Mexican Grain Amaranth

Szarłat wyniosły (szarłat wiechowaty, amarantus, amarant^[2][3], łac. Amaranthus cruentus L.) – gatunek rośliny z rodziny szarłatowatych. Prawdopodobnie pochodzi z Ameryki Środkowej, obecnie jest uprawiany w wielu rejonach świata^[4].

Zastosowanie

Roślinę tę uprawiano na nasiona już ponad 4000 lat p.n.e. w Ameryce Północnej i Południowej, w Europie zaś amarantus pojawił się na przełomie XVI i XVII w^[5]. Był, obok kukurydzy, ziemniaka i fasoli, podstawową rośliną uprawną Inków i Azteków^[6].

Amarantus bywa nazywany „zbożem XXI wieku”. Nasiona szarłatu uprawnego mają wysoką wartość odżywczą i są szeroko stosowane w piekarnictwie, przemyśle cukierniczym i farmaceutycznym. Nasiona nie zawierają glutenu, mogą zatem być stosowane w diecie dzieci chorych na celiakię. Masa nadziemna roślin może być wykorzystana jako zielonka, susz i kiszonka. Ponadto amarantus należy do grupy roślin charakteryzujących się specyficznym mechanizmem fotosyntezy typu C4, o wyższej i sprawniejszej efektywności wiązania CO2 atmosferycznego w porównaniu z roślinami o bardziej rozpowszechnionym mechanizmie fotosyntezy typu C3^[5].

