hala nola Aphanapteryx bonasia, Lophopsittacus mauritianus, Psittacula bensoni, Alectroenas nitidissimus, Mascarenotus sauzieri, Fulica newtonii, Alopochen mauritiana, Anas theodori eta Nycticorax mauritianus. Desagertutako narrasti mauriziarren artean daude Cylindraspis inepta, Cylindraspis triserrata, Didosaurus maurtianus eta Bolyeria multocarinata. Pteropus subniger ugaztun hegalaria eta Tropidophora carinata barraskiloa Maurizio eta Réunionen bizi ziren, baina bi uharteetatik desagertu ziren. Landare batzuk, Casearia tinifolia eta Angraecum palmiforme kasu, ere desagertu egin dira[60]
1631ko Holandako gutun bat (denbora luzez galdutzat jo zena, baina 2017an berriro aurkitu zena) da dodoaren dietaren kontakizun bakarra, eta bere mokoa bere burua defendatzeko erabili zuela ere aipatzen du. Dokumentuak hitz-jokoak erabiltzen ditu deskribatutako animaliak aipatzeko, dodoak alkate aberatsen inguruko alegoria baten gisa hartuz[61]:
« Alkateak bikainak eta harroak dira. Aurpegi zorrotz eta hautsezinarekin agertzen ziren, ahoa zabalik, alai eta ausart ibiltzean. Ez zuten gure aurrean amore eman nahi; beren gerra-arma ahoa zen, eta harekin haginka egin zezaketen. Haien janaria fruta gordina zen; ez zeuden oso ondo jantzita, baina aberatsak eta gizenak ziren, eta, beraz, haietako asko ekarri genituen itsasontzira, gu guztiok gustura egoteko. »—[61]
Eroritako frutez gain, dodoak, ziurrenik, intxaurrak, haziak, bulboak eta sustraiak jaten zituen[62]. Dodoak karramarroak eta itsaskiak jan zitzakeela ere iradoki da, bere ahaiderik gertukoenek bezala. Euren elikatzeko ohiturak aldakorrak izan behar zuten, gatibu zeuden aleei ziurrenik elikagai sorta zabala ematen baitzitzaien itsasoz egindako bidaia luzeetan[63]. Oudemansek iradoki zuen Mauriziok urtaro lehor eta hezeak markatuak dituenez gero, dodoak ziur aski fruitu helduekin gizenduko zuela bere burua urtaro hezearen amaieran, janaria urria zenean, bizirauteko; deskribapen garaikideek hegaztiaren gose "gutiziatsua" deskribatzen dute. France Staubek, nagusiki, palmondo fruituez elikatzen zirela iradoki zuen, eta dodoaren koipe zikloa, palmen fruktifikazio erregimenarekin erlazionatzen saiatu zen.[10]
Goiko masailezurraren elementu eskeletikoak errinozinetikoak izan direla dirudi (mugikorrak elkarren artean), eta horrek eragina izan behar zuen haien elikadura-portaeran. Gaur egungo hegaztietan, frutak jaten dituzten usoak kasu, aurremaxila zinetikoek elikagai kopuru handiak kontsumitzen laguntzen dute. Mokoa ere indar karga handiak jasateko gai izan dela dirudi, eta horrek elikagai gogorren dieta adierazten du[32]. 2016an, dodoaren garunarena lehen 3D endokastoa egin zen; azterketak aurkitu zuen garuna beste usoen antzekoa zela alderdi askotan, baina dodoak usaimen-bulbo handia zuela konparatiboki. Horrek usaimenaren zentzu ona eman zion dodoari, fruta eta presa txikiak aurkitzen lagun zezakeena[64].
Hainbat iturri garaikideren arabera, dodoek gastrolitoak (urdaileko harriak) erabiltzen zuen digestioari laguntzeko. Sir Hamon L'Estrange idazle ingelesa dodo bizi baten lekuko izan zen Londresen, eta honela deskribatu zuen:
« 1638 inguruan, Londresko kaleetatik oinez nenbilela, txori arrotz baten irudia ikusi nuen, oihal batetik zintzilik, eta beste pertsona batekin edo birekin eseri nintzen bera ikusteko. Ganbara batean gordetzen zen, eta txori handi bat zen, indioilar-oilarra baino handixeagoa, hankak eta oinak antzeko zituena, baina lodiagoak eta askoz ere itxura tenteagoa zuela, atzealdea faisai oilar gazte baten bularraren antzera koloreztatuak, eta kolore ilun edo mikatza bizkarraren gainean. Zaindariak Dodo deitu zion, eta ganberan zegoen tximinia baten amaieran harri handi pila bat zegoen, gure aurrean asko eman zizkiolarik, batzuk intxaur muskatua bezain handiak, eta zaindariak jaten dituela esan zigun (digestiora eramanez), eta zaindaria zein punturiano galdekatu zuten gogoratzen ez badut ere, ziur nago gero denak berriro bota zituela. »
Kumeak nola elikatzen ziren ez dago jakiterik, baina hauen ahaide diren usoek papore esnea ematen diete. Irudikapen garaikideek papore handi bat erakusten dute, ziurrenik elikagaiak biltegiratzeko eta papore esnea ekoizteko espazioa gehitzeko erabili zena. Iradoki denez, dodoaren eta Pezophaps solitaria gehiegizko tamaina hazkuntza goiztiarrean euren kumeentzat ekoitzi zezaketen hazkuntza-esne kantitateak mugatzen zuen[66].
1973an, Sideroxylon grandiflorum landarea endemikoa, dodo zuhaitz bezala ere ezaguna, Maurizion desagertzen ari zela uste zen. Ustez, 13 ale baino ez ziren geratzen, denak 300 urte ingurukoak. Stanley Templek planteatu zuen hipotesiaren arabera, landare honek bere hedapenerako dodoa beharko luke[67]. Hegaztiaren digestio traktutik pasa ondoren soilik ernamuinduko ziren. Baieztatu zuenez, landarea ia desagertuta zegoen, dodoaren desagertzearen ondorioz[68]. Templek, 1940ko hamarkadako txostenak alde batera utzi zituen, danbalakoko haziak digestioan zehar higatuak izan gabe ernamuintzen zirela aurkitu zutenak. Beste batzuek zalantzan jarri dute beren hipotesia, eta zuhaitzaren gainbehera gehiegizkoa izan zela iradoki dute, edo haziak desagertutako beste animalia batzuek ere banatu zituztela, hala nola Cylindraspis dortokak, Pteropodidae saguzarrak edo Lophopsittacus mauritianus[69]. Wendy Strahm eta Anthony Cheke, Mascarene uharteetako ekologian adituek diote zuhaitza, arraroa izan arren, dodoa desagertu zenetik ernetu dela, eta ehunka daudela, ez hamahiru. Templek proposatzen duen dodoaren eta zuhaitzaren biziraupenaren harreman estu hori gezurtatzen du teoria honek[70].
Lehorrekoa eta hegan egiteko gaitasunik gabekoa zenez, eta ugaztunik edo bestelako etsai naturalik ez zegoenez Maurizion, dodoak, ziurrenik, lurrean habia egiten zuen[71]. François Caucheren 1651ko kontakizuna da arrautzaren eta deiaren deskribapen bakarra:
« Mauriziorengan beltxarga bat baino hegazti handiagoak ikusi ditut, gorputzean lumarik gabeak, lumatxa beltz batekin estalia dagoena; atzeko aldea biribila da, luma kizkurrez apaindutakoa, hegaztiak urteak dituen bezainbeste. Hegalen ordez azken hauek bezalako lumak dituzte, beltzak eta bihurriak, sarerik gabekoak. Ez dute mihirik, mokoa handia da, pixka bat okertuta beherantz; hankak luzeak ditu, ezkatatsuak, oin bakoitzean hiru hatz besterik ez ditu. Antzar batena bezalako garrasia du, eta ez da inondik inora aipatu berri ditugun flamingo edo ahateak bezain goxoa jateko. Zuria den arrautza bat besterik ez dute jartzen, penike erdiko txanpon baten tamainakoa, eta haren ondoan oilo arrautza baten tamainako harri zuri bat jartzen dute. Biltzen duten belarraren gainean etzaten dira, eta basoetan egiten dituzte habiak; batek gaztea hiltzen badu, harri gris bat topatuko du sabelean. Oiseaux de Nazaret deitzen diegu. Gantza bikaina da giharrak eta nerbioak arintzeko.[13] »
Caucheren kontakizuna problematikoa da, deskribatzen ari zen hegaztiak oineko hiru hatz eta mihirik ez zuela ere aipatzen baitu, dodoek ez bezala. Horregatik ikerlari batzuek uste dute Cauchek Didus nazarenus izeneko dodo mota berri bat deskribatzen ari zela. Litekeena da deskribapena kasuario baten deskribapenarekin nahastuta egotea, eta Caucheren idazkiek beste inkoherentzia batzuk dituzte[72]. 1617an "ostruka gazte" bat itsasontzi batean aipatzea da balizko gazte-dodo bati buruzko beste aipamen bakarra[73]. Dodo batena dela esaten den arrautza bat Hegoafrikako East London museoan gordeta dago. Marjorie Courtenay-Latimerrek eman zion, zeinaren izeba-amonak Maurizioko urtegi batean aurkitu zuela zioen kapitain batengandik jaso baitzuen. 2010ean, haren benetakotasuna zehazteko azterketa genetikoak erabiltzea proposatu zuen museoko kontserbadoreak[74]. Ostruka-arrautza aberrante bat izan liteke[12].
Arrautza bakar baten errunaldiagatik eta hegaztiaren tamaina handiagatik, K estrategia aukeratu zuela proposatu da, hau da, kume altrizial gutxi sortu zituela, guraso-zaintza behar izan zutenak heldu ziren arte. Zenbait ebidentzietan oinarrituta, tartean hegazti tropikalek eta frutajaleek hazkuntza-tasa motelagoak dituztela barne, adierazten dute hegaztiak garapen-aldi luzea izan dezakeela[37]. Mare aux Songeseko zingiran dodo gazterik aurkitu ez izanak adierazi dezake kume gutxi izaten zituztela, azkar heltzen zirela, ugalketa guneak urtegitik urrun zeudela edo uholdeak urtarokoak zirela[75].
2017an egindako ikerketa batek dodo-hezurren xafla-meheen histologia, Maurizioko hegazti modernoak, tokiko ekologia eta kontakizun garaikideak aztertu zituen, dodoaren bizi-historiari buruzko informazioa berreskuratzeko. Ikerketak, dodoak abuztu inguruan ugaltzen zirela iradoki zuen, ahal zuten guztia gizendu ondoren, Maurizioko ornodun askoren loditasun-argaltasun zikloekin bat etorriz. Txitak azkar hazten ziren, tamaina sendoak lortuz, ia helduak, eta heldutasun sexuala uda australa edo zikloi denboraldia baino lehen ematen zen. Hazi berri ziren dodo helduak uda australaren ondoren lumak aldatzen zituzten, martxo inguruan. Lehenik, hegaletako lumak eta buztana ordezkatzen ziren; eta muda uztail amaieran amaituko zen, hurrengo ugalketa denboraldirako garaiz. Mudaren etapa ezberdinek, dodoaren lumajearen deskribapen garaikideen irmotasun ezak ere azal ditzakete[76].
Maurizio Erdi Aroan arabiar ontziek eta 1507 eta 1513 bitartean portugaldar ontziek bisitatu zuten, baina bietako inork ez zuen kolonizatu. Ez da euren aldetik dodoen erregistrorik ezagutzen, nahiz eta Maurizio izen portugaldarra, "Cerne Uhartea" (beltxargen uhartea), izan zitekeen dodoen erreferentzia bat[77]. Herbehereetako Inperioak 1598an Maurizio eskuratu zuen, Maurizio I.a Nassaukoaren izenarekin bataiatuz, eta aurrerantzean Ekialdeko Indietako Holandako Konpainiaren merkataritza-ontziak hornitzeko erabili zen[78]. Dodoaren lehen kontakizun ezagunak Holandako bidaiariek eman zituzten, Jacob van Neck almiranteak gidatutako Indonesiara Herbehereetako Bigarren Espedizioan. 1601ean argitaratutako txostenetan agertzen dira hegaztiaren lehen aipamenak, ilustrazioa ere jasotzen dutenak lehen aldiz[79]. Maurizio bisitatu zuten lehen marinelak denbora luzez itsasoan egon zirenez gero, hegazti handi horiekiko zuten interesa batez ere elikadurari lotuta zegoen. Bruin-Vis itsasontziko Willem Van West-Zanen 1602ko egunkariak elikagai bezala 24-25 dodo ehizatzen zirela aipatzen du, hain handiak zirenak ezen horietako bi jaterakoan ia ezin zirela jan, eta bere hondarrak gazitze bidez kontserbatzen zirela[80]. Aldizkari honen 1648an argitaratutako bertsioarentzat egindako ilustrazio batek dodoen sarraskia erakusten du, dugong bat eta, beharbada, Psittacula bensoni bat [81]. Herbehereetako poema batekin azpititulatua izan zen, hemen 1848ko Hugh Stricklanden itzulpenean:
«Jateko, marinelek hegazti lumadunen haragia ehizatzen dute,
palmondoen zapa hartzen dute, eta punta biribleko dodoak suntsentzen dituzte,
Bizitza barkatzen diote loroari, espiatu eta uluka egin dezan,
Eta, beraz, bere motakoak engainatuz kaiolara doaz.
Lehen bidaiarietako batzuek dodo okela desatsegina aurkitu zuten, eta loroak eta usoak jatea nahiago izan zuten; beste batzuek gogorra baina ona bezala deskribatu zuten. Batzuek dodoak ehizatzen zituzten soilik beren molejengatik, hau hegaztiaren zatirik ederrentzat hartzen baitzen. Dodoak erraz harrapatzen ziren, baina ehiztariek kontuz ibili behar zuten euren moko boteretsuen hozkada ez jasotzeko[83].
Dodoaren eta Aphanapteryx bonasiaren deskubrimenduaren ondorioz Peter Mundyk hainbat espekulazio egin zituen, Charles Darwinen eboluzioaren teoria baino 230 urte lehenago:
« Lehen aipatutako bi hegazti mota hauetatik, guk dakigula, bat ere ez da aurkitzen San Laurenditik ehun legoara dagoen uharte honetatik kanpo. Galde daiteke zergatik dauden hemen eta zergatik ez beste inon, beste lurretatik hain urrun, ez badira gai hegaz edo igeri egiteko; sortzen dituzten kumeek forma arraro edo mostruosoak sortzen badituzte edo natura edo klimagatik izan, ez dakigu nolakoak ziren Lurrean aspaldi bizi ziren formak. »
Dodoa, Europara eta Ekialde Urrunera espezimen biziak bidaltzeko bezain interesgarria bihurtu zen. Helmugaraino bizirik iritsi ziren dodo garraiatuen kopurua ezezaguna da, eta ez dakigu nola erlazionatzen diren irudikapen garaikideekin ezta fosilak ez diren Europako museoetako hondar urriekin. Kontakizun, pintura eta espezimen garaikideen konbinazio batean oinarrituta, Julian Humek ondorioztatu du garraiatutako hamaika dodo gutxienez bizirik iritsi zirela euren helmugetara[85].
Londresen 1638an ikusi zuen dodo baten Hamon L'Estrange-ren deskribapena da Europan bizirik dagoen ale bat zehazki aipatzen duen kontakizun bakarra. 1626an Adriaen van de Vennek Amsterdamen ikusi zuela zioen dodo bat marraztu zuen, baina ez zuen bizirik ote zegoen aipatu, eta bere irudikapenak Edwards de Saveryren Dodoa gogorarazten du. Bi ale bizi ikusi zituen Peter Mundyk Suraten, Indian, 1628 eta 1634 artean, horietako bat Ustad Mansurrek 1625 inguruan margotutako banakoa izan zitekeelarik[2]. 1628an, Emmanuel Althamek Maurizio bisitatu zuen eta gutun bat bidali zion anaiari Ingalaterran:
« Anai maitea, Kontseilua deitzen den horrek agindu zigun Maurizio deitzen den uharte batera joatea, hegoaldeko latitudeko 20ºtan kokatua, maiatzaren 28an iritsi ginelarik; uharte honetan ahuntzak, txerriak eta behiak daude, baita oso hegazti arraroa, bertakoek Dodo deitzen dutena; bere arrarotasuna dela eta, ez delako bizi munduan beste inon ere, bat bidaltzen dizut Perce jaunarekin batera, William itsasontzian heldu zena uharte honetara ekainaren 10ean. [Gutunaren marginean irakur daiteke] Perce jaunaren bidez jasoko duzu jengibre pitxar bat nire ahizparentzat, bihi batzuk nire lehengusu eta alabentzat, eta Dodo izeneko hegazti bat, bizirik balego. »
Ez dakigu dodoa bidaiatik bizirik atera ote zen, eta XIX. mendean suak suntsitu zuen gutuna[87]. Europan dodo ale baten lehen irudi ezaguna 1610 inguruko margo bilduma batena da, animalia horiek irudikatzen dituena Rodolfo II.a enperadoreak Pragan zuen errege-bilduman. Bilduma honek beste animalia mauriziar batzuen margoak ere biltzen ditu, Aphanapteryx bonasia batena barne. Dodoa, gaztea izan daitekeena, lehortu edo baltsamatu egin zela dirudi, eta, ziurrenik, enperadorearen zoologikoan bizi izan zen denbora batez, beste animaliekin batera. Hegaztiok Europan egoteak esan nahi du bizirik eraman zituztela eta bertan hil zirela; ez litzateke oso ohikoa taxidermistak egotea haiek eramaten zituzten itsasontzietan, eta oraindik alkoholik ez zen erabiltzen espezilen biologikoak mantentzeko. Espezimen tropikal gehienak buru eta hanka lehor gisa kontserbatu ziren[85].
Esaten denez, dodo bat Nagasakira bidali zuten, Japoniara, 1647an, baina denbora luzez ez zen jakin iritsi zen ala ez[88]. 2014an lehen aldiz argitaratutako dokumentu garaikideek istorioa frogatu zuten eta bizirik iritsi zela argitu zuten. Oparia zen, eta bere bakantasuna gorabehera, orein zuri baten eta bezoar harri baten balio berekoa zela uste zen. Gatibualdian erregistratutako azken dodo bizia da [89].
Harrapari esanguratsuengandik isolatuta eboluzionatu duten animalia askok bezala, dodoak ez zuen gizakienganako inolako beldurrik. Ausardia edo beldur falta horrek eta hegan egiteko zuen ezintasunak harrapakin erraza egin zuten marinelentzat[90]. Nahiz eta txosten gutxi batzuek ontzien hornidura helburu eragindako dodoen hilketa masiboak deskribatzen dituzten, ikerketa arkeologikoek giza harraparitzaren ebidentzia eskasa aurkitu dute. Gutxienez bi dodoren hezurrak aurkitu dira Baie du Capeko kobazuloan, XVII. mendean esklabo eta preso iheslariek okupatutako leizean. Dodoek, sarreraren altueragatik, ezingo zuten euren kabuz erraz sartu bertan, beraz gizaki batek sartu zituela ondorioztatu da[22]. Maurizioko giza populazioa (1.860 km²-ko eremua) ez zen inoiz 50 pertsona baino handiagoa izan XVII. mendean, baina beste animalia batzuk sartu zituzten, txakur, txerri, katu, arratoi eta Macaca fascicularis barne, dodo habiak arpilatu eta elikadura baliabide mugatuengatik lehiatu zirenak[41]. Aldi berean, gizakiek dodoen baso habitata suntsitu zuten. Sartutako animaliek dodo populazioan izan zuten eragina, batez ere txerriek eta makakoek, ehizarena baino larriagoa dela uste da gaur egun. Arratoiak, beharbada, ez ziren mehatxu handia habientzat, dodoek tokiko lurreko karramarroekin tratatzera ohituta egongo baitziren[91].
Iradoki izan da dodoa jada arraroa edo oso esparru mugatukoa izan zitekeela gizakiak Mauriziora iritsi aurretik, ez bailirateke hain azkar iraungiko uharteko urruneko eremu guztiak okupatu izan balitu[56]. 2005ean egindako espedizio batek, bat-bateko uholde baten ondorioz hildako dodo eta beste animalia batzuen arrasto subfosilak aurkitu zituen. Hilkortasun masibo horiek are gehiago jarriko zuten arriskuan jada desagertzeko arriskuan zegoen espezie bat[92]. Hala ere, dodoak ehunka urteko jarduera bolkanikoa eta aldaketa klimatikoak iraun izanak hegaztiak bere ekosistemaren barruan erresistentea zela erakusten du [58].
Eztabaida dago dodoaren iraungitze dataren inguruan. Dodoen ikustaldien azken erregistro guztiz onartua, Herbehereetako Arnhem itsasontziaren Volkert Evertsz naufragoaren 1662ko testigantza da, Mauriziotik gertu dagoen uhartetxo batean harrapatutako hegaztiak deskribatu zituena, orain Anbar uhartea bezala ezagutzen den lekuan:
« Haiengana hurbiltzen ginen animalia haiek tinko begiratzen ziguten, eta geldirik geratzen ziren zeuden lekuan, hegan egiteko hegorik edo ihes egiteko hankarik ote zuten jakin gabe, eta guk nahi bezain hurbil jar gintezke. Hegazti horien artean daude Indian Dod-aersen deitzen dituztenak (antzara moduko bat izanik); hegazti horiek ez dira hegan egiteko gai, eta hegoak izan beharrean, arantza txiki gutxi batzuk baino ez dituzte, baina oso azkar egiten dute korrika. Elkarrekin eraman genituen, halako moldez, non gure eskuekin harrapatu ahal izan genituen, eta haietako bat hankatik hartu genuenean zarata handia egin zuen, besteak, bat-batean, ahal bezain azkar etorri ziren lasterka laguntzera eta, beraz, harrapatuak eta preso hartuak izan ziren. »
Uhartetxo honetako dodoak ez zuten nahitaez espeziearen azken kideak izan.[94] Dodo baten azken behaketa Isaac Johannes Lamotiusen ehiza erregistroetan eman zen 1688an. Roberts eta Solowk erregistro hauen azterketa estatistikoak 1693ko iraungitze data berria ematen du, 1688-1715eko %95eko konfiantzazko tartearekin. Egileek aipatzen dutenez, 1662. urtea baino lehenagoko azken aurkikuntza 1638. urtean izan zenez, ziuraski, 1660ko hamarkadan nahiko arraroa zen. Ondorioz, ihes egindako esklabo batek 1674an egindako aipamen bat ezin da erabat baztertu.[95]
Chekeren ustez, 1662 ondorengo deskribapen batzuetan agertzen diren "Dodo" eta "Dodaers" izenak Aphanapteryx bonasia hegaztiari erreferentzia egingo liokete, dodoa bera desagertu ondoren izen arrunta espezie honi egotziko zitzaielako. Beraz, Chekek 1662ko deskribapena azken behaketa sinesgarri bezala adierazten du. John Marshall bidaiari ingelesaren 1668ko kontakizun batek, Aphanapteryx bonasia deskribatzeko "Dodo" eta "Oilo Gorria" izenak erabili zituen aldi berean, haragia "gogorra" zela aipatu zuen, 1681eko kontakizunean haragiari buruz esaten dena berretsiz[96]. 1662ko kontakizuna bera ere zalantzan jarri du Errol Fuller idazleak, sorospen oihuei emandako erreakzioak ohikoagoak baitira Aphanapteryx bonasia espeziea deskribatzerakoan[97]. Azalpen hori proposatu zen arte, 1681eko "dodoen" deskribapen bat azken kontakizuna zela pentsatu zen, eta data horrek oraindik babesleak ditu[98]. Orain gutxi eskuragarri jarri diren Herbehereetako eskuizkribuek diote kolonoek, 1664-1674 bitartean, ez zutela dodorik ikusi[99]. Litekeena da eztabaida hau inoiz ez konpontzea, ez gutxienez deskribapen fisiko bat aipatzen dituzten txosten berantiarrak aurkitzen ez badira. IUCNren Zerrenda Gorriak Chekeren justifikazioa onartzen du 1662ko data aukeratzeko, ondorengo txosten guztiak Aphanapteryx bonasia buruzkoak direla iradokiz. Edonola ere, dodoa, ziuraski, 1700ean desagertu zen, 1598an aurkitu zenetik gutxi gorabehera mende bat beranduago[100][96]. Holandarrek 1710ean utzi zuten Maurizio, baina ordurako dodoa eta lurreko ornodun handi gehienak iraungita zeuden[41].
Dodoaren bitxikeriaren berri jada XVII. mendean eman zen arren, bere iraungipena ez zen XIX. mendera arte onartua izan. Hau, neurri batean, arrazoi erlijiosoengatik izan zen: Georges Cuvierrek iraungipena posible zela frogatu zuen arte uste zen ezinezko gertakari bat zela. Zientzilari batzuek, aldi berean, uste zuten dodoa ez zela inoiz existitu. Izaki arraroegia zirudien, eta askok mitotzat hartzen zuten. 1833an Penny Magazine aldizkarian gizakiak induzitutako desagertzearen adibide gisa erabili zen lehen aldiz hegaztia, eta ordutik, desagertzearen "ikono" gisa agertu izan da[101].
Leg bones of a Rodrigues solitaire and upper jaw of a dodo, in the National Museum of Prague]] XVII. mendean Europara eramandako dodo hondar bakarrak honakoak dira: Oxfordeko Unibertsitateko Historia Naturalaren Museoan buru eta oin lehor bat, British Museumeko oin bat (orain galduta dagoena), Kopenhageko Unibertsitateko Zoologia Museoan burezur bat eta Pragako Museo Nazionalean goiko masailezur bat. Azken biak berriz aurkitu zituzten, eta XIX. mendearen erdialdean dodo hondar gisa identifikatu ziren[102]. Museoen antzinako inbentarioetan ere hainbat dodo taxidermizatu aipatu ziren, baina ez da ezagutzen gaurdaino iritsi den bat[103]. Hondakin horiez gain, oin lehor bat zuen Pieter Pauw irakasle holandarrak, Carolus Clusiusek aipatu zuena 1605ean. Jatorria ezezaguna da, eta orain galdu egin da, baina litekeena da Van Necken bidaian jaso izana[2].
Ezagutzen diren ehun bigun hondar bakarrak, Oxfordeko oina eta burua (OUM 11605 espezimena), ezagutzen den azken dodo disekatuarenak ziren, lehen aldiz 1656an Tradescant bildumaren zati bezala aipatu zena eta 1659an Ashmolean Museumera eraman zena[2]. Iradoki izan da horiek izan litezkeela Hamon L'Estrangek Londresen ikusi zuen hegaztiaren arrastoak, Emanuel Althamek bidalitako hegaztia, edo Thomas Herberten dohaintza bat. Arrastoek muntatu izanaren zantzurik erakusten ez dutenez, hegazti kolekzio baten parte bezala kontserbatua izan zitekeen[104]. 2018an, Oxfordeko dodoaren buruko eskanerrek beruna zutela erakutsi zuten, XVII. mendean hegaztiak ehizatzeko erabili ziren perdigoien ondorioz. Horrek esan nahi du Oxfordeko dodoa Britainia Handira garraiatu aurretik edo iritsi eta denbora batera tiroz hil zutela. Haren heriotzaren inguruabarrak ez dira ezagutzen, eta perdigoiak aztertu egin behar dira beruna nondik atera zen identifikatzeko[105].
Iturri askoren arabera, Ashmolean Museoak 1755 inguruan dodo disekatua erre zuen deskonposizio larriaren ondorioz, soilik burua eta hanka salbatuz. Museoaren 8. estatutuak ezartzen duenez, "Partikular bat zahartu eta hil ahala, jabeak armairuetako batera edo beste gordailu batera eraman dezake; eta beste batera, ordezkatua izateko"[106]. Espezimena nahita suntsitu izana mito bat dela uste da; erakusketatik erretiratu egin zen, geratzen zena gordetzeko asmoz. Geratzen den ehun bigun hori are gehiago degradatu da; burua Stricklandek eta Melvillek disekzionatu zuten, azala eta burezurra bi zatitan banatuz. Oina egoera eskeletikoan dago, eta larruazal eta tendoi hondarrak baino ez ditu. Oso luma gutxi geratzen dira buruan. Segur aski eme bat da, oina Londresko oina baino %11 txikiagoa eta lirainagoa baita, baina erabat garatuta dagoela dirudi[107]. 1860ko hamarkadatik 1998ra arte, gutxienez, Oxfordeko museoan egon zen ikusgai. Urte horretan batik bat kalteak saihesteko erretiratu zen[108]. Gaur egun, mundu osoko museo askotan aurki daitezke buruko moldeak.
Londresko oin lehorra, 1665ean lehen aldiz aipatua eta XVIII. mendean Britainiar Museora eramana, Savery Edwardsen Dodo pinturarekin batera erakutsi zen 1840ko hamarkadara arte, eta Strickland eta Melvillek ere disekzionatu zuten. Ez zen inoiz zutik jarrita erakutsi eta, beraz, ale fresko batetik banandu zutela uste da, ez disekatutako batetik. 1896an, bere tegumentuak galdu zituela aipatu zen, eta uste da hezurrek soilik iraun dutela, gaur egun non dauden ezagutzen ez den arren[2].
Jakina denez, Kopenhageko garezurra (ZMUC 90-806 alea) Bernardus Paludanusek Enkhuizenen zuen bildumaren zati izan zen 1651 arte, Gottorfeko gazteluaren museora eraman zutenean, Schleswigen[109]. 1702an gaztelua daniar indarrek okupatu ondoren, museoaren bilduma Danimarkako errege bildumaren parte izan zen. Garezurra J. T. Reinhardtek aurkitu zuen 1840an. Bere historian oinarrituta, baliteke XVII. mendean Europara ekarritako dodo batetik ezagutzen den hondarrik zaharrena izatea[2]. Oxfordeko garezurra baino 13 mm laburragoa da, eta eme batena izan zitekeen[37]. Momifikatuta zegoen, baina azala galdu egin da[41].
Garezur baten aurrealdea (NMP P6V-004389 eredua) Pragako Museo Nazionalean 1850ean aurkitu zen Böhmisches Museoaren hondakinen artean. Ustez ale horrenak diren beste elementu batzuk literaturan zerrendatu dituzte, baina badirudi garezur partziala baino ez zela egon bertan[2][110]. Rodolfo II.a enperadorearen bilduman egon zela jakina den dodo disekatuetako batetik geratzen dena izan daiteke, beharbada, Hoefnagelek edo Saveryk han margotutakoa zehazki[111].
1860ra arte, dodoaren aztarna ezagun bakarrak XVII. mendeko lau ale osatugabeak ziren. Philip Burnard Ayresek aurkitu zituen lehen hezur subfosilak 1860an. Honek Richard Oweni bidali zizkion Britainiar Museora, baina ez zituen aurkikuntzak argitaratu. 1863an, Owenek, Maurizioko Vincent Ryan gotzainari, Dodo hezurren bat aurkituz gero informatua izan behar zela zioen albistea zabaltzeko eskatu zion[15]. 1865ean, George Clarkek, Mahébourgeko gobernuko hezkuntza zuzendariak, azkenik, dodo subfosil hezur ugari aurkitu zituen Maurizio hegoaldeko Mare aux Songes urtegian, Strickland eta Melvilleren monografian inspiratutako 30 urteko bilaketa baten ondoren[2]. 1866an, Clarkek bere prozedura azaldu zion The Ibisi, ornitologia egunkari bat: kuliak bidali zituen zingiraren erdiraino oinez, bere oinekin hezurrak bilatuz. Hasieran hezur gutxi aurkitu zituzten, urtegiaren zatirik sakonena estaltzen zuen belarra moztu zuten arte, non fosil asko aurkitu zituzten[112]. Zingirak 300 dodo baino gehiagoren hondarrak gordetzen zituen, baina garezurreko eta hegaletako hezur oso gutxi, ziur aski gorputzen goialdea urak eraman zuelako gorputzaren behealdea harrapatuta zegoen bitartean. Egoera Zeelanda Berriko urtegietan moa hondarren aurkikuntza askoren antzekoa da[113]. Mare aux Songeseko dodo hondar gehienak marroi ilun kolorekoak dira[75].
Clarkek aurkikuntzei buruz egindako txostenek hegaztiarenganako interesa berpiztu zuen. Sir Richard Owenek eta Alfred Newtonek gorputzeko anatomia deskribatzen lehenak izan nahi zuten, eta Owenek jatorrian Newtonera zuzendutako dodo hezurrez osatutako kargamentu bat erosi zuen, bien arteko lehia eragin zuena. Owenek, hezurrak deskribatu zituen Memoir on the Dodo lanean, 1866ko urrian, baina oker: bere berreraikuntza Saveryren Dodoren pinturan oinarritu zuen, gehiegi makurtu eta gizenago bihurtuz. 1869an hezur gehiago jaso zituen eta bere jarrera zuzendu zuen, zutitu egin zuelarik. Newtonek Réunioneko Pezophaps solitaria hartu zuen ardatz. Owen edo Newtoni saldu ez zitzaizkion gainerako hezurrak enkantean jarri edo museoei eman zizkieten[15]. 1889an, Théodor Sauzierrek Maurizioko "oroitzapen historikoak" esploratzeko eta Mare aux Songesen dodo hondar gehiago aurkitzeko enkargua jaso zuen. Arrakasta izan zuen, eta desagertutako beste espezie batzuen aztarnak ere aurkitu zituen[114].
