Insects pollinate many of our crops, such as most orchard fruits, vegetables, and clover, which is an important livestock feed. Approximately a third of our food production depends on pollinator services, with insects, and particularly bees, doing most of the work (Buchmann & Nabham 1996, Free 1993, Ghazoul 2005, Klein et al. 2007). Most of the other direct services provided by insects are of relatively minor significance. While many people enjoy the honey produced by bee colonies, the use of insects themselves as food (entomophagy) is rather limited in humans (DeFoliart 1999, Menzel & D'Aluisio. 1998). Other insect products like lacquer and dyes from scale insects, beeswax, and silk from moth larvae support major industries, but none of these materials are essential to human welfare.
By far the most important benefits of insects to human societies are due to the ways they shape the world around us (Schowalter 2000, Waldbauer 2003). Without insects, most of our landscapes would look very different and would be much less hospitable to us and many other organisms. As herbivores, pollinators, and seed dispersers, insects have had an immense impact on the adaptive radiation of plants, particularly angiosperms (Grimaldi & Engel 2005). Their activities control many contemporary plant populations and affect the phenology and resource allocation of plants, thereby influencing the composition of plant communities (Weisser & Siemann 2000). Insects also participate in the decomposition of organic materials and thus facilitate the recycling of carbon, nitrogen, and other nutrients (Wardle 2002). In their absence, dung, carrion, dead wood, and leaf litter would accummulate in many terrestrial and aquatic environments. Many animals, including most vertebrates and spiders, rely heavily on insects in their diets, and as predators, parasitoids, and vectors of disease, insects control the populations of other animals (Thompson & Althoff 1999).
José Montero and Manuel Zumbado, both of the Costa Rican National Biodiversity Institute, INBio, explain how this crossroads between North and South America became a hotspot for evolutionary innovation, producing such spectacular specimens as Thysania agrippina, a moth so large that it’s often mistaken for….well, you’ll have to listen to find out!
Listen to the podcast on the Learning + Education section of EOL.
Dominating the biological spectrum with nearly a million known species, members of Insecta may represent as much as 90% of multicellular life on Earth. Though the incredible diversity of insects overwhelms any attempt at inclusive summarization, adult members of this class can be identified by the following characteristics: three pairs of legs; a segmented body including a head, thorax, and abdomen; and one pair of antennae. Most insects also have compound eyes, a trait exclusive to the phylum Arthropoda, to which the class Insecta belongs. Additionally, insects are the only known invertebrates capable of flight, and many species are equipped with one or two pairs of wings. A dizzying array of adaptations, from social behaviors and complex communication to metamorphic cycles and camouflaging mimicry, allow insects to inhabit nearly all environments and persist as one of the most integral aspects of their various ecosystems.
Insekte (Insecta) is 'n klas van die geleedpotiges (Arthropoda). Die klas bevat ongeveer 950 000 spesies en is verreweg die grootste klas van alle diere: ongeveer 70% van die byna 1 miljoen ontdekte diersoorte hoort tot die insekte.
Insekte het, nes ander geleedpotiges, gesegmenteerde liggame en gelede pote (vandaar die naam "geleedpotige") en haal asem deur middel van 'n trageëstelsel. Kenmerkend van insekte is hulle ses pote en sommige insekte het ook 'n duidelike eksoskelet. Die liggaam van 'n insek is in drie verdeel: die kop, borsstuk en agterlyf, alhoewel die verdeling nie altyd duidelik is nie. By sommige insekte is die dele saamgesmelt of is van die dele gesplete. Talle insekte het vlerke, behalwe die eerste verteenwoordigers van hierdie klas, die Apterygota en heelparty ander vorms wat dit later verloor het, soos die weeluise.
Insekte ontwikkel uit 'n eier en gaan deur verskillende stadiums voor hulle volwassenheid bereik, waaronder 'n papiestadium. Die diere kan baie verskil in hulle stadiums, soos 'n rusper wat 'n vlinder word. Insekte is Ecdysozoa en soos alle diere wat tot hierdie groep behoort vervel hulle om te kan groei.
Insekte lewe op land en in varswater, alhoewel daar 'n paar soorte is wat ook in seewater woon. Die vakgebied wat hom besig met die bestudering van insekte heet insektekunde, oftewel entomologie.
Sommige insekte is van groot nut vir die mens en word op groot skaal gekweek, soos bye (vir hul heuning) en sywurms (vir sy). Ander bestuif plante, beheer pesinsekte en dien as voedsel vir ander diere. Daar is ook insekte wat 'n plaag beskou word, soos dié wat gewasse beskadig of siektes oordra. Insekte speel ook 'n kosbare rol in biologie: navorsing oor die vrugtevlieg het 'n onskatbare bydrae tot genetika gelewer. Daar is ook insekte wat parasiete is, soos weeluise, luise of vlooie.
Kommunikasie tussen insekte vind plaas deur middel van geurstowwe of liggaamsgedrag. Dit is veral belangrik vir insekte soos bye, termiete en miere, wat sosiaal is. Hulle bou state waar net 'n koningin eiers lê en die dogters die werkers van die nes vorm.
Die volwasse moderne insekte wissel in grootte van 0,139 mm ('n dwergperdeby, Dicopomorpha echmepterygis) tot 56,7 cm (lang stokkieduiwel, Phobaeticus chani). Die uitgestorwe Meganeura, wat 300 miljoen jaar gelede gelewe het, was die grootste insek ooit, met 'n vlerkspan van 75 cm.
Baie insekte ontwikkel op 'n markwaardige manier - hulle neem vier verskillende vorme aan. Motte, kewers, bye en miere het ook so 'n lewensloop.
- Die eier is die eerste stadium in die lewe van die insek.
- Die ruspe broei uit die eier en word groot en vet.
- Wanneer dit uitgegroei is, bind die ruspe sy liggaam met sydrade vas aan ʼn tak en gooi sy vel af. Dan kom die derde vorm, die papie, te voorskyn.
- Na verloop van ʼn langer of korter tydperk kruip die skoenlapper uit die dop van die papie.
Party dele van die insek se huid is baie hard, soos die dop of voorvlerke van die liewenheersbesie en ander kewers. Ander dele is egter sag, veral die vliesagtige dele tussen die segmente van
die agterlyf, wat ons sien as ons die voorvlerke oplig.
Die huid van 'n insek bedek die hale liggaam en is sy uitwendige skelet, waaraan die spiere vasgeheg is. Dit bestaan hoofsaaklik uit ʼn waterdigte stof, chitien.
'n Insek het gewoonlik twee soorte oë: enkele oë, die sogenaamde ocelli, bo-op die kop, en 'n groot samegestelde oog aan elke kant van die kop. Die samegestelde oë is baie ingewikkeld. Hulle bestaan uit 'n groot aantal klein fasette, wet elkeen 'n uiters klein ogie is, met 'n lens en 'n soort netvlies,
byna soos ons oë, hoewel hul bouvorm verskil. Die getal fasette verskil van soort tot soort. Dit wissel tussen minder as tien in elke oog by party insekte en 4 000 by die huisvlieg, en tot 30 000 by party soorte naaldekokers. Ondanks hul ingewikkelde bou is hierdie samegestelde oë nie so doeltreffend soos die mens se oë in die vorming van 'n duidelike beeld nie. Hulle is nie in staat om te fokusseer nie. Hulle is egter baie gevoelig vir bewegings. Dit is die rede waarom dit so moeilik is om 'n vlieg te vang.
Behalwe die oë dra 'n insek nog 'n paar sintuigorgane op die kop: die voelhorings of antennae. Hulle dien veral as reukorgane. 'n Mannetjiemot vind die wyfie met sy reuksin; as sy voelhorings afgesny is, kan hy haar nie vind nie. Die bouvorm van die voelhorings wissel baie by verskillende soorte insekte. Hulle is soms draadvormig, of met knoppe, of met ingewikkelde vertakkings.
Die bors is in drie dele verdeel: prothorax, mesothorax, metathorax (hierdie woorde beteken voor-, middel- en agterbors). Elkeen dra 'n paar pote. Alle insekte het hierdie drie pare pote, nooit meer nie. 'n Spinnekop, met vier pare pote, is dus nie 'n insek nie. Die pote van insekte is gewysig om aan te pas by hul funksie. Die pote van insekte het gewrigte min of meer soos die mens se bene. Hoewel hul bouvorm baie verskil, word dieselfde benamings aan meeste van hul beendere toegeken.
Insekte het nie longe soos die mens nie. Hulle het ʼn baie ingewikkelde stelsel van lugbuise, of trageë, wat vertak en in alle dele van die liggaam en sy aanhangsels voorkom. Lug dring die trageë binne vanweë asemhalingsbewegings deur klein poortjies, die stigmata.
Die klas insekte word onderverdeel in sowat dertig ordes:
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Insek.
Wikispecies het meer inligting verwant aan: Insek
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir insek.Insekte (Insecta) is 'n klas van die geleedpotiges (Arthropoda). Die klas bevat ongeveer 950 000 spesies en is verreweg die grootste klas van alle diere: ongeveer 70% van die byna 1 miljoen ontdekte diersoorte hoort tot die insekte.
Insekte het, nes ander geleedpotiges, gesegmenteerde liggame en gelede pote (vandaar die naam "geleedpotige") en haal asem deur middel van 'n trageëstelsel. Kenmerkend van insekte is hulle ses pote en sommige insekte het ook 'n duidelike eksoskelet. Die liggaam van 'n insek is in drie verdeel: die kop, borsstuk en agterlyf, alhoewel die verdeling nie altyd duidelik is nie. By sommige insekte is die dele saamgesmelt of is van die dele gesplete. Talle insekte het vlerke, behalwe die eerste verteenwoordigers van hierdie klas, die Apterygota en heelparty ander vorms wat dit later verloor het, soos die weeluise.
Insekte ontwikkel uit 'n eier en gaan deur verskillende stadiums voor hulle volwassenheid bereik, waaronder 'n papiestadium. Die diere kan baie verskil in hulle stadiums, soos 'n rusper wat 'n vlinder word. Insekte is Ecdysozoa en soos alle diere wat tot hierdie groep behoort vervel hulle om te kan groei.
Insekte lewe op land en in varswater, alhoewel daar 'n paar soorte is wat ook in seewater woon. Die vakgebied wat hom besig met die bestudering van insekte heet insektekunde, oftewel entomologie.
Sommige insekte is van groot nut vir die mens en word op groot skaal gekweek, soos bye (vir hul heuning) en sywurms (vir sy). Ander bestuif plante, beheer pesinsekte en dien as voedsel vir ander diere. Daar is ook insekte wat 'n plaag beskou word, soos dié wat gewasse beskadig of siektes oordra. Insekte speel ook 'n kosbare rol in biologie: navorsing oor die vrugtevlieg het 'n onskatbare bydrae tot genetika gelewer. Daar is ook insekte wat parasiete is, soos weeluise, luise of vlooie.
Kommunikasie tussen insekte vind plaas deur middel van geurstowwe of liggaamsgedrag. Dit is veral belangrik vir insekte soos bye, termiete en miere, wat sosiaal is. Hulle bou state waar net 'n koningin eiers lê en die dogters die werkers van die nes vorm.
Die volwasse moderne insekte wissel in grootte van 0,139 mm ('n dwergperdeby, Dicopomorpha echmepterygis) tot 56,7 cm (lang stokkieduiwel, Phobaeticus chani). Die uitgestorwe Meganeura, wat 300 miljoen jaar gelede gelewe het, was die grootste insek ooit, met 'n vlerkspan van 75 cm.
Los inseutos o inseutos (Insecta) son una clase d'animales Invertebraos del filu de los atrópodos, carauterizaos por presentar un par d'antenes, tres pares de pates y dos pares de nales (que, sicasí, puen amenorgase o faltar). La ciencia qu'estudia los inseutos denomínase entomoloxía. El so nome provién del llatín insectum , calcu del griegu ἔντομα, 'cortao en mediu'.
Los inseutos entienden el grupu d'animales más diversu de la Tierra, con aprosimadamente un millón d'especies descrites, más que tolos demás grupos d'animales xuntos, y con estimaciones d'hasta 30 millones d'especies ensin describir, colo que, potencialmente, representaríen más del 90 % de les formes de vida del planeta. Otros estudios de más recién rebaxen la cifra d'inseutos por afayar a ente 6 y 10 millones.
Los inseutos puen atopase en cuasi tolos ambientes del planeta, anque solo un pequeñu númberu d'especies afíxose a la vida nos océanos. Hai aprosimadamente 5000 especies d'odonatos (libélules, caballinos del diablu), 20 000 d'ortópteros (saltapraos, grillos), 120 000 de lepidópteros (caparines y poliyes), 120 000 de dípteros (mosques, mosquitos), 82 000 de hemípteros (chinches, pulgones, billorios), 350 000 de coleópteros (escarabayos, maruxos), y 110 000 especies de himenópteros (abeyes, aviespes, formigues).
Los inseutos nun presenten sólo una gran diversidá, sinón que tamién son increíblemente abondoses. Dalgunos formigueros contienen más de 20 millones d'individuos y calcúlase qu'hai 1015 formigues viviendo sobre la Tierra. Na selva amazónica envalórase qu'hai unes 60 000 especies y 3,2 x 10⁸ individuos por hectárea. Envalórase qu'hai 200 millones d'inseutos por cada ser humanu.
Artrópodos terrestres tales como los ciempiés, milpiés, escorpiones y arañes confundise de cutiu colos inseutos por cuenta de que tienen estructures corporales similares, pero son fácilmente estremables, una y bones los inseutos presenten tres pares de pates, ente que los escorpiones y les arañes tienen cuatro pares y escarecen d'antenes, y los ciempiés y milpiés tienen munchos pares de pates.
Inseutos
Subclás Archaeognatha
Subclás Dicondylia
Subclás Pterygota
Həşəratlar və ya Cücülər (lat. Insecta) — Buğumayaqlılar (lat. Arthropoda) tipinə aid olan sinif. Cücülərin 1 milyona yaxın növu məlumdur. Yer kürəsinin demək olar ki, hər bir ekosistemində mövcuddur. Heyvanlar aləminin təqribən 80%-ni təşkil edən cücülər 30-a qədər dəstəni əhatə edir.Ənənəvi təsnifata uyğun olaraq çoxayaqlılarla birlikdə traxeyatənəffüslülər yarımtipinə aiddir.
Zooloji nomenklaturanın Beynəlxalq kodeksi növ, cins, fəsilə və onlar arasındakı adlara tətbiq olunur, lakin Insecta kimi qeyri - tipik adlara tətbiq olunmur. Bunun nəticəsində elmi ədəbiyyatda “İnsecta” termini müxtəlif taksonlar üçün istifadə edilmişdir. Aristotelin dövründən bu ad quru buğumayaqlılarına (altıayaqlılar, hörümçəkkimilər və s.) tətbiq edilir, lakin xərçəngkimilər üçün istifadə edilmirdi. Linney isə xərçəngkimiləri də İnsectaya aid etmişdi. Belə ki, Linneyə görə bu taksona Arthropoda (buğumayaqlılar) uyğun gəlir. J.B.Lamark İnsecta sinfinə yalnız qanadlı həşəratları (hətta hamısını deyil) daxil edirdi. Müasir dövrdə “İnsecta” termininin altıayaqlılar mənasında istifadəsi daha ənənəvi hesab olunur.Həşəratda bədən bir-birindən aydın seçilən 3 hissədən ibarətdir: baş (caput), döş (thorax) və qarın (abdomen). Baş hissə buğumların (5 ədəd) möhkəm birləşməsindən əmələ gələn kəllə qutusundan ibarət olub, ağız orqanlarına və bığcıqlara, bir cüt mürəkkəb və ya fasetli gözə və gözcüklərə malikdir. Döş bədənin ikinci hissəsi olub, 3 buğumdan ibarətdir. Hər bir buğumunda bir cüt ayaq vardır. Qanadlı həşəratda isə orta və dal döşün hər biri cüt qanada malikdir. Heyvanlar aləmində "uçma" ilk dəfə bu qrupda ortaya çıxmışdır, ancaq cücülərin qanadları, quşların qanadlarından fərqli quruluşdadır. Qarın bədənin üçüncü hissəsi olub, buğumludur və yetkin formada ayaqlardan məhrumdur. Qarın hissənin döşlə birləşməsi müxtəlifdir. Bu müxtəliflikdən asılı olaraq onlarda oturan, saplaqlı və asılqan qarın formaları vardır. Dəri örtüyü 3 qatdan -kutikula, hipoderma və bazal pərdədən ibarətdir. Əzələ sistemi mürəkkəb quruluşlu olub, əsasən eninəzolaqlı əzələlərdən ibarətdir. Həşəratın ali formalarında əzələ sistemi olduqca maraqlıdır və qanadlar saniyədə 300-1000 vurmaq qabiliyyətinə malikdir. Belə əzələlər iti əzələlər adlanır. Tənəffüs sistemi çoxlu miqdarda hava aparan borulardan, traxeya və traxeollardan ibarətdir. Qan-damar sistemi açıqdır. Qanı (hemolimfa) maye plazmadan və hemositlər adlanan qan cisimciklərindən ibarətdir. Plazma adətən sarımtıl və ya yaşılımtıl rəngli, bəzən də rəngsiz olur. İfrazat funksiyasını malpigi boruları yerinə yetirir. Cazibədar və ya itələyici qoxu, şam, zəhər, ipək, yağ, tüpürcək, antikoagülan maddə kimi bir çox maddəni ifraz etmək üzrə xüsusiləşmiş çox sayda vəzi vardır. Duyğu orqanları və sinir sistemi yaxşı inkişaf etmişdir. Bir çox qrupda, xüsusi vəzifələri olan duyğu orqanlarına rast gəlinir. Ovlanmaq və ya ovçularından qorunmaq üçün son dərəcə müvəffəqiyyətli uyğunlaşmalar qazanmışlar. Rənglənmələri böyük müxtəliflik göstərir. Bəzilərində gecələr işıq saçma xüsusiyyəti var. Cücülər bir qayda olaraq yumurta qoymaqla çoxalarırlar və əksəriyyətinin inkişafında bir metamorfoz olur. Bəzi qruplarda koloniya halında ictimai həyat nümunələri görünür. Həyat və qidalanma şəkillərinə görə, ağız, bığcıq və ayaq strukturları fərqlidir[1]
Hazırda Azərbaycanda 29 dəstəyə aid 13 mindən çox həşərat növü müəyyən edilmişdir. Bu növlərdən 370-i elm üçün, 800-ü keçmiş SSRİ faunası üçün, 1700 – dən çoxu Cənubi Qafqaz və Qafqaz faunası üçün yeni növ olmuşdur. Azərbaycan faunası üçün göstərilən yeni həşərat növlərinin 60 % - dən çoxu ilk dəfə institutumuzun entomoloji laboratoriyalarının əməkdaşları tərəfindən qeyd edilmişdir. Eyni zamanda müəyyən olunmuşdur ki, respublika faunasında 600 - ə qədər endemik və relikt həşərat növü mövcuddur. Ümumilikdə Azərbaycanda 71 növ həşərat Azərbaycanın “Qırmızı Kitabı”nın II nəşrinə daxil edilmişdir.
Həşəratlar sinfinin təkamülü məsələsi bir çox çətinliklərlə üzləşir. Əsas problem həşəratların filogenetik münasibətini müəyyənləşdirməyə imkan verə biləcək daşlaşmış qalıqların olmamasıdır. Həşəratların ən yaxın qohumu morfoloji müqayisələr əsasında (xüsusilə də traxeya tənəffüs sistemi) ənənəvi olaraq çoxayaqlılar hesab olunur. Bu nöqteyi nəzərə uyğun olaraq hər iki qrupu qeyri-tam bığlılar (Atelocerata) taksonunda birləşdirirdilər. Lakin genlərin ardıcıllğı əsasında filogeniyanın qurulması və son zamanlarda aparılmış morfoloji tədqiqatlar sübut edir ki, həşəratlar xərçəngkimilərə daha yaxındır. Bu filogenetik fərziyyənin tərəfdarları həşəratları və xərçəngkimiləri vahid bir taksonda (Pancrustacea) birləşdirdilər. Lakin xərçəngkimilər erkən kembri dövrünün (511 milyon il) qalıqlarından məlum olduqları halda Həşəratlar paleontoloji salnamədə erkən Devondan (410 milyon ilə yaxın) rast gəlinməyə başlayırlar. Beləliklə, xərçəngkimilərin və Həşəratların ümumi bir əcdaddan əmələ gəlməsi barədə fərziyyədə 100 milyon illik birara yaranır. Bu müddət ərzində Həşəratların qalıqlarının paleontoloji salnamədə olmamasını adətən bu qalıqların saxlanmaması ilə izah edirlər. Ən yeni morfoloji müqayisələr və genom ardıcıllığı əsasında filogenetik rekonstruksiyalar göstərir ki, həşəratlar xərçəngkimilərin nəslindəndir. Bu fikir paleontoloji məlumatlara tam uyğun gəlir. Lakin xərçəngkimilər içərisində həşəratların ən yaxın qohumlarının aşkar edilməsi zamanı morfoloji və moleklulyar məlumatlar üst-üstə düşmür. Beləki, morfoloji məlumatlar həşəratların ali xərçəngkimilərlə əlaqəsinin olduğunu göstərir, molekulyar məlumatlar isə onların ya qəlsəməayaqlılar, ya remipediyalar, ya da ola bilsin ki, sefalokaridlərlə qohum olduğunu sübut edir. Son fərziyyəyə əsasən həşəratların təkamül budağı xərçəngkimilərdən Silur dövrünün sonu Devonun əvvəlində ayrılmışdır. Həşəratların primitiv əcdadları 350 milyon il əvvəl Devon dövründə, və ya ola bilsin ki, ondan da əvvəl mövcud olmuşdur. Ən qədim həşəratlar Devon dövründən məlum olan Rhyniognatha hirsti (410 milyon il) və Strudiella devonica (385—360 milyon il) növləridir. Qədim həşəratlara həmçinin karbon qalıqlarında (300 milyon ildən artıq) tapılmış və tamamilə ölüb getmiş dəstələr Archodonata və Protodonata, Palaeodictyoptera, Diaphanopterodea, Hypoperlida, Megasecoptera, Miomoptera və geraridlərə aiddir.Həşəratların təkamül tarixi başqa heyvanların və bitkilərin tarixi ilə, onların quru mühitini zəbt etmələri və yeni biosenozlarda əmələ gələn yeni ekoloji layların istifadəsi ilə bağlıdır. Öz təkamül inkişafları müddətində həşəratlar yeni formalar əmələ gətirmişlər. Bu formaların bir çoxu uzun müddətli mövcudiyyətdən sonra ölüb getmişdir. Ölüb getmiş formaların bəziləri nəhəng ölçüləri ilə fərqlənmişlər. Məsələn, Mazothairos (Palaeodictyoptera) qanadları açıq halda 55 см-ə çatırdı. Protodonata dəstəsinə Yer tarixinin ən iri həşəratları daxil olmuşdur. Meganeura monyi Fransada tapılmışdır, ölçüsü qanadları açıq halda 75 sm olmuşdur. Daş kömür dövründən olan Megatypus və Perm dövründən olan Meganeuropsis permiana (США) qanadları açıq halda 71 sm-dək olmuşlar. Bunövlərin əksəriyyətinin yalnız qanad fraqmentləri, bir neçəsinin isə bədəninin başqa hissələrinin izləri (iri çənəli və iri gözlu baş, döş və həmçinin uzun qarıncıq) tapılmışdır. Paleodiktiopteroidlər-sancıcı-sorucu ağız aparatına malik iri Həşəratlar (50 sm-dək) olub, 320-220 milyon il bundan əvvəl geniş yayaılmış qrupudur. Protorthoptera dəstəsinin nümayəndələri Perm dövrünədək adi növlər olmuşlar. Bunlar yeniqanadlı həşəratların qazıntı halında tapılmış ən qədim növləridir. Onlar üçün dərivari ön qanadlar, arxa qanadların iri anal sahəsi və yaxşı inkişaf etmiş gəmirici ağız aparatı səciyyəvidir. Karbon dövrünün sonundan Yura dövrünün əvvəlinədək Miomoptera dəstəsi (bulaqçılara bənzər uzun qanadlı xırda həşəratlar) mövcud olmuşdur. Bunlar tam çevrilmə ilə inkişaf edən Həşəratlar qrupunun ən primitiv və ən qədim dəstəsidir.
Həşəratların bədəni 3 hissəyə ayrılır: baş, döş və qarıncıq. Hər buğum 4 hissəyə ayrılır - üst yarımhalqa (tergit), alt yarımhalqa (sternit), yan divarlar (pleyritlər). Bədənin üstü dorsal hissə, altı ventral hissə adlanır. Həşəratları başqa heyvanlardan fərqləndirən əsas xüsusiyyət bədən və ətrafların xarici örtüyü olan xitin ekzoskeletin olmasıdır. Bədəni örtən kutikula möhkəm xarici skelet əmələ gətirdiyi halda yumşaq və nazikdir. Möhkəm xarici skelet bədəni mexaniki təsirlərdən, qurumaqdan qoruyur və deformasiya müqavimətini artırır. Lakin onun bəzi çatışmazlıqları da vardır (məsələn, qabıqdəyişmə ilə əlaqədar yüksək enerji sərfi). Bədən örtüyünün üstündə adətən müxtəlif çıxıntılar, büküşlər, tikanlar, pulcuqlar, qıllar, xırda tükcüklər-xetoidlər olur. Kutikulaya həmçinin hərəkətli dəri tükcükləri – xetalar da aiddir. Həşəratların növ müxtəlifliyinin zənginliyinin bir neçə səbəbi vardır. Hər şeydən əvvəl bunlar tipik quru orqanizmləri olub, quru həyat tərzinə çox gözəl uyğunlaşmışlar. Həşəratların bütün quruluşu onları qurumaqdan qorumaq və rütubətə qənaətlə əlaqədardır. Epikutikula, bədən örtüyü üzərindəki nazik mumabənzər qat, suyun buxarlanmasının qarşısını alır. Traxeya tənəffüsü rütubətə qənaət baxımından ağ ciyərlərə nisbətən daha səmərəlidir. Belə ki, nəfəs dəlikləri ölçülərinə görə çox kiçikdir və qapanmaq qabiliyyətinə malikdirlər. İfrazat sistemi malpigi boruları ilə təmsil olunmuşdur və sidik turşusu kristalları əmələ gətirirlər. Arxa bağırsaqda ekskrementlərdən suyu sorub yenidən bədən boşluğuna qaytaran xüsusi rektal vəzlər vardır. Bir çox həşəratlarin yumurtaları da həmçinin rütubət itkisinə qarşı yaxşı qorunur. Beləliklə, həşəratlar quruda yaşamanın ən başlıca problemi olan su itkisinin öhdəsindən müvəffəqiyyətlə gəlirlər. _.jpg)
Həşəratların bədən rəngi çox müxtəlif, struktur və piqment rəngləri fərqli olur. Struktur rəngi kutikulanın səthi strukturunun işiğın interferensiyası, difraksiya və dispersiyası nəticəsində metallik parlaqlıq yaradanbir sıra spesifik xüsusiyyətləri ilə (mikroskopik qabırğalar, lövhələr, pulcuqlar və s.) əlaqədardır. Piqment rənglər isə çox zaman kutikulada, bəzən isə hipoderma və ya piy cisminin hüceyrələrində olan piqmentlərlə əlaqədardır. Əksər həşəratlarda hər iki tip rəngin birləşməsi müşahidə edilir. Həşəratların çoxunda bədənin müxtəlif hissələrində parlaq naxışlar olur. Əsas etibarilə gündüz həyat tərzi keçirən və bitki substratı ilə əlaqəli olan həşəratların rəngi parlaq olur. Torpaq üzərində hərəkət edən və ya gecə həyat tərzi keçirən çox növlər üçün eynitonlu və əsasən tünd rəng səciyyəvidir. Bədən rəngi ya bir rəngdən, ya da bir neçə (2-3, nadir hallarda daha çox) rəngin qarişiğindan ibarət ola bilər. Ümumi fonda ləkələr, zolaqlar və ya hər hansı başqa naxış ola bilər.
İnsecta sinfinin nümayəndələrinin ölçüləri çox müxtəlifdir. Müasir dövrdə yaşayan ən iri Phobaeticus chani göstərməsidir. Onun Kalimantandan olan ən iri fərdinin uzunluğu 357 мм, ətrafları açılmış vəziyyətdə isə 567 мм-dir. Bəzi qazıntı halında olan taksonlar, məsələn meqanevralar 50 sm, qanadları açıq halda isə 70 sm ölçüdə olmuşlar. Böcəklər içərisində ən iri növlər herkules-böcək- 171 мм və Cənubi Amerikada yaşayantitan uzunbığıdır - 167 мм. Tizaniya aqripina sovkası dünyada ən böyük kəpənək olub, qanadları açıq halda ölçüsü 28 см-dir. Ən böyük gündüz kəpənəyi isə kraliça Aleksandra ornitopterasıdır (Ornithoptera alexandrae). Bu növündişi fərdinin qanadları açıq halda ölçüsü 27,3 см-dir. Avstraliya və Yeni Qvineyada yaşayan Coscinocera hercules növünün dişi fərdi həşəratlariçərisində ən böyük qanad sahəsinə malikdir-263,2 sm². Attacus atlas da ən böyük kəpənəklər sırasına aiddir. Bu kəpənəyinən iri fərdlərinin qanadları açıq halda ölçüsü 24 sm-ə çatır. Həşəratlar aləminin ən xırda nümayəndələri isə Chalcidoidea fəsiləüstünə daxil olan mimaridlər (Mymaridae) fəsiləsinin nümayəndəsi olan Dicopomorpha echmepterygis parazitoididir. Onun bədəninin təxmini ölçüsü 0,139 мм-dir. Həmçinin Nanosellini (Ptiliidae) tribasına aid uzunluğu cəmi 1mm olan qələmqanadlar da xırda həşəratlara aiddir. Onların içərisində Scydosella musawasensis (300 mkm), Vitusella fijiensis (310 mkm), Nanosella fungi (0,25 mm) kimi böcəklər də vardır. Beləliklə, ən iri məlum həşəratların xırda həşəratlardan 1500 dəfə böyükdürlər.
Həşəratların dünyada yayılması quru florasının, xüsusilə də çiçəkli bitkilərin yayılması ilə uyğunlaşır. Yalnız qütb vilayətləri və daimi buzlaqlarla örtülmüş yüksək dağ zirvələri həşəratlardan məhrumdur. Bununla belə Həşəratlar qarsız dağ zirvələri, quru səhralar, dərin mağaralar kimi qeyri-qonaqpərvər yerlərdə və həmçinin yeni əmələ gəlmiş vulkanik mənşəli adaların ekosistemlərində də rast gəlinirlər. Həşəratlar mülayim qurşaqlara nisbətən tropiklərdə daha çoxsaylı və zəngindirlər. Müxtəlif həşəratların yayıldığı arealların ümumi səciyyəsi üçün adətən iri quru ərazilərindən ötrü qəbul olunmuş adlardan istifadə edilir: Palearktika, Nearktika, Holarktika, Amfipasifik sektor, Efiopiya vilayəti, Oriental vilayət, Arktogeya, Neotropika və Avstraliya vilayəti. Həşəratların yayılmasını müəyyənləşdirən ən mühüm amil onların qida əlaqələridir. Bu xüsusilə fitofaqlar və parazitoid zarqanadlılar və ikiqanadlılara aiddir. Monofaqlar və dar oliqofaqların arealları isə qida bitkisi və ya şikarın yayılması ilə əlaqədardır. Bir çox növlər insanın iştirakı ilə demək olar ki, bütün dünyaya yayılmışıar. Bu ilk növbədə insanla bir yerdə yaşayan həşəratlar, insanın və ev heyvanlarının parazitləridir. Həmçinin kənd təsərrüfatı zərərvericiləri də bütün dünyada geniş yayılmışlar, lakin onların arealları adətən zədələdikləri bitkilər və iqlim şəraiti ilə məhdudlaşır. İnsanla əlaqədar olmayan həşəratlar içərisində də geniş yayılmış növlər vardır. Məsələn, ayıpəncəsi kəpənəyi Cənubi Amerikadan başqa bütün qitələrintropik və mülayim qurşaqlarında yaşayır. Əksər cinslər nəhəng areallara malikdir. Bununla yanaşı bir çox taksonlar ya endemikdirlər, ya da çox dar areala malikdirlər. Belə növlərə bir çox dağ və ada növləri aiddir. Bir çox növlər quru həyat tərzindən su həyat tərzinə keçmişlər. Suda yaşayan bəzi növlər də sürfələr suda həll olunmuş oksigenlə tənəffüs etsələr də, yetkin fərd quruda yaşayır. Bəzi həşəratlar, məsələn suölçən taxtabitilər (Hydrometridae, Gerridae) ətrafları vasitəsilə bədənlərini itələyərək su səthində həyəkət edirlər. Halobatidae fəsiləsinin nümayəndələri dənizdə rast gəlinir. Halobates cinsinin növləri isə okeanda sahildən yüzlərlə kilometr aralıda yaşayan yeganə həşəratlardır. Lakin suölçənləri əsil su həşəratları hesab etmək olmaz, çünki su səthində yaşasalar da onlar suyun üzünə qalxmış heyvan cəsədlərilə qidalanır, yumurtalarını isə suda üzən yosunlar, quş lələkləri və s. üzərinə qoyurlar. İnkişafları dəniz suyunda gedən əsil dəniz həşəratları isə ikiqanadlılara aid olan onlarla növlərdir. Yalnız Yaponiya sahillərində rast gəlinən Limonia monostromia ağcaqanadının bütün inkişaf tsikli dənizdə gedir. Sinantrop Həşəratlar böyük və rəngarəng qrup təşkil edir. Onlar insanın yaşayış yerlərində, təsərrüfat qurğularında, ərzaq anbarlarında və s. yerlərdə yaşayırlar.
Sinfin təsnifi müxtəlif ədəbiyyat mənbələrində fərqlidir. Sinif daxilində Archaeognatha və Dicondylia (Zygentoma + Pterygota) yarımsinifləri ayrılır. Qanadlı Həşəratlar Ephemeroptera + Odonatoptera + Neoptera kladlarına ayrılır. Yeniqanadlılar infrasinfində statusları hələ də müzakirə edilən (məsələn, Polyneoptera, Paraneoptera, Oligoneoptera yoxsa Holometabola) bir neçə kladda (koqorta, dəstəüstü) birləşən 30-dək dəstə ayrılır. Bütöv bir taksonunsistematik yeri barədə və ya ümumiyyətlə bu taksonun saxlanmasına ehtiyacın olub olmaması barədə müzakirələr hələ də davam edir. Məsələn, əvvəllər sərbəst dəstələr olan taxtabitilər və bərabərqanadlılar müasir dövrdə ümumi yarımsərtqanadlılar dəstəsində birləşdirilmişdir. Termitlər dəstəsi isə tarakanabənzərlər dəstəsinə daxil edilmişdir. Eyni zamanda yelpikqanadlılar (bəzən böcəklərlə birləşdirilirdi) və dəvədəlləyikimilər (tarakanlarla birləşdirilmişdi) müasir müəlliflər tərəfindən yenidən sərbəst dəstələr kimi baxılır.
Həşəratlar yer üzərindəki bütün heyvanların 90%-ni təşkil edirlər və biomüxtəliflikdə əvəzsiz rol oynayırlar. Bu onların növ müxtəlifliyi, biosenozlardakı yüksək sayıilə izah olunur. Fitofaq həşəratlar biokütlələrinə görə bütün digər bitkiyeyən heyvanlardan üstündürlər. Yırtıcı və parazitoid həşəratlar başqa orqanizmlərin sayının təbii tənzimində mühüm rol oynayırlar. Həmçinin həşəratlar bir çox onurğalı və onurğasız heyvanların qida zəncirinin mühüm halqasını təşkil edirlər.
.png)
Bitkilərin 80%-dən çoxu həşəratlar tərəfindən tozlandırılır. Bitki və heyvan qalıqları ilə qidalanan həşəratlar təbiətdə sanitar rolunu oynayır. Torpaqda yaşayan növlərin sürfə və imaqoları torpağın yumşalması və çürüntü ilə zənginləşməsinə səbəb olur.
Azərbaycanda ilk entomoloji tədqiqat işləri 1923-cü ildə təşkil olunmuş Mikrobiologiya institutunda aparılmışdır. A.V.Boqaçov (1951) Azərbaycanda Diplura, Thysanura, Odonata, Ephemeroptera, Blattodea, Mantoptera, İsoptera, Orthoptera, Phasmodea, Plecoptera, Embioidea, Dermaptera, Thysanoptera, Mallophaga, Anoplura, Hemiptera, Homoptera, Coleoptera, Diptera, Hymenoptera, Neuroptera, Mecoptera, Lepidoptera üzərində, S.P.Tarpinski Orthoptera üzərində, N.N.Akramovski Odonata, E.F.Miram Mantoptera və Orthoptera, A.N.Kiriçenko Hemiptera, Q.A.Sidorski Homoptera, İ.D.Babacanidi Buprestidae, F.A.Zaytsev Coleoptera, E.V. L.M.Axundova-Tuayeva İsoptera, A.İ.Argiropulo, E.İsayeva-Qurviç Aphaniptera, Axundov İ.A. Culicidae, E.Q.Qauzer Tabanidae, K.V.Arnoldi Formicidae, V.V.Nikolski Helicoverpa armigera, N.H.Səmədov (1963) - Coleoptera, R.M.Əffəndi (1971) Lepidoptera, B.Ə.Əhmədov (1982) Aphidiidae, S.Ə.Əliyev (1984) - Noctuidae, N.B.Mirzəyeva (1988) - Chrysomelidae, H.F.Quliyeva (1992) həşəratların ekologiyası və fiziologiyası, G.А.Mustafayeva (1990) Aphelinidae, V.Ə.Qədimov (1994)– Polistes, A.Ə.Abdinbəyova (1995) Braconidae, Z.Y.Musayeva (1996) Prunus cinsindən olan bitkilərin zərərvericilərini, A.A.Əliyev (1997) - İchneumonidae, L.M.Rzayeva – Chalcidoidea (2002), Z.M.Məmmədov (2004) zərərvericilərin entomofaqları, N.C.Vəzirov - Aphidiidae, Ş.Y.Abdullayeva, A.Piriyev -Lepidoptera, İ.S.Dropolyuk, C.A.Hidayətov, A.M.Atakişiyeva - Hemiptera, N.Q.Loginova - torpaq mezofaunası, G.Ə.Quliyev Habrobracon minicisinin bioloji mübarizədə rolu, H.Q.Qurbanov – qızılgözlər, Z.K.Rəsulova - Collembola, T.X.Şəmiyev - tut ipəkqurdu, üzərində tədqiqat işləri aparmış və maraqlı nəticələr əldə etmişlər. Hal-hazırda T.H.Məmmədova - mişarçılar, S.Ə.Hacıyeva – ayıcalar, kantaridlər, İ.A.Nuriyeva (2008) – karabidlər, X.Ə.Əliyev (2013), G.A.Hüseynzadə - arıkimilər, İ.Q.Kərimova (2013) – parazitoid-sahib münasibətləri, uzunbığ böcəklər, torqanadlılar, E.A.Hüseynova (2013) – parazitoid-sahib münasibətləri, qızıl böcəklər, Ş.M.Məhərrəmova (2016) yarpaqbükənlər, üzərində tədqiqat işləri aparırlar. Ümumilikdə AMEA Zoologiya institutunun Entomologiya şöbəsinə daxil olan “Həşəratların ekologiyası və fiziologiyası”, “Faydalı Həşəratların introduksiyası və bioloji mübarizəninelmi əsasları”, “Həşəratların fauna və sistematikası” laboratoriyalarında Collembola, Odonata, Mantoptera, Orthoptera, Hemiptera, Coleoptera, Diptera, Hymenoptera, Neuroptera dəstələrinin ayrı-ayrı fərilələri üzərində entomoloji tədqiqatlar aparılır. .png)
.png)
Bununla belə Azərbaycanda ətraflı tədqiqinə ehtiyac duyulan bir çox həşərat qrupları vardır, xüsusilə də Ephemeroptera, Gryllodea, Dermaptera, Formicidae, Tettigoniodea, Acridodea, Psocoptera, Homoptera, Coleoptera-nın bir çox fəsilələri, Strepsiptera ümumiyyətlə tədqiq edilməmişdir. İnstituta işə qəbul edilən və gələcəkdə də qəbul ediləcək istedadlı gənc kadrların öyrənilməmiş həşərat qruplarını ən müasir metodlarla tədqiq edəcəyinə və maraqlı nəticələr əldə edəcəklərinə inanırıq.
Həşəratlar və ya Cücülər (lat. Insecta) — Buğumayaqlılar (lat. Arthropoda) tipinə aid olan sinif. Cücülərin 1 milyona yaxın növu məlumdur. Yer kürəsinin demək olar ki, hər bir ekosistemində mövcuddur. Heyvanlar aləminin təqribən 80%-ni təşkil edən cücülər 30-a qədər dəstəni əhatə edir.Ənənəvi təsnifata uyğun olaraq çoxayaqlılarla birlikdə traxeyatənəffüslülər yarımtipinə aiddir.
An amprevaned zo loened divellkeinek eus skourrad an Artropoded, azonet gant ur c'horf rannet e tri fezh : ur penn div dastornell outañ, ur brusk c'hwec'h pav outañ, hag ur c'hof — ar c'hevnid n'int ket amprevaned eta.
En Devonian, war-dro 410 milion a vloavezhioù zo, e voe al loened c'hwec'hpavek kentañ ; er Glaouvezh (–360 m. a v.) e voe an amprevaned gwirion kentañ, en urzhadoù Hemiptera, Odonata, Orthoptera.
War-dro 5,5 milion a spesadoù amprevaned zo, da lavaret eo 70% eus ar spesadoù loened a zo war an Douar.
Ur milion hepken eus ar spesadoù amprevaned zo bet deskrivet gant ar skiantourien, pa 'z eus bet deskrivet 19 000 spesad pesked, 9 000 evn, 6 000 stlejvil, 4 500 bronneg ha 2 800 divelfenneg.
Rannet eo korf an amprevaned e teir lodenn goloet gant kitin : ar penn, ar brusk (pe toraks) hag ar c'hof (pe abdomen).
Tri re bavioù zo gant an amprevaned. En doare-se ez eus tu da verzout n'eo ket ar c'hevnid amprevaned met araknided.
Liesseurt eo reoliadur-emvagañ an amprevaned :
...
An amprevaned karrekaet koshañ adkavet a vefe eus marevezh an Devonian, da lâret eo war-dro 350 milion a vloavezhioù zo. Diaskell e oant.
Evit pezh a sell eus an amprevaned askellek koshañ adkavet e vefent bet karrekaet etre -325 ha -300 milion a vloavezhioù zo. Tennañ a raent d'an nadozioù-aer a-vremañ, gant un hed-eskell etre 40 ha 60 cm.
Studiet e vez an amprevaned gant an amprevanoniourien, hag an amprevanoniezh eo anv o skiant.
Coleoptera
387 000
Lepidoptera
157 000
Diptera
155 000
Hymenoptera
117 000
Hemiptera
104 000
Amprevaned all
80 000
Orthoptera
24 000
Debret e vez an amprevaned gant meur a loen, en o zouez un urzhad bronneged a vez graet an amprevanetaerien anezho, evel
Estreget bronneged a zebr amprevaned avat: bez ez eus ivez
An amprevaned zo loened divellkeinek eus skourrad an Artropoded, azonet gant ur c'horf rannet e tri fezh : ur penn div dastornell outañ, ur brusk c'hwec'h pav outañ, hag ur c'hof — ar c'hevnid n'int ket amprevaned eta.
En Devonian, war-dro 410 milion a vloavezhioù zo, e voe al loened c'hwec'hpavek kentañ ; er Glaouvezh (–360 m. a v.) e voe an amprevaned gwirion kentañ, en urzhadoù Hemiptera, Odonata, Orthoptera.
War-dro 5,5 milion a spesadoù amprevaned zo, da lavaret eo 70% eus ar spesadoù loened a zo war an Douar.
Ur milion hepken eus ar spesadoù amprevaned zo bet deskrivet gant ar skiantourien, pa 'z eus bet deskrivet 19 000 spesad pesked, 9 000 evn, 6 000 stlejvil, 4 500 bronneg ha 2 800 divelfenneg.
Els insectes (Insecta) són la classe predominant dels artròpodes. Estan classificats dins el subfílum o superclasse dels hexàpodes juntament amb els proturs, els col·lèmbols i els diplurs.[2] Els insectes són animals invertebrats i molts han desenvolupat la capacitat de volar. Són la forma de vida predominant en nombre d'espècies a la Terra i n'han colonitzat amb èxit tots els ambients tret dels mars, que molt abans de l'aparició dels insectes ja estaven poblats per altres grups d'artròpodes.
N'hi ha més d'un milió d'espècies[3][4][5] conegudes, més que la resta de grups d'animals en conjunt; realment, n'hi podria haver de sis a deu milions.[3][6][7] Hi ha descrites, aproximadament, 350.000 espècies de coleòpters, 160.000 de dípters,[8] 120.000 de lepidòpters , 110.000 d'himenòpters, 82.000 d'hemípters, 20.000 d'ortòpters i 5.000 d'odonats.
Els insectes són, a més de molt diversos, extremament abundants: s'estima que hi ha 200 milions d'insectes per cada ésser humà. Només de formigues, es calcula que a la Terra n'hi viuen almenys mil bilions (1015). En un dels ecosistemes més rics en diversitat, la selva amazònica, s'estima que hi ha unes 60.000 espècies i 3,2 x 108 individus per hectàrea; en un acre de sòl anglès hi ha gairebé divuit milions de coleòpters.[9]
La ciència que estudia els insectes s'anomena entomologia, nom que prové del terme grec έντομον "insecte" (etimològicament "en seccions").
El cos dels insectes està format per tres regions principals o tagmes: el cap, el tòrax i l'abdomen, recobertes per un exoesquelet quitinós.
L'exoesquelet és una cutícula quitinosa que recobreix el cos dels insectes i altres artròpodes. L'exoesquelet conté components rígids i resistents que compleixen un conjunt de funcions: protecció, excreció, suport, alimentació, percepció; en els insectes terrestres, actua també com una barrera per a evitar la dessecació. Segons el registre fòssil, l'exoesquelet va aparèixer per primera vegada durant el Cambrià, fa uns 550 milions d'anys, i la seva evolució ha estat clau per a la radiació adaptativa i la conquesta de gairebé tota mena de nínxols ecològics pels artròpodes en general i dels insectes en concret.
El cap o cèfalon és la regió anterior del cos; conté els ulls compostos, les antenes i les peces bucals. Hi ha formes del cap considerablement vàries entre els diversos insectes, però en la majoria de casos és fortament esclerotitzada (dura) i forma una estructura compacta denominada càpsula cefàlica.
El cap dels insectes està subdividit per sutures en diverses esclerites més o menys diferenciades, que varien en nombre entre els diferents grups. Típicament hi ha una sutura en forma de "Y" invertida que s'estén al llarg de la part dorsal i anterior del cap i es bifurca per sobre de l'ocel formant dues sutures divergents, que s'estenen cap avall pels costats anteriors del cap. La part dorsal d'aquesta sutura (la base de la "Y") és la sutura coronal i les dues branques anteriors són les sutures frontals.
D'altra banda, el cap dels insectes està constituït per una regió pre-oral i una regió post-oral. La regió pre-oral conté els ulls compostos, ocels, antenes i àrees facials, incloent-hi el labre. La part post-oral conté la mandíbula, les maxil·les i el llavi.
La majoria d'insectes tenen un parell d'ulls compostos relativament grans, situats dorsolateralment al cap. La superfície de cada ull compost està formada per un cert nombre d'àrees circulars o hexagonals denominades ommatidis, en un nombre que oscil·la entre uns pocs i uns milers; cada ommatidi és una única unitat visual. Cada ommatidi consisteix en una lent i un rabdòmer, que és un grup de cèl·lules receptores visuals posades en paral·lel o lleugerament girades; són capaces de distingir entre la presència i l'absència de llum i, en alguns casos, poden distingir els colors, però en general, tenen una baixa resolució d'imatge. La imatge que percep un artròpode és el conjunt de senyals dels múltiples ommatidis orientats en direccions diferents. Tanmateix, l'ull compost és capaç de detectar moviments ràpids, veu un ampli abast d'angle sòlid i, en alguns casos, percep la polarització de la llum.
Hi ha dos tipus bàsics d'ulls compostos:
Hi ha algunes excepcions dels casos anteriors. Alguns insectes tenen el que s'anomena un ull compost de lent simple, que és un cas intermedi entre l'ull compost de superposició i l'ull de lent simple que es troba en els animals d'ulls simples.
A més dels ulls composts, la majoria dels insectes tenen tres ulls simples o ocel·les situats a la part superior del cap, entre els ulls compostos.
Les antenes són apèndixs mòbils multiarticulats. Existeixen en nombre parell en els insectes adults i la majoria de les larves. Estan formades per un nombre variable d'artells denominats antenòmers. La funció de les antenes és eminentment sensorial; la funció tàctil és la principal, gràcies als pèls tàctils que recobreixen gairebé tots els antenòmers; també tenen funció olfactiva, gràcies a àrees olfactives en forma de plaques plenes de porus microscòpics distribuïdes sobre la superfície d'alguns antenòmers terminals; també tenen funció auditiva, i de vegades funció prensora durant la copulació per subjectar a la femella. Estan formades per tres parts, sent les dues primeres úniques i uniarticulades, mentre que la tercera comprèn un nombre variable d'antenòmers, que es denominen respectivament escap, pedicel i flagel o funicle.
Són peces mòbils que s'articulen a la part inferior del cap, destinades a l'alimentació; trituren, roseguen o masteguen els aliments sòlids o durs i absorbeixen líquids o semilíquids. Les peces bucals són les següents:
Les peces bucals dels insectes s'ha anat modificant en diversos grups per a adaptar-se a la ingestió de diferents tipus d'aliments i per diferents mètodes. Aquí se citen els tipus més diferenciats i interessants, escollits per a il·lustrar les diverses formes adoptades per parts homòlogues, i els diferents usos que tenen. Existeixen molts altres tipus, sovint estats intermedis entre alguns dels aquí citats.
El tòrax és la regió mitjana del cos i conté les potes i les ales (en alguns insectes adults no hi ha ales i en molts insectes immadurs i en alguns adults no hi ha potes). El tòrax consta de tres segments, protòrax, mesotòrax, i metatòrax; cada segment toràcic té típicament un parell de potes i meso i metatòrax un parell de les ales cadascun (quan estan presents); quan hi ha un sol parell d'ales, estan situades en el mesotòrax, excepte en els estrepsípters que solament conserven les ales metatoràciques; el protòrax mai no té ales.