Wartość energetyczna 1668 kJ (398 kcal) Białka 15,8 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 34% 34% 34% 34% M 28% 28% 28% 28% Węglowodany 73,4 g szczegółowe informacje Przyswajalne 59,4 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 46% 46% 46% 46% M 46% 46% 46% 46% Skrobia 53,7 g Błonnik 14,0 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 56% 56% 67% 67% M 37% 37% 47% 47% Tłuszcze 7,5 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 1,46 g Witaminy Tiamina (B1) 0,073 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,6% 6,6% 6,6% 6,6% M 6,1% 6,1% 6,1% 6,1% Niacyna (B3) 0,97 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,9% 6,9% 6,9% 6,9% M 6,1% 6,1% 6,1% 6,1% Foliany 0,082 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 21% 21% 21% 21% M 21% 21% 21% 21% Makroelementy Wapń 159,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 16% 16% 13% 13% M 16% 16% 16% 13% Magnez 239,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 77% 75% 75% 75% M 60% 57% 57% 57% Potas 423,00 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 9,0% 9,0% 9,0% 9,0% M 9,0% 9,0% 9,0% 9,0% Sód 5,00 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,3% 0,3% 0,4% 0,4% M 0,3% 0,3% 0,4% 0,4% Mikroelementy Żelazo 7,8 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 43% 43% 98% 98% M 98% 98% 98% 98% Dane liczbowe na podstawie: ^[7]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[8] Wartość odżywcza Amaranthus, ziarno gotowane (100 g) Wartość energetyczna 716 kJ (171 kcal) Białka 6,8 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 15% 15% 15% 15% M 12% 12% 12% 12% Węglowodany 31,6 g szczegółowe informacje Przyswajalne 25,5 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 20% 20% 20% 20% M 20% 20% 20% 20% Skrobia 23,1 g Błonnik 6,1 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 24% 24% 29% 29% M 16% 16% 20% 20% Tłuszcze 3,2 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,63 g Witaminy Tiamina (B1) 0,024 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,2% 2,2% 2,2% 2,2% M 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% Foliany 0,0282 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,1% 7,1% 7,1% 7,1% M 7,1% 7,1% 7,1% 7,1% Makroelementy Wapń 68 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,8% 6,8% 5,7% 5,7% M 6,8% 6,8% 6,8% 5,7% Magnez 103 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 33% 32% 32% 32% M 26% 25% 25% 25% Potas 182 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,9% 3,9% 3,9% 3,9% M 3,9% 3,9% 3,9% 3,9% Sód 2 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,2% 0,2% M 0,1% 0,1% 0,2% 0,2% Mikroelementy Żelazo 3,4 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 19% 19% 43% 43% M 43% 43% 43% 43% Dane liczbowe na podstawie: ^[7]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[8] Wartość odżywcza Olej amarantusowy (100 g) Wartość energetyczna 3700 kJ (884 kcal) Białka 0 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Węglowodany 0 g Tłuszcze 100 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 25 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 26,8 g Wielonienasycone 48,2 g Woda 0 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Dane liczbowe na podstawie: ^[7]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[8] Wartość odżywcza Mąka z amaranthusa (100 g) Wartość energetyczna 1657 kJ (396 kcal) Białka 15,6 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 34% 34% 34% 34% M 28% 28% 28% 28% Węglowodany 71,5 g szczegółowe informacje Przyswajalne 60,1 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 46% 46% 46% 46% M 46% 46% 46% 46% Skrobia 57,3 g Błonnik 11,4 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 46% 46% 54% 54% M 30% 30% 38% 38% Tłuszcze 7,4 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 2,1 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone b.d. g Wielonienasycone b.d. g Woda b.d. g szczegółowe informacje Witaminy Ryboflawina (B2) 1,8 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 164% 164% 164% 164% M 138% 138% 138% 138% Witamina B6 0,6 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 46% 46% 40% 40% M 46% 46% 35% 35% Makroelementy Fosfor 603 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 86% 86% 86% 86% M 86% 86% 86% 86% Wapń 186 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 19% 19% 16% 16% M 19% 19% 19% 16% Magnez 266 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 86% 83% 83% 83% M 67% 63% 63% 63% Potas 527 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 11% 11% 11% 11% Sód 2 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,2% 0,2% M 0,1% 0,1% 0,2% 0,2% Mikroelementy Żelazo 7,2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 40% 40% 90% 90% M 90% 90% 90% 90% Miedź 0,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 56% 56% 56% 56% M 56% 56% 56% 56% Cynk 3,0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 38% 38% 38% 38% M 27% 27% 27% 27% Mangan 3,3 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 183% 183% 183% 183% M 143% 143% 143% 143% Dane liczbowe na podstawie: ^[7]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[8] Wartość odżywcza Mąka z amaranthusa, prażona (100 g) Wartość energetyczna 1785 kJ (426 kcal) Białka 18,0 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 39% 39% 39% 39% M 32% 32% 32% 32% Węglowodany 77,0 g szczegółowe informacje Przyswajalne 63,0 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 48% 48% 48% 48% M 48% 48% 48% 48% Błonnik 14,0 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 56% 56% 67% 67% M 37% 37% 47% 47% Tłuszcze 8,0 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 3,00 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone b.d. g Wielonienasycone b.d. g Woda b.d. g szczegółowe informacje Makroelementy Wapń 150 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 15% 15% 13% 13% M 15% 15% 15% 13% Magnez 250 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 81% 78% 78% 78% M 63% 60% 60% 60% Potas b.d. mg Sód 20 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,5% 1,7% M 1,3% 1,3% 1,5% 1,7% Mikroelementy Żelazo 7,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 42% 42% 94% 94% M 94% 94% 94% 94% Dane liczbowe na podstawie: ^[7]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[8]

W Polsce ponad 90% upraw znajduje się na Lubelszczyźnie. Od pewnego czasu znów cieszy się popularnością, jako surowiec na paszę, mąkę i kaszę niezawierającą glutenu, a więc przydatną dla osób uczulonych na tę substancję. Chętnie spożywany też przez wegetarian, gdyż posiada wszystkie aminokwasy egzogenne^[9][6].

Nazwa

Zobacz hasło amarant w Wikisłowniku

Łacińska nazwa rośliny jest źródłem nazwy barwy amarantowej, koloru wypustek przy kołnierzach jednego z historycznych polskich mundurów wojskowych. Używa się też zamiennie określenia barwy szkarłatnej.

Przypisy