2005ean, ehun urteko utzikeriaren ondoren, Mare aux Songes urtegiaren zati bat nazioarteko ikertzaile talde batek industu zuen (International Dodo Research Project). Malaria prebenitzeko, britainiarrek hormigoiz estali zuten zingira Maurizion agintzen zutenean, eta kendu egin behar izan zuten. Hondar asko aurkitu ziren, gutxienez 17 dodoren hezurrak barne, hainbat heldutasun-etapatan (nahiz eta ez gaztetan). Tartean, hegazti indibidual baten hezur asko, bere posizioan gorde direnak[115]. Aurkikuntza horiek 2005eko abenduan erakutsi ziren Leidengo Naturalis museoan. Zingiran aurkitutako fosilen %63 desagertutako Cylindraspis generoko dortokenak ziren, eta %7,1, berriz, duela 4.000 urtetik hona bertan pilatutako dodoenak[116]. Ondorengo indusketek, dodoak eta beste animalia batzuk, Mare aux Songesen harrapatuta geratu zirela iradoki zuten, duela 4.200 urte lehorte larriko garai luze batean ura harrapatzen saiatzen ari ziren bitartean[115]. Gainera, zianobakterioek aurrera egin zuten urtegiaren inguruan bildutako animalien gorotzek sortutako baldintzetan; intoxikazio, deshidratazio, zapalketa eta lokatzetan sartzearen ondorioz hil ziren [117]. Urtegiaren azken indusketetan eskeleto-elementu txiki asko aurkitu ziren arren, gutxi aurkitu ziren XIX. mendean, ziur asko biltzeko orduan hain finduta ez zeuden metodoak erabiltzeagatik[75].
Louis Etienne Thiriouxek, Port Louiseko naturalista zaletu batek, dodo arrasto ugari aurkitu zituen 1900 inguruan, hainbat lekutan. Lehen ale artikulatua barne, Mare aux Songesetik kanpo aurkitutako dodoaren lehen hezurdura subfosila dena, eta gazte-espezimen baten hondar bakarrak, gaur egun galduta dagoen tartsometatartso bat[2][41]. Lehen espezimena 1904an aurkitu zen Le Pouceko menditik gertu dagoen kobazulo batean, eta dodo indibidual baten eskeleto oso ezagun bakarra da. Thiriouxek, espezimena, Desjardins museoari eman zion (gaur egun Maurizio Institutuko Historia Naturalaren Museoa)[118][119]. Thriouxen oinordekoek, bigarren hezurdura oso bat saldu zioten, muntatua (gutxienez bi eskeletoz osatua, nagusiki berreraikitako burezur batekin), Hegoafrikako Durbango Natur Zientzien Museoari, 1918an. Elkarrekin, bi eskeleto horiek dodo arrasto ezagunenak irudikatzen dituzte, aurretik erregistratu gabeko hezur elementuak barne (belaunak eta hegaletako hainbat hezur, esaterako). Idazle garaikide batzuek Thriouxen dodoen garrantzia sumatu bazuten ere, ez zituzten zientifikoki aztertu, eta 2011. urtera arte ahaztuak izan ziren neurri handi batean, ikertzaile talde batek bilatu zituenean. Muntatutako eskeletoak laserrez eskaneatu ziren, eta, horietatik abiatuta, hiru dimentsioko ereduak berreraiki ziren, 2016an, dodoaren osteologiari buruzko monografia baten oinarri bihurtu zirenak [120][121]. 2006an, esploratzaileek dodo baten hezurdura oso bat aurkitu zuten Maurizioko laba kobazulo batean. Hau, sekula aurkitu den ale indibidual baten bigarren eskeleto osoa da, eta azken aldizn aurkitutako bakarra.
Mundu osoan, 26 museok dozenazko material bilduma garrantzitsuak dituzte, ia guztiak Mare aux Songesen aurkitutakoak. Historia Naturaleko Museoak, Historia Naturaleko Museo Amerikarrak, Cambridgeko Unibertsitateko Zoologia Museoak, Senckenberg Museoak eta beste batzuek eskeleto ia osoak dituzte, zenbait aleren hondakin subfosil ezberdinetatik osatuak[122]. 2011n, eduardiar aroko dodo hezurrak zituen egurrezko kutxa bat berriro aurkitu zuten Coly Unibertsitateko Grant Museoan. Ordura arte krokodilo hezurrekin biltegiratuak zeuden[123].
Réuniongo ustezko "Dodo zuria" (edo "bakartia") deskribapen okertzat hartzen da orain, Threskiornis solitariusen deskribapen garaikideetan eta XIX. mendean agertu ziren Pieter Withoos eta Pieter Holsteynen dodoaren antzeko txori zurien XVII. mendeko pinturetan oinarrituta. Nahasmendua Willem Ysbrandtszoon Bontekoek sortu zuen. 1619 inguruan Reunion bisitatu zuen eta bere egunerokoan "Dod-eersen" bezala aipatzen zituen hegorik gabeko hegazti potoloak aipatu zituen, bere kolorerik aipatu gabe. Aldizkaria 1646an argitaratu zenean, Saveryren "Crocker Art Gallery sketch"eko dodo baten grabatu batekin batera zihoan[124]. Hegazti zuri, sendo eta hegalik gabea, lehen aldiz J. Tatton poliziaburuak aipatu zuen 1625ean. Gerora, Sieur Duboisek eta beste idazle garaikide batzuek noizbehinkako aipamenak egin zituzten[125].
Edmond de Sélys Longchamps baroiak Raphus solitarius izena sortu zuen hegazti hauentzat 1848an, kontakizunak dodo moduko bati buruzkoak zirela uste baitzuen. XIX. mendeko naturalistek XVII. mendeko dodo zurien margoak aurkitu zituztenean, hegazti horiek irudikatzen zituztela suposatzen zen. Oudemansek, margolanen eta antzinako deskribapenen arteko desadostasuna, margolanek emeak erakusten zituztela zela iradoki zuen eta, beraz, espeziea sexualki dimorfikoa zela. Egile batzuen ustez deskribatutako hegaztiak Pezophaps solitaria ziren, izen berarekin aipatzen zena. Baliteke ere uhartean dodo zuriren bat egotea[126].
Dodoa animalia iraungi ezagunenetako bat da. Bere itxura berezia dela eta, literatura eta herri kulturan kontzeptu edo objektu zaharkitu baten sinbolo bezala erabili ohi da, ingelesezko "Dodo bat bezala hila" esamoldean bezala, zalantzarik gabe hila edo zaharkitua esan nahi duena. Era berean, "dodoaren bideari jarraitu" esaldiak iraungitzea edo zaharkitzea esan nahi du, erabilera edo praktika komunetik kanpo erortzea, edo iraganeko gauza bihurtzea[127]. Ingelesez, "dodo" ere pertsona ergel eta baldar bat izendatzeko erabiltzen da, ergela eta harrapatzeko erraza zela suposatzen baita[128][129].
Dodoa, sarri agertzen da fikzio herrikoiko lanetan eta, desagertu aurretik ere, Europako literaturan agertu zen, lur exotikoen sinbolo gisa. Batzuetan jatun gisa agertzen zen, bere itxurazko loditasunaren ondorioz[130]. 1865ean, George Clarkek induskatutako dodoaren fosilei buruzko ikerketak argitaratzen hasi zen urte berean, berriki aurkitutako hegaztia Lewis Carrollen Aliceren abenturak Lurralde Miresgarrian pertsonaia gisa agertu zen. Uste denez, dodoa sartu zuen berarekin identifikatu zelako, totela izanik behin bere buruz "Do-do-dogson" gisa aurkeztu ondoren (bere benetako abizena)[101]. Alice Liddell, Carrollen inspirazio iturri izan zen neska, Oxfordeko museoa bisitatzen gozatu zuen, dodoaren eskeletoa ikusi ostean[131]. Liburuaren ospeak iraungipenaren ikono ezagun bihurtu zuen dodoa[132].
Dodoa maskota gisa erabiltzen da produktu mota askotarako, Maurizioan bereziki. Maurizioko armarrian agertzen da, alde bat eusten, Maurizioko txanponetan, ur marka bezala erabiltzen da Maurizioren errupian dauden billete guztietan[133][134], eta Maurizioko immigrazio inprimakiaren atzealdeko irudi gisa agertzen da. Dodo irribarretsu bat, Brasseries de Bourbonen ikurra da, Réunioneko garagardogile ospetsu bat; bere ikurrak bertan bizi zela uste zen espezie zuria erakusten du[135].
Dodoa erakunde ekologistek galtzeko arriskuan dauden espezieak babesteko erabiltzen da, Durrell Wildlife Conservation Trust eta Durrell Wildlife Park kasu[136]. Aniztasun Biologikorako Zentroak urtero Kautxuzko Dodo Saria ematen die basoko lekuak, espezieak eta aniztasun biologikoa suntsitzeko gehien egin dutenei[137]. 2011n, Nephilengys dodo armiarma, behin dodoaren baso berberetan bizi zena, hegaztiaren izenarekin bataiatu zuten, Maurizioko biota babesteko premiazko beharraz kontzientzia sortzeko. Maurizioko bi inurri espezie izendatu dituzte dodoaren omenez: Pseudolasius dodo 1946an eta Pheidole dodo 2013an[138][139]. Réunioneko koral arrezife bateko isopodo moduko batek Hansenium dodo izena hartu zuen 1991n[140]. Dodo izena zientzialariek erabili dute elementu genetikoak izendatzeko, dodoaren izaera ez-hegalariaren ohorez. Frutaren euliaren gene bat, hegan egiteko gaitasuna izateko beharrezkoa den kromosoma baten eskualde baten barruan, "Dodo" deitu zen[141]. Gainera, Phytophthora infestans espezieko elementu iragazgaitz akastunen familia bati DodoPi deitu zioten, kromosoma batean kokapen berrietara jauzi egiteko elementuaren gaitasuna ezabatzen zuten mutazioak zituelako[142].
Victali soektmen hier en vlees van't pluim gediert
Der pallembomen sap, de dronten rond van stiuten
't Wÿlmen de papegai hout dat hÿ piept en tiert
En doet dat and're meer ook raaken inder miuten
Datuak: Q43502
Multimedia: Raphus cucullatus
Espezieak: Raphus cucullatus
Dodoa (Raphus cucullatus) hegazti ez hegalari bat zen, Maurizio uhartean bizi zena, Madagaskarretik ekialdera, Indiako Ozeanoan. Dodoaren ahaide genetikorik hurbilena zen Pezophaps solitaria ere desagertu zen, biek ere usoen familiako Raphinae azpifamilia osatzen zutelarik. Gaur egun existitzen den dodoaren ahaiderik hurbilena Caloenas nicobarica da. Antzina, Réunion uhartean dodo zuri bat zegoela uste zen, baina gaur egun Threskiornis solitarius eta dodo zurien pinturetan oinarritutako nahasmena dela uste da.
Hondakin subfosilek erakusten dutenez, dodoaren altuera metro batekoa zen eta basa-egoeran 10,6-17,5 kg pisatzen zituen. Dodo bizien itxura XVII. mendeko marrazki, pintura eta kontakizun idatzien bidez baino ez dugu ezagutzen. Hauek nabarmen aldatzen direnez, eta soilik ilustrazioetako batzuk espezimen bizietatik ateratakoak izan direla dakigunez, bizirik zuten itxura zehatza oraindik argitu gabe dago, eta gutxi dakigu haien portaeraz. Nahiz eta historikoki potolotzat eta baldartzat jo izan den, orain uste da ondo egokitu zela bere ekosistemara. Lumaje grisa, hanka horiak, isatseko lumez osatutako ponpoi moduko bat, buru gris eta biluzi bat eta moko beltza, horia eta berdea zituen. Bere elikagaiak digeritzen laguntzeko gastrolitoak erabili zituen, frutak ere hartzen zituztela uste da, eta bere habitat nagusia Maurizioko kostalde lehorrenetako basoak izan zirela uste da. Bere habia arrautza bakarrekoa zela dio kontakizun batek. Dodoak hegan egiteko gaitasuna galdu dela uste da, Maurizion elikagai iturri ugari eta harraparirik ez zegoelako.
Dodoaren lehen aipamen erregistratua Herbehereetako marinelek egin zuten 1598an. Hurrengo urteetan, marinelek eta espezie inbaditzaileek harrapatu zuten hegaztia, haien habitata suntsitzen zen bitartean. Dodo baten azken ikuspen guztiz onartua 1662an izan zen. Haren iraungipena ez zen berehalakoan nabaritu, eta batzuek izaki mitikotzat hartu zuten. XIX. mendean, XVII. mendearen hasieran Europara ekarritako lau aleren arrasto gutxi batzuk ikertu zituzten. Horien artean buru lehor bat dago, gaur egun geratzen den dodoaren ehun bigun bakarra. Ordutik, material subfosil ugari bildu da Maurizion, Mare aux Songes urmaelan batik-bat. Dodoa aurkitu eta mende bat baino gutxiagoan desagertzeak arreta piztu zuen gizakiak espezie oso bat desagerrarazteko duen gaitasunaren inguruan, ordurarte arte inoiz aztertu gabeko arazoa. Dodoak aitorpen zabala lortu zuen Aliceren abenturak Lurralde Miresgarrian lanean izandako historian izan zuen paperagatik, eta ordutik herri kulturaren elementu finko bihurtu da, askotan ezpezieen iraungipenaren eta obsoleszentziaren ikur gisa.
Mauritiuksendodo eli drontti (Raphus cucullatus) on sukupuuttoon kuollut suurikokoinen ja lentokyvytön kyyhkylintu. Drontteja eli vain Mauritiuksen saarella Intian valtameressä, Madagaskarin itäpuolella. Ihminen hävitti lajin noin 170 vuodessa.
Ulkonäöltään drontti muistutti hieman kalkkunaa, vaikka olikin kyyhkylintu.[2][3] Se kasvoi noin metrin mittaiseksi ja painoi noin 23 kilogrammaa. Sen ruumiinmuoto oli pyöreähkö. Koukkukärkinen nokka oli huomattavan suuri, noin 23 senttimetrin pituinen. Yleisväriltään lintu oli harmaa, ja surkastuneissa siivissä ja lyhyessä, kiharaisessa pyrstössä oli paikoitellen valkoista ja vaaleanruskeaa. Voimakkaat jalat olivat lyhyet ja väriltään keltaiset. Jaloissa oli neljä varvasta, joista kolme osoitti eteen ja yksi taakse. Kynnet olivat mustat.[4][5]
Drontin äänen kerrotaan muistuttaneen nuoren hanhen ränkätystä, tosin useimpien lähteiden mukaan laji oli yleensä vaitelias.
Drontit elivät pääasiassa alavien maiden metsissä, mahdollisesti myös kukkuloilla ja rantojen lähettyvillä.
Mauritiuksendodon käyttäytymisestä ei tiedetä paljoa, koska laji harvinaistui ja katosi niin nopeasti. Se eli yleensä pareittain tai pieninä ryhminä. Drontin kerrotaan joskus kahlailleen matalissa rantavesissä, mahdollisesti syömässä vesikasveja.
Drontti pesi ympäri vuoden, mutta tuotti luultavasti vain yhden jälkeläisen vuodessa. Se oli todennäköisesti pariuskollinen ja esitti soidintansseja. Laji muni kerralla yhden munan maahan, ruohosta ja korsista tekemäänsä pesään. Molemmat vanhemmat osallistuivat poikasen hoitamiseen.
Lajin pääravintona olivat erilaiset kasvinosat, kuten siemenet ja hedelmät. Drontilla oli suuri lihasmaha, jonka avulla se pystyi hyödyntämään koviakin siemeniä ja pähkinöitä. Se nieli usein pieniä jauhinkiviä, jotka edistivät lihasmahan toimintaa. Lintu oli erikoistunut varsinkin vuoristoseuduilla kasvavan tambalacoque-puun (Sideroxylon grandiflorum, aiempi nimi Calvaria major) hedelmiin, jonka kanssa sillä oli mutualistinen suhde.[1] Drontin hävittyä alkoi tämä vain Mauritiuksella kasvava puulajikin taantua, koska sen paksukuoriset siemenet vaativat lihasmahassa tapahtuvaa kulumista voidakseen itää.[6]
Mauritiuksendodo oli ensimmäinen niistä yli sadasta lintulajista, joiden tiedetään hävinneen eurooppalaisten muuttoliikkeen takia. Ensimmäisen havainnon lajista tekivät portugalilaiset merimiehet vuonna 1507, jotka luulivat sitä jonkinlaiseksi joutsenten tai kalkkunan sukulaiseksi. Aiemmin runsaslukuisen drontin häviäminen alkoi hollantilaisten tultua Mauritiukselle noin vuonna 1510. Pedottomassa ympäristössä kehittyneillä ja eläneillä dronteilla ei ollut kokemusta vaarallisista eläimistä, ja siksi ne lähestyivät pelottomina merimiehiä ja uudisasukkaita, jotka tappoivat niitä ruuakseen. Vaikka drontin lihaa pidettiinkin kitkerän makuisena, se oli silti tervetullutta tuoretta ravintoa kuivamuonaan tottuneille merenkulkijoille. Ihmisten harjoittama metsästys ei ollut ainoa syy drontin sukupuuttoon, vaan myös uudisasukkaiden mukanaan tuomat vieraslajit, kuten siat, koirat ja rotat, saalistivat lentokyvyttömiä drontteja ja varsinkin söivät niiden munia ja poikasia. Aiemmin oletettiin, että viimeinen dodo olisi tapettu vuonna 1681,[7] mutta nykytietojen mukaan viimeinen silminnäkijähavainto lajista tehtiinkin jo vuonna 1662.[1] Tosin joukko brittiläisiä ja yhdysvaltalaisia tutkijoita päätteli viimeisiä havaintoja tutkittuaan 2000-luvun alussa, että laji saattoi hävitä vasta vuonna 1690.[8]
Vuonna 2006 julkaistun tutkimuksen mukaan drontteja kuoli runsaasti pyörremyrskyyn tai tulvaan jo ennen ihmisen tuloa saarelle.[9] Tutkijat löysivät suuren määrän dronttien ja muiden alkuperäisten eläinten fossiileja, jotka ovat peräisin samalta lyhyeltä ajanjaksolta. Mukana ei ollut kotieläinten tai muiden ihmisen tuomien lajien luita, joten joukkokuolema oli tapahtunut 2 000–3 000 vuotta sitten jonkin luonnonkatastrofin seurauksena.[10] Pienentyneet populaatiot olivat alttiita myöhemmin seuranneille ihmisten toimille, jotka johtivatkin yli kahdenkymmenen Mauritiuksella eläneen kotoperäisen lintulajin häviämiseen.[10]
Nykyään lajista on jäljellä vain luita ja yksittäisiä ruumiinosia (esim. sulkia, jalkoja ja päitä) sekä muistikirjamerkintöjä ja maalauksia. Yhtään kokonaista täytettyä yksilöä ei tiettävästi ole olemassa.
Mauritiuksendodo eli drontti (Raphus cucullatus) on sukupuuttoon kuollut suurikokoinen ja lentokyvytön kyyhkylintu. Drontteja eli vain Mauritiuksen saarella Intian valtameressä, Madagaskarin itäpuolella. Ihminen hävitti lajin noin 170 vuodessa.
Dodo (lat. Raphus cucullatus) je izumrla vrsta ptice neletačice koja je bila endem otoka Mauricijusa. Ovaj rođak golubova hranio se voćem i gnijezdio na tlu. Osnovna hrana ptice dodo bili su plodovi drveta čiji je latinski naziv Sideroxylon grandiflorum, a koje se po njemu naziva „dodoovo drvo“. Ova neobična ptica izumrla je sredinom ili krajem 17. stoljeća i danas se koristi kao arhetip za izumrle životinjske vrste, prvenstveno zbog činjenice da je njegov nestanak prouzrokovan dolaskom čovjeka na Mauricijus 1598. Također, ostavio je utjecaja na kulturu i na jezik, a zauzima značajno mjesto u povijesti Mauricijusa.
Pod sadašnjim nazivom, dodoa je prvi put spomenuo Thomas Herbert koji je 1629. posjetio Mauricijus [1]. Etimologija riječi „dodo“ nije točno utvrđena, ali se pretpostavlja da je naziv ove vrste nastao kao pejorativ. Dovodi se u vezu s nizozemskim riječima dodoor (hrv. ljenjivac), walghvogel (hrv. gadna kokoš), zbog ružnog okusa njegovog mesa, kao i dodaars (hrv. debela zadnjica), kako glasi nizozemski naziv za malog gnjurca. Prema nekim izvorima, riječ dodo nastala je od portugalske riječi doudo (danas doido), što znači „budala“ ili „lud“[a]. Također postoji mogućnost da je naziv ove ptice onomatopeja njenog zova, koji je približno zvučao kao „do-do“.
Dodo je blizak rođak današnjih golubova. Dodo je, tijekom godina, dovođen u srodničku vezu s nojevima, emuima, barskim kokama, papagajima i dnevnim grabljivicama. Također, neki znanstvenici su tvrdili da postoji mogućnost da je dodo potomak afričkih golubova iz roda Treron koji su se tijekom seobe izgubili i naselili Mauricijus [2]. Iako je u porodicu golubova uvršten još sredinom 19. stoljeća, dodoova pripadnost ovoj porodici potvrđena je tek početkom 21. stoljeća, kada je uz pomoć analize DNK utvrđeno da je njegov najbliži srodnik nikobarski golub (lat. Caloenas nicobarica), koji naseljava Nikobare i jugoistočnu Aziju. Preci dodoa i njegovog najbližeg srodnika — rodrigeskog dodoa ili usamljenika s Rodrigeza (lat. Pezophaps solitaria), odvojili su se od predaka nikobarskog goluba prije oko 42,6 milijuna godina, da bi 17 milijuna godina kasnije nastale dvije zasebne vrste. Kada je Mauricijus nastao kao rezultat vulkanske aktivnosti prije oko 8 milijuna godina, dodo ga je naselio i razvio adaptacije na život na izoliranom otoku, na kojem se voće moglo pronaći na zemlji i na kojem nije bilo grabljivica.
Prema navodima nizozemskih mornara, dodo je bio visok oko 1 m, a težak 20 ili 25 kg.[3] Međutim, novija istraživanja su pokazala da je vjerojatno bio težak oko 17 kg, a visok oko 75 cm. Spolovi su se izrazito razlikovali u veličini (spolni dimorfizam) — mužjaci su bili veći i teži.
Kako mu je hrana bila lako dostupna, a nije imao ni prirodnih neprijatelja od kojih bi morao bježati, dodoova krila su nakon nekoliko milijuna godina zakržljala. Također, prsna kost ove ptice bila je suviše mala da bi mogla dati dovoljnu potporu prsnim mišićima za let. Kako bi se pripremio za sušnu sezonu, dodo je morao više jesti tijekom kišne sezone, kada hrane ima u izobilju. Da bi se u tijelu ove ptice stvorilo više mjesta za masne naslage bez kojih ne bi preživio nestašicu hrane, dodo je porastao. Zakržljalost krila i drugih dijelova tijela neophodnih da bi se ona pokrenula, kao i povećana tjelesna masa ovoj su ptici onemogućili letenje. Na osnovu ispitivanja kostiju, utvrđeno je da su dodoovi kukovi bili u uspravnijem položaju nego kod drugih ptica.
Iako je dodo bio krupna ptica, nije bio toliko krupan kao što je predstavljen na crtežima europskih prirodoslovaca. Dodoi koji su korišteni kao modeli za crteže držani su u zatočeništvu, gdje su brzo i lako postajali pretili. Godine 1991. pronađeni su crteži iz 1601. na kojima je dodo prikazan kao vitka ptica.
Posljednji sačuvani primjerak prepariranog dodoa nalazio se u Ashmoleanovu muzeju u Oxfordu sve do 1755., kada je izgorio u požaru.[4]. U listopadu 2005. međunarodni je tim znanstvenika u jugoistočnom dijelu Mauricijusa, na poznatom nalazištu dodoovih kostiju Mare aux Songes, pronašao očuvane dijelove dodoovog kostura među kojima su se nalazile i četiri nožne kosti, pršljenovi, dijelovi lubanje, kosti kljuna, kuk, kosti krila i prstiju. Pored ovih kostiju, od kojih su se mnoge nalazile u originalnom položaju, pronađeni su i ostaci dodoovih ptića. Najpotpuniji i najočuvaniji kostur dodoa pronašao je krajem lipnja 2007. istraživač špilja Fred po kome je pronađena ptica dobila nadimak.
Dodoovo perje bilo je meko i sivkasto, dok je na kovrčavom repu bilo bijele boje. Nije ga bilo na prednjoj strani glave, a ono na stražnjoj strani bilo je svjetlije od onog na ostatku tijela. Pored dodoa uobičajene boje, vjerovalo se da postoji i takozvani bijeli dodo. Zbog činjenice da je bijeli dodo imao žuta krila i crne pandže, albinizam nije dolazio u obzir, ali je leucizam. Također, neki znanstvenici vjeruju da je u pitanju bio običan dodo koji nije u potpunosti sazreo, ili da je bijela boja perja kod običnog dodoa bila uobičajena u određenim dijelovima godine.
Noge su mu bile kratke i žute s po četiri prsta — tri naprijed i jedan nazad. Na vrhu svakog prsta nalazila se po jedna crna i debela pandža. Oči su mu bile žute, a boja debelog, oko 23 cm dugačkog i kukastog kljuna varirala je od svijetlo zelene do blijedo žute boje. Svake godine vrh kljuna bi otpao i ponovno narastao, a dodo ga je, osim za prehranu, koristio i u borbama koje su prethodile parenju.
Dodo je živio u šumama, iako je na mnogim slikama koje su prvi doseljenici naslikali prikazan na plaži, pored mora. Procjenjuje se da je životni vijek dodoa bio oko 40 godina. Pretpostavlja se da je za vrijeme sezone parenja dodo bio veoma borben u štićenju svoga teritorija i područja u kojima se hranio, pogotovo zato što je bio velik i zato što mu je bilo potrebno dosta hrane. Kao ritual pred parenje, dodo je mahao svojim malim krilima. Dodo je bio monogaman — ostajao je s jednim partnerom do kraja života. Gnijezda su pravili na zemlji, od trave, duboko u šumi, a ženka je polagala samo jedno jaje, koje je bilo dugačko oko 8, a široko oko 6 cm. Vrijeme ležanja na jajima je bilo 49 dana, a čuvala ga je ženka. Mužjak i ženka zajedno su odgajali ptića dok on ne bi porastao i napustio ih. Kako je dodo bio velika ptica, ptićima je trebalo oko 9 mjeseci da se u potpunosti razviju. Jedan mornar je pijukanje mladih dodoa uporedio s pijukanjem guskinih mladih. Kako na Mauricijusu nije bilo grabljivaca koji bi smanjivali njegovu populaciju, dodou je zbog ograničenosti prostora i hrane odgovarao ovako spor ciklus razmnožavanja.
Hranio se plodovima i sjemenkama raznih biljaka, od kojih je najpoznatija vrsta drveta čiji je latinski naziv Sideroxylon grandiflorum, a koje se po njemu naziva dodoovo drvo. Ranije se smatralo da sjeme ovog drveta može proklijati samo ako prethodno prođe kroz dodoov probavni sustav, zbog čega je vladalo mišljenje da će i samo dodoovo drvo izumrijeti. Međutim, istraživanjima je dokazano da sjeme ovog drveta klija i ako prođe kroz probavilo drugih ptica. Također, izjave nekih mornara sadrže podatke o tome kako je dodo lovio ribu u udubljenjima s vodom, kao i da je s lakoćom gutao gvozd i kamenje. Pretpostavlja se da je kamenje gutao kako bi olakšao rad probavila. Kako su svi vulkanski otoci, kojima pripada i Mauricijus, siromašni vapnencom, smatra se da je dodo, kako bi zadovoljio svoju potrebu za mineralima, jeo ljušture školjki. Pretpostavlja se da je imao spor metabolizam.
Mauricijus su oko 1500. otkrili Portugalci i nazvali ga Otokom labudova (port. Islo do Cerne), što znači da su vjerojatno vidjeli dodoe na njegovoj obali i pomislili da su u pitanju labudovi. Ljudi su naselili ovaj otok 1598., kada je 5 brodova iz jedne nizozemske ekspedicije koju je predvodio Jacob Cornelisz van Neck uslijed loših vremenskih uvjeta slučajno dospjelo do Otoka labudova, kako je otok bio obilježen na starim portugalskim pomorskim kartama. Članovi ekspedicije ubrzo su otkrili veliku, čudnu i poslušnu pticu trkačicu koja je bila lak plijen, usprkos svom kukastom kljunu. Kako se nikada ranije nije susretao sa grabežljivcima, dodo se nije plašio ljudi koji su ga lovili, iako njegovo meso nije bilo baš ukusno. Događalo se da za jednu gozbu bude ubijeno i do 25 dodoa, iako nije bilo dovoljno ljudi koji bi pojeli toliko meso. Ipak, prema tekstu njemačkog mornara Johana Verkena iz 1613., dodo se svega petnaestak godina od dolaska ljudi na Mauricijus prilagodio i počeo koristiti svoj kljun kao sredstvo obrane.
Zajedno s ljudima, stigle su i domaće životinje poput mačaka, pasa, koza i svinja, ali i divlje poput štakora i majmuna. Kako su se nalazila na zemlji, dodoova su gnijezda bila lako dostupna svinjama, majmunima i štakorima, koji su jeli njegova jaja i ptiće. Kako je dodo polagao samo po jedno jaje, to je imalo ogroman utjecaj na njegovo izumiranje. Također, štakori su jeli dosta hrane, što je predstavljalo veliki problem mladima dodoa za vrijeme njihovog odrastanja, ali i odraslim dodoima, pogotovo u vrijeme sušne sezone, kada je hrane bilo malo. Posljednji primjerci su nestali 1685. godine.
Kada bi u rijetkim prilikama moreplovci donijeli dodoe u Europu, pokazivali bi ih u kavezima kao atrakciju. Dodo je dugo bio nepoznanica ljudima, pa su mnogi do sredine 19. stoljeća čak sumnjali u njegovo postojanje. Tek 1865., kada su otkrivene prve kosti dodoa i kada je mauricijuski znanstvenik George Clarke u javnost iznio rezultate svojih istraživanja o dodou, zanimanje za ovom izumrlom pticom naglo je poraslo. Iste godine, engleski pisac Lewis Carroll objavio je knjigu „Alisa u zemlji čudesa“, u kojoj je jedan od likova ptica dodo. Priča američkog SF pisca Howarda Waldropa „The Ugly Chickens“ govori o dodou. Engleska spisateljica J. K. Rowling u svojoj je knjizi „Čudesne zvijeri i gdje ih naći“, koja predstavlja dodatak serijalu knjiga „Harry Potter“, opisala biće naziva perjavka, i to kao pticu trkačicu koja može nestati po svojoj volji, a koju bezjaci smatraju izumrlom i nazivaju je „dodoom“.
Dodo je ostavio utjecaja na engleski jezik, u kojem postoje fraze „mrtav kao dodo“ (engl. dead as a dodo), koja se odnosi na nekoga tko je sigurno i nesumnjivo mrtav, i „otići dodoovim putem“ (engl. go the way of the dodo), koja se odnosi na izumiranje, prestanak korištenja neke stvari ili tehnologije, kao i pad u zaborav.
Dodo se nalazi na grbu Mauricijusa. Stanovnici ovog otoka su iskoristili činjenicu da je otok nekada bio dom najpoznatijoj izumrloj ptici pa su tako skulpture i igračke koje predstavljaju dodoa drugi najprodavaniji proizvod u prodavaonicama na međunarodnim aerodromima na Mauricijusu.
U epizodi TV serije „Simpsoni“, „Homer the Smithers“, Montgomery Burns traži od Homera da mu za doručak donese tost i dodoovo jaje.[5] Također, dodoi su prikazani na duhovit način u filmu „Ledeno doba“ iz 2002., u kojem se uz pomoć zalihe hrane, koju čine tri lubenice, pokušavaju spasiti od izumiranja.
Dodo (lat. Raphus cucullatus) je izumrla vrsta ptice neletačice koja je bila endem otoka Mauricijusa. Ovaj rođak golubova hranio se voćem i gnijezdio na tlu. Osnovna hrana ptice dodo bili su plodovi drveta čiji je latinski naziv Sideroxylon grandiflorum, a koje se po njemu naziva „dodoovo drvo“. Ova neobična ptica izumrla je sredinom ili krajem 17. stoljeća i danas se koristi kao arhetip za izumrle životinjske vrste, prvenstveno zbog činjenice da je njegov nestanak prouzrokovan dolaskom čovjeka na Mauricijus 1598. Također, ostavio je utjecaja na kulturu i na jezik, a zauzima značajno mjesto u povijesti Mauricijusa.
Dodo (Raphus cucullatus) adalah burung yang tak dapat terbang yang pernah hidup di Pulau Mauritius. Kerabat burung ini yang paling dekat adalah Rodrigues solitaire, yang juga sudah punah. Kerabat terdekat burung ini yang masih lestari adalah Merpati Nicobar.[2][3] Burung ini memiliki tinggi sekitar satu meter, pemakan buah-buahan, dan bersarang di tanah.