El tòrax està unit al cap per una regió del coll, membranosa, el cèrvix. Hi ha generalment una o dues esclerites petites en cada costat del coll, les quals lliguen el cap amb el protòrax.
Cada segment toràcic està compost de quatre grups d'esclerites; el notum o not dorsalmente, les pleures als costats i l'esternum ventralmente. Qualsevol esclerita toràcica pot ser localitzat en un segment particular per l'ús de prefixos apropiats: pro-, meso- i meta-. Per exemple, el notum del protòrax es diu pronotum o pronot.
Els notum del mesotòrax i metatòrax estan freqüentment subdividits per sutures en dues o més esclerites cadascun. La pleura és l'esclerita portadora de les ales; forma un procés alar-pleural que serveix com a sustent per al moviment de l'ala.
A cada costat del tòrax hi ha dos obertures, una entre el protòrax i el mesotòrax i l'altra entre el meso i el metatòrax; són els estigmes, és a dir obertures externes del sistema traqueal.
Consisteixen típicament en els segments següents:
Les ales dels insectes són evaginacions de la paret del cos localitzades dorso-lateralment entre els notums i les pleures. La base de l'ala és membranosa, això fa possible els seus moviments.
Les ales dels insectes varien en nombre, grandària, forma, textura, nerviació, i en la posició en què són mantingudes en repòs. La majoria dels insectes adults tenen dos parells d'ales, situades en el meso i metatòrax com per exemple les papallones, mosques, etc.; alguns, com els dípters, tenen un sol parell (situat en el mesotòrax) i alguns no tenen ales (per exemple, les formes àpteres dels pugons, formigues obreres, puces, etc.)
En la majoria dels insectes les ales són membranoses i poden estar cobertes de petits pèls o escates; en alguns insectes les ales anteriors són engrossides, coriàcies o dures i en forma de beina o estoig, estructura coneguda com a èlitres (coleòpters).
La majoria dels insectes són capaços de doblegar les ales sobre l'abdomen quan estan en repòs; són els insectes neòpters ("ales noves"); però els grups més primitius, com els odonats i efemeròpters, no les poden plegar i mantenen les ales esteses cap en fora, o reunides damunt del cos; per aquesta raó reben el nom de paleòpters ("ales antigues").
Alguns insectes com grills i saltamartíns mascles, són capaços de produir un so característic amb les ales produït per fricció de les dues ales anteriors entre si, o les ales anteriors amb les potes posteriors.
Molts insectes com les mosques i abelles, mouen les ales tan ràpidament que produeixen un brunzit.
L'abdomen dels insectes té típicament 11 segments, però l'últim està molt reduït, de manera que el nombre de segments rarament sembla ser més de 10. Els segments genitals poden contenir estructures associades amb les obertures externes dels conductes genitals; en el mascle aquestes estructures es relacionen amb la còpula i la transferència d'esperma a la femella; i en les femelles estan relacionats amb l'oviposició. En l'extrem de l'abdomen pot haver-hi apèndixs, els cercs, que s'insereixen al segment 10.
L'aparell respiratori dels insectes està format per tràquees, una sèrie de tubs buits molt ramificats que en el seu conjunt formen en sistema traqueal; els gasos respiratoris circulen a través d'ell. Les tràquees s'obren a l'exterior a través dels estigmes o espiracles, en principi un parell en cada segment corporal; després van reduint progressivament el seu diàmetre fins a convertir-se en traqueoles que penetren en els teixits i aporten oxigen a les cèl·lules. En la respiració traqueal el transport de gasos respiratoris és totalment independent de l'aparell circulatori pel que, a diferència dels vertebrats, el fluid circulatori (hemolimfa) no emmagatzema oxigen.
Com en els altres artròpodes, la circulació és oberta i lacunar, i en els insectes està simplificada. El líquid circulatori és l'hemolimfa que omple la cavitat general del cos que per aquesta raó es denomina hemocel que està subdividida en tres sins (pericàrdic, perivisceral i perineural). El cor se situa en posició dorsal a l'abdomen dintre del sinus pericàrdic; té una vàlvula en cada metàmer que delimita diversos compartiments o ventrículs, cadascun d'ells amb un parell d'orificis o ostíols pels quals penetra l'hemolimfa quan el cor es dilata (diàstole). El cor es perllonga cap avant en l'artèria aorta per la qual surt l'hemolimfa quan el cor es contreu (sístole); sol ramificar-se per a distribuir l'hemolimfa a la regió cefàlica. Poden existir òrgans pulsàtils accessoris en diferents parts del cos, que actuen com cors accessoris i asseguren l'arribada de l'hemolimfa als punts més distals (antenes, potes).
L'aparell excretor dels insectes està constituït pels tubs de Malpighi. Són tubs cecs que suren en l'hemocel, d'on capten els productes residuals; desemboquen en la part final del tub digestiu on els residus són evacuats i eliminats amb la femta. Són capaços de reabsorbir aigua i electròlits, amb el que juguen un important paper en l'equilibri hídric i osmòtic. El seu nombre oscil·la entre quatre a més de cent. Els insectes són uricotèlics, és a dir, excreten principalment àcid úric. Excepcionalment, els tubs de Malpighi es modifiquen en glàndules productores de seda o òrgans productors de llum.
Alguns insectes tenen òrgans excretors addicionals i independents del tub digestiu, com les glàndules labials o maxil·lars, i els ronyons d'acumulació (cossos pericàrdics, nefròcits dispersos per l'hemocel, oenòits epidèrmics i cèl·lules de l'urat).
Molts insectes tenen òrgans molt refinats de percepció; en alguns casos els seus sentits poden percebre estímuls fora del rang de percepció dels sentits humans. Per exemple, les abelles poden veure la llum ultraviolada i captar els patrons de polarització de la llum, i les arnes mascle tenen un sentit especialitzat de l'olfacte que els ajuda a detectar les feromones de les femelles a molts quilòmetres de distància; les formigues poden seguir en la foscor els rastres olorosos deixades per les seves companyes.
A causa de la petita grandària i la simplicitat del seu sistema nerviós, el processament que puguin fer de les percepcions és molt limitat. Per exemple, en general s'accepta que la visió dels insectes ofereix molt baixa resolució dels detalls, especialment a grans distàncies.
Per una altra part són capaces de donar respostes sorprenentment ràpides enfront d'estímuls específics. Per exemple, el reflex de córrer dels escarabats de cuina al percebre en els seus cercs posteriors qualsevol moviment d'aire que delata la presència d'un perill al seu al voltant, o el reflex de les mosques i libèl·lules d'esquivar obstacles en ple vol a alta velocitat.
La majoria de les espècies d'insectes realitzen una reproducció sexual típica, tenen sexes separats, morfológicament diferenciats entre si, i han d'aparellar-se per a reproduir-se. No obstant això, existeixen espècies que poden reproduir-se sense còpula i, fins i tot, aquest pot ser el procés predominant de reproducció en diversos grups. Aquestes espècies es denominen partenogenètiques; es tracta d'un mecanisme de reproducció força estès en la majoria dels ordres de pterigots. També, malgrat que molt menys freqüent, existeixen espècies d'insectes que són hermafrodites, és a dir, duen els dos sexes funcionals en el mateix individu (com per exemple Icerya purchasi i Perla marginata).
Un bon exemple d'espècie partenogenética és el de l'insecte bastó Dixppus morosus. Els mascles en aquesta espècie són summament escassos i les femelles comencen a pondre ous no fertilitzats quan maduren. Aquests ous es desenvolupen i obren amb normalitat, donant origen a noves femelles. D'aquesta manera una generació de femelles, genéticamente idèntica a l'anterior, succeeix a una altra ininterrompudament. Aquest tipus de partenogènesi, en la qual els òvuls es produeixen sense reducció del nombre cromosòmic (sense meiosis) i les femelles donen origen a més femelles, es denomina partenogénesi telitòquica i és també el mecanisme usual de reproducció entre els àfids.
D'una manera diferent, una abella reina (Apis mellifera) pot pondre ous fertilitzats (diploides) dels quals sorgeixen femelles, i ous sense fecundar (haploides) dels quals sorgiran mascles (els abellots). Aquest tipus de partenogènesi que es produeix a partir d'òvuls que han sorgit per meiosi (pel que hi ha reducció del nombre cromosòmico), es denomina arrenotòquica. Aquest sistema de determinació de sexe en el qual les femelles són diploides i els mascles són haploides es denomina haplodiploïdia; combina la reproducció sexual i asexual i es troba força estès entre els himenòpters.
La majoria de les espècies d'insectes ponen ous (són ovípares). No obstant això, hi ha casos en els quals les femelles pareixen les cries, com per exemple en els àfids. Els exemples de viviparisme, malgrat ser escassos, són també molt diversos. En alguns casos l'ou s'obre immediatament abans de ser posat; en uns altres, com en la mosca tse-tse, es desenvolupa dintre del cos de la mare i la cria no neix fins a l'estat de pupa. En alguns insectes paràsits (Strepsiptera, himenòpters paràsits) un sol ou posat de la manera acostumada es divideix repetidament fins a aconseguir una progènie de fins a 2.000 individus, d'igual genotip i sexe, fenomen conegut com a poliembriònia; les larves poliembriòniques són sovint caníbals, pel que s'assoleixen pocs adults.
Un mètode molt singular de reproducció és el procés conegut com a pedogènesi. Les larves de Miaster motralus, per exemple, poden reproduir-se per si mateixes a partir d'ous no fertilitzats existents a l'interior d'una gran larva viva; les noves larves creixen com a paràsits dintre seu i quan són madures per a emergir, la larva original mor. Les cries repeteixen el procés, de manera que el nombre de larves continua incrementant-se fins que es transformen en insectes adults.[10][11]
Els ous poden ser dipositats en solitari o en grups, de vegades dintre d'una estructura protectora denominada ooteca. La forma i la grandària dels ous és tan variada com els insectes que els posen. Els ous de les papallones, per exemple, solen presentar intricats dibuixos, amb una superfície coberta de nombrosos marques i nerviacions. Molts insectes ponen els seus ous en les arrels, o en els brots i teixits tendres de les plantes, dintre dels grans dels cereals i, fins i tot, dintre d'altres animals. El lloc on els insectes ponen els ous, si bé variat, no és de cap manera aleatori. L'objectiu d'escollir curosament el lloc de la posta és sempre el mateix: pondre els ous en el lloc on les larves nounates estiguin envoltades d'aliment.
En la majoria dels insectes la vida reproductiva d'una femella és molt breu i tots els ous produïts són posats en ràpida successió en un lapse molt curt de temps. No obstant això, en algunes espècies, especialment en els denominats insectes socials, com abelles, formigues i tèrmits, la vida reproductora d'una femella dura fins a tres anys. Es calcula que la reina dels tèrmits, per exemple, pon un ou cada dos segons, dia i nit, durant un període de 10 anys. Com en la comunitat és l'únic adult procreador, la població del termiter minvaria ràpidament sense aquest ritme de fertilitat.[10]
La metamorfosi és un procés de desenvolupament postembrionari mitjançant el qual els insectes assoleixen la seva fase adulta (imago), durant la qual arriben a la maduresa sexual i en els pterigots es desenvolupen les ales. D'acord al tipus de metamorfosis que experimenten els insectes es classifiquen en:
El règim alimentari dels insectes és summament variat. A grans trets poden diferenciar-se els següents:
Els insectes estableixen relacions molt diverses amb altres organismes, que actuen com hostes, per a aconseguir un benefici. Depenent del tipus de relació, poden distingir-se diversos nivells d'associació, encara que moltes vegades el límit entre ells és difícil d'establir.
Els insectes comensals aprofiten l'aliment sobrant o les descamacions, mudes, excrements, etc. del seu hoste, al que no perjudiquen. Els formiguers i termiters allotgen molts insectes comensals, on en general s'alimenten del menjar emmagatzemat; es denominen, respectivament, mirmecòfils i termitòfils. Els insectes foleòfils viuen en caus de mamífers i els nidícoles en nius d'aus, sent de vegades difícil de precisar si es tracta de comensals o de paràsits.
El mutualisme, en què dues espècies obtenen benefici mutu de la seva relació, està també present entre els insectes; moltes formigues pasturen pugons, als quals defensen d'altres insectes, i obtenen a canvi un líquid dolç que els pugons secreten. Algunes formigues i tèrmits crien fongs dins els seus nius, dels quals s'alimenten; els fongs troben un ambient estable i protegit per al seu desenvolupament. La pol·linització pot també considerar-se com mutualism entre insectes i vegetals.
Molts insectes tenen protozous, bacteris i fongs simbionts en el tub digestiu, tubs de Malpighi, gònades, hemocel, etc.; els simbionts els faciliten la digestió de la cel·lulosa o de la sang i els proporcionen nutrients essencials per al seu desenvolupament, fins al punt que no poden viure sense ells.
El parasitisme està també molt estès entre els insectes; en aquest cas, l'hoste surt perjudicat pel paràsit, que pot considerar-se com un depredador molt especialitzat. Els ectoparàsits viuen fora de l'hoste i generalment són hematòfags (s'alimenten de sang) o dermatòfags (s'alimenten de la pell); hi ha grups sencers d'insectes que són ectoparàsits (puces, polls, xinxes); cap destacar també els paràsits socials, en què espècies d'himenòpters socials no tenen obreres i es fan adoptar per altres espècies coloniales o reclutan esclaus entre les obreres d'altres espècies (formigues esclavistes). Els endoparàsits viuen dintre del cos dels seus hostes on s'alimenten dels seus òrgans o líquids interns; és un fenomen corrent entre les larvas de certs dípters, coleòpters i estrepsípters i de molts himenòpters. L'hiperparasitisme es dóna quan un insecte parasita a un altre insecte que al seu torn és paràsit. Aquestes relacions tenen gran importància en la regulació de les poblacions d'insectes i s'utilitzen en el control biològic de plagues.
La reacció més comuna enfront d'un perill és la fugida. Alguns insectes es defensa produint secrecions repugnatòries (pudentes, irritants, etc., com molts coleòpters i ortòpters), mitjançant actituds intimidatòries (com les mantis que aixequen les seves potes davanteres i mostren les seves ales posteriors de colors cridaners) o immobilització reflexa. Uns altres inoculen substàncies tòxiques mitjançant les seves peces bucals (hemípters) o ovipositors modificats (himenòpters). Algunes larves de lepidòpters tenen pèls urticants que es claven a la boca dels seus enemics. Alguns lepidòpters, ortòpters i coleòpters acumulen en els seus teixits substàncies tòxiques, generalment procedents de la seva alimentació.[13]
Molts insectes tòxics o picadors tenen coloracions vistoses i cridaneres que adverteixen als seus depredadors potencials de la seva perillositat; aquest fenomen és conegut com a aposematisme, i és una estratègia que maximitza l'efectivitat dels mecanismes defensius, ja que molts animals aprenen que aquella combinació de color els va produir una experiència desagradable i tendeixen a evitar-la. Cal destacar que molts insectes inofensius se semblen en forma, color o comportament a insectes perillosos, amb el que enganyen als seus depredadors, que els eviten (per exemple, dípters, lepidòpters i coleòpters que semblen vespes); aquest fenomen es denomina mimetisme müllerià i està molt estès entre els insectes.
Els insectes són els mestres indiscutibles de la cripsi, adaptació que consisteix passar inadvertit als sentits d'altres animals. Són extraordinàries les morfologies que imiten objectes de l'entorn, com en els Phasmatodea (insectes bastó i insectes fulla) i alguns ortòpters i lepidòpters que imiten també a fulles. Molts insectes imiten els colors del seu entorn (homocromia), el que s'acompanya amb freqüència d'una immobilització reflexa enfront de situacions de perill.
Els insectes constitueixen una de les classes d'animals que més interrelacions presenten amb les activitats humanes. Des dels insectes útils que ens proveeixen mel o seda fins als insectes que són verinosos o transmissors de malalties mortals, existeix una infinitat d'espècies que es troben directament o indirecta associades a l'ésser humà.[10]
Es considera que els insectes més grans són els coleòpters del gènere Goliathus per la seva grandària d'adult i el seu pes de larva, d'uns 100 g. El més llarg és l'insecte bastó gegant Phobaeticus serratipes[19] de 555 mm, i el més petit és l'himenòpter Dicopomorpha echmepterygis de només 139 µm.
L'insecte de major grandària que hagi existit va ser Meganeura, un protodonat (similars a les libèl·lules actuals), amb l'envergadura d'una àguila (75 cm), que va viure al Carbonífer, fa més de 300 milions d'anys.
Els primers hexàpodes coneguts són el col·lèmbol Rhyniella i l'insecte Rhyniognatha, del Devonià inferior (fa uns 400 milions d'anys); però la diversificació inicial dels insectes es va produir segurament molt abans, potser al Silurià; les ales fossilitzades més antigues són del Carbonífer però, atès que hi ha indicis que Rhyniognatha podria haver tingut ales, la radiació dels insectes alats (Pterygota) deuria ocórrer al Devonià.[20][21] En el Carbonífer mitjà ja existien nombrosos insectes, com els Palaeodictyoptera, Diaphanopterodea i Megasecoptera, que recorden als odonats actuals i que en alguns casos van assolir envergadures de 75 cm.
Els insectes són la classe d'organismes amb major riquesa d'espècies en el planeta (vegeu Taula 1). La classificació dels insectes, com es pot esperar d'un grup tan vast i divers, és intricada i varia segons els autors, i encara no és definitiva.
Taula 1. Nombre d'espècies d'insectes descrites en els quatre ordres que inclouen major riquesa d'espècies segons diferents autors (pres de WCMC, 1992).[22] Ordres Southwoood (1978) Arnett (1985) May (1988) Brusca & Brusca (2005)[9] Coleòpters 350 000 290 000 300 000 350 000 Dípters 120 000 98 500 85 000 150 000 Himenòpters 100 000 103 000 110 000 125 000 Lepidòpters 120 000 112 000 110 000 120 000En la següent classificació, de tall tradicional, s'han assenyalat amb un asterisc les agrupacions que probablement siguin parafilètiques, i per tant, sense valor taxonòmic:
Amb l'aparició dels primers estudis basats en dades moleculars i anàlisis combinades de dades morfològiques i moleculars, sembla que l'antiga polèmica sobre monofília i polifília dels artròpodes ha quedat superada, ja que tots ells corroboren que els artròpodes són un grup monofilètic en el qual s'inclouen també els tardígrads (al clade se l'ha denominat Panarthropoda); la majoria també proposen l'existència del clade Mandibulata. No obstant això, han sorgit noves controvèrsies, sobretot al voltant de dues hipòtesis alternatives mútuament excloents que estan sent debatudes en nombrosos articles sobre filogènia i evolució d'artròpodes: atelocerats (miriàpodes+hexàpodes) (Wheeler)[23] (cladograma A) versus pancrustacis (crustacis + hexàpodes) (Giribert & Ribera)[24] (cladograma B):
Com es pot comprovar, les relacions dels hexàpodes (i per tant dels insectes) no estan clares; segons la hipòtesi dels atelocerats, els hexàpodes són més propers als miriàpodes, fet suportat sobretot per les anàlisis morfològiques; segons la hipòtesi dels pancrustacis, els hexàpodes són més propers als crustacis, la qual cosa es deriva especialment d'anàlisis moleculars.
Pel que fa a la filogènia interna dels insectes, el següent cladograma mostra les relacions entre els diferents ordres i les probables agrupacions monofilètiques (basat en Tree of Life[25] i molt simplificat):
Classificació Insecta Monocondylia -Archaeognatha - 470 Dicondylia Apterygota -Zygentoma<200 -Monura Pterygota Palaeoptera -Ephemeroptera- 2.500–<3.000 -Odonata- 6.500 Neoptera -Blattodea - 3.684–4.000 -Coleoptera - 360.000–400.000 -Dermaptera - 1.816 -Diptera - 152.956 -Embioptera - 200–300 -Grylloblattaria - 24 -Hymenoptera - 115.000 -Lepidoptera - 174.250 -Mantodea - 2.200 -Mecoptera - 481 -Megaloptera - 250–300 -Neuroptera - 5.000 -Orthoptera - 24.380 -Phasmatodea - 2.500–3.300 -Phthiraptera - 3.000–3.200 -Plecoptera - 2.274 -Siphonaptera - 2.525 -Strepsiptera - 596 -Trichoptera - 12.627 -Zoraptera - 28 -Zygentoma - 370Cladograma dels insectes vius actuals,[26] amb el nombre d'espècies de cada grup.[27] Encara no està clar si Apterygota i Palaeoptera són tàxons parafilètics.
InsectaCal destacar que Apterygota (Archaeognatha + Zygentoma), Palaeoptera (Ephemeroptera + Odonata) i Exopterygota (Plecoptera → Grylloblattodea) apareixen como probables grups parafilètics.
.jpg)
Els insectes (Insecta) són la classe predominant dels artròpodes. Estan classificats dins el subfílum o superclasse dels hexàpodes juntament amb els proturs, els col·lèmbols i els diplurs. Els insectes són animals invertebrats i molts han desenvolupat la capacitat de volar. Són la forma de vida predominant en nombre d'espècies a la Terra i n'han colonitzat amb èxit tots els ambients tret dels mars, que molt abans de l'aparició dels insectes ja estaven poblats per altres grups d'artròpodes.
N'hi ha més d'un milió d'espècies conegudes, més que la resta de grups d'animals en conjunt; realment, n'hi podria haver de sis a deu milions. Hi ha descrites, aproximadament, 350.000 espècies de coleòpters, 160.000 de dípters, 120.000 de lepidòpters , 110.000 d'himenòpters, 82.000 d'hemípters, 20.000 d'ortòpters i 5.000 d'odonats.
Els insectes són, a més de molt diversos, extremament abundants: s'estima que hi ha 200 milions d'insectes per cada ésser humà. Només de formigues, es calcula que a la Terra n'hi viuen almenys mil bilions (1015). En un dels ecosistemes més rics en diversitat, la selva amazònica, s'estima que hi ha unes 60.000 espècies i 3,2 x 108 individus per hectàrea; en un acre de sòl anglès hi ha gairebé divuit milions de coleòpters.
La ciència que estudia els insectes s'anomena entomologia, nom que prové del terme grec έντομον "insecte" (etimològicament "en seccions").
Anifeiliaid di-asgwrn-cefn sydd yn perthyn i'r dosbarth Insecta yw pryfed (neu drychfilod). Y pryfed yw'r dosbarth mwyaf yn y ffylwm Arthropoda ac yn cynnwys mwy nag 800,000 o rywogaethau - mwy nag unrhyw ddosbarth arall o anifeiliaid. Mae gan bryfed chwe choes. Gall fod hyd at dau bâr o adenydd ganddynt hefyd. Mae pryfed yn byw ymhob amgylchedd ar y ddaear, er mai dim ond ychydig o rywogaethau ohonynt sy'n byw yn y môr.
Anifeiliaid di-asgwrn-cefn sydd yn perthyn i'r dosbarth Insecta yw pryfed (neu drychfilod). Y pryfed yw'r dosbarth mwyaf yn y ffylwm Arthropoda ac yn cynnwys mwy nag 800,000 o rywogaethau - mwy nag unrhyw ddosbarth arall o anifeiliaid. Mae gan bryfed chwe choes. Gall fod hyd at dau bâr o adenydd ganddynt hefyd. Mae pryfed yn byw ymhob amgylchedd ar y ddaear, er mai dim ond ychydig o rywogaethau ohonynt sy'n byw yn y môr.
Hmyz (Insecta) je třída šestinohých živočichů z kmene členovců, kteří mají tělo rozdělené do tří článků (hlava, hruď a zadeček). Pro všechny druhy je charakteristické, že mají tři páry nohou, většinou mají složené oči, tykadla a jsou jedinými členovci, kteří umějí aktivně létat. Jedná se o nejrůznorodější skupinu živočichů na světě, která zahrnuje více než milión popsaných druhů. Hmyz představuje více než polovinu všech známých žijících organismů.[1][2] Počet existujících druhů se odhaduje na 6–10 miliónů,[1][3][4] a je možné že představují více než 90 % všech živých forem na Zemi.[5] Hmyz můžeme nalézt téměř v každém prostředí naší planety, i když například jen ve velmi malém množství obývá oceány, kde mají převahu korýši. Nové druhy se objevují převážně v tropických oblastech, ve kterých hmyz dosáhl největší rozmanitosti, ale nové druhy se objevují např. i v Evropě.
Velikost dnešních druhů dospělého hmyzu se pohybuje od 0,139 mm u chalcidky druhu Dicopomorpha echmepterygis až do 567 mm u strašilky druhu Phobaeticus chani.[6] Nejtěžší zdokumentovaný současný druh hmyzu je kobylka z rodu Deinacrida vážící 70 g. V minulosti žil i mnohem větší hmyz, největší známa je vážka Meganeura monyi[7] z karbonu, která měla rozpětí křídel až 750 mm. Evoluční vztah hmyzu k ostatním skupinám je zatím nejasný, ačkoliv se objevily důkazy že hmyz a korýši mají stejné předky.
Tato třída zahrnuje ze v současnosti popsaných druhů přibližně 5 100 druhů vážek, 2 000 druhů kudlanek, 20 000 druhů rovnokřídlých, 170 000 druhů motýlů, 120 000 druhů dvoukřídlých, 82 000 druhů ploštic, 350 000 druhů brouků a 110 000 druhů blanokřídlých (např. včely a mravenci). V současnosti je známo na území České republiky zhruba 30 000 druhů hmyzu a v celé Evropě přes 100 000 druhů. Studium hmyzu (Latinsky Insecta což znamená „dělený do sekcí“) se nazývá entomologie z řeckého εντομος, což opět znamená „vyřezaný do sekcí“. Název Insecta tedy vznikl na základě rozdělení těla na hlavu A (vznikla ze šesti tělových článků), hruď B (vznikla ze tří tělových článků) a zadeček C (z jedenácti viditelných článků). Dříve byl pro hmyz používán také název Hexapoda (řecky šestinozí), který se však v současnosti používá pro vyšší skupinu (podkmen).
Dlouho nebylo zřejmé, jaký vztah má hmyz k dalším skupinám členovců. Na základě genetických studií bylo zjištěno, že je hmyz (skupina „šestinozí“) blízkým příbuzným korýšů a zřejmě je dokonce jejich vnitřní skupinou (hmyz se tedy vyvinul z jistých korýšů). Nejpříbuznějšími korýši jsou zřejmě lupenonožci (Branchiopoda) nebo rakovci (Malacostraca), podle nejnovějších studií spíše obskurní skupiny Cephalocarida a Remipedia.[8]
Další suchozemští členovci (jako stonožky, štíři a pavouci) jsou někdy laiky zaměňováni za hmyz, protože jejich tělo se zdá být podobné hmyzímu – mají také spojené články, jako všichni členovci. Při bližším pohledu se však zjistí, že se liší od hmyzu například tím, že nemají šest nohou. Uvnitř podkmene Hexapoda se nachází několik skupin jako např. chvostoskoci (Collembolla), které jsou často pokládány za hmyz, i když někteří autoři je z hmyzu vyřazují. To může být také případ zbytku skupiny Entognatha – hmyzenek, chvostoskoků a vidličnatek.
Pravý hmyz se liší od ostatních členovců především tím, že je částečně „ektoghátní“ („jevnočelistný“), což znamená, že má úplně nebo částečně odkryté ústní ústrojí vyčnívající z hlavové schránky a také tím, že zadeček (abdomen) má jedenáct článků. Proto je také pravý hmyz někdy uváděn právě pod názvem Ectognatha. Mnoho hmyzích dospělců je okřídleno. Část infratřídy Neoptera se někdy dělí na Orthopteroida (s párovými přívěsky, tzv. cerky – Cercus) a Hemipteroida (bez párových přívěsků), někdy také nazývané nižší a vyšší Exopterygota.
Má článkované tělo podporované exoskeletonem, tvrdým vnějším pláštěm tvořeným chitinem a proteiny. Tělo je rozděleno na hlavu (caput), hruď (thorax) a zadeček (abdomen).[9] Hlava nese obvykle pár smyslových tykadel, pár složených očí a ústní ústrojí. Hruď se skládá ze tří článků (předohruď – prothorax, středohruď – mesothorax a zadohruď – metahorax), každý článek hrudi nese jeden pár článkovaných nohou. Na středohrudi a zadohrudi se u většiny hmyzu nachází 2 páry křídel. Zadeček je složen z jedenácti částí, z nichž některé mohou být redukované nebo sloučené, a obsahuje dýchací, vylučovací a reprodukční struktury.[10]
Nervová soustava hmyzu je rozdělená na mozek a břišní (ventrální) nervovou pásku. Hlavový oddíl (vytvořený splynutím šesti původních článků v jednolitý celek) má šest párů tzv. ganglií. První tři páry splynuly v nadjícnový ganglion (mozek), zatímco tři následující páry vytvořily podjícnový ganglion.[11]
Hrudní segmenty mají jeden ganglion na každé straně, ty jsou spojené do páru, tudíž vychází jeden pár na segment. Toto uspořádání je možno nalézt také v zadečku, ale pouze v jeho prvních osmi článcích. Mnoho druhů hmyzu má počet ganglionů redukovaný díky jejich sloučení nebo přeměně.[12] Někteří švábi mají v zadečku právě šest ganglionů, kdežto sršeň obecná (Vespa crabro) má pouze dva v hrudi a tři v zadečku. A u některých druhů, jako je např. moucha domácí (Musca domestica) splynuly všechny tělové gangliony do jednoho velkého hrudního ganglionu.
Nervová soustava u hmyzu se nazývá žebříčkovitá
Hmyz má kompletní trávicí systém. To znamená, že základem jejich trávicí soustavy je trubice probíhající od úst až po konečník, což kontrastuje s neúplnými trávicími systémy, které můžeme nalézt u jednodušších bezobratlých. Vylučovací systém se skládá z malpighických trubic pro vylučování odpadních látek a zadních vnitřností pro osmoregulaci. V malpighických trubicích se z krve odnímají odpadní látky a jsou přeměňovány na moč, která se ukládá do zadního střeva. Koncovou částí střeva je hmyz schopen zpětně vstřebávat vodu spolu s draselnými a sodíkovými ionty. Proto hmyz většinou nevylučuje se svými výměšky i vodu, ale uskladňuje si ji v těle. Tento postup zpětného vstřebávání jim umožňuje odolávat horkému a suchému prostředí.
Většina hmyzích druhů má dva páry křídel umístěných na druhém a třetím hrudním článku. Hmyz je jedinou skupinou bezobratlých, u které se vyvinula schopnost letu, což mělo veliký vliv na úspěch při jeho rozšiřování. Hmyz se dělí na dvě základní podtřídy, na okřídlený hmyz (Pterygota) a jejich bezkřídlé příbuzné (Apterygota). Let hmyzu není zatím úplně dokonale prozkoumán, spočívá na turbulentních aerodynamických efektech. Primitivní skupiny hmyzu využívají síly svalů působením přímo na strukturu křídla. Pokročilejší skupiny působí svaly na stěnu hrudi a poté na sklopná křídla nepřímo. Tyto svaly jsou schopny provádět kontrakci bez nervových popudů, což jim dovoluje rychleji tlouci (viz hmyzí let).
Jejich vnější kostra, pokožka, je tvořena dvěma vrstvami; epikutikula je tenká a vosková, vodě odolná vrchní vrstva neobsahující chitin, vrstva pod ní se nazývá prokutikula. Ta je tvořená chitinem, je o hodně silnější než vrchní vrstva a je tvořena dvěma částmi. Vnější se nazývá exokutikula zatímco vnitřní je endokutikula. Tuhá a ohebná endokutikula je vystavena z početných vrstev vláknitého chitinu a proteinů, prokládaných křížem krážem jako v obložený chléb, zatímco exokutikula je sklerotizována. Exoskelet je tedy velmi lehký a přitom naprosto neproniknutelný.
K dýchání hmyz používá systém vzdušnic (trachejí) otevřených na straně hrudi a zadečku stigmaty (průduchy). Vzduch se dostává k vnitřním tkáním pomocí postupně se rozvětvující sítě tohoto tracheálního systému. Na každý tělový segment obvykle připadá jeden pár tracheálních trubic. Tak mají některé druhy vzdušnice v osmi segmentech zadečku a dvou hrudních segmentech (omezených na mesothorax a metathorax). Některé skupiny hmyzu mají redukovaný počet stigmat a některý létající hmyz nemá žádné průduchy v segmentech zadečku. Jedná se tu také o fyzikální limit týkající se tlaku na stěny vzdušnic, kterým jsou přes vyztužení chitinovými páskami schopny odolat bez zhroucení, a to je také jeden z důvodů proč je hmyz tak relativně malý. Vzdušnice mají svaly řízené záklopky, umožňující hmyzu vyhnout se utopení pod vodu nebo zabránit vysušení. Průduchy mají často chloupky, které pomáhají filtrovat vstupující vzduch.
Madagaskarští syčící švábi používají při ohrožení průduchy na hlasité vypouštění vzduchu.
Dýchání je primárně pasivní postup. Výměna vzduchu je regulována a kontrolována svaly a může být zvýšena. U vodního hmyzu se pak vyvinula další modifikace, která mu umožňuje dýchání pod vodou. Tak nalezneme u některých vodních brouků a jiného vodního hmyzu schopnost udržet si na zvláštním povrchu vzduchovou bublinu (fyzikální žábry). Další druhy využívají k dýchání objemově stálý plastron nebo dýchací trubičky. Především hmyzí larvy, které tráví svůj vývoj ve vodě, se zřekly dýchání pomocí vzdušnic a kyslík přijímají žábrami nebo celým tělem.
Oběhová soustava hmyzu je, stejně jako u jiných členovců otevřená: funkci srdce zastává velká hřbetní céva, která pumpuje krvomízu (hemolymfa) směrem dopředu k mozkovým gangliím, odkud se hemolymfa dostává dále do celého těla, kde volně omývá vnitřní orgány a je rozváděna i do křídel. Její zpětná cirkulace se zajišťuje pomocí otvorů po stranách hřbetní cévy. Ty se při uvolnění otevírají a nasávají hemolymfu zpět z tělní dutiny do hřbetní cévy. Hemolymfou jsou na rozdíl od krve rozváděny pouze živiny a nikoliv kyslík.
Podobně jako někteří jiní bezobratlí nedokáže hmyz syntetizovat cholesterol a musí ho přijímat ve stravě. S několika málo výjimkami vyžadují také ve své stravě dlouhé řetězce mastných kyselin. Nedostatek těchto mastných kyselin vede u hmyzu k zpoždění jejich vývoje nebo k deformacím.
Některé skupiny hmyzu, jako např. Chironomidae, mají během svého larválního stadia v krvi pravé krevní barvivo podobné hemoglobinu. Jejich průdušnice jsou následkem toho často redukovány, neboť jejich tělo může pohlcovat kyslík přímo z vody, což jim dovoluje žít např. v bahnu, kde je hladina kyslíků nízká.
U jistého druhu ploštic jsou tři páry průduchů pokryty blánou citlivou na tlak, která jim pomáhá určit jejich polohu ve vodě. Poslední břišní průduch a přidružená průdušnice jisté motýlí housenky je upravena v průdušnicovou plíci adaptovanou na hemocytální výměnu plynů. Krátké tracheoly z této průdušnice končí v uzlech v buňkách bazální membrány.
V haemocoelu zadečku některých druhů hmyzu se nachází rozptýlená tkáň nazývaná tukové tělísko. To má význam pro akumulaci energie a metabolické procesy a funguje u hmyzu podobně jako játra.
Rozmnožování hmyzu je velice rozmanité. Většina hmyzu se rodí z vajíček, ale některé druhy hmyzu jsou vejcoživorodí nebo živorodí.[13] Obvykle se rozmnožují dospělci, ale existují i výjimky (jev zvaný pedogeneze). Nejčastěji hmyz podstupuje pohlavní rozmnožování, ale někteří zástupci se poměrně pravidelně množí partenogeneticky (z neoplozených vajíček). Vajíčka hmyzu obecně obsahují velké množství žloutku, látky bohaté na glykolipoproteiny vitelogeniny, a jsou obvykle obklopeny podpůrnými buňkami (nurse cells), jež rovněž vyživují vyvíjející se oocyt.[14]
Následně vajíčka obvykle směřují vejcovodem ven a prochází kolem spermatéky, kde jsou uskladněny spermie od samce. Spermie se do samičího rozmnožovacího traktu dostanou buď vložením pohlavního orgánu (tzv. aedeagus), případně přes výživný „balíček“ spermií (tzv. spermatofor), jenž může být např. vložen do ústí samičí rozmnožovací soustavy. Po oplodnění se rozhoduje o pohlaví potomků, přičemž existují nejméně tři systémy určení pohlaví: heterogamické pohlaví může být jak samčí (typ Drosophila), tak samičí (typ Abraxas). Konečně např. u blanokřídlých jsou samci haploidní a samice diploidní.[14]
Často se vyskytuje sexuální dimorfismus, naopak velmi vzácně hermafroditismus.
Všechny druhy hmyzu podstupují během larválního vývoje a růstu několikero svlékání (ekdyse). Vnější kostra tvořená pevnou kutikulou neumožňuje totiž plynulý růst nedospělého jedince. Svlékání je proces, během kterého je těsná a růst omezující kutikula nahrazována větší, která se před svlékáním vytvoří pod dosavadní kutikulou. Při svlékání chitinový obal praskne a larva v poněkud větším, ale dosud měkkém kutikulárním obalu dosavadní těsnou kutikulu opouští. Po určité době se nová kutikula na vzduchu zpevní, ztuhne a stane se pevnou oporou těla.
Nedospělí jedinci některých druhů hmyzu (rovnokřídlí, švábi, termiti, jepice, vážky, ploštice) se nazývají nymfy. Z vajíčka vylíhlá nymfa je nymfou prvního instaru. Po prvním svlékání je z ní nymfa druhého instaru, po druhém svlékání třetího instaru atd. Nymfy se podobají dospělým jedincům (kromě nevyvinutých křídel). Tento postupný vývoj v dospělce se nazývá proměna nedokonalá (hemimetabolie). Jedinci ve vývoji neprocházejí stadiem kukly.
Vývojově pokročilejší druhy hmyzu postrádají ve stadiu larvy základy křídel a před vlastní proměnou procházejí stadiem kukly (brouci, vosy, včely, mravenci, dvoukřídlí, denní i noční motýli, chrostíci, blechy, síťokřídlí, srpice). V tomto klidovém stadiu nepřijímají potravu a nepohybují se z místa. V kukle probíhá hluboká vnitřní přestavba orgánů larvy v orgány dospělého hmyzu. Takový vývoj v dospělce se nazývá proměna dokonalá (holometabolie); vyznačuje se jí skupina hmyzu někdy označovaná Endopterygota. Druhům hmyzu patřícím do tohoto podřádu se z vajíček líhnou larvy připomínající lidově řečeno „červa“. Lze je rozdělit do pěti různých forem: vermiforma (červ), eruciforma (housenka), scarbaeiforma (ponrava), campodeiforma (podlouhlá, zploštěná, aktivní), elateriforma (drátovec). Larva roste a nakonec se zakuklí v zámotku (kokon) nebo kukle, jež mohou být různého druhu a vznikají z výměšků snovacích žláz ústících do ústní dutiny nebo přímo z výměšků slinných žláz. Jsou rozeznávány tři základní typy kukel: kukla mumiová (pupa obtecta), na níž je patrná hlava s tykadly i sosákem, kukla volná (pupa libera čili pupa exarata), která má zřetelné základy nohou (více či méně odstávající od vlastní kukly) a kukla uzavřená (pupa coarctata), na které nejsou patrné žádné části těla. Puparium je vnější schránka kukly vytvořená z pokožky posledního instaru larvy některých dvoukřídlých. Ke kuklení dochází na zemi, v půdě, mezi vegetací, v různých částech rostlin, v odpadu aj. Larvy některých brouků si budují kukelní komůrky (např. v trouchnivějícím dřevě), ve kterých se zakuklí. Stadium kukly je ukončeno líhnutím dospělce čili imaga.
Jiné druhy hmyzu s proměnou dokonalou procházejí polyembryonií, při níž se z oplodněného vajíčka vyvine velký počet jedinců, vždy však stejného pohlaví (např. řásnokřídlí, endoparazité v těle jiných druhů hmyzu – včel, vos, křísků, rybenek, švábů). U některých druhů mšic, bejlomorek a řásnokřídlých se vyskytuje neotenie. Další druhy se rozmnožují partenogenezí (kobylka sága, cvrčík mravenčí). Unikátní životní cyklus má brouk Micromalthus debilis. Některé druhy hmyzu se vyvíjejí hypermetamorfózou čili nadproměnou neboli hypermetabolií. Hypermetabolie je ontogenetický vývoj brouků čeledi majkovití (Meloidae) a vějířníkovití (Rhipiphoridae): vajíčko – triungulin (pohyblivá larva) – (pseudotrichalis) – larva – pseudonymfa – prepupa – kukla – imago.
Mnoho druhů hmyzu má velmi citlivé smyslové orgány. Některý hmyz, jako např. včely, může vidět v ultrafialovém spektru záření, zatímco samci můr mohou detekovat samičí feromony na vzdálenost mnoha kilometrů. Chloupky na těle také slouží jako čidla, ale je třeba je čistit.[15]
U některého hmyzu se také vyvinul smysl pro počet, zvláště je to zřetelné mezi soliterními vosami. Vosí matka pokládá vejce do jednotlivých buněk a každému z nich poskytuje přesně určený počet živých housenek, které slouží larvám po vylíhnutí jako potrava. Některé druhy vos připravují pro jednu buňku pět, jiné dvanáct a některé dokonce čtyřiadvacet housenek. Počet housenek se liší podle druhu vosy, ale také podle pohlaví larvy. Například samec vosy rodu Eumenes je menší než samice, a proto mu na rozdíl od ní dodává matka pouze pět housenek, zatímco budoucí samici připravuje do její buňky housenek deset. Matka vosa je tedy schopna rozlišovat mezi počtem housenek, které dodává do daných buněk, ale také mezi tím, zda buňka obsahuje samčí nebo samičí larvu.
Sociální hmyz, jako mravenci a včely jsou nejdůvěrněji známí eusociální živočichové. Žijí společně ve velkých koloniích, jejichž organizace je na takové výši, že tato společenství jsou někdy považována za superorganismus.
Hmyz je jedinou skupinou bezobratlých u které se vyvinula schopnost letu. Evoluce hmyzího křídla je předmětem odborné debaty. Někteří zastánci naznačují, že křídla jsou původem paradorzální, zatímco jiní navrhují, že se jedná o modifikované žábry. V době karbonu dosáhly některé vážky rodu Meganeura až 75 cm rozpětí křídel. Dnešní největší létající hmyz je o hodně menší a zahrnuje několik druhů můr a dalších motýlů jako jsou například martináčovití.
Hmyzí let byl předmětem velkého zájmu z hlediska aerodynamiky, částečně vzhledem k nedostatečně propracované teorii, umožňující vysvětlení zdvihu generovaného malinkými hmyzími křídly.
Mnoho hmyzích dospělců používá svých šest nohou pro běh a jsou adaptováni na tripedální chůzi. Tento způsob chůze umožňuje rychlý pohyb při maximálním zachování stability a byl studován především na švábech. Nohy při chůzi vytváří střídající se trojúhelníky, dotýkající se země. Při prvním kroku jsou střední pravá a přední a zadní levá noha opřeny o zem zatímco přední a zadní pravé nohy a s nimi střední levá noha jsou zvednuté a přesunují se do své nové pozice. Když se dotknou země, vytvoří nový stabilní trojhran, takže mohou být zvednuty další nohy a přesunuty a tak střídavě stále dál.
Nejznámější forma tripedální chůze je vidět u rychle se přesunujícího hmyzu a je možno si prohlédnout na přiloženém animovaném obrázku chůze berušky (Coccinellidae, Coccinella septempunctata). Přesto tento způsob pohybu není neměnný, hmyz ho může přizpůsobovat podle dané situace; například při pomalém postupu vpřed, otáčení se, vyhýbání se překážkám se může země dotýkat čtyři a více nohou. Hmyz také dokáže svou chůzi přizpůsobit ztrátě jedné nebo více končetin. Švábi jsou nejrychlejším běhavým hmyzem a v plné rychlosti vlastně přechází v bipedální pohyb, čímž dosahují vysoké rychlosti vzhledem k jejich velikosti těla. Vzhledem k rychlosti švábů bylo zapotřebí k odhalení jejich způsobu chůze kameru s rychlostí natáčení několika set snímků za sekundu. Pomalejší pohyb vědci studovali na takových druzích jako jsou pakobylky z řádu Phasmatodea.
Hmyzí chůze je předmětem zvýšeného zájmu také proto, že je možné ji použít jako alternativu k pohybu robotů pomocí kol. (Pohyb robotů)
Znakoplavka obecná, jak již název naznačuje, plave pod vodou naznak a má své nohy přizpůsobené k pádlování.
Velké množství hmyzu žije částečně nebo po celý život pod vodou. V mnoha případech nedospělá stádia hmyzu tráví svůj život ve vodě, zatímco dospělí jedinci ve vzduchu nebo na zemi, jiné druhy tráví pod či nad vodou pouze část svého dospělého života. Mnoho z těchto druhů se adaptovalo na pohyb pod vodou. Potápníci a vodní ploštice mají nohy přizpůsobené k pádlování. Některé larvy řádu síťokřídlých se pohybují pomocí vody vytlačované z rektální komory.
Hmyz můžeme s výjimkou oceánů nalézt ve všech biotopech a částech Země. Největší rozmanitost hmyzích druhů se nachází v tropech, zatímco v extrémních biotopech, jako jsou např. polární krajiny, velehory nebo mořská pobřeží žije pouze malé množství vysoce specializovaných druhů. Tak lze nalézt např. v Antarktidě pakomára Belgica antarctica nebo na mořské hladině k pohybu po ní přizpůsobené bruslařky patřících do řádu ploštic nebo komáry rodu Clunio.
Některé druhy jsou vysoce specializovány a mohou žít pouze jen v pro ně zvlášť vhodných biotopech, jiné druhy naopak mohou žít v nejrůznějších biotopech s výjimkou těch nejextrémnějších a jsou často rozšiřovány samotnými lidmi, takže z některých z nich se staly kosmopolitní druhy. K poslední skupině hmyzu patří různé druhy švábů, mravenců a termitů, ale i hmyz užitečný jako např. medonosné včely.
Většina hmyzu žije v půdě nebo na ní stejně jako na rostlinách nebo v nich. Při výpočtu počtu druhů hmyzu se vychází např. z toho, že každý tropický strom deštného pralesa tvoří sídlo pro přibližně 600 hmyzích druhů, přičemž při 50 000 druzích stromů tak vychází kolem 30 milionů druhů hmyzu. Také na mnohých druzích zvířat žije hmyz, zpravidla jako ektoparazité podobně jako vši a blechy. Člověk při tom nepředstavuje žádnou výjimku, nejznámějšími lidskými parazity z hmyzí říše jsou vši. Vzácnými jsou endoparazité, cizopasící uvnitř živočichů. Patří sem především k dvoukřídlým náležející střečkovití, jejichž larvy cizopasí a vyvíjí se v hltanu (střeček hltanový), v chřípí (střeček ovčí), pod kůží nebo dokonce v žaludku (Gastrophilus intestinalis) býložravců.
Díky své rozmanitosti obsadil dnes hmyz každou, přiměřeně velkou, ekologickou niku. Velký počet druhů přitom hraje velkou roli při remineralizaci látek v půdě, na jejím povrchu či při rozkladu mrtvého dřeva a dalších organických struktur. K této skupině náleží také mrchožrouti, které lze nalézt na mrtvolách živočichů. Mnoho dalších druhů žije na různých částech rostlin, přičemž spektrum jejich výskytu sahá od kořínků dřevin až po listy a květy. Řada hmyzích druhů se živí sbíráním nektaru nebo pylu z květů rostlin a hraje tak velmi důležitou roli při opylování rostlin. Jiné druhy hmyzu žijí na houbách a živí se jimi. Velké skupiny hmyzu se živí lovem jiných hmyzích druhů nebo malých zvířat. Další skupinu představuje hmyz, který se živí částmi větších zvířat jako jsou chlupy, šupiny apod. K této skupině také náleží četný parazitický hmyz, který například saje krev zvířat nebo se vyvíjí v jejich živé tkáni.
Zvláštnost v rámci hmyzu představují různé formy společenského hmyzu. Tato forma společného života se vyvinula u termitů a různých druhů blanokřídlých (mravenci, včely, vosy). U těchto zvířat dochází k vybudování hmyzího společenství, ve kterém má každý jedinec svou určitou roli. Často jsou při tom vytvářeny kasty, jejichž členové jsou svým chováním a morfologií shodní. U mnohých druhů mravenců tak například nalezneme dělníky, vojáky a ošetřovatelky. Rozmnožování v těchto společenstvech zajišťuje pouze malé množství jeho členů, někdy pouze jediná královna, která klade oplodněná a neoplodněná vajíčka.
Vztahy hmyzu k ostatním skupinám živočichů zůstávají nejasné. Ačkoliv byl tradičně spojován do skupiny se stonožkami, objevily se důkazy, prokazující jejich bližší evoluční vazby ke korýšům. V teorii vzniku hmyzu tvoří skupina Pancrustacea, spolu se skupinami Remipedia a Malacostraca, jeho přirozenou vývojovou větev.
Nehledě na některé slibné devonské fragmenty, fosilní otisky hmyzu se poprvé objevují až na počátku karbonu, zhruba před 350 miliony lety. V té době již šlo o více než půltucet různých řádů vysoce specializovaného hmyzu. Z toho vyplývá, že s největší pravděpodobností se první hmyz na naší planetě objevil již v devonu. Výzkum výskytu zkamenělých otisků nejranějších forem hmyzu v současnosti stále pokračuje.
Vznik hmyzích křídel zatím zůstává nejasný, od nejranějších forem okřídleného hmyzu je aktuálně známo, že to byli schopní letci. Některé zaniklé druhy hmyzu měly další pár křidélek, připevněných k první části hrudníku, úhrnem měly tedy tří páry. Před tím, než se u hmyzu objevila křídla, nic nenasvědčovalo tomu, že by se mohl stát jednou z nejúspěšnějších skupin živočichů.
V pozdním karbonu a raném permu hmyzí řády zahrnují několik nynějších velmi starých skupin a množství prvohorních forem. V této době žily také obří vážky, které měly rozpětí křídel od 50 až po 70 cm a byly tak největším hmyzím druhem v jeho historii. Také jejich nymfy musely dosahovat úctyhodných rozměrů. Tyto ohromné rozměry lze přičíst vyšší atmosférické hladině kyslíku oproti dnešku, která dovolovala zvýšenou účinnost dýchání. Dalším faktorem mohla být absence létajících obratlovců.
