Thyme

Macierzanka karpacka

Macierzanka (Thymus L.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Obejmuje w zależności od ujęcia ok. 220^[3] lub ok. 350 gatunków^[4]. Występują w Europie (66 gatunków), północnej Afryce, w strefie umiarkowanego klimatu w Azji^[5] (na wschodzie sięgając po Japonię)^[4]. We florze Polski występuje 10 gatunków^[6]. Rośliny te rosną najczęściej w nasłonecznionych murawach i zbiorowiskach krzewinkowych, w miejscach suchych, piaszczystych lub skalistych, często na terenach górskich. Popularnym gatunkiem w uprawie jest macierzanka tymianek stosowana jako przyprawa. Kilka innych gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne^[4].

Morfologia

Pokrój

Rośliny zielne lub krzewinki o zwykle krótkiej, czasem tęgiej i drewniejącej łodydze, z której wyrastają cienkie odgałęzienia^[5]. Osiągają do 50 cm wysokości^[4].

Liście

Niewielkie, całobrzegie lub z kilkoma ząbkami^[5]. Silnie aromatyczne^[4].

Kwiaty

Zebrane w okółkach w gęste główki lub kłosy. Kwiaty na szypułkach. Kielich rurkowato-dzwonkowaty, 10-13 żyłkowy, dwuwargowy, w gardzieli z pierścieniem białych włosków. Górna warga kielicha prosta lub rozpostarta, trójząbkowa, ząbki trójkątne lub lancetowate. Dolna warga z dwoma szydlastymi ząbkami. Korona dwuwargowa, z górna wargą prostą. Dolna warga rozpostarta, trójząbkowa, z ząbkami równymi lub środkowym większym od bocznych. Pręciki cztery, z czego dwa dłuższe, dwa krótsze. Pylniki dwa, równoległe lub widlasto rozpostarte. Słupek na szczycie rozwidlony, z końcami szydlastymi, równymi lub nierównymi^[5].

Owoce

Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze rozłupki^[4]. Poszczególne rozłupki jajowate lub owalne, gładkie^[5].

Systematyka

W obrębie rodzaju wyróżnia się ok. 300^[5]–350^[4] gatunków, jednak według niektórych taksonomów wiele z nich należałoby raczej traktować jako taksony wewnątrzgatunkowe macierzanki piaskowej (Thymus serpyllum)^[5].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system system APG III z 2009)

Należy do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae) Lindl., która jest jednym z kladów w obrębie rzędu jasnotowców (Lamiales) Bromhead z grupy astrowych spośród roślin okrytonasiennych^[1].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamianae Takht., rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), podrząd Lamiineae Bessey in C.K. Adams, rodzina jasnotowate (Lamiaceae Lindl.), plemię Thymeae Bartl., podplemię Thyminae Coss. & Germ., rodzaj macierzanka (Thymus L.)^[7].

Gatunki flory Polski^[6]

• macierzanka austriacka (Thymus austriacus Bernh.)
• macierzanka cytrynowa (Thymus citriodorus Schreb.) – gatunek uprawiany
• macierzanka halna (Thymus alpestris Tausch ex A. Kern.)
• macierzanka karpacka (Thymus carpaticus Čelak.)
• macierzanka Marschalla (Thymus marschallianus Willd.)
• macierzanka nadobna (Thymus pulcherrimus Schur)
• macierzanka nagolistna (Thymus glabrescens Willd.)
• macierzanka pannońska (Thymus kosteleckyanus Opiz, syn. Th. pannonicus All)
• macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum L.)
• macierzanka wczesna (Thymus praecox Opiz)
• macierzanka zwyczajna (Thymus pulegioides L.)

Lista gatunków

Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju macierzanka.

Przypisy