Dodo punah antara pertengahan sampai akhir abad ke-17. Kepunahannya sering dijadikan arketipe karena terjadi dalam sejarah manusia dan akibat aktivitas manusia.
Tidak jelas dari mana kata dodo berasal. Mungkin berhubungan dengan dodaars, bahasa Belanda untuk sejenis bebek. Ada hubungan antara keduanya karena kemiripan bulu di kakinya atau karena kedua binatang ini kaku. Bagaimanapun, orang Belanda juga diketahui menyebut unggas dari Mauritius ini dengan walghvogel (unggas yang membuat mual) karena rasanya. Nama terakhir ini digunakan pertama kali dalam jurnal dari laksamana Wybrand van Warwijck yang mengunjungi dan memberi nama Mauritius tahun 1598. Dodo atau Dodaerse kembali tercatat dalam jurnal kapten Willem van West-Zanen empat tahun kemudian,[4] namun tidak jelas apakah dia yang pertama kali menggunakan nama tersebut, karena sebelum orang Belanda, orang Portugis sudah mengunjungi pulau itu tahun 1507, tetapi tidak menetap.
Menurut Kamus Encarta dan Kamus Etimologi Chambers, "dodo" berasal dari bahasa Portugis doudo (sekarang doido) berarti "bodoh" atau "gila".[5] Namun, istilah Portugis untuk burung itu sekarang, dodô, berasal dari bahasa Inggris. Kata doudo atau doido di bahasa Portugis sendiri kemungkinan berasal dari bahasa Inggris lama ("dolt"). Keraguan bahwa asal kata itu dari Portugis juga karena, dalam bahasa Portugis, nama yang dibentuk dari pengulangan dua suku kata terdengar kekanak-kanakan.
Kemungkinan lain adalah bahwa dodo merupakan onomatope dari bunyi burung itu sendiri, bunyi yang mirip burung merpati 'doo-doo'.[6]
Pada Oktober 2005, bagian dari Mare aux Songes, tempat paling penting dari peninggalan dodo, dipindahkan oleh suatu tim peneliti internasional. Banyak peninggalan yang ditemukan, termasuk tulang dari burung dengan kedewasaan beragam,[7] dan beberapa tulang jelas-jelas berasal dari kerangka seekor burung dan tersimpan dalam posisi aslinya. [5] Temuan ini dipertunjukkan pada publik pada Desember 2005 di Naturalis, sebuah museum di Leiden. Sebelumnya, beberapa spesimen yang dikaitkan dengan dodo sudah dikenal, kebanyakan terdiri dari tulang-tulang berserakan. Museum Natural History di Dublin dan di Universitas Oxford, di antaranya, mempunyai spesimen yang disusun dari peninggalan yang tidak berhubungan ini. Telur dodo dipertunjukkan di Museum London Timur di Afrika Selatan. Sampai saat ini, peninggalan yang paling lengkap, yang dipertunjukkan di Museum of Natural History di Universitas Oxford, berupa sebagian tulang kaki dan kepala yang berisi satu-satunya bagian tubuh lunak yang masih ada dari spesies ini.
Sisa dari dodo terakhir disimpan di Oxford's Ashmolean Museum, tetapi di pertengahan abad ke-18, spesimen itu telah benar-benar rusak dan diperintahkan untuk dibuang oleh kurator atau direktur museum sekitar tahun 1755.
Di bulan Juni 2007, para petualang yang mengeksplorasi sebuah gua di Lautan Hindia menemukan kerangka dodo yang paling lengkap dan paling tersimpan baik dibanding yang lainnya selama ini.[8]
Dari gambaran artis kita tahu bahwa dodo memiliki bulu keabu-abuan, paruh sepanjang 23 cm dengan ujung bengkok, sayap yang sangat kecil, kaki kuning yang kokoh, dan seberkas bulu keriting di bagian ujung belakangnya. Dodo adalah unggas yang sangat besar, dengan berat sekitar 23 kg. Tulang dadanya tidak bisa menunjangnya untuk terbang; burung yang hidup di tanah ini berevolusi dengan memanfaatkan ekosistem pulau Mauritius yang tidak memiliki makhluk yang dapat memangsanya.
Gambaran tradisional dari dodo adalah burung yang gemuk dan canggung, tetapi pandangan ini telah dipertentangkan sekarang. Pendapat umum dari ilmuwan sekarang adalah bahwa lukisan lama itu menunjukkan spesimen yang ditangkap dan diberi makan terlalu banyak.[9] Karena Mauritius memiliki musim kering dan basah, dodo kemungkinan menggemukkan diri dengan buah matang di akhir musim penghujan untuk bisa selamat melalui musim kemarau saat langka makanan; laporan kontemporer menyebutkan burung ini memiliki selera makan yang "rakus". Sehingga, dalam penangkapan, akan sangat mudah mengalami kebanyakan makan.
Pohon tambalacoque, juga dikenal sebagai "pohon dodo", dihipotesiskan Stanley Temple telah dimakan oleh Dodo, dan hanya melalui pencernaan dodo benih buah-buahan ini bisa tumbuh; ia menegaskan bahwa tambalacocque sekarang hampir punah karena ketiadaan dodo. Ia memaksa agar tujuh belas buah-buahan ini dimakan kalkun liar dan tiga di antaranya bisa berkecambah. Dalam penelitiannya, Temple tidak berupaya menumbuhkan benih dari buah-buahan lainnya sebagai kontrol yang tidak diberikan pada kalkun sehingga dampak pemberian buah-buahan kepada kalkun jadi tidak jelas. Temple juga tidak memperhatikan laporan penelitian tentang pengecambahan benih tambalacoque oleh A. W. Hill tahun 1941 dan H. C. King tahun 1946, yang menemukan bahwa benih itu bisa tumbuh, walau sangat jarang, tanpa dimakankan pada unggas.[10][11][12][13]
Dodo adalah burung yang tidak takut pada manusia, dan ditambah ketidakmampuannya untuk terbang, membuatnya menjadi mangsa yang mudah ditangkap.[14] Orang yang mendarat di Mauritius memakan burung ini. Namun, banyak jurnal melaporkan rasa dodo tidak enak dan dagingnya yang keras, sementara spesies lokal lainnya seperti Rail Merah enak rasanya. Umumnya dipercaya bahwa pelaut Melayu menghargai burung ini dan membunuhnya hanya untuk menggunakannya sebagai hiasan kepala dalam upacara keagamaan.[15] Manusia pertama yang mendatangi Mauritius membawa binatang baru, seperti anjing, babi, kucing, tikus, dan kera pemakan kepiting yang menghancurkan sarang dodo, sementara manusia menghancurkan hutan tempat dodo tinggal.[16] Kini, dampak dari binatang-binatang itu—terutama babi dan kera—pada kepunahan dodo dianggap lebih berpengaruh dibanding pengaruh dari perburuan. Ekspedisi tahun 2005 menemukan banyak binatang yang mati akibat banjir. Kematian massal demikian semakin menyulitkan bagi spesies yang sudah terancam punah.[17]
Walaupun banyak laporan tentang pembunuhan massal dodo untuk bekal makanan dalam kapal, penemuan arkeologis sampai sekarang kurang mendapatkan bukti dari adanya manusia yang memangsa burung ini. Tulang belulang dari setidaknya dua dodo ditemukan dalam gua di Baie du Cap yang digunakan sebagai tempat berlindung buronan budak dan narapidana pada abad ke-17, tetapi karena tempat itu terisolasi di ketinggian, daerah itu sukar dicapai oleh dodo.[18]
Ada kontroversi seputar waktu kepunahan dodo. Robert dan Solow menyatakan bahwa "kepunahan Dodo adalah saat terlihat terakhir tahun 1662, seperti dilaporkan oleh pelaut Volkert Evertsz" (Evertszoon), tetapi banyak sumber lainnya menduga hal itu terjadi pada tahun 1681. Robert dan Solow menunjukkan bahwa karena dodo terlihat terakhir sebelum 1662 adalah pada tahun 1638, dodo kemungkinan sudah sangat jarang pada tahun 1660-an.[19] Analisis statistik tentang catatan perburuan Issac Johannes Lamotius memberikan perkiraan baru tahun 1693, dengan tingkat kepercayaan 95% dari 1688 sampai 1715. Mempertimbangkan bukti-bukti lain seperti laporan pelancong dan tidak adanya laporan yang baik setelah 1689,[18] sepertinya Dodo punah sebelum tahun 1700; sehingga, Dodo terakhir mati hanya satu abad lebih sedikit setelah penemuan spesies itu tahun 1581.[20]
Semula hanya sedikit yang memerhatikan burung yang punah ini. Pada awal abad ke-19, burung ini dianggap sebagai makhluk yang aneh dan banyak yang menganggapnya hanya mitos. Dengan penemuan serangkaian tulang dodo di Mare aux Songes dan laporan yang dibuat oleh George Clark mulai tahun 1865, minat terhadap burung ini mulai bertambah. Dalam tahun yang sama dengan dimulainya publikasi laporan Clarke, burung yang baru punah ini dijadikan salah satu karakter dalam ceritera Alice's Adventures in Wonderland hasil karya Lewis Carroll.[21] Dengan populernya buku tersebut, dodo jadi banyak diketahui dan mudah dikenali sebagai ikon dari kepunahan.
.jpg)
.svg)
.jpg)
.jpg)
-4042.jpg)
.jpg)
|date= (bantuan) |trans_title= yang tidak diketahui akan diabaikan (bantuan)Pemeliharaan CS1: Bahasa yang tidak diketahui (link)
. PMID 8552658.
Dodo (Raphus cucullatus) adalah burung yang tak dapat terbang yang pernah hidup di Pulau Mauritius. Kerabat burung ini yang paling dekat adalah Rodrigues solitaire, yang juga sudah punah. Kerabat terdekat burung ini yang masih lestari adalah Merpati Nicobar. Burung ini memiliki tinggi sekitar satu meter, pemakan buah-buahan, dan bersarang di tanah.
Dodo punah antara pertengahan sampai akhir abad ke-17. Kepunahannya sering dijadikan arketipe karena terjadi dalam sejarah manusia dan akibat aktivitas manusia.
Raphus cucullatus (Linnaeus 1758) erat Avis Columbiformis volatu inepta, in insula Mauritiana tantum habitans, saeculo 17 ab homine extincta.
Species propinquae (in subfamilia Raphinarum positae) sunt Pezophaps solitarius (altera Comorensis exstincta) et Didunculus strigirostris (Samoana periclitans).
Synonyma:
Raphus cucullatus (Linnaeus 1758) erat Avis Columbiformis volatu inepta, in insula Mauritiana tantum habitans, saeculo 17 ab homine extincta.
Species propinquae (in subfamilia Raphinarum positae) sunt Pezophaps solitarius (altera Comorensis exstincta) et Didunculus strigirostris (Samoana periclitans).
Synonyma:
Struthio cucullatus Linnaeus 1758 Didus ineptus Linnaeus 1766Drontas (lot. Raphus cucullatus) – išnykusi paukščių rūšis, gyvenusi Indijos vandenyne, Mauricijaus saloje. Drontai buvo visiškai išnaikinti praėjus vos dviem šimtams metų, kai į salą atsikėlė pirmieji žmonės.
Trumpos kojos, sumažėję sparnai, didelis snapas. Svoris - apie 20 kilogramų. Šie požymiai nulėmė keistą drontų išvaizdą. Stamboką paukščio kūną dengė menkos plunksnos. Jie nemokėjo skraidyti, kadangi salose, kur jie gyveno, plėšrūnų praktiškai nebuvo, tad jiems nereikėjo nei slėptis, nei sprukti. Kitos neskraidančių paukščių rūšys gali gana greitai bėgioti, pvz.: stručiai, bet drontai bėgiojo itin nevikriai.
Drontai mito kietomis sėklomis. Kad palengvintų maisto virškinimą, lesdavo akmenukus.
Tuokdamiesi paukščiai plakdavo per šonus trumpučiais sparnais. Manoma, kad jie poruodavosi visam gyvenimui. Patelės dėdavo tik po vieną kiaušinį. Jaunikliais rūpindavosi abu tėvai.
Nepaisant to, kad drontas buvo tolimas balandžio giminaitis, pirmieji Mauricijaus salos gyventojai nebuvo matę nieko panašaus į drontą. Kalbėdami apie šį paukštį žmonės apibūdindavo jį kaip kuoduotąją gulbę arba laukinį kalakutą.
Drontai buvo labai patiklūs sparnuočiai, jie be jokios baimės arti prisileisdavo žmones, todėl lengvai tapdavo jų aukomis. Šiuos stambius, lėtus paukščius ypač vertino ir jais maitinosi jūreiviai. Visai laivo įgulai išmaitinti pakakdavo 3 - 4 drontų.
Drontus medžiojo ne tik žmonės, bet ir gyvūnai. Į salą atsikėlę pirmieji žmonės kartu atsivežė ir naminių gyvūnų – kačių, šunų, kiaulių. Šie gyvūnai naikino paukščius, ardydavo jų lizdus, ėsdavo kiaušinius bei jauniklius.
1680 metais, praėjus 170 metų po to, kai į Mauricijaus salą atsikraustė pirmieji žmonės, žuvo paskutinis šios retos rūšies atstovas.
Drontas (lot. Raphus cucullatus) – išnykusi paukščių rūšis, gyvenusi Indijos vandenyne, Mauricijaus saloje. Drontai buvo visiškai išnaikinti praėjus vos dviem šimtams metų, kai į salą atsikėlė pirmieji žmonės.
De dodo[2] (Raphus cucullatus) is een uitgestorven vogel die behoort tot de duifachtigen (Columbiformes) en de onderfamilie dodo's (Raphinae).
De dodo was een gedrongen vogel met kleine vleugels die niet meer geschikt waren om te vliegen. De dodo kon zich alleen lopend verplaatsen. Desondanks was de dodo geen loopvogel maar een lid van de familie duiven. De lichaamskleur was grijs tot bruingrijs, de buikzijde en de vleugels waren lichter van kleur. Het dier was ongeveer een meter hoog en viel op door de lange, naar onderen gekromde snavel. Met de snavel werd het voedsel verkleind, dat bestond uit zaden en vruchten. Daarnaast kon de dodo met zijn grote snavel venijnig van zich af bijten.
De dodo had geen natuurlijke vijanden in zijn leefgebied en heeft als gevolg hiervan geleidelijk zijn vermogen tot vliegen verloren. Het vijandbeeld veranderde toen mensen in de vorm van Nederlandse kolonisten arriveerden. Het waren niet de mensen zelf maar voornamelijk de dieren die ze meenamen die een desastreus effect hadden op de dodo. Met name ratten en varkens richtten een ware slachting aan onder de dodo's, in het bijzonder hun eieren en jongen.
Er is veel onderzoek gedaan naar de dodo maar omdat het dier nooit volgens een wetenschappelijke methode is beschreven zijn er nog veel onduidelijkheden over het uiterlijk en het gedrag.[3] Over de dodo was indertijd veel bekend, maar de meeste informatie is niet eenduidig beschreven of is verloren gegaan. Veel informatie over de dodo is fragmentarisch en sommige waarnemingen spreken andere tegen. Er zijn vele schetsen en tekeningen van de dodo bewaard gebleven maar deze zijn niet zelden gebaseerd op onjuiste modellen waardoor de dodo in de loop der tijd verschillende vormen lijkt te hebben aangenomen. Omdat de dodo een erg klein verspreidingsgebied had, zijn er veel minder overblijfselen gevonden in vergelijking met dieren die al miljoenen jaren geleden zijn uitgestorven zoals verschillende soorten dinosauriërs.
De dodo leefde in de bossen op het eiland Mauritius en is waarschijnlijk tussen 1680 en 1690 uitgestorven. De vogel staat symbool voor het verdwijnen van diersoorten als gevolg van de aantasting van de natuur door menselijk handelen.[2] Het is hierdoor een van de bekendste vogels ter wereld, er zijn vele boeken geschreven over het dier.[4]
De dodo had al relatief vroeg een wetenschappelijke naam; in 1605 publiceerde de botanicus Carolus Clusius de dodo als Gallinaceus Gallus peregrinus, de "uitheemse kapoen".[5] In 1635 werd door de Spaanse jezuïet Juan Eusebio Nieremberg de naam Cygnus cucullatus gebruikt, de "gekapte zwaan".[6][7] De Duitse ornitholoog Paul Heinrich Gerhard Moehring gaf het dier in 1752 de geslachtsnaam Raphus, zonder verklaring van de etymologie.[8] De betekenis hiervan is dus onzeker. De Japanse markies Masauji Hachisuka dacht in 1953 dat het een latinisering zou zijn van het vulgaire Nederlandse woord 'reet' en zou slaan op de opzichtige achterzijde van de dodo zoals op vele schetsen en tekeningen te zien is.[9][10] Georges-Louis Leclerc de Buffon daarentegen wees er al in 1771 op dat in het lexicon van Hesychios van Alexandria een vogel rhaphos te vinden is en dat de Zwitserse humanist Sigismond Galenius (1497-1554) die naam gebruikte voor de grote trap. Hij dacht dat Moehring daar de geslachtsnaam van de dodo van zou hebben gemaakt.[11] Moehring zette namelijk de dodo en de grote trap in één groep. Zowel de namen van Clusius, Nieremberg als Moehring zijn naar huidige normen niet geldig omdat ze gegeven zijn voor de begindatum van de moderne zoölogische nomenclatuur op 31 december 1758.
De dodo werd voor het eerst officieel wetenschappelijk beschreven door Carl Linnaeus in 1758 als Struthio cucullatus.[12] Hij plaatste het dier dus eerst in hetzelfde geslacht als de struisvogel. Al Clusius had de twee vogels in één groep geplaatst. Linnaeus introduceerde in 1766 de vervangingsnaam Didus ineptus.[13][14] De geslachtsaanduiding Didus betekent dodo en de soortaanduiding ineptus betekent vrij vertaald 'dom'. Linnaeus baseerde zich niet op een enkel holotype of typespecimen maar een reeks syntypen, botten van verschillende individuen. De huidige wetenschappelijke geslachtsnaam is in 1760 gegeven door Mathurin Jacques Brisson die weer teruggreep op Raphus.[15] Die naam heeft dus, zes jaar eerder geldig gepubliceerd, prioriteit ten opzichte van Didus. De soortaanduiding cucullatus betekent vrij vertaald 'voorzien van een hoed' of 'gekapt'. Deze naam slaat op de capuchon-achtige overgang van de kale huid aan de voorzijde van de kop naar de bevederde boven- en achterzijde van de kop.
De dodo werd in het verleden wel Portugese pinguïn[16] genoemd en staat ook bekend onder de namen grifeend[17] (griffeendt), dronte[18], kermisgans en walgvogel.[16] De naam walgvogel werd aan de dodo gegeven omdat het vlees volgens een aantal bronnen niet lekker was in vergelijking met andere vogels op het eiland. De naam kermisgans is wellicht afgeleid van de datum waarop het schip Mauritius bezocht op dezelfde dag als in Amsterdam de Amsterdamse kermis werd gehouden. Op dergelijke kermissen werden vetgemeste vogels als voedsel aangeboden en ook dit gegeven kan tot de naam kermisgans hebben geleid.
De naam dronte is afgeleid van dronten, deze naam voor de dodo werd voor het eerst gebruikt in het scheepsjournaal uit 1601 van het schip de Gelderland. Het woord stamt waarschijnlijk af van het Middelnederlandse woord 'dronten', dat opgezwollen betekent. De naam is waarschijnlijk niet afkomstig van het Deense drunte of drönte zoals weleens is voorgesteld. De Denen hebben het eiland namelijk pas veel later bezocht. De Scandinavische naam dronne (afgeleid van het Duitse drohne) is ook wel onterecht geopperd als oorsprong voor de naam dronte maar ook dit wordt beschouwd als achterhaald.[3]
Er zijn verschillende theorieën over de herkomst van de naam dodo. In het verleden is wel geopperd dat de naam zou zijn afgeleid van de roep van de vogel; doo-doo of doe-doe, maar dit wordt beschouwd als achterhaald. De eerste mensen die op Mauritius aankwamen waren Portugezen die het dier doudo of doido noemden, wat vrij vertaald 'onnozele' betekent.[19] Er zijn echter geen bekende verslagen uit die tijd waarin deze naam wordt gebruikt.[3]
De huidige naam van de dodo is waarschijnlijk afgeleid van het woordje dodaars. De vroegste vermelding van deze naam stamt uit 1598 in een verslag van scheepstimmerman Philips Grimmaert als doedersen.[3] De naam betekent vrij vertaald 'pluk-kontig' en sloeg op het het plukje (dodde) veren op de anusstreek (aars) van de vogel. Dit is in analogie met een andere vogel die de naam nog steeds draagt; de dodaars (Tachybaptus ruficollis). Dit is een watervogel uit de familie futen waarbij een opstaande pluk veren is te zien aan de achterzijde van het lichaam. De scheepsbemanningen noemden de vogel dodaars in verschillende varianten zoals dod-aersen, dodaers en doedersen. De naam dodaers werd vroeger ook gebruikt voor de rode ral (Aphanapteryx bonasia).[3] Dit was een andere niet-vliegende vogel die op Mauritius leefde en rond dezelfde tijd uitstierf.[20] De Duitsers gebruikten vroeger de naam 'totersten' of toddärsche, deze laatste naam werd echter ook gehanteerd om de rode ral aan te duiden. Volgens Willem Vrolik werden in Friesland de namen 'dodo', 'dode' en 'doede' gebruikt.
De eerste die de naam 'dodo' daadwerkelijk gebruikte was Emanuell Altham in 1628. De naam dodo dook voor het eerst op in boeken dankzij Thomas Herbert in 1634. Deze naam werd door de jaren heen steeds bekender en is tegenwoordig in vele talen de standaardnaam voor de vogel.[3] De naam 'dodo' wordt niet alleen in de Nederlandse taal gebruikt maar ook in het Duits, Engels, Frans en Spaans.
Onderzoek heeft aangetoond dat de proto-dodo/solitaire en de voorouder van het duivengeslacht Caloenas zich splitsten in het midden tot late Eoceen (rond 43 miljoen jaar geleden). De dodo en de solitaire gingen uit elkaar in het late Oligoceen (rond 26 miljoen jaar geleden). Deze dateringen zijn interessant, omdat ze veel verder teruggaan dan die van de eilanden Mauritius en Rodrigues zelf. Geologisch bewijs laat zien dat Mauritius ontstond tijdens een reeks vulkaanuitbarstingen, waarvan de oudste plaatsvond rond 7 Ma. Rodrigues werd pas rond 1,5 Ma gevormd. De genetische afstand tussen de dodo en de rodriguessolitaire kan dus niet ontstaan zijn door isolatie op de twee eilanden.
Boringen in de zeebodem hebben laten zien dat onderzeese heuvelruggen rond het Mascarenen-Plateau in het late Oligoceen boven de zeespiegel uitkwamen en daarna langzaam verzonken. Onmiddellijk valt op dat de tijd waarin de dodo en de solitaire zich tot twee aparte soorten ontwikkelden, overeenkomt met het eerste bewijs van land in de Mascarenen-eilandengroep. Dit geeft aanleiding tot het vermoeden dat de soorten op vroegere eilanden ontstaan zijn, voordat ze hun weg vonden naar Mauritius en Rodrigues. De dodo en de Rodrigues solitaire bereikten de eilanden door de lucht, waar ze later allebei, onafhankelijk van elkaar, evolueerden tot niet-vliegende vogels.
Onderzoekers van de Universiteit van Oxford (Engeland) hebben in 2002 weefselmonsters genomen van overblijfselen van een dodo, de rodriguessolitaire en 35 nog voorkomende duivensoorten. Zij wilden de stamboom van deze dieren ontdekken door hun DNA te onderzoeken. Het onderzoek bevestigde dat de dodo en de rodriguessolitaire elkaars nauwste verwanten waren. Verrassender was de uitkomst dat de dodo en de rodriguessolitaire diep genesteld bleken te zijn in de duivenfamilie. Met andere woorden: sommige vliegende duivensoorten zijn nauwer verwant aan de dodo dan aan andere vliegende duivensoorten. In het onderstaande schema wordt de relatie zichtbaar tussen de dodo en enkele soorten verwante duiven.
Waaierduif (Goura victoria)
Manenduif (Caloenas nicobarica)
Rodriguessolitaire (Pezophaps solitaria)
Dodo
Tandduif (Didunculus strigirostris)
De dodo behoort samen met de rodriguessolitaire (Pezophaps solitaria) tot de onderfamilie van de dodo's (Raphinae). De rodriguessolitaire kwam endemisch voor op het eiland Rodriguez. Lange tijd werd verondersteld dat er nog een derde soort dodo was maar dit wordt beschouwd als achterhaald. Deze hypothetische derde soort zou endemisch geleefd hebben op het eiland Réunion.[2]
De Raphinae zijn een onderfamilie van vogels uit de orde duifachtigen (Columbiformes). Ze werden in het verleden ook wel tot een aparte familie gerekend; Raphidae.[2] Vroeger werden de dodo en verwanten tot de onderfamilie Didinae gerekend, die niet meer wordt erkend. De dodo wordt vaak loopvogel genoemd omdat hij niet kon vliegen maar de soort behoort niet tot de biologische groep met dezelfde naam, de loopvogels (Ratites). Tot de loopvogels worden wel de struisvogels en de kiwi's (Apterygiformes) gerekend. Vanwege de gekromde, roofvogelachtige snavel werd de dodo vroeger aan de roofvogels toegewezen.
De dodo en de rodriguessolitaire zijn het meest verwant aan de manenduif (Caloenas nicobarica), een duif uit Zuidoost-Azië. Bijna net zo nauw verwant zijn de kroonduiven (Goura sp.) uit Nieuw-Guinea. Er werd al langer gedacht dat de dodo's aan de duiven zijn verwant dan aan andere vogels, onder andere door de bouw van het skelet.[19] In 1957 zijn de dodo's, de manenduiven en de kroonduiven al eens binnen een aparte familie geplaatst: de Caloenididae. Deze indeling, voorgesteld door de Nederlandse ornitholoog Réné Verheyen, wordt echter niet meer erkend.[2]
Weer een andere verwant van de dodo is de tandduif (Didunculus strigirostris), met zijn enigszins dodoachtige snavel.[21]
De dodo kwam endemisch voor op het eiland Mauritius. Dit eiland heeft een vulkanische oorsprong en een harde, rotsachtige bodem.[4] Het is met een oppervlakte van ongeveer 2000 vierkante kilometer kleiner dan Réunion (2500 km²) maar veel groter dan Rodriguez (110 km²). De drie eilanden vormen samen met een aantal atollen de Mascarenen, een geïsoleerde eilandengroep ten oosten van Madagaskar. Mauritius zelf ligt ongeveer 830 kilometer ten oosten van Madagaskar. De eilanden werden waarschijnlijk al ontdekt in de tiende eeuw door Arabische reizigers. De eerste vermelding op een kaart stamt uit 1502. In 1507 werd het eiland bezocht door de Portugezen. De Nederlanders waren de eersten die zich vestigden op het eiland, Mauritius werd bezocht in 1598.[4] De commandant van de vloot, Admiraal Wybrand van Warwijck vernoemde het eiland naar de toenmalige legerleider Maurits graaf van Nassau (Maurits van Oranje), de zoon van Willem van Oranje.
In 1606 beschreef Cornelis Matelieff de Jonge in zijn verslag de merkwaardige flora en fauna van het eiland, waaronder de dodo.[22] Op het eiland kwamen behalve grote aantallen dodo's ook vele soorten vliegende vogels voor zoals duiven en papegaaien. Deze nestelden echter in bomen. De dodo was een bodembewoner die leefde in open plekken in het bos. De leefomgeving van de dodo werd door de mens binnen korte tijd aanzienlijk veranderd. De Nederlandse commandeur Adriaan van der Stel kreeg de opdracht om op het eiland een suikercultuur te introduceren. Suiker was in die tijd een relatief kostbaar product. De bomen in het natuurlijke verspreidingsgebied werden gekapt om plaats te maken voor suikerrietplantages. Hierdoor werd het landschap steeds kaler en verdwenen delen van de natuurlijke habitat.[23] De klimatologische omstandigheden van Mauritius zijn echter niet veranderd en zijn tegenwoordig hetzelfde als toen de dodo er nog rondliep.
Zie voor een lijst van alle vroege waarnemingen van de dodo de uitklapbare tabel onderaan. De eerste vermelding van de dodo kwam in 1507 van Portugese zeelieden onder leiding van kapitein Pedro Mascarenhas.[24] De reisverslagen werden door de Portugezen geheim gehouden om de concurrentie niet wijzer te maken en deze verslagen zijn nooit openbaar gemaakt.
Mauritius werd door de Portugezen aangeduid als 'zwaneneiland' vanwege de grote aantallen dodo's die er rondliepen die enige gelijkenis vertoonden met zwanen. De dodo werd ook door de Nederlanders vaak vergeleken met een zwaan, zoals blijkt uit een tekst uit 1601:
De Portugezen hebben het eiland na hun bezoek in 1507 niet gekoloniseerd. Mauritius was dus nog onbewoond toen enkele schepen uit de Tweede Schipvaart in 1598 het eiland aandeden om er vers water en voedsel te zoeken. Admiraal Jacob Cornelisz van Neck had de leiding over de expeditie maar is zelf nooit aan land gekomen. Vice-admiraal Wybrand van Warwijck organiseerde drie verkenningstochten op het eiland. De stuurman Heyndrick Dircksz Jolinck was daarbij aanwezig en waarschijnlijk is hij de eerste die de dodo heeft beschreven.[4] In het journaal van de Tweede Schipvaart (1598) onder Van Neck en Van Warwijck wordt voor het eerst vermeld:
Het eiland werd in de zeventiende eeuw door de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) gekoloniseerd. Mauritius werd door de organisatie als aanloophaven gebruikt voor reizen naar Azië en Japan, of terug naar het vaderland. In 1638 had Nederland op Mauritius een groot fort gebouwd, genoemd naar stadhouder Frederik Hendrik, de halfbroer van de naamgever prins Maurits. De vogel leed wel enigszins onder de gevolgen van de kolonisatie, maar zou daardoor niet uitsterven.
De dodo werd ook wel 'walgvogel' genoemd en er is wel beschreven dat het vlees niet lekker smaakte. In 1646 wordt in het boek Begin ende Voortgangh van de Vereenighde Nederlantsche Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie de volgende beschrijving gegeven:
Andere historische en archeologische bronnen geven weer een ander beeld. Het reisverslag van het VOC-schip de Gelderland (1602) vermeldt het volgende over de dodo:
De citaten geven het idee dat het vlees eerder taai dan vies was. Waarschijnlijk hadden andere vogels, zoals (vliegende) duiven, rallen en papegaaien een betere smaak waardoor deze de voorkeur hadden boven het vlees van de dodo. Cornelis Matelieff de Jonge beschreef naar aanleiding van zijn bezoek in de zomer van 1606 dat er een duidelijke voorkeur was voor het vlees van zeekoeien, zeeschildpadden en fruitetende vleermuizen boven het vlees van dodo's en landschildpadden. De reden hiervoor was dat deze laatste twee dieren in dit seizoen op hun voedselreserves aan het interen waren en minder vet bevatten.[22] Het vlees van de dodo werd vaak eerst gezouten (gepekeld) zodat het langer houdbaar was. Onder andere van Steven van der Hagen is beschreven dat hij gezouten dodovlees heeft gegeten.
Er zijn veel onjuiste verhalen in omloop dat dodo's in groten getale door de matrozen als etenswaar van het eiland gehaald zijn. In het afval van het Nederlandse fort zijn botten gevonden van allerlei door de kolonisten meegevoerde diersoorten zoals honden, apen, katten, varkens en geiten. Er werd echter geen enkel bot van een dodo aangetroffen.[25]
Dodo's werden door zeelui regelmatig mee naar huis genomen om ze te verkopen als curiositeit. De dodo werd letterlijk als een vreemde vogel beschouwd omdat het dier niet kon vliegen. Dergelijke vogels werden niet goed begrepen in de westerse wereld.[26] Het totale aantal uitgevoerde dodo's naar andere landen wordt geschat op zeventien[27], andere schattingen gaan uit van veertien of vijftien. Onder andere in India werden twee dodo's gezien in Surat door de Engelse handelsreiziger Peter Mundy (1600-1667).
Van de dodo zijn verschillende exemplaren naar Europa gebracht aan het eind van de zestiende en het begin van de zeventiende eeuw. Ten minste drie dodo's werden gezien in Europa, hoewel er in twee gevallen geen hard bewijs is dat ze ook levend aankwamen. De eerste dodo arriveerde tussen 1605 en 1610 in Wenen en was een geschenk aan de Oostenrijkse Keizer Rudolf II. Deze vorst had een enorme collectie opgezette dieren in zijn zogenaamde Kunst- und Wunderkammer, een soort menagerie.
Een tweede exemplaar werd naar Amsterdam gebracht in 1626. Mogelijk heeft deze dodo enige tijd geleefd in de menagerie -een soort voorloper van een dierentuin- van Maurits van Oranje.[3]
De schilder Adriaan van den Venne heeft in 1626 een tekening van een dodo gemaakt. Waarschijnlijk vertoonde deze dodo misvormingen vanwege de lange reis en verkeerd voedsel zodat het dier was vetgemest. Er zijn zelfs aanwijzingen dat Van den Venne de dodo die hij schilderde zelf nooit gezien heeft.[14] De tekeningen van de dodo die in Amsterdam werd gehouden stonden model voor veel van de latere tekeningen van de vogel.