Největší druhové množství hmyzu se vyvinulo během období permu, které začalo před 270 miliony let. Mnoho skupin raných forem hmyzu vyhynulo během velkého permského vymírání, největšího úbytku druhů v historii Země, asi před 252 miliony let. Velkou evoluční explozí prošel hmyz v průběhu triasu na počátku druhohorní éry (asi před 238 až 237 miliony let), jak ukazují unikátní objevy z Číny.[16]
Již v období jury a křídy se objevují mnohé moderní typy hmyzu, například parazitické blechy (rod Pseudopulex)[17], vši, klíšťata aj. Pozoruhodně úspěšní blanokřídlí se objevují v křídě, největší rozmanitosti druhů pak dosahují později, v třetihorách (kenozoiku). Velké množství druhů této úspěšné skupiny souvisí s rozvojem kvetoucích rostlin, což je silný příklad koevoluce.
Mnoho moderního hmyzu se vyvinulo během třetihor; hmyz z této doby často nacházíme zalitý v jantaru, mnohdy v dokonalém stavu. Studium fosilií hmyzu se nazývá paleoentomologie.
Toto je seznam řádů a vyšších taxonů hmyzu.
Uvnitř kmene Hexapoda je několik skupin, jako např. chvostoskoci, často pokládáno za hmyz, přestože někteří autoři je považují vzhledem k jinému evolučnímu původu za odlišné od hmyzu. Podobný případ se může týkat i zbytku skupiny Entognatha; Protura a Diplura.
Pravý hmyz, patřící do třídy Insecta, se odlišuje od ostatních členovců tím, že je jevnočelistný (Ectognatha) a má zadeček složený z maximálně jedenácti článků. Tento původní počet se však vyskytuje pouze v embryonálním stadiu, v dospělosti je celkový počet zadečkových článků značně variabilní. Pravý hmyz se proto také někdy označuje jako Ectognatha. Mnoho druhů hmyzu jsou jako dospělci okřídleni.
Jak je vidět výše, hmyz je rozdělen do dvou podtříd; Apterygota (bezkřídlí) a Pterygota (křídlatí), ale to se může poměrně brzy změnit. Apterygota je tvořena dvěma řády: Archaeognatha (chvostnatky) a Thysanura (šupinušky). V navrhovaném třídění Archaeognatha vytváří Monocondylia, zatímco Thysanura a Pterygota jsou seskupeny společně jak Dicondylia. Je dokonce možné, že Thysanura samotná není monofylní, vytváří příbuznou skupinu Lepidotrichidae, což je sesterská skupina ke skupině Dicondylia (Pterygota + zbytek skupiny Thysanura).
Také v infratřídě Neoptera můžeme pravděpodobně v brzké době očekávat reorganizaci. V současnosti se Neoptera dělí do dvou nadřádů Exopterygota a Endopterygota. Ale i když Endopterygota bude monofylní, zdá se že Exopterygota může být parafylní a rozdělena mezi menší skupiny; Paraneoptera, Dictyoptera, Orthopteroidea a do dalších skupin (Grylloblattodea + Mantophasmatodea a Plecoptera + Zoraptera + Dermaptera). Phasmatodea a Embioptera byly navrhovány k vytvoření skupiny Eukinolabia, zatímco Strepsiptera a Diptera jsou někdy seskupeny společně ve skupině Halteria. Paraneoptera se ukazuje být více úzce spřízněna s nadřádem Endopterygota, než se zbytkem nadřádu Exopterygota. V současnosti ještě není docela jasné jak blízce si jsou zbývající skupiny Exopterygote příbuzné a jestli jsou sdruženy v nějaké větší jednotce. Pouze další výzkum může přinést na tyto otázky odpovědi.
Na základě molekulárně biologických analýz se fylogenetické představy stále vyvíjejí a v tradiční výše uvedený systém tak obsahuje nepřirozené taxony, včetně některých zavedených řádů. Jako parafyletické se nově ukázaly taxony bezkřídlí (Apterygota), šupinušky (Thysanura), Exopterygota, a v původním pojetí také Endopterygota (vzhledem k Amphiesmenoptera; v širším pojetí je proto upřednostňován název Holometabola), švábi (Blattodea) vzhledem ke všekazům, srpice (Mecoptera) vzhledem k blechám a pisivky (Psocoptera) vzhledem ke vším a všenkám; vši a všenky (Phthiraptera) jsou pak dokonce skupinou polyfyletickou. Podle některých studií by mohly být parafyletické i rybenky (Zygentoma) a strašilky (Phasmatodea) v současném pojetí, nepřirozeným by mohl být i vyšší taxon Antliophora (dvoukřídlí, blechy a srpice).[18][19][20][21][22]
Pevnou podporu nemá ani pozice hmyzu ve fylogenetickém stromu členovců. V dřívějších studiích vycházeli jako sesterská skupina lupenonožci/žábronožci, v novějších převládají veslonožci (Remipedia) či Xenocarida (veslonožci + volnohlavci (Cephalocarida)).[23]
Současné (r. 2016) představy o příbuznosti recentních skupin shrnuje následující fylogenetický strom, který ukazuje oba taxony používané jako synonymum pro hmyz (v širším smyslu šestinohých – Hexapoda, v užším smyslu jevnočelistných – Ectognatha); nepřirozené (parafyletické či polyfyletické skupiny jsou označeny (P).[18][19][20][21][22]
HexapodaBlattodea vč. Isoptera[pozn. 3]
Psocodea (Psocoptera (P)+Phthiraptera(P))[pozn. 5]
Mecoptera sensu lato (vč. Siphonaptera)[pozn. 6]
Mnoho druhů hmyzu je lidmi považováno za škodlivé. Do skupiny škodlivého hmyzu jsou zahrnováni parazité (komáři, vši, štěnice), přenašeči chorob (komár, moucha), ničitelé staveb (termiti) nebo škůdci na zemědělských plodinách (saranče, mandelinka). Mnoho entomologů se zapojuje do různých forem hubení hmyzích škůdců, ať již často používanými insekticidy nebo stále více se rozvíjejícími metodami biokontroly.
I když obtížný hmyz přitahuje největší pozornost, jiné druhy působí naopak na lidi a životní prostředí blahodárně. Některé druhy jsou opylovači kvetoucích rostlin (např. vosy, včely, motýli, mravenci). Opylování je vzájemný obchod mezi rostlinami, které je potřebují ke své reprodukci, a opylovači, kteří si za ně berou odměnu v podobě nektaru a pylu. V současnosti začíná být vážným problémem životního prostředí pokles populací opylovačů z řad hmyzu[24], který je využíván také k opylování polí, sadů a skleníkových rostlin v době květu.
Hmyz také produkuje užitečné suroviny jako je např. med, vosk, lak a přírodní hedvábí. Včely medonosné byly chovány po tisíciletí hlavně kvůli medu, i když v současnosti stále více vstupuje do popředí jejich úloha při opylování zemědělských rostlin. Přírodní hedvábí, produkt housenek bource morušového, mělo v minulosti veliký vliv na rozvoj obchodu mezi Čínou a zbytkem světa. Larvy much (červi) byly dříve přikládány na rány, aby bylo zabráněno nebo zastaveno vytváření sněti, protože požírají pouze rozkládající se maso. Tento způsob ošetřování ran se znovu objevuje v některých nemocnicích. Dospělí hmyzí jedinci jako např. cvrčci nebo různé druhy larev se také běžně používají jako rybářská návnada.
V některých částech světa je hmyz využíván jako výživná potrava (entomofágie), zatímco v jiných je jeho konzumace tabu. Existuje mnoho zastánců rozvoje tohoto druhu lidského stravování, které je především bohaté na bílkoviny. Přestože nelze zcela vyloučit otravu hmyzem v lidském potravním řetězci, je již hmyz přítomen v mnoha potravinách, hlavně v zrnech. Mnozí si neuvědomují, že ve většině zemí není podíl hmyzu v potravinách zakázán, pouze je omezen různými množstevními limity. Podle antropologa Marvina Harrise je konzumace hmyzu tabu v kulturách, kde získávání bílkovin nevyžaduje velkou práci (drůbeží velkochovy nebo velkofarmy dobytka).
Některé druhy hmyzu jsou také chovány v teráriích. Příkladem mohou být mravenci, kteří se chovají v tzv. formikáriích. Ti patří mezi blanokřídlý hmyz a jsou blízcí příbuzní včel, vos a sršní. Dalším oblíbeným terarijním hmyzem jsou strašilky, kobylky, různí brouci, larvy a různý hmyz, sloužící jako potrava pro plazy chované doma. V posledních letech se také rozvíjí chov motýlů ve velkých sklenících, který slouží pro návštěvníky a přibližuje jim tvary a barvy motýlů z různých končin naší Země.
Také v lékařském průmyslu jsou využívány různé druhy hmyzu, známým příkladem jsou španělské mušky (brouci puchýřnící) nebo i některé majky, které produkují látku kantaridin. Jako vědecká pokusná zvířata se používají octomilky obecné, různé pakobylky a druhy brouků. Různé druhy červů, především larvy různých much nebo brouků hrají v současnosti důležitou roli při vyšetřování vražd v kriminalistice. Kromě toho jsou různé druhy hmyzu využívány k produkci barviv, laků nebo vosků, z nichž nejznámější je šelak.
Některé druhy hmyzu, zvláště brouci, jsou mrchožrouti a živí se uhynulými živočichy nebo padlými stromy, čímž recyklují biologický materiál do podoby vhodné pro jiné organismy. Staří Egypťané dokonce brouka vrubouna posvátného (scarabea) uctívali jako symbol znovuzrození.
Ačkoliv nejsou moc známí, nejužitečnějším hmyzem jsou hmyzožravci, tj. hmyz, který se živí jiným hmyzem. Některé druhy hmyzu, jako např. kobylky, se mohou tak rychle množit, že by v určitém ročním období mohly doslova pokrýt zemi. Přesto existuje mnoho druhů hmyzu, které se živí vajíčky kobylek a některé dokonce i samotnými dospělými jedinci. Tuto roli v přírodě přisuzujeme především ptactvu, ale méně atraktivní hmyz je v tomto ohledu o hodně důležitější. Za všechny škůdce hmyzu je možné jmenovat např. parazitické vosy, jejichž larvy se vyvíjejí v tělech svých hmyzích hostitelů a hrají tak význačnou roli v regulaci populace některých hmyzích druhů. Slunéčka (dospělci i larvy) jsou užitečná tím, že dokážou masivně likvidovat škodící mšice, některé ploštice (např. kněžice) vysávají škodlivé housenky motýlů (včetně známého běláska zelného), vosy a zejména sršně chytají obtížný dvoukřídlý hmyz (mouchy a ovády), kterým krmí své larvy.
Lidské pokusy regulovat škodlivé druhy hmyzu pomocí insekticidů většinou selhávají, protože se škodlivým hmyzem jsou systematicky otravovány i užitečné druhy živočichů, kteří se jimi živí.
Podle studie provedené v Německu v roce 2017 v průběhu posledních 27 let z přírody zmizelo až tři čtvrtiny létajícího hmyzu.[25] V roce 1989 zachytili entomologové do Malaiseho pasti průměrně 8 gramů hmyzu denně, v roce 2016 už pouze přes 2 gramy hmyzu denně.[25] Pozorování byla prováděna v dobře chráněných rezervacích, kde lze předpokládat zachovalejší stav přírody, důvody úbytku byly vědcům neznámé.[25]
Podle analýzy Sáncheze-Baya a Krise Wyckhuyse zveřejněné v časopise Biological Conservation se objem veškerého hmyzu snižuje o 2,5 % ročně.[26] Příčinami jsou intenzivní zemědělství, urbanizace a klimatické změny.[26] Podle Petra Šípka chybí neobdělané plochy, kde by zvěř i hmyz mohly najít své útočiště.[26] Hmyz ale mizí i v tropech, kde se intenzivní způsob hospodaření příliš nevyskytuje.[26] V Portoriku za posledních 35 let zmizelo 98 % pozemního hmyzu.[26]
Ve výtvarném umění se pak uplatňují také tvarově a barevně zajímavé druhy hmyzu, jako např. motýli, vážky či brouci. Nejstarší zobrazení hmyzu se nachází v jižní Francii v jeskyni s názvem Misař. Stáří maleb se odhaduje na 22 000 let. Známými malíři, kteří zobrazovali hmyz, byli například Hieronymus Bosch se svými personifikacemi hmyzu, Gerrit van Honthorst s malbami na téma „lov blech při světle svíce“ nebo Murillo s dílem znázorňujícím matku, která vybírá vešky z hlavy svého dítěte. V Čechách byli milovníky hmyzu, především motýlů Hollar a Švabinský.
V literatuře existuje mnoho děl, zvláště pro děti a mládež, jejichž hlavními hrdiny jsou příslušníci hmyzí říše. Z českých děl jsou známy především knihy pro děti s hmyzími hrdiny od Ondřeje Sekory, jako např. Ferda Mravenec nebo Čmelák Aninka. Velice populární jsou dodnes také světlušky z knihy Jana Karafiáta Broučci. Karafiátova kniha s ilustracemi Jiřího Trnky inspirovala celou řadu adaptací a stále patří do zlatého fondu české dětské literatury. Pohled na různé lidské vlastnosti zobrazil prostřednictvím hmyzího světa Karel Čapek v dramatu Ze života hmyzu.
Jedním z nejznámějších filmů přibližujících svět hmyzu z lidského hlediska je francouzský snímek Mikrokosmos, oceněný čtyřmi Cézary. Dalšími zajímavými filmy jsou britský film z roku 2003 Království hmyzu 3D nebo francouzský film Válka termitů. Častěji se však hmyz objevuje v hraných filmech jako přírodní síla ohrožující člověka – viz např. filmy Roj, Moucha, Hvězdná pěchota, Marabunta – mravenci útočí, Mumie apod.
Ještě známější jsou kreslené snímky. Celovečerní film, ve kterém jsou hrdiny mravenci, je např. film z roku 1998 Mravenec Z, ze stejného roku Život brouka anebo Mravenčí polepšovna z roku 2006. Jedním z nejznámějších je Včelka Mája natočená na motivy knihy Waldemara Bonselse. Z českých animovaných krátkometrážních snímků jsou zřejmě nejznámější večerníčkovské série, jako např. animovaný loutkový seriál Broučci (1967) podle Karfiátovy stejnojmenné knihy (František Filipovský, Karel Höger, Libuše Havelková, Jiřina Bohdalová, Karolina Slunéčková, Jaroslav Marvan, Blanka Waleská, Aťka Janoušková, Drahomíra Fialková), Jak Ťuk a Bzuk putovali za sluníčkem z roku 1978, O cvrčkovi z roku 1983, Příběhy včelích medvídků z roku 1984 a Jak Ťuk a Bzuk nechtěli, aby pršelo z roku 1994 a opět Karafiátovi Broučci (1995).
Známý je také československý televizní film Jána Roháče Traja chrobáci, který získal roku 1978 hlavní cenu v kategorii pořadů pro děti na festivalu v Mnichově.
Ve vážné hudbě má i v současné době nespornou popularitu skladba N. A. Rimského Korsakova Let čmeláka. Z moderní hudby je asi nejznámější název skupiny The Beatles.
Brouk se také nazývá jeden z nejpopulárnějších automobilových vozů historie, německý Volkswagen Käfer.
V tomto článku byl použit překlad textu z článku Insecta na anglické Wikipedii.
Periodika
Obrázky, zvuky či videa k tématu hmyz ve Wikimedia Commons
Hmyz (Insecta) je třída šestinohých živočichů z kmene členovců, kteří mají tělo rozdělené do tří článků (hlava, hruď a zadeček). Pro všechny druhy je charakteristické, že mají tři páry nohou, většinou mají složené oči, tykadla a jsou jedinými členovci, kteří umějí aktivně létat. Jedná se o nejrůznorodější skupinu živočichů na světě, která zahrnuje více než milión popsaných druhů. Hmyz představuje více než polovinu všech známých žijících organismů. Počet existujících druhů se odhaduje na 6–10 miliónů, a je možné že představují více než 90 % všech živých forem na Zemi. Hmyz můžeme nalézt téměř v každém prostředí naší planety, i když například jen ve velmi malém množství obývá oceány, kde mají převahu korýši. Nové druhy se objevují převážně v tropických oblastech, ve kterých hmyz dosáhl největší rozmanitosti, ale nové druhy se objevují např. i v Evropě.
Velikost dnešních druhů dospělého hmyzu se pohybuje od 0,139 mm u chalcidky druhu Dicopomorpha echmepterygis až do 567 mm u strašilky druhu Phobaeticus chani. Nejtěžší zdokumentovaný současný druh hmyzu je kobylka z rodu Deinacrida vážící 70 g. V minulosti žil i mnohem větší hmyz, největší známa je vážka Meganeura monyi z karbonu, která měla rozpětí křídel až 750 mm. Evoluční vztah hmyzu k ostatním skupinám je zatím nejasný, ačkoliv se objevily důkazy že hmyz a korýši mají stejné předky.
Insekter (fra latin insectum, af græsk éntomon insekt) er dyr, der hører under rækken leddyr. Insekter har et ydre hudskelet bestående af kitin og en krop delt i hoved, bryst og bagkrop. På hovedet sidder et par følehorn, mundværktøj og øjne. På brystet sidder tre par ben og ofte to par vinger. Det er langt den mest artsrige og diverse dyregruppe på Jorden med repræsentanter i næsten alle miljøer med undtagelse af havet. Der er beskrevet cirka 925.000 arter[1], men forskerne regner med, at der findes op mod 5 millioner forskellige insektarter.[2]
En person, som beskæftiger sig med insekter, kaldes en entomolog.
Ordet insekt kommer fra latin insectum ”indskåret, med indskæringer”, dannet af ordene in- og secara ”skære”, fordi insekter tilsyneladende er delt i tre dele. Insectum er et lån fra oldgræsk ἔντομον [éntomon] insekt,[3] fra entemnein at indskære.
Det kendetegner et voksent insekt (imago), at det er delt i tre overordnede dele (tagmata).[4] Hoved, bryst (thorax) og bagkrop (abdomen). Opdelingen af kroppen i tre dele er uhyre konservativ og findes hos alle insekter.[5] Et insekt har følgende tre kendetegn:
Nogle insekter har fuldstændig forvandling (endopterygote insekter) eksempelvis biller (Coleoptera), sommerfugle (Lepidoptera) og netvinger (Neuroptera). Insekter med fuldstændig forvandling gemmegår stadierne æg, larve og puppe, inden de udvikler sig til det voksne insekt (imago).
Andre insekter har ufuldstændig forvandling (exopterygote insekter), hvor ungdomsstadiet kaldes nymfer som hos tæger (Hemiptera) og græshopper (Orthoptera).
Tekst mangler, hjælp os med at skrive teksten Tekst mangler, hjælp os med at skrive teksten Tekst mangler, hjælp os med at skrive teksten Tekst mangler, hjælp os med at skrive tekstenInsekter lægger mange æg, hvilket hænger sammen med, at de er langt nede i fødekæden. Mange unger bliver spist, hvorfor arten er nødt til at reproducere sig selv mange gange for at overleve. [6]
Tekst mangler, hjælp os med at skrive teksten Tekst mangler, hjælp os med at skrive teksten Tekst mangler, hjælp os med at skrive tekstenDe største danske insektgrupper er tovinger (Diptera), årevinger (Hymenoptera), biller (Coleoptera) og sommerfugle (Lepidoptera). Disse fire ordner af insekter har alle fuldstændig forvandling. Tabellen viser antal kendte arter for alle danske insektordner.
Orden Antal arter i Danmark Ørentviste (Dermaptera) 5 Kakerlakker (Dictyoptera) 8 Græshopper (Orthoptera) 36 Guldsmede (Odonata) 58 Døgnfluer (Ephemeroptera) 43 Slørvinger (Plecoptera) 25 Næbmunde (Hemiptera) 1350 Lus (Phthiraptera) 31 Netvinger (Neuroptera) 60 Vårfluer (Trichoptera) 170 Biller (Coleoptera)[7] 3815 Sommerfugle (Lepidoptera)[8] 2551 Tovinger (Diptera)[9] 4750 Lopper (Siphonaptera) 51 Årevinger (Hymenoptera)[10] 4300 Sølvkræ (Zygentoma) 2 Trips (Thysanoptera) 113 Viftevinger (Strepsiptera) 5 Kamelhalsfluer (Raphidioptera) 2 Bark- og boglus (Psocoptera) 58 Klippespringere (Microcoryphia) 4 Dovenfluer (Megaloptera) 2 Skorpionfluer (Mecoptera) 4I Danmark lever der insekter i både limniske miljøer (søer og åer) og terretriske miljøer (skove, overdrev, heder og klitter.). De mest artsrige lokaliteter i Danmark er gamle, urørte skove[11]. Også områder med høj befolkningstæthed har en større mangfoldighed af arter (diversitet) end mere tyndtbefolkede områder. Gamle træer er vigtige levesteder for adskillige insekter. Især mange biller og svirrefluer (Syrphidae) er knyttet til veterantræer.[12]
Se Wiktionarys definition på ordet: Insekter (fra latin insectum, af græsk éntomon insekt) er dyr, der hører under rækken leddyr. Insekter har et ydre hudskelet bestående af kitin og en krop delt i hoved, bryst og bagkrop. På hovedet sidder et par følehorn, mundværktøj og øjne. På brystet sidder tre par ben og ofte to par vinger. Det er langt den mest artsrige og diverse dyregruppe på Jorden med repræsentanter i næsten alle miljøer med undtagelse af havet. Der er beskrevet cirka 925.000 arter, men forskerne regner med, at der findes op mod 5 millioner forskellige insektarter.
En person, som beskæftiger sig med insekter, kaldes en entomolog.
Insekten (Insecta), auch Kerbtiere oder Kerfe genannt, sind die artenreichste Klasse der Gliederfüßer (Arthropoda) und zugleich die mit absoluter Mehrheit auch artenreichste Klasse der Tiere überhaupt. Beinahe eine Million Insektenarten sind bisher wissenschaftlich beschrieben worden (925.000 nach Grimaldi/Engel 2005,[1] 865.000 nach Nielsen/Mound 1997).[2] Damit sind mehr als 60 Prozent aller beschriebenen Tierarten Insekten. Nach verschiedenen Hochrechnungen rechnet man allerdings mit einem Vielfachen, wobei vor allem in den tropischen Regenwäldern noch Millionen unentdeckter Arten vermutet werden. Fossil lassen sich Insekten zum ersten Mal vor rund 400 Millionen Jahren im Devon nachweisen.
Das Wort „Insekt“ (aus lateinisch īnsectum „eingeschnitten“) wurde im 18. Jahrhundert als Fremdwort übernommen und bedeutet demnach „eingeschnittenes (Tier)“, was sich auf die stark voneinander abgesetzten Körperteile bezieht. Es ist eine Lehnübersetzung von altgriechisch ἔντομα [ζῶα] éntoma zōa, deutsch ‚Insekten, Kerbtiere‘[3] (wörtlich ‚eingeschnittene [Tiere]‘; zu ἐντέμνειν entémnein, deutsch ‚einschneiden‘),[4] das in Entomologie (Insektenkunde) enthalten ist. Der Begriff „Kerbtier“ geht auf den deutschen Schriftsteller Philipp von Zesen zurück. Früher wurde auch der wissenschaftliche Name Hexapoda (griechisch für „Sechsfüßer“) verwendet, der heute für eine übergeordnete Gruppe reserviert ist (siehe Abschnitt zur Systematik).
Die Größe der Insekten variiert sehr stark und liegt bei den meisten Arten zwischen einem und 20 Millimetern. Die kleinsten Arten sind in Eiern anderer Insekten parasitierende Hautflügler (Zwergwespen), das Männchen der kleinsten bekannten Art ist 0,15 (bis 0,24) mm lang.[5] Die kleinsten frei lebenden Insekten sind Zwergkäfer mit einer Körperlänge von 0,4 mm (noch kleinere Angaben beruhen auf Messfehlern).[6] Die größten bekannten Insekten sind Stabheuschrecken mit etwa 33 Zentimetern Körperlänge sowie der Riesenbockkäfer (Titanus giganteus) mit einer Körperlänge von 15 Zentimetern.[7] Entsprechend ihrer Lebensweise kann der Körper der Insekten langgestreckt, abgeflacht oder mehr oder weniger kugelig sein.
Allen Insekten gemeinsam ist ein Exoskelett aus dem verfestigenden Strukturprotein Sklerotin und dem Polysaccharid Chitin sowie die anatomisch meist deutlich sichtbare Gliederung in die drei Abschnitte (Tagmata) Kopf (Caput), Brust (Thorax) und Hinterleib (Abdomen) und das Vorhandensein von genau drei Beinpaaren. Alle Körperteile bestehen aus einzelnen Segmenten, die eine Rückenplatte (Tergit), eine Bauchplatte (Sternit) sowie Seitenplatten (Pleurite) aufweisen. Seitlich der einzelnen Segmente sind im Grundbauplan Öffnungen des Tracheensystems, so genannte Stigmen, angelegt, deren tatsächliche Anzahl jedoch bei den einzelnen Taxa der Insekten stark schwanken kann. Auch Extremitäten und deren Teile (Mundwerkzeuge, Styli, Gonopoden) können an jedem einzelnen Segment jeweils in Paaren vorkommen. Der Thorax trägt sechs Beine (drei Paare). Jedes Segment besitzt außerdem ein Ganglienpaar im Bauchmark, wobei die Ganglien des Kopfes zu einem Oberschlund- und einem Unterschlundganglion verschmolzen sind. Zwischen den einzelnen Segmenten befinden sich dehnbare Häutchen, die Intersegmentalhäute, die eine Beweglichkeit der Segmente gegeneinander sowie eine Volumenveränderung des Körpers bei der Eiproduktion, Nahrungsaufnahme oder Atmung ermöglichen. Bei starr verschmolzenen Segmenten, etwa im Kopf, sind diese Häutchen nicht vorhanden.
Das Exoskelett bildet die äußere Schicht des Insektenkörpers. Diese Cuticula wird von einer darunter liegenden Epidermis gebildet. In ihr eingebettet befinden sich die Sinnesorgane sowie verschiedene Drüsenausgänge des Insekts. Mit mehr oder weniger starker Beteiligung der Epidermis bildet das Exoskelett verschiedene Oberflächenstrukturen aus, zu denen Warzen, Dornen, Haare, Borsten, Schuppen und Höcker gehören. Durch die Einlagerung von Farbstoffen (Pigmentfarben) oder aufgrund spezieller lichtbrechender Oberflächen (Interferenzfarben) können die Außenschicht des Insekts oder einzelne Körperteile gefärbt sein.
Als Sinnesorgane dienen vor allem Haarsensillen, die über den Körper verteilt sind. Diese reagieren auf Erschütterungen und Schwingungen, können jedoch auch Gerüche, Feuchtigkeit oder Temperaturen wahrnehmen. Einige dieser Sinneszellen sind zu Sinnesorganen gruppiert, so etwa das Johnstonsche Organ am Pedicellus der Antenne oder die Tympanalorgane zur Geräuschwahrnehmung, die man beispielsweise bei den Langfühlerschrecken findet. Dadurch ist die Wahrnehmung von Schwingungen im Bereich von 1 Hz bis 100.000 Hz möglich. Als optische Sinnesorgane dienen die Facettenaugen sowie die Ocellen, bei vielen Larven auch die larvalen Punktaugen.
Der Insektenkopf besteht aus einem vorderen Abschnitt, dessen Segmentnatur umstritten ist (nach der früher vorherrschenden Articulata-Hypothese entspricht er dem Acron der Anneliden) und fünf weiteren miteinander verschmolzenen Segmenten und trägt die Augen und die Gliederantenne sowie einen typischen Apparat von Mundwerkzeugen aus paarigen Mandibeln und Maxillen sowie einem unpaaren Labium.[8] Entsprechend befindet sich am Kopf auch die Mundöffnung, durch die Nahrung aufgenommen wird. Die von außen sichtbaren Nähte des Insektenkopfes haben mit den Segmentgrenzen bis auf eine Ausnahme, der Grenze zwischen dem fünften und sechsten Segment (Postoccipitalnaht), nichts zu tun.
Die Facettenaugen sitzen auf dem vorderen Abschnitt, daneben besitzen Insekten im Grundbauplan drei Punktaugen (Ocellen) zur Hell-Dunkelwahrnehmung. Das zweite Segment ist das Antennalsegment mit der für die Insekten typischen Geißelantenne. Diese unterscheidet sich von der Gliederantenne, die man bei den ursprünglichen Hexapoden findet, dadurch, dass sie nur ein Basal- oder auch Schaftglied mit Muskulatur besitzt, den Scapus. Das darauf folgende Wendeglied, der Pedicellus, ist gemeinsam mit der Geißel gegenüber dem Scapus beweglich. Im Pedicellus befindet sich das Johnstonsche Organ, ein Sinnesorgan, welches auf Erschütterungen und Schall reagieren kann. Die Geißel selbst ist unterschiedlich lang ausgebildet und kann auch sehr unterschiedlich geformt sein. Sie besitzt Sinneszellen, die vor allem der Geruchswahrnehmung dienen.
Als drittes Segment folgt das Intercalarsegment, welches wiederum keine eigenen Strukturen trägt (es entspricht dem zweiten Antennensegment der Krebstiere). Am vierten bis sechsten Segment befinden sich die Mundwerkzeuge, beginnend mit den Mandibeln und den Maxillen, die jeweils paarig vorliegen, und abschließend mit dem Labium, das durch eine Verwachsung des Basalglieds unpaar ist und den Mundraum nach hinten abschließt. Den vorderen Abschluss bildet der Clypeus mit dem Labrum. Die Mandibel besteht nur aus einem Glied. Sie stellt als Beiß- und Kauwerkzeug bei den meisten Insekten das kräftigste Mundwerkzeug dar. Die Maxille lässt den Extremitätencharakter der Mundwerkzeuge sehr deutlich erkennen und erinnert an das Spaltbein der Krebstiere. Sie besteht aus einem Basalglied, dem Coxopoditen, der durch einen Cardo und einen Stipes geteilt ist. Darauf folgen zwei Kauladen, die als Galea und Lacinia bezeichnet werden, sowie ein mehrgliedriger Taster, der Palpus maxillaris. Das Labium entspricht diesem Aufbau, mit der Ausnahme, dass hier die beiden Coxopoditen verschmolzen sind und eine gemeinsame Basalplatte bilden, die in Mentum und Submentum unterteilt ist. Auch hier gibt es auf jeder Seite zwei Kauladen, die Glossae und die Paraglossae, sowie einen Palpus, den Palpus labialis. Vor allem die Palpen besitzen Sinneszellen zur Geruchs- und Geschmackswahrnehmung. Als weitere Strukturen des Mundraumes gibt es den Hypopharynx als zungenförmige Bildung des Mundvorraums und den Epipharynx an der Innenseite des Labrums.
Der hier beschriebene Bauplan entspricht dem Grundmuster der Insekten und wird als kauend-beißender Typ bezeichnet. Durch Abwandlungen der einzelnen Strukturen in Anpassung an unterschiedliche Ernährungsweisen können sich aus diesem Typus verschiedene andere Mundwerkzeugstypen entwickeln, darunter die leckend-saugenden Mundwerkzeuge vieler Fliegen oder die stechend-saugenden Mundwerkzeuge der Mücken oder der Wanzen.
Der Thorax besteht immer aus drei Segmenten und trägt bei allen Insekten die sechs Laufbeine sowie bei den geflügelten Insekten zudem die beiden Flügelpaare. Die Einzelsegmente werden aufgrund ihrer Lage zueinander als Prothorax, Mesothorax und Metathorax bezeichnet. Jedes dieser Segmente trägt ein Paar der Thorakalbeine, die gemeinhin als Laufbeine ausgeprägt sind. Diese Beine können, abhängig von ihrer Funktion, sehr unterschiedlich gestaltet sein, besitzen jedoch immer den gleichen Grundaufbau. Sie bestehen aus einer Hüfte (Coxa), einem darauf folgenden Schenkelring (Trochanter), dem Oberschenkel (Femur), der Schiene (Tibia) sowie einem gegliederten Fuß (Tarsus), der aus einem bis fünf Tarsalgliedern sowie einem Praetarsus besteht. Der Praetarsus trägt im Normalfall zwei Krallen sowie bei vielen Insekten mehrere weitere Strukturen, die vor allem dem Festhalten an verschiedenen Oberflächen dienen.
Bei den geflügelten Insekten tragen der Meso- und der Metathorax außerdem jeweils ein Paar Flügel, die bei den verschiedenen Insektengruppen unterschiedlich ausgeprägt sein können. Da Meso- und Metathorax hier eine Einheit bilden, werden sie gemeinsam auch als Pterothorax (von griech. pteron = „Flügel, Feder, Flosse“) bezeichnet.
Die ursprünglichen Insektengruppen wie die Felsenspringer und die Fischchen sind allerdings ungeflügelt, entsprechend sind Flügel nicht im Grundbauplan der Insekten vorhanden und erst später innerhalb der Insekten, mit der Entwicklung der Fluginsekten, entstanden. Stattdessen besitzen die Insekten im Grundbauplan seitlich an den Thoraxsegmenten Duplikaturen der Epidermis, die als Paranota bezeichnet und als Vorläuferstrukturen der Flügel angesehen werden.
Das Abdomen besteht ursprünglich aus elf Segmenten, von denen jedoch bei den verschiedenen Insektentaxa einzelne verschmolzen oder abhandengekommen sind. Die Abdominalsegmente tragen nur abgewandelte Extremitäten und keine echten Beine. So finden sich etwa Styli, vor allem bei Larvenformen. Außerdem besitzt eine Reihe von Insektengruppen Cerci am letzten Segment, die für unterschiedliche Funktionen ausgebildet sind. Auch die Gonopoden, die die Begattungsorgane der Männchen und den Legeapparat (Ovipositor) der Weibchen bilden, sind umgewandelte Extremitäten. Das Abdomen enthält im Gegensatz zum Thorax nur sehr wenig Muskulatur, stattdessen sind hier die meisten Organsysteme lokalisiert.
Das Nervensystem der Insekten entspricht im Wesentlichen dem gemeinsamen Grundbauplan der Mandibulata, zu denen neben ihnen auch die Krebstiere und Tausendfüßer gehören. Es besteht aus einem paarigen Bauchmarkstrang, der in jedem Segment ein Ganglienpaar aufweist. Im Kopf sind die Ganglien zu einem Oberschlundganglion, dem Gehirn, sowie zu einem Unterschlundganglion verschmolzen, beide sind miteinander über die Schlundkonnektive verbunden. Das Gehirn selbst weist einen sehr großen vorderen Bereich auf, das Protocerebrum, von dem beidseitig Bereiche in die Zentren der Komplexaugen ausstrahlen, die als Lobi optici bezeichnet werden. Auch die Ocellen werden von diesem Hirnteil innerviert. Vom Deuterocerebrum, dem zweiten Hirnabschnitt, ziehen Nerven in die Antennen und das Tritocerebrum versorgt den Vorderdarm durch eine Tritocerebralkommissur mit Nerven. Die Mundwerkzeuge werden von den im Unterschlundganglion konzentrierten Ganglien des vierten bis sechsten Segments versorgt. Durch den Thorax zieht sich das Bauchmark in Form eines typischen Strickleiternervensystems, wobei drei besonders große Ganglienpaare im Thorax die Beine und (wenn vorhanden) die Flügel versorgen. Das Abdomen enthält im Grundbauplan 7 normale Ganglienpaare und eine Ganglienmasse im achten Abdominalsegment, die aus den Ganglien aller folgenden Segmente besteht.
Das vegetative Nervensystem besteht aus drei Abschnitten. Dabei wird der vordere Abschnitt durch die Nerven des Mund- und Vorderdarmbereiches mit dem Frontal-, dem Hypocerebral- und dem Ventrikularganglion sowie den Corpora cardiaca und den Corpora allata gebildet. Den zweiten Abschnitt bildet die paarige Bauchganglienkette, der die Innervierung der Stigmen zukommt. Der hintere Darmabschnitt und die Genitalien werden vom caudalen Nerv versorgt. Besonders im Gehirn besitzen Insekten zudem neurosekretorische Drüsen, zu denen auch die bereits benannten Corpora cardiaca und Corpora allata gehören. Letztere schütten das Juvenilhormon aus, welches bei der Häutung das Entwicklungsstadium beeinflusst. Die Häutung selbst wird durch die Häutungshormone induziert, vor allem das Ecdyson.
Als Atmungsorgane dienen bei den Insekten weitestgehend starre Röhren, die den gesamten Körper durchziehen und in immer feineren Röhren bis an die Organe und Einzelzellen reichen. Dieses System wird als Tracheensystem bezeichnet und entwickelt sich aus Einstülpungen der Epidermis nach innen. Entsprechend sind die Tracheen wie die Außenseite der Insekten mit einer Epidermis und einer Auskleidung von Chitin überzogen. Diese Cuticula wird durch Taenidien versteift, spiralförmige Strukturen, die sich um die Röhre winden, um ein Kollabieren zu verhindern. Nach außen öffnen sich die Tracheen in Atmungsöffnungen, die als Stigmen bezeichnet werden.
Der Atemvorgang ist primär passiv. Durch diese Form der Atmung ist auch bedingt, dass Insekten in wärmeren Gebieten größer werden können. In eher kalten Gebieten reicht die Molekularbewegung der Luft nicht aus, um die inneren Tracheen ausreichend mit Sauerstoff zu versorgen. Der Luftaustausch wird jedoch durch eine muskulöse Kontrolle der Stigmen reguliert und kann durch Ventilation erhöht werden. Bei vielen Insekten wurde die Anzahl der Stigmen von ursprünglich einem Paar an jedem Thorax- und Abdomensegment durch Querverbindungen (Anastomosen) reduziert, außerdem haben sich bei vielen Taxa Luftsäcke zur Unterstützung der Atmung und zur Sauerstoffspeicherung entwickelt. Bei Wasserinsekten haben sich zudem weitere Anpassungen entwickelt, die eine Atmung unter Wasser ermöglichen. So findet man bei vielen Wasserkäfern und anderen Wasserinsekten einen Bereich, der es durch eine besondere Oberfläche ermöglicht, eine Luftblase zu halten (Physikalische Kieme). Andere Arten besitzen ein volumenkonstantes Plastron oder Atemrohre zur Atmung. Vor allem bei wasserlebenden Insektenlarven wird auf die Tracheenatmung vollständig verzichtet und der Sauerstoff wird stattdessen über Tracheenkiemen oder die Haut aufgenommen.
Das Blutgefäßsystem von Insekten besteht im Wesentlichen aus einem Hohlraum, dem Haemocoel, in dem alle inneren Organe in Blut (Hämolymphe) schwimmen (offener Blutkreislauf).
Als verbliebenen Teil des Blutgefäßsystems besitzen Insekten ein unverzweigtes, einfaches Rückengefäß. Dieses besitzt einen kontraktilen Teil im Abdomen, der die Hämolymphe in den Körper pumpt und entsprechend Herz (nach caudal geschlossen) genannt wird, und einen Ast, der bis in den Kopf, das Gehirn und den Kopf mit Blut versorgt und Aorta (nach cranial offen) genannt wird. Der Blutstrom wird über die Peristaltik des Herzens in Bewegung gehalten, dabei wird die Hämolymphe von einem bis zwölf Paar seitlicher Öffnungen des Herzens, den Ostien, in das Herz gesaugt und nach vorn durch die Aorta in den Kopf gepumpt. Von dort verteilt es sich über den Thorax in den Hinterleib und außerdem in die Beine und Flügel des Tieres. An den Beinen, Antennen und Flügeln sorgen kleinere Pumpsysteme für eine Versorgung bis in die Enden der Strukturen. So befindet sich im Kopf ein muskulöses sogenanntes Antennenherz, es pumpt die Hämolymphe in die Antennenampullen und in die dazugehörigen Antennen. Unterhalb des Herzens liegt ein dorsales Häutchen aus Muskulatur und Bindegewebe, welches als Diaphragma den Rückenteil des Körpers (Pericardialsinus) vom Hauptraum des Körpers (Perivisceralsinus) mit dem Darm und den Geschlechtsorganen trennt. Ein weiteres Diaphragma liegt oberhalb des Bauchteils (Perineuralsinus) mit dem Bauchmark.
Die Hämolymphe selbst macht 20 bis 40 Prozent des Körpergewichts aus und besteht aus Zellen, den Hämocyten, sowie dem flüssigen Plasma. Es transportiert das bei der Atmung entstehende Kohlendioxid, Proteine, Nährstoffe, Hormone und Exkrete und dient zudem der Osmoregulation und dem Aufrechterhalten des Körperinnendrucks. Das Blut ist meist farblos, aber es kann auch grünlich-gelb sein; es transportiert nicht nur Nährstoffe zu allen Körperteilen, sondern bringt auch die Hormone zu ihrem Bestimmungsort. Das Blut enthält spezielle Zellen, die Krankheitserreger bekämpfen, und andere, die Schäden oder Wunden reparieren. Anders als das Blut von Wirbeltieren enthält das Insektenblut keine Zellen, die mit der Atmung zu tun haben.
Die traditionelle Ansicht, das Blut der Insekten hätte aufgrund des effektiven Tracheensystems seine Funktion der Sauerstoffverteilung verloren, wurde in den letzten Jahren aufgrund neuer Befunde relativiert. Vorkommen des roten Blutfarbstoffs Hämoglobin sind bereits seit langem in aquatischen Insektenlarven, die unter Sauerstoffmangelbedingungen leben, wie z. B. Zuckmückenlarven, bekannt. Genomanalysen haben nun gezeigt, dass die Hämoglobinproduktion zum Grundvermögen beinahe aller Insekten gehört. Hämoglobin kommt vorwiegend in Kiemen und anderen respiratorischen Organen vor, so dass seine Funktion für die Atmung gesichert ist.[9] Bei zahlreichen Insektenordnungen wurde außerdem der blaue Blutfarbstoff Hämocyanin nachgewiesen, zumindest für eine Steinfliege wurde auch hier eine Funktion für die Sauerstoffversorgung nachgewiesen.[10]
Die Verdauung erfolgt im Darmsystem der Tiere. Dieses ist in drei funktionelle Abschnitte gegliedert, die entsprechend ihrer Lage als Vorder-, Mittel- und Enddarm bezeichnet werden. Der vordere und der hintere Anteil sind ektodermal gebildet und besitzen eine Auskleidung mit einer Chitincuticula, die entsprechend auch gehäutet werden muss. Der Vorderdarm beginnt mit der Mundöffnung und besteht vor allem aus dem muskulösen Pharynx. Über die Speiseröhre ist dieser Abschnitt mit dem Mitteldarm verbunden, wobei diese bei vielen Insekten auch Bereiche zur Nahrungsspeicherung (Ingluvies) oder einen Vormagen (Proventriculus) mit Kaustrukturen wie Leisten aus Chitin enthalten kann. Der Mitteldarm ist mit einem Drüsenepithel ausgekleidet und produziert die Enzyme, die zur Verdauung notwendig sind. Hier erfolgt auch die Resorption der Nährstoffe, die bei vielen Insekten in Blindschläuchen (Caeca) oder Krypten stattfindet. In den Caeca und Krypten können bei vielen Insekten auch endosymbiotische Mikroorganismen (Bakterien, Pilze oder Flagellaten) leben, die bei der Aufspaltung von bestimmten Nahrungsbestandteilen benötigt werden, z. B. für den Abbau von Cellulose. Daneben wurde bei wenigen Insekten eine endogene Cellulase nachgewiesen (bei den Termitenarten Reticulitermes speratus und Coptotermes formosanus).[11][12][13][14][15] Herkunft des tierischen Cellulasegens wird beim letzten gemeinsamen Vorfahren der Bilateria gesehen.[16]
Die unverdaulichen Reste (Exkremente) werden über den Enddarm ausgeschieden. Die Exkretion der Insekten erfolgt über kleine Blindschläuche, die am Übergang des Mitteldarms zum Enddarm in den Darm münden. Diese werden als Malpighische Gefäße bezeichnet und sind wie der Enddarm ektodermalen Ursprungs. In den Zellen dieser Schläuche werden aktiv stickstoffhaltige Exkrete der Hämolymphe entzogen und mit den Exkrementen ausgeschieden. In den Rektalpapillen wird den Ausscheidungsprodukten vor der Ausscheidung noch Wasser entzogen.
Wichtige Strukturen der Nährstoff- und Exkretspeicherung sind die Fettkörper, die als große Lappen im Abdomen der Insekten liegen. Neben der Speicherung dienen sie der Synthese von Fetten und Glykogen sowie dem Abbau von Aminosäuren.
Bis auf wenige Arten sind alle Insekten getrenntgeschlechtlich. Sehr wenige Arten sind Zwitter, eine Reihe von Arten pflanzt sich durch Parthenogenese fort.
Die Männchen besitzen paarige Hoden zur Spermienproduktion im Hinterleib, die über Samenleiter (Vasa deferentia) mit paarigen Samenbläschen (Vasa seminales) verbunden sind. Diese münden in einen unpaaren oder paarigen Ejakulationsgang, den Ductus ejaculatorius, und danach über mehr oder weniger komplex aufgebaute Begattungsorgane, den Aedeagus, meist im neunten Abdominalsegment nach außen. Zusätzlich können noch Zusatzdrüsen vorhanden sein, die Samenflüssigkeiten oder Stoffe zur Bildung von Spermatophoren bilden und den Spermien zugeben.
Auch die Ovarien der Weibchen sind im Regelfall paarig angelegt. Sie bestehen meistens aus einem Büschel einzelner Ovarienstränge, die als Ovariolen bezeichnet werden. Jede dieser Ovariolen besteht aus einem Germarium, in dem die Eizellen produziert werden, und einem Vittelarium zur Produktion der Dotterzellen. Abhängig von der Art, wie die Eier mit Dotter versorgt werden, unterscheidet man dabei drei verschiedene Formen von Ovariolen, die bei unterschiedlichen Insektentaxa vorkommen können. Bei der ersten Form, die als panoistische Ovariole bezeichnet wird, werden einzelne Eier im Vitellarium mit Dotter versorgt. Beim meroistisch-polytrophen Typ besitzt jede einzelne Eizelle mehrere Nährzellen und erhält über diese den Dotter. Bei der meroistisch-telotrophen Ovariole bleibt die einzelne Eizelle über einen Nährstrang mit dem Germarium verbunden und erhält den Dotter über diesen Weg. Um die heranwachsenden Eizellen legen sich bei allen Typen Follikelzellen.
Die Ovariolen vereinigen sich und enden in einer unpaaren Vagina, die zwischen dem siebten und neunten Abdominalsegment entweder direkt nach außen oder in eine Begattungstasche, der Bursa copulatrix, endet (Ausnahme: Eintagsfliegen). Im Bereich der Vagina ist bei fast allen Insekten eine Spermiensammeltasche, das Receptaculum seminis vorhanden, außerdem können verschiedene Anhangsdrüsen zur Produktion von Kittsubstanzen oder ähnlichem vorhanden sein.
Insekten sind mit Ausnahme der Ozeane in fast allen Lebensräumen und Gebieten der Erde zu finden. Dabei existiert die größte Artenvielfalt in den tropischen Gebieten, während in Extremlebensräumen wie den Polargebieten, den Hochgebirgen und den küstennahen Meeresgebieten nur sehr wenige, aber hochangepasste Insektenarten leben. So findet man etwa in der Antarktis die Zuckmückenart Belgica antarctica, auf der Meeresoberfläche die zu den Wanzen zählenden Meerwasserläufer und im Gezeitenwatt die Larven von Zuckmücken der Gattung Clunio.
Einige Arten sind sehr stark spezialisiert und kommen entsprechend nur in besonders geeigneten Lebensräumen vor (stenöke Arten), andere dagegen können in fast allen Lebensräumen mit Ausnahme der Extremlebensräume leben (euryöke Arten) und wurden teilweise durch den Menschen weltweit verbreitet, so dass sie heute Kosmopoliten sind. Zu letzteren gehören vor allem verschiedene Arten der Schaben, Ameisen und Termiten sowie die als Nutztiere gehaltenen Honigbienen.
Die meisten Insekten leben in Böden oder auf bodennahen Strukturen sowie auf und in Pflanzen. Man geht davon aus, dass mit jeder Baumart der tropischen Regenwälder etwa 600 Insektenarten assoziiert sind, wobei man bei 50.000 Baumarten auf eine Artenzahl der Insekten von etwa 30 Millionen kommt. Auch auf Tierarten leben eine Reihe von Insekten, meistens als Ektoparasiten wie die verschiedenen Arten der Tierläuse und Flöhe oder als Kommensalen und Jäger im Fell der Tiere. Der Mensch stellt hierbei keine Ausnahme dar, auf ihm findet man etwa die verschiedenen Arten der Menschenläuse. Seltener sind Insekten Endoparasiten in Tieren. Zu nennen sind hier vor allem die zu den Zweiflüglern gehörenden Dasselfliegen, bei denen sich die Larven im Rachen (Rachendasseln), der Nasenhöhle (Nasendasseln) oder sogar im Magen (Magendasseln) von Pflanzenfressern entwickeln.
Aufgrund ihrer Vielfalt haben Insekten heute beinah jede ihrer Größe angemessene ökologische Nische realisiert. Dabei spielt eine große Anzahl der Arten eine bedeutende Rolle bei der Remineralisierung organischer Stoffe im Boden, in der Bodenstreu, im Totholz und in anderen organischen Strukturen. Zu dieser Gruppe gehören auch die Leichenzersetzer, die in Tierleichen zu finden sind. Viele weitere Arten leben als Pflanzenfresser von lebenden Pflanzenteilen, das Spektrum reicht dabei von Wurzelhaaren über Holz bis hin zu Blättern und Blüten. Eine Reihe von Arten lebt als Nektar- und Pollensammler und spielt dabei eine wichtige Rolle bei der Pflanzenbestäubung. Wieder andere Insekten leben in und an Pilzen und ernähren sich von diesen. Eine große Gruppe von Insekten ernährt sich räuberisch von anderen Insekten oder kleineren Beutetieren. Eine letzte Gruppe stellen diejenigen Insekten dar, die sich von Teilen größerer Tiere wie Haaren, Schuppen und ähnlichem ernähren. In diese Gruppe gehören auch die zahlreichen Parasiten unter den Insekten, die beispielsweise Blut saugen oder sich in lebenden Geweben entwickeln.
Eine Besonderheit innerhalb der Insekten stellen verschiedene Arten von staatenbildenden Insekten dar. Diese Form des Zusammenlebens hat sich mehrfach unabhängig voneinander bei den Termiten und verschiedenen Hautflüglern (Ameisen, Bienen, Wespen) entwickelt. Bei diesen Tieren kommt es zum Aufbau eines Insektenstaates, in dem die Einzeltiere bestimmte Rollen innerhalb der Gesellschaft übernehmen. Häufig kommt es dabei zur Bildung von Kasten, deren Mitglieder sich morphologisch und in ihrem Verhalten gleichen. Bei vielen Ameisen findet man beispielsweise Arbeiter, Soldaten und Nestpfleger. Die Fortpflanzung übernehmen in diesen Fällen nur sehr wenige Geschlechtstiere innerhalb des Insektenstaates, manchmal nur eine einzige Königin, die befruchtete und unbefruchtete Eier legt.
