Ch'iti ch'uspi (Nematocera) nisqakunaqa kuyaylla waqrachayuq, kuyaylla iskaylla raprayuq palamakunam. Aswan rikch'aqkunaqa yawartam ch'unqan. Qirisankunaqa yakupim kawsan.
Kaymi huk rikch'aqninkuna:
Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Ch'iti ch'uspi.
Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Ch'iti ch'uspi
Ch'iti ch'uspi (Nematocera) nisqakunaqa kuyaylla waqrachayuq, kuyaylla iskaylla raprayuq palamakunam. Aswan rikch'aqkunaqa yawartam ch'unqan. Qirisankunaqa yakupim kawsan.
Huk rikch'aqkunaKaymi huk rikch'aqninkuna:
Qhiti / sankudu (Culicidae) Wanwan (Culex spp.) Wiruti qhiti / wiruti sankudu (Anopheles spp.) Titira (familia Psychodidae: Lutzomyia, Phlebotomus)
Tekst üüb Öömrang Magen (Nematocera) san en onerkategorii faan twiijüget insekten (Diptera).
Anisopodidae - Axymyiidae - Bibionidae - Blephariceridae - Bolitophilidae - Canthyloscelididae - Cecidomyiidae - Ceratopogonidae - Chaoboridae - Chironomidae - Corethrellidae - Culicidae - Deuterophlebiidae - Diadocidiidae - Ditomyiidae - Dixidae - Hesperinidae - Keroplatidae - Lygistorrhinidae - Mycetophilidae - Nymphomyiidae - Pachyneuridae - Pediciidae - Perissommatidae - Psychodidae - Ptychopteridae - Rangomaramidae - Scatopsidae - Sciaridae - Simuliidae - Tanyderidae - Thaumaleidae - Tipulidae - Trichoceridae - Valeseguyidae ... an noch flooken muar
– Saamlang faan bilen of filmer
Wikispecies hää en artiikel tu: Mbu ni wadudu wadogo wa nusuoda Nematocera katika oda Diptera (yaani “wenye mabawa mawili”). Kwa asili jina hili limetumika kwa wadudu wa familia Culicidae, lakini kwa sababu spishi nyingi za Nematocera hazina majina ya Kiswahili, “mbu” linapendekezwa kama jina kwa Nematocera wote. Nusuoda nyingine ya Diptera, Brachycera, inashirikisha nzi na jamaa wao. Spishi ndogo za Nematocera huitwa usubi au visubi.
Diptera wote wana mabawa mawili tu yaliyopo kwa mesotoraksi. Mabawa ya nyuma ya asili yamepunguzika na kubadilika kuwa virungu (halteres) ambavyo vinasaidia mdudu ajue mkao wake na mabadiliko ya mwelekeo (kama aina ya gurudumu tuzi). Vipapasio vya Nematocera ni virefu kiasi na vina mapingili mengi kuliko Brachycera. Madume ya spishi nyingi zinabeba nywele nyingi juu ya vipapasio. Sehemu za kinywa za mbu zimetoholewa kwa kufyunza. Mara nyingi zinaweza kudunga, k.m. katika spishi zinazofyunza damu.
Spishi za mbu zinazojulikana sana ni zile ambazo hufyunza damu. Ni majike ambao wanafyunza damu, kwa sababu lazima wakuze mayai. Madume na spishi nyingine za mbu hufyunza mbochi au utomvu. Mbu waladamu hurithisha magonjwa mara nyingi, k.m. malaria (spishi za anofelesi (Anopheles)), homanyongo, homa ya vipindi, chikungunya (spishi za Aedes) na matende (spishi za kuleksi (Culex)).
Lava wa spishi nyingi zaidi huishi katika maji ambapo hula viani, bakteria na vijidudu wengine. Lava waambua ngozi mara nne kabla ya kuwa bundo. Akikomaa bundo aelea juu ya maji au apanda juu ya mmea wa maji na mdumili atoka.
Bibionomorpha/ Bibionidae (Bibio lanigerus)
Culicomorpha/Culicidae (mbu wa homanyongo Aedes aegypti)
Culicomorpha/Culicidae (kuleksi mabaka-matanoCulex quinquefasciatus)
Culicomorpha/Simuliidae (kisubi mweusi Simulium sp.)
Psychodomorpha/ Psychodidae (kisubi-nondo Psychoda sp.)
Psychodomorpha/ Psychodidae (kisubi-homa Phlebotomus pappatasi)
Ptychopteromorpha/ Ptychopteridae (Ptychoptera contaminata)
Tipulomorpha/Tipulidae (Tipula fascipennis)
Makala hii kuhusu mdudu fulani bado ni mbegu. Mbu ni wadudu wadogo wa nusuoda Nematocera katika oda Diptera (yaani “wenye mabawa mawili”). Kwa asili jina hili limetumika kwa wadudu wa familia Culicidae, lakini kwa sababu spishi nyingi za Nematocera hazina majina ya Kiswahili, “mbu” linapendekezwa kama jina kwa Nematocera wote. Nusuoda nyingine ya Diptera, Brachycera, inashirikisha nzi na jamaa wao. Spishi ndogo za Nematocera huitwa usubi au visubi.