Een derde exemplaar kwam in 1638 aan in Londen waar het publiekelijk te bezichtigen was.[2] De Britse schrijver en theoloog Hamon L’Estrange was een van de toeschouwers en maakte hier verslag van. Hierdoor is de dodo van Londen de enige waarvan onomstotelijk is vastgesteld dat het levend Europa heeft bereikt.[4]
De beroemde bioloog Richard Owen verklaarde het uitsterven van de dodo door zijn "zijn gedegenereerde en imperfecte bouw" maar dit wordt tegenwoordig als achterhaald beschouwd. Volgens nieuwe inzichten vond er een drastische klimaatomslag plaats op Mauritius, ongeveer 4200 jaar geleden. Deze had een eeuwenlange droogte tot gevolg, die de dodo echter wist te overleven.[28]
De dodo is ten onder gegaan als gevolg van de introductie van verschillende dieren door de mens op Mauritius, voornamelijk varkens, honden, ratten en apen. Cornelis Matelieff de Jonge was de eerste die enkele invasieve roofdieren op het eiland beschreef, zoals de zwarte rat en de makaak, een kleine aap. Beide dieren waren een geduchte vijand voor de eieren van de dodo.[22] De dodo maakte geen nesten in bomen maar op de grond, waardoor de eieren gemakkelijk konden worden buitgemaakt door de verschillende invasieve soorten. Ook het kappen van grote hoeveelheden bomen is waarschijnlijk van invloed geweest. Er zijn echter nog steeds dichte bossen op Mauritius waarin dieren zich makkelijk kunnen verstoppen. Dit is een aanwijzing dat de dodo niet direct door de mens is uitgeroeid, maar door de geïntroduceerde dieren.[25] Dieren zoals ratten en varkens waren daarnaast waarschijnlijk geduchte voedselconcurrenten van de dodo en andere dieren op Mauritius.[25]
De laatste waarnemingen van de dodo zijn tegenstrijdig: dodo's zijn gezien in 1669, toen schipper Gerrit Ridder Muys met zijn boot de Grundel langs de kust van Mauritius voer:[29]
In het jaar 1647 werd voor het laatst een dodo beschreven waarbij ook onomstotelijk is vastgesteld dat het dier nog leefde. In dit jaar werd een dodo - samen met een hert - geschonken aan een Japanse shogun. De dodo werd vermeld op de dagregisters van het schip en heeft de reis van Mauritius naar Japan overleefd. Nadat het dier op Japan was aangekomen is er niets meer van vernomen.
Als jaartal van uitsterven wordt het meest 1662 genoemd, toen de dodo op een eilandje bij Mauritius werd waargenomen door Volkert Evertsz, een schipbreukeling van het gezonken schip de Arnhem. De dodo moet toen al erg zeldzaam geweest zijn, aangezien een eerdere waarneming 24 jaar eerder was gedaan. Het is aannemelijk dat de dodo nog een tijdlang na 1662 overleefde zonder dat iemand er een zag. Een andere onbevestigde melding komt van een ontsnapte slaaf genaamd Simon, die beweerde dat hij nog in 1674 een dodo gezien had. Er zijn echter twijfels over deze waarneming.[30] Ook het jaartal 1681 wordt vaak genoemd voor het definitieve einde van de dodo. Het laatste verslag van levende dodo's stamt uit 1681, toen Benjamin Harry, de eerste stuurman van de Berkeley Castle, met zijn schip bij Mauritius aanlegde. Over de betrouwbaarheid van deze latere waarnemingen bestaat echter grote twijfel. De Franse Hugenoot François Leguat, die in 1693 op Mauritius aankwam, maakte in zijn verslag geen melding meer van de dodo, zodat we moeten aannemen dat hij toen verdwenen was.[22]
De wetenschappers David Roberts en Andrew Solow schreven in 2003 in het blad Nature dat ze een statistische methode ontwikkeld hadden waarmee berekend kon worden hoelang een soort waarschijnlijk overleefde na de laatste waarneming. Ze gebruikten de tien laatste waarnemingen van de dodo en kwamen tot de conclusie dat de dodo vermoedelijk pas uitstierf rond 1690.[31][32]
De dodo is niet bepaald de enige vogel die op Mauritius is uitgestorven, van de oorspronkelijke 45 soorten vogels verdwenen er uiteindelijk 24.[18] De dodo was ook niet de enige vogel met gedegenereerde vleugels. Ook de rode ral (Aphanapteryx bonasia) kon niet meer vliegen en kwam in de zeventiende eeuw voor op het eiland. Deze soort stierf eveneens uit door toedoen van de geïntroduceerde dieren door de mens, maar heeft nooit de bekendheid gekregen die de dodo geniet. De rode ral verdween vermoedelijk rond 1700.[20] Andere uitgestorven vogels die endemisch op Mauritius leefden zijn onder andere de mauritiuseend (Anas theodori), de mauritiusgans (Alopochen mauritiana) en de mauritiuskwak (Nycticorax mauritianus).
De dodo was lange tijd slechts een van zovele uitgestorven dieren door toedoen van de mens. Later besefte men dat de dodo lang niet de enige diersoort was die door direct handelen van de mens was uitgestorven. Deze vrij recente uitstervingsgolf waarbij allerlei dieren verdwijnen door toedoen van de mens wordt wel de holocene extinctie genoemd, ook de naam antropogene extinctie wordt wel gebruikt wat de lading beter dekt. Tegenwoordig is de dodo een van de bekendste dieren die door de mens is uitgeroeid. Waar de reuzenpanda een iconisch symbool is voor bedreigde diersoorten vervult de dodo deze rol als het uitgestorven dieren betreft.
Zie voor een lijst van de belangrijkste afbeeldingen van de dodo uit de vroege zeventiende eeuw de uitklapbare tabel onderaan. De dodo leefde tot enkele honderden jaren geleden en is dus vrij recentelijk uitgestorven. Van de meeste uitgestorven dieren zijn alleen fossiele sporen bekend. Van recentelijk verdwenen vogelsoorten is meestal wel een geprepareerd exemplaar bekend. Een opgezette vogel wordt ook wel een balg genoemd. Van de dodo is er echter geen enkele bewaard gebleven; alleen vele botten van verschillende exemplaren, enkele schedels en een poot resteren nog.
De meeste schetsen van de dodo zijn gebaseerd op opgezette exemplaren. Deze hadden vaak geen natuurgetrouwe lichaamsvorm. De lijken van vogels werden toentertijd simpelweg volgepropt met stro of ander plantaardig materiaal tot het 'vol' was, hierbij had men geen oog voor de oorspronkelijke lichaamsverhoudingen. Andere tekeningen zijn gebaseerd op dieren die langere tijd in gevangenschap werden gehouden en sterk overvoerd werden.[10] De dieren kregen aan boord van schepen voornamelijk scheepsbeschuit te eten en hadden zeer weinig lichaamsbeweging. Daarnaast vertoonden dodo's die werden meegenomen naar het thuisland vaak misvormingen.[2] De dieren werden in kratten vervoerd zodat ze maandenlang in een onnatuurlijke, gehurkte houding moesten zitten.[22]
Schilderijen werden vaak vervaardigd zonder dat de kunstenaar het geportretteerde onderwerp in levenden lijve had gezien. Veel tekeningen zijn gekopieerd of nageschilderd naar overvoerde dodo's of slecht opgezette exemplaren. Reisverslagen van zeelui die de dodo wel hebben gezien, zijn tegenstrijdig. Sommigen spreken van slanke dodo's die rechtop staan, anderen van dikke dodo's die door hun poten zijn gezakt en met hun achterste over de grond slepen.
Op latere schetsen werd het postuur veel forser voorgesteld. Waarschijnlijk deden de tekenaars dit ook om hun tekening spectaculairder te maken.[33] Ook in verschillende reisverslagen wordt de dodo anders voorgesteld dan de dieren er in werkelijkheid uitzagen. Willem IJsbrantsz. Bontekoe schreef in 1646 een verslag van zijn verblijf op Réunion in het jaar 1619. Bontekoe schreef dat de dodo zo dik was dat het dier nauwelijks kon lopen. De waarnemingen van Bontekoe worden echter als onbetrouwbaar beschouwd.[18]
Afbeeldingen van de dodo wijken sterk van elkaar af en er zijn vermoedelijk maar weinig natuurgetrouwe schetsen van het dier gemaakt. Wilde dodo's hadden waarschijnlijk geen opvallend groot achterlijf en waren niet zo dik als vaak werd afgebeeld. Uit onderzoek in 2011 blijkt dat de vroegst gemaakte schetsen van de vogels in het wild vermoedelijk het meest natuurgetrouwe beeld geven. Van slechts enkele schetsen is met zekerheid bekend dat ze gemaakt zijn van levende of pas gedode exemplaren op het eiland Mauritius zelf. Deze schetsen zijn waarschijnlijk gemaakt door Joris Joostensz Laerle in 1601, die ook vele andere dieren heeft getekend. Deze schetsen tonen een vrij slanke dodo.[34]
Ook latere wetenschappelijke publicaties door wetenschappers zoals ornithologen en historici over de dodo zijn gebaseerd op speculaties. Dit komt doordat tekeningen en verslagen niet correct zijn geanaliseerd, er te veel waarde is gegeven aan alle mogelijke beschikbare gegevens en onvolkomenheden werden genegeerd. De dodo was populair als studieobject en veel gegevens over het dier die niet goed bekend waren zijn uit enthousiasme door de auteur ingevuld.[22]
Moderne reconstructies door de wetenschappers Kirchner en Hume pleiten voor een slanke dodo die bovendien hard kon lopen. Een reconstructie van de dodo in Naturalis Biodiversity Center in Leiden laat een model zien naar de huidige wetenschappelijke inzichten. Hier is de dodo duidelijk slanker dan veel tekeningen uit de zeventiende eeuw weergeven.[34]
Er zijn maar zeer weinig overblijfselen bekend van de dodo. Dit komt omdat er in de zeventiende eeuw slechts enkele exemplaren naar Europa zijn gebracht. Als men toen de huidige waarde had gekend van een enkele goed geconserveerde dodo in de 21 eeuw waren er ongetwijfeld meer resten bewaard gebleven. Bovendien stond men er in de zeventiende eeuw niet bij stil dat dieren door de negatieve invloed van mensen konden uitsterven. De eerste wetenschapper die hiervoor waarschuwde was Georges Cuvier in 1796, ruim een eeuw nadat de dodo was verdwenen. De weinige exemplaren die wel in musea terechtkwamen werden vaak zwaar beschadigd door ongedierte aangezien de taxidermie nog in de kinderschoenen stond.[25]
De dodo was ook niet populair bij verzamelaars. Dit in tegenstelling tot kleurrijke paradijsvogels en levendige papegaaien. Deze waren door hun bonte kleuren en markante veren zeer gewild in menagerieën. Ook opgezette exemplaren van dergelijke felgekleurde soorten vonden gretig aftrek in natuurcollecties.[26]
De enige overblijfselen die nog zachte weefsels bevatten stammen van het exemplaar dat in 1638 in Londen werd gebracht. Het dier overleed en werd opgezet en ergens tussen 1638 en 1652 werd het preparaat verkocht aan een welgestelde familie. Later werd deze dodo geschonken uit de erfenis aan het Ashmolean Museum in Oxford. Het stond hier lange tijd in een depot maar werd steeds duidelijker dat dit dier het enige overblijfsel was van een ooit algemeen voorkomende soort. Dit opgezette exemplaar werd later toegevoegd aan de collectie van het Natuurhistorisch Museum van Oxford (Engeland). De resten werden echter zwaar aangetast door verschillende insectenlarven en mijten die de veren opaten. Deze plaagdieren bedreigden de gehele collectie en de dodo werd in opdracht van de directeur in 1755 nagenoeg geheel verbrand: alleen de kop en de poot zijn nog over.[27] Hierdoor bevindt zich in Oxford de enige intacte dodokop ter wereld maar deze is voor het publiek niet te bezichtigen. Rondom de kop is gedroogde huid aanwezig en ook een complete poot heeft de hitte doorstaan.
In het Zoologisk Museum te Kopenhagen bevindt zich een beroemde schedel. Het Nationaal Natuurhistorisch Museum, thans Naturalis Biodiversity Center in Leiden bezit negentiende-eeuwse afgietsels van zowel de poot uit Oxford als de schedel uit Kopenhagen. Tevens heeft dit museum twee dijbenen, vier scheenbenen en vier middenvoetsbeentjes in zijn bezit. Het Mineralogisch-Geologisch Museum in Delft had tot 2014 een gereconstrueerd skelet in de collectie dat samengesteld was uit twee dodo's aangevuld met gipsafdrukken.[35] Het skelet was in 1940 aangekocht en is in 2014 aan Naturalis overgedragen. In het Natuurhistorisch Museum van Port Louis (Mauritius) bevindt zich het meest complete dodoskelet,[36] gevonden in 1904 door de amateurpaleontoloog Etienne Thirioux.[4][37]
In musea over de gehele wereld zijn skeletresten te vinden. Deze stammen vrijwel allemaal uit de negentiende eeuw. In 1865 werden opgravingen gedaan in Mare aux Songes, een moerasgebied.[18] Hier werd een veenlaag van de bodem gehaald waaronder vele dierlijke overblijfselen tevoorschijn kwamen, onder andere botten van de dodo. Aanvankelijk werden de dierlijke botten vermalen om ze als mest te gebruiken op het land, tot ontdekt werd dat sommige botten aan de dodo toebehoorden. De leeftijd van de botten wordt geschat op ongeveer 4000 jaar.[25] Dergelijke oudere botresten van honderden tot duizenden jaren oud die nog niet gefossiliseerd zijn, worden wel subfossiel genoemd.
Skeletten van de dodo in privécollecties worden tegenwoordig voor veel geld verkocht. Een samengesteld skelet dat vrijwel volledig was opgebouwd uit originele botten van verschillende dodo's werd in 2016 verkocht voor een bedrag van £ 350,000; bijna 400.000 euro.[38]
In oktober 2005 vonden enkele Nederlandse en plaatselijke onderzoekers op Mauritius enkele honderden botten en resten van het milieu waar de dodo in geleefd zou hebben; die vondsten waren circa 2000 tot 3000 jaar oud. Hiermee zou voor het eerst een beeld geschetst kunnen worden van de leefwijze van de dodo.[39] Van 2 juni tot 3 juli 2006 groef een team van Nederlandse, Britse en plaatselijke biologen, geologen en archeologen op Mauritius naar botten van de dodo. Doel van de expeditie was een reconstructie te maken van de wereld waarin de dodo leefde voordat de westerse mens voet aan land zette op Mauritius en de dodo uitstierf. De expeditie moest meer licht werpen op de oorzaken van het verdwijnen van de dodo en zijn ecosysteem.[40]
Op 23 juni 2006 werd bekendgemaakt dat er een intact skelet van het onderlichaam van een dodo gevonden is; het is een heup, vier bijpassende beenbotten en andere botten, alsmede veel omgevingsmateriaal. Er is goede hoop dat er in het gebied ooit een volledig dodoskelet gevonden zal worden. De gevonden dodo-botten kunnen in Naturalis bekeken worden.
In augustus 2007 is opnieuw een expeditieteam naar Mauritius geweest. Onder de expeditieleden bevonden zich deze keer ook grondwaterdeskundigen van het TNO Bouw en Ondergrond. Zij hebben in het onderzoeksgebied van 2006, het drooggevallen moeras Mare aux Songes aan de zuidoostkant van het eiland, een bouwput gemaakt. Hiertoe werden eerst vier damwanden in de grond gebracht. Daartussenin werd de put uitgegraven. Door wegpompen vanuit de diepte werd voorkomen dat onder de damwanden door water zou toestromen en de put zou vollopen. De put was anderhalve meter diep en drie meter breed. Met Nederlandse trots werd gesproken van een 'Dodo-polder'. De expeditie keerde terug met 4000 botten, niet alleen van de dodo, maar bijvoorbeeld ook van schildpadden. Dertig mud aan opgegraven botten werd in het moeras achtergelaten. Dat achterlaten was de betrouwbaarste manier van bewaren.
De bovenste laag op de plek van de put bestond uit basaltblokken die in de jaren zestig in het moeras waren gedumpt om de malariamug te bestrijden door de habitat van de larven te vernietigen. Onder deze 50 centimeter dikke laag volgt een laag van 140 cm bestaande uit gyttja en houtresten. Daaronder ligt een acht meter dikke laag van koraalzand. Dat koraalzand heeft er waarschijnlijk voor gezorgd dat juist hier zoveel botten te vinden waren. Een vulkanisch eiland als Mauritius heeft over het algemeen een zure bodem. De kalk uit het koraal zorgde ervoor dat het zuur in dit moeras geneutraliseerd werd. In tijden van droogte was hier het enige drinkwater van goede kwaliteit van het eiland te vinden. Het is dus niet vreemd dat alle dieren zich bij dit moeras verzamelden. Of die dieren ook allemaal tegelijk bij een ramp zijn omgekomen, is nog een open vraag. Inmiddels is gebleken dat de fossiele resten 4000 jaar oud zijn.[41]
Een ander doel van de expeditie was onderzoek te doen naar landschappelijke aspecten van het eiland. Men wil proberen het ecosysteem van destijds te reconstrueren. Dat is niet eenvoudig, omdat niet alle levensvormen in gelijke mate bewaard zijn gebleven.
De dodo verdween in een tijd waarin de studie van de vogels (ornithologie) nog geen gespecialiseerde tak van de wetenschap was. Hierdoor worden de meeste originele beschrijvingen beschouwd als niet erg betrouwbaar. Schilderijen en tekeningen blijken sterk speculatief daar geen enkel schildering of tekening een exacte overeenkomst toont met enige andere weergave. Het beeld van de dodo kan alleen geschetst worden als de overblijfselen, de beschrijvingen, de tekeningen en de schilderijen op een juiste manier geïnterpreteerd worden.
Een van de dodo's die in India terechtkwam, is samen met andere vogels op een schilderij uit circa 1625 afgebeeld. Het kunstwerk is vermoedelijk door Ustad Mansur geschilderd en kwam uiteindelijk in de Hermitage (Sint-Petersburg) in Sint-Petersburg terecht. Hier werd het portret van de dodo in 1955 herkend door de Russische bioloog Ilja Ivanov. De Duitse zoöloog Erwin Stresemann (1889-1972) beschouwde dit schilderij als de meest natuurgetrouwe afbeelding van een dodo die tot dan toe was gemaakt.[2] De tot dan toe gereconstrueerde skeletten pasten precies bij het lichaam van de geschilderde dodo en ook de verhoudingen van botten van de hals, de snavel en de vleugels bleken uitstekend te kloppen.[18]
Twee experts op het gebied van de studie van de dodo die veel hebben gepubliceerd en nog steeds onderzoek verrichten zijn de Britse ecoloog en ornitholoog Anthony Cheke (1945) en de eveneens Britse paleontoloog Julian Hume (1960). Een bekende Nederlandse dodo-onderzoeker is Leon Claessens.
De dodo had een overwegend grijze kleur, de veren waren grijs en die op de staart en poten waren lichter tot wit. Ook de buikzijde was lichter van kleur. De huid van de kop was donkerder dan het verenkleed.
De dodo was een vrij plompe vogel die niet kon vliegen en waarschijnlijk een op een eend gelijkende, waggelende gang had. De dodo had de bouw van een kalkoen maar was groter en wat omvang betreft vergelijkbaar met een zwaan. Het verenkleed bestond voornamelijk uit donzige veren. De staartveren vormden een pluimachtig geheel. De vleugels waren sterk gedegenereerd en moeilijk te zien. Het aantal slagpennen aan de vleugels was sterk gereduceerd. Ook de spieren aan de borstkas en de kam op het borstbeen waaraan de spieren waren aangehecht zijn grotendeels verdwenen, zodat de dodo een vrij plat borstbeen bezat.
De poten van de dodo waren kort en dik, ze waren geel van kleur. De poten droegen vier tenen, drie aan de voorzijde en een opponeerbare teen die naar achteren wees en diende als een soort 'duim'. Alle tenen droegen stevige, zwarte klauwen. Het bekken en de beenderen van de poten waren -in tegenstelling tot de vleugels- wel goed ontwikkeld en sterk vanwege de strikt lopende levenswijze. Uit verslagen van scheepslui blijk dat ze zeer snel en behendig konden rennen als ze in gevaar waren.
Over hoe zwaar de dodo kon worden is enige discussie. Er zijn schattingen die hem een gewicht van meer dan 20 kilogram toeschrijven.[42] Analyses van de beenderen komen echter op een lager gewicht uit: tussen 9,5 en 18 kilogram. De dodo zou daarmee lichter geweest zijn dan veel illustraties van het dier aangeven.[43]
De kop was aan de voorzijde kaal, pas achter de ogen en boven op de kop waren veren aanwezig. De veren op de kop stonden iets omhoog, wat enigszins doet denken aan een capuchon. De ogen hadden een oranje tot witte iris, die afstak tegen de donkergrijze tot zwarte huid.
De zware snavel was relatief breed en lang en had een rond uiteinde, de snavel was duidelijk naar onderen gekromd. De snavel had een duidelijke 'overbite'; het bovenste deel van de snavel overlapte het onderste deel. Een groot deel van de snavel en de randen waren geel tot groengeel van kleur. De snavelpunt was zwart van kleur. De neusgaten waren aan de voorzijde van de snavel geplaatst en waren opvallend dicht bij de snavelpunt gelegen.[19] De snavel kon wijd worden opengesperd door de hoge mate van kinese; de twee snaveldelen konden afzonderlijk van elkaar worden bewogen. De snavel was hierdoor zeer geschikt om hard voedsel te kraken, zoals harde zaden. De snavel werd ook gebruikt om te vechten en ter verdediging, zie onder levenswijze.
Het skelet van de dodo lijkt sterk op dat van een duif, hierdoor werd al lange tijd vermoed dat de dodo aan de duiven verwant was. Uit reconstructies van het skelet van de dodo blijkt dat het dier een opgerichte lichaamshouding had. De botten van de vleugels zijn erg klein en duidelijk rudimentair. De botten van de poten daarentegen zijn goed ontwikkeld. De knieschijven van de dodo waren verbeend, wat de theorie ondersteund dat het dier erg hard kon lopen.[28]
De schedel is relatief groot, zowel het hoofd zelf als de snavel zijn duidelijk groter dan die van de verwante soort rodriguezsolitair. Het grootste deel van de schedel bestaat uit de langwerpige, brede snavel. Pas in 2016 werd ontdekt dat de snavel als het ware op slot kon worden gezet, wat er op wijst dat als het dier beet het ook erg vasthoudend kon zijn, vergelijkbaar met een hond.[28]
Over de levenswijze van de dodo zijn weinig directe waarnemingen bekend. De habitat en de vermoedelijke voedselbron zijn wel beschreven maar het natuurlijke gedrag is nooit goed bestudeerd. Uit studies van de structuur van de botten van de dodo uit 2017 zijn wel enkele waarnemingen gedaan die enig licht werpen op de jaarlijkse cycli van de dodo. Onder andere de periode van rui, broedperiode en een periode van vasten, waarbij weinig voedsel beschikbaar was, zijn aan de botten af te lezen.[44] Het resultaat van dit recente onderzoek is links in de cirkelvormige tabel weergegeven.
Dankzij het gedrag van in gevangenschap gehouden dieren op schepen, dus buiten de natuurlijke habitat, zijn ook enkele waarnemingen bekend. Dodo's waren vermoedelijk vrij sociale vogels die niet alleen hun jongen beschermden maar ook opkwamen voor soortgenoten. De meubelmaker Volkert Evertsz beschreef eens dat hij een dodo bij de poot optilde waarbij het dier begon te gillen. Vervolgens kwamen andere dodo's naar het slachtoffer toegelopen om het te helpen.[27]
Het is aannemelijk dat de snavel van de mannetjes werd gebruikt om concurrerende soortgenoten uit het territorium te houden. De vrouwtjes zetten per keer een enkel ei af in een nest bestaande uit takjes. Het ei werd vermoedelijk bewaakt door de ouderdieren. Het East-London Museum in Oos-Londen (Zuid-Afrika) bewaart in haar archief nog een origineel dodo-ei. In het museum zelf wordt een replica tentoongesteld.
De dodo was een herbivoor die vermoedelijk leefde van de zaden en vruchten van verschillende planten. Om de vertering te bespoedigen slikte de dodo regelmatig stenen in die hielpen bij het vermalen van het voedsel in de maag. Dergelijke maagstenen worden wel gastrolieten genoemd en zijn ook bekend van andere vogels en andere dieren als reptielen. De functie van het inslikken van dergelijke stenen was toentertijd echter nog niet bekend. Er werd daarom wel beweerd dat vogels als de dodo -maar ook de struisvogel die eenzelfde gedrag vertoont- stenen en ijzer inslikte en verteerde en zelfs dat het dier gloeiend hete kolen at.[26]
Van sommige planten werd wel beweerd dat de dodo de enige vogel was die ze kon doen ontkiemen door de zaden op te eten en weer uit te poepen. Op Mauritius komt de zogenaamde dodoboom (Sideroxylon grandiflorum) voor, die plaatselijk onder de naam tambalacoque bekend is. De dodoboom zou sinds het verdwijnen van de dodo bijna uitgestorven zijn. Rond 1870 werd door een zekere Stanley Temple het idee geopperd dat het verdwijnen van de dodo hierin een cruciale rol zou spelen. Volgens hem konden de zaden van deze boom slechts ontkiemen nadat zij het spijsverteringskanaal van de dodo hadden gepasseerd. Deze rol zou later enigszins zijn overgenomen door uitgezette kalkoenen.[45]
Voor deze theorie zijn echter geen steekhoudende bewijzen gevonden. Ook na het uitsterven van de dodo zijn er nog zaden van de boom ontkiemd. Tot op dit moment zijn deze bomen nog op Mauritius aanwezig en ze zijn niet eens zeldzaam.
De dodo werd in de vroege zomer van 1602 beschreven door een bemanningslid van het schip de Utrecht. Waarschijnlijk was dit het seizoen waarin het minste voedsel te vinden was voor de vogel. Hij beschreef dat de dodo recht overeind liep, "alsof het een mens was".[22] Vermoed wordt dat de dodo zich een deel van het jaar vol vrat en een ander deel van het jaar inteerde op de vetreserves vanwege juist een gebrek aan voedsel.
De dodo had geen noemenswaardige natuurlijke vijanden. Uit verslagen blijkt dat de vogels niet schuw waren en goed te benaderen. Als er op de dodo werd gejaagd kon deze zich met de snavel verdedigen. De dodo kon met zijn grote en krachtige snavel vervaarlijk van zich af bijten. Een van de bemanningsleden van een schip onder commando van kapitein Pieter Willemsz. Verhoeff werd eens door een dodo in zijn bil gebeten.[bron?]
In vroegere tijden stond de dodo bekend als een symbool voor exotische oorden en eveneens voor gulzigheid en vraatzucht door het vermeende dikke lijf.[26] Later werd het dier beschouwd als een dommig, sloom wezen dat zich makkelijk liet vangen en uitroeien. Tegenwoordig speelt de dodo in het bijzonder een rol in de cultuur door zijn ondoorgrondelijkheid.
Vlak na het uitsterven van het dier eind zeventiende eeuw was er steeds minder aandacht voor de vogel. Enige tijd werd zelfs geopperd dat de dodo -net als andere mystieke dieren zoals de yeti- nooit echt heeft bestaan en dit heeft wellicht bijgedragen aan de huidige mythische status. De dodo was voornamelijk bekend door tekeningen en schetsen uit de vroege zeventiende eeuw. Ruim honderd jaar lang was er nauwelijks aandacht voor de dodo, tot rond 1850 de interesse voor het dier weer oplaaide en de dodo weer onder de aandacht van de wetenschap kwam. In 1848 publiceerden de biologen Hugh Edwin Strickland en Alexander Gordon Melville een standaardwerk over de dodo; The dodo and its kindred. Deze publicatie zorgde voor een grote opleving in de interesse naar de uitgestorven vogel.[18] Een bekende publicatie van de vooraanstaande Britse bioloog Richard Owen, Memoirs on the Dodo, stamt ook uit deze periode (1866).
De dodo is onderwerp in het gezegde 'zo dood als een dodo', ook in andere talen is deze uitdrukking bekend, zoals het Engelse 'as dead as a dodo'. Het wordt gebruikt om aan te duiden dat iets hopeloos verloren is. De naam dodo staat ook synoniem voor een dom iemand die zich gemakkelijk laat strikken.[46]
De dodo wordt als mascotte gebruikt voor verschillende zaken, vooral dingen die gerelateerd zijn aan Mauritius. Zo is de dodo opgenomen in de Nationale vlag van het eiland, staat de vogel afgebeeld op munten en heeft het watermerk van bankbiljetten de vorm van een dodo. Ook het Mauritiaanse biermerk Brasseries de Bourbon gebruikt een dodo als logo.
De dodo duikt verschillende malen op in de literatuur. Wellicht het meest bekend is het optreden van de dodo in het sprookje Alice's Adventures in Wonderland uit 1865 door de Engelse wiskundige Lewis Carroll. De dodo is hier een welbespraakte, enigszins bekakte figuur die eigenlijk Dodgson heette maar omdat hij stottert stelt hij zich steeds voor als "Do- Do- Dodgson". De dodo is in het verhaal een karikatuur van de auteur, aangezien Caroll zelf ook stotterde en Lewis Caroll eigenlijk een pseudoniem was voor Charles Lutwidge Dodgson.
Een scene uit het verhaal Alice in wonderland beschrijft een wedstrijd waarbij een aantal doorweekte deelnemers net zo lang rondjes om een meer moeten rennen tot ze droog zijn. Als uiteindelijk iedereen zich heeft drooggerend, verklaart de dodo dat alle deelnemers de wedstrijd hebben gewonnen. Dat de ene deelnemer een veel grotere afstand heeft afgelegd dan de ander wordt als niet ter zake beschouwd. Deze vorm van logica wordt wel het 'dodo-effect' (Engels: dodo bird verdict) genoemd en wordt gebruikt in de sociale psychologie als voorbeeld van hoe het niet moet.
De dodo speelt een bijrol in het jeugdboek De scheepsjongens van Bontekoe uit 1924, geschreven door Johan Fabricius. Een van de sleutelfiguren in het boek kent slechts twee dierenfamilies, de familie van de eetbare dieren en die van de niet-eetbare dieren. De dodo werd in de eerste groep geplaatst en vervolgens aan het spit geregen.[47]
De schrijver Boudewijn Büch was naar eigen zeggen gefascineerd door de dodo. Hij legde tijdens zijn leven een verzameling aan van wat volgens hem alle boeken waren die er ooit over de dodo geschreven zijn.[48] Büch maakte voor het tv-programma De wereld van Boudewijn Büch een uitgebreide reportage over de dodo.
Jan Wolkers schreef een boek getiteld De walgvogel (1974). In dit verhaal wordt beschreven hoe de dodo's worden doodgeknuppeld en vervolgens opgegeten, totdat er geen enkele meer over is.
In mei 2003 verscheen een biografie van de dodo door Jan den Hengst: De Dodo, portret van een pechvogel. In dit verslag werd de ondergang van de dodo beschreven.
Binnen het fantasy-genre spelen de dodo eveneens een rol. In de Harry Potter- boeken van J.K. Rowling komen dodo-achtige wezens voor, ze worden hier diricawls genoemd.[49] In de Harry Potter-films komen diricawls niet voor.
In de Douwe Dabbert-stripverhalen speel de dodo een belangrijke rol als vriend en vertrouweling van de hoofdpersoon Douwe Dabbert. De albums De schacht naar noord (1979) en De weg naar west (1980) draaien hoofdzakelijk om de dodo die de hoofdpersoon vergezelt. In de serie van De Kiekeboes draagt album #134 de titel Bistro Dodo. In dit verhaal kweken Dick Trash en Art Rubbish, twee oplichters die samen Trash & Rubbish runnen, dodo's. Via DNA-technologie wekken ze de dieren weer tot leven. In de stripreeks Boes van Wil Raymakers en Thijs Wilms komt de dodo voor in diverse gags.
De film Ice Age bevat een scène met dodo's.[50] Ook in de Britse animatiefilm The Pirates! Band of Misfits speelt de dodo een kleine rol. Hierin wordt het dier onder luid gejuich gepresenteerd aan wetenschappers, maar ontsnapt uiteindelijk ternauwernood aan het spit.
Een liedje van Kinderen voor Kinderen uit 1995 gaat over de dodo. Het dier werd hier als een karikatuur afgeschilderd; het lied had als refrein:
In de onderstaande uitklapbare tabel zijn alle bekendere tekeningen, schetsen en schilderijen van de dodo opgenomen, met de betreffende kunstenaar, het jaartal van het werk en de gebruikte techniek.