Viele Insekten verfügen über die Fähigkeit zu fliegen (Insektenflug), Fluginsekten stellen die artenreichste Gruppe im gesamten Tierreich. Die meisten Arten haben zwei Paar Flügel.
Die Spermienübertragung erfolgt bei den Insekten ursprünglich über Spermatophoren, also Spermienpakete. Diese werden bei den Felsenspringern und den Fischchen von den Männchen auf dem Boden abgelegt und hier von den Weibchen aufgenommen. Bei allen folgenden Gruppen der Insekten gibt es eine direkte Spermienübertragung durch eine Kopulation, bei der die Spermien direkt in die Vagina oder die Bursa copulatrix eingebracht werden und hier entweder die Eizellen befruchten oder in das Receptaculum seminis zur Lagerung weitergeleitet werden. Die meisten Insekten legen nach der Begattung Eier ab (Ovoparie), andere sind ovovivipar, brüten die Eier also noch im Körper zur Schlupfreife aus. Noch seltener kommt es vor, dass bereits fertig entwickelte Larven (Larviparie) oder sogar Puppen (Pupiparie) zur Welt gebracht werden.
Die Furchung erfolgt bei den meisten Insekten superfiziell. Das bedeutet, dass sich auf dem sehr dotterreichen Ei mit zentralem Dotter (centrolecithales Ei) ein Furchungszentrum ausbildet, von dem die Furchung ausgeht. In seinem Bereich bilden sich mehrere Tochterkerne mit umgebendem Plasma (Furchungsenergiden), die durch Teilungen zu einem einschichtigen Blastoderm als Hüllepithel oder Serosa um den Dotter herum. Im ventralen Bereich bildet sich dann eine Keimanlage, die als Keimstreif in den Dotter hineinwächst und eine Höhle bildet (Amnionhöhle). In dieser Höhle findet die Hauptkeimbildung statt, nach deren Abschluss sich der Keim wieder nach außen entrollt und über dem Dotter der Rücken des Tieres geschlossen werden kann. Aus den Eiern schlüpfen dann Larven (Juvenilstadien mit eigenen Larvalmerkmalen) oder Nymphen (Juvenilstadien ohne eigene Merkmale).
Außerhalb des Eies folgt die postembryonale Entwicklung, nach der Insekten klassisch in hemimetabole und holometabole Insekten unterteilt werden. Dabei handelt es sich allerdings nur bei letzteren auch um eine taxonomische Gruppe, da die hemimetabole Entwicklung dem ursprünglichen Zustand entspricht. Die Entwicklung ist bei den verschiedenen Gruppen sehr unterschiedlich und hängt sehr stark von der Lebensweise der Juvenilstadien und der Imagines ab. Bei allen hemimetabolen Insekten kommt es über eine unterschiedliche Anzahl von Larven- oder Nymphenstadien ohne Puppenstadium zur Ausbildung des ausgewachsenen Tieres, der Imago. Zwischen den einzelnen Stadien findet dabei immer eine Häutung statt, bei der die alte Kutikula abgeworfen und eine neue angelegt wird. Abhängig von der Konzentration des Juvenilhormons im Blut kommt es dabei entweder zu einer Häutung von einer Larvenform in die nächste (bei viel Juvenilhormon) oder von einer Larvenform zur Imago (bei wenig Juvenilhormon). Den Zeitpunkt der Häutung bestimmt ein weiteres Hormon, das Ecdyson. Bei der Häutung kommt es vor allem zum Wachstum der Tiere, außerdem werden einzelne Merkmale neu angelegt. Dies geschieht durch eine Histolyse einzelner Strukturen und die Ausbildung von Imaginalanlagen oder das Ausstülpen spezieller Imaginalscheiben.
Bei den meisten hemimetabolen Insekten wie den verschiedenen Heuschreckenformen oder den Wanzen ähnelt die Nymphe in Grundzügen dem erwachsenen Tier und weist außer den fehlenden Flügeln keine besonderen Larvalanpassungen auf. Demgegenüber gibt es allerdings auch hemimetabole Insekten mit echten Larven, beispielsweise die Libellen oder die Eintagsfliegen. Eine feinere Unterteilung der Hemimetabolie ist möglich. So spricht man etwa von einer Palaeometabolie (Fischchen, Felsenspringer), wenn die Larven kaum eigene Merkmale aufweisen und sich nur durch Größenänderung zur Imago entwickeln. Die Heterometabolie ist vor allem durch eine schrittweise Entwicklung der Flügel gekennzeichnet und kommt bei den Libellen, Steinfliegen und den meisten Schnabelkerfen vor. Schließlich gibt es noch die Neometabolie, bei der die Flügelanlagen erst bei den beiden letzten Larvenstadien angelegt werden; dies ist etwa bei einigen Zikaden und den Fransenflüglern der Fall.
Holometabole Insekten durchlaufen eine Metamorphose, ausgehend vom Ei über die Larve zur Puppe und dann zum erwachsenen Tier (Imago). Die Larve hat oft nicht die geringste physische Ähnlichkeit mit der Imago und besitzt eine Reihe von Eigenmerkmalen einschließlich anderer Lebensräume und Futterquellen im Vergleich zur Imago – ein nicht unerheblicher ökologischer Vorteil der Holometabola.
Die Populationsdynamik vieler Insektenarten hat näherungsweise diskreten Charakter: In der zeitlichen Entwicklung einer Population können gegeneinander abgegrenzte, nicht-überlappende Generationen ausgemacht werden.
Schreibt man N t {displaystyle N_{t}} 
Hängt der Anteil der selbst zur Reproduktion kommenden Nachkommen zum Zeitpunkt t + 1 {displaystyle t+1} 
mit einer Funktion f ( ⋅ ) {displaystyle f(cdot )} 
Das früheste verbreitet einem Insekt zugeordnete Fossil ist Rhyniognatha hirsti aus dem Pragium, einer Stufe des Unterdevons vor etwa 407 Millionen Jahren. Aus derselben Formation stammt auch der älteste Springschwanz Rhyniella precursor, der als das älteste Insekt galt, solange diese zu den Insekten gerechnet wurden. Diese relativ fortgeschrittenen Fossilien lassen auf eine bereits länger dauernde Evolutionsgeschichte schließen, die vermutlich bis ins Silur zurückreicht. Insekten sind damit wohl nur unwesentlich jünger als die ältesten Funde von terrestrischen Tieren überhaupt. Da von Rhyniognatha nur schwer interpretierbare Relikte, darunter vermutlich Mandibeln, erhalten blieben, sind Aussagen darüber, wie es aussah und in welche heutige Verwandtschaft es einzuordnen wäre, spekulativ. Die Erstbeschreiber halten sogar einen Zusammenhang mit geflügelten Formen für denkbar, was allerdings sehr spekulativ bleibt.[17] Neuere Untersuchungen lassen sogar denkbar erscheinen, dass es sich in Wirklichkeit um einen Myriapoden handelte.[18] Tatsächliche fossile Funde geflügelter Insekten liegen etwa von Gesteinen der Grenze Unterkarbon-Oberkarbon vor, das heißt, sie sind etwa 95 Millionen Jahre jünger.[19] (Ältere devonische Funde, als Eopterum devonicum beschrieben, erwiesen sich später als Reste des Carapax einer Krebsart.) Geflügelte Insekten liegen hier aus einer Vielzahl von Ordnungen, darunter sowohl lebende als auch ausgestorbene, vor. Die Flügelmorphologie erlaubte bereits unterschiedliche Flugstile.[20][21] Zur karbonischen Fauna gehörten z. B. die Palaeodictyoptera, die manchmal auch am ersten Thoraxsegment kleine flügelartige Fortsätze aufwiesen. Während des Karbons machten diese altertümlichen Ordnungen etwa ein Drittel der Insektenfauna aus; Schaben waren individuenreich vertreten, aber nicht sonderlich artenreich. Von den 27 im Karbon nachgewiesenen Insektenordnungen sind 8 am Übergang zum Perm oder wenig später ausgestorben. Drei weitere Ordnungen starben am Übergang zur Trias aus. Seit diesem evolutionären Flaschenhals haben alle überlebenden Linien bis heute mehr oder weniger stetig an Diversität zugenommen, auch das dritte Massenaussterben an der Kreide/Tertiär-Grenze scheint die Insekten nur wenig betroffen zu haben.[22] Wichtiger für diese erhöhte Diversität scheinen überraschenderweise nicht schnellere Artbildungsraten, sondern verminderte Aussterberaten zu sein.[23]
Sowohl Radiationen wie längere Perioden mit niedrigen Artenzahlen und wenig evolutionären Neuerungen können mit ausgeprägten Schwankungen des Sauerstoffspiegels der Erde im Paläozoikum in Verbindung gebracht werden, ausgedehnte Perioden mit sehr geringen fossilen Funden sind daher wohl nicht ausschließlich auf Zufälle der fossilen Überlieferung zurückzuführen, sondern können durchaus real sein.[24] Während der Perioden mit ungewöhnlich hohem Sauerstoffgehalt lebten spektakuläre Rieseninsekten mit Körpergrößen, die alle rezenten Formen bis um das Zehnfache übersteigen.[25] Die Urlibelle Meganeura monyi (gefunden in Commentry, Frankreich) erreichte eine Flügelspannweite von 63 cm,[26] Meganeuropsis permiana soll sogar 71 cm Spannweite besessen haben, wahrscheinlich nahe an der Obergrenze des Arthropoden-Bauplans für Flugfähigkeit.[27]
Im Perm tauchten die meisten modernen Insektenordnungen auf, doch spielten gerade die heute dominierenden holometabolen Insekten lange Zeit eine untergeordnete Rolle,[28] und erst ab der Trias kam es bei diesen zu einer wahren Explosion der Arten- und Formenvielfalt. Gründe für diesen Erfolg werden im Massenaussterben am Ende des Perms gesehen (bisher dominierende Insekten starben aus), in besserer Widerstandsfähigkeit gegen das aride Klima des Perms und in der Ausbreitung der Samenpflanzen.[29]
Alle gegenwärtig anerkannten Insektenordnungen und knapp zwei Drittel der Familien sind auch fossil belegt, wobei ihre tertiären Artenzahlen gut mit ihren heutigen korrelieren. Eine Ausnahme bilden hier die Schmetterlinge, die fossil weniger artenreich belegt sind.
Drei Gruppen, die traditionell als Urinsekten zu den Insekten gezählt wurden, die Springschwänze (Collembola), Doppelschwänze (Diplura) und Beintastler (Protura) gelten heute nicht mehr als eigentliche Insekten. Sie werden zusammen mit diesen hier innerhalb der übergeordneten Gruppe der Sechsfüßer (Hexapoda) geführt. Sowohl die Hexapoda als auch die Insekten als solche gelten aufgrund ihrer typischen Merkmale (Apomorphien) als gesicherte Taxa. Die tatsächliche Schwestergruppe der Insekten innerhalb der Hexapoda ist allerdings umstritten.
Die Insekten werden häufig auch als Freikiefler (Ectognatha) den Sackkieflern (Entognatha) gegenübergestellt, die aus eben den benannten Taxa der Urinsekten bestehen. Sie besitzen als wichtigste Eigenmerkmale eine Geißelantenne mit einem Grundglied (Scapus) und einem Pedicellus mit Johnstonschem Organ. Die eigentliche Geißel ging auf das ursprünglich dritte Glied der Antenne zurück, welches sich in eine unterschiedliche Anzahl von Geißelsegmenten aufgeteilt hat. Weitere Apomorphien sind der Besitz rückwärtiger Äste des Tentoriums, einer Skelettstruktur im Kopf, paarige Krallen am Praetarsus mit einer gelenkigen Verbindung zu selbigem. Auch der primär in fünf Tarsenglieder gegliederte Tarsus und die Umbildung der hinteren Abdominalextremitäten zu Gonopoden und die Beteiligung derselben am Legeapparat (Ovipositor) der Weibchen wird als neu erworbenes Merkmal angesehen. Das ursprünglich namensgebende Merkmal, die freiliegenden Kiefer, ist dagegen ein ursprüngliches Merkmal (Plesiomorphie), die bereits bei den gemeinsamen Vorfahren der Krebstiere, Hundertfüßer, Tausendfüßer und Hexapoda vorhanden war (Mandibulata).
Innerhalb der Insekten werden in der klassischen Systematik heute je nach Quelle unterschiedliche Anzahlen von Unterklassen, Überordnungen und Ordnungen unterschieden. Dies hängt mit der in Teilen noch unverstandenen tatsächlichen Verwandtschaft der Insektengruppen untereinander sowie der unterschiedlichen Ansicht der Beschreiber über die Anordnung innerhalb einer klassischen Hierarchiebeschreibung zusammen. In diesem Werk soll folgender Systematik gefolgt werden; Unterschiede zu anderen Werken ergeben sich vor allem im Rang der Libellen und Eintagsfliegen, die häufig als Ordnung eingeordnet werden, sowie bei den Schnabelkerfen, deren Unterordnungen in einigen Werken als eigenständige Ordnungen geführt werden, ebenso bei den Heuschrecken, bei denen häufig noch die Kurzfühlerschrecken und die Langfühlerschrecken als Ordnungen (anstelle wie hier als Unterordnungen) eingestuft werden.
Die phylogenetische Systematik versucht, das System anhand der tatsächlichen Verwandtschaft aufzubauen. Unterschiede zur klassischen Systematik ergeben sich vor allem in der Behandlung der sog. paraphyletischen Gruppen. Paraphyletische Taxa werden nur durch altertümliche Merkmale Symplesiomorphien abgegrenzt. Sie umfassen nicht alle Nachfahren eines tatsächlich gemeinsamen Vorfahren. Wichtigste Methode ist nach wie vor eine sorgfältige Untersuchung der Anatomie und Morphologie, auch unter Einschluss aussagekräftiger Fossilien.
Als zusätzliche Methode sind heute molekulare Stammbäume von sehr großer Bedeutung. Molekulare Stammbäume beruhen auf dem direkten Vergleich homologer DNA-Sequenzen. Dazu werden dieselben Genabschnitte der verschiedenen zum Vergleich stehenden Organismen mit Hilfe der Polymerase-Kettenreaktion vervielfältigt, sequenziert und anschließend verglichen. Mittels verschiedener statistischer Techniken werden die Sequenzen zu einem molekularen Stammbaum angeordnet, der im Idealfall genau die abgestufte Verwandtschaft der untersuchten Individuen widerspiegelt. Häufig verwendete Gene für den molekularen Stammbaum der Insekten sind Gene für Ribosomale RNA, Histon H3, Elongationsfaktor 1 alpha 1 und verschiedene mitochondriale Gene (z. B. mt-CO1), zunehmend aber auch die gesamte Mitochondriale DNA. Ein Vergleich auf Basis des gesamten sequenzierten Genoms wäre naturgemäß am aussagekräftigsten, er wurde aufgrund der wenigen vollständig sequenzierten Insektengenome auch tatsächlich bereits unternommen.[30] Wie jede andere Methode hat auch die Erstellung molekularer Stammbäume ihre Schwierigkeiten und Fallstricke. Wie häufig bei neuen Methoden, ist die anfängliche Euphorie einer gewissen Ernüchterung gewichen, weil zu viele an verschiedenen Genen oder mit verschiedenen Methoden erhobene Stammbäume einander krass widersprechende Ergebnisse erbrachten.[31][32] Ein Hauptproblem besteht darin, dass viele Insektenordnungen offensichtlich in einer schnell ablaufenden Radiation in kurzer zeitliche Folge entstanden sind und sich anschließend über mehr als dreihundert Millionen Jahre auseinanderentwickelten, wodurch die Informationen der ursprünglichen Radiation kaum noch aufzuschlüsseln sein werden.[33][34]
Aktuelle Vorschläge für phylogenetische Systematiken beruhen in der Regel auf einer Kombination von morphologischen und molekularen Stammbäumen. Zusätzlich werden sogenannte supertrees aufgestellt, die die Ergebnisse zahlreicher Studien zusammenführen, ohne selbst neue Daten beizutragen. Auch die zurzeit intensiv diskutierten Stammbäume (u. a.:[35][36][37][38]) kommen an zahlreichen Punkten nicht zur Übereinstimmung. Dennoch haben sich gegenüber früheren auf rein morphologischer Basis erstellten Systematiken (klassische Grundlage:[39]) zahlreiche Verbesserungen ergeben.
Das phylogenetische System kommt ohne die Rangstufen der klassischen Systematik oberhalb der Art aus. In der Regel werden die Insektenordnungen aber als Verwandtschaftsgruppen beibehalten, auch wenn klar ist, dass sie weder gleiches Alter noch gleichen tatsächlichen Rang besitzen können. Folgende klassische Ordnungen haben sich unzweifelhaft als paraphyletisch erwiesen:[40]
Die jeweils zweitgenannte Gruppe ist also in Wirklichkeit keine Schwestergruppe der erstgenannten, sondern ein Teil davon (d. h., sie ist mit einigen Familien davon näher verwandt, als diese es untereinander sind). Die Monophylie der übrigen Ordnungen wurde, manchmal nach zwischenzeitlich aufgekommenen Zweifeln, bestätigt (v. a. Schnabelfliegen in Bezug auf Zweiflügler und Großflügler in Bezug auf Kamelhalsfliegen: noch nicht sicher).
Das im Folgenden dargestellte System (nach den o. g. Quellen kombiniert) ist unsicher, an verschiedenen Stellen umstritten und wird sich möglicherweise in den nächsten Jahren noch verändern. Es gibt in etwa den heutigen Stand des Wissens wieder. Die Verwandtschaftsverhältnisse innerhalb der Polyneoptera (deren Monophylie heute fast unstrittig ist) weiter aufzulösen, ist zurzeit mit hinreichender Sicherheit unmöglich. Einige traditionell sehr umstrittene Fragen, wie die Stellung der Fächerflügler oder der Bodenläuse, scheinen aber einer Lösung nähergerückt.
InsektenStaubläuse und Tierläuse
Als Nutztiere hält der Mensch vor allem die Honigbiene, die Schlupfwespen zur biologischen Schädlingsbekämpfung, die Raupen des Seidenspinners sowie in vielen Ländern Heuschrecken-, Grillen- und Schwarzkäfer-Arten als Lebensmittel. Daneben spielen auch sehr viele Insekten sekundär als Pflanzenbestäuber eine große Rolle in der Lebensmittelproduktion des Menschen, da ohne sie keine Fruchtbildung stattfinden könnte. Bestimmte Insektenarten werden als Futtermittel für Nutztiere (vor allem in der Aquakultur) sowie für Heimtiere wie Reptilien gezüchtet, darunter Mehlkäferlarven (Mehlwürmer), sowie als Angelköder. Außerdem werden verschiedene Arten der Schildläuse zur Produktion von Farbstoffen, Lacken oder Wachsen genutzt wie z. B. Karmin (Cochenille) und Schellack.
Einige Insekten werden auch selbst als Haustiere in Terrarien gehalten. Besonders zu nennen sind dabei die Ameisen, die in Formicarien gehalten werden. Sie gehören zu den Hautflüglern und sind somit enge Verwandte der Bienen, Wespen und Hornissen. Weitere beliebte Insekten bei Terrarianern sind Stabheuschrecken, Fangschrecken und verschiedene Käfer- und Schabenarten. Eine Entwicklung der letzten Jahrzehnte ist die Haltung von Schmetterlingen in großen Gewächshäusern, die als Schmetterlingshäuser für Besucher geöffnet werden und an manchen Orten zu den Sehenswürdigkeiten der Region werden.
Auch in der pharmazeutischen Industrie und der Medizin werden verschiedene Insekten eingesetzt. Ein bekanntes Beispiel stellen hierbei die Spanische Fliege (Lytta vesicatoria) sowie einige weitere Ölkäfer dar, die den Stoff Cantharidin produzieren. Als wissenschaftliche Versuchstiere haben sich Drosophila melanogaster sowie verschiedene Heuschrecken- und Käferarten etabliert. Schmeißfliegenlarven werden in der Wundheilung eingesetzt.
Die Leichenzersetzer unter den Insekten, vor allem die Larven verschiedener Fliegen und Käfer, spielen heute zudem eine bedeutende Rolle in der Kriminalistik. Der Forschungszweig der Forensischen Entomologie zur Aufklärung von Kriminalfällen basiert auf der Erforschung dieser Tiere.
Das Verteidigungsministerium der USA suchte im Jahr 2006 nach Möglichkeiten, Insekten schon während der Metamorphose mit Mikrotechnik auszustatten und sie als militärische „Insekten-Cyborgs“ einzusetzen.[41]
Die Rolle von Insekten für die Funktion aller terrestrischen Ökosysteme und speziell den Stoffumsatz ist wegen ihrer Allgegenwart normalerweise kaum abzuschätzen. Deutlich wird sie zum Beispiel an der Entsorgung weggeworfener organischer Abfälle. Forscher von der North Carolina State University in Raleigh (USA) stellten beispielsweise in einer im Herbst 2014 veröffentlichten Untersuchung[42] fest, dass Insekten auf 24 begrünten Straßen-Mittelstreifen im New Yorker Stadtteil Manhattan jährlich, pro Mittelstreifen, etwa 4 bis 6,5 Kilogramm Essensabfälle verwerten können. Wichtigster Verwerter war dabei eine eingeschleppte neozoische Ameisen-Art.
Weltweit sind über 2.000 Insektenarten als essbar dokumentiert.[43] Der Verzehr von Insekten ist über große Teile Afrikas, Südostasiens und Mittel- bzw. Südamerikas verbreitet und wird fachsprachlich auch als Entomophagie bezeichnet. In China stehen Insekten beispielsweise schon seit etwa 2000 Jahren auf dem Speiseplan. Insgesamt werden dort 324 Arten von Insekten als Lebensmittel, als Futtermittel oder für medizinische Zwecke genutzt. Die Aufzucht in Insektenfarmen und Distribution der etwa 20 beliebtesten Insektenarten, bilden einen eigenen Wirtschaftszweig. Darüber hinaus konsumieren viele Chinesen indirekt Insekten, da diese als Futtermittel für Nutztiere üblich sind.[44][45] In Zentralafrika spielen unter anderem Raupen aus Wildfang schon jetzt eine wichtige Rolle in der alltäglichen Ernährung, wie ein entsprechender UN-Report (Contribution of Forest Insects to Food Security: the Example of Caterpillars in Central Africa[46]) bereits 2004 feststellte.[47]
Während es in weiten Teilen der Welt eine Verzehrstradition bezüglich Insekten gibt, gelten sie in Europa (in der EU, im Vereinigten Königreich sowie in der Schweiz) als neuartiges Lebensmittel und bedürfen einer Zulassung. In der EU sowie in der Schweiz sind bislang drei Arten als Lebensmittel in bestimmten Darreichungsformen zugelassen: Mehlkäfer (Tenebrio molitor) im Larvenstadium (allgemeinsprachlich Mehlwürmer),[48] Hausgrillen (Acheta domesticus)[49] und Europäische Wanderheuschrecken (Logusta migratoria).[50]
Eine Reihe von Insekten ist als Schädling (Ungeziefer) an Nutz- und Zierpflanzen, Holzkonstruktionen und -produkten (Holzschutz) und Nahrungsvorräten bekannt, andere leben als Parasiten am Menschen und seinen Haustieren. Ferner sind einige Insektenarten, vor allem in großen Individuenzahlen vorkommende blutsaugende Insekten, Überträger (Vektoren) von Krankheiten wie der Rattenfloh für die Pest, Mücken der Gattung Anopheles für die Malaria oder die Tsetsefliegen für die Schlafkrankheit.
Der Befall mit Pflanzenschädlingen kann bei der heute üblichen Monokultur von Nutzpflanzen zu großen Ausfällen der Ernte führen. Neben der direkten Schädigung durch Fraß übertragen viele Insekten auch Pflanzenkrankheiten, meist Virosen und Pilzerkrankungen. Viele weitere Schädlinge leben als Vorratsschädlinge auch in geernteten oder auch bereits verarbeiteten Materialien und führen hier zu weiteren Schäden. Dem stehen andere Insektenarten gegenüber, die im Sinne der biologischen Schädlingsbekämpfung eingesetzt werden und Schädlinge direkt jagen oder in ihnen ihre Eier ablegen. Vor allem verschiedene Schlupfwespenarten werden entsprechend gezielt gegen spezifische Schädlinge eingesetzt.
Seit Ende der 1980er Jahre wird im deutschen Raum von einem Insektensterben gesprochen, was sich sowohl auf einen Rückgang der Artenzahl von Insekten (Biodiversität) als auch auf die Zahl der Insekten in einem Gebiet (Entomofauna) bezieht. Anfang 2019 veröffentlichten australische Forscher eine weltweite Metastudie. Sie werteten 73 Studien zum Insektensterben aus verschiedenen Weltregionen aus und kamen zu dem Schluss, dass es in den vorangegangenen Jahrzehnten zu einer massiven Abnahme der Biomasse und der Biodiversität der Insekten gekommen war.[51]
Zur Erfassung der Artenvielfalt und der Variationsbreite der Insekten werden Insektensammlungen von Privatsammlern und wissenschaftlichen Einrichtungen angelegt. Vor allem Museensammlungen erreichen dabei beachtliche Größen und Individuenzahlen. Die wissenschaftliche Insektensammlung im Naturhistorischen Museum des Stiftes Admont (Steiermark) von Pater Gabriel Strobl (1846–1925) beinhaltet beispielsweise etwa 252.000 Exemplare aus 57.000 verschiedenen Arten, die Dipteren-Sammlung zählt mit ihren etwa 80.000 aufbewahrten Exemplaren und rund 7500 verschiedenen Artnamen zu den drei bedeutendsten Fliegen-Kollektionen in Europa.
Auch private Sammler legen sich häufig Insektensammlungen an; vor allem auffällige Schmetterlinge und Käfer werden dabei gerne aufgrund ästhetischer Vorlieben oder seltene Arten aufgrund ihres Seltenheitswertes gesammelt. Von einer Sammlung aus rein ästhetischen Gründen ist abzuraten, da vor allem die Populationen seltener Schmetterlinge wie des europäischen Apollofalters durch die Sammelleidenschaft (neben ihrem Lebensraumverlust und anderen Gründen) an den Rand der Ausrottung gebracht werden können. Auf der anderen Seite gibt es vor allem in tropischen Ländern wirtschaftliche Interessen an der vor allem in Europa und Nordamerika beliebten Sammelleidenschaft. Dort werden Schmetterlinge und andere beliebte Insekten in speziellen Farmen gezüchtet und an Sammler verschickt.
In die Kultur des Menschen haben vor allem die ihm nützlichen Insektenarten wie die Honigbiene und andere in seinem direkten Umfeld lebende Arten Einzug gefunden. Die bekannteste Verarbeitung des Insektenmotivs in der Literatur ist dabei Die Biene Maja und ihre Abenteuer von Waldemar Bonsels. In der Musik sind das mexikanische Volkslied La Cucaracha und Der Hummelflug besonders populär. Letzterer fand über die Band Manowar auch Einzug in den Heavy Metal. In Deutschland ist das Kinderlied Maikäfer flieg! lange Zeit kulturelles Allgemeingut gewesen.
Insekten (Insecta), auch Kerbtiere oder Kerfe genannt, sind die artenreichste Klasse der Gliederfüßer (Arthropoda) und zugleich die mit absoluter Mehrheit auch artenreichste Klasse der Tiere überhaupt. Beinahe eine Million Insektenarten sind bisher wissenschaftlich beschrieben worden (925.000 nach Grimaldi/Engel 2005, 865.000 nach Nielsen/Mound 1997). Damit sind mehr als 60 Prozent aller beschriebenen Tierarten Insekten. Nach verschiedenen Hochrechnungen rechnet man allerdings mit einem Vielfachen, wobei vor allem in den tropischen Regenwäldern noch Millionen unentdeckter Arten vermutet werden. Fossil lassen sich Insekten zum ersten Mal vor rund 400 Millionen Jahren im Devon nachweisen.
Das Wort „Insekt“ (aus lateinisch īnsectum „eingeschnitten“) wurde im 18. Jahrhundert als Fremdwort übernommen und bedeutet demnach „eingeschnittenes (Tier)“, was sich auf die stark voneinander abgesetzten Körperteile bezieht. Es ist eine Lehnübersetzung von altgriechisch ἔντομα [ζῶα] éntoma zōa, deutsch ‚Insekten, Kerbtiere‘ (wörtlich ‚eingeschnittene [Tiere]‘; zu ἐντέμνειν entémnein, deutsch ‚einschneiden‘), das in Entomologie (Insektenkunde) enthalten ist. Der Begriff „Kerbtier“ geht auf den deutschen Schriftsteller Philipp von Zesen zurück. Früher wurde auch der wissenschaftliche Name Hexapoda (griechisch für „Sechsfüßer“) verwendet, der heute für eine übergeordnete Gruppe reserviert ist (siehe Abschnitt zur Systematik).
Aburɣas (Asget: iburɣas), (assaɣ usnan: Insecta) d asmil n iɣersiwen arimtegzaten yeṭṭafaren astirf n teswermin, Dɣa iburɣas yakk i d asismel yellan s waṭas deg ustirf n teswermin. Ɣas akken ass-a yettwassen s yisem n Abeɛɛuc maca awal-a d uzlig acku yettuks-d seg Aburɣas, Iburɣas tgin-d tagrawt tuggtant deg imuddar yakk yellan deg tegnit acku dges ugar n umelyun n telmas yettugelmen (azgen n imuddar yellan deg tegnit) Maca azal n 30 n imelyan n twaculin zeddiɣ urad (mazal werɛad) ur ttwasismlen-t, ayen id yettgin 90% n imuddar yellan deg tegnit
Ar thura ttwasismlen wazal n 5000 n telmas n temzerɣlin, d 2000 n teslatin n wuccen (tagmart n sidna Sliman), d 20,000 n telmas n yebẓaẓ, d 170,000 n telmas iferṭeṭṭa d ifaylellisen , d 170,000 d telmas n yizan d 82,000 n telmas n tzinfriwin, d 360,000 n telmas n izinzren d 110,000 n telmas n tzizwa d yerẓaẓen d igeṭfen akken daɣen illan wazal n 2 ar 5 n imelyan n telmas ur nettwassen
iburɣas d iɣersiwen imezwura id ibanen yakk deg tegnit, Aya send n 435 imelyan n iseggasen, ɣef anect-a tella-d d iɣersiwen imenza yakk yettferfiren acku zwaren-d iptiṛusuren s wazal n 204 n imelyan n iseggasen
Imusnawen n iburɣas ufan-d d akken uṭṭun n iburɣas deg yal Amil amkuẓ (1 Mill ⁴) yegda uṭṭun n ifganen yellan deg tegnit yakk acku llan-t imelyan n telmas akken daɣen id snirrimen seg 5 ar 7 n igimen n telmas deg yal aseggas.
Acku d akken llan-t waṭas n twaculin d telmas d tfesna yemgaraden, yettili-d uglam-nsent s waṭas n tegrawin gar-asent:
izinzren: Tafesna n izinzren dges uṭṭun ameqran yakk n telmas n iburɣas s ugar n 300,000 n telmas
iferṭeṭṭa
izan
irẓaẓen, irẓuzen, Tizizwa, igeṭfen
ikudran d tiklikn
ibẓaẓ
Iburɣas d imuddiren ig tetten aṭas n wučči ya d učči amɣaw neɣ aɣersaw, llan iburɣas ig tetten aksum d iɣsan d idammen d ucencaw akken daɣen illan iburɣas ig tetten asɣaṛ
Aburɣas (Asget: iburɣas), (assaɣ usnan: Insecta) d asmil n iɣersiwen arimtegzaten yeṭṭafaren astirf n teswermin, Dɣa iburɣas yakk i d asismel yellan s waṭas deg ustirf n teswermin. Ɣas akken ass-a yettwassen s yisem n Abeɛɛuc maca awal-a d uzlig acku yettuks-d seg Aburɣas, Iburɣas tgin-d tagrawt tuggtant deg imuddar yakk yellan deg tegnit acku dges ugar n umelyun n telmas yettugelmen (azgen n imuddar yellan deg tegnit) Maca azal n 30 n imelyan n twaculin zeddiɣ urad (mazal werɛad) ur ttwasismlen-t, ayen id yettgin 90% n imuddar yellan deg tegnit
Ar thura ttwasismlen wazal n 5000 n telmas n temzerɣlin, d 2000 n teslatin n wuccen (tagmart n sidna Sliman), d 20,000 n telmas n yebẓaẓ, d 170,000 n telmas iferṭeṭṭa d ifaylellisen , d 170,000 d telmas n yizan d 82,000 n telmas n tzinfriwin, d 360,000 n telmas n izinzren d 110,000 n telmas n tzizwa d yerẓaẓen d igeṭfen akken daɣen illan wazal n 2 ar 5 n imelyan n telmas ur nettwassen
Ensèk se yon ti bèt ki genyen sis pye.
Mo ensèk a soti nan lang franse a (insecte) ki soti nan yon mo laten.
Gavedid (latin.: Insecta, Insecta-Ectognatha, Ectognatha) om sel'grodatomiden palačjaugaižiden živatoiden klass.
Lipkaižed, bumbakod, kärbhaižed, murahaižed da toižed mülüdas gavediden klassha.
Gavedid (latin.: Insecta, Insecta-Ectognatha, Ectognatha) om sel'grodatomiden palačjaugaižiden živatoiden klass.
Lipkaižed, bumbakod, kärbhaižed, murahaižed da toižed mülüdas gavediden klassha.
Gegeremet, insék, atawa insékta (basa Indonésia:serangga) nyaéta hiji kelas sato invertebrata, takson anu paling lega ambahanana (di darat) ti filum Artropoda. Insék ngawengku panglobana rupa sato di Bumi, kira aya 925.000 spésiés nu geus digambarkeun — leuwih ti gabungan golongan sato lian.
Aya kira lima rébu spésiés papatong, dua rébu congcorang, 20.000 simeut, 170.000 kukupu jeung ngenget, 120.000 laleur, 82.000 kutu, 350.000 éngang, sarta 110.000 nyiruan jeung sireum. Hasil ngira-ngira mah, kaasup nu can kacatet sacara ilmiah, jumlah spésiésna téh bisa nepi ka 30 juta. Ulikan ilmiah ngeunaan insékta disebut éntomologi.
Golongan sato nu sarupa dedeganana jeung insékta, modél (Collembola), dihijikeun jeung insékta dina Subfilum Héksapoda. Tapi kadieunakeun ieu subfilum téh teu ngawengku Collembola, sabab sigana boga asal-usul nu béda. Jadi, dulur nu deukeut jeung insékta mah anggota Entognatha nu lianna: Protura jeung Diplura. Nu bener-bener insékta (nyaéta spésiés-spésiés nu kaasup kelas Insékta) dibédakeun ti artropoda lianna ku ayana ectognathous, sungut nu nembrak jeung sawelas buku/ruas abdominal. Sungutna ieu ogé nu nyababkeun golongan ieu disebut Ectognatha. Spésiés-spésiés insékta lolobana jangjangan, mun geus sawawa. Artropoda terestrial samodél lipan, titinggi, kalajengking, jeung lancah, sakapeung sok disaruakeun jeung insékta, alatan awakna sarupa sarta boga rangka luar (éksoskeleton).
Ukuran insékta téh rupa-rupa, ti nu ukur samiliméter nepi ka nu leuwih ti 18 cm. Awakna ruruasan nu dirojong ku éksoskeleton, cangkang nu teuas nu utamana diwangun ku kitin. Awakna dibagi kana tilu bagian: hulu, dada/toraks, jeung beuteung/abdomén. Dina huluna aya anténeu sénsor, sapasang panon majemuk, jeung sungut. Dina dadana aya genep suku (sapasang dina unggal ruasna) jeung jangjang (mun aya). Beuteungna, nu diwangun ku sawelas ruas, mibanda struktur pikeun ékskrési jeung baranahan.
Sistim sarafna dibagi kana uteuk jeung urat saraf véntral. Luyu jeung kapsul hulu nu diwangun ku genep ruas awak anterior, anatomi uteuk insékta ogé ngandung genep pasang ganglia. Tilu pasang nu kahiji ngagabung dina uteuk, sedengkeun tilu pasang nu séjénna ngagabung kana struktur nu disebut subesophageal ganglion. Susunan kieu ogé aya dina dada nepi ka abdomén, iwal yén dina abdomén mah pasangan gangliana téh ukur aya dina dalapan ruas nu di hareup. Loba di antara spésiés-spésiés insékta nu ngurangan jumlah ganglionna ku ngagabungkeun sababaraha ganglion abdominal atawa ngagabungkeun nu na abdomén jeung nu na dada. Misalna cucunguk, na abdoménna téh ukur aya genep ganglion. Ogé dina laleur, ganglion awakna téh digabungkeun jeung ganglion dada.
Insékta mibanda sistim cerna nu lengkep, dina harti boga solobong nu nyambung ti sungut nepi ka bool. Sistim éksrésina ngawengku tubula Malpighi pikeun miceun runtah nu ngandung nitrogén sarta 'peujit tukang' (hindgut) pikeun osmorégulasi. Dina tungtung peujit tukang, insékta bisa nyerep deui cai sarta ion-ion kalium jeung natrium. Ku kituna, insékta mah tara ngaluarkeun cai bareng jeung taina. Prosés nyerap ulang ieu jadi 'bekel' insékta sangkan bisa hirup di lingkungan nu panas tur garing.
Insékta mah lolobana boga dua pasang jangjang nu perenahna dina buku toraks/dada kadua jeung katilu. Mun tina jihat téori évolusi mah, kelompok sato ieu téh mangrupa hiji-hijina kelompok invertebrata nu jangjangan, antukna kacatet salaku kelompok sato nu bisa salamet nepi ka kiwari. Insékta jangjangan jeung dulurna nu teu jangjangan ngahiji dina subkelas Pterygota. Cara hiber insékta can pati kateuleuman. Insékta nu leuwih maju, nyaéta nu kaasup Neoptera, sacara umum, jangjangna téh bosa ditilepkeun dina tonggongna, antukna teu ngaganggu gerakna nalika teu hiber. Dina insékta kitu, jangjangna ieu diatur ku otot hiber-teu langsung ku jalan neken pinding toraks. Otot ieu bisa kontraksi tanpa impuls saraf, antukna jangjangna bisa gerak gancang pisan.
Rorongkong luar insékta nu disebut kutikula/kutikel diwangun ku dua lapisan: (1) épikutikel nu mangrupa lapisan luar nu ipis tur ngandung lilin antukna teu tembus cai, teu ngandung kitin jeung (2) lapisan handapeunana nu disebut prokutikel nu ngandung kitin sarta leuwih kandel batan lapisan luar. Lapisan jero ieu bisa dibagi deui kana dua lapisan: éksokutikel jeung éndokutikel. Éndokutikel ieu weweg tapi ngenyod kawas nu diwangun ku sababaraha lapis, ngandung serat kitin jeung protéin nu disusun silih timpah silang.
Insékta ngagunakeun réspirasi trahéal pikeun ngakut oksigén ka sakujur awakna. Lawang na awakna disebut spirakel nu nyambung ke sistim trahéal tubular. Udara nepi ka jaringan jero ngaliwatan sistim ieu. Moal leuwih ti sapasang spirakel per ruasna, sarta moal leuwih ti dua pasang spirakel dina toraksna (mésotoraks jeung métatoraks), atawa leuwih ti dalapan pasang dina abdoménna (dalapan ruas nu mimiti).
Aya watesan pikeun tekenan anu bisa ditahan ku tabung trachéa tanpa nepi ka peupeus, ieu nu jadi salah sahiji alesan ukuran gegeremet laleutik. Spirakel téh dilengkepan ku kelép/katup nu diatur ku otot, antukna bisa ditutup nalika perlu (misalna keur na cai atawa ngurangan kalembaban). Pikeun ngahalangan kebul jeung partikel lianna, spirakel téh dilengkepan ku bulu nu bisa nyaring éta gangguan.
Aya sababaraha spésiés insékta, kayaning anggota Chironomidae, nu ngandung pigmén résporatori kawas hémoglobin dina hambalan bilatungna. Dina insékta sarupa kitu mah trahéana téh leutik sabab awakna bisa nyerep oksigén langsung tina cai, antukna bisa hirup dina jero leutak nu kandungan oksigénna saeutik pisan. Tilu pasang spirakel na kutu cai dibungkus ku mémbran nu sénsitip tekenan, sarupa jeung cara gawé jero ceuli manusa.
Insékta mah loba nu mibanda organ pangrasa. Dina sababaraha kasus mah, malah, leuwih onjoy batan manusa. Pikeun conto, nyiruan bisa nempo spéktrum ultrabungur, sedengkeun ngenget jalu bisa 'ngambeu' féromon bikangna nu anggangna sababaraha kilo.
Insékta ogé loba nu bisa ngitung, di antarana wasp (aya nu uninga Sundana?), nu nempatkeun endog-endogna masing-masing dina hiji sél katut sababaraha hileud pikeun parabna mun geus megar. Aya nu nyadiakeun lima, sawelas, atawa dua puluh opat hileud per sél, gumantung ka spésiés jeung jenis kelaminna (nu jalu awakna leuwih leutik batan nu bikang, jadi hileud nu disadiakeun ogé leuwih saeutik).
Insékta sosial, kayaning sireum jeung nyiruan, mangrupa sato spésiés eusosial nu paling dipikawanoh ku manusa. Insékta-insékta éta nyayang hirup dina koloni nu diatur kalawan ketat, antukna kadang dianggap superorganisme.
Insékta loba nu dianggap hama ku manusa, utamana salaku parasit (reungit, kutu, tumbila), népakeun panyakit (reungit, laleur), ngaruksak wangunan (rinyuh), atawa ngaruksak pepelakan (bejog atawa simeut badag). Para éntomologis dina hal ieu sok boga peran, boh maké inséktisida atawa métode biokontrol.
Najan insékta téh lolobana mah dianggap hama, sabenerna mah loba ogé insékta nu penting ajénna pikeun lingkungan jeung manusa. Di antarana baé insékta nu ngabantu penyerbukan tutuwuhan kembangan (misalna wasp, nyiruan, kukupu, sireum). Hubungan ieu sipatna mutualusme, silih untungkeun: insékta nyeuseup sari kembang, sedengkeun tutuwuhanana kabantu dina penyerbukan kembangna. Masalah lingkungan jaman kiwari téh justru di dieu pisan, yén insékta nu bisa ngabantu penyerbukan populasina beuki ngurangan.
Subkelas: Apterygota
Subkelas: Pterygota
Nepi ka kiwari, hubungan antara insékta jeung bangsa sato séjén téh masih can écés. Najan sacara tradisional disakelompokkeun jeung titinggi sarta lipan, bukti nu némbongan mah malah nunjukkeun yén insékta mah leuwih deukeut hubungan évolusionérna jeung crustacéan. Numutkeun téori Pancrustacea, insékta jeung Remipedia sarta Malacostraca téh ngabentuk clade alami.
Catetan fosil nunjukkeun yén insékta dumadakan mucunghul munggaran dina awal périodeu Carboniferous Ahir, Yuga Bashkirian Awal, kira 350 juta taun ka tukang. Dina mangsa éta, tétéla spésiés insékta téh geus rupa-rupa. Catetan fosil gé nunjukkeun yén harita téh geus aya leuwih ti satengah losin ordo. Ku kituna, insékta munggaran téh meureun mucunghulna dina périodeu Carboniferous nu leuwih awal, atawa dina périodeu Devonian saméméhna.
Diaprepes abbreviatus
Ctenomorpha chronus
Aelia acuminata
Calopteryx virgo
Wasp
Gegeremet, insék, atawa insékta (basa Indonésia:serangga) nyaéta hiji kelas sato invertebrata, takson anu paling lega ambahanana (di darat) ti filum Artropoda. Insék ngawengku panglobana rupa sato di Bumi, kira aya 925.000 spésiés nu geus digambarkeun — leuwih ti gabungan golongan sato lian.
Aya kira lima rébu spésiés papatong, dua rébu congcorang, 20.000 simeut, 170.000 kukupu jeung ngenget, 120.000 laleur, 82.000 kutu, 350.000 éngang, sarta 110.000 nyiruan jeung sireum. Hasil ngira-ngira mah, kaasup nu can kacatet sacara ilmiah, jumlah spésiésna téh bisa nepi ka 30 juta. Ulikan ilmiah ngeunaan insékta disebut éntomologi.
Hasharotlar (Insecta) - boʻgʻimoyoqli umurtqasiz hayvonlar sinfi. Yer sharida 1,5 mln.ga yaqin turi maʼlum. Turlarining koʻpligi va shakllarining xilma-xilligi jihatidan biosferada 1-oʻrinni egallaydi. H. sinfi oyoqdumlilar, qoʻshdumlilar, qoʻngʻizlar, tuyaboʻyinlar, toʻrqanotlilar, kapalaklar, burgalar, termitlar, qandalalar kabi 34 turkumga boʻlinadi. Tanasining uzunligi 0,2 mm — 33 sm, odatda tashqi skeletni tashkil qiluvchi zich kutikula bilan qoplangan. Tanasi bosh, koʻkrak va qorin qismlardan iborat. Boshida bir juft murakkab koʻz va koʻzchalari, bir juft moʻylovlari (hid tuyish va sezgi orga-ni) hamda ogʻiz apparati joylashgan. Ogʻiz apparati yuqori lab, yuqori va pastki juft jagʻlardan tashkil topgan. Kemiruvchi ogʻiz apparati barcha toʻgʻriqanotlilar, qoʻngʻizlar, chumolilar va boshqalarga xos. Soʻruvchi H.da esa xartum bor. Gulshira bilan oziqlanuvchi asalaritr xartumida kemiruvchilarning asosiy belgilari saqlangan, kapalaklarda xartum spiralsimon buraladigan naydan iborat; pashshalarda u faqat soʻrishga emas, balki qattiq ozuqani qirishga ham moslashgan. Qandalalar, oʻsimlik bitlari, tripslar, koksidlar, qon soʻruvchi chivinlar va boshqa sanchib soʻruvchi ogʻiz apparati yordamida oʻsimliklarning hujayra shirasi hamda hayvon qonini soʻrib oziqlanadi. Koʻkrak qismi old, oʻrta va orqa koʻkraklarga boʻlinadi. Har bir skelet halqasi yelka (us-tidan), koʻkrak (pastki tomondan), plevralardan (biqindan) tashkil topgan. Koʻkrakning har bir boʻgʻimi (segmenti)da bir juft oyoqlari joylashgan. Oyoqlar toscha, koʻst, son, boldir va 2 tirnoqpi boʻgʻimlarga boʻlingan panjalardan tuzilgan; qanotli H.ning oʻrta va orqa koʻkraklarida bir juftdan qanotlar bor. Urgʻochisi qornining uchida 11 boʻgʻimdan iborat tuxum qoʻygich, erkaklarida esa bir juft oʻsimtalar mavjud. Ovqat hazm qilish yoʻli ozuqani mexanik hamda kimyoviy qayta ishlaydigan ichaklardan tashkil topgan. H.ning individual rivojlanishi bir necha bosqichli (fazali) toʻliq yoki chala oʻzgarish (metamorfoz) bilan kechadi. Chala oʻzgarish bilan rivojlanish 3 faza (bosqich)da: tuxum, lichinka (imagoga oʻxshash) va voyaga yetgan hasharot — imago orqali amalga oshadi. Toʻliq oʻzgarish bilan rivojlanishda esa lichinka (odatda chuvalchangsimon) bilan imago oraligʻida /umbaklik davri ham kuzatiladi. H.ning hayot sikli boʻgʻin (avlod)lar soni, mavsumiy dinamika (oʻzgarish)ning oʻziga xosligi va diapauza xususiyatlari bilan belgilanadi.
Tabiatda H. turli-tuman va katta ahamiyatga ega. Ular butun quruqlikni egallagan; ayniqsa sernam subtropik yerlarda koʻp tarqalgan. Koʻpchiligi yerda, qator turlari suvda yashaydi, baʼzilarining hayoti tuproq bilan bogʻliq. H. xilma-xil mahsulotlar bilan oziqlanib, tabiatda moddalar alma-shinuvida ishtirok etadi. H.ning juda koʻp turlari oʻsimliklar zarar-kunandalari; hayvonlar va odamlarga zarar keltiradi. Oʻsimliklarni chang-latish, zararkunanda hasharot va begona oʻtlarni yoʻqotishda ham H.ning roli katta (qarang Entomofaglar); foydali hasharotlardan asalari, ipak qurtlar, lak beruvchi chervetslar qimmat-baho mahsulot beradi; ayrimlari ovlanadigan hayvonlar uchun ozuqa man-bai. H. xilma-xilligi va ularning olamini entomologiya fani, foydali H.dan amaliyotda foydalanish va zararkunanda H.larga qarshi kurash usullarini qishloq xoʻjaligi entomologiyasi fani oʻrganadi.
