Birds

I oxei (diti uxei 'nte łe varianti orientałi; Aves, Lineo 1758) i xé na clase de vertebrai.

Se parla de animałi bìpedi, aładi, omeotermi e ovìpari. Łe sóe dimension łe se desferénsia dai 5 cm del pìcoło e łexièro colibrì de Elena ai 2,7 m del struso, un oxeo african miga bon a vołar.

Tuti i oxei i ga i dó arti de vanti modifegai in ałe e sta caraterìstega qua ła permete, a squaxi tuti quei chei partegne a ła clase, de vołar. Propio sta capasità de vołar ła ga portà al'evołusion de particołari adatamenti anatòmisi, intrà i quai se pol clasifegar anca el sistema digestivo ùnego e'l sistema respiratorio. Ła magior parte dei oxei ła ga da prova de granda intełigensa, e spece come corvi e papagai łe xé considerae infrà łe più intełixénti intrà łe bestie. Paréci penài i xé infati bóni a modifegar e doprar pìcołi ogeti par far łe propie robe, e ancuo xé seguro che in qualche spece ghe sia na trasmision de łe conosénse intrà łe generasion. I oxei i xé bestie socévołe che spéso łe vive in cołonie, parlando grasie a segnałi di tipo vixivo o uditivo. Spéso i partèsipa a conportaménti sociałi come ła casa e diféxa.

Łe caraterìsteghe comun più o manco a tuti i oxei łe xé:

• el bèco còrneo sénsa dénti. Ghe xé desferénti tipi de beco, in baxe a łe abitùdene ałimentare de ła spece de oxeo: a scòtoła, a fòrbexe, a ancin...
• mancansa de un vèro naxo: le narixe łe se verxa sùbito su ła superfisie sóra al beco;
• prexénsa de na pàlpebra acesoria, ła "Menbrana nititante", par n'altra protesion del'ocio;
• mancansa de na vèra récia. I oxei i ga verture ai lai de ła testa, 'ntel posto indove i mamìferi i ga łe réce, co ła funsion de ciapar i sóni. Ghe xé spece (ałochi, soete, dughi de montagna) che łe ga sti buxi qua miga simètrisi, ma desfaxai, in manièra da ciapar ła diresion dei sóni sul pian orixontal (come 'ntei mamìferi) e sul pian vertical, caraterìstega davèro ùtiłe par i presadóri de note;
• ła depoxison e covada de vóvi co ła scorsa dura fata de carbonato de calcio;
• cuor a dó atri e dó ventrìcołi. Ła frequénsa del bàter del cuor ła xé più alta de quea dei mamìferi per perméter de produr bastansa energia par el voło;
• prexénsa de pene sul corpo. Łe pene łe fa che el całor no 'l vaga masa fóra dal corpo, propio come i pełi i fa par i mamifer. In qualche spece (cigni, ànare, oche...) i serve anca per rènder inpermeàbiłe al'aqua łe pene che łe sta soto, ixołando n'altra volta el corpo de ła bestia da ła tenperadura de fora e far nuar più fasilmente;
• prexénsa de pene più dure sora łe altre che łe permete un megior controło del voło;
• omeotermia, che ła łasia mantegnir costante ła tenderadura del corpo, propio come i mamìferi e, drio qualche studio dei ùltimi ani^[1], i dinosauri.

Drio i sói conportamento o habitat, i vegne comunemente sudivixi in

• Oxełi aquàteghi (p.es.: Anseriformi)
  • Oxełi marini (p. es.: Sfenisciformi)
• Oxełi rapasi (p.es.: Falconiformi)
• Oxełi migraturi
• Oxełi canori

Fonte

1. ↑ Dinosauri a sangue caldo