Chronologisch overzicht van de tekeningen van de dodo. Afbeelding Tekenaar, jaartal en techniek Beschrijving
Theodoor de Bry.jpg){kind=small}
Joris Joostensz Laerle
Carolus Clusius
Dirck de Quade van Ravesteyn of Jacob Hoefnagel of Daniël Fröschl
Roelant Savery
Roelant Savery
Pieter van den Broecke
Ustad Mansur
Adriaen van de Venne
Roelant Savery
Roelant Savery
Gillis Claesz. de Hondecoeter
Thomas Herbert
Roelant Savery
Cornelis Saftleven
Salomon Savery
Hans II Savery
AnoniemIn de onderstaande uitklapbare tabel zijn alle waarnemingen van de dodo opgenomen tussen 1598 en 1681. In het jaar 1598 werd het dier voor het eerst ontdekt en uit 1681 stamt de laatste waarneming van de dodo die enige geloofwaardigheid heeft.
Chronologisch overzicht van waarnemingen van de dodoReferenties
Bronnen
Dit artikel is op 1 juli 2006 in deze versie opgenomen in de etalage. De dodo (Raphus cucullatus) is een uitgestorven vogel die behoort tot de duifachtigen (Columbiformes) en de onderfamilie dodo's (Raphinae).
De dodo was een gedrongen vogel met kleine vleugels die niet meer geschikt waren om te vliegen. De dodo kon zich alleen lopend verplaatsen. Desondanks was de dodo geen loopvogel maar een lid van de familie duiven. De lichaamskleur was grijs tot bruingrijs, de buikzijde en de vleugels waren lichter van kleur. Het dier was ongeveer een meter hoog en viel op door de lange, naar onderen gekromde snavel. Met de snavel werd het voedsel verkleind, dat bestond uit zaden en vruchten. Daarnaast kon de dodo met zijn grote snavel venijnig van zich af bijten.
De dodo had geen natuurlijke vijanden in zijn leefgebied en heeft als gevolg hiervan geleidelijk zijn vermogen tot vliegen verloren. Het vijandbeeld veranderde toen mensen in de vorm van Nederlandse kolonisten arriveerden. Het waren niet de mensen zelf maar voornamelijk de dieren die ze meenamen die een desastreus effect hadden op de dodo. Met name ratten en varkens richtten een ware slachting aan onder de dodo's, in het bijzonder hun eieren en jongen.
Er is veel onderzoek gedaan naar de dodo maar omdat het dier nooit volgens een wetenschappelijke methode is beschreven zijn er nog veel onduidelijkheden over het uiterlijk en het gedrag. Over de dodo was indertijd veel bekend, maar de meeste informatie is niet eenduidig beschreven of is verloren gegaan. Veel informatie over de dodo is fragmentarisch en sommige waarnemingen spreken andere tegen. Er zijn vele schetsen en tekeningen van de dodo bewaard gebleven maar deze zijn niet zelden gebaseerd op onjuiste modellen waardoor de dodo in de loop der tijd verschillende vormen lijkt te hebben aangenomen. Omdat de dodo een erg klein verspreidingsgebied had, zijn er veel minder overblijfselen gevonden in vergelijking met dieren die al miljoenen jaren geleden zijn uitgestorven zoals verschillende soorten dinosauriërs.
De dodo leefde in de bossen op het eiland Mauritius en is waarschijnlijk tussen 1680 en 1690 uitgestorven. De vogel staat symbool voor het verdwijnen van diersoorten als gevolg van de aantasting van de natuur door menselijk handelen. Het is hierdoor een van de bekendste vogels ter wereld, er zijn vele boeken geschreven over het dier.
Dronten (vitenskapelig navn Raphus cucullatus), også kalt dodo, er en utdødd art av dronter. Den levde på øya Mauritius i Det indiske hav, og var ikke flyvedyktig. Den hadde et klumpete utseende og hadde små, ubrukelige vinger. Dronten var en stor fugl som kunne veie over 20 kg.
Det går mange myter om at dronten ble spist av de europeiske sjømennene som kom til øya i det 16. århundre, men verken historiske eller arkeologiske funn støtter disse. Drontekjøtt blir beskrevet som seigt og beskt, men det er mulig at det ble spist under lengre opphold på havet.
Drontens utryddelse skyldtes først og fremst innføringen av nye dyr, som griser, rotter og aper, som plyndret drontene. Dronten hekket på bakken, og var derfor et lett bytte. Dessuten ødela menneskene skogene på øya, som var deres naturlige habitat. Drontoen ble mindre og mindre vanlig, og i løpet av 1660-årene var den antakeligvis svært sjelden. Man antar at dronten døde ut rundt år 1681, omtrent 175 år etter at den første dronten ble oppdaget av mennesket.
Selv om dronten var vanlig da mennesket kom til Mauritius og oppdaget den for første gang, vet man relativt lite om dens levevis i dag. Dronten levde av planter, frukt og frø, og spiste store mengder småstein, som har blitt funnet sammen med beinrester, for å hjelpe på fordøyelsen.
Dronten (vitenskapelig navn Raphus cucullatus), også kalt dodo, er en utdødd art av dronter. Den levde på øya Mauritius i Det indiske hav, og var ikke flyvedyktig. Den hadde et klumpete utseende og hadde små, ubrukelige vinger. Dronten var en stor fugl som kunne veie over 20 kg.
Multimedia w Wikimedia Commons 
Hasło w Wikisłowniku Dront dodo[4], dodo (Raphus cucullatus) – wymarły gatunek dużego ptaka z rodziny gołębiowatych, podrodziny treronów. Występował endemicznie na wyspie Mauritius. Najprawdopodobniej ostatnie ptaki tego gatunku zabito w 1662. Choć to właśnie dodo jest najczęściej wspominanym wymarłym gatunkiem, niemal nic nie wiadomo o życiu tych ptaków na wolności.
Po raz pierwszy gatunek opisał Karol Linneusz w 1758. Błędnie wskazał miejsce pochodzenia holotypu jako Indie. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Struthio cucullatus[2]. Obecnie (2017) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza dodo w monotypowym rodzaju Raphus; nie wyróżnia podgatunków[5]. Do rodzaju Raphus gatunek ten przeniósł Mathurin Jacques Brisson; nazwę Raphus wspomniał w 1. tomie Ornitologie[6], zaś w tomie 5. pokrótce opisał dodo[7]. Epitet gatunkowy cucullatus pochodzi z łaciny i oznacza „zakapturzony” (cucullus – kaptur)[8]. Dodo był już znany wcześniejszym autorom, którzy opisywali go między innymi pod nazwami Cygnus/Cignus cucullatus[7][2]. Słowo dodo pochodzi od potocznego portugalskiego słowa doido, oznaczającego „głupi”[9].
W 2016 ukazały się wyniki badań molekularnych nad gołębiami. Potwierdziły one wcześniejsze przypuszczenia, zgodnie z którymi dront dodo, dront samotny (Pezophaps solitaria) i nikobarczyk zwyczajny (Caloenas nicobarica) są ze sobą blisko spokrewnione. Według wyników badań linie rozwojowe drontów: dodo i samotnego odzieliły się od siebie około 13,1 mln lat temu, zaś wspólny przodek obydwu drontów od linii rozwojowej Caloenas oddzielił się około 18 mln lat temu[10]. Według wcześniejszych badań (Pereira et al., 2007) dodo i dront samotny oddzieliły się od linii rozwojowej Caloenas 33,5–50 mln lat temu, zaś od siebie nawzajem 15–30 mln lat temu[11]. Nowsze dane (z 2016) wskazują na to, że obydwa dronty oddzieliły się od siebie co najmniej 10 mln lat temu, czyli wcześniej, niż Mauritius oddzielił się od Rodriguesu[10].
Fragment kladogramu rodziny gołębiowatych (Columbidae), na podstawie Soares et al. (2016)[10]:
Raphus cucullatus
Pezophaps solitaria
Przez lata klasyfikacja dodo sprawiała problemy ornitologom. Był on uznawany za spokrewnionego ze strusiami, chruścielami, a nawet sępami. Jako pierwszy pokrewieństwo dodo z gołębiami zasugerował J.K. Rheinhardt w 1842 po przebadaniu czaszki przechowywanej w Kopenhadze. Początkowo pomysł ten nie spotkał się z aprobatą. Został zaakceptowany dopiero po tym, jak Strickland i Melville doszli do podobnego wniosku po przebadaniu spreparowanej głowy znajdującej się w Muzeum Historii Naturalnej w Oksfordzie[12]. Bliskie pokrewieństwo dodo, dronta samotnego i zębacza zasugerował już Walter Rothschild w 1907 w Extinct Birds[13].
Mauritius, gdzie występowały dodo, najprawdopodobniej został odkryty przez arabskich kupców w XIII wieku, jednak nie osiedlili się na tej wyspie[12]. Najprawdopodobniej pierwszy opis dodo sporządził Heyndrick Dircksz Jolinck. Przewodniczył on wyprawie badawczej, jednej z trzech zorganizowanych przez odkrywcę wyspy – Wajwijcka, w 1598. Odnotował[14]:
¹ Nie chodzi tu jednak o pingwiny w dzisiejszym tego słowa znaczeniu, gdyż występujące na wyspie pingwiny przylądkowe (Spheniscus demersus) Portugalczycy nazywali fotilicaios, a (najprawdopodobniej) o słowo pinion – „przycięte skrzydła”
Rok później, w 1599, do Holandii powrócił Jacob Cornelis van Neck, podczas którego podróży odkryto Mauritius. Tamtego roku ukazał się kolejny opis dodo[12].
Współcześnie w licznych muzeach przechowywane są szczątki subfosylne[12]. Jedyne zachowane tkanki miękkie dodo zawierają się w spreparowanej głowie, znajdującej się w kolekcji w Muzeum Historii Naturalnej w Oksfordzie[15][16]. W pierwszej połowie XVII wieku zaskakująco mało dodo docierało, zarówno jako żywe ptaki, jak i spreparowane okazy, do Europy. Jeden wypchany okaz wystawiano w Ashmolean Museum od przynajmniej 1656, jednak do 1755 ze spreparowanego ptaka zachowała się jedynie głowa i stopa. Okazy te są przechowywane w University Museum of Zoology w Oksfordzie. Druga stopa dodo przechowywana była w zbiorach w Londynie, jednak zaginęła i jej lokalizacja pozostaje nieznana. Aż do 1865 wymienione części ciała dodo były jedynymi dostępnymi okazami muzealnymi[16].
Pierwsze szczątki kopalne dodo odkryli właśnie w 1865 Harry Higginson i George Clark na bagiennym obszarze Mare aux Songes. Nie jest znane dokładne położenie miejsca, skąd wydobyto skamieniałości. W celu zapobiegnięcia rozprzestrzeniania się malarii bagno Mare aux Songes zasypano diabazami i żwirem. Dopiero w 2005 roku ponownie podjęto prace wydobywcze i odnaleziono liczne szczątki, w tym dodo; kości należały do 209 osobników. Kumulacja tych zwierzęcych szczątków nastąpiła między 4235 a 4100 rokiem p.n.e.[17]
W 2009 w zbiorach na całym świecie znajdowało się około 10 szkieletów dodo. Jeden z nich, poskładany z kości kilku osobników, został w 2009 przetworzony na cyfrowy trójwymiarowy model w ramach programu prowadzonego przez Museum of Comparative Zoology Uniwersytetu Harvarda[18]. Dwa spośród znanych szkieletów odnalazł na początku XIX wieku przyrodnik-amator Louis Etienne Thirioux. W 1901 wykonano zdjęcie, na którym widnieje niekompletny szkielet dodo; los tego okazu pozostaje nieznany. Jeden ze szkieletów, prawdopodobnie z kości należących do 1 osobnika, przechowywany jest w Mauritius Institute (Port Louis), natomiast drugi, złożony z kości przynajmniej 2 osobników, w Durban Natural Science Museum (Durban, RPA)[19]. W Kopenhadze przechowywana jest czaszka dodo, odkryta w zbiorach w 1840. Początkowo należała do Bernardusa Paludanusa z Enkhuizen, kolekcjonera rzadkich przedmiotów. Pochodzenie tej czaszki nie jest znane[14].
Morfologia i masa ciała dodo była przedmiotem sporów. Na pierwszym przedstawieniu tego ptaka widnieje ptak stosunkowo chudy. Niewiele istnieje wiarygodnych przedstawień dodo w sztuce; część obrazów opierała się na obserwacji osobników przywiezionych do Europy lub na źle wypchanych osobnikach[15][20]. Część przedstawionych na obrazie cech dodo mogła brać się z fantazji autora, jako że w XVI i XVII wieku dodo bywały uznawane za niesamowite, ale wyimaginowane ptaki. Do tego nie jest jasne, czy na obrazach przedstawiono ptaki dzikie, czy może utuczone ptaki z niewoli[14]. Jedyne ilustracje, co do których istnieje pewność, że przedstawiają ptaki żywe lub świeżo zabite, sporządził Joris Joostensz Laerle (jeden z jego szkiców przedstawiono po prawej)[14]. Szacunkowa masa ciała ptaków wypatroszonych wynosiła 8–10,8 kg, masa ciała żywych ptaków mogła więc mieścić się w przedziale 10,6–14,3 kg[20] (inne źródło mówi o najniższych szacunkach rzędu 9,5 kg[21]). Możliwe, że masa ciała dodo zmieniała się w zależności od pory roku. Angst et al. (2011) zasugerowali, że dotychczasowe zawyżone szacunki masy ciała wynikały z użycia długości kości udowej, tibiotarsusu i skoku[12].
Długość ciała dodo wynosiła około 70–75 cm. Upierzenie najprawdopodobniej było zmienne, mogło przybierać różne odcienie szarości, brązu, barwę żółtobrązową, czarną i białą. Przód głowy był nagi, miał barwę popielatą lub niebieskawą. Dziób był popielaty, czarniawy lub żółtawy. Tęczówka biała, nogi żółtawe lub czarniawe; pazury czarne. Niektóre z opisanych elementów fenotypów mogły zależeć od wieku czy płci ptaka, jednak nic na ten temat nie wiadomo. Analiza szczątków kopalnych wykazała, że u dodo występował dymorfizm płciowy; samce były większe od samic. Najwcześniejsze zapiski (1599) wspominają o charakterystycznym wyglądzie skrzydeł dodo. W ich miejscu miały być widoczne jedynie trzy lub 4 czarne lotki. W miejscu ogona miało znajdować się kilka zakręconych szarych piór[12]. Według części autorów sterówki były poskręcane i zachodziły na grzbiet[13]. Opisy dotyczące kolorystyki i samego upierzenia różnią się. Według badań z 2017 ptaki opisywano jako pokryte wyłącznie czarnym puchem były pomiędzy jednym a drugim pierzeniem, za to te okryte puszystymi piórami były świeżo po pierzeniu[21].
Dodo zamieszkiwały głównie suche nizinne lasy[22]. Wiedza o dodo wzrastała wraz z napływem marynarzy powracających z Mauritiusu, jednak tylko jeden anonimowy Holender wspomniał o diecie dodo (1631); według niego jadły one owoce[12]. Zasugerowano mutualizm zachodzący między roślinami z gatunku Calvaria major a dodo. Jeśli takowy okazałby się prawdą, oznaczałoby to, że dodo zapuszczały się również w bardziej wyżynne tereny[22]. Pierwsi marynarze docierający na Mauritius często wspominali o gastrolitach znalezionych w dodo ze względu na ich przydatność w ostrzeniu noży; najwyraźniej składnikiem diety tych ptaków musiały być twarde nasiona[14][12]. Cauche (1651) odnotował, że dodo składały jedno białe jajo na ziemi, w stercie trawy w lesie; głos młodych miał przypominać gęganie gęsi. Cauche nigdy jednak nie odwiedził Mauritiusu i mógł pomylić opis dodo z opisem kazuarów. Brak jest pewnych informacji na temat zwyczajów dodo[12]. Nowe informacje przyniosło badanie uwzględniające m.in. histologię kości, lokalne uwarunkowania przyrodnicze i ekologię żyjących na Mauritiusie współcześnie ptaków, którego wyniki opublikowano w 2017. Ustalono, że okres lęgowy rozpoczynał się prawdopodobnie w okolicach sierpnia. Pierzenie miało zaczynać się pod koniec lata, czyli mniej więcej w marcu. Młode rosły szybko i uzyskiwały dorosłość jeszcze przed nadejściem pory cyklonów[21].
IUCN uznaje gatunek za wymarły (EX, Extinct)[22]. Do wymarcia dodo przyczynił się odłów przez napływających na wyspę ludzi – były to ptaki duże, a więc atrakcyjne, i niezbyt bojaźliwe – oraz plądrowanie gniazd przez wprowadzone na wyspy świnie[22][13]. Choć według zapisków z 1599 pogryzienie większości mięsa dodo nastręczało osadnikom trudności, pierś i żołądek tych ptaków uważali za przysmak. Data wymarcia podawana jest różnie, od 1662 do 1693[12]. W większości zapisków sprzed 1620 dodo są wspomniane, później zdarzało się to rzadziej. Odłów przez ludzi dotyczył tylko najlepiej dostępnych, nadbrzeżnych regionów. Za zniknięcie dodo z interioru wyspy muszą więc odpowiadać wprowadzone na nią drapieżniki. Zapiski odwiedzających wyspę Holendrów, którzy zajmowali Mauritius w latach 1598–1710, wskazują na obecność na wyspie szczurów śniadych (Rattus rattus). Niszczą one lęgi ptasie, jednak znane są przypadki niewymierania ptaków mimo obecności szczurów śniadych, jak to miało miejsce w przypadku chruścielowców białogardłych (Dryolimnas cuvieris) podg. aldabrensi. Większe i bardziej drapieżne szczury wędrowne (Rattus norvegicus) najprawdopodobniej nie pojawiły się na Mauritiusie przynajmniej przez kolejne 100 lat[14]. Możliwe, że ostatnie dodo zostały zabite w 1662 na przybrzeżnej wysepce Ile d’Ambre[22]. Późniejsze doniesienia o dodo mogą nie być wiarygodne, ponieważ do 1668 nazwa Dodaersen miała zmienić znaczenie i być używana w odniesieniu do chrzuścielowców rdzawych (Aphanapteryx bonasia)[14].
Zainteresowanie dodo zmalało przed nadejściem XIX wieku[12]. Pojawiły się wątpliwości, czy ten ptak rzeczywiście istniał, podyktowane pozornym brakiem okazów muzealnych[14]. Duncan (1828) i Broderip (1837) analizowali dostępny materiał pod kątem jego wiarygodności[12]. Wątpliwości rozwiało dopiero odkrycie szczątków kopalnych dodo w 1865. Istnieją jedynie trzy udokumentowane przypadki przetrzymywania żywych drontów dodo poza Mauritiusem. Peter Mundy odnotował, że dwa ptaki trzymano w Surat w okresie między 1628 a 1634, zaś Sir Hamon L’Estrange natrafił na dodo w Londynie w 1638[14].
Dodo w kulturze stał się symbolem wymierania[17]. W języku angielskim istnieje powiedzenie dead as dodo – martwy jak dodo, oznaczające coś utraconego bezpowrotnie[23].
Dodo jest jednym z bohaterów Alicji w Krainie Czarów[15][14].
Walter Rothschild w 1907 wymienił 14 obrazów, na których znajdują się dodo[13]. Najbardziej znanym obrazem jest prawdopodobnie ten namalowany przez George’a Edwardsa około 1626. Przechowywany jest obecnie w Muzeum Historii Naturalnej w Londynie. Zawarte na nim przedstawienie dodo zyskało szeroką akceptację w kulturze[14].
Rudolf II Habsburg zlecił Jacobowi Hoefnagelowi uwiecznienie zwierząt znajdujących się w jego menażerii w Pradze. Na jednym z obrazów (ok. 1602) przedstawiony jest dodo. Nie jest jednak pewne, czy ten rzeczywiście żył w menażerii wspomnianego cesarza. Zilustrowany ptak zdaje się być wzorowany na niedbale wypchanym okazie, na co wskazują między innymi dziwnie układające się skrzydła oraz stan głowy, prawdopodobnie uległej mumifikacji. Carolus Clusius, profesor botaniki w Leiden, w 1605 ukończył swoje dzieło Exoticorum Libri decem. Przerysował podobiznę dodo wprost z dziennika van Necka, dorysował również gastrolit (nieuwzględniony w oryginale). Oryginał dziennika van Necka zaginął, więc kopia Clusiusa odegrała kluczową rolę w odtwarzaniu wyglądu dodo[14].
Lista wymarłych gatunków za: Maas, P.H.J: Globally Extinct Birds. The Sixth Extinction, 2 stycznia 2017. [dostęp 24 maja 2017].
Dront dodo, dodo (Raphus cucullatus) – wymarły gatunek dużego ptaka z rodziny gołębiowatych, podrodziny treronów. Występował endemicznie na wyspie Mauritius. Najprawdopodobniej ostatnie ptaki tego gatunku zabito w 1662. Choć to właśnie dodo jest najczęściej wspominanym wymarłym gatunkiem, niemal nic nie wiadomo o życiu tych ptaków na wolności.
Pasărea Dodo (Raphus cucullatus) a trăit de-a lungul mileniilor pe insulele Réunion și Mauritius din Oceanul Indian. La numai două sute de ani de la venirea omului în această regiune, păsările au dispărut. Pasărea Dodo cu aspectul său neobișnuit este una din cele mai cunoscute specii dispărute. Engleza uzuală a preluat numele acestui animal în expresia: "mort, ca o pasăre Dodo".
Picioarele mari, aripile butucănoase, gâtul scurt și ciocul incredibil de gros și de recurbat îi conferă un aspect comic păsării Dodo. Corpul greoi și dolofan este completat de o coadă scurtă, formată dintr-un smoc de pene. Deoarece nu avea inamici de care trebuie să se ferească, și-a pierdut capacitatea de zbor. Acesta este un fenomen frecvent la păsările insulare. În timp ce celelalte păsări incapabile să zboare erau alergătoare neobosite, pasărea Dodo se mișca legănat, ca o rață.
La venirea omului pe insulele Réunion și Mauritius, păsările erau în număr mare. Cu toate acestea știm foarte puțin despre ele. Alimentația era vegetariană, mâncau și semințe dure. Pentru ușurarea digestiei înghițeau pietricele. Conform scrierilor, aceste păsări aveau un dans de curtare acompaniat de mișcări din aripi, iar perechile petreceau perioade lungi de timp împreună. Depuneau un singur ou în cuibul pregătit din iarbă, în pădure. Puiul era îngrijit de ambii părinți.
Deși pasărea Dodo este ruda îndepărtată a porumbelului de astăzi, primii oameni ce au pășit pe insulele Réunion și Mauritius nu mai văzuseră nimic asemănător. Au denumit-o lebădă cu moț sau curcan sălbatic. Deoarece nu aveau inamici se apropiau fără teamă de așezările umane, devenind astfel prăzi ușoare. Pasările au fost ucise cu miile, mai ales pentru carnea lor. Deși descrierile din vremea respectivă relatau că pasărea Dodo avea o carne fibroasă și puțin gustoasă, marinarii sosiți după călătorii lungi o consumau cu plăcere. Dar pasărea Dodo nu a dispărut doar datorită vânatului excesiv. Colonialii au adus cu ei pe insulă: porci, șobolani, câini, pisici pentru care ouăle păsării Dodo erau o pradă ușoară. În anul 1680, deci la aproximativ 170 de ani de la sosirea primului om pe insule, a dispărut și ultima pasăre Dodo.
Schelet de pasăre Dodo
Os de pasăre Dodo
Pasărea Dodo (Raphus cucullatus) a trăit de-a lungul mileniilor pe insulele Réunion și Mauritius din Oceanul Indian. La numai două sute de ani de la venirea omului în această regiune, păsările au dispărut. Pasărea Dodo cu aspectul său neobișnuit este una din cele mai cunoscute specii dispărute. Engleza uzuală a preluat numele acestui animal în expresia: "mort, ca o pasăre Dodo".
Dront[2] (Raphus cucullatus) är en sedan 1680-talet utdöd fågel inom familjen duvor i ordningen duvfåglar.[3]
Drontens utseende och skelett är kända dels från rikliga skelettfynd på Mauritius, dels genom att levande exemplar fördes till London på 1600-talet. Till färgen var dronten brungrå, med gulvita täckfjädrar på vinge och stjärt och med vitt bröst.
Dronten kännetecknades av förkrympta vingar, vingfjädrar och stjärtfjädrar samt avsaknad av flygförmåga. De hade kraftig näbb som var längre än huvudet och i spetsen hakformigt nedåtböjd. Benen var grova.
I äldre beskrivningar anges drontens vikt med upp till 23 kg. Dessa värden togs troligen från individer som uppfostrades i fångenskap. Nya uppskattningar med hjälp av skelett från museer håller en vikt mellan 9,5 och 18 kg för mera trovärdig.[4]
Dronten levde på Mauritius som är en ö i ögruppen Maskarenerna öster om Afrika i Indiska oceanen. Precis som många andra endemiska arter som lever isolerade på öar, där de saknar naturliga fiender, så saknade den flygförmåga och även rädsla för människor. Därav kommer förmodligen det engelska namnet på dronten, dodo, från portugisiskans doudo. Det portugisiska ordet användes första gången på 1600-talet och betyder dum,[6] och på engelska finns det fasta uttrycket "dumb as a dodo" ('dum som en dront').[7]
Mauritius upptäcktes först på slutet av 1400-talet. 1598 nämns det att dronten fanns i stor mängd på Mauritius men på mindre än 200 år hade sjömän och kolonisatörer förorsakat fågelns utdöende. Även många av de husdjur som fördes till ön ökade på slakten av dronten genom att dess bon plundrades. Vissa menar att detta var den enskilt största orsaken till att fågeln dog ut. Som föda ansågs drontens kött vara uselt men däremot använde man dess dun och fjädrar och åt dess ägg. Att fågeln avbildades som fet och tung kan bero på att avbildningarna visar övergödda fångade exemplar.
Idag råder det olika åsikter om när dronten dog ut eftersom de dokument som man funnit i olika arkiv kan tolkas på olika sätt. En orsak är att man tror att en annan utdöd flygoförmögen fågel som fanns på dessa öar under denna period också kallades dodaersen nämligen den röda rallen (Aphanapteryx bonasia). Många[vilka?] anser idag att dronten hade försvunnit från Mauritius på 1640-talet och att de sista dronterna slaktades av de sjömän som efter att ha förlist med sitt fartyg Arheim räddat sig upp på ön Ile d'Ambre. Rallen som också kallades dodaersen levde på samma ö och man tror att den dog ut på 1680-talet till följd av katter som introducerades på ön.
Den första kända beskrivningen av dronten är nederländsk. De kallade då fågeln för walghvogel som ungefär betyder "äcklig fågel" vilket ska referera till dess illasmakande kött. Fågeln nämns första gången 1598 i viceamiral Wybrand van Warwijck skeppslogg, då han besökte Mauritius (Det var för övrigt samtidigt som han namngav ön till just Mauritius). Taxonomiskt beskrevs arten första gången 1758 av Linné, i den tionde upplagan av hans Systema naturae. Han beskrev den då som Struthio cucullatus och placerade den därmed i samma släkte som strutsarna.[8] Två år senare beskrev Brisson arten och placerade den då i det egna släktet Raphus.
Länge placerades dronten tillsammans med rodriguessolitären i en egen familj, Raphidae. Genetiska studier visar dock att de är djupt inbäddade i familjen duvor, närmast släkt med kronduvor, fasanduva, tandduva och nikobarduva.[9]
Dront (Raphus cucullatus) är en sedan 1680-talet utdöd fågel inom familjen duvor i ordningen duvfåglar.
Dodo ya da Mauritius dodosu (Raphus cucullatus), güvercingiller familyasından Mauritius'ta yaşamış ama 17. yüzyılın sonlarına doğru soyu tükenmiş bir kuş türüdür. Yaklaşık 1 metre boyunda ve 20 kilo ağırlığında uçamayan bu kuş, şu an için Raphus cinsi içinde değerlendirilen yegâne türdür ve güvercingiller (Columbidae) familyasında sınıflanır. Yerde yuvalandığı ve meyvelerle beslendiği belirlenmiş olan dodoya, soyu insanın kaydedilebilmiş tarihi sırasında ve doğrudan insan etkinliğine bağlı olarak tükendiği için, soy tükenmesinin örneği olarak sıklıkla atıfta bulunulur. Dodo (Mauritius dodosu) ile aynı alt familyada sınıflandırılan diğer kuş Rodrigues dodosunun (Pezophaps solitaria) da soyu tükenmiştir.
Dododan ilk bahsedenler 1598'de Hollandalı denizcilerdir. Dodo hakkındaki bilgilerin kaynağı, Mauritius'ta bulunmuş çeşitli kemikler, örnekleme parçaları, raporlar ve resimlere dayanır. Bu bilgilere göre de esasen düşük rakımlı ormanlarda yaşamış bir tür olsa da "dodo ağacı" olarak da adlandırılan Sideroxylon grandiflorum (eski adı, Calvaria major) ile arasındaki olası karşılıklı yarar ilişkisi göz önünde bulundurulduğunda, yaşam alanının tepelik arazilere de uzanmış olabileceği belirlenmiştir. Uçamayan, uysal bir tür olan dodo, eti için çok yoğun olarak avlanmış ve en son olarak da 1662'de, Mauritius açıklarındaki bir küçük adada görüldüğü kaydedilmiştir. Bu tarihten sonra "dodo" olarak değerlendirilenlerin hepsi, "Mauritius Kırmızı Tavuğu" olarak da anılan Aphanapteryx bonasia adlı tür olmuştur.[1]
Pek çok yerde dodo türü olmasına rağmen Mauritius adasındaki Dodo'lar sembol haline gelmiştir. Adadaki diğer canlılarla mükemmel bir uyum içinde yaşıyorlardı. 15. yy sonlarında ada insanlar tarafından keşfedildiğinde dodolar zorlukla tanıştı. Dodolar çok akıllı yaratıklar değildi. Bu nedenle insanlara kolayca yakalanıyorlardı. İnsanların adaya getirdiği kedi, köpek ve domuzlar; dodo yumurtalarını mahvetti. İnsanlar da acıktıklarında bu 1 metre boyunda iştah açıcı kuşları yerdi. Uçamayan ve koşamayan dodoların kafasına sopayla vurmaları avlanmaları için yeterli oluyordu. Dodo soyu, 200 yılda tamamen tükendi. İnsanların vahşet ve değişim hızını vurgulayan bu olay hâlâ hayvanseverlerin başlıca davalarından biri olmaktadır.Lewis Carroll Alis Harikalar Diyarında romanındaki karakterlerden biri olarak bir dodo'ya yer vermiştir.
Dodo ya da Mauritius dodosu (Raphus cucullatus), güvercingiller familyasından Mauritius'ta yaşamış ama 17. yüzyılın sonlarına doğru soyu tükenmiş bir kuş türüdür. Yaklaşık 1 metre boyunda ve 20 kilo ağırlığında uçamayan bu kuş, şu an için Raphus cinsi içinde değerlendirilen yegâne türdür ve güvercingiller (Columbidae) familyasında sınıflanır. Yerde yuvalandığı ve meyvelerle beslendiği belirlenmiş olan dodoya, soyu insanın kaydedilebilmiş tarihi sırasında ve doğrudan insan etkinliğine bağlı olarak tükendiği için, soy tükenmesinin örneği olarak sıklıkla atıfta bulunulur. Dodo (Mauritius dodosu) ile aynı alt familyada sınıflandırılan diğer kuş Rodrigues dodosunun (Pezophaps solitaria) da soyu tükenmiştir.
Dododan ilk bahsedenler 1598'de Hollandalı denizcilerdir. Dodo hakkındaki bilgilerin kaynağı, Mauritius'ta bulunmuş çeşitli kemikler, örnekleme parçaları, raporlar ve resimlere dayanır. Bu bilgilere göre de esasen düşük rakımlı ormanlarda yaşamış bir tür olsa da "dodo ağacı" olarak da adlandırılan Sideroxylon grandiflorum (eski adı, Calvaria major) ile arasındaki olası karşılıklı yarar ilişkisi göz önünde bulundurulduğunda, yaşam alanının tepelik arazilere de uzanmış olabileceği belirlenmiştir. Uçamayan, uysal bir tür olan dodo, eti için çok yoğun olarak avlanmış ve en son olarak da 1662'de, Mauritius açıklarındaki bir küçük adada görüldüğü kaydedilmiştir. Bu tarihten sonra "dodo" olarak değerlendirilenlerin hepsi, "Mauritius Kırmızı Tavuğu" olarak da anılan Aphanapteryx bonasia adlı tür olmuştur.
Dodoların hikâyesiPek çok yerde dodo türü olmasına rağmen Mauritius adasındaki Dodo'lar sembol haline gelmiştir. Adadaki diğer canlılarla mükemmel bir uyum içinde yaşıyorlardı. 15. yy sonlarında ada insanlar tarafından keşfedildiğinde dodolar zorlukla tanıştı. Dodolar çok akıllı yaratıklar değildi. Bu nedenle insanlara kolayca yakalanıyorlardı. İnsanların adaya getirdiği kedi, köpek ve domuzlar; dodo yumurtalarını mahvetti. İnsanlar da acıktıklarında bu 1 metre boyunda iştah açıcı kuşları yerdi. Uçamayan ve koşamayan dodoların kafasına sopayla vurmaları avlanmaları için yeterli oluyordu. Dodo soyu, 200 yılda tamamen tükendi. İnsanların vahşet ve değişim hızını vurgulayan bu olay hâlâ hayvanseverlerin başlıca davalarından biri olmaktadır.Lewis Carroll Alis Harikalar Diyarında romanındaki karakterlerden biri olarak bir dodo'ya yer vermiştir.
