Jerusalem Sage

Qoʻziquloq - yalpizdoshlar oilasiga mansub turkum. Yer yuzida 100 ga yaqin turi bor. Oʻzbekistonda 20 turi oʻsadi. Q.ga koʻp yillik sertuk oʻt oʻsimliklar kiradi. Poyasi tik, balandligi 120 sm gacha. Gullari, asosan, poyaning yuqori qismidagi barglar qoʻltiqlarida halqa shaklida oʻrnashgan boʻlib, qiyshiq, ikki labli. Kosachabarglari tukli. Gultojbargchalari turiga qarab har xil rangda boʻladi. Barglarining shakli nashtarsimondan tuxumsimongacha; qalin tuklar bilan qoplangan. Q., asosan, iyun—iyulda gullab, meva tugadi. Oʻzbekistonning togʻli hududlarida turli ekologik sharoitda oʻsadi.

Майсыбыҡ — ирен сәскәһымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты.

Таралышы

Яҡынса 100 төрө билдәле, Евразияла таралған. Башҡортостанда сәнскеле майсыбыҡ үҫә. Далала, болондарҙа, ҡоро һәм ташлы битләүҙәрҙә үҫә. Ейәнсура, Көйөргәҙе райондарында осрай.

Ботаник яҙма

Күп йыллыҡ үлән. Һабағы ҡарағусҡыл шәмәхә төҫөндә, төклө, ябай йәки төбөндә тармаҡлы, төҙ, бейеклеге 50—80 см. Тамыр яны япраҡтары оҙонса ланцет йәки ланцет формаһында, оҙон һаплы; һабаҡ япраҡтары оҙонса тар ланцет формаһында, ҡыҫҡа һаплы; ос япраҡтары ланцет, ултырма. Сәскәләре зәңгәрһыу ал төҫтә, ултырма, дөрөҫ төҙөлөшлө түгел, ялған суҡтарҙа. Июнь—июлдә сәскә ата. Емеше — өс ҡырлы сәтләүек, июль—августа өлгөрә. Баллы, декоратив, мал аҙығы үҫемлеге.

Составы

Составында С, В2, Е, К витаминдары, каротиндар, алкалоидтар, дуплау матдәләре, флавоноидтар бар, халыҡ медицинаһында ҡулланыла. Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл китабына индерелгән.

Таксономия

тағы 14 ғаилә (согласно Системе APG II) тағы 80 ырыуҙан күберәк порядок Баллыбабай сәскәлеләр аҫ ғаилә Баллыбабайҙар 100-ҙән артыҡ төр отдел Сәскәлеләр йәки ябыҡ орлоҡлолар ғаилә Ирен сәскәлеләр ырыуы Майсыбыҡ ещё 44 порядка цветковых растений (согласно Системе APG II) тағы ла 7 аҫ ғаилә

Иҫкәмәләр

Һылтанмалар

• Майсыбыҡ GRIN сайтында мәғлүмәт (инг.) (Тикшерелгән 18 июнь 2009)
• Майсыбыҡ: «Тормош энциклопедияһы» сайтында мәғлүмәт(EOL) (инг.) (Тикшерелгән 18 июнь 2009)
• Майсыбыҡ — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә (Тикшерелгән 10 октябрь 2009)

Шимүүр (лат. Phlomis, L. 1753) – эрин гүлдүүлөр тукумундагы өсүмдүк уруусу. Көп жылдык чөп же чала бадал. Сабагынын бийикт. 60 смге жетет. Жалбырак формасы жумурткадай, үч бурчтуктай же сызгычтай, сабакка тушташ жайгашкан. Желекчеси сары, мала кызыл, агыш. Гүлү эки эриндүү, сабак муунуна шакектеп жайгашып, жалпысынан машактай топ гүлдү түзөт. Мөмөсү – жаңгакча. 100дөй түрү жер жүзүнүн мелүүн жана жылуу, ысык алкактарында таралган, Кыргызстанда 13 түрү негизинен бөксө жана бийик тоодогу нымдуу боздоңдо, шалбаада, токой, бадал арасында өсөт. Балдуу өсүмдүк, бирок, гүл түтүгү узун болгондуктан, аары оңой менен жете албайт. Кай бир түрүндө эфир майы көп. Эл арасында айрымдары дарылыкка пайдаланылган, кооздук үчүн да өстүрүлөт. Айрымдары тоют катары силоско жарайт.

Колдонулган адабияттар

• Биология: Энциклопедиялык окуу куралы/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору. -Б.:2004, ISBN 9967-14-002-4