Diptera wote wana mabawa mawili tu yaliyopo kwa mesotoraksi. Mabawa ya nyuma ya asili yamepunguzika na kubadilika kuwa virungu (halteres) ambavyo vinasaidia mdudu ajue mkao wake na mabadiliko ya mwelekeo (kama aina ya gurudumu tuzi). Vipapasio vya Nematocera ni virefu kiasi na vina mapingili mengi kuliko Brachycera. Madume ya spishi nyingi zinabeba nywele nyingi juu ya vipapasio. Sehemu za kinywa za mbu zimetoholewa kwa kufyunza. Mara nyingi zinaweza kudunga, k.m. katika spishi zinazofyunza damu.
Spishi za mbu zinazojulikana sana ni zile ambazo hufyunza damu. Ni majike ambao wanafyunza damu, kwa sababu lazima wakuze mayai. Madume na spishi nyingine za mbu hufyunza mbochi au utomvu. Mbu waladamu hurithisha magonjwa mara nyingi, k.m. malaria (spishi za anofelesi (Anopheles)), homanyongo, homa ya vipindi, chikungunya (spishi za Aedes) na matende (spishi za kuleksi (Culex)).
Lava wa spishi nyingi zaidi huishi katika maji ambapo hula viani, bakteria na vijidudu wengine. Lava waambua ngozi mara nne kabla ya kuwa bundo. Akikomaa bundo aelea juu ya maji au apanda juu ya mmea wa maji na mdumili atoka.
De meezjs, meuzjn of muggn (Nematocera) zyn 'n oendrorde van de twêevleuglign mê dinne gesigmenteerde voelsprietn en mêest larvn die in 't woatre leevn. Doaby ôorn de stikmeezjs (Culicidae), langpôotmuggn (Tipulidae), knuttn (Ceratopogonidae), krieblmeezjs (Simuliidae).
Meezjs zyn typiesch gekenmerkt deur droadvormige, gesigmenteerde voelsprietn die ook pluumachtig kunn zyn by sommigte vintjes. De Nematocera zyn e parafyleetiesche suborde, omda êen van de famieljes (Anisopodidae) blykboar e zustre-takson van de vliegn (Brachycera) is; 'n alternatieve klassifiekoasje ê vôorngesteld gewist woarin da de famielje Nymphomyiidae (tradiesjonêel geklasseerd by de Blephariceromorpha) verplatst is no zyn eign oendrorde, de Archidiptera, en ol d' oovrebluuvnde meezje-famieljs geplatst wordn in 'n oendrorde genoamd Eudiptera; echtre zyn de Eudiptera ook parafyleetiesch, en die klassifiekoasje is nie algemêen anveird. Vor e grôot stik te dankn an ze lange geschiednisse bluuft de noame Nematocera nog altyd in gebruuk.
De larvn leevn mêesta in 't woatre en z' ên e duudlikke kop mê moenddêeln die kunn angepast zyn vo fieltre-voedienge. De lyvn en de pôotn van de vulwassn insektn zyn geweunlik styf lank, en die twêevleuglign ên e reedlik lank achterlyf.
Veele sôortn vormn poariengszwermn van vintjes, en in sommigte van de deeze is de wedyvre vo de wuuvetjes geweldig. Aloewêl da veele sôortn (lik larvn) sterk verboenn zyn mê woatre, kutr ook binn e zeifste famielje mêer behoefte zyn no drôogre leefgebiedn.
De meezjs, meuzjn of muggn (Nematocera) zyn 'n oendrorde van de twêevleuglign mê dinne gesigmenteerde voelsprietn en mêest larvn die in 't woatre leevn. Doaby ôorn de stikmeezjs (Culicidae), langpôotmuggn (Tipulidae), knuttn (Ceratopogonidae), krieblmeezjs (Simuliidae).
Meezjs zyn typiesch gekenmerkt deur droadvormige, gesigmenteerde voelsprietn die ook pluumachtig kunn zyn by sommigte vintjes. De Nematocera zyn e parafyleetiesche suborde, omda êen van de famieljes (Anisopodidae) blykboar e zustre-takson van de vliegn (Brachycera) is; 'n alternatieve klassifiekoasje ê vôorngesteld gewist woarin da de famielje Nymphomyiidae (tradiesjonêel geklasseerd by de Blephariceromorpha) verplatst is no zyn eign oendrorde, de Archidiptera, en ol d' oovrebluuvnde meezje-famieljs geplatst wordn in 'n oendrorde genoamd Eudiptera; echtre zyn de Eudiptera ook parafyleetiesch, en die klassifiekoasje is nie algemêen anveird. Vor e grôot stik te dankn an ze lange geschiednisse bluuft de noame Nematocera nog altyd in gebruuk.
