Vesiliskot

A dos salamándridos^[1] (Salamandridae) é unha famila de anfibios caudados coñecidos cos nomes vulgares de salamántigas^[2] ou píntegas,^[3] e de tritóns.^[4]

A diferenza entre estes termos é vaga, pero podémolos distinguir pola cantidade de tempo que os animais pasan na auga: mentres que as salamántigas son máis terrestes, os tritóns pasan na auga cerca de 2 ou 3 meses por ano.

A familia comprende máis de 400 especies.^[5]

Distribución

Os salamándridos distribúense por todo o hemisferio norte, principalmente en Europa e Asia, aínda que a distribución de Salamandra e Pleurodeles alcanza tamén a África do Norte, e os xéneros Notophthalmus e Taricha son endémicos de Norteamérica.^[6][7][8]

Características

De tamaño de mediano a pequeno (Salamandra e Pleurodeles chegan a medir máis de 200 mm), estes urodelos, terrestres ou acuáticos,^[6] presentan catro extremidades con cinco dedos nas posteriores e catro nas anteriores, e unha cola que está presente en cada unha das etapas do seu desenvolvemento. Polo xeral, exhiben patróns cromáticos na pel bastante rechamantes, como medio de disuasión ante potenciais depredadores.^[7]

Moitos salamándridos desenvolven aletas no dorso do corpo e na cola cando regresan a unha etapa acuática, aletas que están presentes todo o tempo nos tritóns adultos.^[6]

Outros caracteres morfolóxicos deste grupo son:

• os dentes vomerianos exténdense posteriormente nos bordos laterais do vómer,
• o arco frontal-escamoso está presente,
• as súas vértebras son anficélicas.^[6]

Nestas vértebras os dous extremos son cóncavos, e son eficientes para a natación, xa que confiren flexibilidade ao esqueleto axial. A maioría dos peixes teleósteos adoitan presentalas, e tamén os tetrápodos acuáticos.^[9]

Bioloxía

A maioría das especies producen secrecións tóxicas na pel.^[6]

Os pulmóns están presentes nos individuos xuvenís e nos adultos.^[6]

Os salamándridos reprodúcense mediante fecundación interna, na que os machos depositan un espermatóforo na cloaca da femia, despois de efectuaren unha danza de cortexo.^[6]

Taxonomía

Descrición

A familia foi descrita en 1820 polo naturalista alemán Georg August Goldfuss, na súa obra:

Goldfuss, G. A. (1820): Handbuch der Zoologie. Zweite Abtheilung. Nürnburg: Johann Leonhard Schrag.

Etimoloxía

O nome científico Salamandridae está formado, como é obvio, pola raíz do nome do seu xénero tipo, Salamandra, engadíndolle a desinencia do latín científico ´-idea, plural neutro de ´-ideus, derivada do grego antigo εἴδος eídos, "aspecto", "aparencia", "forma", empregada para formar os nomes das familias de animais.

Clasificación

Segundo Amphibian Species of the World, a familia divídese nas subfamilias e xéneros que se indican:^[10]

Familia Salamandridae Goldfuss, 1820

• Subfamilia Salamandrinae Goldfuss, 1820
  • Xénero Chioglossa Bocage, 1864
  • Xénero Lyciasalamandra Veith e Steinfartz, 2004
  • Xénero Mertensiella Wolterstorff, 1925
  • Xénero Salamandra Laurenti, 1768
• Subfamilia Pleurodelinae Tschudi, 1838
  • Xénero Calotriton Gray, 1858
  • Xénero Cynops Tschudi, 1838
  • Xénero Echinotriton Nussbaum e Brodie, 1982
  • Xénero Euproctus Gené, 1838
  • Xénero Lissotriton Bell, 1938
  • Xénero Mesotriton Bolkay, 1927
  • Xénero Neurergus Cope, 1862
  • Xénero Notophthalmus Rafinesque, 1820
  • Xénero Ommatotriton Gray, 1850
  • Xénero Pachytriton Boulenger, 1878
  • Xénero Paramesotriton Chang, 1935
  • Xénero Pleurodeles Michahelles, 1830
  • Xénero Taricha Gray, 1850
  • Xénero Triturus Rafinesque, 1815
  • Xénero Tylototriton Anderson, 1871
• Subfamilia Salamandrininae Fitzinger, 1843 ^[11]
  • Xénero Salamandrina Fitzinger, 1843