_b_556_2.jpg)
Hasharotlar (Insecta) - boʻgʻimoyoqli umurtqasiz hayvonlar sinfi. Yer sharida 1,5 mln.ga yaqin turi maʼlum. Turlarining koʻpligi va shakllarining xilma-xilligi jihatidan biosferada 1-oʻrinni egallaydi. H. sinfi oyoqdumlilar, qoʻshdumlilar, qoʻngʻizlar, tuyaboʻyinlar, toʻrqanotlilar, kapalaklar, burgalar, termitlar, qandalalar kabi 34 turkumga boʻlinadi. Tanasining uzunligi 0,2 mm — 33 sm, odatda tashqi skeletni tashkil qiluvchi zich kutikula bilan qoplangan. Tanasi bosh, koʻkrak va qorin qismlardan iborat. Boshida bir juft murakkab koʻz va koʻzchalari, bir juft moʻylovlari (hid tuyish va sezgi orga-ni) hamda ogʻiz apparati joylashgan. Ogʻiz apparati yuqori lab, yuqori va pastki juft jagʻlardan tashkil topgan. Kemiruvchi ogʻiz apparati barcha toʻgʻriqanotlilar, qoʻngʻizlar, chumolilar va boshqalarga xos. Soʻruvchi H.da esa xartum bor. Gulshira bilan oziqlanuvchi asalaritr xartumida kemiruvchilarning asosiy belgilari saqlangan, kapalaklarda xartum spiralsimon buraladigan naydan iborat; pashshalarda u faqat soʻrishga emas, balki qattiq ozuqani qirishga ham moslashgan. Qandalalar, oʻsimlik bitlari, tripslar, koksidlar, qon soʻruvchi chivinlar va boshqa sanchib soʻruvchi ogʻiz apparati yordamida oʻsimliklarning hujayra shirasi hamda hayvon qonini soʻrib oziqlanadi. Koʻkrak qismi old, oʻrta va orqa koʻkraklarga boʻlinadi. Har bir skelet halqasi yelka (us-tidan), koʻkrak (pastki tomondan), plevralardan (biqindan) tashkil topgan. Koʻkrakning har bir boʻgʻimi (segmenti)da bir juft oyoqlari joylashgan. Oyoqlar toscha, koʻst, son, boldir va 2 tirnoqpi boʻgʻimlarga boʻlingan panjalardan tuzilgan; qanotli H.ning oʻrta va orqa koʻkraklarida bir juftdan qanotlar bor. Urgʻochisi qornining uchida 11 boʻgʻimdan iborat tuxum qoʻygich, erkaklarida esa bir juft oʻsimtalar mavjud. Ovqat hazm qilish yoʻli ozuqani mexanik hamda kimyoviy qayta ishlaydigan ichaklardan tashkil topgan. H.ning individual rivojlanishi bir necha bosqichli (fazali) toʻliq yoki chala oʻzgarish (metamorfoz) bilan kechadi. Chala oʻzgarish bilan rivojlanish 3 faza (bosqich)da: tuxum, lichinka (imagoga oʻxshash) va voyaga yetgan hasharot — imago orqali amalga oshadi. Toʻliq oʻzgarish bilan rivojlanishda esa lichinka (odatda chuvalchangsimon) bilan imago oraligʻida /umbaklik davri ham kuzatiladi. H.ning hayot sikli boʻgʻin (avlod)lar soni, mavsumiy dinamika (oʻzgarish)ning oʻziga xosligi va diapauza xususiyatlari bilan belgilanadi.
Tabiatda H. turli-tuman va katta ahamiyatga ega. Ular butun quruqlikni egallagan; ayniqsa sernam subtropik yerlarda koʻp tarqalgan. Koʻpchiligi yerda, qator turlari suvda yashaydi, baʼzilarining hayoti tuproq bilan bogʻliq. H. xilma-xil mahsulotlar bilan oziqlanib, tabiatda moddalar alma-shinuvida ishtirok etadi. H.ning juda koʻp turlari oʻsimliklar zarar-kunandalari; hayvonlar va odamlarga zarar keltiradi. Oʻsimliklarni chang-latish, zararkunanda hasharot va begona oʻtlarni yoʻqotishda ham H.ning roli katta (qarang Entomofaglar); foydali hasharotlardan asalari, ipak qurtlar, lak beruvchi chervetslar qimmat-baho mahsulot beradi; ayrimlari ovlanadigan hayvonlar uchun ozuqa man-bai. H. xilma-xilligi va ularning olamini entomologiya fani, foydali H.dan amaliyotda foydalanish va zararkunanda H.larga qarshi kurash usullarini qishloq xoʻjaligi entomologiyasi fani oʻrganadi.
Insects (frae Laitin insectum, a calque o Greek ἔντομον [éntomon], "cut intae sections") are a cless (Insecta) o hexapod invertebrates within the arthropod phylum that hae a chitinous exoskeleton, a three-pairt bouk (heid, thorax an abdomen), three pairs o jyntit legs, compoond een an ane pair o antennae. Thay are the maist diverse group o ainimals on the planet, includin mair nor a million descrived species an representin mair nor hauf o aw kent leevin organisms.[2][3] The nummer o extant species is estimatit at atween sax an ten million,[2][4][5] an potentially represent ower 90% o the differin ainimal life forms on Yird.[6] Insects mey be foond in nearly aw environs, awtho anerly a smaw nummer o species dwall in the oceans, a habitat dominatit bi anither arthropod group, crustaceans.
The life cycles o insects vary but maist hatch frae eggs. Insect growthe is constrained bi the inelastic exoskeleton an development involves a series o mouts. The immatur stages can differ frae the adults in structur, haibit an habitat, an can include a passive pupal stage in thae groups that unnergae 4-stage metamorphosis (see holometabolism). Insects that unnergae 3-stage metamorphosis lack a pupal stage an adults develop throu a series o nymphal stages.[7] The heicher level relationship o the Hexapoda is unclear. Fossilised insects o enormous size hae been foond frae the Paleozoic Era, includin giant draigonflees wi weengspans o 55 tae 70 cm (22–28 in). The maist diverse insect groups appear tae hae coevolved wi flouerin plants.
Adult insects teepically muive aboot bi walkin, fleein or whiles soummin (see § Locomotion ablo). As it allaes for rapid yet stable muivement, mony insects adopt a tripedal gait in which thay walk wi thair legs titchin the grund in alternatin triangles. Insects are the anerly invertebrates tae hae evolved flicht. Mony insects spend at least pairt o thair leeves unner watter, wi larval adaptations that include gills, an some adult insects are aquatic an hae adaptations for soummin. Some species, such as watter striders, are capable o walkin on the surface o watter. Insects are maistly solitar, but some, such as certain bees, eemocks an termites, are social an leeve in lairge, well-organised colonies. Some insects, such as earwigs, shaw maternal care, guardin thair eggs an young. Insects can communicate wi each ither in a variety o weys. Male mochs can sense the pheromones o female mochs ower great distances. Ither species communicate wi soonds: cheepers stridulate, or rub thair weengs thegither, tae attract a mate an repel ither males. Lampyridae in the clock order communicate wi licht.
Humans regaird certain insects as pests, an attempt tae control them uisin insecticides an a host o ither techniques. Some insects damage crops bi feedin on sap, leafs or fruits. A few parasitic species are pathogenic. Some insects perform complex ecological roles; blaw-flees, for example, help consume carrion but an aa spreid diseases. Insect pollinators are necessar tae the life cycle o mony flouerin plant species on which maist organisms, includin humans, are at least pairtly dependent; withoot them, the terrestrial portion o the biosphere (includin humans) wad be devastatit.[8] Mony ither insects are conseedert ecologically benefeecial as predators an a few provide direct economic benefit. Soiewirms an bees hae been uised extensively bi humans for the production o soie an hinnie, respectively. In some culturs, fowk eat the larvae or adults o certain insects.
The wird "insect" comes frae the Laitin wird insectum, meanin "wi a notched or dividit bouk", or leeterally "cut intae", frae the neuter seengular perfect passive pairteeciple o [insectare] error: {{lang}}: text haes italic markup (help), "tae cut intae, tae cut up", frae in- "intae" an secare "tae cut";[9] acause insects appear "cut intae" three sections. Pliny the Elder introduced the Laitin designation as a lend-translation o the Greek wird ἔντομος (éntomos) or "insect" (as in entomology), which wis Aristotle's term for this cless o life, an aa in reference tae thair "notched" bouks.
Tradeetional morphology-based or appearance-based systematics hae uisually gien the Hexapoda the rank o supercless,[10]:180 an identifee'd fower groups within it: insects (Ectognatha), springtails (Collembola), Protura, an Diplura, the latter three bein grouped thegither as the Entognatha on the basis o internalised mooth pairts. Supraordinal relationships hae unnergane numerous chynges wi the advent o methods based on evolutionary history an genetic data.
Insect bouks are dividit up intae three main pairts, the heid, thorax, an abdomen. The heid is enclosed in a haurd, hivily sclerotised, unsegmentit, exoskeletal heid capsule, or epicranium, which conteens maist o the sensin organs, includin the antennae, ocellus or een, an the moothpairts. The thorax is a tagma componed o three sections, the prothorax, mesothorax an the metathorax. The anterior segment, closest tae the heid, is the prothorax, wi the major featurs bein the first pair o legs an the pronotum. The middle segment is the mesothorax, wi the major featurs bein the seicont pair o legs an the anterior weengs. The third an maist posterior segment, abuttin the abdomen, is the metathorax, which featurs the third pair o legs an the posterior wings. The abdomen is the lairgest tagma o the insect, which teepically conseests o 11–12 segments an is less strangly sclerotised nor the heid or thorax. Each segment o the abdomen is representit bi a sclerotised tergum an sternum.
The insect ooter skelet, the cuticle, is made up o twa layers: the epicuticle, which is a thin an wauxy watter reseestant ooter layer an conteens na chitin, an a lawer layer cried the procuticle. The procuticle is chitinous an much thicker nor the epicuticle an haes twa layers: an ooter layer kent as the exocuticle an an inner layer kent as the endocuticle. The teuch an flexible endocuticle is biggit frae numerous layers o feebrous chitin an proteins, criss-crossin each ither, while the exocuticle is rigid an haurdened.[10]:22–24
he nervous system o an insect can be dividit intae a harn an a ventral nerve cord. The heid capsule is made up o sax fused segments, each wi either a pair o ganglia, or a cluster o nerve cells ootside o the harn. At least a few insects hae nociceptors, cells that detect an transmit signals responsible for the sensation o pyne.[11] Insects are capable o learnin.[12]
An insect uises its digeestive seestem tae extract nutrients an ither substances frae the fuid it consumes.[13] Maist o this fuid is ingeestit in the form o macromolecules an ither complex substances lik proteins, polysaccharides, fats an nucleic acids. The main structur o an insect's digeestive seestem is a lang enclosed tube cried the alimentary canal, which runs langwyse throu the bouk. The alimentary canal directs fuid unidirectionally frae the mooth tae the anus.
The reproductive seestem o female insects conseest o a pair o ovaries, accessory glands, ane or mair spermathecae, an ducts connectin thir pairts. The ovaries are made up o a nummer o egg tubes, cried ovarioles, which vary in size an nummer bi species. The nummer o eggs that the insect is able tae mak vary bi the nummer o ovarioles wi the rate that eggs can develop bein an aa influenced bi ovariole design. For males, the reproductive seestem is the testis, suspendit in the bouk cavity bi tracheae an the fat bouk.
Insect respiration is accomplished withoot buffs. Insteid, the insect respiratory seestem uises a seestem o internal tubes an sacs throu which gases either diffuise or are actively pumped, deliverin oxygen directly tae tishies that need it via thair trachea (element 8 in nummered diagram). Syne oxygen is deleevered directly, the circulatory seestem is nae uised tae cairy oxygen, an is tharefore greatly reduced. The insect circulatory seestem haes na veins or arteries, an insteid conseests o little mair nor a single, perforatit dorsal tube which pulses peristaltically. Taewart the thorax, the dorsal tube (element 14) divides intae chaumers an acts lik the insect's hert. The opposite end o the dorsal tube is lik the aorta o the insect circulatin the hemolymph, arthropods' fluid analog o bluid, inside the bouk cavity.[10]:61–65[14] Air is taken in throu openins on the sides o the abdomen cried spiracles.
Mony insects possess very sensitive an, or specialised organs o perception. Some insects such as bees can perceive ultraviolet wavelenths, or detect polarised licht, while the antennae o male mochs can detect the pheromones o female mochs ower distances o mony kilometres.[15] Some insects display a rudimentar sense o nummers,[16] such as the solitar wasps that prey upon a single species. The mither wasp lays her eggs in individual cells an provides each egg wi a nummer o live caterpillars on which the young feed when hatched.
A few insects, such as members o the faimilies Poduridae an Onychiuridae (Collembola), Mycetophilidae (Diptera) an the clock faimilies Lampyridae, Phengodidae, Elateridae an Staphylinidae are bioluminescent. The maist faimiliar group are the fireflees, clocks o the faimily Lampyridae. Some species are able tae control this licht generation tae produce flashes. The function varies wi some species uisin them tae attract mates, while ithers uise them tae lure prey. Maist insects, except some species o cove cheepers, are able tae perceive licht an daurk.
Insects war the earliest organisms tae produce an sense soonds. Insects mak soonds maistly bi mechanical action o appendages. In gresslowpers an cheepers, this is achieved bi stridulation. Cicadas mak the loodest soonds amang the insects bi producin an amplifeein soonds wi special modifications tae thair bouk an musculature. The African cicada Brevisana brevis haes been meisurt at 106.7 decibels at a distance o 50 cm (20 in).[17] Some insects, such as the Helicoverpa zea mochs, hawk mochs an Hedylid butterflees, can hear ultrasoond an tak evasive action when thay sense that thay hae been detectit bi baukies.[18][19]
Social insects, such as termites, eemocks an mony bees an wasps, are the maist familiar species o eusocial ainimal.[20] Thay leeve thegither in lairge well-organised colonies that mey be sae tichtly integratit an genetically seemilar that the colonies o some species are whiles conseedert superorganisms. It is whiles argied that the various species o hinnie bee are the anerly invertebrates (an indeed ane o the few non-human groups) tae hae evolved a seestem o abstract seembolic communication whaur a behaviour is uised tae represent an convey speceefic information aboot something in the environment.
Insects are the anerly group o invertebrates tae hae developed flicht. Insect flicht haes been a topic o great interest in aerodynamics due pairtly tae the inabeelity o steady-state theories tae expleen the lift generatit bi the tottie weengs o insects. But insect weengs are in motion, wi flappin an vibrations, resultin in churnin an eddies, an the misconception that pheesics says "bumbees canna flee" perseestit ootthrou maist o the twintiet century. Unlik birds, mony smaa insects are swept alang bi the prevailin winds[21] awtho mony o the lairger insects are kent tae mak migrations.
Mony adult insects uise sax legs for walkin an hae adoptit a tripedal gait. The tripedal gait allaes for fest walkin while ayeweys haein a stable stance an haes been studied extensively in cockroaches.
A lairge nummer o insects leeve either pairt or the whole o thair leeves unnerwatter. In mony o the mair primitive orders o insect, the immatur stages are spent in an aquatic environment. Some groups o insects, lik certain watter clocks, hae aquatic adults as well.[22]
Insects (frae Laitin insectum, a calque o Greek ἔντομον [éntomon], "cut intae sections") are a cless (Insecta) o hexapod invertebrates within the arthropod phylum that hae a chitinous exoskeleton, a three-pairt bouk (heid, thorax an abdomen), three pairs o jyntit legs, compoond een an ane pair o antennae. Thay are the maist diverse group o ainimals on the planet, includin mair nor a million descrived species an representin mair nor hauf o aw kent leevin organisms. The nummer o extant species is estimatit at atween sax an ten million, an potentially represent ower 90% o the differin ainimal life forms on Yird. Insects mey be foond in nearly aw environs, awtho anerly a smaw nummer o species dwall in the oceans, a habitat dominatit bi anither arthropod group, crustaceans.
The life cycles o insects vary but maist hatch frae eggs. Insect growthe is constrained bi the inelastic exoskeleton an development involves a series o mouts. The immatur stages can differ frae the adults in structur, haibit an habitat, an can include a passive pupal stage in thae groups that unnergae 4-stage metamorphosis (see holometabolism). Insects that unnergae 3-stage metamorphosis lack a pupal stage an adults develop throu a series o nymphal stages. The heicher level relationship o the Hexapoda is unclear. Fossilised insects o enormous size hae been foond frae the Paleozoic Era, includin giant draigonflees wi weengspans o 55 tae 70 cm (22–28 in). The maist diverse insect groups appear tae hae coevolved wi flouerin plants.
Adult insects teepically muive aboot bi walkin, fleein or whiles soummin (see ablo). As it allaes for rapid yet stable muivement, mony insects adopt a tripedal gait in which thay walk wi thair legs titchin the grund in alternatin triangles. Insects are the anerly invertebrates tae hae evolved flicht. Mony insects spend at least pairt o thair leeves unner watter, wi larval adaptations that include gills, an some adult insects are aquatic an hae adaptations for soummin. Some species, such as watter striders, are capable o walkin on the surface o watter. Insects are maistly solitar, but some, such as certain bees, eemocks an termites, are social an leeve in lairge, well-organised colonies. Some insects, such as earwigs, shaw maternal care, guardin thair eggs an young. Insects can communicate wi each ither in a variety o weys. Male mochs can sense the pheromones o female mochs ower great distances. Ither species communicate wi soonds: cheepers stridulate, or rub thair weengs thegither, tae attract a mate an repel ither males. Lampyridae in the clock order communicate wi licht.
Humans regaird certain insects as pests, an attempt tae control them uisin insecticides an a host o ither techniques. Some insects damage crops bi feedin on sap, leafs or fruits. A few parasitic species are pathogenic. Some insects perform complex ecological roles; blaw-flees, for example, help consume carrion but an aa spreid diseases. Insect pollinators are necessar tae the life cycle o mony flouerin plant species on which maist organisms, includin humans, are at least pairtly dependent; withoot them, the terrestrial portion o the biosphere (includin humans) wad be devastatit. Mony ither insects are conseedert ecologically benefeecial as predators an a few provide direct economic benefit. Soiewirms an bees hae been uised extensively bi humans for the production o soie an hinnie, respectively. In some culturs, fowk eat the larvae or adults o certain insects.
Los insèctes, dits popularament, especialament los non voladors, babaus, barbauts, babòts, barbòts, barbòtas f., barbòus gasc., barbalòcs, cucas f. o papas f. (classa Insecta) son un grop màger d'artropòdes e lo grop animal pus divèrs e abondant sus tèrra, amb mai d'un milion d'espècias descritas—mai de la mitat de tots los organismes vius coneguts[1][2]—amb una estimacion d'espècias non descritas qu'atenh 30 000 000, que potencialament pòdon representar mai de 90% de las diferentas formas de vida sus lo planeta.[3] Los insèctes son presents dins a pauc près totes los environaments del planeta, levat dins los oceans, que i son pauc nombroses, un abitat dominat per un autre grop d'artropòdes, los crustacèus.
Os insectos (pronunciau /inˈsetos/~/inˈsewtos/; scientificament en latín, Insecta, d'o latín insectum), son una clase d'animals invertebratos, d'o filo d'os artropodos. Son a clase de organismos con mas diversidat de especies con u millón de especies, d'alto u baixo, identificatas y descritas.[1]
A sciencia adedicata a lo estudio d'os insectos ye a entomolochía.
O cuerpo d'os insectos presenta tres tagmas: cabeza, tórax y abdomen. O tórax presenta tres pars de patas y en muitos insectos dos pars d'alas.
A clasificación d'os insectos como en muitas atras clases d'animals ye baixo periodica revisión.
Subclase Apterygota.
Subclase Archaeognatha.
Subclase Dicondylia.
Subclase Pterygota.
Le insectos son le membros del classe Insecta de animales invertebrate, del phylo del arthropodos.
Le insectos coperi le gruppo de animales plus diverse del terra, con plus de 800.000 species descripte, plus que omne le altere gruppos de animales insimul. Le insectos se pote trovar in quasi omne le ambientes del planeta, sed solo un parve numero de species se ha adaptate al vita in le oceanos. Il habe circa 5.000 species de odonata, 20.000 de saltamontes, 170.000 de papiliones e tineas, 120.000 de muscas, 82.000 de hemipteros, 350.000 de scarabeos, e 110.000 species de Hymenoptera apes e formicas.
Multe species, sed non omnes, ha alas in lor phase adulte.
Arthropodos terrestre como le centipedes, millipedes, scorpiones e araneas se confunde aliquando cum le insectos debite a que illos ha structuras corporal similar.
Le scientia que studia le insectos se denomina entomologia.
Le corpore del insectos es formate per tres regiones principal (tagmas): capite, thorace e abdomine.
Ta beishteigyn, beisteigyn ny shey-chassee (dy ghra myr shen, olteyryn y phossan Insecta) nyn bossan smoo ny h-arthropodyn. T'ad jannoo magh possan dy vaaghyn smoo anchasley ny chruinney. Ta ny smoo na millioon dy ghooie oc er nyn soilshaghey - ny smoo nah lieh jeh ooilley ny organeyn bioag as fys orroo ain[2][3] - as t'ad credjal dy vel wheesh as 30 millioon elley ry-gheddyn foast, foddee. Myr shen, foddee beishteigyn jannoo magh ny smoo na 90% jeh organeyn bioag ny cruinney.[4] Ta beishteigyn ry-akin ayns bunnys dagh çhymbyllaght ny cruinney, ga nagh vel agh beggan ry-akin ayns y varrey, ream ny crustee.
Ta beishteigyn, beisteigyn ny shey-chassee (dy ghra myr shen, olteyryn y phossan Insecta) nyn bossan smoo ny h-arthropodyn. T'ad jannoo magh possan dy vaaghyn smoo anchasley ny chruinney. Ta ny smoo na millioon dy ghooie oc er nyn soilshaghey - ny smoo nah lieh jeh ooilley ny organeyn bioag as fys orroo ain - as t'ad credjal dy vel wheesh as 30 millioon elley ry-gheddyn foast, foddee. Myr shen, foddee beishteigyn jannoo magh ny smoo na 90% jeh organeyn bioag ny cruinney. Ta beishteigyn ry-akin ayns bunnys dagh çhymbyllaght ny cruinney, ga nagh vel agh beggan ry-akin ayns y varrey, ream ny crustee.
Los insèctes, dits popularament, especialament los non voladors, babaus, barbauts, babòts, barbòts, barbòtas f., barbòus gasc., barbalòcs, cucas f. o papas f. (classa Insecta) son un grop màger d'artropòdes e lo grop animal pus divèrs e abondant sus tèrra, amb mai d'un milion d'espècias descritas—mai de la mitat de tots los organismes vius coneguts—amb una estimacion d'espècias non descritas qu'atenh 30 000 000, que potencialament pòdon representar mai de 90% de las diferentas formas de vida sus lo planeta. Los insèctes son presents dins a pauc près totes los environaments del planeta, levat dins los oceans, que i son pauc nombroses, un abitat dominat per un autre grop d'artropòdes, los crustacèus.
Le insectos son le membros del classe Insecta de animales invertebrate, del phylo del arthropodos.
Le insectos coperi le gruppo de animales plus diverse del terra, con plus de 800.000 species descripte, plus que omne le altere gruppos de animales insimul. Le insectos se pote trovar in quasi omne le ambientes del planeta, sed solo un parve numero de species se ha adaptate al vita in le oceanos. Il habe circa 5.000 species de odonata, 20.000 de saltamontes, 170.000 de papiliones e tineas, 120.000 de muscas, 82.000 de hemipteros, 350.000 de scarabeos, e 110.000 species de Hymenoptera apes e formicas.
Multe species, sed non omnes, ha alas in lor phase adulte.
Arthropodos terrestre como le centipedes, millipedes, scorpiones e araneas se confunde aliquando cum le insectos debite a que illos ha structuras corporal similar.
Le scientia que studia le insectos se denomina entomologia.
Os insectos (pronunciau /inˈsetos/~/inˈsewtos/; scientificament en latín, Insecta, d'o latín insectum), son una clase d'animals invertebratos, d'o filo d'os artropodos. Son a clase de organismos con mas diversidat de especies con u millón de especies, d'alto u baixo, identificatas y descritas.
A sciencia adedicata a lo estudio d'os insectos ye a entomolochía.
O cuerpo d'os insectos presenta tres tagmas: cabeza, tórax y abdomen. O tórax presenta tres pars de patas y en muitos insectos dos pars d'alas.
Ing insectu metung yang pinduan da reng animal phylum arthropod nung nu la kayabe deng kambubulag ampo reng yatu. Metung ya kareng orden a dakal dili uri o species king class Insecta, a sasaklo kareng kambubulag ampong atlung superfamily da reng talubang o mariposa, Lepidoptera, Coleoptera, Hymenoptera ampong talubang-kambubulag. Ing aus da kareng kayanib king orden a iti. Atin yang 50,000 species o uri ing orden.
Èn inseke, c' est ene biesse, sins cronzoxhs, k' a shijh pates (dj' ô bén: troes pwaires, årvier des araegnides, k' end ont ût).
Il ont deus u cwate aiyes (ene u deus pwaires).
Si coir est fwait d' bokets: li tiesse, li cofe, li vinte.
I s' mopliynut tot ponant des oûs. Bråmint did zels ni discloynut nén tot dnant li mwaisse inseke, mins diferinnès cognes di wayimaedje, come les halenes et les påpåds-lôlôs.
Les nos e walon di bråmint des insekes ki vicnut el Walonreye ont stî studyîs dins l' ALW 8 (on mete li limero del notule).
...
Èn inseke, c' est ene biesse, sins cronzoxhs, k' a shijh pates (dj' ô bén: troes pwaires, årvier des araegnides, k' end ont ût).
Il ont deus u cwate aiyes (ene u deus pwaires).
Insektn (Latien: Insecta) bint n klasse van de geleedpotigen (Arthropoda). Mit 925.000 beschreavn soortn is t mit ofstaand de grootste groep van deern. Alle andern soortn deern biej mekare bint nog nich zoo soortnriek as de insektn; ongeveer 70% van de ruum ienmiljoen beschreavn deersoortn beheurt töt de insektn. Eschat wordt dat der veule honderddoezndn töt n poar miljoen soortn nog nich ontdekt bint.
Insektn leavn op t laand en in zeutwater, n poar soortn leavn in zee, mer hier neamn de kreeftachtign de plaats van n insektn hoast hilndal in. Sommige insektn speuln n direkte rol in t leavn van de mens, zooas biej t oaverbrengn van ziektn as vektor, t verzameln van honnig, of duur t opeatn van de oogst, mer ok duur de bestoeving van voedingsgewassen. De wetenschop dee zik mit de bestudering van insektn gangholdt is de entomologie.
De Insekte (singulair: insek, Insecta (Linnaeus 1758); Latien veur 'ingesnoojene') zien 'n klasse vaan de gelidpoetege. Wie de aander gelidpoetege zien ze vrij klein (miestens in de orde vaan gruutde vaan millimeters of centimeters) en bestoon ze oet segminte, die in hun geval zien samegevalle in de drei deile kop, thorax en achterlief (abdomen). Ze höbbe zès pu, veulspriete, extern kake, samegestèlde ouge, dèks ein of twie paar vleugele, aoseme door loker in 't lief en zien eierlègkend. Sommege soorte leve sociaol (in kolonie); insekte die solitair leve lègke miestal väöl (hoonderde of doezende) eier en breuje neet. 'n Aontal soorte vertuint holometabolisme: de larve liekene neet op de volwasse bieste en verpóppe ziech.
De insekte vörme de veurnaomste gróp bieste vaan de ganse wereld: 925.000 soorte zien bekind [1] en in zoe good wie edere biotoop speule ze 'n rol. Vaan die hoonderdoezende bekinde soorte besteit 't mierendeil oet kevers. Edersjaor weure doezende nui soorte besjreve. Ze zien zeker al vaanaof 't vreug Devoon bekind en dominere al sinds 't Carboon versjèllende niches. Massa-oetstervinge kaome ze ummer relatief gemekelek door. 't Deil vaan de biologie wat ziech mèt de insekte apaart bezeghèlt is de entomologie.
De insekte hure (nao traditioneel inziechte; de lèste jaore is me dao-aon goon twievele) binne de gelidpoetege tot d'n oonderstam Zèspoetege (Hexapoda), boe ouch de klasse Enotgnatha (springstertsjes en verwante) bijhure. Me verdeilt ze vaanajds in de volgende ordes:
Aofhenkelek vaan 't systeem rekent me de ierste drei ordes tot de Apertygota, of me heet veur de rotsspringers 'n apaarte oonderklasse Monocondylia. De eindaagsvlege en sjiere hure bij de gróp Palaeoptera, alle ordes die tenao weure geneump zien deil vaan de Neoptera.
Do Insekte (Insecta) sunt litje Dierte, do träi groote Körper-Deele hääbe, un, as aal do Dierte uut ju Uurklasse Hexapoda, säks Beene hääbe.
Dät Insekt sjucht mäd sin träi groote Deele so uut as af wäl et ounsnieden häd. Dät is die Gruund, wieruum se Insekten of Insecta heete: dät latienske Woud "insecare" betjut so fuul as 'ounsniede' un Insectum, wierfon die Moortaal Insecta hat, is dät Partizip II derfon. Dät me do Dierte "ounsniedene [Dierte]" naamt un nit uurs, kumt in dissen Faal uut dät Griechiske, man dät rakt in dät Düütske uk dät Woud "Kerfe" as Synonym foar "Insekten", wät fielicht mäd dät Woud "Kerbe" (Seeltersk: Käärf) touhoopehonget.
Do Insekte hääbe, as al kweeden is, träi groote Körper-Deele, do bloot mäd gans smälle Ferbiendengen touhoopehongje: Die Kop (Fäkwoud: Caput), ju Brust (Fäkwoud: Thorax) un dät Bääterdeel (Fäkwoud: Abdomen). Buppedät hääbe se n Exoskelet uut Chitin un säks Beene.
Dät Nervesystem fon do Insekte häd eenige Ganglia (Eentaal: Ganglion); dät sunt litje Nerveknätte, do mongs as ne gjuchte Brainge oarbaidje. Dät grootste Ganglion, wät mäd do Woarniemengen fon do Oogene un do Fäilere oarbaidet, naamt me sogoar "Brainge". Unner disse Brainge, noch in dän Kop, man nai bie ju Brust, deer is dät twäide Ganglion, dät deer ju Muule bie dät Mäil stjuurt. In ju Brust sunt träi Ganglia, do der dät Fljoogen un dät Gungen stjuure. In dät Bääterdeel sunt uk eenige Ganglia (hiere Antaal kon fon Oard tou Oard ferscheeden weese), do do binnerste Deele kontrollierje. Buute do Ganglia rakt et noch two Nerveferbiendengen: Dät periphere Nervesystem ferbiendt do Ganglia mäd do Muskele (deermäd sik dät Insekt bewäägje kon) un dät vegetative Nervesystem ferbint do Ganglia mäd do binnerste Deele.
. Gans apfaalend an dän Kop sunt do Facetten-Oogene, do fuul, man nit aal fon do Insekte-Oarde hääbe, un do Fäilere.
Do Facetten-Oogene sunt two groote Oogene, do uut n Boudel fon litjere Oogene touhoopesättet sunt. Deerätter hääbe moonige Insekte nai bie do af mongs insteede fon do Facetten-Oogene noch eenpelde Oogene. Do Fäilere hääbe do Insekten, uum tou taasten un bie moonige Oarde ok uum tou ruuken. Ju Muule kon ferscheeden weese: Wät uursproangelk ju Buppelippe (Fäkwoud: Dät Labrum), ju pooriske Buppekeeuwe (Do Mandibele), ju pooriske Unnerkeeuwe (Do Maxillen) af ju Unnerlippe (dät Labium) waas, wuude truch ju Evolution deelwiese stäärk ferannerd, toun Biespiel tou n Roor! So konnen do Flinnerkene Nektar suuge.
Buppedät is in dän Kop uk dät Brainge un dät twäide Ganglion (sjuch deer)
Ju Brust (Fäksproake: Die Thorax) häd 3 Segmente: die Prothorax, die Mesothorax un die Metathorax, 3 poore fon Fäite, un monges 2 Poore fon Juuken (Alae). Dät Protonum, as me dän Rääch fon dän Prothorax in ju Fäksproake naamt, häd neen Juuken.
Wain ju Identifikation hääbe do Been-Deele spezielle Noomen So naamt me toun Biespiel do Coxae fon do Beene an dän Prothorax "Procoxae" un do Coxae fon do Beene an dän Mesothorax "Mesocoxae" etc.
Tou dät Bääterdeel fon do Insekten kon me nit fuul kweede, buute dät do Geslächtsdeele un fuul fon do binnerste Deele deeroane sunt.
Ju Systematik fon do Insekte is nit seeker. Dät rakt nu fuul Wiesen, se tou klassifizierje, un hier is bloot een Variante:
Insekte (Insecta)
Heiko Bellmann: Welches Insekt ist das? Franckh-Kosmos, Stuttgart 2005, ISBN 3-440-09874-5
Do Insekte (Insecta) sunt litje Dierte, do träi groote Körper-Deele hääbe, un, as aal do Dierte uut ju Uurklasse Hexapoda, säks Beene hääbe.
De Insekte (singulair: insek, Insecta (Linnaeus 1758); Latien veur 'ingesnoojene') zien 'n klasse vaan de gelidpoetege. Wie de aander gelidpoetege zien ze vrij klein (miestens in de orde vaan gruutde vaan millimeters of centimeters) en bestoon ze oet segminte, die in hun geval zien samegevalle in de drei deile kop, thorax en achterlief (abdomen). Ze höbbe zès pu, veulspriete, extern kake, samegestèlde ouge, dèks ein of twie paar vleugele, aoseme door loker in 't lief en zien eierlègkend. Sommege soorte leve sociaol (in kolonie); insekte die solitair leve lègke miestal väöl (hoonderde of doezende) eier en breuje neet. 'n Aontal soorte vertuint holometabolisme: de larve liekene neet op de volwasse bieste en verpóppe ziech.
De insekte vörme de veurnaomste gróp bieste vaan de ganse wereld: 925.000 soorte zien bekind en in zoe good wie edere biotoop speule ze 'n rol. Vaan die hoonderdoezende bekinde soorte besteit 't mierendeil oet kevers. Edersjaor weure doezende nui soorte besjreve. Ze zien zeker al vaanaof 't vreug Devoon bekind en dominere al sinds 't Carboon versjèllende niches. Massa-oetstervinge kaome ze ummer relatief gemekelek door. 't Deil vaan de biologie wat ziech mèt de insekte apaart bezeghèlt is de entomologie.
D Insekte (Insecta) si die arteriichsti Klass vo de Gliiderfüesser (Arthropoda) und au die arteriichsti Klass vo de Dier überhaupt. Mindestens 80 Prozänt vo de bekannte Dierarte oder vil meh as e Million Arte ghöre drzue. Noch verschiidene Hochrächnige dänkt mä allerdings, ass es e Vilfachs vo däm siig, und ass vor allem in de tropische Rägewälder no Millione vo unentdeckte Arte läbe. Fossil löön sich Insekte zum erste Mol im Devon oder vor öbbe 400 Millione Johr nochwiise.
Dr Name „Insekt“ isch im 18. Johrhundert us em latiinische insectum iidütscht worde. Das ghört zu in-secare = „iischniide“ und bedütet aso eigetlig „igschnittnigs (Dier)“, was sich uf d Körperdeil bezieht, wo stark vonenander abgsetzt si. Es isch e Lehnübersetzig vom griechische éntomon = „Insekt“ (zu entémnein = „iischniide“), was sich hüt in Begriff wie dr Entomologii (Insektekund) spieglet. Dr Begriff „Kerbdier“ goht uf e dütsch Schriftsteller Philipp vo Zese zrugg. Früehner isch au dr wüsseschaftlig Name Hexapoda (griechisch für „Sächsfüesser“) bruucht worde, wo hüte für en übergordneti Gruppe reserviert isch.
Drei Gruppe, wo traditionell as Urinsekte zu de Insekte zehlt worde si, d Springschwänz (Collembola), d Doppelschwänz (Diplura) und d Beitastler (Protura) gälte hüt nüme as eigentligi Insekte. Si wärde zsämme mit dene innerhalb vo dr übergordnete Gruppe vo de Sechsfüesser (Hexapoda) gfüehrt. D Hexapoda wie au d Insekte as sonigi gälte ufgrund vo ihre typische Merkmol (Apomorphie) as gsichereti Taxa. Die datsächlig Schwöstergruppe vo de Insekte innerhalb vo de Hexapoda isch allerdings umstritte.
D Insekte wärde hüfig au as Freichiifler (Ectognatha) de Sackchiifler (Entognatha) gegenüber gstellt, wo us dr Taxa vo de Urinsekte bestöhn. Si hai als wichtigsti Merkmol e Geisselantenne mit eme Grundglied (Scapus) und eme Pedicellus mit eme Johnstonsche Organ. Die eigentligi Geissle goht uf s ursprünglig dritte Gliid vo dr Antenne zrugg, wo sich in en underschiidligi Zahl vo Geisselsegmänt ufdeilt het. Wiiteri Apomorphie si die rückwärtige Est vom Tentorium, ere Skelettstruktur im Chopf, paarigi Chralle am Praetarsus mit ere glänkige Verbindig zun em. Au dr Tarsus, wo primär in fümf Tarsegliider gliideret isch, und d Umbildig vo de hindere Abdominalextremitäte zu Gonopode und deren ihre Deil am Legapparat (Ovipositor) vo de Wiibli wird as jungs Merkmol agluegt. S Merkmol, wo ursprünglig dr Name ge het, die freiligende Chiifer, isch drgege en ursprüngligs Merkmol (Plesiomorphii), wo scho bi de gemeinsame Vorfahre vo de Chräbsdier, Hundertfüessler, Duusigfüessler und Hexapoda vorhande gsi isch.
Innerhalb vo de Insekte wärde in dr klassische Systematik hüte je noch dr Quelle underschiidligi Zahle vo Underklasse, Überornige und Ornige underschiide. Das hängt mit dr datsächlige Verwandtschaft vo de Insektegruppe underenander, wo deilwiis no nig verstande wärde, zsämme und mit dr unterschiidlige Asicht vo de Beschriiber über d Aaornig innerhalb von ere klassische Hierarchiibeschriibig.
S phylogenetische System vo de Insekte basiert vor allem uf allgemeine Merkmol vom Körperbau, vo de Flügel, de Extremitete und de Muulwärkzüüg. E wichtigs Merkmol isch usserdäm d Form vo dr Entwicklig, wo die Holometabole Insekte, won e vollständigi Metamorphose und Pupperueh duuremache, vo de ursprünglichere Insekte abgränzt. Au wenn s an vile Stelle vom System no Unklarheite über die gnaui Zueornig git, isch System noch em Bernhard Klausnitzer vo 1996 vo de meiste akzeptiert:
────Insekte ├──Felsespringer └──Dicondylia ├──Fischli └──Fluginsekte ├──Eidagsfliege └──Metapterygota ├──Libelle └──Neuflügler ├──Paurometabola │ ├──N.N. │ │ ├──Steifliege │ │ └──Tarsespinner │ │ │ └──Orthopteromorpha │ ├──Blattoptiformia │ │ ├──Grilleschabe │ │ └──N.N. │ │ ├──Ohrewürm │ │ └──Blattopteroida │ │ ├──Fangschrecke │ │ └──Blattodea │ │ ├──Schabe │ │ └──Termite │ └──Orthopteroida │ ├──Langfüehlerschrecke │ └──Caeliferoida │ ├──Churzfüehlerschrecke │ └──N.N. │ ├──Gladiatore │ └──Gspängstschrecke │ └──Eumetabola ├──Paraneoptera │ ├──Bodelüüs │ └──Acercaria │ ├──Psocodea │ │ ├──Staublüüs │ │ └──Tierlüüs │ └──Condylognatha │ ├──Franseflügler │ └──Schnabelkerfe └──Holometabola ├──N.N. │ ├──Netzflüglerartigi │ │ ├──Kamelhalsfliege │ │ └──N.N. │ │ ├──Grossflügler │ │ └──Netzflügler │ └──Coleopteroida │ ├──Chäfer │ └──Fächerflügler └──N.N. ├──Huutflügler └──Mecopteroida ├──Amphiesmenoptera │ ├──Chöcherfliege │ └──Summervögel └──Antliophora ├──Schnabelfliege └──N.N. ├──Zweiflügler └──Flöh
Insekten (latiensch: Insecta, up Platt in de wecken Dialekte ok Budden oder Tieken) sünd de Klass vun de Liddfööt (Arthropoda), wo dat de meisten Aarden vun gifft. Överhaupt is dat vun all Deerter de Grupp mit de meisten Aarden. Tominnst 80% vun al Deerter höört dor to. Dat sünd oorntlich wat över een Million Aarden. Man dat warrt annahmen, dat sünnerlich in de Tropischen Regenwolden Millionen vun Aarden noch gor nich bekannt sünd.
As Fossil finnt sik Insekten to’n eersten Mol in dat Eerdtietöller vun dat Devon. Dat is bi 400 Millionen Johre her.
De Naam „Insekt“ kümmt ut de Latiensche Spraak. Dor heet dat „insectum“. Dat kümmt vun „in-secare“ = „insnieden“ un bedutt denn so veel, as „(Deert,) wat insneden is“. Dat hett to kriegen mit de verscheden Delen vun dat Lief, de düütlich vun’anner afscheedt sünd. Dat Latiensche Woort is en Lehnöversetten vun dat ooltgreeksche éntomon = „Insekt“ (vun entémnein = „insnieden“). Vun deswegen heet de „Insektenkunn“ mit dat Fachwoort ok Entomologie. Dat plattdüütsche Woort „Karvdeert“ is nu wedder översett ut dat Hoochdüütsche „Kerbtier“. Dat hett de düütsche Schriever Philipp von Zesen upbröcht. „Insekten“ is avers al in dat 18. Johrhunnert in de Hoochdüütsche Spraak upnahmen wurrn. Up Platt is düt Woort wohrschienlich eerst mit de Hoochdüütsche Spraak upkamen. Dat is antonehmen, dat dat up Platt keen Böverbegreep för de allerhand verscheden Brummers, Flegen, Teken, Tieken, Kävers un dat ganze Krabbeltüüch geven hett.
In de Wetenschop is fröher woll ok de Naam „Hexapoda“ (greeksch för „Sessfööt“ bruukt wurrn, man hüdigendags is dat de Naam vun en sünnerliche Grupp mank de Insekten.
De Insekten sünd ganz ünnerscheedlich groot. De meisten Aarden sünd so twuschen een un 20 mm lang. De lüttjesten bekannten Aarden sünd Fedderflünken (de höört to de Kävers to) un Arzwöpsen mit üm un bi 0,2 mm Läng. De gröttsten Insekten, de bit up den hüdigen Dag bekannt sünd, sünd Wanneltwiege un Wannelblöder, de bit 33 Zentimeters lang sünd. Denn kummt al de Buckkäver Titanus giganteus. De is 16 cm lang un 6 cm breet.
Bi al Insekten övereen is, dat dat Lief mehr oder minner düütlich ünnerdeelt is in Kopp, Bost un Achterlief. Al hefft se ok en stebigen Chitinpanzer un sess Been in dree Paaren. Al Delen vun dat Lief sett sik tohopen ut enkelte Segmenten. Dor höört jummers en Rüggplaat (Tergit), en Buukplaat (Sternum) un Sietenplaten (Pleuriten) to. An de Siet vun de enkelten Segmenten sünd Löcker vörsehn, de to dat Tracheensystem tohöört. Man de Masse vun düsse Löcker is bi de enkelten Insekten ganz verscheden. Ok Been un Fööt, un wat an de ehr Stell treden kann (Mundwarktüüch, Styli, Gonopoden) könnt an jedet Segment poorwies an sitten. Bavenhen sitt in elk un een Segment en Paar vun Ganglien in dat Buukmark. Dorbi sünd de Ganglien in den Kopp tohopensmolten to en Böverstrott- un en Ünnerstrottganglion. Twuschen de enkelten Segmenten gifft dat feine, lüttje Hüüd, de sik utdehnen könnt. Mit Fachwoort heet de Intersegmentalhüüd (Huut twuschen de Segmenten). Vunwegen düsse Hüüde is dat mööglich, dat de Segmenten sik gegenanner röhren könnt, un dat dat Lief sien Ümfang ännern kann. Dat is nödig bi de Eiproduktschoon, bi dat Freten un ok bi den Aten. Bi Segmenten, de stief mit’anner tohopenwussen sünd, as bi’n Kopp, gifft dat düsse lüttjen Hüüde nich.
In den Chitinpanzer sitt blangen Chitin ok allerhand Eiwitten in. He is de büterste Schicht vun dat Insektenlief. Dorünner liggt en Ünnerhuut (Epidermis). Düsse Epidermis boot sotoseggen den Chitinpanzer up un hölpt dor ok mehr oder minner bi, dat boven up den Panzer allerhand Strukturen to sehn sünd, as Knubbens, Döörn, Haar, Bösten, Schinnen un Buckels. Vunwegen dat Inlagern vun Farvstoffen (Pigmentfarv) oder vunwegen sünnerliche Böversieten, wo dat Licht sik up breken deit (Interferenzfarv) könnt de Insekten oder ehre Delen butenrüm bunt ween.
As Organen för de Insekten ehre Sinnen sünd sünnerlich Haarsensillen över dat Lief hen verdeelt. Düsse Sensillen nehmt dat up, wenn de Luft oder de Ünnergrund sik röögt oder wackelt, man se könnt ok de Temperatur oder de Fochtigkeit oder en Duft mitkriegen. En Reeg vun düsse Zellen sünd to regelrechte Sinnesorganen tosamenfaat, so as Johnston sien Organ an de Föhlspriete oder as dat Tymphanalorgan, wat Luden upnehmen kann, so as bi de Langspriethaupeer. Sehn könnt de Insekten mit jem ehre Facettenogen un mit de Punktogen, allerhand Budden seht ok mit Hölp vun jem ehr Budden-Punktogen.
De Insektenkopp is tohopensett ut en Spitz (Acron) un sess Segmenten, de tohopensmolten sünd. An den Kopp sitt de Ogen un de Antenn un dat Mundwarktüüch, wo jummers en Paar vun Ünnerkeven (Mandibeln) un Böverkeven (Maxillen) un en Ünnerlipp (Labium) tohöört. Denn is kloor, dat ok de Mund an’n Kopp sitten deit. Dor warrt dat Freten mit upnahmen. De Nöhd an den Kopp, de een vun buten sehn kann, hefft mit de Segmentgrenzen nix to kriegen, bloß een Naht is ok Grenz twuschen twee Segmenten, dat is de (Postoccipitalnaht) twuschen dat föffte un dat sesste Segment.
De Facettenogen sitt up dat Acron. Normolerwiese hefft Insekten denn ok noch dree Punktogen (Occillen), wo se Hell un Düster mit unnerscheden könnt.
Dat eerste Segment is denn dat Vörantennensegment (Praeantennalsegment), dor sitt nix an. Dat tweete Segment is dat Antennensegment (Antennalsegment). Dor sitt de Föhlspriete an. Bi de Insekten is dat en Pietschenantenn. De Ünnerscheed to de Ledenantenn bi de Sessfööt is, dat se bloß en „Schaftlidd“ (ünnerst Lidd) mit Muskeln doran hett. De Wetenschopplers seggt dor „Scapus“ to. Dat tweete Lidd vun dat Föhlspriet is dat Dreihlidd (Pedicellus). Un denn folgt de „Pietsch“, dat is dat büterste Lidd vun dat Föhlspriet. Dreihlidd un Pietsch könnt sik gegen dat Schaftlidd över rögen. In dat Dreihlidd vun de Föhlsprieten sitt ok Johnston sien Organ. Dor könnt de Insekten Schall mit spören, un al Aarden vun Slääg un Dröhn. De Pietsch is ganz verscheden lang un sütt ok ganz verscheden ut bi al Insekten. Dor könnt se mit röken.
Denn folgt dat drüdde Segment an’n Kopp. Dor sitt nix an. An dat veerte bit sesste Segment sitt de Mundwarktüüch. Dat fangt an mit de Ünnerkeven un Böverkeven un höört up mit dat Labium. Vunwegen dat bi de Ünnerlipp dat ünnerste Lidd tohopenwussen is, gifft dat bloß een Ünnerlipp un keen Paar. Dor warrt de Mund mit na achtern to afslaten. Vörn warrt de Mund afslaten mit Steernplaat (Clypeus) un Lipp (Labrum). De Ünnerkeven bestaht bloß ut een Lidd. To’n Bieten un Kauen sünd se bi de meisten Insekten dat stärkste Warktüüch. An de Böverkeven kann een goot sehn, dat de Mundwarktüüch fröher mol Been un Fööt (Extremitäten) ween sünd. Dor mutt een an dat Spleetbeen bi Kreeften bi denken. De Böverkeven sünd tohopenföögt ut en Ünnerlidd, dat is dat Spleetbeen. Denn kaamt twee Kauladen un en Grabbeler. De sett sik ok tosamen ut en Reeg vun Leden. Sien wetenschopplichen Naam is „Kevengrabbeler“ (lat.:“Palpus maxillaris“. Just so is de Ünnerlipp upboot. Bloß de beiden Spleetbeen sünd tohopensmolten un geevt nu en gemeensame Ünnerplaat af. De is nu wedder ünnerdeelt in Kinn un Ünnerkinn (lat.: Mentum un Submentum). Ok bi de Ünnerlipp gifft dat up jede Siet twee Kauladen. Hier heet se Tung un Bitung (lat.: Glossa un Paraglossa). Ok en Grabbeler finnt sik hier. Hier heet he Lippengrabbeler (Palpus labialis). Mit de Zellen in de Grabbelers könnt de Insekten röken un smecken. Amenne finnt sik ok noch de Ünnerstrott (Hypopharynx), en Aart vun Tung in den Vörruum vun den Mund un de Böverstrott (Epipharynx) an de Binnensiet vun dat Labrium.
Düsse Boplaan is dat Grundmunster för al Insekten un driggt den Naam vun den „Kau-Biet-Typ“. Wenn denn enkelte Ünnerdelen afännert weert un sik anpasst an annere Aarden vun Freten un Leven, denn so weert ut düt Grundmunster ok ganz annere Typen vun Mundwarktüüch, dormank de „Lick-Suug-Typ“ bi allerhand Brummers un Flegen un de „Steek-Suug-Typ“ bi Müggen un Wandlüse.
De Bost besteiht ut dree Segmenten. Bi all Insekten sitt dor de sess Loopbeene an un bi de Flögelinsekten ok noch de beiden Flünkenpaar. De enkelten Segmenten weert mit de Naams Vörbost (Prothorax), Middelbost (Mesothorax) un Achterbost (Metathorax) betekent. An jedet vun düsse Segmenten sitt nu just een Paar vun de Been. Tomeist sünd se utpräägt as Loopbeen. Vunwegen dat se ganz ünnerscheedlich insett' un bruukt weert, könnt düsse Beene ganz verscheden utsehn, man de Bo is jummers övereen.
Se sünd tohopenföögt ut en Hüft (Coxa, A), denn en Schenkelring (Trochanter, B), denn kümmt de Böverschenkel (C), de Scheen (Tibia, D) un de Foot (E), de sik noch mol ut een bit fiev Footleden un den Vörfoot tosamensetten deit. Normolerwiese sitt an den Vörfoot twee Klauen un bi veel Insekten noch allerhand Strukturen, wo se up unnerscheedlichen Grund goot mit an backen blieven könnt.
Bi de Fleeginsekten sitt an de Middel- un de Achterbost ok noch jummers een Paar Flunken. Bi de verscheden Gruppen vun Insekten könnt de ganz ünnerscheedlich utpräägt ween. Bi de öllerhaftigsten un oorsprünglichsten Insekten, as bi de Felsenjumpers un de Sülverglieders gifft dat avers keen Flünken. Flünken sünd in den Grundboplaan vun de Insekten nich to finnen, eerst later in de Evolutschoon hefft de sik utspunnen, as de Pterygota upkamen sünd.