Вид був вперше описаний голландською експедицією, яка відвідала острів 1598 року. До середини 17 століття птахи цього виду вже були знищені як через активне полювання у зв'язку із споживанням м'яса птаха, так і через розорення гнізд завезеними на острів свинями й собаками.
Зовнішність додо відома тільки за малюнками і письмовими документами XVII століття, але, оскільки ці джерела значно відрізнялися один від одного, точний вигляд птаха невідомий. Навколишнє середовище і поведінка також невідомі. Останнє опудало дронта згоріло в полум'ї пожежі в Лондонському музеї в 1755 році[3]. Тому до XIX століття дронт вважався міфічним птахом, оскільки він не залишив ніяких слідів після свого зникнення. Після проведених експедицій і знайдених залишків 20 дорослих особин на одній з цукрових плантацій, ставлення до існування птаха докорінно змінилося[3].
Згідно з гіпотезою Стенлі Темпла (англ. Stanley Temple) зникнення цих птахів стало причиною вимирання дерева Sideroxylon grandiflorum. Через міцну шкарлупу плодів, насіння не проростає у природних умовах, проте воно могло готуватися до проростання, проходячи травну систему додо. У 1970-х роках залишилося лише 13 особин цього дерева віком більше 300 років. Звідси походить популярна назва рослини — «Дерево додо». [4]
Додо став добре відомий публіці завдяки помітній ролі в творі Льюїса Керолла «Аліса в Країні чудес», що стала невід'ємною частиною поп-культури. Ім'я птаха згодом стало асоціюватися з поняттям вимирання і зникнення.
Довгий час маврикійського й родригійського дронтів об'єднували в родину дронтових, їх спорідненість з іншими голубами довго залишалася невизначеною. Ці два види вводили до складу окремих монотипових родин, Raphidae і Pezophapidae, згідно з припущенням, що кожний з них розвивався самостійно. Останні остеологічні і молекулярні дані довели їх належність до до підродини Raphinae, яка є частиною родини голубових (Columbidae).
Порівняльний аналіз гена цитохрома B і мРНК послідовності 12S, що були взяті зі стегнової кістки родригійського дронта і передплесна маврикійського дронта, підтвердив їх тісну спорідненість і розміщення в межах родини голубових. Генетичні дані також показали, що гривастий голуб в Південно-Східній Азії є їхнім найближчим родичем після Goura victoria і Didunculus strigirostris. Наступна кладограма показує близьку спорідненість Pezophaps solitaria в родині голубових, а також клади острівних ендеміків, згідно з Shapiro et al., 2002[5]
Аналогічну кладограму було опубліковано в 2007 році, вона відрізняється перевернутим положенням клад з Goura victoria і Didunculus strigirostris, а також включенням Otidiphaps nobilis і Trugon terrestris. У 2002 році дослідження показало, що дивергенція маврикійського і родригійського дронтів відбулася на межі палеогену — неогену. Маскаренські острови (Маврикій, Реюньйон і Родригес) вулканічного походження, їхній вік становить менше 10 мільйонів років. Предки дронта, найвірогідніше, вміли літати ще довгий час після відділення від основної гілки голубових птахів. Відсутність травоїдних ссавців, які могли б конкурувати з дронтовими за ресурси на цих островах, дозволило родригійському і маврикійському дронтам досягти великих розмірів. ДНК, узята в Оксфорді з опудала дронта, виявилася в поганому стані, її не використовували в дослідженнях викопних решток, тому дані про розмір птахів ще потребують незалежної перевірки.
Походження слова «додо» незрозуміле. За однією з версій воно бере свій початок з голландського слова dodoor, що означає «ледар». Проте, за найвірогіднішою версією, назва додо походить від іншого голландського слова — dodaars, що означає або «товстозадий», або «задній вузол», посилаючись на вузький пучок пір'я хвоста птаха. Перший запис слова dodaerse було зроблено в журналі капітаном Віллемом ван Вестсаненом в 1602 році[6]. Сер Томас Герберт використовував слово «додо» в 1627 році, проте незрозуміло, чи був він першим, оскільки португальці, які відвідали Маврикій в 1507 році, наскільки відомо, не вживали його в своїх доповідях. Тим не менше, згідно зі словниками Encarta та Chambers назва «додо» походить від португальського слова doudo (аналог іншого португальського слова doido), що означає «дурень» або «божевільний»[7][8].
Тим не менш, португальська назва птаха, dodô, походить від слова dodo. Девід Кваме вважав, що слово «додо» було звуконаслідуванням голосу птиці, а дві ноти, вимовлені голубами, нагадували фразу «ду-ду»[9]. Про походження цих назв існують різні гіпотези. Вважалося, наприклад, що додо походить від португальського слова duodo — дурний, нетямущий, бовдур. Враховуючи дурний вигляд і безпечність цих птахів, першовідкривачі Маврикія вибрали правильну назву. У данській мові є слово drunte («рухатися повільно, незграбно»). До речі, данці дійсно плавали на Маврикій в 20-х рр.. XVII в. і могли взяти участь в словотворенні.
Голландський вчений А. С. Оудеманс у своїй книзі про додо дав обґрунтованіше пояснення слову «дронт». У середньоголландській мові дієслово «Дронтен» в старі часи означало «брезклий», «роздутий», «пихатий» або «чванливий». Це цілком відповідало зовнішньому вигляду птиці, деякі особини якої, за свідченням сучасників, мало не тягли черево по землі. І схожі вони були аж ніяк не на лебедя або голуба, а на бройлерне курча, роздутого до розмірів індика. У сучасній же голландській мові слово «Дронтен» вважається непристойним.
Птах також згадувалася голландцями під назвою dronte, що означало «опухлий». Воно досі використовується в деяких мовах.
У своїй роботі XVIII століття «Система природи» Карл Лінней ввів конкретне найменування — cucullatus, що означало «капюшоноподібний», а комбінація цього слова з ім'ям роду птиці дала назву Struthio, яке застосовувалося до страусів. Матюрен-Жак Бріссон ввів нову назву роду — Raphus, є відсиланням на дрохв, яке до наших днів дійшло без змін. Лінней пізніше придумав відповідну назву — Didus ineptus, але воно стало синонімом ранньої назви через номенклатурний пріоритет.
Наразі не існує повного опудала додо, тому створення зовнішнього вигляду птиці, особливо її оперення і забарвлення, представляє певні труднощі. Але з субфоссильних відкладень і решток додо, які були завезені в Європу в 17 столітті, відомо, що вони були дуже великими птахами, можливо, вагою до 23 кг (50 фунтів), хоча великі маси відносилися тільки до особин в неволі[10]. Проте за деякими оцінками вага птиці в природному середовищі існування становила близько 10,6-17,5 кг[10]. Птах не міг літати, оскільки його грудина і маленькі крила не були пристосовані для польоту[11] . Ці сухопутні птахи, еволюціонували, завоювали всю екосистему острова, оскільки на ньому не було хижих ссавців[11]. Додо також мав гачкуватий плямистий дзьоб 23 см (9 дюймів) завдовжки[11]. Дослідження декількох збережених пір'їн на голові додо в Оксфордському музеї показали, що дронти, швидше за все, були вкриті пухом, ніж пір'ям[12]. Ця та інші характеристики є особливостями неотенії[13].
Коли додо був ще не вимерлим птахом, було створено близько 15 ілюстрацій, які, поряд з різними письмовими повідомленнями про зустрічі на Маврикії, є основними доказами опису зовнішнього вигляду[14]. Згідно з більшістю зображень додо мав сірувате або коричневе оперення, світліші махові пера, а також світлий в'юнкий пучок на кінці хвоста. Також птах мав сіру або лису голову; зелений, чорний або жовтий дзьоб; товсті і жовтуваті лапки і чорні пазури.
Відмінності в ілюстраціях провідних авторів, як Антонія Корнеліса Одеманса[15] і Масауджі Хачісукі, свідчать про статевий диморфізм, онтогенетичні особливості, періодичні зміни і навіть про можливі нові види, проте ці теорії на сьогоднішній день не визнаються. У зв'язку з тим, що такі деталі як забарвлення дзьоба, форма хвоста і оперення у різних особин відрізнялися один від одного, визначити точну морфологію цих особливостей неможливо, оскільки вони могли вказувати або на відмінності у віці або стать птаха, або на спотворення реальності. Крім гелдерландських малюнків, також невідомо, чи були інші ілюстрації живих особин або хоча б наповнені опудала, які могли б вплинути на достовірність описів. Спеціаліст з додо Джуліан Х'юм стверджував, що замість ніздрів у додо могли б бути щілини, судячи з гелдерландських, сафтлевенських, крокерських і мансурських зображень. На зображеннях дзьоба додо добре видно відкриті ніздрі, а не дефект, що виник в результаті сушіння картини.
Традиційний образ додо — вельми гладкий, незграбний птах, хоча ця точка зору може бути і перебільшена. На загальну думку вчених, на старих європейських малюнках були зображені перегодовані особини, що знаходилися в неволі[16][17].. Результати, отримані на основі скелета додо, показали, що дикі дронти могли важити близько 10,2 кг (22 фунтів) [18][19]. Голландський живописець Роеландт Сейвері був найбільш плідним і впливовим ілюстратором дронта, який малював його, щонайменше, 6 разів. Його відома картина 1626 року, перебуває у Британському музеї під назвою «Додо Едварда», стала стандартним взірцем додо. На цій картині зображений вельми гладкий птах, який є джерелом багатьох інших реставрацій додо[20]. На картині 17-го століття, що належить могольському художнику Устаду Мансуру, що була знайдена в 1950-х роках, зображений додо разом з ендемічними індійськими птахами. На думку професора Іванова і Джуліана Х'юмена, дане зображення — одне з найточніших[21].
Це незавершена стаття з орнітології.Raphus cucullatus hay dodo là một loài chim không biết bay đặc hữu của đảo Mauritius (Mô-ri-xơ) ở phía đông Madagascar, Ấn Độ Dương. Dodo cùng với họ hàng gần nhất của chúng là loài Pezophaps solitaria tạo nên phân họ Raphinae của họ Columbidae (bồ câu) và cả hai đều đã tuyệt chủng. Loài có quan hệ gần nhất với dodo còn tồn tại là bồ câu Nicobar. Con người đã từng nghĩ rằng dodo trắng có mặt trên hòn đảo Réunion gần đó, vấn đề này hiện là không rõ ràng liên quan tới loài Threskiornis solitarius (cò quăm Réunion) và những bức họa về dodo trắng.
Các vết tích bán hóa thạch còn lại chỉ ra dodo cao tầm 1 m (3 ft 3 in) và cân nặng có thể từ 10,6 đến 21,1 kg (23 – 47 lb). Con người chỉ biết tới diện mạo thực của dodo qua tranh vẽ và những mô tả trên giấy ở thế kỷ 17. Tuy nhiên, dáng vẻ chính xác ngoài đời của chúng vẫn còn là vấn đề nhập nhằng bởi những mô tả là thiếu đồng nhất và chỉ có một số ít trong đó là vẽ từ mẫu vật sống. Tương tự, con người không biết nhiều điều chắc chắn về môi trường sống và hành vi của dodo. Chúng được mô tả là có bộ lông màu xám-hơi nâu với một túm lông ở đuôi, chân màu vàng, đầu xám, trụi, mỏ xanh, vàng, đen. Chúng sử dụng gastrolith (những viên đá trong mề, hay dạ dày) để giúp tiêu hóa thức ăn mà thành phần được cho là có trái cây. Môi trường sống chủ yếu của dodo được tin là rừng ở vùng ven biển Mauritius. Một nguồn tin cho rằng chúng chỉ đẻ một trứng. Việc dodo trở nên không biết bay được cho là do nguồn thức ăn dồi dào sẵn có và sự thiếu vắng tương đối động vật săn mồi trên đảo Mauritius.
Lần đầu dodo được đề cập đến là vào năm 1598 bởi những thủy thủ Hà Lan. Trong những năm tiếp theo, loài chim này đã bị con người và các loài xâm lấn săn bắt trong lúc mà môi trường sống của chúng đang dần bị hủy hoại. Năm cuối cùng con người còn trông thấy dodo được phần đông đồng tình là 1662. Sự tuyệt chủng của loài này không được chú ý đến ngay và một số người đã cho rằng chúng là một sinh vật tưởng tượng. Vào thế kỷ 19, các nhà khoa học đã tiến hành nghiên cứu một phần nhỏ những gì còn lại của bốn mẫu vật được đem đến châu Âu hồi đầu thế kỷ 17, trong đó có một cái đầu và chân. Kể từ đó, một số lượng lớn những vật liệu bán hóa thạch đã được thu thập ở Mauritius, đa phần là từ đầm lầy Mare aux Songes. Việc dodo tuyệt chủng trong vòng chưa đầy một thế kỷ tính từ thời điểm phát hiện ra chúng đã làm dấy lên sự chú ý về một vấn đề mà trước đó không được thừa nhận, đó là sự dính dáng của con người tới việc các loài sinh vật biến mất toàn bộ. Qua cuốn tiếu thuyết Alice's Adventures in Wonderland (Cuộc phiêu lưu của Alice vào xứ sở thần tiên), dodo đã được công nhận và biết đến rộng rãi. Từ đó hình ảnh của chúng đã dần trở nên cố định trong văn hóa đại chúng, thường là biểu tượng của sự tuyệt chủng và lỗi thời. Dodo hay được xem như linh vật ở Mauritius.
Sinh cảnh ưa thích của dodo là điều chưa được biết tới, tuy nhiên những mô tả xưa gợi ý chúng cư ngụ trong những cánh rừng ở vùng ven biển phía tây và nam Mauritius. Quan điểm này được ủng hộ bởi thực tế đầm lầy Mare aux Songes nằm ở vùng tây nam Mauritius, gần biển.[2] Sự phân bổ hạn chế như vậy có thể dễ góp phần khiến dodo tuyệt chủng.[3] Tấm bản đồ từ tập san Gelderland năm 1601 đã chỉ ra một hòn đảo nhỏ ngoài khơi Mauritius, nơi dodo bị săn bắt. Julian Hume đề xuất rằng hòn đảo đó nằm trong vịnh Tamarin, phía tây Mauritius.[4] Những chiếc xương bán hóa thạch cũng đã được tìm thấy trong các hang động ở vùng cao, dấu hiệu cho thấy dodo từng có mặt ở đó. Công tác nghiên cứu tại đầm lầy Mare aux Songes chỉ ra sinh cảnh của dodo chủ yếu gồm Sideroxylon grandiflorum, Pandanus và các loài cọ đặc hữu.[5] Vị trí gần biển và đặc tính ẩm ướt của đầm lầy Mare aux Songes đã tạo nên tính đa dạng cao của các loài thực vật, trong khi vùng xung quanh là khô hạn hơn.[6]
Mauritius đã từng được những chiếc thuyền Ả Rập ghé thăm vào thời Trung Cổ và người Bồ Đào Nha giai đoạn 1507-1513, tuy nhiên cả hai đều không định cư trên đảo. Không thấy thông tin gì về dodo từ phía bọn họ, mặc dù những người Bồ Đào Nha đã đặt tên cho Mauritius là "đảo Cerne" (đảo thiên nga), đó có thể là nói đến dodo.[7] Vào năm 1598 Đế quốc Hà Lan chiếm được Mauritius và từ đó trở đi hòn đảo đã trở thành điểm tiếp tế lương thực cho những chiếc tàu buôn của Công ty Đông Ấn Hà Lan.[8] Lần đầu dodo được mô tả bởi những người Hà Lan trong chuyến thám hiểm đến Indonesia lần thứ hai do đô đốc Jacob van Neck dẫn đầu năm 1598. Trong bản tường thuật năm 1601 xuất hiện bọn họ cùng ảnh minh họa đầu tiên về dodo được công bố.[9] Vì những thủy thủ đầu tiên tới Mauritius đã ở trên biển trong một quãng thời gian dài trước đó, vấn đề chủ yếu mà họ quan tâm ở loài chim lớn này là việc dùng chúng làm thực phẩm.[9] Theo tập san của Willem Van West-Zanen năm 1602, có 24–25 con dodo bị săn làm thức ăn, chúng quá lớn tới mức họ không thể ăn hết và phần còn lại đã được bảo quản bằng cách ướp muối.[10] Một bức vẽ minh họa cho phiên bản công bố năm 1948 của tập san có hình ảnh sát hại dodo và ở dưới là một bài thơ tiếng Hà Lan.[11]
Một số lữ khách ban đầu cho rằng thịt dodo là khó nuốt và họ ưa thịt vẹt hoặc chim bồ câu hơn; số khác thì mô tả thịt chúng dai nhưng được. Có những người săn dodo chỉ để lấy mề bởi đó được xem là phần ngon nhất. Săn dodo không khó tuy nhiên thợ săn cần tránh những đòn tấn công từ cái mỏ uy lực của chúng.[12]
Sự xuất hiện của dodo và gà nước đỏ đã khiến Peter Mundy phải suy ngẫm về việc tại sao chúng, những loài không thể bay hoặc bơi, lại có và chỉ có ở một hòn đảo cô lập, tại thời điểm 230 năm trước ngày thuyết tiến hóa của Charles Darwin ra đời.[13]
Cũng như nhiều loài động vật tiến hóa trong tình cảnh cách ly với thú săn mồi khác, dodo hoàn toàn không sợ con người. Điều này cùng đặc điểm không thể bay khiến chúng dễ dàng trở thành mồi cho các thủy thủ.[14] Mặc dù một vài thông tin lẻ tẻ diễn tả việc tàn sát dodo để làm thực phẩm dự trữ cho tàu thuyền, các cuộc điều tra khảo cổ học tìm thấy ít chứng cứ chỉ ra con người ăn thịt dodo. Những chiếc xương của ít nhất hai con dodo đã được phát hiện trong các hang động ở Baie du Cap, chỗ trú ẩn của những nô lệ bỏ trốn và bị kết án trong thế kỷ 17. Vì đây là những nơi địa hình cao, ghập ghềnh, sẽ không dễ để dodo có thể đến được đó.[15] Ở thế kỷ 17, số dân trên đảo Mauritius (diện tích 1.860 km2 hay 720 dặm2) luôn không quá 50 người, tuy nhiên họ lại mang tới những loại động vật khác như chó, lợn, mèo, chuột và khỉ đuôi dài, chúng cướp tổ dodo và tranh giành nguồn thức ăn có giới hạn.[5] Cùng thời gian đó, con người đã phá hủy sinh cảnh rừng của dodo. Sự tác động của các loài động vật ngoại lai, đặc biệt là lợn và khỉ, đến số lượng dodo, ngày nay được xem là nghiêm trọng hơn sự săn bắt của con người.[16] Chuột có lẽ không phải là mối đe dọa lớn đến những chiếc tổ bởi dodo đã từng ứng phó vấn đề tương tự đến từ những con cua cạn bản địa.[17]
Tồn tại ý kiến cho rằng dodo có thể đã trở nên hiếm sẵn hoặc khu biệt hóa trước lúc con người tới Mauritius, bởi có vẻ như sự tuyệt chủng sẽ không xảy đến quá nhanh nếu chúng có mặt ở mọi vùng hẻo lánh trên hòn đảo.[3] Cuộc thám hiểm năm 2005 đã phát hiện những vết tích bán hóa thạch của dodo và các loài động vật khác bỏ mạng bởi một trận lũ quét. Các đợt chết hàng loạt như vậy sẽ càng đẩy một loài đang có nguy cơ tuyệt chủng vào tình cảnh khốn cùng.[18] Tuy nhiên thực tế dodo đã sống sót hàng trăm năm qua những lần núi lửa hoạt động và biến đổi khí hậu cho thấy loài chim này thích ứng tốt trong lòng hệ sinh thái của chúng.[6]
Về thời điểm tuyệt chủng của dodo có một vài tranh cãi. Lần cuối cùng con người còn nhìn thấy dodo được phần đông đồng tình là vào năm 1662, đó là thủy thủ Volkert Evertsz trên con tàu Hà Lan Arnhem bị đắm. Evertsz thuật lại hoạt động săn bắt loài chim này trên một hòn đảo nhỏ ngoài khơi Mauritius mà nay được gợi ý là đảo Amber:
Những con vật này nhìn chúng tôi chằm chằm, không cử động và để yên cho chúng tôi tiếp cận chúng tới một khoảng cách đủ khiến chúng tôi hài lòng. Trong số những con chim này có loại mà ở Ấn Độ họ gọi là Dod-aersen (một loại ngỗng rất lớn); chúng không biết bay và chỉ có những cái chân nhỏ thay vì cánh, tuy nhiên chúng có thể chạy rất nhanh. Chúng tôi lùa chúng vào một chỗ như là cách để có thể bắt chúng bằng tay không và khi chúng tôi túm lấy chân của một con trong số chúng, một tiếng ồn lớn xuất hiện, tất cả những con còn lại đột ngột chạy nhanh hết mức có thể để cứu giúp và bởi vậy chúng cũng bị bắt.[19]
Có thể những con dodo trên đảo Amber không phải là những thành viên cuối cùng của loài này.[20] Lần khẳng định trông thấy dodo cuối cùng được ghi lại trong sổ sách săn bắn của Isaac Johannes Lamotius năm 1688. Roberts và Solow đã phân tích tài liệu này và đưa ra thời điểm tuyệt chủng ước tính mới là năm 1693 với khoảng tin cậy 95% là giai đoạn 1688–1715. Các tác giả còn chỉ ra rằng vì lần nhìn thấy cuối cùng trước năm 1662 là năm 1638 nên gần như chắc chắn đến thập niên 1660, dodo đã rất hiếm, và như vậy thông tin gây tranh cãi từ một nô lệ đào thoát năm 1674 là không thể bị loại bỏ.[21]
Anthony Cheke đã nêu rằng một số mô tả sau năm 1662 sử dụng các tên "Dodo" và "Dodaers" khi nói đến gà nước đỏ,[22] bởi vậy ông cho rằng năm 1662 là lần quan sát đáng tin cậy cuối cùng. Vào năm 1668 lữ khách người Anh John Marshall, người sử dụng tên gọi "Dodo" và "Red Hen" (gà mái đỏ) để chỉ gà nước đỏ, đã diễn tả thịt (có thể là của dodo hoặc gà nước đỏ) là khó xơi, mô tả này lặp lại vào năm 1681.[23] Errol Fuller đã đặt nghi vấn ngay cả về lần mô tả năm 1662.[24] Trước khi có ý kiến của Cheke, 1681 được cho là năm cuối cùng xuất hiện những thông tin về dodo và vẫn có những người ủng hộ thời điểm đó.[25] Vấn đề thời gian tuyệt chủng của dodo dường như sẽ không bao giờ có lời giải trừ khi những tường thuật cuối cùng về tên gọi đi kèm với mô tả đặc điểm được tái phát hiện.[17] Sách đỏ IUCN đồng tình với lý luận của Cheke và chọn năm 1662, gán cho mọi thông tin sau đó là nói đến gà nước đỏ. Dù bất kể thế nào, dodo gần như chắc chắn tuyệt chủng trước năm 1700, khoảng một thế kỷ sau khi bị con người phát hiện.[1][23] Vào năm 1710 người Hà Lan rời Mauritius, nhưng đến lúc đó thì dodo cũng như đa phần các loài động vật có xương sống trên cạn lớn đều đã tuyệt chủng.[5]
Mặc dù việc dodo trở nên hiếm thấy đã được thông báo ở thế kỷ 17, sự tuyệt chủng của chúng không được thừa nhận cho đến thế kỷ 19. Điều này một phần là bởi những lý do về tôn giáo, người ta đã không tin chúng tuyệt chủng trước khi điều này được Georges Cuvier chứng minh, và một phần là bởi nhiều nhà khoa học đã nghi ngờ rằng liệu dodo có từng tồn tại. Chúng có vẻ quá xa lạ như một sinh vật và nhiều người đã tin dodo chỉ là một thứ tưởng tượng. Loài chim này được sử dụng làm ví dụ về sự tuyệt chủng do con người gây ra lần đầu trong Tạp chí Penny vào năm 1833.[26]
Phương tiện liên quan tới Raphus cucullatus tại Wikimedia Commons
Raphus cucullatus hay dodo là một loài chim không biết bay đặc hữu của đảo Mauritius (Mô-ri-xơ) ở phía đông Madagascar, Ấn Độ Dương. Dodo cùng với họ hàng gần nhất của chúng là loài Pezophaps solitaria tạo nên phân họ Raphinae của họ Columbidae (bồ câu) và cả hai đều đã tuyệt chủng. Loài có quan hệ gần nhất với dodo còn tồn tại là bồ câu Nicobar. Con người đã từng nghĩ rằng dodo trắng có mặt trên hòn đảo Réunion gần đó, vấn đề này hiện là không rõ ràng liên quan tới loài Threskiornis solitarius (cò quăm Réunion) và những bức họa về dodo trắng.
Các vết tích bán hóa thạch còn lại chỉ ra dodo cao tầm 1 m (3 ft 3 in) và cân nặng có thể từ 10,6 đến 21,1 kg (23 – 47 lb). Con người chỉ biết tới diện mạo thực của dodo qua tranh vẽ và những mô tả trên giấy ở thế kỷ 17. Tuy nhiên, dáng vẻ chính xác ngoài đời của chúng vẫn còn là vấn đề nhập nhằng bởi những mô tả là thiếu đồng nhất và chỉ có một số ít trong đó là vẽ từ mẫu vật sống. Tương tự, con người không biết nhiều điều chắc chắn về môi trường sống và hành vi của dodo. Chúng được mô tả là có bộ lông màu xám-hơi nâu với một túm lông ở đuôi, chân màu vàng, đầu xám, trụi, mỏ xanh, vàng, đen. Chúng sử dụng gastrolith (những viên đá trong mề, hay dạ dày) để giúp tiêu hóa thức ăn mà thành phần được cho là có trái cây. Môi trường sống chủ yếu của dodo được tin là rừng ở vùng ven biển Mauritius. Một nguồn tin cho rằng chúng chỉ đẻ một trứng. Việc dodo trở nên không biết bay được cho là do nguồn thức ăn dồi dào sẵn có và sự thiếu vắng tương đối động vật săn mồi trên đảo Mauritius.
Lần đầu dodo được đề cập đến là vào năm 1598 bởi những thủy thủ Hà Lan. Trong những năm tiếp theo, loài chim này đã bị con người và các loài xâm lấn săn bắt trong lúc mà môi trường sống của chúng đang dần bị hủy hoại. Năm cuối cùng con người còn trông thấy dodo được phần đông đồng tình là 1662. Sự tuyệt chủng của loài này không được chú ý đến ngay và một số người đã cho rằng chúng là một sinh vật tưởng tượng. Vào thế kỷ 19, các nhà khoa học đã tiến hành nghiên cứu một phần nhỏ những gì còn lại của bốn mẫu vật được đem đến châu Âu hồi đầu thế kỷ 17, trong đó có một cái đầu và chân. Kể từ đó, một số lượng lớn những vật liệu bán hóa thạch đã được thu thập ở Mauritius, đa phần là từ đầm lầy Mare aux Songes. Việc dodo tuyệt chủng trong vòng chưa đầy một thế kỷ tính từ thời điểm phát hiện ra chúng đã làm dấy lên sự chú ý về một vấn đề mà trước đó không được thừa nhận, đó là sự dính dáng của con người tới việc các loài sinh vật biến mất toàn bộ. Qua cuốn tiếu thuyết Alice's Adventures in Wonderland (Cuộc phiêu lưu của Alice vào xứ sở thần tiên), dodo đã được công nhận và biết đến rộng rãi. Từ đó hình ảnh của chúng đã dần trở nên cố định trong văn hóa đại chúng, thường là biểu tượng của sự tuyệt chủng và lỗi thời. Dodo hay được xem như linh vật ở Mauritius.
Маврикийский дронт был схож с голубями по многим анатомическим особенностям. Стрикленд обратил внимание на очень короткую ороговевшую часть клюва с длинной, тонкой и голой базальной частью. У додо, как и у других представителей голубиных, имелись оголённые участки кожи вокруг глаз, достигающие основания клюва. Лоб был довольно высоким относительно клюва, а ноздри располагались низко в средней части последнего и были окружены кожей. Совокупность этих признаков характерна только для голубей. Ноги у додо — как особенности их чешуек, так и костей — во многом более схожи с таковыми у наземных видов голубей, чем у других птиц. Наконец, изображения большого зоба также указывают на сходство с голубями, у которых этот орган более развит. Как и у них, у додо отсутствовали сошник и ноздревая перегородка, а также имелись аналогичные элементы в нижней челюсти, скуловой кости, нёбе и задних пальцах ног. От других представителей семейства этот вид в основном отличался слаборазвитыми крыльями, а также гораздо большими размерами клюва относительно остальной части черепа[6].
На протяжении XIX века к одному роду с додо относили несколько видов, в том числе родригесского дронта-отшельника и реюньонского дронта — как Didus solitarius и Raphus solitarius соответственно (родовые названия Didus и Raphus являлись синонимами, которыми в то время пользовались разные авторы)[7]. Крупные кости, обнаруженные на острове Родригес (в настоящее время установлено, что они принадлежали самцу дронта-отшельника), привели Э. Д. Бартлетта к выводу о существовании более крупного нового вида, которому он дал название Didus nazarenus (1851). Ранее оно было придумано И. Гмелином (1788) для т. н. «назаретской птицы» — отчасти мифического описания додо, которое в 1651 году обнародовал Франсуа Кош[8]. Сейчас оно признано синонимом Pezophaps solitaria. Грубые зарисовки рыжего маврикийского пастушка были также ошибочно отнесены к новым видам дронтов: Didus broeckii (Schlegel, 1848) и Didus herberti (Schlegel, 1854)[9].
Вплоть до 1995 года ближайшим вымершим сородичем додо считался так называемый белый, или реюньонский, или бурбонский дронт (Raphus borbonicus). Лишь сравнительно недавно было установлено, что все его описания и изображения были неверно интерпретированы, а обнаруженные останки принадлежат вымершему представителю семейства ибисовых. В конечном итоге ему было присвоено название Threskiornis solitarius.
Изначально додо и дронта-отшельника с острова Родригес относили к разным семействам (Raphidae и Pezophapidae соответственно), так как считалось, что они появились независимо друг от друга. Затем на протяжении долгих лет их объединяли в семейство дронтовых (ранее Dididae), так как их точное родство с другими голубями оставалось под вопросом[10]. Остеологические и молекулярные данные двух видов привели к расформированию семейства Raphidae, а додо и родригесского дронта в итоге поместили в подсемейство Raphinae[11] общего теперь семейства голубиных.
В 2002 году сотрудниками Оксфордского университета был проведён сравнительный анализ митохондриального цитохрома b (англ.)русск. и рибонуклеиновой последовательности 12S, выделенных из тканей цевки додо и бедренной кости родригесского дронта. Он подтвердил родственную связь обеих птиц и их принадлежность к семейству голубиных[12]. То же генетическое исследование показало, что ближайшим современным родственником дронтов является гривистый голубь. За ним следуют новогвинейские венценосные голуби и эндемик Самоа зубчатоклювый голубь. У последнего клюв имеет сходство с таковым у додо, в связи с чем этот голубь получил родовое латинское название Didunculus («маленький додо»)[12]. Английское слово (Dodlet) с тем же значением придумал Ричард Оуэн[13].
Нижеследующая кладограмма показывает ближайшее в рамках семейства голубиных родство додо с островными эндемиками, проводящими большую часть жизни на земле[12].
Веероносный венценосный голубь
Маврикийский дронт
Схожая кладограмма была опубликована в 2007 году: в ней поменяли местами венценосного и зубчатоклювого голубя, а в основание клады были включены фазановый голубь и толстоклювый голубь[14].
Останки ещё одного крупного — чуть меньше, чем додо и родригесский дронт — нелетающего голубя Natunaornis gigoura найдены на острове Вити-Леву (Фиджи) и описаны в 2001 году. Полагают, что он также состоит в родстве с венценосными голубями[15].
Генетическое исследование 2002 года показало, что разделение родословных родригесского и маврикийского дронтов произошло в районе границы палеогена и неогена около 23 млн лет назад. Маскаренские острова (Маврикий, Реюньон и Родригес) имеют вулканическое происхождение с возрастом не более 10 миллионов лет. Таким образом, у общих предков этих птиц должна была оставаться способность летать ещё на протяжении длительного времени после размежевания[16]. Так как ДНК, выделенная из оксфордского экспоната, разрушена, и других пригодных её образцов из субфоссильных останков не получено, все эти данные по-прежнему нуждаются в независимой проверке[17].
Отсутствие на Маврикии растительноядных млекопитающих, которые могли бы составить пищевую конкуренцию, позволило дронтам достичь очень крупных размеров (островной гигантизм)[18]. Одновременно птицам не угрожали и хищные звери, что повлекло за собой утрату способности к полёту[19].
По всей видимости, наиболее ранним документально засвидетельствованным названием додо является голландское слово walghvogel, которое упоминается в журнале вице-адмирала Вибранда ван Варвейка, посетившего Маврикий во время Второй голландской экспедиции в Индонезию (англ.)русск. в 1598 году[20]. Английский перевод, выполненный в 1599 году, объяснял смысл названия следующим образом:
По левую руку находился небольшой остров, который они назвали Хемскирк, а саму бухту они называли Варвик… Здесь они оставались 12 дней, пополняя силы, и обнаружили в этом месте огромное множество птиц вдвое крупнее лебедя, которых они называли «Walghstocks» и «Wallowbirdes», и представляющих собой очень хорошую дичь. Но обнаружив также изобилие голубей и попугаев, они уже гнушались есть тех больших птиц, называя их Wallowbirdes, то есть отвратительные или мерзкие птицы.