Controversias taxonómicas

A familia dos salamándridos foi obxecto de numeosas reorganizacións sistemáticas e de nomenclatura, especialmente grazas aos avances da filoxenia. Unha presentación, que segue a ser válida actualmente permite dividila en dous grandes grupos: as "salamántigas verdadeiras" (incluíndo os xéneros Chioglossa, Helverseni, Mertensiella e Salamandra) e os "tritóns" (que comprende os xéneros restantes).^[12][13][14] Os estudos da filoxenia da familia confirman a orixe monofilética destes grupos, polo que poderían considerarese como subfamilias.^[13]

O xénero Salamandrina non pertence nin ao grupo das salamántigas verdadeiras, nin ao dos tritóns, mencionados anteriormente. O xénero constitúe unha liña afastada destes dous grupos (ver o cladograma mái abaixo),^[12] e por iso algúns autores consideran que forma unha subfamilia distinta.^[12] Varios xéneros ou especies dos salamándridos están sendo debatidos no seo da comunidade científica. Por exemplo, o xénero Triturus, agrupando dentro dos tritóns strictu senso, agora considérase polifilético e está en vías de reorganización.^[15][16], ou a especie Salamandra salamandra, que nalgúns taxons previamente a consideraban como unha subespecie, foi elevada ao rango de especie completa.

Estudos recentes permitiron precisar a filoxenia de certos xéneros de salamándridos, o que conduciu a algúns cambios taxonómicos. O xénero Mertensiella, considerado monotípico como Mertensiella luschani, denomínase agora Lyciasalamandra luschani. Tamén o xénero Triturus está en cuerso de reorganización, recentes estudos filoxenéticos puxeron en cuestión a monofilia deste taxon.^[12][14][17]

Filoxenia

As relacións filoxenéticas dos salamándridos móstranse neste cladograma, baseado en Dubois & Raffaelli (2009) e Zhang et al. (2008).^[18][19]

Salamandridae  

Salamandrina

    Salamandrinae    

Mertensiella

   

Chioglossa

       

Lyciasalamandra

   

Salamandra

      Pleurodelinae    

Pleurodeles

     

Echinotriton

   

Tylototriton

           

Notophthalmus

   

Taricha

       

Euproctus

         

Ichthyosaura

   

Lissotriton

         

Calotriton

   

Triturus

       

Ommatotriton

   

Neurergus

             

Cynops

   

Hypselotriton

       

Paramesotriton

     

Pachytriton

   

Laotriton

                   

En Galicia

• En Galicia existen dúas especies de salamántigas:
  • a salamántiga común ou píntega (Salamandra salamandra) e
  • a salamántiga rabilonga ou galega (Chioglossa lusitanica),
• e tres de tritóns:
  • o tritón común ou ibérico (Lissotriton boscai),
  • o tritón palmado (Lissotriton helveticus) e
  • o tritón marmorado ou verde (Triturus marmoratus).

Notas

Véxase tamén

Bibliografía

• Cogger, H. G. & and R. G. Zweifel, editors (1998): Encyclopedia of Reptiles and Amphibians, 2nd edition. San Diego: Academic Press. ISBN 978-0-1217-8560-4.
• Estes, R. (1981): "Gymnophiona, Caudata". Handbuch der Paläoherpetologie, 2: 1-115.
• Frost et al. (2006): The Amphibian Tree of Life. Bulletin of the American Museum of Natural History, 297: 1–291.
• Larson, A. (1991): "A molecular perspective on the evolutionary relationships of the salamander families". Evolutionary Biology 25: 211-277.
• Vitt, Laurie J. & Janalee P. Caldwell (2014): Herpetology: An Introductory Biology of Amphibians and Reptiles. 4th Edition. San Diego, California, USA: Academic Press. ISBN 978-0-1238-6919-7.
• Weisrock, D. W. et al. (2006): "A molecular assessment of phylogenetic relationships and lineage accumulation rates within the family Salamandridae (Amphibia, Caudata)". Molecular Phylogenetics and Evolution, 41(2): 368-383.
• Zug, G. R. (1993): Herpetology: an introductory biology of amphibians and reptiles. San Diego, California, USA: Academic Press.

Outros artigos

• Caudados
• Salamandroideos