Dat Achterlief (Abdomen) is an un for sik tohopenföögt ut 11 Segmenten. Bi de verscheden Insekten sünd dor avers en Reeg vun düsse Segmenten mit de Tiet verswunnen oder tohopensmolten. An de Segmenten vun dat Achterlief sitt keen echten Been, man bloß afwannelt Extremitäten. Sünnerlich bi Budden finnt sik dor Styli. En Reeg vun Insektenformen, as de Goldpeer, kennt ok noch so nömmte Cerci an dat leste Segment. De sünd för ünnerscheedliche Funktschonen anleggt. Ok de Gonopoden sünd so'n ümformte Extremitäten. De Heken bruukt de to'n Begatten, de Seken hefft de to'n Eierleggen. Anners as in de Bost gifft dat in dat Achterlief bloß wenig Muskeln. Man de meisten Organsystemen sünd hier to finnen.
To de Neeflunken weert düsse Ornens torekent:
Tekst üüb Öömrang Auer 80% faan a diarten üüb a welt san insekten (Insecta). Insekten san en klas faan diarten uun a biologii.
Diar san amanbi 30 ordern faan insekten, efter hör latiinsk nööm sortiaret:
Stianhopern (Archaeognatha)
Kakelaken (Blattodea)
Gäärshopern (Caelifera).png){kind=small}
Kraaben (Coleoptera)
Uarklöögern (Dermaptera)
Twiijügeten (Diptera), det san fleegen an magen
Wääbspanern (Embioptera of Embiidina).png){kind=small}
Hopern an staapken (Ensifera)
Iandaisfleegen (Ephemeroptera)
Hualewjügeten (Hemiptera)
Hidjjügeten (Hymenoptera)
Termiiten (Isoptera)
Flenerken (Lepidoptera)
Fanghopern (Mantodea)
Haielluupern (Mantophasmatodea)
Skorpioonfleegen (Mecoptera)
Moderfleegen (Megaloptera)
Näätjügeten (Neuroptera)
Kakelakenstaapken (Notoptera of Grylloblattidae)
Hopern (Orthoptera)
Skirskööden (Odonata)
Waanertwiigen (Phasmatodea)
Stianfleegen (Plecoptera)
Lüs (Phthiraptera)_(13283945333).jpg){kind=small}
Stooflüs (Psocoptera)
Kameelhalsfleegen (Raphidioptera)
Noopen (Siphonaptera)
Weierjügeten (Strepsiptera)_(7268276524).jpg){kind=small}
Tripsen (Thysanoptera)
Hiarjügeten (Trichoptera)
Glüpern (Zygentoma of Thysanura)D'Insekten (Insecta) sinn eng Klass vun Déiere vum Stamm vun de Glidderféisser (Arthropoda).
Si sinn déi aarteräichst Grupp vun allen Déieren.
Den Urahn vun den Insekten huet sech vu viru méi wéi 380 Millioune Joer entwéckelt. Eng ganz nei Grupp ass deemools warscheinlech aus engem Kribs entstanen. Déi Grupp gëtt als Klass vun den Insekten bezeechent.
Méi Informatioun doriwwer am Artikel: Kierperbau vun den Insekten
D'Gréisst vun den Insekte variéiert ganz stark a läit bei de meeschten Aarten tëscht engem an 20 Millimeter.
D'Klass vun den Insekten besteet aus Millioune vu verschiddenen Arten. Dovu sinn der eréischt 962.500 bekannt. Si gëtt a 36 wëssenschaftlech Uerdnungen ënnerdeelt.
D Insekte (Insecta) si die arteriichsti Klass vo de Gliiderfüesser (Arthropoda) und au die arteriichsti Klass vo de Dier überhaupt. Mindestens 80 Prozänt vo de bekannte Dierarte oder vil meh as e Million Arte ghöre drzue. Noch verschiidene Hochrächnige dänkt mä allerdings, ass es e Vilfachs vo däm siig, und ass vor allem in de tropische Rägewälder no Millione vo unentdeckte Arte läbe. Fossil löön sich Insekte zum erste Mol im Devon oder vor öbbe 400 Millione Johr nochwiise.
Dr Name „Insekt“ isch im 18. Johrhundert us em latiinische insectum iidütscht worde. Das ghört zu in-secare = „iischniide“ und bedütet aso eigetlig „igschnittnigs (Dier)“, was sich uf d Körperdeil bezieht, wo stark vonenander abgsetzt si. Es isch e Lehnübersetzig vom griechische éntomon = „Insekt“ (zu entémnein = „iischniide“), was sich hüt in Begriff wie dr Entomologii (Insektekund) spieglet. Dr Begriff „Kerbdier“ goht uf e dütsch Schriftsteller Philipp vo Zese zrugg. Früehner isch au dr wüsseschaftlig Name Hexapoda (griechisch für „Sächsfüesser“) bruucht worde, wo hüte für en übergordneti Gruppe reserviert isch.
Insekten (latiensch: Insecta, up Platt in de wecken Dialekte ok Budden oder Tieken) sünd de Klass vun de Liddfööt (Arthropoda), wo dat de meisten Aarden vun gifft. Överhaupt is dat vun all Deerter de Grupp mit de meisten Aarden. Tominnst 80% vun al Deerter höört dor to. Dat sünd oorntlich wat över een Million Aarden. Man dat warrt annahmen, dat sünnerlich in de Tropischen Regenwolden Millionen vun Aarden noch gor nich bekannt sünd.
As Fossil finnt sik Insekten to’n eersten Mol in dat Eerdtietöller vun dat Devon. Dat is bi 400 Millionen Johre her.
De Naam „Insekt“ kümmt ut de Latiensche Spraak. Dor heet dat „insectum“. Dat kümmt vun „in-secare“ = „insnieden“ un bedutt denn so veel, as „(Deert,) wat insneden is“. Dat hett to kriegen mit de verscheden Delen vun dat Lief, de düütlich vun’anner afscheedt sünd. Dat Latiensche Woort is en Lehnöversetten vun dat ooltgreeksche éntomon = „Insekt“ (vun entémnein = „insnieden“). Vun deswegen heet de „Insektenkunn“ mit dat Fachwoort ok Entomologie. Dat plattdüütsche Woort „Karvdeert“ is nu wedder översett ut dat Hoochdüütsche „Kerbtier“. Dat hett de düütsche Schriever Philipp von Zesen upbröcht. „Insekten“ is avers al in dat 18. Johrhunnert in de Hoochdüütsche Spraak upnahmen wurrn. Up Platt is düt Woort wohrschienlich eerst mit de Hoochdüütsche Spraak upkamen. Dat is antonehmen, dat dat up Platt keen Böverbegreep för de allerhand verscheden Brummers, Flegen, Teken, Tieken, Kävers un dat ganze Krabbeltüüch geven hett.
In de Wetenschop is fröher woll ok de Naam „Hexapoda“ (greeksch för „Sessfööt“ bruukt wurrn, man hüdigendags is dat de Naam vun en sünnerliche Grupp mank de Insekten.
D'Insekten (Insecta) sinn eng Klass vun Déiere vum Stamm vun de Glidderféisser (Arthropoda).
Si sinn déi aarteräichst Grupp vun allen Déieren.
Den Urahn vun den Insekten huet sech vu viru méi wéi 380 Millioune Joer entwéckelt. Eng ganz nei Grupp ass deemools warscheinlech aus engem Kribs entstanen. Déi Grupp gëtt als Klass vun den Insekten bezeechent.
Auer 80% faan a diarten üüb a welt san insekten (Insecta). Insekten san en klas faan diarten uun a biologii.
Insekti (Insecta) su vrstama najbrojniji razred kopnene (rijetko slatkovodne) grupe člankonožaca (Arthropoda) a s daleko više od milion poznatih vrsta istovremeno i vrstama najbrojnija grupa životinja uopće. Prema raznim procjenama računa se da je stvarni broj postojećih vrsta višestruko veći, pri čemu se naslućuje, da samo u tropskim kišnim šumama žive još milioni neotkrivenih vrsta insekata. Njihovo naučno ime se izvodi od latinskog insectare, "zarezati", "urezati", što se odnosi na izraženo jedno od drugog odvojene dijelove tijela.[1][2] Ukupni broj postojećih vrsta procjenjuje se na između šest i deset miliona;[1][3][4] potencijalno preko 90% oblika životinjskog svijeta na Zemlji čine insekti.[4][5]
Nauka koja se bavi insektima naziva se entomologija.
Insekti se mogu naći u gotovo svim prirodnom okruženjima, mada okeane naseljava samo mali broj vrsta, kojima dominira druga skupina člankonožaca, rakovi.
Skoro svi insekti izlijegaju se iz jaja. Rast im je ograničen neelastičnim egzoskeletom], a razvoj uključuje niz presvlačenje. Nezreli stadiji često se razlikuju od odraslih po strukturi, navikama i staništima, i mogu uključivati pasivni stadij u onim grupama koje prolaze metamorfoza u četiri faze. Insekti koji su s razvijaju u trostepenoj metamorfozi nemaju fazu lutke, a odrasli se razvijaju u nizu nimfnih stadija.[6] Odnos insekata na višim taksonomskim rangovima je nejasan. Fosilizirani insekti ogromne veličine pronađeni su iz paleozojske ere, uključujući divovske zmajeve, sa rasponom krila od 55 do 70 cm. Čini se da najrazličitije grupe insekata imaju koevoluciju sa cvjetnicama.
Odrasli insekti obično se kreću hodanjem, letenjem ili ponekad plivanjem. Kako omogućuje brzo, ali stabilno kretanje, mnogi insekti imaju trouglasti hod u kojem hodaju s nogama dodirujući zemlju u naizmjeničnim trokutima, sastavljenim od prednje i zadnje strane s jedne strane i srednje na drugoj strani. Insekti su jedini beskričmenjaci koji su evoluirali sposoblost letenja, a svi leteći insekti potiču od jednog zajedničkog pretka. Mnogi insekti provode barem dio života pod vodom, uz prilgodbe larvi koje uključuju škrge, a neki odrasli insekti su vodeni i imaju prilagodbe za plivanje. Neke vrste, poput onih it porodice Gerridae, sposobne su hodati površinom vode. Insekti su uglavnom samotni, ali neki, poput određenih pčela, mrava i termita, društveni su i žive u velikim, dobro organiziranim kolonijama. Neki insekti, poput uholadže, ispoljavaju roditeljsku brigi, tj. majčinsku njegu, koja čuva jajašca i mlade. Insekti mogu međusobno komunicirati na različite načine. Mužjak moljaca može osjetiti feromone ženke moljaca na velikim udaljenostima. Ostale vrste komuniciraju zvucima: cvrčci striduliraju, ili trljaju krila jedno o drugo, kako bi privukli partnericu i odvratili druge mužjake. Lampyridae, svici komuniciraju svetlošću.
Određeni insekti smatraju se štetočinama i pokušavaju se kontrolirati koristeći insekticide i niz drugih tehnika. Neki insekti oštećuju usjeve hraneći se sokom, lišćem, plodom ili drvetom. Neke vrste su parazitske, a mogu iti i vektori mnogih bolesti. Neki insekti obavljaju složene ekološke uloge; muha, naprimjer, pomažu u konzumiranju truleži, ali i širenju bolesti. Insekt su oprašivači, ključni za životni ciklus mnogih cvjetnica, biljnih vrsta o kojima većina drugih organizama, uključujući i ljude, dijelom ovise; bez njih bi kopneni dio biosfere bio devastiran.[7] U ekološkom smislu, mnogi se smatraju grabljivicama, a nekoliko njih pruža izravnu ekonomsku korist. Svilena buba proizvodi svilu, a pčele medarice proizvode med i obje su pripitomljene. Kao hranu, insekte konzumira kao hranu 80% svjetskih nacija, u otprilike 3.000 etničkih grupa.[8][9] Na bioraznolikost insekata, također utiču i ljudske aktivnosti.
Precizna definicija taksona Insecta i ekvivalentnog imena "insekt" varira; u tabeli prikazane su tri alternativne definicije.
U najširem smisku, Insecta sensu lato sastoji se od svih heksapoda. Uobičajeno, insekti definirani na ovaj način bili su podijeljeni u „Apterygota“ (prvih pet grupa u tabeli) – insekti bez krila – i Pterygota – krilati insekti. [10] Međutim, savremena filogenetska istraživanja pokazala su da "Apterygota" nisu monofiletske, pa zato ne formiraju dobar takson. Uži pristup ograničava insekte na heksapode s vanjskim ustima i sadrži samo posljednje tri skupine u tabeli. U tom smislu, Insecta sensu stricto ekvivalentan je Ectognatha. U najužem opisu insekti su ograničeni na krilate heksapode i one koje potiču od krilatih predaka. Insecta sensu strictissimo tada su ekvivalent Pterygota. Za potrebe ovog članka koristi se srednja definicija; insekti se sastoje od dvija taksona, bez krila, Archaeognatha i Zygentoma, plus krilati ili drugotno bez krila, Pterygota.
Procjene o ukupnom broju vrsta insekata ili onih u određenom redu često se znatno razlikuju. Prosječno, na globalnoj razini, te procjene govore da postoji oko 1,5 miliona vrsta tvrdokrilaca i ukupno 5,5 miliona vrsta insekata, a da ih je pronađeno i opisano oko milion vrsta.[11]
Između 950.000–1,000.000 svih opisanih vrsta su insekti, što je preko 50% svih opisanih eukariota (1,8 miliona) su insekti (vidi ilustraciju). Sa samo 950.000 poznatih neinsekata, ako je stvarni broj insekata 5,5 miliona, oni mogu predstavljati preko 80% ukupnog broja vrsta. Kako se svake godine opisuje samo oko 20.000 novih vrsta svih organizama, većina vrsta insekata može ostati neopisana, osim ako se stopa opisa vrsta ne poveća. Od 24 reda insekata, četiri dominiraju u pogledu broja opisanih vrsta; najmanje (670.000) identificiranih vrsta pripada redovima Coleoptera, Diptera, Hymenoptera ili Lepidoptera.
Od 2017. godine zabilježeno je najmanje 66 izumiranja vrsta insekata u prethodnih 500 godina, a što se uglavnom događalo na okeanskim otocima.[13]> Smanjenje broja insekata pripisano je vještačkojj rasvjeti,[14] promjeni u korištenju zemljišta kao što su urbanizacija ili poljoprivreda,[15][16] upotreba pesticida,[17] i i invaziijske vrste.[18] Studije sažete u pregledu za 2019. godinu sugeriraju da je velikom broju vrsta insekata prijeti izumiranje u 21. stoljeću.[19] Iako ekolog Manu Sanders napominje da je pregled za 2019. godinu bio pristran uglavnom isključivanjem podataka koji pokazuju povećanje ili stabilnost populacije insekata, a studije su bile ograničene na specifična geografska područja i određene grupe vrsta.[20] Sumnje o očekivanom masovnom izumiranju insekata ili „apokalipsi insekata“ zasnovane na podskupini ovih studija popularizirane su u vijestima, ali često ekstrapolirane izvan podataka studije ili putem naučnih konferencija za novinare, koji hiperboliziraju rezultate istraživanja.[21] Za neke grupe insekata kao što su leptiri, pčele i tvrdokrilce, u evropskim studijama, bilježe se veća brojnost i raznolikost. Ostala područja pokazala su porast nekih vrsta insekata, iako su trendovi u većini regija trenutno nepoznati. Teško je procijeniti dugoročne trendove u bogatstvu ili raznolikosti insekata, jer dugoročna mjerenja uglavnom nisu poznata za mnoge vrste. Čvrsti podaci za procjenu područja ili vrsta ugroženih posebno nedostaju za arktičke i tropske regije i veći dio Južne hemisfere.
Morfologija insekata, ovdje je opisana za odrasle, spolno zrele jedinke zvane imago, a ne na larve.
Veličina pojedinih vrsta i tjelesni omjeri jako variraju; većina je duge oko jedan do 20 mm.Međutim, postoje i vrste sa prosjećnom dužinom od 0,2 mm ali i duge 16 cm, a široke 6 cm (Titanus giganteus) ili čak do 33 cm dugih jedinki (Phasmatodea). Tijelo može biti izduženo, spljošteno ili manje-više loptasto.
Tijelo svih prožeto je hitinom, koji može biti krut (čvrsti dijelovi) ili elastičan (povezivanje čvrstih dijelova). Jasno je podijeljeno na: glavu (caput), grudi (thorax) i zadak (abdomen). Na hitinskom pokrovu se razlikuje leđna strana (dorzalna), trbušna strana (ventralna), te bočne strane (pleure). Svaki dio hitinskog egzoskeleta sastoji se od pojedinačnih sraslih elemenata: leđnih pločica (tergiti), trbušnih (sterniti) i bočnih (pleuriti). Otvori kroz koje dišu (stigme) otvaraju se bočno, te u tijelu prelaze u gusti kapilarni splet dišnih cjevčica traheja pomoću kojih kukci dišu, a broj traheja jako varira, zavisno od reda, pa čak i vrste.
Glava insekata nastaje spajanjem 6 embrionskih segmenata, što je vidljivo na vanjskim i unutrašnjim strukturama. Na gornjoj strani je jedan par antena s čulima za miris), a sa svake strane glave ima po jedno složeno oko, koje se može sastojati i od hiljadu manjih ocela. Mnoge vrste (cvrčci, ose, pčele, mravi) imaju i dodatne jednostavne, tjemene oči, koje služe za lakše snalaženje u mraku. Mnoge pećinske vrste uopće nemaju oči. Na donjoj strani hitinske glavebne čahure su po tri para usnog aparata: gornja usna (odozgo zatvara usta), gornja i donja vilica i donja usna, sa pipalama. Usni aparat insekata, prilagođen je mnogim načinima uzimanja hrene, tj imaju prilagodbe za: grickanje (termiti), bodenje (komarci), lizanje (pčele) i sisanje (leptiri). Način ishrane u uskoj je vezi s načinom kretanja, pa su neki predatorski mesožderi, npr. gusjenica trčuljka , brzi, a neki razlagači, npr. balegari, dobro kopaju. Tu su i razne kombinacije s letenjem i bez letenja, specijalizacije građe čeljusti predatora za veći i manji plijen, ili građe rila biljoždera (npr. dužina rila za lizanje hod leptira ili bumbara) za posebne biljke.
Toraks je istaknuti anatomski dio, nastao spajanjem tri segmenta. N njemu se nalaze noge i krila. Glavna funkcija mu je je pokretačka. Insekti su su jedini krilati člankonošci. Za krezanje su smješteni snažni i izdržljivi mišići, koji omogućuju rad nogu i krila. Počev od glave, toraks ima tri dijela: prototoraks, mezotoraks i metatoraks, odnosno prednji, srednji i stražnji članak, koji su srasli u sveukupni toraks. Svaki nosi svoj par nogu, a srednji i zadnji imaju i po jedan par krila ili njihovih zakržljalih ostataka. Što se životinja više služi krilima grudni segmenti su zbijeniji, što više upotrebljava noge, članci su razdvojeniji i gipkiji. Na svakom segmentu nalaze se pločice, dlačice ili čekinje, rupice, šavovi. Unutar su smješteni prednji dio probavnog, nervnog i disajnog sistema. Preko njega komuniciraju glaveni i zadački organi i funkcije. [22]
Insekti obično imaju dva para krila, koja su nekim vrstama, posebnim prilagodbama na određeni način života, krila zakržljala ili sasvim nestala. Nalaze se s gornje strane srednjeg i zadnjeg prsnog segmenta. Njihov oblik i veličinom prilagođeni su posebnim životnim potrebama. Dnevni leptiri, uz lahko lepršanje, izvedu prosječno oko zamaha 9 u sekundi, noćni oko 70-80 puta, pčele skoro 200 puta, a muhe više od 300 puta.
Različitost oblika krila i rasporeda rebraste nervature (venacije) predstavljaju diferencijaln obilježja za određivanje njihove taksonomske pripadnost. Kod opnokrilaca su oba para jednake membranozne strukture i pokreću se neovisno, a kod većine drugih prednja i stražnja krila se pokreću skupa. Kod Neuroptera krila su premrežena rebrima, kod opnokrilaca i leptira su stražnja krila manja od prednjih, kod Diptera su stražnja krila smanjena u neznatne patrljke, kod ravnokrilaca su stražnja krila veća od prednjih, kod tvrdokrilaca su prednja krila čvrsto hitinizirana u pokrilca, ispod kojih je složen mnogo veći opnasti stražnji par krila. Kod Hemiptera jače je hitinizirana samo prednja polovina prednjih krila, a krila su posve nestala u parazitskih oblika: buha, ušiju, stjenica, pećinskih insekata. Krila su nestala samo ženkama svitaca i nekih drugih nekih; kod smokvine uši (Blastophaga psenes), samo mužjaci nemaju krila. Bez krila su radnici mrava i termita dok su spolni oblici krilati. Parazitska muha, Melophaus ovinus leti okolo dok ne nađe domaćina, a kada se udomi, odbaci krila.
Prema upotrebi noge mogu biti za hodanje, trčanje, plivanje, kopanje, skakalice, grabljenje, prikupljanje, čišćenje. Kod večine su hodalice , trčalice su snažne noge za trčanje (trčuljci), plivalice su sploštene i krute stražnje noge, na rubovima proširene dugim dlakama (u vodenih Hemiptera), kopalice su kratke i raširene prednje noge (rovci, mrmak), skakalice su jako produljene stražnje noge sa snažnim bedrima (kod skakavaca, buha), grabilice su savijene prednje noge tako da se tibija može privući bedru, što omogućava hvatanje plijena (bogomoljke), sabiralice su dlakave stražnje noge za prikupljanje cvjetnog polena, čistilice su nježne i dlakave prednje noge (u leptira). [23]
Zadak je stražnji dio insekta, u kojem se nalazi najveći dio unutrašnih organa, pa se zbog toga njegov volumen može mijenjati. Sastoji se od 11 segmenata, koji su kod nekih vrsta srasli a u nekih utisnuti jedni u druge. U odraslih oblika zadak nema nogu niti drugih dodataka, dok se kod gusjenica i nekih opnokrilaca na zatku razvijaju lažne nožice. Na zadnja dva segmenta češći su tanke člankoviti nastavci, (stili) ili (cerke) npr. u Ephemeroptera i uholaža. Na zadnjem segmentu nalazi analni otvor i spolni organi. Some cockroaches have just six ganglia in the abdomen, whereas the wasp Vespa crabro has only two in the thorax and three in the abdomen. Some insects, like the house fly Musca domestica, have all the body ganglia fused into a single large thoracic ganglion. [24]
Nervni sistem je ljestvičasto gangliozan .
Kad vidimo kod zglavkara koji dišu dušnjačkim cijevima oksigen se ne prenosi krvlju već putem dušnjaćkih cijevi. Krvotok je kod insekata otvoren. Srce je višekomorno i nalazi se na leđnoj strani leđa. Krvotok je otvoren i reduciran .
Probavni sistem čini usni aparat sa prednjim,srednjim i zadnjim crijevom .
U većine kukaca je jasno izraženo spolno dvoličje. Dvospolci (hermafroditi) su rijetki. Spolne su žlijezde parne, leže u zadku, većinom imaju zajednički otvor ispred analnog otvora. Neki se kukci pare samo jedanput u životu, a spermiji odloženi u sjemenoj vrećici ženke oplođuju jaja godinama (npr. u pčelinje matice). Ženke nekih vrsta imaju posebnu leglicu za polaganje jaja.
Razmnožavanje insekata odvija se spolnim putem. Oplođenje je unutrašnje. Razvoj insekata može biti direktan tj. da se iz jaja razvijaju odrasli organizmi. Takav razvoj nalazimo kod beskrilinih insekata (šećeraša i skokuna). Međutim, najčešći je razvoj sa preobražajem ili metamorfozom.
Pojavljuju se dva oblika razvitka sa preobražajem:
Evolucijski odnos insekata prema drugim životinjskim grupama ostaje nejasan. Iako se uobičajeno grupiraju sa milipedijama i centipedijama – moguće na osnovu konvergentnih prilagodbi za prelaz u kopneno okruženje[26] — pojavili su se dokazi koji favoriziraju bliže evolucijske veze sa rakovima. U Pancrustacea teoriji, insekti, zajedno sa Entognatha, Remipedia i Cephalocarida, čine prirodni kladus označen kao Miracrustacea.[27]
Insekti formiraju zajednički kladus, usko povezan s rakovima i stonogama (Myriapoda).[28]
Ostale kopnene člankonožace, poput centipedija, mlipedija, škorpiona i pauka, ponekad se miješaju s insektima jer se njihovi tjelesni planovi mogu činiti sličnima, dijeleći (kao i svi člankonožci) spojeni egzoskelet. Međutim, pomnijim ispitivanjem njihove se karakteristike znatno razlikuju; najočitije, nemaju šest nogu kao odrasli insekti.[29]
Filogenija člankonožaca višeg nivoa i dalje je predmet rasprave i istraživanja. U 2008. godini, istraživači sa Univerziteta Tufts, otkrili su fosil za koji vjeruju da je najstariji poznati svjetski primjerak primitivnog letećeg insekta, star 300 miliona godina, iz karbonskog perioda.[30] Definitivno, najstariji fosil insekata je devonski Rhyniognatha hirsti , 396 miliona godina starog Rhynie chert. Možda je površno nalikovao suvremenom insektu. Ova vrsta je već posjedovala dikondilske mandibule (dvije zglobne čeljusti u mandibuli), obilježje koje je povezano s krilatim insektima, što sugerira da su krila možda evoluirala već tada. Tako su se prvi insekti vjerovatno pojavili i ranije, u silarskom periodu.[31][32]
Tokom evolucije, insekti su imali četiri adaptivne superradijacije: Coleoptera (prije 300 miliona godina), Diptera (prije oko 250 miliona godina), mljci i ose (prije 150 miliona godina).[33] Ove četiri grupe čine većinu opisanih vrsta. Muhe i moljci, zajedno sa buhama, razvili su se iz Mekoptera.
Poreklo leta insekata ostaje nejasno, jer se čini da su najraniji krilati insekti bili sposobni za letenje. Neki izumrli insekti imali su dodatni par krilaca pričvršćenih za prvi segment toraksa, ukupno tri para. Od 2009. godine, nema dokaza da su insekti bili posebno uspješna grupa životinja prije nego što su evoluirali u krilate.[34]
Pensilvanijs, ranokarbonski i ranopermski redovi insekata, uključuju njihove izumrle matične grupe,[35] i brojne paleozojske grupe koje su izumrle. Tokom ove ere, neki džinovski oblici poput zmajeva dosegli su raspon krila od 55 do 70 cm, čineći ih daleko većim od bilo kojeg živog insekta. Ovaj gigantizam je možda posljedica viših nivoa atmosferskog kisika koji su omogućili povećanu respiratornu efikasnost u odnosu na sadašnjost. Nedostatak letećih kičmenjaka mogao je biti i drugi faktor. Većina izumrlih redova insekata razvila se u permskom periodu koji je počeo prije oko 270 miliona godina. Mnoge rane grupe izumrle su za vrijeme permsko-trijaskog izumiranja, najvećeg masovnog izumiranja u historiji Zemlje, prije otprilike 252 miliona godina.[36]
Izuzetno uspješne Hymenoptera pojavile su se prije 146 miliona godina u periodu [[kreda (period)|krede], ai su široku raznolikost dostigli u novije vrijeme, u [[kenozoik|kenozojskoj] eri, koja je počela prije 66 miliona godina. Brojne vrlo uspješne grupe insekata razvile su se u kombinaciji sa cvjetniama, snažnom ilustracijom koevolucije.[37] Mnogi suvremeni rodovi insekti razvijali su se tokom kenozoika. Insekti iz tog perioda nadalje nalaze se sačuvani u ćilibaru, često u savršenom stanju. Plan tijelesne građe ili morfologija takvih uzoraka se tako lhako upoređuje s modernim vrstama. Nauka o fosiliziranim insektima naziva se paleoentomologija.
Diptera (True flies)
Insekti su plijen raznih organizama, uključujući kopnene kičmenjake. Najstariji kičmenjaci na kopnu postojali su prije 400 milijuna godina i bili su veliki vodozemci piscivori. Kroz postepene evolucijske promjene insektivornost je bila sljedeći način ishrane koja je evoluirala.[42]
Insekti su bili među prvim kopnenim biljojedima i djelovali su kao glavni agensi za selekciju biljaka. Biljke su evoluirale hemijski odbranu od ovih biljojeda, a insekti su razvili mehanizme za obradu biljnih toksina. Mnogi insekti koriste ove toksine kako bi se zaštitili od svojih grabljivaca. Takvi insekti često oglašavaju svoju otrovnost upozoravajućim bojama.[43] Taj uspešni evolucijski obrazac također su koristili mimikrijom. Vremenom je to dovelo do složenih grupa vrsta koje se sastoje od koevoluiranih vrsta. Suprotno tome, neke interakcije između biljaka i insekata, poput oprašivanja, korisne su za oba organizma. Koevolucija je dovela do razvoja vrlo specifičnih mutualizma u takvim sistemima.
Kandrrat jane insekte qe mund te na infektojne me ane te pickimit te tyre. Kandrrat i takojne grupit te kembenyjetuarve. Trupi i tyre eshte i perbere nga koke-gjoksi dhe barku.
Kandrrat i takojnë klasës Insectadhe janë grup i madh i artropodëve dhe grupi më i llojllojshëm i kafshëve në tokë me mbi një milion specie të përshkruara, me shumë se gjysma e të gjitha organizmave të gjallë[1][2][3] Kandrrat mund të gjenden thuajse në të gjitha ambientet në planetë.
Insekti (Insecta) su vrstama najbrojniji razred kopnene (rijetko slatkovodne) grupe člankonožaca (Arthropoda) a s daleko više od milion poznatih vrsta istovremeno i vrstama najbrojnija grupa životinja uopće. Prema raznim procjenama računa se da je stvarni broj postojećih vrsta višestruko veći, pri čemu se naslućuje, da samo u tropskim kišnim šumama žive još milioni neotkrivenih vrsta insekata. Njihovo naučno ime se izvodi od latinskog insectare, "zarezati", "urezati", što se odnosi na izraženo jedno od drugog odvojene dijelove tijela. Ukupni broj postojećih vrsta procjenjuje se na između šest i deset miliona; potencijalno preko 90% oblika životinjskog svijeta na Zemlji čine insekti.
Nauka koja se bavi insektima naziva se entomologija.
Insekti se mogu naći u gotovo svim prirodnom okruženjima, mada okeane naseljava samo mali broj vrsta, kojima dominira druga skupina člankonožaca, rakovi.
Skoro svi insekti izlijegaju se iz jaja. Rast im je ograničen neelastičnim egzoskeletom], a razvoj uključuje niz presvlačenje. Nezreli stadiji često se razlikuju od odraslih po strukturi, navikama i staništima, i mogu uključivati pasivni stadij u onim grupama koje prolaze metamorfoza u četiri faze. Insekti koji su s razvijaju u trostepenoj metamorfozi nemaju fazu lutke, a odrasli se razvijaju u nizu nimfnih stadija. Odnos insekata na višim taksonomskim rangovima je nejasan. Fosilizirani insekti ogromne veličine pronađeni su iz paleozojske ere, uključujući divovske zmajeve, sa rasponom krila od 55 do 70 cm. Čini se da najrazličitije grupe insekata imaju koevoluciju sa cvjetnicama.
Odrasli insekti obično se kreću hodanjem, letenjem ili ponekad plivanjem. Kako omogućuje brzo, ali stabilno kretanje, mnogi insekti imaju trouglasti hod u kojem hodaju s nogama dodirujući zemlju u naizmjeničnim trokutima, sastavljenim od prednje i zadnje strane s jedne strane i srednje na drugoj strani. Insekti su jedini beskričmenjaci koji su evoluirali sposoblost letenja, a svi leteći insekti potiču od jednog zajedničkog pretka. Mnogi insekti provode barem dio života pod vodom, uz prilgodbe larvi koje uključuju škrge, a neki odrasli insekti su vodeni i imaju prilagodbe za plivanje. Neke vrste, poput onih it porodice Gerridae, sposobne su hodati površinom vode. Insekti su uglavnom samotni, ali neki, poput određenih pčela, mrava i termita, društveni su i žive u velikim, dobro organiziranim kolonijama. Neki insekti, poput uholadže, ispoljavaju roditeljsku brigi, tj. majčinsku njegu, koja čuva jajašca i mlade. Insekti mogu međusobno komunicirati na različite načine. Mužjak moljaca može osjetiti feromone ženke moljaca na velikim udaljenostima. Ostale vrste komuniciraju zvucima: cvrčci striduliraju, ili trljaju krila jedno o drugo, kako bi privukli partnericu i odvratili druge mužjake. Lampyridae, svici komuniciraju svetlošću.
Određeni insekti smatraju se štetočinama i pokušavaju se kontrolirati koristeći insekticide i niz drugih tehnika. Neki insekti oštećuju usjeve hraneći se sokom, lišćem, plodom ili drvetom. Neke vrste su parazitske, a mogu iti i vektori mnogih bolesti. Neki insekti obavljaju složene ekološke uloge; muha, naprimjer, pomažu u konzumiranju truleži, ali i širenju bolesti. Insekt su oprašivači, ključni za životni ciklus mnogih cvjetnica, biljnih vrsta o kojima većina drugih organizama, uključujući i ljude, dijelom ovise; bez njih bi kopneni dio biosfere bio devastiran. U ekološkom smislu, mnogi se smatraju grabljivicama, a nekoliko njih pruža izravnu ekonomsku korist. Svilena buba proizvodi svilu, a pčele medarice proizvode med i obje su pripitomljene. Kao hranu, insekte konzumira kao hranu 80% svjetskih nacija, u otprilike 3.000 etničkih grupa. Na bioraznolikost insekata, također utiču i ljudske aktivnosti.
Kandrrat jane insekte qe mund te na infektojne me ane te pickimit te tyre. Kandrrat i takojne grupit te kembenyjetuarve. Trupi i tyre eshte i perbere nga koke-gjoksi dhe barku.
Kandrrat i takojnë klasës Insectadhe janë grup i madh i artropodëve dhe grupi më i llojllojshëm i kafshëve në tokë me mbi një milion specie të përshkruara, me shumë se gjysma e të gjitha organizmave të gjallë Kandrrat mund të gjenden thuajse në të gjitha ambientet në planetë.
Insektn (Insecta) (uut 't Latyn insectum, vôgns 't Oed Grieks ἔντομον – éntomon of "in stiksjes gesneen") zyn e klasse van oengewervlde bêestn binn de stamme van de gelêedpôotign die 'n uutwendig chitineachtig skelet ên, e driedêelig lichoam (kop, thorax en achtrlyf), drie poar gelidde pôotn, saamngestelde oogn en êen poar antenn. Ze zyn by de mêest diversche groepn bêestn ip de planeete, woavan datr mêer dan e miljoen beschreevn zyn en mêer dan den eift van al de gekende leevnd organismn [1][2]. 't Antal bestoande sôortn wordt geschat tusschn zes en tien miljoen[1][3][4] en stelt potensjêel mêer dan 90% vôorn van de schillnde dierlikke leevnsvormn ip eirde[5]. Insektn kunn gevoenn wordn ip bykans ol de meuglikke platsn, oewel datr mor e klêen antal in d' oceoann leevn, e leefgebied da oovrêerst is deur 'n andre groep van de gelêedpôotign, de kriftachtign.
De leevnskriengloopn van d' insektn varjêern, mo de mêeste insektn kommn uut eitjes. De gruuj van 'n insekte is ofgeremd deur 't nie rekboar uutwendig skelet en d' oentwikklienge oed 'n antal vervelliengn in. D' oenrype foazn kunn verschiln van de vulwassnn nor ipbow, uutzicht en leefgebied, en kunn e "sloapnd" puppe-stoadjum insluutn in de groepn die e kompleete gedoanteverwisslienge oendregoan. Insektn die 'n oenvolleedige gedoanteverwisslienge oendregoen ên gin puppe-stoadjum en de vulwassn ekzemploarn oentwikkln oovre e reeke nimfe-stoadjums [6]. De verwantschap ip oogre nivoo van de zespôotign (of Hexapoda) is oenduudlik. Verstêende insektn van reuzachtige ofmeetienge zyn gevoenn uut 't Palaeozoicum, woaroendre draakevliegn mêt e vleuglebridte van 55 toe 70 centimeetrs. De mêest verschillnde insekte-groepn zoen e glyktydige evoluusje gêt ên mêt undre respektievlikke blommeplantn.
Vulwassn insektn beweegn undre typiesch mê loopn, vliegn, of somtyds mê zwemmn. Omda 't e rappe en stabiele beweegienge toelat, ên veele insektn e driepôotige gank, woaby dat undre pôotn de groend roakn mêt ofwisslnde drieoekn. Insektn zyn d' êenige oengewervldn die ên lêern vliegn. Veele insektn verbluuvn minstns e dêel van undre leevn oendre woatre, mêt anpassiengn woaroendre kiewn, en sommigte vulwassn insektn leevn in 't woatre en zyn angepast vo 't zwemmn. Sommigte sôortn, lik de schatserydrs (Gerridae), kunn ip 't woatre loopn. Insektn leevn mêesta solitèèr, mo sommigte, lik zeekre byn, miern en termietn, zyn eusojoal en leevn in grôote, wêl-georganiezeerde koloonjes. Sommigte insektn, lik d' ôorworms, vertôon moedrlikke zorgn vor undre eiers en joengn. Insektn kunn mê mekoar in verbiendienge stoan ip verschillnde maniern. Vintjes-mottn kunn 't feromôon van wuuvetjes-mottn riekn oovre grôote ofstand. Andre sôortn maakn gebruuk van geluud: kreekls strieduleern, of vryvn undre vleugls tegoare, vor e partner an te trekkn en andre vintjes weg te jaagn. Glimwormn, e sôorte keevrs, kommuniceern mê licht.
De menschn bekykn sommigte insektn lik e ploage, en probeern z' oendre kontrolle te krygn deur insekticiedn te gebruukn en nog veele andre middls. Sommigte insektn beschoadign de teeltn deur undre te voedn mê plantesap, bloarn of fruut.
Insektn (Insecta) (uut 't Latyn insectum, vôgns 't Oed Grieks ἔντομον – éntomon of "in stiksjes gesneen") zyn e klasse van oengewervlde bêestn binn de stamme van de gelêedpôotign die 'n uutwendig chitineachtig skelet ên, e driedêelig lichoam (kop, thorax en achtrlyf), drie poar gelidde pôotn, saamngestelde oogn en êen poar antenn. Ze zyn by de mêest diversche groepn bêestn ip de planeete, woavan datr mêer dan e miljoen beschreevn zyn en mêer dan den eift van al de gekende leevnd organismn . 't Antal bestoande sôortn wordt geschat tusschn zes en tien miljoen en stelt potensjêel mêer dan 90% vôorn van de schillnde dierlikke leevnsvormn ip eirde. Insektn kunn gevoenn wordn ip bykans ol de meuglikke platsn, oewel datr mor e klêen antal in d' oceoann leevn, e leefgebied da oovrêerst is deur 'n andre groep van de gelêedpôotign, de kriftachtign.
De leevnskriengloopn van d' insektn varjêern, mo de mêeste insektn kommn uut eitjes. De gruuj van 'n insekte is ofgeremd deur 't nie rekboar uutwendig skelet en d' oentwikklienge oed 'n antal vervelliengn in. D' oenrype foazn kunn verschiln van de vulwassnn nor ipbow, uutzicht en leefgebied, en kunn e "sloapnd" puppe-stoadjum insluutn in de groepn die e kompleete gedoanteverwisslienge oendregoan. Insektn die 'n oenvolleedige gedoanteverwisslienge oendregoen ên gin puppe-stoadjum en de vulwassn ekzemploarn oentwikkln oovre e reeke nimfe-stoadjums . De verwantschap ip oogre nivoo van de zespôotign (of Hexapoda) is oenduudlik. Verstêende insektn van reuzachtige ofmeetienge zyn gevoenn uut 't Palaeozoicum, woaroendre draakevliegn mêt e vleuglebridte van 55 toe 70 centimeetrs. De mêest verschillnde insekte-groepn zoen e glyktydige evoluusje gêt ên mêt undre respektievlikke blommeplantn.
Vulwassn insektn beweegn undre typiesch mê loopn, vliegn, of somtyds mê zwemmn. Omda 't e rappe en stabiele beweegienge toelat, ên veele insektn e driepôotige gank, woaby dat undre pôotn de groend roakn mêt ofwisslnde drieoekn. Insektn zyn d' êenige oengewervldn die ên lêern vliegn. Veele insektn verbluuvn minstns e dêel van undre leevn oendre woatre, mêt anpassiengn woaroendre kiewn, en sommigte vulwassn insektn leevn in 't woatre en zyn angepast vo 't zwemmn. Sommigte sôortn, lik de schatserydrs (Gerridae), kunn ip 't woatre loopn. Insektn leevn mêesta solitèèr, mo sommigte, lik zeekre byn, miern en termietn, zyn eusojoal en leevn in grôote, wêl-georganiezeerde koloonjes. Sommigte insektn, lik d' ôorworms, vertôon moedrlikke zorgn vor undre eiers en joengn. Insektn kunn mê mekoar in verbiendienge stoan ip verschillnde maniern. Vintjes-mottn kunn 't feromôon van wuuvetjes-mottn riekn oovre grôote ofstand. Andre sôortn maakn gebruuk van geluud: kreekls strieduleern, of vryvn undre vleugls tegoare, vor e partner an te trekkn en andre vintjes weg te jaagn. Glimwormn, e sôorte keevrs, kommuniceern mê licht.
De menschn bekykn sommigte insektn lik e ploage, en probeern z' oendre kontrolle te krygn deur insekticiedn te gebruukn en nog veele andre middls. Sommigte insektn beschoadign de teeltn deur undre te voedn mê plantesap, bloarn of fruut.
Insekto esas senvertebro-klaso di artropodo-brancho, maxim nombroza (kun 800.000 speci deskriptita pluse qua tota altra animala grupi kombinita) e maxim importanta sur sulo (tamen poka adaptabas en oceano ube krustaceo dominacas).
La studio di insekto esas nominita entomologio.
I insets (nom scientifeg: Insecta, del latin) i è una class de animai qe i è dent ind el grand phylum dei Arthropoda. Qesta class qé l'è la plussee granda intra i regrupaments animai: i g'ha dent plu de vun milion de specie, circa cinq su ses del regn animal.
L'è opinion comuna qe i sies stait i prim colonizador dei terre for del mar.[1] I è presents in qualsessia ambient ind el qual la ge sies de la sostanza organega, con manifestazion de una granda capacitaa de competizion.[2]
I insets (nom scientifeg: Insecta, del latin) i è una class de animai qe i è dent ind el grand phylum dei Arthropoda. Qesta class qé l'è la plussee granda intra i regrupaments animai: i g'ha dent plu de vun milion de specie, circa cinq su ses del regn animal.
L'è opinion comuna qe i sies stait i prim colonizador dei terre for del mar. I è presents in qualsessia ambient ind el qual la ge sies de la sostanza organega, con manifestazion de una granda capacitaa de competizion.
Insetos es un clase de artropodos cual ave un esosceleto, un corpo de tre partes (testa, torax e adomen), tre duples de gamas juntada, oios composada, e du antenas. Los es un de la grupos de animales la plu variosa e inclui entre ses e des milion spesies. On trova insetos en cuasi tota ambientes estra la mares.
La parola "inseto" veni de insectum en latina, cual es un tradui prestada de la elinica ἔντομον éntomon, cual sinifia "cosa cortida a sesiones").
Esta es la ordinas de insetos:
A- Testa
B- Torax
C- Adomen
1. antena
2. oietas (basa)
3. oietas (alta)
4. oio
5. ganglios serebral (pacetas de corpos de neurones)
6. protorax
7. arteria dorsal
8. tubos traceal
9. mesotorax
10. metatorax
11. ala prima
12. ala du
13. stomaco
14. cor
15. ovario
16. intestin
17. ano
18. vajina
19. ganglios adomenal
20. tubos malpigial
21. cuxin
22. garas
23. tarso
24. tibia
25. femur
26. trocanter (un parte de la gama entre la coxa e la femor
27. antestomaco
28. ganglio toraxal
29. coxa
30. glande salival
31. ganglio suesofagal
32. partes de boca, incluinte trompa e mandibula
Insetos es un clase de artropodos cual ave un esosceleto, un corpo de tre partes (testa, torax e adomen), tre duples de gamas juntada, oios composada, e du antenas. Los es un de la grupos de animales la plu variosa e inclui entre ses e des milion spesies. On trova insetos en cuasi tota ambientes estra la mares.
La parola "inseto" veni de insectum en latina, cual es un tradui prestada de la elinica ἔντομον éntomon, cual sinifia "cosa cortida a sesiones").
Khun-thiông sī chat-kha tōng-bu̍t mn̂g (Eng-bûn: Arthropoda) lāi-bīn sò͘-liōng siōng chē, hun-pò͘ siōng khoah ê chat-kha tōng-bu̍t. In sī tē-kiû téng-koân siōng-kài to-iūⁿ ê tōng-bu̍t, kàu taⁿ iok-lio̍k kì-chài ū 925,000 ê chéng, khah chē kî-thaⁿ só͘-ū ê tōng-bu̍t tàu-tàu--khí-lâi ê gia̍h. Ē-sái kóng tī ta̍k chióng khoân-kéng lóng ū thâng-thōa tī-teh, kan-taⁿ hái--ni̍h m̄ sī in ê thian-hā.
Chit lūi tōng-bu̍t jı̍t-siông tiāⁿ kiò thâng.
Ang kulisap (Filipino: insekto) ay klase ng mga hayop na arthropods o invertebrates na ibig-sabihin walang gulugod. Maraming mga orden at pamilya ng mga kulisap dahil sa kanilang mabilis na reproduksiyon.
Ang lathalaing ito na tungkol sa Kulisap ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
Ang kulisap (Filipino: insekto) ay klase ng mga hayop na arthropods o invertebrates na ibig-sabihin walang gulugod. Maraming mga orden at pamilya ng mga kulisap dahil sa kanilang mabilis na reproduksiyon.
Kéwan gegremetan utawa gegremet utawa insecta (basa Indonésia: serangga) iku bangsané kéwan mawa ros-ros (Arthropoda) sing sikilé enem, mula uga diarani Hexapoda (sikil enem). Kéwan gegremetan bisa tinemu ing mèh kabèh kukuban, kajaba ing segara. Èlmu sing nyinaoni uripé kéwan iki ya iku éntomologi.
Ana punjul 800.000 spésies insecta sing wis ditemoaké. Cacah 5.000 spésies abangsa semprang (Odonata), cacah 20.000 spésies abangsa walang (Orthoptera), cacah 170.000 spésies abangsa kupu lan ngengat (Lepidoptera), cacah 120.000 spésies abangsa laler (Diptera), cacah 82.000 spésies abangsa kepik (Hemiptera), cacah 360.000 spésies abangsa kumbang (Coleoptera), lan cacah 110.000 spésies abangsa semut lan tawon (Hymenoptera).
Mêş û mûr, buxik an buhik (bi latînî, Insecta) çîneke di nav girêçikpêyan de ye. Zêdeyî milyonek cureyên mêş û mûran hene li ser riwê erdê; balbalok, kulî, perîdank, mêşhingiv, mêşên cuda cuda, kêzik, mûrî û gelek cureyên din dikevin vê çînê.
Bineçîna Apterygota
Bineçîna Pterygota
Mêş û mûr, buxik an buhik (bi latînî, Insecta) çîneke di nav girêçikpêyan de ye. Zêdeyî milyonek cureyên mêş û mûran hene li ser riwê erdê; balbalok, kulî, perîdank, mêşhingiv, mêşên cuda cuda, kêzik, mûrî û gelek cureyên din dikevin vê çînê.
Lu nzettu è n'armalu nun virtibbratu nicu cu sei ciampi, spissu alatu, comu p'asempiu la furmìcula, la musca, la farfalla, la lapa, lu scarafaggiu, moddu, ecc.
Lu nzettu 'n gèniri è n'artròpudi dâ classi dî Insecta, cu tri para di ciampi, nu corpu cummigghiatu di na cutìcula chitinusa e suddivisu n capu, turaci e addomi, carattirizzatu di ripruduzzioni ovìpara.
Lu nzettu è n'armalu nun virtibbratu nicu cu sei ciampi, spissu alatu, comu p'asempiu la furmìcula, la musca, la farfalla, la lapa, lu scarafaggiu, moddu, ecc.
Palama,[1] Palamaku[2] icha Insiktu (classis Insecta, latin simipi: Insectum; grigu simipi: Έντομον [éntomon]) nisqakunaqa uchuy uywakunam, sillwichakim. Suqta chakiyuqmi, tawa raprayuq, ukhunpi achka samana tunquchayuqmi.
Qirisa nisqa llullu palamakunaqa kuru hina (Holometabola) - ahinataq suntu (urunquy, champi, khachu), sisi, wayrunqu, pillpintu, piki - icha wiñakusqaña palama hinam (Hemimetabola) - ahinataq haqarwitu (aqaruway), usa, yura usa, winchuka.
Kaymi huk palama rikch'aq ñiqikuna:
Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Palama
Palama, Palamaku icha Insiktu (classis Insecta, latin simipi: Insectum; grigu simipi: Έντομον [éntomon]) nisqakunaqa uchuy uywakunam, sillwichakim. Suqta chakiyuqmi, tawa raprayuq, ukhunpi achka samana tunquchayuqmi.
Qirisa nisqa llullu palamakunaqa kuru hina (Holometabola) - ahinataq suntu (urunquy, champi, khachu), sisi, wayrunqu, pillpintu, piki - icha wiñakusqaña palama hinam (Hemimetabola) - ahinataq haqarwitu (aqaruway), usa, yura usa, winchuka.
Skordýr eru dýr og hoyra undir liðadýr. Skordýr er tann størsti djórahópur sum er til. Hesin hópur av lítlum verum, fyllur heili 80 % av øllum livandi skepnum á jørðini. Umleið 1 millión sløg av skordýrum eru blivin skrásett, og støðugt fleiri vera funnin, bæði í teimum heitu londunum og í okkara Norðurlondum. Hildið er, at millum 2-30 milliónir av skordýrum eru ikki blivin skrásett enn. Skordýr verða skift sundur í 30 høvuðsbólkar. Klukkurnar eru størsti bólkurin. Sambært skordýraserfrøðingum (entomologum) eru sløgini fleiri enn 300.000. Flestu skordýr hava veingir onkuntíð í lívskringinum. Summi eru tó veingjaleys, t.d. frumskordýrini - diplúrur, fjørutrøll og silvurfiskur. Loppur eru eisini veingjaleysar. Tær hava mist veingirnar, sum tær eru mentar. Skordýr eru liðdjór, á latíni Arthropoda.
Tað eru nøkur felags eyðkenni fyri skordýr.
