nimet breadcrumb-navigoinnissa
Xanthorrhoeaceae is een botanische naam, voor een familie van eenzaadlobbigen. Een familie onder deze naam wordt vrij algemeen erkend door systemen voor plantentaxonomie, al wil de omschrijving nogal variëren.
In het APG II-systeem (2003) zijn er twee omschrijvingen mogelijk voor deze familie:
In het APG III-systeem (2009) wordt gekozen voor een ruime omschrijving. In een begeleidend artikel worden drie onderfamilies onderscheiden (die dan qua omschrijving overeenkomen met wat in APG II drie aparte families konden zijn): Asphodeloideae, Hemerocallidoideae en Xanthorrhoeoideae. In het geval van deze laatste onderfamilie is de naam ter plaatse nieuw gepubliceerd.
In het verleden kende de familie nog weer een ander omschrijving: ze omvatte alle zogenaamde "grasbomen" (zie ook Dasypogonaceae). Het genus Xanthorrhoea omvat enkele tientallen soorten, die voorkomen in Australië. Het zijn aansprekende planten, die in Australië ook wel bekend zijn als "blackboys".
De plaatsing in het Cronquist systeem (1981) was in de orde Liliales.
Xanthorrhoeaceae is een botanische naam, voor een familie van eenzaadlobbigen. Een familie onder deze naam wordt vrij algemeen erkend door systemen voor plantentaxonomie, al wil de omschrijving nogal variëren.
In het APG II-systeem (2003) zijn er twee omschrijvingen mogelijk voor deze familie:
in engere zin (alleen het geslacht Xanthorrhoea) in bredere zin (inclusief de planten die anders de families Asphodelaceae en Hemerocallidaceae vormen.In het APG III-systeem (2009) wordt gekozen voor een ruime omschrijving. In een begeleidend artikel worden drie onderfamilies onderscheiden (die dan qua omschrijving overeenkomen met wat in APG II drie aparte families konden zijn): Asphodeloideae, Hemerocallidoideae en Xanthorrhoeoideae. In het geval van deze laatste onderfamilie is de naam ter plaatse nieuw gepubliceerd.
In het verleden kende de familie nog weer een ander omschrijving: ze omvatte alle zogenaamde "grasbomen" (zie ook Dasypogonaceae). Het genus Xanthorrhoea omvat enkele tientallen soorten, die voorkomen in Australië. Het zijn aansprekende planten, die in Australië ook wel bekend zijn als "blackboys".
De plaatsing in het Cronquist systeem (1981) was in de orde Liliales.
Złotogłowowate (Asphodelaceae Juss.) – rodzina roślin jednoliściennych. Ujęcie systematyczne tego taksonu w XXI wieku zostało istotnie zmienione. W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych rośliny tu zaliczane były klasyfikowane do odrębnych rodzin (jeszcze w systemie APG II z 2003). W systemie APG III z 2009 rodzina pod nazwą żółtakowate (Xanthorrhoeaceae) została zdefiniowana szeroko, jako takson monofiletyczny obejmujący podrodziny żółtakowe (Xanthorrhoeoideae), złotogłowowe (Asphodeloideae) i liliowcowe (Hemerocallidoideae). W systemie APG IV z 2016 skorygowano nazwę rodziny na złotogłowowate. Przedstawiciele tej rodziny występują głównie w Eurazji (z wyjątkiem strefy chłodnej i arktycznej) oraz w Australii, Afryce i w zachodniej części Ameryki Południowej[1]. Cechą wspólną należących tu roślin jest obecność antrachinonów oraz bezzieleniowego, nie fotosyntetyzującego liścienia[1]. Sok z liści różnych gatunków aloesu używany jest w kosmetyce, medycynie i przemyśle spożywczym. Młode pędy i pąki niektórych gatunków liliowców są jadane jako warzywo w Azji. Tęgosz mocny używany był jako roślina włóknodajna do wyrobu tkanin i lin, współcześnie sadzony jest głównie jako roślina ozdobna. W tej roli popularnie wykorzystywane są rośliny z rodzajów: aloes, złotnica, trytoma, haworsja, pustynnik i bulbine[3].