Оригинальный текст (англ.)On their left hand was a litle Island which they named Hemskerk Island, and the bay it selfe they called Warwick Bay… Here they taried 12. daies to refresh themselves, finding in this place great quantity of foules twice as bigge as swans, which they call Walghstocks or Wallowbirdes being very good meat. But finding also aboundance of pidgeons & popiniayes, they disdained any more to eat those great foules calling them (as before) Wallowbirds, that is to say lothsome or fulsome birdes.— [21]
Упомянутое в тексте английское слово wallowbirdes, которое можно дословно перевести как «безвкусные птицы», является калькой с голландского аналога walghvogel; слово wallow является диалектным и родственно средненидерландскому walghе в значении «безвкусный», «пресный» и «тошнотворный»[22].
Другое сообщение из той же экспедиции, принадлежавшее перу Хейндрика Диркса Йолинка (возможно это самое первое упоминание о додо) гласит, что побывавшие ранее на Маврикии португальцы называли тех птиц «пингвинами». Однако для обозначения единственных известных тогда очковых пингвинов они пользовались словом fotilicaios, а упомянутое голландцем по-видимому является производным от португальского pinion (рус. подрезанное крыло), очевидно указывающим на небольшие размеры таковых у додо[20].
Экипаж голландского судна «Гельдерланд» в 1602 году называл их словом dronte (в значении «набухший», «раздутый»). От него произошло современное название, используемое в скандинавских и славянских языках (в том числе и в русском). Эта команда также называла их griff-eendt и kermisgans с намёком на домашних птиц, откармливаемых для престольного праздника Кермессе в Амстердаме, который проводился на следующий день, после того как моряки бросили якорь у берегов Маврикия[23].
Происхождение слова «додо» неясно. Некоторые исследователи возводят его к голландскому dodoor (рус. ленивый), другие — к dod-aars в значении «толстозадый» либо «шишкозадый», которым моряки возможно хотели подчеркнуть такую особенность, как клок перьев в хвостовой части птицы[24] (Стрикленд также упоминает жаргонное его значение с русским аналогом «салага»). Первая запись слова dod-aars встречается в журнале капитана Виллема ван Вест-Занена (нидерл. Willem van West-Zanen) от 1602 года[25]. Английский путешественник Томас Герберт (англ.)русск. впервые в печати использовал слово «додо» в своём путевом очерке 1634 года, где утверждал, что оно использовалось португальцами, которые посетили Маврикий в 1507 году[23]. Ещё один англичанин, Эммануил Алтэм, употребил это слово в письме 1628 года, в котором также заявил о его португальском происхождении[26]. Насколько известно, ни один сохранившийся португальский источник не упоминал об этой птице. Тем не менее, некоторые авторы по-прежнему утверждают, что слово «додо» происходит от португальского doudo (в настоящее время doido), которое означает «дурак» или «чокнутый». Также высказывалось мнение о том, что «додо» было звукоподражанием голоса птицы, имитирующим двухнотный звук, издаваемый голубями и похожий на doo-doo[27].
Латинское прилагательное cucullatus к маврикийскому дронту первым применил в 1635 году Хуан Эусебио Ниремберг (англ.)русск., дав птице название Cygnus cucullatus (рус. Лебедь капюшончатый) на основании изображения додо, выполненного Карлом Клузиусом в 1605 году. Спустя сто лет, в классической работе XVIII века под названием «Система природы» Карл Линней использовал слово cucullatus в качестве видового названия дронта, но уже в сочетании со Struthio (страус)[6]. В 1760 году Матюрен-Жак Бриссон ввёл ныне используемое название рода Raphus, добавив к нему вышеназванное прилагательное. О происхождении этого слова французский натуралист де Бюффон писал следующее:
Сигизмунд Гален нашел у Гезихия название ράφος с неопределённым смыслом и ради удовольствия использовал его для дрофы; потом М. М. Бёринг и Бриссон применили его к дронту, ничем не объясняя причин, которые сподвигли их на это.
Оригинальный текст (фр.)Sigismond Galenius ayant trouvé dans Hésychius le nom de ράφος , dont l'application n'étoit point déterminée, l'appropria de son bon plaisir à l'outarde; et depuis, MM. Moehring et Brisson l'ont appliqué au dronte, sans rendre compte des raisons qui les y ont engagés.— [28]
В 1766 году Карл Линней ввёл другое научное название — Didus ineptus (рус. дронт глупый), которое стало синонимом более раннего имени по принципу приоритета в зоологической номенклатуре (англ.)русск.[29].
Поскольку целых экземпляров додо не существует, трудно определить такие особенности внешнего вида, как характер и окраска оперения[20]. Таким образом, рисунки и письменные свидетельства о встречах с маврикийскими дронтами в период между первым документальным свидетельством и исчезновением (1598—1662) стали важнейшими источниками описания их внешнего облика[30]. Согласно большинству изображений, додо имел серое или коричневатое оперение с более светлыми маховыми перьями 1-го порядка и пучком вьющихся светлых перьев в области поясницы. Голова была серой и лысой, клюв — зелёным, чёрным или жёлтым, а ноги — желтоватыми, с чёрными когтями[31]. Субфоссилии и останки птиц, привезённых в Европу в XVII веке, показывают, что они были очень крупными, около 1 метра в высоту, и могли весить до 23 кг. Повышенные массы тела характерны для птиц, содержащихся в неволе; массы особей в дикой природе оценивались в пределах 10,6—21,1 кг[32]. Более поздняя оценка даёт минимальный средний вес взрослой птицы 10,2 кг[33], однако рядом исследователей это число поставлено под сомнение[34][35]. Предполагается, что вес тела зависел от сезона: в тёплый и влажный период года особи становились тучными, в сухой и жаркий — наоборот[36].
Для этой птицы был характерен половой диморфизм: самцы были крупнее самок и имели соразмерно более длинные клювы. Последние достигали 23 см в длину и имели крючок на конце[37]. Изучение некоторых из сохранившихся перьев оксфордских образцов головы показало, что они преимущественно являлись контурными (англ.)русск., а не пуховыми, и были очень схожи с таковыми у других голубей[38].
Многие особенности скелета, отличающие додо и его ближайшего родственника — родригесского дронта — от голубей, связаны с их неспособностью летать. Тазовые кости оказались толще в связи с необходимостью поддерживать больший вес, а грудной отдел и небольшие крылья были педоморфными, то есть недоразвитыми, сохранявшими особенности, присущие птенцам. В свою очередь, череп, туловище и нижние конечности были пераморфными, то есть их характеристики менялись с возрастом. Общими признаками додо и родригесского дронта являются особенности строения черепа, таза и грудины, а также большие размеры. От родригесского дронта додо отличался более крепким телосложением и меньшим ростом, большой головой и клювом, а также округлой формой черепа и меньшими по размеру глазными впадинами. Шея и ноги маврикийского дронта были соразмерно короче, а на запястье отсутствовал нарост, характерный для родригесского сородича[37].
Большинство описаний додо, сделанных современниками, было обнаружено в судовых журналах кораблей Голландской Ост-Индской компании, причаливавших у берегов Маврикия в период колониального правления Голландской империи. Немногие из этих сообщений могут считаться достоверными, так как часть из них, вероятно, основывалась на более ранних, и ни одно из них не было выполнено учёным-натуралистом[20].
Одна из самых ранних записей взята из журнала ван Варвейка (1598 год):
Синие попугаи были здесь очень многочисленны, как и другие птицы, среди которых была разновидность, очень заметная благодаря большим размерам — больше, чем наши лебеди, с огромной головой, лишь наполовину покрытой кожей, и как бы одетой в капюшон. У этих птиц отсутствовали крылья, а на их месте торчали 3 или 4 тёмных пера. Хвост состоял из нескольких мягких вогнутых перьев пепельного цвета. Мы их называли Walghvögel по той причине, что чем дольше и чаще их готовили, тем менее мягкими и всё более безвкусными они становились. Тем не менее, брюшко и грудинка у них были приятны на вкус и легко разжевывались.
Оригинальный текст (англ.)Blue parrots are very numerous there, as well as other birds; among which are a kind, conspicuous for their size, larger than our swans, with huge heads only half covered with skin as if clothed with a hood. These birds lack wings, in the place of which 3 or 4 blackish feathers protrude. The tail consists of a few soft incurved feathers, which are ash coloured. These we used to call 'Walghvögel', for the reason that the longer and oftener they were cooked, the less soft and more insipid eating they became. Nevertheless their belly and breast were of a pleasant flavour and easily masticated— [39]
Одно из самых подробных описаний птицы сделал английский путешественник Томас Герберт в своей книге «Повесть о многолетнем путешествии в Африку и Большую Азию, начатом в 1626 году» (англ. A Relation of some yeares' Travaile, begunne Anno 1626, into Afrique and the greater Asia, 1634):
Только здесь и на острове Дигарроис [Родригес; вероятно имеется в виду дронт-отшельник] рождается птица додо, которая по форме и по редкости может соперничать с аравийским фениксом: тело её округлое и грузное, а весит она менее пятидесяти фунтов. Она считается больше диковинкой, чем пищей; от них и промасленные желудки могут заболеть, а для нежных это оскорбление, но никак не еда.
От облика её сквозит унынием, вызванным несправедливостью природы, создавшей такое огромное тело, дополненное крыльями настолько маленькими и беспомощными, что они служат лишь для того, чтобы доказать, что это птица.
Полголовы её обнажено и как будто покрыто тонкой вуалью, клюв загибается вниз и посреди его находятся ноздри, от них и до кончика он светло-зелёного цвета вперемешку с бледно-жёлтым оттенком; глаза её небольшие и словно бриллианты круглые и вращающиеся; её одеяние состоит из пуховых перьев, на хвосте три пёрышка, коротких и непропорциональных. Ноги её под стать телу, когти острые. Обладает сильным аппетитом и прожорлива. Способна переваривать камни и железо, чьё описание лучше воспримется из её изображения.
Оригинальный текст (англ.)First, here and here only and in Dygarrois is generated the Dodo, which for shape and rareness may antagonize the Phœnix of Arabia: her body is round and fat, few weigh lesse than fifty pound, are reputed more for wonder then for food, greasie stomackes may seeke after them, but to the delicate, they are offensive and of no nourishment.Her visage darts forth melancholy, as sensible of Nature's injurie in framing so great a body to be guided with complementall wings, so small and impotent, that they serve only to prove her Bird.
The halfe of her head is naked seeming covered with a fine vaile, her bill is crooked downwards, in midst is the thrill, from which part to the end tis a light greene, mixt with a pale yellow tincture; her eyes are small and like to Diamonds, round and rowling; her clothing downy feathers, her traine three small plumes, short and inproportionable, her legs suiting her body, her pounces sharpe, her appetite strong and greedy. Stones and Iron are digested, which description will better be conceived in her representation.— [40]
Французский путешественник Франсуа Кош (фр. François Cauche) в опубликованном в 1651 году отчёте о своем путешествии, включавшем двухнедельное пребывание на Маврикии (с 15 июля 1638 года), оставил единственное дошедшее до нас описание яйца и вокализации птицы[41]:
Я увидел на Маврикии птиц крупнее лебедя, без перьев на теле, которое покрыто чёрным пухом; задняя часть округлая, огузок украшен кудрявыми перьями, число которых увеличивается с возрастом. Вместо крыльев у них перья такие же, как и предыдущие: чёрные и изогнутые. У них нет языков, клюв большой и слегка загнут вниз; ноги длинные, чешуйчатые, всего с тремя пальцами на каждой лапе. Крик у него как у гусёнка, но это совсем не означает приятный вкус, как у фламинго и уток, о которых мы только что говорили. В кладке у них одно яйцо, белое, размером с булку в 1 су, к нему прикладывают камень величиной с куриное яйцо. Откладывают на траву, которую собирают, а гнёзда свои строят в лесу; если убить птенца, в брюхе у него можно найти серый камень. Мы их зовём «назаретскими птицами». Жир их — замечательное средство для облегчения в мышцах и нервах.
Оригинальный текст (фр.)I'ay veu dans l'isle Maurice des oiseaux plus gros qu'un cygne, sans plumes par le corps, qui est couvert d'un duvet noir, il a le cul tout rond, le cropion orné de plumes crespuës, autant en nombre que chaque oiseau a d'années, au lieu d'aisles ils ont pareilles plumes que ces dernieres, noires & recourbées, ils sont sans langues, le bec gros se courbant un peu par dessous hauts de iambes, qui sont escaillées, n'ayans que trois ergots à chaque pied. Il a un cry comme l'oison, il n'est du tout si savoureux à manger, que les fouches & feiques, desquelles nous venons de parler. Ils ne font qu'un œuf, blanc, gros comme un pain d'un sol, contre lequel ils mettent une pierre de la grosseur d'un œuf de poules. Ils ponnent sur de l'herbe qu'ils amassent, & font leurs nids dans les forests, si on tué le petit, on trouve une pierre grise dans son gésier, nous les appellions, oiseaux de Nazaret. La graisse est excellente pour adoucir les muscles & nerfs.— [42]
Аналогичные размеры яйца — «с булку в 1 су» — далее в тексте[43] автор указывает у птицы, чьё описание совпадает с розовоспинным пеликаном (то есть в среднем 92,2×60,3 мм)[41]. В целом сообщение Франсуа Коша вызывает некоторые сомнения, так как помимо всего в нём говорится, что у «назаретской птицы» три пальца на ноге и отсутствует язык, что совсем не соответствует анатомии маврикийских дронтов. Это привело к ошибочному выводу, что путешественник описал иной родственный вид, которому позднее присвоили название Didus nazarenus. Однако, скорее всего, он перепутал свои сведения с данными о малоизученных тогда казуарах, к тому же в его заметках встречаются и другие противоречивые утверждения[44]. Что касается происхождения понятия «назаретская птица», российский учёный Иосиф Хамель в 1848 году объяснил его тем, что вероятно этот француз, услышав перевод первоначального названия птицы walghvogel (фр. Oiseau de nausée — тошнотворная птица), слово nausée (тошнота) соотнёс с географическим пунктом Nazaret, указанном на картах тех лет недалеко от Маврикия[45].
Упоминание о «молодом страусе», взятом на борт корабля в 1617 году, является единственным сообщением о возможно молодой особи додо[46].
Известно около двадцати изображений додо XVII века, срисованных с живых представителей либо чучел. После 1638 года, когда был опубликован рисунок Корнелиса Сафтлевена, любые упоминания о дронтах становятся всё реже; по всей видимости, более поздние изображения основывались на ранних источниках. Рисунки разных художников имеют заметные отличия в деталях, таких как окраска клюва, форма хвостовых перьев и общая расцветка. Некоторые специалисты, например Антон Корнелий Аудеманс (англ.)русск. и Масаудзи Хатисука, выдвинули ряд версий, что на картинах могли быть изображены особи различного пола, возраста либо в разные периоды года. Наконец, высказывались предположения о разных видах, однако ни одна из этих теорий не нашла подтверждений. К настоящему моменту на основании рисунков нельзя сказать определённо, насколько они вообще отражали действительность[47]. Британский палеонтолог, специалист по дронтам Джулиан Хьюм (англ.)русск. утверждает, что ноздри живых додо должны были быть щелевидными, как это показано на эскизах с «Гельдерланда», а также на картинах Корнелиса Сафтлевена, Мансура и работах неизвестного художника из коллекции Музея искусств Крокера. Согласно Хьюму, широко раскрытые ноздри, которые зачастую можно увидеть на живописных работах, указывают на то, что в качестве натуры использовались чучела, а не живые птицы[20].
Судовой журнал с голландского корабля «Гельдерланд» (1601—1603), обнаруженный в архивах в 1860-х годах, содержит единственные наброски, достоверно созданные на Маврикии с живых или недавно убитых особей. Их нарисовали два художника, одного из которых, более профессионального, могли звать Йорис Йостенс Ларле (нидерл. Joris Joostensz Laerle). На основании какого материала — живых птиц или чучел — были созданы последующие изображения, на сегодняшний день выяснить не представляется возможным, что вредит их достоверности[20].
Классический образ додо представляет собой очень толстую и неуклюжую птицу, но эта точка зрения, вероятно, преувеличена. Общепринятое мнение учёных сводится к тому, что многие старые европейские изображения были получены с перекормленных в неволе птиц или грубо набитых чучел[48]. Голландский живописец Рулант Саверей был наиболее плодовитым и влиятельным художником из числа изображавших дронтов. Он нарисовал как минимум десять картин[48]. Его знаменитая работа 1626 года, ныне известная под названием «Додо Эдвардса» (одним из её владельцев был британский орнитолог Джордж Эдвардс; сейчас в коллекции Музея естествознания в Лондоне). Она стала типовым изображением дронта и послужила первоисточником для многих других, при том, что на ней показана чрезмерно упитанная птица[49].
Могольская картина, обнаруженная А. Ивановым в 1950-е годы в коллекции Института востоковедения АН СССР в Санкт-Петербурге (сейчас хранится в Эрмитаже), изображает додо среди местных индийских птиц[50]. На ней показана стройная коричневатая особь, которую А. Иванов и специалист по дронтам Джулиан Хьюм (англ.)русск. считают одним из наиболее точных описаний живого додо: окружающие его птицы были точно идентифицированы и они запечатлены с соответствующей окраской[51]. Считается, что картина написана индийским художником XVII века Мансуром. Изображённая птица, вероятно, жила в зверинце могольского императора Джахангира в Сурате, где в 1630-е годы побывал английский купец Питер Манди, утверждавший, что видел там дронтов[20].
О повадках додо почти ничего не известно ввиду скудности информации. Исследования костей задних конечностей показывают, что птица могла достаточно быстро бегать[32]. Поскольку маврикийский дронт был нелетающей птицей, а на острове не было хищных млекопитающих и других врагов, он, вероятно, гнездился на земле[52].
Низкая плодовитость и большие размеры додо говорят о том, что эти птицы были K-стратегами, то есть они производили на свет малое количество неоперившихся птенцов, которые требовали долгой родительской заботы. Есть основания (в том числе крупные размеры и тот факт, что у тропических и плодоядных птиц более медленные темпы роста) полагать, что дронт мог иметь длительный период развития[37].
Массивный клюв с крючком на конце возможно служил птицам при территориальных спорах, хотя отсутствие резких сезонных колебаний климата и обилие пищи снижали накал межвидовой конкуренции в отличие от положения на соседнем острове Родригес, где местный сородич додо вероятно был более агрессивен и в стычках пользовался крыльями[53].
Предпочтения мест обитания додо неизвестны, но старые сообщения утверждают, что эти птицы населяли леса в более засушливых прибрежных районах на юге и западе Маврикия. Это мнение поддерживается тем фактом, что болото Maр-о-Сонж (англ.)русск., в котором найдено большинство останков додо, находится недалеко от моря, в юго-восточной части острова[54]. Такой ограниченный ареал мог внести существенный вклад в вымирание вида[55]. На карте 1601 года из бортового журнала корабля «Гельдерланд» у побережья Маврикия виден небольшой островок, где были пойманы дронты. Джулиан Хьюм (англ.)русск. предложил, что этот остров находился в бухте Тамарин (англ.)русск., на западном побережье Маврикия[56]. Субфоссилии, найденные в пещерах горных районов, доказывают, что птицы встречались на возвышенностях. Исследования на болоте Мар-о-Сонж показывают, что в среде обитания дронтов доминировали дерево додо, пандановые и эндемичные виды пальм[36].
С началом заселения Маврикия вымерли многие эндемики этого острова, поскольку была сильно повреждена его экосистема, трудно поддающаяся восстановлению. Первоначально остров был полностью покрыт лесами, которые почти полностью были вырублены[57]. Уцелевшая эндемичная фауна по-прежнему находится в серьёзной опасности[58]. Додо соседствовал с другими ныне вымершими птицами, такими как рыжий маврикийский пастушок, маврикийский чубатый попугай, попугай Psittacula bensoni (англ.)русск., маврикийский синий голубь, сова Mascarenotus sauzieri (англ.)русск., маскаренская лысуха, гусь Alopochen mauritianus, маврикийская утка и маврикийская кваква (англ.)русск.[59]. В число вымерших маврикийских рептилий входят гигантские представители сухопутных черепах (род Cylindraspis), ящериц (гигантский сцинк Leiolopisma mauritiana) и змей (многокилевая болиерия)[59].
Ныне утраченная голландская рукопись 1631 года, обнаруженная в гаагском архиве в 1887 году[60], является единственным описанием рациона додо, а также упоминанием того, как птица в случае обороны использовала свой клюв:
Эти бургомистры величественны и горделивы. Они предстали перед нами, непреклонные и решительные, с широко раскрытыми клювами. Бойкие и смелые при ходьбе, они едва шагу могли ступить нам навстречу. Оружием им служил клюв, которым они могли жестоко укусить; они питались фруктами; хорошего оперения у них не было, зато жира хватало с избытком. Многие из них, к нашей общей радости, были доставлены на борт.
Оригинальный текст (англ.)These Burgmeesters are superb and proud. They displayed themselves to us with stiff and stern faces, and wide-open mouths. Jaunty and audacious of gait, they would scarcely move a foot before us. Their war weapon was their mouth, with which they could bite fiercely; their food was fruit; they were not well feathered but abundantly covered with fat. Many of them were brought onboard to the delight of us all.— [46]
Помимо опавших фруктов, додо, вероятно, питался орехами, семенами, луковицами и кореньями[61]. Нидерландский зоолог Антон Корнелий Оудеманс (англ.)русск. предположил, что так как на Маврикии отмечены сезоны засух и дождей, додо, по-видимому, в конце влажного сезона нагуливал жир, питаясь спелыми плодами, чтобы пережить затем засушливое время года, когда еды было мало. Современники описывали «жадный» аппетит птицы. Орнитолог Франс Стауб (англ.)русск. высказал гипотезу, что они питались, главным образом, плодами пальмовых деревьев, и соотнёс период их откармливания с созреванием плодов[41]. Высказывалось также мнение о том, что додо, возможно, питался крабами и моллюсками, как и его родственники — венценосные голуби. Его рацион должен был быть достаточно широким, чтобы не умереть с голоду во время морских путешествий, которыми птицу доставляли в Европу[62].
Современные источники полагают, что додо для переваривания пищи использовал камни. Это утверждение, в частности, основывается на записи английского историка XVII века Хамона Лестрейнджа (англ.)русск., который однажды видел живую птицу в Лондоне и описал её следующим образом:
Примерно в 1638 году, гуляя по улицам Лондона, я увидел изображение странного вида птицы, вывешенное на куске ткани, в компании одного или двух человек я зашёл внутрь посмотреть. Существо содержалось в комнате, это была огромная птица, несколько больше, чем самый крупный индюк, с такими же ногами и лапами, но дородней, толще и более прямой осанки; передняя часть окрашена как грудь молодого фазанчика, а спина серо-коричневого или чёрного цвета. Хозяин называл её Додо, а на краю камина в комнате лежала груда крупной гальки, из которой хозяин брал и на наших глазах отдавал птице, некоторые из них большие как мускатный орех. Хозяин сказал нам, что она их ест (это способствует пищеварению), и хотя я не припоминаю, как мы долго расспрашивали хозяина, но я до сих пор уверен, что затем птица всё отрыгнула.
Оригинальный текст (англ.)About 1638, as I walked London streets, I saw the picture of a strange looking fowle hung out upon a clothe, [hiatus in the MS] and myselfe with one or two more in company went in to see it. It was kept in a chamber, and was a great fowle somewhat bigger than the largest Turkey cock, and so legged and footed, but stouter and thicker and of more erect shape, coloured before like the breast of a young cock fesan, and on the back of a dunn or dearc colour. The keeper called it a Dodo, and in the ende of a chymney in the chamber there lay a heape of large pebble stones, whereof hee gave it many in our sight, some as big as nutmegs, and the keeper told us that she eats them (conducing to digestion), and though I remember not how far the keeper was questioned therein, yet I am confident that afterwards she cast them all again— [63]
Неизвестно, как взрослые птицы выкармливали молодняк, но голуби — близкие родичи дронтов — дают своим птенцам так называемое зобное молоко. На рисунках современников изображён большой зоб, который, вероятно, использовался как дополнительное место для хранения еды и для выработки «птичьего молока». Предполагается, что максимальный размер зоба у додо и у родригесского дронта был ограничен объёмом зобного молока, которое они способны были произвести для своих птенцов в период раннего роста[64].
В 1973 году считалось, что дерево додо, которое является эндемиком острова Маврикий, находится на грани вымирания. По утверждению американского биолога Стэнли Тэмпла (англ. Stanley Temple) на острове оставалось только 13 экземпляров этих растений и возраст их составлял около 300 лет[65]. В 1977 году учёный высказал гипотезу, что распространение и само существование вида зависело от жизнедеятельности дронтов, и что семена его могут прорастать только в том случае, если они пройдут через пищеварительный тракт птицы. Он утверждал, что дерево додо тоже находится на грани вымирания в связи с исчезновением дронтов[65]. Темпл оставил без внимания доклады 1940-х годов, которые показали, что семена прорастали (хоть и очень редко) и без процесса переваривания пищи[66]. Другие учёные подвергли критике умозаключения Темпла, заявив, что либо сокращение численности деревьев преувеличено, либо семена должны были разноситься и другими, позже вымершими животными, такими как черепахами рода Cylindraspis, крылановыми или ширококлювым попугаем[67]. Согласно Венди Штрам (нем. Wendy Strahm) и Энтони Чику (англ. Anthony Cheke), двум специалистам в области экологии Маскаренских островов, это дерево, и в то время редкое, давало ростки и после исчезновения додо, а их количество насчитывает несколько сотен, а не 13, как ранее заявлял Темпл[68].
Также существует мнение о том, что маврикийский чубатый попугай находился в зависимости от дронтов и черепах рода Cylindraspis, которые поедали плоды пальмовых деревьев и оставляли вместе с помётом их семена, которые в свою очередь становились кормом для попугаев. Аналогичным образом гиацинтовые ара зависели от ныне несуществующей южноамериканской мегафауны, а в настоящее время полагаются на жизнедеятельность домашнего скота[69].
В средние века Маврикий посещали арабы, а в период между 1507 и 1513 годами — португальцы — однако никаких поселений на нём основано ими не было[70]. Какие-либо упоминания о додо тех лет неизвестны, хотя португальское название острова — Сирне (порт. Cirne), данное в честь корабля европейского первооткрывателя Маскаренских островов Диогу Фернандеша Перейры (англ.)русск. — и созвучие его с португальским словом со значением «лебедь», вводило некоторых исследователей в заблуждение относительно связи его с дронтами[70]. Голландская империя приобрела Маврикий в 1598 году, переименовав его в честь Морица Оранского, и использовала остров для пополнения запасов провизии торговых судов Голландской Ост-Индской компании[71]. Самое раннее известное описание додо дали голландские путешественники во время Второй голландской экспедиции в Индонезию (англ.)русск., возглавленной в 1598 году адмиралом Якобом ван Неком (англ.)русск. [72]. Дронты появляются в сообщениях 1601 года, которые также содержат первое опубликованное изображение птицы[72]. Так как первые матросы, прибывшие на Маврикий, длительное время находились в море, интерес к этим крупным птицам у них был в основном гастрономический[73]. В бортовом журнале, опубликованном в 1648 году, капитан корабля «Морская свинья» (нидерл. Bruin-Vis) Виллем ван Вест-Занен в записи от 4 августа 1602 года упомянул, что на борт было доставлено 24—25 дронтов, которые были настолько крупными, что за обед смогли едва съесть двух, а остальных пустили на засолку[25].
Одни первопроходцы считали мясо дронтов невкусным и предпочитали есть попугаев или голубей, другие описывали его как жёсткое, но хорошее. Некоторые охотились на додо только ради желудков, которые считались самой лакомой частью птицы. Дронтов было очень легко поймать, однако охотникам следовало остерегаться их мощных клювов[74].
Дронтами заинтересовались и живых особей стали вывозить в Европу и на Восток. Количество птиц, добравшихся до мест назначения в целости, неизвестно, и неясно, так как они соотносятся с картинами тех лет и рядом экспонатов в европейских музеях. Описание додо, которого Хамон Лестрейндж видел в Лондоне в 1638 году, — единственное упоминание, в котором прямо говорится про живой экземпляр в Европе. В 1626 году Адриан ван де Венне нарисовал дронта, которого, по его утверждению, он видел в Амстердаме, однако не сказал ни слова, жив ли тот был. Этот рисунок похож на картину Саверея — т. н. «Додо Эдвардса». Две живые особи видел Питер Манди в Сурате в период между 1628 и 1634 годами. Одна из них могла быть нарисована Устадом Мансуром около 1625 года[20]. Одного додо в 1647 году отправили в японский город Нагасаки, но неизвестно, пережил ли он поездку[69].
В 1628 году Эммануил Алтэм посетил Маврикий, откуда написал письмо брату в Англию:
Достопочтенный и любимый брат,
По приказу упомянутого Совета мы отправились на остров под названием Маврикий, лежащий на 20° южной широты, куда мы прибыли 28 мая; на этом острове много коз, свиней и коров, а также очень странных птиц, называемых португальцами додо, одну из которых за редкость её — такой твари нет нигде более в мире — я отправил тебе с мистером Пэрсом, прибывшим сюда на корабле «Вильям» 10 июня.
[На полях письма] От мистера Пэрса ты получишь горшок имбиря для моей сестры, бусы для моих кузин, твоих дочерей и птицу додо, если она выживет.
Оригинальный текст (англ.)Right wo and lovinge brother,We were ordered by ye said councell to go to an island called Mauritius, lying in 20d. of south latt., where we arrived ye 28th of May; this island having many goates, hogs and cowes upon it, and very strange fowles, called by ye portingalls Dodo, which for the rareness of the same, the like being not in ye world but here, I have sent you one by Mr. Perce, who did arrive with the ship William at this island ye 10th of June.
[In the margin of the letter] Of Mr. Perce you shall receive a jarr of ginger for my sister, some beades for my cousins your daughters, and a bird called a Dodo, if it live— [75]
Пережил ли этот додо путешествие неизвестно, а само письмо в XIX веке сгорело в результате пожара[76].
Наиболее ранняя известная картина с изображением додо в Европе входит в собрание живописных работ приблизительно 1610 года, запечатлевших животных королевского зверинца императора Рудольфа II в Праге. Эта коллекция включает в себя картины и с другими обитателями Маврикия, в том числе рыжим маврикийским пастушком. Указанный дронт, возможно будучи молодой птицей, видимо, был высушен или забальзамирован, а до этого вероятно некоторое время прожил в императорском зоопарке вместе с другими животными. Наличие цельных чучел дронтов указывает на то, что птиц привозили в Европу живыми и там же они потом и скончались; маловероятно, что на борту заходивших на Маврикий кораблей были таксидермисты, а спирт для консервации биологических экспонатов ещё не использовался[77]. Большинство тропических экспонатов сохранилось в виде высушенных голов и ног. На основе совокупности рассказов современников, картин и чучел Джулиан Хьюм сделал вывод, что по меньшей мере одиннадцать вывезенных дронтов были доставлены живыми до конечных мест назначения[77].
Как и многие другие животные, которые развивались в изоляции от серьёзных хищников, людей дронты совсем не боялись. Это отсутствие страха и неспособность летать сделали птицу лёгкой добычей для моряков[78]. Хотя отдельные сообщения и описывали массовый убой додо ради пополнения корабельных припасов, археологические исследования не нашли весомых доказательств хищничества людей[11]. Кости по крайней мере двух додо были обнаружены в пещерах у мыса Бэ-дю-Кап (фр. Baie du Cap), которые в XVII веке служили убежищем для маронов и беглых каторжников, и не были легкодоступны для дронтов из-за гористой, пересечённой местности[11]. Численность людей на Маврикии (территория в 1860 км²) в XVII веке никогда не превышала 50 человек, однако они завезли других животных, включая собак, свиней, кошек, крыс и макак-крабоедов, которые разоряли гнёзда дронтов и соперничали за ограниченные пищевые ресурсы[36]. Одновременно люди уничтожали лесную среду обитания додо. Воздействие на численность вида со стороны интродуцированных животных, особенно свиней и макак, в настоящее время считается более весомым и существенным, чем от охоты[79]. Крысы, возможно, являлись не настолько большой угрозой для гнёзд, так как дронты привыкли иметь дело с местными сухопутными крабами (англ.)русск.[80].
Предполагается, что к моменту прибытия людей на Маврикий додо уже был редким или имел ограниченный ареал, поскольку он вряд ли бы вымер так быстро, если бы занимал все отдалённые районы острова[55]. Во время экспедиции 2005 года были обнаружены субфоссилии дронтов и других животных, якобы погибших в результате внезапного паводка, на основании чего выдвигалась гипотеза, что в дальнейшем подобная массовая гибель могла привести вид на грань вымирания[81]. Однако геоморфологические, тафономические и ботанические свидетельства опровергли катастрофический вариант[82][83].