Umi tymbachu'i (Insecta) ha'e peteĩ mymba michĩ jueheguasã oguerekóva mokõi hatĩmi po'i iñakãme, poteĩ py ha mokõi pepo (oĩ umíva ipepo'ỹ ave). Héra ou umi mokõi ñe'ẽ "tymba" he'iséva mba'e oikovéva ha "chu'i" he'iséva michĩetereíva.
Umi tymbachu'i ha'e mymba aty oguerekovéva juehegua,[1][2] tymbachu'i juehegua hetakue ohasa opaite umi mymba ambuéva juehegua hetakue, ha ojekuaa oĩ hetaiterei umíva tymbachu'i yvypóra ne'ĩra ombohéra.[3]
Opa rendápe ojejuhu ko'ã tymbachu'i, ýpe ha paraguasúpe oiko avei tymbachu'i sa'imi. Oĩ avei mymba oiko yvýre ojoguáva umi tymbachu'i, hákatu ndaha'éi hikuái, umi ambu'a, ñandu ha japeusaroto ndaha'éi tymbachu'i, ipyhetávagui ha ipepo'ỹgui.
Umi tymbachu'i (Insecta) ha'e peteĩ mymba michĩ jueheguasã oguerekóva mokõi hatĩmi po'i iñakãme, poteĩ py ha mokõi pepo (oĩ umíva ipepo'ỹ ave). Héra ou umi mokõi ñe'ẽ "tymba" he'iséva mba'e oikovéva ha "chu'i" he'iséva michĩetereíva.
Umi tymbachu'i ha'e mymba aty oguerekovéva juehegua, tymbachu'i juehegua hetakue ohasa opaite umi mymba ambuéva juehegua hetakue, ha ojekuaa oĩ hetaiterei umíva tymbachu'i yvypóra ne'ĩra ombohéra.
Opa rendápe ojejuhu ko'ã tymbachu'i, ýpe ha paraguasúpe oiko avei tymbachu'i sa'imi. Oĩ avei mymba oiko yvýre ojoguáva umi tymbachu'i, hákatu ndaha'éi hikuái, umi ambu'a, ñandu ha japeusaroto ndaha'éi tymbachu'i, ipyhetávagui ha ipepo'ỹgui.
Chăng-kō̤ Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ Háng-cê gì bēng-buōng. / 參考閩東語漢字其版本。
Tè̤ng (蟲), tè̤ng-giāng (蟲囝), tè̤ng-ngiê (蟲蟻), sêu pū-tŭng-uâ īng-hiōng iâ hô̤ lā̤ hĕ̤k-ciā kŏng-tṳ̀ng (蜫蟲, 昆蟲), sê siŏh lôi ciék-ciĕ dông-ŭk gì tūng-chĭng.
Vabzdē da vabzdės, varmā (luotīnėškā: Insecta, lietovėškā (b.k.): Vabzdžiai) īr bastoboriu gīvu skīrios. Nat 80 proc. vėsū gīviu prėgol vabzdēms. Anū kūns sodarīts ėš 3 daliū: kramės, krūtėnės ė skėlvalė. Vabzdē ėpatingā prėsėtaikė prī aplėnkuos. Daugoms vabzdiū vīstuos tuokė grondinė: keušėnielē> larva> lieliokė> vabzdīs.
Wadudu wa kweli (tazama mdudu) ni kundi la arithropodi wadogo kiasi ambalo lina spishi nyingi duniani. Kibiolojia wako katika ngeli ya Insecta.
Wadudu wanashirikiana kuwa na muundo wa kiwiliwili chenye pande tatu za kichwa mbele, kidari katikati na fumbatio nyuma, halafu jozi tatu za miguu na kwa kawaida jozi mbili za mabawa. Kwa nje kiwiliwili kinafunikwa kwa khitini yenye kazi ya kiunzi nje.
Hadi sasa wataalamu waliainisha zaidi ya spishi milioni 1 za wadudu na makadirio ni kwamba kuna spishi nyingi zaidi, labda hadi milioni 30.
Wadudu wanaishi takriban kila mahali duniani. Spishi nyingi zinapatikana katika sehemu za tropiki na idadi inapungua kwenye baridi. Lakini kuna hata spishi moja iliyopatikana Antaktika. Wadudu ni wachache sana baharini lakini hata humo kuna spishi chache.
Uainishaji wa wadudu umebadilika sana tangu utumiaji wa uchanganuzi wa ADN umeanza. Mfano wa mwainisho wa hivi karibuni unafuata:
Makala hii kuhusu mambo ya biolojia bado ni mbegu. Wadudu wa kweli (tazama mdudu) ni kundi la arithropodi wadogo kiasi ambalo lina spishi nyingi duniani. Kibiolojia wako katika ngeli ya Insecta.
Wadudu wanashirikiana kuwa na muundo wa kiwiliwili chenye pande tatu za kichwa mbele, kidari katikati na fumbatio nyuma, halafu jozi tatu za miguu na kwa kawaida jozi mbili za mabawa. Kwa nje kiwiliwili kinafunikwa kwa khitini yenye kazi ya kiunzi nje.
Hadi sasa wataalamu waliainisha zaidi ya spishi milioni 1 za wadudu na makadirio ni kwamba kuna spishi nyingi zaidi, labda hadi milioni 30.
Wadudu wanaishi takriban kila mahali duniani. Spishi nyingi zinapatikana katika sehemu za tropiki na idadi inapungua kwenye baridi. Lakini kuna hata spishi moja iliyopatikana Antaktika. Wadudu ni wachache sana baharini lakini hata humo kuna spishi chache.
Ynsekten (Insecta) binne in klasse fan de lidpoatigen (Arthropoda) mei inkelde miljoenen soarten.
Ynsekten libje op it lân en yn swiet wetter en foarme de soartenrykste klasse fan it bisteryk. Likernôch 70% fan de mear as 1 miljoen beskreaune bistesoarten hearre ta de ynsekten.
In ynsekt hat seis poaten, twa antennes, gjin, twa as fjouwer flerken, en in yn trijen opdield liif. Ynsekten hawwe faseteagen oan de sydkant fan de kop en meastentiids trije inkelfâldige by-eagen op de foarholle. De rûksinnen sitte meast op de antennes.
in huningbij
in mich
in kakkerlak
in miammel
in neef
in spin
in rûp fan in flinter
Ynsekten (Insecta) binne in klasse fan de lidpoatigen (Arthropoda) mei inkelde miljoenen soarten.
Ynsekten libje op it lân en yn swiet wetter en foarme de soartenrykste klasse fan it bisteryk. Likernôch 70% fan de mear as 1 miljoen beskreaune bistesoarten hearre ta de ynsekten.
In ynsekt hat seis poaten, twa antennes, gjin, twa as fjouwer flerken, en in yn trijen opdield liif. Ynsekten hawwe faseteagen oan de sydkant fan de kop en meastentiids trije inkelfâldige by-eagen op de foarholle. De rûksinnen sitte meast op de antennes.
Yolcatzin (Insecta) in yōlcatl.
Yolcatzin (Insecta) in yōlcatl.
Ko e fanga ʻinisēkite ko e haʻa ʻe taha ia ʻo e haʻa lahi ko e veʻeono (hexapoda). Ko e ngaahi haʻa kehe ʻoku nau kau ki ai, ko e monumanu:
ka ʻoku siʻisiʻi pē ʻa e ngaahi faʻahinga ʻi he ngaahi haʻa mui ʻe fā laungā ki he haʻa ʻuluaki, ko e fanga ʻinisēkite moʻoni.
ʻOku pehē ʻe he kau saienisi ʻe taha, ko e ngaahi haʻa mui ʻe fā ʻasi ʻi ʻolunga, ko e ngaahi haʻa siʻi ange kinautolu ʻoku kau ki he ʻinisēkite. Ko e pupunga ia ʻo e taʻekapakau (apterygota), ko e ʻinisēkite moʻoni ʻoku nau kau ki he kapakau (pterygota); ko e ongo haʻa siʻi ia.
Kā he taimí ni, ʻoku tui ʻe he kau saienisi ʻa e hiku fulufulu, ʻoku kau ki he ʻinisēkite, ha holongā lahi ʻe taha, neongo ʻoku ʻikai ʻi ai hanau kapakau.
ʻAia ko e ngaahi ʻinisēkite moʻoni kātoa ʻoku ono honau vaʻe mo e fā honau kapakau, neongo naʻe mole ʻe he fanga ʻinisēkite ʻe niʻihi ʻa e kapakau ʻe ua pe fā ʻi he liliu fakalakalaka ʻo e ngaahi faʻahinga. Ko honau hingoa mei he lea fakalatina, ko e ʻuhinga ia ko in sector, ʻa ia ʻoku vahevaheʻi honau sino ʻi he konga ʻe tolu.
Ko e haʻa ʻo e ʻinisēkite (pe haʻa siʻi ʻo e ʻinisēkite kapakau), ʻoku vahevaheʻi ʻi he ongo holongā lahi:
Naʻe ʻikai vahevaheʻi ʻa e ngaahi faʻahinga ʻo e ʻinisēkite ʻi he ʻulungāanga Tonga onoʻaho. Ko e ngaahi lea naʻe ngāueʻaki ʻe he kakai Tonga, ʻoku nau kau ki he ngaahi faʻahinga ʻo e ʻinisēkite pe ha ngaahi veʻehokohoko kehe:
ko e ngaahi veʻehokohoko kehe, ka ʻoku ʻikai kau ki he veʻeono.
Ko e fanga ʻinisēkite ko e haʻa ʻe taha ia ʻo e haʻa lahi ko e veʻeono (hexapoda). Ko e ngaahi haʻa kehe ʻoku nau kau ki ai, ko e monumanu:
ʻinisēkite (insecta) hiku lōua (diplura) moeʻi (protura) hiku puna (entognatha) hiku fulufulu (thysanura)ka ʻoku siʻisiʻi pē ʻa e ngaahi faʻahinga ʻi he ngaahi haʻa mui ʻe fā laungā ki he haʻa ʻuluaki, ko e fanga ʻinisēkite moʻoni.
ʻOku pehē ʻe he kau saienisi ʻe taha, ko e ngaahi haʻa mui ʻe fā ʻasi ʻi ʻolunga, ko e ngaahi haʻa siʻi ange kinautolu ʻoku kau ki he ʻinisēkite. Ko e pupunga ia ʻo e taʻekapakau (apterygota), ko e ʻinisēkite moʻoni ʻoku nau kau ki he kapakau (pterygota); ko e ongo haʻa siʻi ia.
Kā he taimí ni, ʻoku tui ʻe he kau saienisi ʻa e hiku fulufulu, ʻoku kau ki he ʻinisēkite, ha holongā lahi ʻe taha, neongo ʻoku ʻikai ʻi ai hanau kapakau.
ʻAia ko e ngaahi ʻinisēkite moʻoni kātoa ʻoku ono honau vaʻe mo e fā honau kapakau, neongo naʻe mole ʻe he fanga ʻinisēkite ʻe niʻihi ʻa e kapakau ʻe ua pe fā ʻi he liliu fakalakalaka ʻo e ngaahi faʻahinga. Ko honau hingoa mei he lea fakalatina, ko e ʻuhinga ia ko in sector, ʻa ia ʻoku vahevaheʻi honau sino ʻi he konga ʻe tolu.
Ko e haʻa ʻo e ʻinisēkite (pe haʻa siʻi ʻo e ʻinisēkite kapakau), ʻoku vahevaheʻi ʻi he ongo holongā lahi:
hiku fulufulu (mahalo pē, vakai ki ʻolunga) kapakau tupu ʻi tuʻa pe liliu sino fakakonga (exopterygota pe hemimetabola) holongā ʻe 15 mo e ha ngaahi faʻahinga ʻe 130000 kei moʻui mo e lahi naʻe ʻauhamālie kapakau tupu ʻi loto pe liliu sino kakato (endopterygota pe holometabola) holongā ʻe 11 mo e ha ngaahi faʻahinga ʻe 680000 kei moʻui mo e lahi naʻe ʻauhamālie kisikisi (odonata) ʻoku vahevaheʻi mavahe koeʻuhi ʻoku ʻikai te nau lava ke pikoʻi honau kapakau ʻi olunga sinoΤα έντομα (λατινικά Insecta, σε αντιστοιχία με το ελληνικό ἔντομον = σε τομές) είναι η πολυπληθέστερη και πιο πολυποίκιλη ομοταξία των αρθροπόδων αλλά και ολόκληρου του ζωικού βασιλείου, με τουλάχιστον ένα εκατομμύριο καταγεγραμμένα είδη (υπολογίζεται πως ο πραγματικός αριθμός είναι πολλαπλάσιος) - υπάρχουν περισσότερα είδη εντόμων απ' ό,τι το σύνολο όλων των υπόλοιπων ειδών. Ο κύκλος ζωής τους ποικίλλει ωστόσο τα περισσότερα εκκολάπτονται από αυγά. Στα πρώτα στάδια του σχηματισμού τους μπορεί να διαφέρουν αρκετά από την τελική μορφή του ενήλικα εντόμου, και μπορούν να περάσουν μέσα από διαδοχικά στάδια μεταμόρφωσης ως νύμφες.[1] Κατά την Παλαιοζωική περίοδο φαίνεται πως είχαν ιδιαίτερα μεγάλο μέγεθος, καθώς έχουν ανακαλυφθεί απολιθώματα δρακόμυγων όπου η έκταση των φτερών του έφτανε τα 55 με 70 εκατοστά. Τα περισσότερα είδη εντόμων φαίνεται πως αναπτύχθηκαν παράλληλα με την εξέλιξη των άνθεων. Ορισμένες φορές αναφέρονται και ως "εξάποδα", επειδή αποτελούν την μοναδική ομοταξία της διαίρεσης των εξαπόδων στο υποφύλλο των μονοσκελών. Το υπόφυλο των μονοσκελών αποτελείται, εκτός των εντόμων, από τα διπλόποδα, τα χειλόποδα, τα παυρόποδα και τα σύμφυλα. Αυτά ισχύουν στην παραδοσιακή ταξινόμηση η οποία ωστόσο θεωρείται ξεπερασμένη.
Οι διαφορές τους από τα άλλα αρθρόποδα είναι κυρίως οι δύο:
Τα έντομα είναι τα ευρύτερα εξαπλωμένα ζώα στην ξηρά, όχι όμως και στη θάλασσα. Μόνο λίγα θαλάσσια είδη υπάρχουν. Είναι όμως κοινά σε υφάλμυρα νερά και σε παραλίες όπως και άφθονα στα γλυκά νερά. Κυμαίνονται σε μήκος από 0,2 χιλ. έως και 30 εκ. αλλά η πλειονότητα έχει μήκος μεταξύ ενός και είκοσι χιλιοστών. Υπάρχει ολόκληρος επιστημονικός κλάδος, η Εντομολογία, που ασχολείται με αυτήν την ομάδα και τον ρόλο της στο βιολογικό σχέδιο της ζωής.
Ορισμένα είδη εντόμων θεωρούνται από τους ανθρώπους ως παράσιτα, όπως οι κατσαρίδες, τα κουνούπια, και οι μύγες, και συνήθως ελέγχουν τους πληθυσμούς τους μέσω εντομοκτόνων και άλλων τεχνικών. Ιδιαίτερα σε ότι αφορά τις καλλιέργειες, κάποιοι τύποι εντόμων μπορούν να αποβούν ιδιαίτερα καταστροφικοί για τις σοδειές, ενώ άλλα είδη, υπό συγκεκριμένες περιστάσεις, είναι επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία καθώς μπορεί να μεταφέρουν παθογόνους μικροοργανισμούς, όπως τα κουνούπια να είναι φορείς της ελονοσίας. Ωστόσο τα έντομα γενικώς έχουν και χρήσιμη συμβολή, όπως την γονιμοποίηση των άνθεων με την μεταφορά της γύρης τους, ή ακόμα και την παραγωγή αγαθών όπως το μέλι των μελισσών ή το μετάξι των μεταξοσκώληκων.[2]
Η λέξη έντομο προέρχεται από τον ονομασία ἔντομος που δημιούργησε ο Αριστοτέλης, και ως όρο τον οποίο χρησιμοποίησε για να περιγράψει αυτόν τον τύπο έμβιων όντων, καθώς παρατήρησε πως συχνά τα σώματα τους ήταν χωρισμένα σε πολλά διακριτά τμήματα/τομές.[3]Στη λατινική γλώσσα, και κατά επέκταση με διάφορες παραλλαγές και στις υπόλοιπες ρομανικές αλλά και γερμανικές γλώσσες, η λέξη insecta δημιουργήθηκε από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο κατά αντιστοιχία με την ελληνική, μεταφέροντας την έννοια των τομών.[4] Και στις σλαβικές γλώσσες όμως η σημασιολογία αυτή μεταφέρθηκε επίσης, όπως στα Σερβοκροάτικα όπου το zareznik (έντομο) προκύπτει από το rezati (τομή), και τα Ρώσικα όπου το насекомое (νασεκόμογιε) προκύπτει από την αντίστοιχη ρωσική λέξη για το κόψιμο.[4]
Σε όλα τα έντομα η ταγμάτωση είναι η ίδια.Τα τάγματα των εντόμων είναι το κεφάλι, ο θώρακας και η κοιλιά
Διαθέτουν έναν εξωσκελετό που αποτελείται από ένα σύστημα πλακών, τους σκληρίτες, που συνδέονται με κρυμμένες εύκαμπτες αρθρώσεις. Ο ίδιος ο εξωσκελετός είναι άκαμπτος. Αυτό οφείλεται στις μοναδικές σκληροπρωτεΐνες και όχι στα χιτινώδη συστατικά όπως εθεωρείτο (στα έντομα η χιτίνη δεν υπερβαίνει το 40% του προεπιδερμιδίου).
Οι σκληρίτες του εξωσκελετού δεν μπορούν να αλλάξουν το σχήμα και το μέγεθός τους. Γι' αυτό και τα έντομα (όπως και όλα τα αρθρόποδα) μπορούν να αυξήσουν το μέγεθός τους μόνο εάν αποβάλουν το κάλυμμά τους για να κατασκευαστεί ένα μεγαλύτερο. Ο παλαιός εξωσκελετός διαρρηγνύεται κοντά στο κεφάλι, και από εκεί βγαίνει το έντομο. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται έκδυση. Μετά, ο νέος εξωσκελετός που είναι ακόμα χαλαρός, αρχίζει να εκτείνεται και να τεντώνει πριν αρχίσει και πάλι να σκληραίνει.
Το επιδερμίδιο του κάθε σωμίτη αποτελείται από τέσσερις σκληρίτες: ένα ραχιαίο νώτο, ένα κοιλιακό στέρνο και ένα ζεύγος πλευρικών πλακών.
Στο κεφάλι φέρει τα στοματικά εξαρτήματα, ένα ζεύγος κεραιών, ένα ζεύγος σύνθετων οφθαλμών και, συνήθως, τρία οφθαλμίδια.
Τα στοματικά εξαρτήματα σχηματίζονται από ιδιαίτερα σκληροποιημένο επιδερμίδιο. Αποτελούνται από ένα άνω και ένα κάτω χείλος, ένα ζεύγος άνω κι ένα κάτω γνάθων κι έναν υποφάρυγγα που μοιάζει με γλώσσα.
Είναι ειδικά προσαρμοσμένα για κάθε διαφορετικό τρόπο διατροφής.
Τα μυζητικά στοματικά εξαρτήματα σχηματίζουν ένα σωλήνα και μπορούν να τρυπήσουν τους ιστούς των φυτών ή των ζώων. Τα κουνούπια νύσσουν το δέρμα των θυμάτων με βελονοειδή μαχαιρίδια και ροφούν μέσω ενός τροφικού αγωγού το αίμα. Στις πεταλούδες οι άνω γνάθοι συνήθως απουσιάζουν και οι κάτω γνάθοι μια μακρυά μυζητική προβοσκίδα με την οποία ροφούν το νέκταρ απ' τα άνθη.
Τα μασητικά στοματικά εξαρτήματα πολλών φυτοφάγων εντόμων, είναι προσαρμοσμένα για τη σύλληψη και σύνθλιψη της τροφής. Τα εξαρτήματα των σαρκοφάγων εντόμων είναι αιχμηρά για να τρυπούν το θύμα τους. Οι άνω γνάθοι των μασητικών εντόμων είναι ισχυρές οδοντωτές πλάκες με τις οποίες δαγκώνουν, ενώ οι κάτω γνάθοι συγκρατούν την τροφή.
Οι μύγες έχουν σφογγιστικά και λειχητικά στοματικά εξαρτήματα με τα οποία γλύφουν την υγρή τροφή ή την υγροποιούν πρώτα με σιελικές εκκρίσεις.
Εάν τα στοματικά μόρια σε δυο έντομα διαφορετικών τάξεων ανήκουν στον ίδιο τύπο, συνήθως η συμμετοχή των βασικών τμημάτων στην όλη λειτουργία του στοματικού μηχανισμού δεν είναι η ίδια.
Οι κεραίες ποικίλουν σε μέγεθος και σε σχήμα και λειτουργούν ανάλογα με το είδος, ως όργανα αφής και όσφρησης (σε ορισμένες περιπτώσεις και ως ακουστικά όργανα). Στην τάξη των κολεοπτέρων η ποικιλία των κεραιών έχει ταξινομική σημασία για τις οικογένειες.
Οι οφθαλμοί καθρεφτίζουν τη εξέλιξη των εντόμων. Ανήκουν σε δύο τύπους, τους απλούς και τους σύνθετους. Οι απλοί οφθαλμοί εμφανίζονται σε μερικές νύμφες και προνύμφες καθώς και σε πολλά ενήλικα άτομα. Τα περισσότερα έντομα έχουν τρία οφθαλμίδια στο κεφάλι. Οι πιο εξελιγμένες τάξεις έχουν και τους σύνθετους οφθαλμούς που αποτελούνται από χιλιάδες ομματίδια και μπορεί να καλύπτουν μεγάλο μέρος του κεφαλιού. Η εργάτρια μέλισσα λ.χ. έχει δυο σύνθετους οφθαλμούς στις πλευρές του κεφαλιού καθένας εκ των οποίων αποτελείται από περίπου 5.000 ομματίδια. Ένα τέτοιο έντομο μπορεί να δει ταυτόχρονα προς όλες, σχεδόν, τις κατευθύνσεις γύρω απ' το σώμα του.
Ο θώρακας αποτελείται από τρεις σωμίτες: τον προθώρακα, τον μεσοθώρακα και τον μεταθώρακας. Κάθε σωμίτης φέρει ένα ζεύγος ποδιών. Στα περισσότερα έντομα ο μεσοθώρακας και ο μεταθώρακας φέρουν, ο καθένας, από ένα ζεύγος πτερύγων. Οι πτέρυγες είναι προεκτάσεις του επιδερμιδίου που σχηματίζονται από την επιδερμίδα. Ο αριθμός και η μορφή των πτερύγων είναι μέσο ταξινόμησης και προσδιορισμού. Η νευρώσεις των πτερύγων, οι οποίες δημιουργούν ποίκιλα σχέδια στις πτέρυγες, έχουν επίσης μεγάλη σημασία στην ταξινόμηση.
Τα πόδια αποτελούνται από 5 μέρη, το ισχίο, τον τροχαντήρα, τον μηρό, την κνήμη, και τον ταρσό, που συνήθως αποτελείται από τρία μέχρι πέντε ταρσομερή. Τα πόδια είναι συνήθως τροποποιημένα για να εξυπηρετούν ειδικούς σκοπούς: στις ακρίδες τα πισινά ποδιά είναι αλτικού τύπου, τα μπροστινά πόδια του μάντεως (Αλογάκι της Παναγίας) είναι αρπακτικού τύπου, αυτά της γρυλλοτάλπας σκαπτικού τύπου, αλλά η ποικιλία δεν περιορίζεται σε αυτούς τους τύπους.
Η κοιλία αποτελείται από εννέα ώς δέκα μεταμερή. Όταν υπάρχει ενδέκατο, έχει μετατραπεί σε ζεύγος κεραιών. Η κοιλία μπορεί να έχει εξαρτήματα, τους κέρκους. Στην άκρη της φέρει γεννητικά όργανα.
Το αναπνευστικό και το κυκλοφορικό σύστημα που εκτελούν τη μεταφορά των μορίων που είναι ουσιαστική για τη λειτουργία του οργανισμού, δε μοιάζουν πολύ με τα αντίστοιχα συστήματα στα σπονδυλωτά. Ο αέρας εισέρχεται στο σώμα από τα "στίγματα", τα οποία είναι ανοίγματα στο εξωτερικό του σώματος των εντόμων που μπορούν να ανοιγοκλείνουν. Συνήθως είναι δύο ζεύγη στον θώρακα και επτά ή οχτώ ζεύγη στην κοιλιά. Από τα στίγματα ο αέρας διανέμεται στο σώμα μέσα από τις τραχείες.
Οι τραχείες είναι σωλήνες από χιτίνη, που βρίσκονται ανά ζεύγη σε κάθε μεταμερές του σώματος. Αυτές διακλαδίζονται σε μικρότερα τραχειόλια και σχηματίζουν μαζί με αυτές το τραχειακό σύστημα, το οποίο εκτείνεται κατά μήκος του σώματος του εντόμου. Τα τραχειόλια φτάνουν στα όργανα και έτσι ο αέρας που μεταφέρεται από το τραχειακό σύστημα, αποδίδει οξυγόνο στα κύτταρα των οργάνων χωρίς να χρειάζεται η μεσολάβηση του αίματος. Οι τραχείες μπορούν να εκτελούν μόνο μικρές αναπνευστικές κινήσεις με το σκοπό να κινείται ο αέρας στις τραχείες.
Τις άλλες λειτουργίες του αίματος και αυτές της λέμφου στα έντομα της πραγματοποιεί η αιμολέμφος, η οποία αποτελείται από πλάσμα και αμοιβαδοκύτταρα. Αυτή δεν κυκλοφορεί σε αγγεία, αλλά ελεύθερα σε όλο το σώμα. Δεν είναι υπό πίεση, έτσι άμα κόβεται λ.χ. ένα πόδι, δεν χύνεται στο εξωτερικό. Έχει μόνο μία σωλήνα κάτω από τη ράχη, που το μπροστινό μισό λέγεται αορτή και το πισινό καρδιά. Η καρδιά επεκτείνεται σε όλη την κοιλιά, και έχει πολλά ανοίγματα, που λέγονται όστια και που λειτουργούν σαν βαλβίδες. Η αιμολέμφος μπορεί να μπει από την κοιλιά, όχι όμως και να βγει. Μετά η καρδιά με περισταλτικές κινήσεις μεταφέρει τη αιμολέμφο δια της αορτής στο κεφάλι. Από κει επανέρχεται πίσω στο σώμα και στα όστια.
Το πεπτικό σύστημα των εντόμων αποτελείται από το πεπτικό σωλήνα ο οποίος έχει τρία τμήματα:
Η κύρια περιοχή πέψης και απορρόφησης είναι το μεσέντερο, ενώ οι θήλες μπορούν να αυξήσουν την πεπτική και απορροφητική επιφάνεια.
Το νευρικό σύστημα αποτελείται από το σύνολο των νευρώνων. Όπως σε όλα τα ζώα οι νευρώνες συνθέτουν άμεσα η έμμεσα τα αισθητήρια κύτταρα με κάποιο μυϊκό ή αδενικό κύτταρο. Για να επικοινωνούν καλά μεταξύ τους, συγκεντρώνονται σε ομάδες που ονομάζονται γάγγλια. Το πιο μεγάλο γάγγλιο είναι ο εγκέφαλος, που βρίσκεται πάνω από τον οισοφάγο. Επίσης αρκετά μεγάλο είναι το υποοισοφαγικό γάγγλιο. Σε κάθε μεταμερές υπάρχει από ένα γάγγλιο σε κάθε πλευρά. Όλα τα γάγγλια αυτά συνθέτονται μεταξύ τους με κορδέλες από νευράξονες, τα λεγόμενα νεύρα, έτσι που το όλο σύστημα φαίνεται σαν ανεμόσκαλα. Βέβαια πέρα από το κεντρικό νευρικό σύστημα υπάρχει και το περιφερειακό.
Τα έντομα έχουν μια ασυνήθιστα έντονη ικανότητα αισθητήριας αντίληψης. Τα αισθητήριά τους όργανα είναι μικροσκοπικά και βρίσκονται κυρίως στο σωματικό τοίχωμα.
Τα ερεθίσματα που περιλαμβάνουν την αφή, την πίεση και τις δονήσεις, δηλ. τα μηχανικά ερεθίσματα, προσλαμβάνονται από αισθητίδια. Αυτά τα όργανα είναι διεσπαρμένα πάνω στις κεραίες, στα πόδια και στο σώμα.
Τριχοειδή αισθητίδια ή τυμπανικά όργανα μπορούν να εντοπίσουν ήχους που μεταδίδονται μέσω του αέρα. Τα τυμπανικά όργανα υπάρχουν σε ορισμένα Ορθόπτερα, Ομόπτερα και Λεπιδόπτερα. Δεν αντιλαμβάνονται όλα τα έντομα ήχους μεταφερόμενους μέσω του αέρα.
Οι χημειοϋποδοχείς για την πρόσληψη χημικών ερεθισμάτων, δηλ. για τη γεύση και την όσφρηση, είναι συνήθως δέσμες προεκβολών αισθητήριων κυττάρων που βρίσκονται σε αισθητήρια βοθρία στα στοματικά εξαρτήματα. Στα μυρμήγκια, στις μέλισσες και στις σφήκες βρίσκονται και στις κεραίες, ενώ στις μύγες, στις πεταλούδες και στις νυχτοπεταλούδες βρίσκονται και στα πόδια. Η όσφρηση είναι γενικά πολύ οξεία. Κάποια είδη μπορούν να εντοπίσουν ορισμένες οσμές από αποστάσεις πολλών χιλιομέτρων. Μια μέλισσα μπορεί να διακρίνει μέσω της όσφρησης εάν μια άλλη μέλισσα είναι από την ίδια κυψέλη.
Στο αρσενικό γένος οι αγωγοί από τους δύο όρχεις και οι βοηθητικοί αδένες καταλήγουν στον κοινό εκσπερματικό αγωγό, που εκβάλλει στον φαλλό στο 9ο κοιλιακό μεταμερές. Στο θηλυκό οι δύο ωοθήκες με τους βοηθητικούς αδένες καταλήγουν στον κόλπο. Από τον κόλπο ξεκινάει η σπερματοθήκη, όπου μετά τη σύζευξη αποθηκεύεται το αρσενικό σπέρμα. Ο κόλπος καταλήγει στο γονοπόρο κάτω από τον ωοθέτη. Τα αρσενικά αποθέτουν, συνήθως, το σπέρμα τους στον κόλπο του θηλυκού. Σε μερικές τάξεις, όπως στα Θυσάνουρα, το σπέρμα αφήνεται σε σπερματοφόρα για να παραληφθούν από το θηλυκό.
Τα περισσότερα έντομα γεννούν πάρα πολλά αυγά, αν και υπάρχουν μερικά ζωοτόκα είδη που γεννούν μόνο ένα άτομο τη φορά. Τα έντομα, των οποίων τα ανώριμα στάδια είναι υδρόβια, γεννούν τα αυγά τους στο νερό.
Πίνακας 2: Τύποι ανάπτυξης Αμετάβολη ανάπτυξη Μεταμόρφωση ημιμετάβολη μεταμόρφωση ολομετάβολη μεταμόρφωση Παράδειγμα: ψαράκι
χωρίς μεταμόρφωση, δεν έχει μορφολογική διαφορά μετά τις εκδύσεις Η διαφορά μεταξύ νύμφης και ακμαίου φαίνεται μόνο στα φτερά, στα αναπαραγωγικά όργανα και στο μέγεθος. Η διαφορά μεταξύ νύμφης και ακμαίου είναι μεγάλη, αλλά δεν υπάρχει πλαγγόνα και η νύμφη έχει πια μικρά φτερά. Το ακμαίο βγαίνει από την πλαγγόνα (σκεπασμένου τύπου Puppa obteca) ωόν, προνύμφη, πλαγγόνα (ελεύθερου τύπου, Puppa libera) και ακμαίο Σε όλα τα ζώα κατά την ανάπτυξη παρουσιάζεται μια σχετική μεταμόρφωση, όμως σε καμιά άλλη ταξινομική ενότητα είναι τόσο δραματική όπως στα έντομα. Υφίστανται διάφορα τύποι ανάπτυξης (Πίνακας 2).
Αφού ελευθερωθεί το εκκολαπτόμενο έντομο από το αυγό, κατα τη διάρκεια της μετεμβρυϊκής ανάπτυξης, αλλάζει μορφή και υφίσταται μεταμορφώσεις. Στην περίοδο αυτή θα υποστεί μια σειρά από εκδύσεις του εξωσκελετού προκειμένου να αυξηθεί σε μέγεθος.
Η συντριπτική πλειονότητα των εντόμων υφίσταται μια ολομετάβολη μεταμόρφωση : εκκολάπτεται η σκωληκόμορφη προνύμφη, η γνωστή Κάμπια(κάμπια αποκαλείται μόνο η προνύμφη των λεπιδόπτερων). Μετά από μια σειρά εκδύσεων, η προνύμφη σχηματίζει μια θήκη ή ένα κουκούλι γύρω από τον εαυτό της και μετατρέπεται σε χρυσαλλίδα ή πλαγγόνα, Σε αυτό το στάδιο δεν τρέφεται. Τέλος, από την χρυσαλλίδα εξέρχεται το πλήρως αναπτυγμένο ενήλικο έντομο, το ακμαίο.
Μερικά έντομα υφίστανται ημιμετάβολη μεταμόρφωση (ή σταδιακή ή ατελή μεταμόρφωση), όπως τα εφημερόπτερα, τα πλεκόπτερα, οι λιβελλούλες, τα τζιτζίκια, οι ακρίδες κ.ά. Τα νεαρά άτομα ονομάζονται νύμφες και οι πτέρυγες αυξάνουν σε μέγεθος μαζί με το άτομο μέσα από διαδοχικές εκδύσεις, ώστε αυτό να καταλήξει σε πτερωτό ενήλικο.
Τα Θυσάνουρα και τα Κολλέμβολα και τα πρωτογενώς άπτερα έντομα (δηλαδή η παραφυλετική ομάδα Απτερύγωτα), υφίστανται άμεση ανάπτυξη: τα νεαρά μοιάζουν με τα ενήλικα, εκτός του μεγέθους, και δεν μεταμορφώνονται.
ΈντομαΑρχαιόγναθα (Archaeognatha)
Ζευγέντομα (Zygentoma)
Εφημερόπτερα (Ephemeroptera)
Οδοντόγναθα (Odonata)
Γρυλοβλαττοειδή (Grylloblattodea)
Πλεκόπτερα (Plecoptera)
Εμβιόπτερα (Embioptera)
Δερμάπτερα (Dermaptera)
Μαντώδη (Mantodea)
Βλαττοειδή (Blattodea)
Ισόπτερα (Isoptera)
Ensifera (Ξιφοφόρα)
Μαντοφασματώδη (Mantophasmatodea)
Φασματώδη (Phasmatodea)
Ζοράπτερα (Zoraptera)
Φθειράπτερα (Phthiraptera)
Ψωκόπτερα (Psocoptera)
Θυσανόπτερα (Thysanoptera)
Ημίπτερα (Hemiptera)
Ραφιδιόπτερα (Raphidioptera)
Μεγαλόπτερα (Megaloptera)
Νευρόπτερα (Neuroptera)
Κολεόπτερα (Coleoptera)
Στρεψίπτερα (Strepsiptera)
Υμενόπτερα (Hymenoptera)
Τριχόπτερα (Trichoptera)
Λεπιδόπτερα (Lepidoptera)
Μηκόπτερα (Mecoptera)
Δίπτερα (Diptera)
Σιφωνάπτερα (Siphonaptera)
Τα έντομα περιλαμβάνουν πολλές τάξεις, που διαφέρουν μεταξύ τους ανάλογα με τη μορφή και τον αριθμό των φτερών, τη μορφή των στοματικών μορίων, τον τύπο της μεταμόρφωσης τους και με πολλά άλλα χαρακτηριστικά. Στόχος της συστηματικής ταξινόμησης είναι να οργανώνεται η ποικιλία.
Η Κλασσική Ταξινόμηση των εντόμων η οποία αναφέρεται στο ταξινομοπλαίσιο, προσπαθεί να περιορίζεται σε ελάχιστα χαρακτηριστικά. Βασίζεται μόνο σε λιγοστά χαρακτηριστικά
Αντίθετα η Φυλογενετική Ταξινόμηση θέλει να καθρεφτίζει την πορεία της εξέλιξης. Γι´αυτό το σκοπό βασίζεται σε όλα τα διαθέσιμα κριτήρια. Σήμερα γενικά δεκτό είναι, πως τα Οδοντόγναθα σχετίζονται περισσότερα με τα Νεόπτερα παρά με τα Εφημερόπτερα. Επίσης τα Θυσάνουρα (Thysanura στη στενή έννοια) έχουν περισσότερα κοινά με τα Εφημερόπτερα παρά με τα Αρχαιόγναθα. Συμπερασματικά τα παλαιά τάξα «Απτερυγωτά» και «Παλαιόπτερα» σήμερα δεν θεωρούνται ταξινομικές ενότητες, αλλά τα λεγόμενα «ταξα καλαθιού» που περιέχουν όλα αυτά, που δεν ανήκει αλλού. Τα αποτελέσματα των ερευνών για την εξέλιξη των εντόμων - που βέβαια πάντοτε θα μείνει κατά μέρος υποθετικό - απεικονίζονται σε κλαδογράμματα. Μια ευρέως αποδεκτή γνώμη για τις συγγενικές σχέσεις των εντόμων δίνει το κλαδόγραμμα του πίνακα 3.[5]
Το μακρύτερο έντομο στον κόσμο , μήκους 56,5 εκατοστών, ανακαλύφθηκε στη Βόρνεο της Ινδονησίας και είναι το Phobaeticus chani.[6]
Τα έντομα (λατινικά Insecta, σε αντιστοιχία με το ελληνικό ἔντομον = σε τομές) είναι η πολυπληθέστερη και πιο πολυποίκιλη ομοταξία των αρθροπόδων αλλά και ολόκληρου του ζωικού βασιλείου, με τουλάχιστον ένα εκατομμύριο καταγεγραμμένα είδη (υπολογίζεται πως ο πραγματικός αριθμός είναι πολλαπλάσιος) - υπάρχουν περισσότερα είδη εντόμων απ' ό,τι το σύνολο όλων των υπόλοιπων ειδών. Ο κύκλος ζωής τους ποικίλλει ωστόσο τα περισσότερα εκκολάπτονται από αυγά. Στα πρώτα στάδια του σχηματισμού τους μπορεί να διαφέρουν αρκετά από την τελική μορφή του ενήλικα εντόμου, και μπορούν να περάσουν μέσα από διαδοχικά στάδια μεταμόρφωσης ως νύμφες. Κατά την Παλαιοζωική περίοδο φαίνεται πως είχαν ιδιαίτερα μεγάλο μέγεθος, καθώς έχουν ανακαλυφθεί απολιθώματα δρακόμυγων όπου η έκταση των φτερών του έφτανε τα 55 με 70 εκατοστά. Τα περισσότερα είδη εντόμων φαίνεται πως αναπτύχθηκαν παράλληλα με την εξέλιξη των άνθεων. Ορισμένες φορές αναφέρονται και ως "εξάποδα", επειδή αποτελούν την μοναδική ομοταξία της διαίρεσης των εξαπόδων στο υποφύλλο των μονοσκελών. Το υπόφυλο των μονοσκελών αποτελείται, εκτός των εντόμων, από τα διπλόποδα, τα χειλόποδα, τα παυρόποδα και τα σύμφυλα. Αυτά ισχύουν στην παραδοσιακή ταξινόμηση η οποία ωστόσο θεωρείται ξεπερασμένη.
Οι διαφορές τους από τα άλλα αρθρόποδα είναι κυρίως οι δύο:
έχουν τρία ζεύγη ποδιών έχουν συνήθως δύο ζεύγη πτερύγων στη θωρακική περιοχή (αν και ορισμένα έχουν ένα ζεύγος ή κανέναΤα έντομα είναι τα ευρύτερα εξαπλωμένα ζώα στην ξηρά, όχι όμως και στη θάλασσα. Μόνο λίγα θαλάσσια είδη υπάρχουν. Είναι όμως κοινά σε υφάλμυρα νερά και σε παραλίες όπως και άφθονα στα γλυκά νερά. Κυμαίνονται σε μήκος από 0,2 χιλ. έως και 30 εκ. αλλά η πλειονότητα έχει μήκος μεταξύ ενός και είκοσι χιλιοστών. Υπάρχει ολόκληρος επιστημονικός κλάδος, η Εντομολογία, που ασχολείται με αυτήν την ομάδα και τον ρόλο της στο βιολογικό σχέδιο της ζωής.
Ορισμένα είδη εντόμων θεωρούνται από τους ανθρώπους ως παράσιτα, όπως οι κατσαρίδες, τα κουνούπια, και οι μύγες, και συνήθως ελέγχουν τους πληθυσμούς τους μέσω εντομοκτόνων και άλλων τεχνικών. Ιδιαίτερα σε ότι αφορά τις καλλιέργειες, κάποιοι τύποι εντόμων μπορούν να αποβούν ιδιαίτερα καταστροφικοί για τις σοδειές, ενώ άλλα είδη, υπό συγκεκριμένες περιστάσεις, είναι επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία καθώς μπορεί να μεταφέρουν παθογόνους μικροοργανισμούς, όπως τα κουνούπια να είναι φορείς της ελονοσίας. Ωστόσο τα έντομα γενικώς έχουν και χρήσιμη συμβολή, όπως την γονιμοποίηση των άνθεων με την μεταφορά της γύρης τους, ή ακόμα και την παραγωγή αγαθών όπως το μέλι των μελισσών ή το μετάξι των μεταξοσκώληκων.
Бөжәктәр (лат. Insecta, Insecta-Ectognatha, Ectognatha) — умыртҡаһыҙ быуынтыҡ аяҡлы хайуандар класы ((башҡа классификация буйынса — ярым класс[1]).
Күбаяҡтар менән трахеялылар ярымтибына ҡарай. Күбәләк, ҡуңыҙ, себен, ҡырмыҫка, бал ҡорто һәм башҡаларҙы иҫәпкә алып, ерҙәге башҡа хайуандар араһында күп төрлөлөгө менән айырылып тора. Бөжәктәрне өйрәнеүсе фән энтомология тип атала.
Бөжәктәр — быуынтыҡ аяҡлыларҙың иң юғары төҙөлөшлө һәм төрло йәшәү шарттарында: ҡоро ерҙә, һауала, һыуҙа тереклек итергә яраҡлашҡан ҙур классы. Бөжәктәрҙең үҫеше һәм туҡланыу сығанаҡтарына яраҡлашыуы планетала ҡоро ер үҫемлектәре эволюцияһына бәйләнгән. Ябыҡ орлоҡлолар килеп сыҡҡас, уларҙы һеркәләндереүсе булараҡ, бөжәктәр көслө үҫеш алған һәм планетала киң таралған.
Бөжәктәр (Insecta), буынтыҡ аяҡлылар тибындагы хайуандар классы. Ерҙәге хайуандарҙың боронғо (девондан бирле), иң күп һанлы һәм төрлө төркөмө. 1 млн самаһы төрө билдәле, ысын барлыҡта 1,5-2 млн данда кәм булмауы ихтимал; Антарктиданан башҡа бөтә континенттарҙа да таралғандар.
Бөжәктәрҙең күбеһе — ер өҫтөндә йәшәүселәр, күп кенә төрҙәре личинка фазаһында йәки барлыҡ фазаларҙа ла сөсө һыулыҡтарҙа йәшәй; күбеһе тупраҡ менән бәйләнгән. Уларҙың үҙ-үҙен тотошо ҡатлаулы: аҙыҡ эҙләүҙә яңлышмау, нәҫел тураһында ҡайғыртыу, йыраҡҡа күсеүҙәр, функциялар бүленеше (бал ҡорттары) һ.б. Бөжәктәр матдәләрҙең биологик өҙлөкһөҙ әйләнешендә һәм тупраҡ яһалыуҙа ҙур роль уйнай, үҫемлектәрҙе һеркәләндерә, ҡиммәтле аҙыҡ продукттары һәм сеймал (бал, балауыҙ, ебәк) бирә.
Икенсе яҡтан, бөжәктәр ауыл хужалығы, урман һәм декоратив үҫемлектәргә, аҙыҡ продукттарына, ағаска зарар килтерә, кеше һәм хайуандарҙа төрлө ауырыу ҡуҙғатыусыларҙы күсерә. Бөжәктәр доньяһының күп төрлөлөген һәм үҙенсәлеген, ҡортҡостарға ҡаршы көрәш сараларын комплекслы фән — энтомология өйрәнә. Һуңгы ваҡытта, тәбиғәт биоценозларының кеше тарафынан бозолоуы нәтижәһендә, бөжәктәр һанының кәмеүе күҙәтелә.
Бөжәктәрҙең күкрәге 3 сегменттан — алғы, урта һәм артҡы күкрәктән тора. Һәрбер сегменттың берәр пар аяғы, ә ҡанатлы формаларының урта һәм артҡы күкрәгендә шулай уҡ берәр пар ҡанат бар. Йәшәү рәүешенә һәм ярашыу дәрәжәһенә тәңгәл рәүештә күп кенә аяк типтары барлыҡҡа килгән. Иң ғәҙәти һәм иң аҙ ярашҡан аяҡтар — йөрөү һәм йүгерү өсөн. Айыу сиңерткәләре һәм кайһы бер уңғыҙҙарҙың алғы аяҡтары — ҡаҙыуға, суфи сиңеркәләренең алғы аяҡтары эләктереп алыуға яйлашҡан. Һикеругә яйлашыу артҡы аяҡтарҙы көчлө йыуан ботло һикереүсе аяҡтарға үҙгәртә (туры ҡанатлылар, япраҡ борсалары — куңыҙҙар һ.б.) Һыу бөжәкләренең артҡы аяҡтары йөҙөүгә яйлашкан — киңәйгәндәр, ҡырыйҙарынан төктәр менән ҡаплангандар. Урта пар аяҡ яраҡлашмай, сөнки ул һәр ваҡыт йөрөүҙә һәм йүгереүҙә ҡатнаша, һәм шунлыҡтан үҙенең элеккеге функцияһен әҙ үҙгәртә. Ҡорһағы 11 сегменттан тора, ләкин күбеһенең сегмент һаны 5-6 -ға ҡәҙәр кәмегән. Ата бөжәктәрҙең популяция органдары, ә инә бөжәкләрҙең йомортҡа һалгыслары үҫкән була.
Бөжәкләрҙең күбеһе трахея ярҙамындә атмосфера һауаһын һулай; күреү, еҫ, тәм һиҙеү, ишетеү һәләттәренә эйә.
Оҙонлоғо 0,2 мм-ҙан алып 33 см-ға ҡәҙәр. Бөжәкләрҙең кәүҙәһе өс өлөштән: баш, күкрәк һәм ҡорһаҡ. Тышҡы яҡтан ҡаты хитин япма менән ҡапланған, ул тышҡы скелет ролен үтәй һәм һыуҙың парға әйләнүенә ҡаласаулай. Кәүҙәнең хәрәкәтсәнлеге уның быуынтыҡлар йәки сегменттар серияһына бүлгәләнеүенән килә, улар араһындағы хитин япма нескә һәм һығылмалы. Башында бер пар ҡатлаулы, йәки фасеты һәм ябай йәки кескенә күҙҙәр бар. Мыйыҡсаларының төзөлөшө ғәйәт күп төрле һәм улар йыш ҡына бүленештең мөһим систематик билдәһе булып хеҙмәт итәләр: еп һымаҡ, ҡыл һымаҡ, муйынса һыман, тешәүле, тараҡ һымаҡ, суҡмар һымаҡ, орсоҡ һымаҡ, пластинкалы, быуынлы, ҡаурыйлы һ.б. Йыш ҡына мыйыҡсалар төзөлөшөндә енси диморфизм күҙәтелә: ата бөжәк мыйыҡсалары, инә заттыҡына ҡарағанда, нығраҡ үҫкән була.
Ауыҙ органдарының төзөлөшө, төрлө туҡланыу юлдарына яраҡлашҡанлыҡтан, төрлө була. Ауыҙ аппаратының башланғыс тибы — кимереүсе, ул ҡаты аҙык — органик ҡалдыҡтар, тере үҫемлек һәм хайуан аҙығы киҫәктәре менән туҡланыуға яйлашҡан; тараҡан һымаҡтар, туры ҡанатлылар, ҡуңғыҙҙар өсөн хас. Ауыҙ органдарының башҡа типтары кимереүселәрҙең үҙгәрештәр кисереүе нәтижәһендә барлыҡҡа килә. Шыйыҡ аҙыҡ менән туҡланыуға күскән формаларҙың ауыыҙ органдары хортумсыҡлы һурыусы ауыҙ аппаратына әүерелә. Ауыҙ органдары айырмалары буйынса бөжәкләрҙе һурыусы типтағы 2 төркөмгә берләштерергә була: һурыусылар (шыйыҡ аҙыҡ субстратты тишмәйенсә алына) һәм сәнсеп һурыусылар (аҙыҡ субстратны тишеп алына). Һурыусы бөжәктәр (элпә ҡанатлылар, тәңкә ҡанатлылар, ҡан һурмаусы пар ҡанатлылар) нектар һәм шыйыҡ органик аҙыҡ, сәнсеп һурыусы бөжәктәр (тигеҙ ҡанатлылар, ҡандалалар, трипстар, беттәр, борсалар һәм ҡан һурыусы пар ҡанатлылар) үҫемлектәрҙең күҙәнәк шыйыҡсаһы һәм хайуандар ҡаны менән туҡланалар.
Бөжәкләрҙең үҫеше өс йәки дүрт фазанан тора: йомортҡа, личинка, ҡурсаҡ (барыһыныҡы ла түгел) һәм имаго (етлеккән бөжәк). Фаза һаны буйынса үсештең 2 метаморфоз тибын айыралар — тулы булмаган әүерелеш (3 фаза) һәм тулы әүерелеш (4 фаза, ҡурсаҡ стадияһын да керетеп) юлы. Тулы булмаған әүерелешле бөжәктәр личинкалары тышҡы яҡтан ҙур бөжәктәр менән оҡшаш йәшәү рәүеше алып бара. Личинкаларҙың тулы әүерелеш юлы менән үҫешенә ҡабыҡ һалыу ҙа хас, шуның нигеҙендә кәүҙә ҙурая һәм тышҡы яҡтан үҙгәрештәр хасил була. Ҡабыҡ һалыуҙар һаны өс (себендәр) йәки дүрт-биштән алып (туры ҡанатлылар, ҡандалалар, ҡуңыҙҙар, күбәләктәр һ. б.) 25-кә ҡәҙәр (көнлөкселәр) үҙгәрә.