Rodzina obejmuje trzy podrodziny, które w wielu systemach klasyfikacyjnych traktowane były jako odrębne rodziny. Takie ujęcie było popularne i miało swoich zwolenników, ale nie obroniło się w systemach APG przyjętych na przełomie XX i XXI wieku. Także w randze rodziny dawniej wyodrębniano bowiem Johnsoniaceae i tęgoszowate Phormiaceae, które okazały się być zagnieżdżone w obrębie liliowcowych Hemerocallidoideae, co spowodowało że ta ostatnia grupa stała się niewiele mniej zróżnicowana morfologicznie jak cała rodzina w szerokim ujęciu. W obrębie złotogłowowych znalazła się też wyodrębniana dawniej rodzina aloesowatych Aloaceae, której wyróżnianie czyni z Asphodelaceae grupę niemonofiletyczną. Zresztą rodzaj aloes Aloë także nie jest w tradycyjnym ujęciu monofiletyczny, bowiem zagnieżdżone w jego obrębie okazały się liczne rodzaje. W efekcie włączono do tego rodzaju Chortolirion oraz wyróżnione szereg nowych rodzajów: Aloiampelos, Aloidendron, Aristaloe, Gonialoë, Haworthiopsis, Kumara i Tulista. Łatwe tworzenie mieszańców jest jednym z powodów rozważanego radykalnego poszerzenia definicji rodzaju Aloë i włączenia tu także Haworthia i Gasteria[3].
W systemie APG III z 2009 rodzina umieszczona została pod nazwą Xanthorrhoeaceae, która ma pierwszeństwo zgodnie z zasadami Międzynarodowego Kodeksu Nomenklatury Botanicznej. Decyzją komitetu generalnego nazwa Asphodelaceae została utrzymana jako nomen conservandum (nom. cons.) i w efekcie wróciła w systemie APG IV z 2016[3].
Jeden z kladów w rzędzie szparagowców Asparagales w obrębie jednoliściennych.
Pozycja filogenetyczna rodziny w obrębie rzędu szparagowców:
←storczykowate Orchidaceae
asteliowate Asteliaceae
przyklękowate Hypoxidaceae
kosaćcowate Iridaceae
złotogłowowate Asphodelaceae
amarylkowate Amaryllidaceae
szparagowate Asparagaceae
Należy tu tylko jeden rodzaj z 30 gatunkami występującymi w Australii i na Tasmanii. Posiadają gruby, drewniejący pień. Liście spiralnie osadzone, lancetowate. Kwiatostan w kształcie długiego kłosa złożony ze ścieśnionych wierzchotek. Rośliny zawierają żywicę. Stanowią charakterystyczny składnik suchych lasów eukaliptusowych w Australii[4].
Należy tu 15 rodzajów, dawniej rozdzielanych na rodziny aloesowatych Aloaceae i złotogłowowatych Asphodelaceae. Przedstawiciele występują w rejonie Morza Śródziemnego, w Afryce, Azji zachodniej i środkowej oraz w Australii[1]. Przeważnie są to rośliny rozetowe o spichrzowych (gruboszowatych) liściach i mięsistych korzeniach lub kłączach. Cechą charakterystyczną jest obecność mięsistych osnówek[4]. Wykaz rodzajów[5]:
Należy tu 19 rodzajów z 85 gatunkami. Najwięcej przedstawicieli występuje w rejonie Australii i Oceanii, poza tym w Europie, Azji, południowej Afryce oraz 2 rodzaje w Południowej Ameryce. Rośliny zielne, często z mięsistymi korzeniami[1].
Złotogłowowate (Asphodelaceae Juss.) – rodzina roślin jednoliściennych. Ujęcie systematyczne tego taksonu w XXI wieku zostało istotnie zmienione. W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych rośliny tu zaliczane były klasyfikowane do odrębnych rodzin (jeszcze w systemie APG II z 2003). W systemie APG III z 2009 rodzina pod nazwą żółtakowate (Xanthorrhoeaceae) została zdefiniowana szeroko, jako takson monofiletyczny obejmujący podrodziny żółtakowe (Xanthorrhoeoideae), złotogłowowe (Asphodeloideae) i liliowcowe (Hemerocallidoideae). W systemie APG IV z 2016 skorygowano nazwę rodziny na złotogłowowate. Przedstawiciele tej rodziny występują głównie w Eurazji (z wyjątkiem strefy chłodnej i arktycznej) oraz w Australii, Afryce i w zachodniej części Ameryki Południowej. Cechą wspólną należących tu roślin jest obecność antrachinonów oraz bezzieleniowego, nie fotosyntetyzującego liścienia. Sok z liści różnych gatunków aloesu używany jest w kosmetyce, medycynie i przemyśle spożywczym. Młode pędy i pąki niektórych gatunków liliowców są jadane jako warzywo w Azji. Tęgosz mocny używany był jako roślina włóknodajna do wyrobu tkanin i lin, współcześnie sadzony jest głównie jako roślina ozdobna. W tej roli popularnie wykorzystywane są rośliny z rodzajów: aloes, złotnica, trytoma, haworsja, pustynnik i bulbine.