De larvn leevn mêesta in 't woatre en z' ên e duudlikke kop mê moenddêeln die kunn angepast zyn vo fieltre-voedienge. De lyvn en de pôotn van de vulwassn insektn zyn geweunlik styf lank, en die twêevleuglign ên e reedlik lank achterlyf.
Veele sôortn vormn poariengszwermn van vintjes, en in sommigte van de deeze is de wedyvre vo de wuuvetjes geweldig. Aloewêl da veele sôortn (lik larvn) sterk verboenn zyn mê woatre, kutr ook binn e zeifste famielje mêer behoefte zyn no drôogre leefgebiedn.
De Muggen oder Müggen (Nematocera) sünd een vun de beiden Unnerornens mank de Tweeflunken (Diptera). De annere Unnerornen sünd de Flegen (Brachycera). De meisten Muggen sünd Insekten mit en zort un slank Lief, lange, dünne Been un fadenhaftige Föhlspriete mit allerhand Le'e dorin. Faken könnt se mit ehre Mundwarktüge steken un bieten. To de Muggen höört bi 45 Familien mit to. Dat gifft en Reeg vun Muggentaxa, de suugt Blood un dreegt Krankheiten over (Kiek bi Vekter). Dat sünd de Steekmuggen, Gnidden, Kriebelmuggen un Sandmuggen.
Steekmugge
Kriebelmugge
Gnidden
Langbeenmugge
Tuckmugge
Bottervagelmugge
Haarmugge
. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons. De Muggen oder Müggen (Nematocera) sünd een vun de beiden Unnerornens mank de Tweeflunken (Diptera). De annere Unnerornen sünd de Flegen (Brachycera). De meisten Muggen sünd Insekten mit en zort un slank Lief, lange, dünne Been un fadenhaftige Föhlspriete mit allerhand Le'e dorin. Faken könnt se mit ehre Mundwarktüge steken un bieten. To de Muggen höört bi 45 Familien mit to. Dat gifft en Reeg vun Muggentaxa, de suugt Blood un dreegt Krankheiten over (Kiek bi Vekter). Dat sünd de Steekmuggen, Gnidden, Kriebelmuggen un Sandmuggen.
Steekmugge
Kriebelmugge
Gnidden
Langbeenmugge
Tuckmugge
Bottervagelmugge
Haarmugge
Mögke zeen vlegendje insekten oete orde twieëvläögelige (Diptera) enne óngerorde mögke (Nematocera). Sómmige saorte lieke qua uterlik mieër op vlege, spinnen of zómmervlegen es op anger mögkesaorte.
'n Mögk is einveljig bekeken 'n primitieve versie van 'n vleeg en haet e klein, dun en fragiel lief, zès dun puuet, meistes twieë vaerechtige antèns womit hieël good gäör waorgenómme kan waeren en 'ne kleine kop mit döks 'n zichbaar zuugsnoet. 't Guuef waal saorte die get grótter waere, meh dees höbben ummer 'ne lankwirpige boew en meistes sprieterige puuet. Sómmige mögke, wie knutte, höbben aevel 'ne vleegechtigere boew, en waeren ouch waal zandjvlege geneump. Alle mögke höbbe 'n zuugsnoet, meh wiedeweg de meiste saorte kónne dao neet mit biete. De mögke die waal kónne biete behuuere toet versjillige femieljes, wovan die vanne staekmögke (Culicidae) óngetwiefeldj de bekèndjste is. Saorten oet dees femielje zeen ónger anger de malariamögke (Anopheles) die bieje miens indirek verantjwäördelik zeen veur mieër es e miljoean doeaj luuj de jaor. Ouch anger mögke kónne veur euverlas zörgen al kónne die neet biete, wie de lankpoeatmögke wovan de lerve graas aantaste, motmögke, die massaal kónnen opduke bie 'n gesprónge riolering en roewmögke die in hieël groeate zwerme kónne veurkómme die 't verkieër kónne hinjere. Daobaove bringk 't trille vanne vläögele vanne mögken e zoemendj geluid veurt, det door luuj döks es hinjerlik wuuertj ervare.
Mögke laeve van plantjesappe wie nectar en zeen vrie ónopvallendje insekte. De twieë vläögele waeren in rös achtere rögk gevajen en 't echels paar puuet is bie väöl saorte langer en stèk in rös nao achter. Dit duitj 'n mögk veur eventueel aanstörmendje vieënj waor te numme; inplaats dees te zeen veultj de mögk de lóchverstuuering mitte achterpuuet en vluueg snel eweg bie gevaor.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
