Multimedia w Wikimedia Commons Dyniowate (Cucurbitaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu dyniowców. Obejmuje ok. 990[2]–1000[1] gatunków, grupowanych w 97[2]–98 rodzajów[1]. Rośliny te występują w obszarach tropikalnych i subtropikalnych, bardzo rzadko w strefie umiarkowanej, w podobnej liczbie gatunków na Nowym Świecie, jak i na Starym[3]. Stosunkowo największy udział rośliny te mają we florze suchych obszarów Afryki[1]. W Polsce dziko rosną tylko jako gatunki introdukowane rośliny z rodzajów: przestęp (Bryonia), kolczurka (Echinocystis), harbuźnik (Sicyos) i ziemniaczka (Thladiantha)[4][5]. Do rodziny tej należy się wiele roślin użytkowych, spożywanych jako warzywa, owoce (głównie rodzaje dynia, ogórek, arbuz), używanych jako rośliny lecznicze i oleiste[2]. Twarde, zewnętrzne części owoców tykwy (tzw. kalabasy) wykorzystywane są jako naczynia i instrumenty, z owoców trukwy wyrabia się tzw. „gąbki roślinne”[3].
Morfologia
- Pokrój
-
Rośliny zielne, zwykle jednoroczne lub wieloletnie pnącza, rzadko drewniejące półkrzewy, w przypadku jednego monotypowego rodzaju – niewielkie drzewa (Dendrosicyos). Rośliny często z bulwami korzeniowymi i kłączami, czasem bezlistne i z asymilującą, gruboszowato zgrubiałą łodygą[2]. Pnącza wspinają się za pomocą pojedynczych lub rozgałęziających się (raz lub dwukrotnie) wąsów czepnych[2] pochodzenia pędowego[3]. Owijają się one wokół podpór, przyczepiają się do nich lub wciskają w szczeliny, przy czym ich górna i dolna część zwijają się w przeciwnych kierunkach[3].
- Liście
- Rozwijają się na pędzie skrętolegle, są ogonkowe i pozbawione przylistków[2]. Blaszka liściowa różnokształtna, często pojedyncza, okrągława w zarysie i klapowana, czasem podzielona dłoniasto[3]. Na brzegu blaszki często występują drobne gruczołowate ząbki[2].
- Kwiaty
- Promieniste (rzadko grzbieciste[2]) i pięciokrotne. Najczęściej rozdzielnopłciowe na skutek redukcji pręcików lub słupkowia, odpowiednio w kwiatach żeńskich i męskich, rzadko kwiaty obupłciowe. Wyrastają w kątach liści pojedynczo lub zebrane w różne kwiatostany: pęczki, grona, wiechy, główki[3], baldachy i kłosy[2]. Szypułka przedłużona w talerzykowato rozszerzone lub lejkowate, dzbankowate albo rurkowato wydłużone dno kwiatowe. Kielich i korona są zrośnięte przynajmniej u podstawy, rzadko płatki korony są wolne[3]. Rzadko też elementy okwiatu występują w innej liczbie niż pięć (od trzech do 10)[2]. Spośród pięciu pręcików cztery zrastają się parami, jeden zostaje wolny, czasem też stulają się w centralną kolumienkę[3]. Dolny lub wpół dolny słupek[2] powstaje z trzech (rzadko czterech lub pięciu) owocolistków i zwykle ma wyraźnie zaznaczone ich brzegi. W zalążni jednokomorowej o łożysku ściennym[6] znajdują się zwykle liczne zalążki. Szyjka słupka zwieńczona jest zwykle rozwidlonymi, trzema znamionami[3]. W kwiatach znajdują się często gruczoły wydzielające nektar (miodniki), czasem także olejki[2].
- Owoce
- Mięsiste, jedno- lub wielonasienne jagody (u dyń przekraczających nawet 50 kg wagi[3]) lub torebki, rzadko skrzydlaki i niełupki[2]. Nasiona są zwykle spłaszczone[2], bezbielmowe, z dużymi liścieniami zawierającymi duże ilości oleju[3].
Systematyka
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Jedna z rodzin rzędu dyniowców należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[1]:
dyniowce Anisophylleaceae
Corynocarpaceae – pałężynowate
Coriariaceae – garbownikowate
Cucurbitaceae – dyniowate
Tetramelaceae
Datiscaceae – konopnicowate
Begoniaceae – begoniowate
- Podział rodziny[1][7]
Podrodzina Nhandiroboideae (syn.: Zanonioideae)
Plemię Gomphogyneae Bentham & J. D. Hooker
Plemię Triceratieae A. Richard
Plemię Actinostemmateae H. Schaefer & S. S. Renner
Plemię Zanonieae Bentham & J. D. Hooker
Podrodzina Cucurbitoideae Eaton
Plemię Indofevilleeae H. Schaefer & S. S. Renner
Plemię Benincaseae
Plemię Bryonieae
Plemię Coniandreae
Plemię Cucurbiteae
Plemię Joliffieae
Plemię Momordiceae
Plemię Schizopeponeae
Plemię Sicyoeae
Plemię Siraitieae
Plemię Thladiantheae
Przypisy
-
↑ a b c d e f P.F. Stevens: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2018-06-22].
-
↑ a b c d e f g h i j k l m n Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 261-262. ISBN 978-1-84246-634-6.
-
↑ a b c d e f g h i j k Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 83-93. ISBN 83-7079-779-2.
-
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
-
↑ Barbara Tokarska-Guzik, Zygmunt Dajdok, Maria Zając, Adam Zając, Alina Urbisz, Władysław Danielewicz, Czesław Hołdyński: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 160. ISBN 978-83-62940-34-9.
-
↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 185-186. ISBN 83-214-1305-6.
-
↑ List of Genera in CUCURBITACEAE. W: Vascular plant families and genera [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2018-06-22].
![src=]()
Zobacz hasło
dyniowate w
Wikisłowniku