Вокруг даты исчезновения додо существуют разногласия. Последним широко признанным сообщением о наблюдении дронтов является донесение от матроса Волькерта Эвертса с потерпевшего кораблекрушение голландского судна «Арнхем», датируемое 1662 годом. Он описал птиц, пойманных на небольшом островке недалеко от Маврикия (как сейчас предполагается, на острове Янтарном (фр. Île d'Ambre)):
Эти животные при нашем приближении замирали, глядя на нас, и спокойно оставались на месте, будто им было невдомёк, есть ли у них крылья, чтобы улететь, или ноги, чтобы убежать, и дозволяя нам приблизиться к ним настолько близко, насколько мы хотели. Среди этих птиц были те, которых в Индии называют Dod-aersen (это вид очень крупных гусей); эти птицы не умеют летать, вместо крыльев у них просто небольшие отростки, зато они могут очень быстро бегать. Мы согнали их всех в одно место так, что можно было поймать их руками, а когда схватили одну из них за ногу, та подняла такой шум, что тут же ей на выручку сбежались все остальные и в итоге сами тоже были переловлены.
Оригинальный текст (англ.)These animals on our coming up to them stared at us and remained quiet where they stand, not knowing whether they had wings to fly away or legs to run off, and suffering us to approach them as close as we pleased. Amongst these birds were those which in India they call Dod-aersen (being a kind of very big goose); these birds are unable to fly, and instead of wings, they merely have a few small pins, yet they can run very swiftly. We drove them together into one place in such a manner that we could catch them with our hands, and when we held one of them by its leg, and that upon this it made a great noise, the others all on a sudden came running as fast as they could to its assistance, and by which they were caught and made prisoners also— [84]
Последнее заявленное наблюдение додо было отражено в охотничьих записках губернатора Маврикия Исаака Йоханнеса Ламотиуса (англ.)русск. 1688 года[85]. Статистический анализ этих записок, проделанный Д. Робертсом и Э. Солоу, даёт новую приблизительную дату исчезновения — 1693 год, с 95-процентным доверительным интервалом между 1688 и 1715 годами. Авторы также указывают на то, что последнее наблюдение дронта до 1662 произошло в 1638 году; вероятно додо уже к 1660 годам был весьма редкой птицей и поэтому спорное сообщение беглого раба от 1674 года нельзя отвергать сразу[85].
Как заметил Энтони Чик, в некоторых описаниях после 1662 года названия Dodo и Dodaers использовались, когда речь шла о рыжем маврикийском пастушке, указывая на то, что это смещение понятий произошло уже после исчезновения додо[86]. Чик, таким образом, полагает, что последним достоверным наблюдением дронта является описание 1662 года[86]. До того, как было предложено это объяснение, последним считалось описание «додо» 1681 года. В отчёте английского путешественника Джона Маршалла 1668 года, который поочерёдно использовал названия Dodo и Red Hen (рус. Рыжая курица) для обозначения рыжего маврикийского пастушка, упоминается о том, что мясо птицы было «жёстким» и это перекликается с сообщением «о мясе» 1681 года[86]. В свою очередь, Эррол Фуллер (англ.)русск. подверг сомнению даже сообщение 1662 года, так как шумная реакция на опасность соответствовала описанию рыжего маврикийского пастушка[87]. Маловероятно, что этот вопрос будет когда-либо разрешён, пока в поздних сообщениях не будет упомянуто, наряду с физическим описанием, и точное название птицы[80]. Красная книга МСОП в качестве даты исчезновения птицы приняла разумными обоснования Энтони Чика относительно 1662 года, признав, что все последующие сообщения относятся к рыжему маврикийскому пастушку[86]. В любом случае, додо, вероятно, вымер к 1700 году, примерно в течение столетия после его открытия в 1598-м[86][88]. Голландцы покинули Маврикий в 1710 году, к тому времени, когда додо и большинство крупных наземных позвоночных острова[36] вымерли.
Хотя о редкости додо сообщалось уже в XVII веке, его исчезновение не признавалось вплоть до XIX века[89]. Отчасти по религиозным причинам, так как вымирание считалось невозможным (пока противоположное не доказал Жорж Кювье), а отчасти из-за того, что многие учёные сомневались, что дронты когда-либо существовали. В целом он казался слишком странным существом, поэтому многие полагали, что он является мифом[89]. Кроме того принималась в расчёт вероятность, что дронты могли сохраниться и на других, ещё неисследованных островах Индийского океана, при том, что оставались слабо изученными обширные территории как Мадагаскара, так и материковой Африки[90]. Впервые эту птицу в качестве примера вымирания вследствие деятельности человека привёл в 1833 году британский журнал «The Penny Magazine»[89].
Единственными сохранившимися останками додо из числа особей, завезённых в Европу в XVII веке, являются:
Два последних экспоната были заново обнаружены и идентифицированы как останки додо в середине XIX века[91]. В старых музейных каталогах упоминались и другие чучела дронтов, но ни одно из них не сохранилось[92].
Единственные известные останки мягких тканей — «оксфордская» голова (экспонат OUМ-11605) и лапа — принадлежали последнему известному чучелу додо, которое впервые было упомянуто в 1656 году как часть коллекции Трейдскантов (англ.)русск. и перевезено в 1659 году в Музей Ашмола. Предполагается, что это могли быть останки птицы, которую видел в Лондоне Хамон Лестрейндж[20]. Многие источники утверждают, что примерно в 1755 году музейные работники сожгли чучело додо из-за его сильной порчи, сохранив только голову и ногу[93]. Восьмой пункт устава этого музея гласит: «Если какая-то часть экспоната состарится или испортится, хранитель имеет право переместить её в один из запасников или другое хранилище; остальное необходимо заменить»[93]. Преднамеренное уничтожение экспоната сейчас считается мифом[94]. Видимо, он был снят с выставки, чтобы сохранить то, что от него осталось, но мягкие ткани в дальнейшем разложились. Голову препарировали Стрикленд и Мелвилл, разделив кожу с черепа на две половины. Лапа находится в скелетированном состоянии с единичными фрагментами кожи и сухожилий. На голове перьев осталось очень мало. Вероятно, это была взрослая самка, поскольку лапа на 11 % меньше и более изящная, чем у лондонского экспоната[94].
Высушенная «лондонская» лапа, впервые упомянутая в 1665 году, долгое время была выставлена в Британском музее рядом с картиной Саверея «Додо Эдвардса» и также была препарирована Стриклендом и Мелвиллом. К 1896 году она упоминалась уже без кожного покрова, и на данный момент, видимо, сохранились только кости, местонахождение которых сейчас неизвестно[20].
Про «копенгагенский» череп (экспонат ZMUC 90-806) известно, что до 1651 года он являлся частью коллекции Бернарда Палудана (1550—1633, нидерл. Bernardus Paludanus) в Энкхёйзене, а затем был перевезён в музей во дворце Готторп в Шлезвиге[95]. После того, как в 1702 году замок был занят датскими войсками, музейные экспонаты были отправлены в датскую королевскую коллекцию. Череп был вновь обнаружен Йоханнесом Райнхарттом в 1840 году. Он на 13 мм короче «оксфордского» черепа и, возможно, принадлежал самке[37]. Он был мумифицирован, однако кожный покров разложился[36]. Также сохранилось склеральное кольцо (англ.)русск.[96].
Фронтальная часть черепа (экспонат NMP P6V-004389) и кости ног из Национального музея Праги были найдены в 1850 году среди останков в коллекции Богемского музея[20]. Возможно, это были останки одного из чучел додо, известных по зверинцу императора Рудольфа II и, вероятно, послуживших натурой для картин Хофнагеля или Саверея[97].
Помимо этих останков, в 1605 году Карл Клузиус упоминал про высушенную ногу, которая ныне утрачена. Её владельцем был голландский профессор Питер Пау (нид.)русск. и происхождение её неизвестно. Возможно, она была добыта во время путешествия ван Нека[20].
До 1860 года из останков маврикийского дронта были известны лишь четыре неполных экземпляра XVII века. Первым субфоссильные останки додо обнаружил Филипп Бернард Айрес (англ.)русск., отправивший их в Британский музей Ричарду Оуэну, который, однако, не обнародовал находки. В 1863 году Оуэн попросил маврикийского епископа Винсента Райана (англ.)русск. распространить распоряжение о том, что его надлежит информировать о любых найденных костях додо[2]. В 1865 году Джордж Кларк, учитель государственной школы городка Маэбур, после 30-летних поисков, вдохновлённых монографией Стрикленда и Мелвилла[20], наконец-то обнаружил огромное множество субфоссилий додо в болоте Мар-о-Сонж на юго-востоке Маврикия. В 1866 году о процессе своей работы Кларк рассказал в орнитологическом журнале «Ибис (англ.)русск.»: он отправил рабочих-кули пробираться через центр болота, чтобы нащупывать кости ногами. Сначала нашли их немного, но как только была срезана трава, покрывавшая самый глубокий участок топи, там было обнаружено большое количество фоссилий, принадлежавших в общей сложности более чем трёмстам особям дронтов[98]. При этом черепов и костей крыльев было найдено очень мало, возможно по той причине, что верхние части тел были смыты или съедены, в то время как нижние части поглотила трясина. Аналогичная ситуация часто наблюдалась, когда в болотах Новой Зеландии находили останки моа[99]. Болота, вероятно, привлекали додо и других животных во время засух.
В Санкт-Петербурге в 1866 году систематику дронта изучал Ф. Ф. Брандт в Зоологическом музее Академии наук[100].
Отчёты Кларка о находках возродили интерес к птице. И Ричард Оуэн, и Альфред Ньютон хотели первыми описать анатомическое строение затылочного отдела черепа додо. Оуэн купил партию костей, первоначально предназначенную для Ньютона, что в итоге привело к соперничеству между ними. Оуэн в октябре 1866 года описал кости в «Докладе о додо» (англ. Memoir on the Dodo), но его реконструкция ошибочно основывалась на картине Саверея «Додо Эдвардса», и она вышла слишком приземистой и тучной. В 1869 году, получив новые кости, он исправил их положение, сделав реконструированный скелет более вертикальным. В свою очередь Ньютон сфокусировался на изучении белого додо. Оставшиеся кости, непроданные Оуэну или Ньютону, были выставлены на аукцион или подарены музеям[2].
В 1889 году Теодору Созье (фр. Théodor Sauzier) было поручено исследовать «исторические сувениры» Маврикия и найти новые останки додо в Мар-о-Сонж. Его ждал успех и, кроме того, им были найдены останки и других вымерших видов[101]. Примерно в 1900 году парикмахер по имени Луи Этьен Тириу (фр. Louis Etienne Thirioux) также нашёл множество костей додо, но в настоящее время они утрачены. В их числе были первые останки молодой птицы и первый сочленённый экземпляр[20]. Точно неизвестно, где именно Тириу обнаружил свои находки, кроме того факта, что они были найдены в пещере, которая могла располагаться на склонах горы Лё Пус (англ.)русск.[20][36].
26 музеев по всему миру имеют значительные фонды биологических материалов додо, почти все из которых найдены в Мар-о-Сонж. В Лондонском музее естествознания, Американском музее естественной истории, Музее зоологии Кембриджского университета (англ.)русск., Зенкенбергском музее, Дарвиновском музее в Москве[102] и ряде других есть почти полные скелеты, составленные из отдельных костей[103].
Скелет в Дарвиновском музее ранее находился в коллекции русского коннозаводчика, товарища председателя Бюро отдела орнитологии Императорского Русского общества акклиматизации животных и растений и действительного члена Русского орнитологического комитета А. С. Хомякова[104][105], национализированной в 1920 году[102].
Яйцо, предположительно принадлежавшее додо, хранится в музее южно-африканского города Ист-Лондон. Оно было подарено Марджори Куртене-Латимер (англ.)русск., чья двоюродная бабушка получила его от капитана, который утверждал, что нашел яйцо в болоте на Маврикии. В 2010 году куратор этого музея предложил использовать генетический анализ для определения подлинности экспоната[106]. В действительности он может оказаться расколовшимся страусиным яйцом[27].
В 1943 году в целях борьбы с малярией болото Мар-о-Сонж засыпали глыбами долерита и гравием, и в итоге оно было заброшено и на десятилетия забыто[107]. В октябре 2005 года международная группа исследователей начала раскопки на трёх участках болота. В ходе работ было обнаружено множество останков, включая кости по крайней мере 17 дронтов различного возраста (кроме молодых особей)[83]. Несколько костей очевидно принадлежали скелету одной птицы и сохранились в естественном положении[82]. 63 % останков, найденных на болоте, принадлежали гигантским черепахам вымершего рода Cylindraspis, а 7,1 % — додо[108]. Последующие исследования позволили сделать вывод, что дронты и другие животные увязли в болоте, пытаясь добраться до воды во время затяжной засухи в интервале 4235—4100 лет назад[82][83].
В июне 2007 года искатели приключений, исследуя одну из пещер, обнаружили наиболее полный и лучше всего сохранившийся скелет маврикийского дронта из когда-либо найденных. Экспонат получил имя Фред в честь нашедшего его спелеотуриста[109].
В 2011 году во время подготовки к переезду в новое здание сотрудники музея Гранта (англ.)русск. Университетского колледжа Лондона в одном из выдвижных ящиков обнаружили деревянную коробку времён правления короля Эдуарда VII (1901—1910) с костями додо (около половины скелета: верхняя челюсть, 6 позвонков и кости конечностей, принадлежавшие более чем одной особи[110]), которые изначально были неправильно идентифицированы и хранились среди костей крокодилов. Происхождение останков неизвестно, так как старые музейные каталоги не сохранились[111].
Мнимый «белый додо» с острова Реюньон (или реюньонский дронт-отшельник) в настоящее время считается ошибочной догадкой, которая основывалась на сообщениях современников о реюньонском ибисе и на ставших известными в XIX веке изображениях похожих на дронтов белых птиц, выполненных в XVII веке Питером Витосом (англ.)русск. и Питером Хольстейном (англ.)русск.[112]. Путаница началась, когда голландский капитан Бонтэку (англ.)русск., посетивший Реюньон около 1619 года, в своём журнале упомянул грузную, нелетающую птицу под названием dod-eersen, правда, ничего не написав об её окраске. Когда в 1646 году этот судовой журнал был опубликован, его сопровождала копия эскиза Саверея из картинной галереи Крокер. Белая, плотная и нелетающая птица впервые была упомянута как часть реюньонской фауны старшим офицером Таттоном в 1625 году[112]. Единичные упоминания впоследствии были сделаны французским путешественником Дюбуа и другими авторами-современниками[113].
В 1848 году барон Мишель-Эдмонд де Сели-Лонгшан дал этим птицам латинское название Raphus solitarius, поскольку он считал, что в тех сообщениях речь шла о новом виде дронтов. Когда натуралистами XIX века были обнаружены изображения белых додо, относящиеся к XVII веку, был сделан вывод, что на них запечатлён именно этот вид. Антон Корнелий Аудеманс (англ.)русск. предположил, что причина несоответствия между рисунками и старыми описаниями кроется в половом диморфизме (на картинах якобы были изображены самки) [114]. Некоторые авторы считали, что описанные птицы относились к виду, похожему на родригесского дронта-отшельника, так как он упоминался под тем же названием (отшельник). Доходило до гипотез, что на острове Реюньон обитали белые особи как додо, так и дронта-отшельника[115].
Картина Питера Витоса, обнаруженная первой, вероятно берёт начало от более ранней картины Питера Хольстейна, у которой было три известные версии. Согласно версии Хьюма, Чика и Валедора де Лосойа, все изображения белых дронтов основывались на картине Руланта Саверея 1611 года под названием «Пейзаж с Орфеем и животными», либо на её копиях[97]. На ней изображена белёсая особь и натурой для художника вероятно послужило чучело, в то время находившееся в Праге; walghvogel, описываемый как «птица с грязно-белым оперением», упоминался в перечне экспонатов пражской коллекции императора Священной Римской империи Рудольфа II, при дворе которого тогда (1607—1611) работал Саверей. На всех более поздних картинах Саверея изображены сероватые птицы, возможно из-за того, что художник тогда видел другой экспонат. Чик и Хьюм полагают, что запечатлённый экспонат был белым по причине альбинизма[97], а Валледор де Лосойа, в свою очередь, предположил, что светлое оперение могло быть характерно для молодой особи либо стало результатом отбеливания старых экспонатов, либо являлось просто художественным вымыслом[116].
В 1987 году учёные описали костные останки вымершего в историческую эпоху вида ибиса, обитавшего на острове Реюньон и имевшего относительно короткий клюв. Он получил название Borbonibis latipes ещё до того, как была установлена связь с сообщениями о белом дронте[117]. Чик навёл одного из авторов, Франсуа Муту́ на мысль, что останки могли принадлежать «реюньонскому дронту-отшельнику» и в 1995 году это предположение было опубликовано. Ибис был переопределён в род черношейных ибисов и на этот раз родовое название было скомбинировано с видовым эпитетом solitarius, взятым из более раннего имени Raphus solitarius. Другие представители этого рода также имеют бело-чёрную окраску и тонкие клювы, что соответствует старинным описаниям реюньонского дронта-отшельника[118]. Никаких останков птиц, похожих на дронтов, на острове Реюньон обнаружено не было[97].
В 2009 году неопубликованная ранее голландская иллюстрация додо бело-серой окраски, созданная в XVII веке, была выставлена на аукционе «Кристис». За неё планировалось выручить 6000 £, а в итоге она ушла за 44 450 £[119]. Была ли эта иллюстрация срисована с чучела или с более ранних изображений, осталось неизвестным[120].
Необычный облик додо и его значимость как одного из самых известных вымерших животных неоднократно привлекали писателей и деятелей массовой культуры. Так в английский язык вошло выражение «dead as a Dodo» (рус. мёртв, как дронт), которое применяется для обозначения чего-то устаревшего[121], а также слово «dodoism» (нечто крайне консервативное и реакционное)[122]. Аналогичным образом фразеологизм «to go the way of the Dodo» (рус. уйти по пути дронта) имеет следующие значения: «умереть» или «устареть», «выйти из общего использования или практики», либо «стать частью прошлого»[121]. В 1865 году, тогда же, когда Джордж Кларк начал публиковать сообщения о раскопках останков додо, птица, чья реальность была только что доказана, появилась в качестве персонажа в сказке Льюиса Кэрролла «Алиса в Стране чудес». Считается, что автор вставил Додо в книгу, отождествляя себя с ним и взяв это имя как личный псевдоним по причине заикания, из-за которого он свою настоящую фамилию непроизвольно произносил как «До-До-Доджсон» [89]. Популярность книги сделала додо широко известным символом вымирания[123].
В наши дни додо используется в качестве эмблемы на многих видах изделий, особенно на Маврикии[124]. Дронт представлен на гербе этой страны в качестве щитодержателя. Кроме того изображение его головы проявляется на водяных знаках банкнот маврикийской рупии всех достоинств[125][126].
Для привлечения внимания к защите исчезающих видов изображение додо используют многие природоохранные организации, такие как Фонд охраны дикой природы имени Даррелла и Парк дикой природы имени Даррелла[127].
Описанные недавно новые для науки паук Nephilengys dodo (описан в 2011 году) и муравей Pheidole dodo (2013 год), обитающие в тех же лесах, что когда-то и додо, были названы в честь этой птицы. Это было сделано с целью обратить внимание на необходимость принятия мер к охране эндемичной биоты Маврикия[128]. В память додо учёные также именуют некоторые генетические элементы, отмечая тем самым неспособность летать[129]. Например, такое название получил ген дрозофилы в области хромосомы, ответственной за полёт[130]. Кроме того, аналогично было названо дефектное семейство транспозонов у Phytophthora infestans, так как в нём содержатся мутации, исключающие у элемента возможность перескакивать на новое место в хромосоме[130].
Помимо сказки Льюиса Кэрролла додо упоминается или фигурирует в других произведениях художественной литературы:
Изображение маврикийского дронта регулярно появляется на почтовых марках, большинство из которых было выпущено на Маврикии (первая из них увидела свет в 1954 году)[137]:
Схожая кладограмма была опубликована в 2007 году: в ней поменяли местами венценосного и зубчатоклювого голубя, а в основание клады были включены фазановый голубь и толстоклювый голубь.
Останки ещё одного крупного — чуть меньше, чем додо и родригесский дронт — нелетающего голубя Natunaornis gigoura найдены на острове Вити-Леву (Фиджи) и описаны в 2001 году. Полагают, что он также состоит в родстве с венценосными голубями.
Генетическое исследование 2002 года показало, что разделение родословных родригесского и маврикийского дронтов произошло в районе границы палеогена и неогена около 23 млн лет назад. Маскаренские острова (Маврикий, Реюньон и Родригес) имеют вулканическое происхождение с возрастом не более 10 миллионов лет. Таким образом, у общих предков этих птиц должна была оставаться способность летать ещё на протяжении длительного времени после размежевания. Так как ДНК, выделенная из оксфордского экспоната, разрушена, и других пригодных её образцов из субфоссильных останков не получено, все эти данные по-прежнему нуждаются в независимой проверке.
Отсутствие на Маврикии растительноядных млекопитающих, которые могли бы составить пищевую конкуренцию, позволило дронтам достичь очень крупных размеров (островной гигантизм). Одновременно птицам не угрожали и хищные звери, что повлекло за собой утрату способности к полёту.
渡渡鳥（學名：Raphus cucullatus）又称毛里求斯愚鸠、愚鸠、孤鸽，是已灭绝的渡渡鸟属的唯一物种，属鸽形目鸠鸽科，仅产于南印度洋马达加斯加岛东侧的模里西斯島上，是一种不会飞的鸟 。罗德里格斯渡渡鸟是本属的姐妹群，亦已灭绝。现在，与本属亲缘关系最近的现生种为綠簑鳩（Caloenas nicobarica）。曾經错误地认为白色的渡渡鸟存在于留尼旺岛上。
这种鸟在1505年被人类发现后，仅仅200年的时间裡，便由于人类的捕杀和人类活动的影响，大量減少。約在1660年代前後，彻底绝灭。它是人類歷史上第一個被記錄下來，因人類活動而絕種的生物，是除恐龙之外最著名的已灭绝动物之一。
“渡渡鸟”名称的出處並不明确。一种说法认为，这个名称很可能由小鸊鷉的荷兰语名称“dodaars”演变而来，因为这两种鸟尾部的羽毛形状与笨拙的走路姿势非常相似，故很有可能因为相互混淆而取了相同的名字，再逐渐演变而来。但持反对意见者认为，在荷兰这种鸟的取名并不是“渡渡”，而是因为它的肉很难吃，取名为“肮脏之鸟”（walgvogel），而且早在17世纪初，英语中就有了“渡渡鸟”这个名称的记载，而荷兰人最早到达毛里求斯却是在那以后的1638年。
根据微软电子百科全书和钱伯斯语源词典的纪录，“dodo”一词来自葡萄牙语的“doudo”或“doido”，为愚笨之意，当初可能来自渡渡鸟蠢肥的体型和不惧人类的习性，这个词现在写作“dodo”，最早很可能源于古英语。
还有另外一种说法，自然学作家大卫·达曼在他的《柔柔鸟之歌》一书中曾做出的解释，渡渡的叫法是直接取自渡渡鸟叫声的拟声词。 渡渡鳥的名字來源於葡萄牙語裡“傻瓜”這個詞。這樣稱呼它是因為這種鳥表現得對人類“毫無懼色”且根本不會飛翔，這也使得它們很容易被那些殖民者所捕食。 在文學作品《愛麗絲夢遊仙境》裡，一則政治諷刺故事裡提到了渡渡鳥。如今，渡渡鳥已經成為了那些完全滅絕的動物的代名詞，以至於在英語中出現了諸如“像渡渡鳥那樣死绝”的成語。
2005年10月，一个荷兰生物学家小组在毛里求斯发现了一个重要的渡渡鸟遗址，并发现了大量不同年龄的渡渡鸟的骨骼，2005年12月，这些骨骼开始在荷兰莱顿的国家自然历史博物馆内向公众展示。
在这之前，渡渡鸟的遗骨标本几乎已经绝迹。
爱尔兰都柏林的自然历史博物馆曾经有一个渡渡鸟的标本，这个标本最完整的两部分只剩下脚骨和头骨部分，其中头骨还包含有渡渡鸟身上唯一一块已知的软骨组织。
牛津大學自然史博物館（Oxford University Museum of Natural History）中，曾经陈列有渡渡鸟最后一个完整的填充标本（标本号OUM 11605），可惜在1755年由于腐烂而被馆长下令焚毁了。侥幸保存下来的一块头骨和一块脚骨，现在仍陈列在该馆中。 [2]
在艺术家和画家的演绎下，渡渡鸟的确有着一个完整的形象。全身羽毛蓝灰色，喙23厘米左右，略带黑色，前端有弯钩，带有红点，翅膀短小，双腿粗壮，呈黄色，在臀部有一簇卷起的羽毛。渡渡鸟体型庞大，体重可达23公斤。
在毛里求斯岛上，渡渡鸟没有任何的天敌，又有着丰富的食物，在长久的自然界的进化过程中，原本能够飞行的渡渡鸟胸部结构也慢慢发生改变以至不足以支撑它的飞行，最终成为人类所见到的只能在陆地上跳跃前行的渡渡鸟。
在早期的图片中，渡渡鸟一直是一种肥胖，愚蠢的形象。直到2002年2月，国家地理学会的新闻报道，苏格兰皇家博物馆的生物学家安德鲁·基奇纳（Andrew Kitchener）在他的一篇关于渡渡鸟的研究报告中指出，那些古老的图片都是被俘获的渡渡鸟过度长胖后的形象，毛里求斯的气候干湿交替，渡渡鸟必须在食物丰富的潮湿季节储存大量脂肪，以抵抗干燥季节的食物不足。因此，一旦被俘获，有了人类提供的充足食物，渡渡鸟将非常容易变得肥胖。也因此，渡渡鸟的体型十分庞大，是那个岛上体型最大的动物。
渡渡鸟从不怕人，又不会飞行，所以非常容易遭到猎捕。葡萄牙人在1505年第一次登陆毛里求斯岛，便随意地捕杀这些鸟，爾后荷兰人取代葡萄牙人，成为这里的第一个殖民者，首批定居者的到达宣告渡渡鸟的厄运将至，他们不仅毫无理由地滥杀，而且砍伐森林，建造城市，一步步破坏渡渡鸟的生存環境。
而且，随着人类的踏足，一些岛上原本没有的动物也被带上了小岛，如，绵羊、狗、猪、老鼠和猴子，这些动物佔據了渡渡鸟的领地，使他們無處生活。在渡渡鸟被人类发现后二百年的时间内，终于彻底地消失了，关于渡渡鸟灭绝的准确时间，一般认为是1681年，但也存在许多其他争论。
澳洲皇家植物园的大卫·罗伯茨（David Roberts）博士认为，“渡渡鸟的灭绝时间应该是1662年水手Volkert Evertsz最后一次亲眼见到渡渡鸟。”罗伯茨指出，在1662年以前，有历史记载的上一次见到渡渡鸟的时间为1638年，在24年之前，所以到17世纪60年代，渡渡鸟的数量很可能已经少之又少。
但是，渡渡鸟专家朱利安·休谟（Julian Hume）根据一份当时的狩猎记录进行统计学分析，渡渡鸟灭亡的时间应该为1693年，更准确一点讲，至少有95%的可能性是灭亡于1688年至1715年间。
渡渡鸟的灭绝一开始并没有引起人们太多的关注，直到1865年，路易斯·卡罗（Lewis Carroll）的童话《爱丽丝梦游仙境》（Alice in Wonderland）中提及了这种善良可爱而又命运悲惨的动物，随着这本书的畅销，渡渡鸟也被越来越多的人知晓，英语中的一句俚语，“as dead as a Dodo”译为“死得像渡渡鸟一样”，指消失得彻头彻尾，無法挽回。
渡渡鳥（學名：Raphus cucullatus）又称毛里求斯愚鸠、愚鸠、孤鸽，是已灭绝的渡渡鸟属的唯一物种，属鸽形目鸠鸽科，仅产于南印度洋马达加斯加岛东侧的模里西斯島上，是一种不会飞的鸟 。罗德里格斯渡渡鸟是本属的姐妹群，亦已灭绝。现在，与本属亲缘关系最近的现生种为綠簑鳩（Caloenas nicobarica）。曾經错误地认为白色的渡渡鸟存在于留尼旺岛上。
这种鸟在1505年被人类发现后，仅仅200年的时间裡，便由于人类的捕杀和人类活动的影响，大量減少。約在1660年代前後，彻底绝灭。它是人類歷史上第一個被記錄下來，因人類活動而絕種的生物，是除恐龙之外最著名的已灭绝动物之一。
保全状況評価 EXTINCT
分類 界 : 動物界 Animalia 門 : 脊索動物門 Chordata 亜門 : 脊椎動物亜門 Vertebrata 綱 : 鳥綱 Aves 目 : ハト目 Columbiformes 科 : ドードー科 Raphidae 属 : Raphus Brisson, 1760 種 : ドードー R. cucullatus 学名 Raphus cucullatusドードー (dodo) は、マダガスカル沖のモーリシャス島に生息していた絶滅鳥類。
単にドードーといえばモーリシャスドードー (Raphus cucullatus) を指す。ドードー科に属する鳥には他に2種がある。
存在が報告されてから83年[1]で目撃例が途絶え絶滅した。ドードー鳥（ドードーとり・ドードーどり・ドードーちょう）と呼ばれることもある。
大航海時代初期の1507年にポルトガル人によって生息地のマスカリン諸島が発見された[2]。
1598年に8隻の艦隊を率いて航海探検を行ったオランダ人ファン・ネック提督がモーリシャス島に寄港し、出版された航海日誌によって初めてドードーの存在が公式に報告された。食用に捕獲したものの煮込むと肉が硬くなるので船員達はドードーを「ヴァルクフォーゲル」（嫌な鳥）と呼んでいた[3]が、続行した第二次探検隊はドードーの肉を保存用の食糧として塩漬けにするなど重宝し、以降は入植者による成鳥の捕食が常態化した。
隔絶された孤島の環境に適応して天敵らしい天敵もなく生息していたドードーは、
など外来の捕食者にとって都合のいい条件がそろっており[4]、侵入してきた人間による乱獲と人間が持ち込んだ従来モーリシャス島に存在しなかったイヌやブタ、ネズミなどに雛や卵が捕食され、さらに森林の開発[注 1]により生息地が減少し、急速に個体数が減少した。オランダ・イギリス・イタリア・ドイツとヨーロッパ各地で見世物にされていた個体はすべて死に絶え、野生のドードーは1681年のイギリス人ベンジャミン・ハリーの目撃を最後に姿を消し、絶滅した[5]。
ドードーは、イギリス人の博物学者ジョン・トラデスカントの死後、唯一の剥製が1683年にオックスフォードのアシュモレアン博物館に収蔵されたが、管理状態の悪さから1755年に焼却処分されてしまい、標本は頭部、足などのごくわずかな断片的なものしか残されていない[6]。
特異な形態に分類項目が議論されており、短足なダチョウ、ハゲタカ、ペンギン、シギ、ついにはトキの仲間という説も出ていたが、最も有力なものはハト目に属するとの説であった[7]。複数の研究から、現存する最も近縁な種はミノバトと示唆されている[8]。
シチメンチョウよりも大きな巨体[9]で翼が退化しており、飛ぶことはできなかった。尾羽はほとんど退化しており、脆弱な長羽が数枚残存するに過ぎない。顔面は額の部分まで皮膚が裸出している。
空を飛べず、巣は地面に作ったと言う記録がある[9]。
植物食性で果実や木の実などを主食にしていたとされる[10]。また、モーリシャスにある樹木、タンバラコク（アカテツ科のSideroxylon grandiflorum、過去の表記はCalvaria major〈別称・カリヴァリア〉であった）と共生関係にあったとする説があり、1977年に『サイエンス』誌にレポートが載っている[11][12][13]。内容は、その樹木の種子をドードーが食べることで、包んでいる厚さ1.5cmもの堅い核が消化器官で消化され、糞と共に排出される種子は発芽しやすい状態になっていることから、繁茂の一助と為していたというものであった。証明実験としてガチョウやシチメンチョウにその果実を食べさせたところ、排出された種子に芽吹きが確認された記述もあった。タンバラコクは絶滅の危機とされ、1970年代の観測で老木が10数本、実生の若木は1本とされる。ただし、この説は論文に対照実験の結果が示されていないことや、『サイエンス』誌の査読が厳密ではなかったと推測する人もおり、それらの要因から異論を唱える専門家も存在する[13]。
ドードーの名の由来は、ポルトガル語で「のろま」の意味[14]。またアメリカ英語では "dodo" の語は「滅びてしまった存在」の代名詞である[注 2]。さらには、よたよた歩く姿からつけられたという説もある[15][信頼性要検証]。
ドードー (dodo) は、マダガスカル沖のモーリシャス島に生息していた絶滅鳥類。
単にドードーといえばモーリシャスドードー (Raphus cucullatus) を指す。ドードー科に属する鳥には他に2種がある。
存在が報告されてから83年で目撃例が途絶え絶滅した。ドードー鳥（ドードーとり・ドードーどり・ドードーちょう）と呼ばれることもある。
_Wellcome_V0003453ER.jpg)
_Portugees_zeeman_die_dodo_voedert_-_Hoorn_-_Westfries_Museum_15-08-2015_12-44-39.jpg)
_(14576727409).jpg)
.jpg)
.jpg)