Үҫеш стадиялары тулы булмаған бөжәктәр:
Тулы әүерелеш юлы менән үҫешеүсе бөжәктәр:
Бөжәктәр (лат. Insecta, Insecta-Ectognatha, Ectognatha) — умыртҡаһыҙ быуынтыҡ аяҡлы хайуандар класы ((башҡа классификация буйынса — ярым класс).
Күбаяҡтар менән трахеялылар ярымтибына ҡарай. Күбәләк, ҡуңыҙ, себен, ҡырмыҫка, бал ҡорто һәм башҡаларҙы иҫәпкә алып, ерҙәге башҡа хайуандар араһында күп төрлөлөгө менән айырылып тора. Бөжәктәрне өйрәнеүсе фән энтомология тип атала.
Бөжәктәр — быуынтыҡ аяҡлыларҙың иң юғары төҙөлөшлө һәм төрло йәшәү шарттарында: ҡоро ерҙә, һауала, һыуҙа тереклек итергә яраҡлашҡан ҙур классы. Бөжәктәрҙең үҫеше һәм туҡланыу сығанаҡтарына яраҡлашыуы планетала ҡоро ер үҫемлектәре эволюцияһына бәйләнгән. Ябыҡ орлоҡлолар килеп сыҡҡас, уларҙы һеркәләндереүсе булараҡ, бөжәктәр көслө үҫеш алған һәм планетала киң таралған.
Бөжәктәр (Insecta), буынтыҡ аяҡлылар тибындагы хайуандар классы. Ерҙәге хайуандарҙың боронғо (девондан бирле), иң күп һанлы һәм төрлө төркөмө. 1 млн самаһы төрө билдәле, ысын барлыҡта 1,5-2 млн данда кәм булмауы ихтимал; Антарктиданан башҡа бөтә континенттарҙа да таралғандар.
Бөҗәкләр (лат. Insecta, Insecta-Ectognatha, Ectognatha) — умырткасыз буынтыкаяклы хайваннар сыйныфы (башка классификация буенча — өссыйныф[2]). Күбаяклар белән бергә трахеялылар асттибына керә. 1,5 млн тирәсе төр бөҗәк билгеле[3][4]. Җирдәге барлык башка хайваннар арасында иң зур төрлелеккә ия; үзләр эченә күбәләк, коңгыз, чебен, кырмыска, умарта корты һәм башкаларны алалар. Бөҗәкләрне өйрәнүче фән исеме - энтомология.
Бөҗәкләрнең гәүдәләре сырлы, алты аягы бар. Ишетү органнары төрлечә урнашкан булырга мөмкин. Мәсәлән, чикерткәләрнең – алгы аякларында. Күбәләк һәм чебеннең – алгы аягында тәм сизү органнары урнашкан.
Бөҗәкләр (лат. Insecta, Insecta-Ectognatha, Ectognatha) — умырткасыз буынтыкаяклы хайваннар сыйныфы (башка классификация буенча — өссыйныф). Күбаяклар белән бергә трахеялылар асттибына керә. 1,5 млн тирәсе төр бөҗәк билгеле. Җирдәге барлык башка хайваннар арасында иң зур төрлелеккә ия; үзләр эченә күбәләк, коңгыз, чебен, кырмыска, умарта корты һәм башкаларны алалар. Бөҗәкләрне өйрәнүче фән исеме - энтомология.
Бөҗәкләрнең гәүдәләре сырлы, алты аягы бар. Ишетү органнары төрлечә урнашкан булырга мөмкин. Мәсәлән, чикерткәләрнең – алгы аякларында. Күбәләк һәм чебеннең – алгы аягында тәм сизү органнары урнашкан.
Вусякі́[1], гмыз[2] (лац. insecta — вусякі, лац. insecare — разразаць; таксама казуркі, жамяра, насякомыя) — кляса бесхрыбтовых шасьціногіх суставаногіх жывёл, якая валодае найбольшай разнастайнасьцю сярод усіх астатніх жывёл на Зямлі і ўлучае, напрыклад, матылёў, жукоў, мух, мурашоў, пчол і інш. Вядома больш за мільён відаў вусякоў, якія прадстаўляюць больш за палову ўсіх вядомых жывых арганізмаў[3][4].
Колькасьць сучасных відаў ацэньваецца ў межах ад шасьці да дзесяці мільёнаў[5], і, магчыма, яны складаюць больш за 90% розных формаў жыцьця жывёлаў на Зямлі[6]. Вусякі могуць быць знойдзены ў амаль усіх асяродзьдзях, не зважаючы на тое, што толькі невялікі лік відаў пражывае ў акіянах, дзе дамінуюць іншыя група суставаногіх — ракападобныя.
Жыцьцёвыя цыклі вусякоў вар’ююцца, але большасьць зь іх вылупляюцца зь яек. Рост вусякоў стрымліваецца няпругкім экзашкілетам, а разьвіцьцё ўключае ў сябе шэраг лінек. Этапы разьвіцьця могуць адрозьнівацца ад пачатковых да дарослых этапаў, а таксама ад асяродзьдзя пражываньня, і могуць уключаць у сябе пасыўную стадыі лялечкі тых відаў, якія праходзяць поўны цыкль мэтамарфозаў. У вусякоў, якія падвяргаюцца няпоўнаму ператварэньню стадыя лялечкі адсутнічае і дарослыя асобіны разьвіваюцца праз сэрыю німфальных этапаў[7].
Навука, што вывучае вусякаў, завецца энтамалёгіяй.
— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
Вусякі́, гмыз (лац. insecta — вусякі, лац. insecare — разразаць; таксама казуркі, жамяра, насякомыя) — кляса бесхрыбтовых шасьціногіх суставаногіх жывёл, якая валодае найбольшай разнастайнасьцю сярод усіх астатніх жывёл на Зямлі і ўлучае, напрыклад, матылёў, жукоў, мух, мурашоў, пчол і інш. Вядома больш за мільён відаў вусякоў, якія прадстаўляюць больш за палову ўсіх вядомых жывых арганізмаў.
Колькасьць сучасных відаў ацэньваецца ў межах ад шасьці да дзесяці мільёнаў, і, магчыма, яны складаюць больш за 90% розных формаў жыцьця жывёлаў на Зямлі. Вусякі могуць быць знойдзены ў амаль усіх асяродзьдзях, не зважаючы на тое, што толькі невялікі лік відаў пражывае ў акіянах, дзе дамінуюць іншыя група суставаногіх — ракападобныя.
Жыцьцёвыя цыклі вусякоў вар’ююцца, але большасьць зь іх вылупляюцца зь яек. Рост вусякоў стрымліваецца няпругкім экзашкілетам, а разьвіцьцё ўключае ў сябе шэраг лінек. Этапы разьвіцьця могуць адрозьнівацца ад пачатковых да дарослых этапаў, а таксама ад асяродзьдзя пражываньня, і могуць уключаць у сябе пасыўную стадыі лялечкі тых відаў, якія праходзяць поўны цыкль мэтамарфозаў. У вусякоў, якія падвяргаюцца няпоўнаму ператварэньню стадыя лялечкі адсутнічае і дарослыя асобіны разьвіваюцца праз сэрыю німфальных этапаў.
Навука, што вывучае вусякаў, завецца энтамалёгіяй.
Инсектите (научно: класа Insecta, од лат. insectum, позајмено од грч. entomon - "рассечи на делови") се група на членконоги кои имаат хитински надворешен скелет, триделно тело (глава, торакс и абдомен), три пара на членести екстремитети, сложени очи и две антени. Тие се една од најразнообразните групи на животни на планетава, со преку милион опишани видови и сочинуваат повеќе од половина од сите познати живи суштества.[1][2] Бројот на рецентни видови се проценува на шест и десет милиони,[1][3][4] и веројатно претставуваат над 90% од различните животински форми на Земјата.[5] Инсектите може да се најдат во речиси сите животни средини, иако само мал број на видови се среќаваат во океанот, станиште во кое доминира друга членконожна група — раковите.
Животните циклуси на инсектите се различни, но повеќето се изведуваат од јајца. Растот на инсектите е ограничен од страна на нееластичниот надворешен скелет (егзоскелет), при што во текот на развитокот тие неколку пати го преслекуваат. Незрелите стадиуми можат да се разликуваат од возрасните по својата градба, навики и станишта каде живеат и може да се претставени со пасивен куклен стадиум кај оние групи кои подлежат на целосна метаморфоза. Инсектите може да подлежат и на нецелосна метаморфоза, при што недостасува куклениот стадиум, а возрасните единки се развиваат преку последователни ларвални стадиуми. Повисоките врски во групата Hexapoda се нејасни. Фосилизирани инсекти со огромна големина се најдени од Палеозоикот, како на пример, џиновски вилински коњчиња со должина на крилата од 55 до 70 cm. Најразновидните групи на инсекти коеволуирале со цветните растенија.
Должината на инсектите е мошне варијабилна, од пердувокрилестата џуџеста буба, која одвај се гледа со голо око (долга е 0,25 mm), па сѐ до подвижниот стап на Југоисточна Азија, кој е долг до 50 cm кога неговите екстремитети се испружени. Меѓутоа, најголемиот број од инсектите се големи меѓу 6 и 25 mm. Најтешкиот член во светот на инсектите е Африканската Голијат буба, која тежи околу 85 g, неколку пати повеќе отколку тежината на некои помали птици.
Независно од нивната големина, сите возрасни инсекти имаат сличен план на градба на телото, кој вклучува егзоскелет, глава, торакс и абдомен. Егзоскелетот го заштитува инсектот, давајќи ја формата на телото и ги прицврстува неговите мускули. Главата ги содржи повеќето од сетилните органи на инсектот, како и неговиот мозок и устата. Тораксот, односно телесниот сегмент за кој се прицврстуваат крилата и екстремитетите, е центар за движење на инсектот. Издолжениот и голем абдомен на инсектот е местото каде храната се обработува и каде се наоѓаат репродуктивните органи.
Како и кај другите членконоги, егзоскелетот на инсектите се состои од полуригидни плочки и цевчиња. Кај инсектите, овие плочки се состојат од пластиковиден материјал наречен хитин кој е во комбинација со протеин. Водоотпорна восочна покривка ги обложува плочките и превенира исушување на внатрешните ткива.
Еден инсект добива важни информации за околината во која се наоѓа преку своите антени. Тие се протегаат од предниот дел на главата, обично меѓу и нешто над очите на инсектот. Иако антените некогаш се наречени чувствувачи, нивната првична улога е осетување на мирисот. Антените се обрабени со бројни олфакторни нерви, преку кои инсектот намирисува храна и ги детектира феромоните или молекулите кои носат мирис, ослободени од потенцијалните партнери. На пример, некои инсекти, како мравките и медоносните пчели, ги допираат антените меѓусебно за да ги разликуваат партнерите од натрапниците и за да делат информации за извори на храна или опасност. Антените на комарците можат да детектираат звуци и ароми.
Тораксот, кој се наоѓа веднаш после главата, е место за кое се припојуваат екстремитетите и крилата на инсектот. Возрасните инсекти можат да имаат еден или два пара на крила, или пак тие да отсуствуваат, но тие речиси секогаш поседуваат шест екстремитети. Кај некои инсекти, како тврдокрилците, екстремитетите се практично идентични, но кај други инсекти секој пар е со малку поразлична форма. Сепак, некои инсекти имаат специјализирана структура на екстремитетите. Пример за тоа се богомолките кои имаат предни екстремитети за раскинување и прободување, вооружени со летални боцки; како и штурците и болвите, кои имаат големи, мускулести задни екстремитети кои ги катапултираат во воздухот. Предните нозе на молците се модифицирани за копање, а грбнопливачите имаат задни нозе дизајнирани за пливање.
Зад тораксот се наоѓа абдоменот, дел од телото чија функција е поврзана со дигестијата и репродукцијата. Абдоменот содржи два дела од дигестивниот тракт: средното црево, кое го вклучува и желудникот, и задното црево. Кај сите инсекти има Малпигиеви цевчиња кои лежат меѓу средното и задното црево. Овие цевчиња ги отстрануваат екскретите од крвта и ги предаваат на цревата.
Ова е листа на редови и повисоки таксони на инсекти.
Во поттипот шестоноги, неколку групи како земјините болви (Collembola), обично се третираат како инсекти; меѓутоа некои автори ги третираат како различни од инсектите бидејќи тие имаат различно еволутивно потекло. Ова е случај и со останатите членови на внатрешноусните (Entognatha): безантенците (Protura) и двоопашестите (Diplura).
Вистинските инсекти, тие од класата Insecta, се разликуваат од сите други членконоги по тоа што имаат ектогнатни или изложени (надворешни) усни делови и единаесет абдоминални сегменти. Поради ова, вистинските инсекти често се нарекуваат и како Ectognatha (надворешноусни). Многу групи на инсекти крилати како возрасни единки. Егзоптериготниот дел од Neoptera понекогаш се дели на Orthopteroida (каде се присутни церци) и Hemipteroida (каде отсуствуваат церци).
Поткласа Apterygota (бескрилни инсекти)
Поткласа Pterygota (инсекти со крила)
Инсектите најверојатно еволуирале од некој примитивен член од надкласата Myriapoda за време на Силур (пред околу 400-440 милиони години). Во овој период од геолошката историја, васкуларните растенија тукушто започнале со освојување на копното. Овие растенија несомнено претставувале нов и огромен неексплоатиран извор на храна и засолниште, а е евидентно од раните фосилни пронајдоци дека инсектите биле брзи во искористувањето на овој нов ресурс. Нивниот штотуку стекнат успех во овие суви, копнени услови се должел најмногу на егзоскелетот со надворешен слој од восочна кутикула за да се минимизира десикацијата.
Иако не постојат фосилни пронајдоци за првите инсекти, разумно е да се шпекулира дека инсектите еволуирале независно од другите шестоноги (споредба на главени структури и усни делови). Како што и претходно се спомена, сите примитивни инсекти имаат ектогнатни усни делови (мандибулите и магзилите не се затворени со главената празнина). Овие усни делови се најчесто насочени надолу од вентралната страна на главата (хипогнатни) отколку нанапред од предниот дел на главата (прогнатни) како кај другите хексаподи. Инсектите исто така еволуирале со додатен склерит (клипеус) на предната површина од главената капсула. Мускулите се протегаат од клипеусот до горните ѕидови на предусната празнина (цибариум) зад усните делови. Кога овие мускули се контрахираат, цибариумот се зголемува и ја цица храната кон устата.
Најраните фосилни инсекти се пронајдени во девонските карпи. Тие се неверојатно слични со инсектите кои денес ги нарекуваме праменоопашести. Овие ,,најпримитивни‘‘ инсекти се членови на поткласата Apterygota (бескрилци). Тие се без крилја и имаат аметаболен развиток. Во минатото, ентомолозите ги групирале сите примитивни бескрилни инсекти во еден ред (Thysanura). Но, од неодамна, оваа класа е поделена на три реда: Archaeognatha, Thysanura и Monura. Од сите овие, Archaeognatha и Thysanura преживеале до денес. Овие аптериготни редови делат неколку ,,примитивни‘‘ особини со многуногите и неинсектските хексаподи. Прво, тие продолжуваат да се преслекуваат дури и како адулти. Некои Thysanura, на пример, можат да живеат и до неколку години и да се преслечат 40-50 пати. Второ, аптериготните инсекти имаат кратки и сегментирани телесни додатоци долж страните на абдоменот. По се изгледа дека овие структури се хомологни со екстремитетите за одење на многуногите. Трето, мажјаците произведуваат сперматофори кои се положуваат на земјата и подоцна се собираат од женката (надворешно оплодување). Некои видови развиле елаборирани ритуали на парење кои ја осигуруваат брзата и ефикасна размена на сперматофори.
Инсектите (научно: класа Insecta, од лат. insectum, позајмено од грч. entomon - "рассечи на делови") се група на членконоги кои имаат хитински надворешен скелет, триделно тело (глава, торакс и абдомен), три пара на членести екстремитети, сложени очи и две антени. Тие се една од најразнообразните групи на животни на планетава, со преку милион опишани видови и сочинуваат повеќе од половина од сите познати живи суштества. Бројот на рецентни видови се проценува на шест и десет милиони, и веројатно претставуваат над 90% од различните животински форми на Земјата. Инсектите може да се најдат во речиси сите животни средини, иако само мал број на видови се среќаваат во океанот, станиште во кое доминира друга членконожна група — раковите.
Животните циклуси на инсектите се различни, но повеќето се изведуваат од јајца. Растот на инсектите е ограничен од страна на нееластичниот надворешен скелет (егзоскелет), при што во текот на развитокот тие неколку пати го преслекуваат. Незрелите стадиуми можат да се разликуваат од возрасните по својата градба, навики и станишта каде живеат и може да се претставени со пасивен куклен стадиум кај оние групи кои подлежат на целосна метаморфоза. Инсектите може да подлежат и на нецелосна метаморфоза, при што недостасува куклениот стадиум, а возрасните единки се развиваат преку последователни ларвални стадиуми. Повисоките врски во групата Hexapoda се нејасни. Фосилизирани инсекти со огромна големина се најдени од Палеозоикот, како на пример, џиновски вилински коњчиња со должина на крилата од 55 до 70 cm. Најразновидните групи на инсекти коеволуирале со цветните растенија.
Курт-кумурскалар (лат. Insecta) — Омурткасыз муунак буттуулар классы (башка классификация боюнча - төмөнкү класс[1])
Ущущулгъи (Ущущулгъив латIин Insecta), хIайван.
МичIакрайн жимин, кунугу учайссар. Зимиз, най, митIикьукьу, мичIак, чIитI, суцI, чIимучIали, гъангъаратIи, хъацI, янначчуччу, бажанаттукку, барзукка, чIача, нувца, нацI – ми ущущулгъир. Зимизру, найрду, мичIакру, чIимучIалт, нувца, нацIру – ми леххайсса ущущулгъир. ЧIитIру, гъангъаратIив, янначчуччулт, щиртри, нацIру – ми ххярка тIими ущущулгъир. ХъацIру, чIакри – тIанкIа тIими ущущулгъир. Зимизирттал, митIикьукьултрал, мичIакирттал, чIитIал, хъуцIурдил, нацIурдил кьацI учайссар. Найрал дачIу ритайссар. Буссар ущущулгъи инсаннайн эпидем азарду лахъан дайссагу. Лахъай азардал цал архIал чIявусса инсантал къашай бассар. Масалдаран, мичIакирттал баргъ лачIун байссар. Баргъ лачIаврийн, бургъил азар, кунугу учайссар. ХьхьичIава инсантурал пикрилий ущущулгъи бикIайссия шанма журасса: хайр бусса, хайр бакъасса ва заралсса. Масалдаран, найрду хайр буми ущущулгъия, цанчирча найрал ницI дайсса дуну тIий. МитIикьукьулт – ми хайр бакъами ущущулгъун ккаллиссия. МичIакру, хъацIру, чIитIру, зимизру, нацIру – ми заралми ущущулгъилун ккаллиссия. Хайр буми ябувну, бакъами, миннуярвагу заралми кьатI бан хьуну, бикIайссия инсантал. Элмулул ккаккан буллай бур му къатIайласса теория душиву – тIабиаьтраву гьарцагу хIайвандалул цинма-цинмасса кIану бугьайшиву.
Ущущулгъи (Ущущулгъив латIин Insecta), хIайван.
МичIакрайн жимин, кунугу учайссар. Зимиз, най, митIикьукьу, мичIак, чIитI, суцI, чIимучIали, гъангъаратIи, хъацI, янначчуччу, бажанаттукку, барзукка, чIача, нувца, нацI – ми ущущулгъир. Зимизру, найрду, мичIакру, чIимучIалт, нувца, нацIру – ми леххайсса ущущулгъир. ЧIитIру, гъангъаратIив, янначчуччулт, щиртри, нацIру – ми ххярка тIими ущущулгъир. ХъацIру, чIакри – тIанкIа тIими ущущулгъир. Зимизирттал, митIикьукьултрал, мичIакирттал, чIитIал, хъуцIурдил, нацIурдил кьацI учайссар. Найрал дачIу ритайссар. Буссар ущущулгъи инсаннайн эпидем азарду лахъан дайссагу. Лахъай азардал цал архIал чIявусса инсантал къашай бассар. Масалдаран, мичIакирттал баргъ лачIун байссар. Баргъ лачIаврийн, бургъил азар, кунугу учайссар. ХьхьичIава инсантурал пикрилий ущущулгъи бикIайссия шанма журасса: хайр бусса, хайр бакъасса ва заралсса. Масалдаран, найрду хайр буми ущущулгъия, цанчирча найрал ницI дайсса дуну тIий. МитIикьукьулт – ми хайр бакъами ущущулгъун ккаллиссия. МичIакру, хъацIру, чIитIру, зимизру, нацIру – ми заралми ущущулгъилун ккаллиссия. Хайр буми ябувну, бакъами, миннуярвагу заралми кьатI бан хьуну, бикIайссия инсантал. Элмулул ккаккан буллай бур му къатIайласса теория душиву – тIабиаьтраву гьарцагу хIайвандалул цинма-цинмасса кIану бугьайшиву.
Хробач (Insecta) є клас шістьногых з тіпу членистоногых, якы мають роздїлене тїло до трёх чланків (голова, грудь і гузіця). Про вшыткы виды є характерістічне, же мають три пары ніг, векшынов зложены очі, тыкадла а суть єдиныма членистоногыма, котры годны актівно лїтати. Іде о розмаїту ґрупу жывотин на світї, яка загорнює веце як міліон описаных видів. Хробач представлять веце як половину вшыткых знаёмых жыючіх орґанізмів. Чісло єствуючіх видів ся одгадує на 6–10 міліонів а є можливе же представляють веце як 90% вшыткых жывых форм на Земли. Хробач можеме нати скоро в каждім середовищу нашой планеты, хоць наприклад лем в малім чіслї обывать океаны, де переважують ракообразны. Новы виды ся обявують переважно в тропічных областях, в котрых хробач достала на найвекшу видову розмаїтость, але новы виды ся обявують і в Европі.
Великость днешнїх видів дорослой хробачі колыше од 0,139 мм у халцідок виду Dicopomorpha echmepterygis аж до 567 мм у виду Phobaeticus chani. Найтяжшый здокументованый сучасный вид хробачі є кобылка з виду Deinacrida з вагов 70 ґ. В минулости жыла і овелё векша хробач, найвеце знама є важка Meganeura monyi з карбону, яка мала роспятя крыл аж 750 мм. Еволучне одношіня хробачі к другым ґрупам є заты неясный, хоць ся появили доказы же хробач і ракоподобны мають тотых самых предків.
Хробач (Insecta) є клас шістьногых з тіпу членистоногых, якы мають роздїлене тїло до трёх чланків (голова, грудь і гузіця). Про вшыткы виды є характерістічне, же мають три пары ніг, векшынов зложены очі, тыкадла а суть єдиныма членистоногыма, котры годны актівно лїтати. Іде о розмаїту ґрупу жывотин на світї, яка загорнює веце як міліон описаных видів. Хробач представлять веце як половину вшыткых знаёмых жыючіх орґанізмів. Чісло єствуючіх видів ся одгадує на 6–10 міліонів а є можливе же представляють веце як 90% вшыткых жывых форм на Земли. Хробач можеме нати скоро в каждім середовищу нашой планеты, хоць наприклад лем в малім чіслї обывать океаны, де переважують ракообразны. Новы виды ся обявують переважно в тропічных областях, в котрых хробач достала на найвекшу видову розмаїтость, але новы виды ся обявують і в Европі.
Великость днешнїх видів дорослой хробачі колыше од 0,139 мм у халцідок виду Dicopomorpha echmepterygis аж до 567 мм у виду Phobaeticus chani. Найтяжшый здокументованый сучасный вид хробачі є кобылка з виду Deinacrida з вагов 70 ґ. В минулости жыла і овелё векша хробач, найвеце знама є важка Meganeura monyi з карбону, яка мала роспятя крыл аж 750 мм. Еволучне одношіня хробачі к другым ґрупам є заты неясный, хоць ся появили доказы же хробач і ракоподобны мають тотых самых предків.
Хурт-кăпшанкă —
ХьэпӀа́цӀэхэр (лат-бз. Insecta) — псэушъхьэхэм я зы класс артроподхэм ящыщ, къэлъытэгъуэхэм ящыщхэр: пакӀитӀ, лъакъуих, дамиплӀ (ахэри цӀыкӀу щытыфынухэ иэ имыӀэнкӀи мэхъуфыр).
ХьэпӀацӀэхэм ящыщу лӀэужъыгъуэ милыуанрэ ныкъуэрэ хуэдиз яшъэр[1]. ХьэпӀацӀэхэр гуп нэхъ индыду щытхэ лӀэужъыгъуэхэм я бжыгъэкӀэ дунейпсом, адрей псэушъхьэхэм ялъытамэ, темыпсэлъыхьауэ, хэшъыкӀыгъуэ ирамытауэ иджыри лӀэужъыгъуэ милыуан 30 хуэдиз къалъытэр, зэрыхъумкӀэ ар 90% мэхъур дунем псэушъхьэ форму тетым[2]. ПэмыкӀ нэхъ яужырей лэжъыгъэхэм хьэпӀацӀэхэм я лӀэужъыгъуэхэм я бжыгъэр нэхъ макӀыу къаӀохур милыуан 6 щыкӀэдзауэ 10 нэгъунэ[3].
ХьэпӀацӀэхэр дунем и лъэныкъу хъуами щыгъуэтыфынухэ, ауэ хым макӀыу щыпсоуным еса лӀэужъыгъуэхэр. ЦӀырэ-цӀырэхэм ящыщу лӀэужъыгъуэ 5, 000 хуэдиз щыӀэ (anisoptera, homoptera), дамэзандэхэм ящыщу 20, 000 хуэдиз (caelifera, gryllidae), lepidoptera ящыщу 120, 000 хуэдиз (хьэнтрабгъуэхэмрэ хъунхэмрэ), дамэтӀуанэхэм ящыщу 120, 000 хуэдиз (бадзэхэмрэ аргъуейхэмрэ), hemiptera ящыщу 82, 000 хуэдиз (мешъымхэр, aphididae, сicadidae), цӀывхэм 350, 000 хуэдиз (scarabaeidae, тхьэгъэлэджхэр), hymenoptera 110, 000 хуэдиз (бжъэхэр, къадзыгъуэхэр, хъумпӀэцӀэджхэр).
ХьэпӀацӀэхэм я кӀыфэр нэхъ гу еплъытэфыну щыуэ зэхокӀыр (тагмакӀэ яджу): шъхьэ, пкъы, ныбэ джоуэ, а псоми зэхуэдизу экзоскелет ятелъу.
Экзоскелетыр быдапӀу хьэпӀацӀэхэмрэ пэмыкӀ артроподхэмрэ я пкъыр зышъу щытыра, я кӀыфашъхьэ псом телъу. ХьэпӀацӀэхэм зэрзэтелъ зэкӀэлъыкӀуэгъуэр зэхэгъэзыхьауэ щыт; гукӀыӀумкӀэ ахэр: базал мембранэ, эпидермис, кутикулэ; целулар зэтыру зэхэт къуэдер эпидермисыра; адрейхэм селулар яхэмылъу щытхэр, абым яхэтхэр: хитин, без, меланин, скелеротин, артроподин. Скелеротиныр быдэгъуэ, пкъыгъуэ ириту щыт, мыхьэнэ зытӀущ зэрехьэ — псэушъхьэр ехъумэ, скелет мускулхэри еӀыгъыр; шӀым щыпсо хьэпӀацӀэхэм ядежьи экзоскелетыр къахошъхьэпэ я кӀуэцӀыр имгъушъыкӀыным къихъуму. Экзоскелетыр илъэс милыуан 550 зэӀэбэкӀамэ къэхъуа, и зэфӀэувэныгъэм мыхьэнэ бэуэ хилъхьа адаптациэ радиациэмрэ, артроподхэм дунем я пӀэ яубыдамрэ.
ХьэпӀацӀэхэм я шъхьэр лъэныкъуитху зэгуэхьахэм къахэкӀа. А лъэныныкъуэхэм ящыщу къэнауэ плъытэ хъунухэр: пакӀэхэр (лат-бз. antennae), жэгъу гуэгъуищ — зэмыгуэкӀ жъэгъушъхьэр иэ мандибулхэр (лат-бз. mandibulae), жэгъу гуэгъуитӀ зэгуэкӀхэр иэ маскилэхэр (лат-бз. maxillae), кӀагъ Ӏупэ (лат-бз. labium). Жэ зэхэтыкӀэр зытӀущу зэшъхьэщокӀхэр: едзэгъухэр — хэдзэкъэным, шхын быдэ егъэнтрэхыным тегъэпсыхьахэр. Эволуциэ екӀуэкӀам апхуэдэр жэр шхын псыф къуэдейхэм шъхьэкӀи псэушъхьэ гурэхэм зэрихъуэкӀа, ахэри зэшъхьэщыкӀыу: зым дежь кӀэфыныр пхырыугъуэныным тегъэпсыхьахэ (гъуанэдэсхэм, аргъуейхэм пэмыкӀхэм), адрейхэм дежь я шхэныр пхырыугъуэныным емыпхауэ щыт хьэнтрабгъуэхэм хуэду.
Пкъы (лат-бз. thorax) лъэныкъуищу зэхэт — бгъэпэ (лат-бз. prothorax), бгъэку (лат-бз. mesothorax), бгъэкӀэ (лат-бз. metathorax). Бгъэм лъапэхэр зэрыпытым шъхьэкӀэ Ӏэплъэпкъым и нэхъыжъыгъуэ ешъыр и инагъыр мускулэ зэфӀэувэхэм нэхъ лъэш яшъу. Лъакъуэхэр пкъым и кӀагъыбкӀэ кӀэту щытхэ, куэпӀэхэм итху я нэхъыбэм зэрзэхэтхэр: куэ (лат-бз. соха), шхужъ (лат-бз. trochanter), кӀэбдз (лат-бз. femora), лъэнкӀапэ (лат-бз. tibia), лъапэ (лат-бз. tarsus).
ХьэпӀацӀэхэм я дамэхэр (лат-бз. alae) я сурэткӀэ кӀыфэ гукӀыӀум псыгъуабэ къыхэкӀыгъу щытхэ, хуэкӀэхэмрэр бгъэ склерит зызэдзэкӀахэмрэ япышъаху. Я нэхъыбэм дамэхэр гуэгъуитӀу щытхэ: япэрытхэмрэ (бгъэкум пытхэр), яужырытхэмрэ (бгъэкӀэм пытхэр). Дамэхэр фэ псыгъу зэфӀэтхэ (лат-бз. membrana), быдэгъуэ язытыр бзэпс псыгъуэ ярикӀуэхэра, дамэм и пкъыгъуэ хъуху. Бзэпс «тхыпхъэм» зэхъуэкӀыгъуэ бжыгъэ техуа, бэуэ зэкӀэкӀху иэ бзэпс гуэрэхэр кӀуэду, я лъэныкъуэр зэрахъуэкӀыу, зэхыхьэху иэ пэмыкӀ къехъулъу. Абым пэмыкӀыу дамэм «къумшъхьэфэ» къишту хъуа — дамэм бзэпс и бгъуагъкӀэ хэлъауэ хъуар ипэмкӀэ ехахэ, и меканикэ зэфӀэтыкӀэм лъэшыгъуэрэ аэродинамикэ езыттэмрэ. Нэхъ куэддыду къумшъэфу зи дамэ хъуахэр hymenoptera-хэмрэ дамэтӀуанэхэмрэ. ЛӀэужъыгъуэ куэдхэм я зэхъуэкӀыгъуэр пэмыкӀыу хъуа, лъэтэныр псоуэ яужырыт дамэхэм ятуху зызэрахъуэкӀа, я япэрыт дамэхэр быду, Ӏэбжъанафэ дамэтелъ (лат-бз. elytrae хъуахэ, я яужырыт дамэ къутэгъуафӀэхэр яхъуму щымылъатэм дежь абыхэм якӀэлъху. Бжыгъэм ядежь дамэтелъхэм я бзэпсхэр яфӀэкӀуэда (цӀывхэм, дермаптерэхэм).
ХьэпӀа́цӀэхэр (лат-бз. Insecta) — псэушъхьэхэм я зы класс артроподхэм ящыщ, къэлъытэгъуэхэм ящыщхэр: пакӀитӀ, лъакъуих, дамиплӀ (ахэри цӀыкӀу щытыфынухэ иэ имыӀэнкӀи мэхъуфыр).
ХьэпӀацӀэхэм ящыщу лӀэужъыгъуэ милыуанрэ ныкъуэрэ хуэдиз яшъэр. ХьэпӀацӀэхэр гуп нэхъ индыду щытхэ лӀэужъыгъуэхэм я бжыгъэкӀэ дунейпсом, адрей псэушъхьэхэм ялъытамэ, темыпсэлъыхьауэ, хэшъыкӀыгъуэ ирамытауэ иджыри лӀэужъыгъуэ милыуан 30 хуэдиз къалъытэр, зэрыхъумкӀэ ар 90% мэхъур дунем псэушъхьэ форму тетым. ПэмыкӀ нэхъ яужырей лэжъыгъэхэм хьэпӀацӀэхэм я лӀэужъыгъуэхэм я бжыгъэр нэхъ макӀыу къаӀохур милыуан 6 щыкӀэдзауэ 10 нэгъунэ.
ХьэпӀацӀэхэр дунем и лъэныкъу хъуами щыгъуэтыфынухэ, ауэ хым макӀыу щыпсоуным еса лӀэужъыгъуэхэр. ЦӀырэ-цӀырэхэм ящыщу лӀэужъыгъуэ 5, 000 хуэдиз щыӀэ (anisoptera, homoptera), дамэзандэхэм ящыщу 20, 000 хуэдиз (caelifera, gryllidae), lepidoptera ящыщу 120, 000 хуэдиз (хьэнтрабгъуэхэмрэ хъунхэмрэ), дамэтӀуанэхэм ящыщу 120, 000 хуэдиз (бадзэхэмрэ аргъуейхэмрэ), hemiptera ящыщу 82, 000 хуэдиз (мешъымхэр, aphididae, сicadidae), цӀывхэм 350, 000 хуэдиз (scarabaeidae, тхьэгъэлэджхэр), hymenoptera 110, 000 хуэдиз (бжъэхэр, къадзыгъуэхэр, хъумпӀэцӀэджхэр).
Шавж нь (Шавжний анги) транхейн сувгийн тусламжтайгаар амьсгалдаг, гурван хос хөлтэй үет хөлтний хүрээний хамгийн том анги бөгөөд сая гаруй зүйл амьтад тэмдэглэгдээд байгаа боловч 1,5 сая орчим зүйл байх нь зайлшгүй гэж эрдэмтэд үзжээ. Дэлхийн амьтны зүйлийн бүрдлийн талаас илүү хувийг шавж эзлэх[1][2] бөгөөд нээгдээгүй 30 саяаас илүү зүйл шавж байгаа гэж тооцдог байна[3].
Бие гүйцсэн шавжны хэмжээ 0.139 мм – 55.5 см[4], жин нь 70 гр хүрнэ[4]. Шавж амьдралын олон янз бүрийн нөхцөлд амьдрах чадварыг хөгжлийн явцад олсон учраас тэдний биеийн бүтэц, эрхтнүүдийн гүйцэтгэх үүрэг маш олон янз болжээ. Шавжийн онцлог бол нисэх чадвартай болсон явдал юм. Маш олон зүйлийн шавж байгаль дээр их хэмжээгээр тохиолдох учир байгалийн биоцинозид асар их үүргийг гүйцэтгэнэ. Тэрчлэн олон зүйлийн шавж хөдөө аж ахуйд хор хөнөөл учруулах, ургамлын тоос хүртээх, хүн ба амьтны биед паразитлан амьдрах, өвчин тараах зэрэг практикийн холбогдлоор асар их юм.
Манай оронд 13,000 гаруй зүйлийн шавж мэдэгдээд байна.
Бие гүйцсэн шавжийн их бие толгой, цээж, хэвэл гэсэн мэдэгдэхүйц 3 хэсэгт хуваагдана. Толгой акрон ба 4 сегментээс, цээж ямагт 3, хэвлий 11 сегментээс бүтнэ.
Толгой хитин капсулаар бүрхэгдсэн байх ба хүзүүний нэг үеэс цээжтэйгээ хөдөлгөөнтэйгээр холбогдсон байна. Толгойн доод талд буюу өмнө үзүүрт амны сүв оршино. Толгойн хоёр хажуугаар 2 том зүймэл нүд байрлах ба тэдгээрийн хооронд жижигхэн хэд хэдэн энгийн нүд байна. Нүдний орчмоос хос сахал гарах бөгөөд үнэрлэх ба хүрэлцэх эрхтний үүрэг гүйцэтгэнэ. Сахал олон үеэс тогтоно. Сахлын хэлбэр олон янз: утаслаг, булцуут, хөрөө маягийн, өдлөг, сам маягийн, тахир гэх мэт. Энэ нь шавжийг таньж мэдэхэд чухал үүргийг гүйцэтгэдэг. Сахлын толгойтой нийлсэн үеийг сахлын суурь гэнэ. Шавжийн сахлыг толгойн 1-р үеийн мөч гэж үздэг. Толгойн 2-р сегмент мөчгүй, дээд уруул болж хувирсан байна. Харин бусад гурван үеэс толгойн дээд хэсэгт байрлах амны эрхтэн үүсч бий болно. Гэвч толгойн сегментүүд өөр хоорондоо нягт нийлсэн байх тул ялгагддаггүй. Харин дух, зулай, хацар, дагз гэсэн хэсгүүд нь заадсаар ялгагдана.
Шавжийн амны аппаратын бүтэц олон янз байдаг нь хоол тэжээлийг авч хэрэглэх үйл ажиллагаанаас шалтгаална. Эртний шавжууд ургамал ба амьтны гаралтай органик хатуу зүйлсээр хооллож байсан нь тэдгээрийг мэрэх, бутлахад зохилдож амны мэрэх эрхтэнтэй болжээ. Ийнхүү мэрэгч амны эрхтэнг хамгийн энгийн бүтэцтэй, эрт үед үүссэн гэж үздэг. Шингэн тэжээлээр хооллох (амьтны цус сорох, ургамлын бал, шүүсийг сорох, органик шингэнээр хооллох зэрэг) болсон нь амны аппаратын өөр зохилдолгоог нөхцөлдүүлжээ.
Шулуун далавчтангууд, жоом, цохнуудын амны эрхтэн мэрэх хэлбэрийн аппарат юм. Ихэнх шавжийн авгалдайн (ж-нь: эрвээхийн хүрэнцэр) амны эрхтэн олон хөлтний амны эрхтний адилаар мэрэхэд зохилдсон байдаг. Мэдрэх хэлбэрийн амны аппаратын бүтцийг авч үзвэл: дээд талаасаа хос биш дээд уруулаар бүрхэгдэнэ. Дээд уруулын доор хүчирхэг булчинтай, хитинжсэн хос дээд угааж (мандибул) оршино.
Дээд угаажийн дотор тал хүчирхэг шүдлэгдсэн байх нь идэш тэжээлийн зүйлийг бутлаж жижиглэх, өмлөх үүрэгтэй. Дээд угаажийн дор хос доод угааж (максилл) доод талаасаа доод уруулаар халхагдан байрлана. Мандибул толгойн 2-р үеийн мөч юм. Максилл толгойн 2 ба 3-р үеийн мөчүүд болно. Мандибул максиллүүд үеүдээс тогтсон байх нь явах хөлөөс анх үүсч гарсан болохыг гэрчилнэ. Доод эрүү 2 үеэс тогтох бөшөөд түүний дээр 3 салаа унжлага байх нь дотоод, гадаад сэртэн ба тэмтрүүл гэж нэрлэнэ.
Доод уруул 2 үеэс бүтэх ба түүний дээр 3 салаа унжлага байх нь доод уруулын дотоод, гадаад унжлага ба доод уруулын тэмтрүүл гэж нэрлэгдэнэ.
Амны хөндийн ёроол дотогш нугаларч хитинжлэгдсэн хэл буюу гипофаринксийг үүсгэсэн байх нь амны аппаратанд хамаарагдана. Шавжийн амны эрхтний өөр нэг хэлбэр бол хазаж сорох аппарат юм. Ихэнх сарьсан далавчтанууд (зөгий, хөхтөрүү, хэдгэнэ) хазаж сороход зохилдсон амны эрхтэнтэй болжээ. Үүнд: дээд уруул ба дээд угааж нь мэрэх аппаратын дээд уруул, угаажтай төсөөтэй байна. Харин доод угааж уртсаж хатгуур хэлбэртэй болсон байх ба доод уруул сунаж ховил бүхий хушуу болж хувирчээ. Хушууны ховил дотор доод угааж оршино. Энэ байдал хооллох онцлогоос болжээ. Мандибул, цэцгийн тоосны хатуу хэсгийг бутлах эсвэл амьтны арьсыг хазах үүрэг гүйцэтгэхэд доод угаажийг үүсгэсэн хушуу цэцгийн бал буюу амьтны цусыг сорох үүрэг гүйцэтгэнэ.
Шумуулын амны эрхтэн хатгаж сорох хэлбэрийн аппарат юм. Үүнд: амны эрхтний бүх хэсгүүд сунасан байна. Дээд, доод угаажууд сунаж хушуу үүсгэнэ. Дээд, доод угаажууд урт хатгуур болсон байна. Ийнхүү амьтны арьсыг цоо хатгаж цус сорж хооллоход зохилджээ.
Эрвээхийн амны эрхтэн урт хушуу хэлбэрийг олж зөвхөн сорох аппарат болж хувирчээ. Дээд уруул үлдэгдэл төдий хоцорч дээд угаажууд бүрмөсөн байхгүй болж доод угааж нь сунаж уян налархай, тайван байдалдаа мушгиран байрлах онцлогтой хушуу болсон байна. Доод уруул маш жижигхэн, түүн дээр 3 үе бүхий богино тэмтрүүл оршино. Ийнхүү эрвээхий гагцхүү доод угаажаараа цэцгийн балыг сорон авч хооллоно. Хос далавчтанаас ихэнх ялааны амны эрхтэн долоож сорох аппарат болсон байна. Ялаанд дээд, доод угааж байхгүй харин доод угаажын тэмтрүүл бий. Доод уруул сунаж, ховил бүхий хушуу болно. Хушууны ховил дээрээс дээд уруул бүтээж, нэгэн хоолой гуурсыг үүсгэнэ. Хушууны (доод уруулын) салбан бүхий дэлбэнгээр төгсч шүүх аппарат болсон байна. Ийнхүү шингэн тэжээл хошууны үзүүрээр долоогдон шүүгдэж хошууны сүвээр сорогдох болно.
Шавжийн амны эрхтний бүтэц, ангилал зүйн ихээхэн ач холбогдолтой юм. Ихэнх шавжийн амны эрхтнүүд (угаажууд) толгойн хэсэгт мэдэгдэхүйц тод байрласан байна. Тийм шавжууд ил угаажтаны салбар ангид (Ectognatha) багтана. Цөөнх шавжуудын амны эрхтнүүд тусгай бүрхүүл дотор байрлаж зөвхөн үзүүр нь гадагш ёрдойн харагдана. Тийм шавжуудыг нууц угаажтаны салбар ангид (Entognatha) хамааруулна.
Шавжийн цээжний хэсэг гурван сегментээс тогтох тул өмнөд, дунд, хойт цээж гэж нэрлэдэг. Цээжийн гурван сенмент тус бүрээс хос хөлүүд гарсан байна. Хос хөл бүхэн үеүдээс тогтсон байна. Үүнд: аарцаг, тойг, шаантаг,шилбэ, сарвуу болно. Шавжийн хөл явах үүрэг гүйцэтгэх боловч амьдралын онцлогоос болж олон янзын хэлбэртэй байдаг. Ихэнх шавжийн хөл гүйхэд зохилдож нарийхан, урт байдаг. Гэтэл царцаа, дэвхрэг, голио зэрэг шавжийн хойт хөлийн шаантаг, шилбэ нарийхан урт болж үсэрч дэвхрэхэд зохилдсон байна. «Хүн хорхойн» хөл,ялангуяа урд хөл малтахад зохилдож богинохон, малтуур маягтай болсон байх ба хитинжлэгдсэн шүдлэгүүдтэй байдаг. Усч цохын хойд хөл усанд сэлэхэд зохилдож сарвууны үеүд үзүүр өөрөө нарийсч гадна талаараа үсээр хучигдсан байна. Шавжийн өвөрмөц онцлог бол нисэхэд зохилдсон явдал мөн. Шавжийн далавч нисэх үүрэг гүйцэтгэх бөгөөд цээжийн 2 ба 3 сегмент хөдөлгөөнтэйгөөр холбогдсон байна. Ихэнх шавжууд хоёр хос далавчтай байдаг.
Шавжийн далавч эхлэн үүсэхдээ биеийн ханын арьс гадагш цүлхийн хоёр давхар нимгэн илтэс маягтай болж тэдгээр илтэсний завсраар хөндий үүснэ. Тэр хөндий бол биеийн хөндийн үргэлжлэл юм. Далавчны хөндийд цус, транхейн гуурсдалавчны нимгэн илтсээр нэвт харагдах тул түүнийг судал гэж нэрлэнэ. Далавчны судал тууш ба хөндлөн байдаг. Далавчны угаас гарсан тууш судлуудыг урд захаас эхлэн косталь, субкосталь, радиаль, медиаль, кубиталь, аналь ба югаль судлууд гэж нэрлэнэ.
Далавч нь бүтэц, байдлаараа хатуу, сарьслаг, арьслаг ба эвэрлэг байдаг. Мөн далавч нь хайрсаар хучигдсан байж болно. Иймд шавжийг далавчны бүтэц байдлаар нь хатуу далавчтан, хагас хатуу далавчтан, сарьсан далавчтан, хайрсан далавчтан, торон далавчтан, хос далавчтан гэж нэрлэдэг. Хатуу далавчтаны (цохын) өмнөд далавч нь хатуу, эвэрлэг (далавч нь нисэхэд ямар ч үүрэг гүйцэтгэхгүй, харин биеийг нуруун талаас хамгаалах үүрэгтэй.
Дээд далавчны доор (цээжийн III үеэс гарсан) сарьслаг бүтэцтэй нимгэн далавч оршино. Үүнийг жинхэнэ далавч гэх ба нисэх гол үүрэг гүйцэтгэнэ.
Хагас хатуу далавчтаны (бясаа) өмнөд далавчны угийн хэсэг хатуу, эвэрлэг байхад үзүүрийн хэсэг нь нимгэн сарьсархаг, судалтай байдаг. Энэ учраас ийм далавчийг хагас хатуу далавч гэж нэрлэжээ.
Эрвээхийн далавчууд хайрсаар хучигдсан тул хайрсан далавчтан гэдэг.
Зарим шавж бүрмөсөн далавчгүй байдаг. Ж-нь: анхны далавчгүй шавжууд — Artherygota юм. Харин бөөс, нохой бөөс зэрэг шавжууд паразит амьдралаас болж далавчгүй болсон байна.
Шавжийн цээжний хэсэгт далавчны хөдөлгөөнийг нөхцөлдүүлэгч хүчирхэг булчингууд оршино.
Шавжийн хэвлий сегментээс тогтоно. Сегментийн тоо зүйл бүрд харилцан адилгүй байх боловч 10-аас хэтрэхгүй. Харин дээд хэлбэрүүдэд 4-5 байна. Хэвлийн сегментүүдэд мөч байхгүй, хатуу хитин бүрхүүлээр хучигдсан байх боловч хоёр үеийн заадас уян налархай бүтэцтэй. Хэвлийн үеүүд цээжний үеүүдийн адилаар нуруу, өехий хажуу хэсгүүдээс тогтоно. Зарим шавжуудын хэвлийн төгсгөлд мөчний үлдэгдэл эрхтэн болох гадуур эрхтэн цөөнгүй тохиолдоно. Тухайлбал: өндөг булагч (царцаа, голио, шонхор зөгий), церки (царцаа, жоом), грифельки (жоом, голио) зэргийг нэрлэж болно.
Шавжийн их бие арьсаар бүрхэгдэнэ. Арьс эпидермийн эсийн давхарга буюу гиподерма, кутикулээс бүрэлдэн тогтоно. Кутикула бол гиподермийн эсийн ялгаруулалтын бүтээгдэхүүн мөн. Кутикула химийн найрлагаараа харилцан адилгүй 3 давхрагаас бүрдэн тогтоно. Кутикулын доод давхрага нь үетсэн, уян налархай байна. Энэ давхрагын дээр орших хоёрдогч (дунд) давхрага босоо үетэй, хатуу бат бэх шинж чанартай. Кутикулын хамгийн дээд гуравдагч давхрага маш нимгэн, хальслаг, тослог бүтэцтэй тул биеийн чийгийг гадагш, усыг дотогш багаар нэвтрүүлнэ. Кутикулын давхрагын гадаргуу тэгш ба ирмэгтсэн, төвийсөн, ховилтсон, хонхойсон, цэглэгдсэн гэх мэтийн хэлбэрээр гүдгэр юмуу хотгор байж болно. Шавжийн арьсан бүрхүүлийн гадаргууд үе хайрс байдаг. Эдгээр нь гиподермийн эсүүдийн томорсны үр дүнд үүсч бий болно.
Шавжийн өнгө зүс кутикула ба гиподермийн давхрагад орших будагч бодис пегментээс хамаарна. Гялалзсан өнгө түүний туяа нь кутикулын бүтцээс болж гэрлийг хугалах ба цацруулах чадвартай шууд холбоотой. Арьсан бүрхүүлд арьсны гиподермийн дүрс хувирсан эсүүд болох булчирхайнууд хамаарагдана.
Булчирхайнууд нэг ба олон эсээс тогтоно. Нэг эст булчирхай гиподермийн эсүүдийн хооронд оршино. Олон эст булчирхай уутлаг буюу хоолой хэлбэрээр биеийн хөндийд оршиж ялгаруулах сувгийн тусламжтайгаар арьсны гадаргууд нээгдэнэ. Шавжид тосыг ялгаруулах тосны булчирхай, үнэрт бодисыг ялгаруулагч үнэрт булчирхай, хорт булчирхай байхаас гадна зарим шавжийн авгалдайд мяндас ялгаруулагч булчирхай байна. Түүгээр мяндсан гэрийг (кокон) хийнэ.
Шавжтай химийн аргаар тэмцлийг явуулахад арьсан бүрхүүлийн бүтцийн онцлогийг харгалзах хэрэгтэй.
Тосны булчирхайн ялгаруулалтаар бүрхэгдсэн буюу битүү үсээр хучигдсан шавжийн биед шингэн хоруудын нялзалт муу байдаг тул тэдгээрийг хэрэглэх нь сайн үр дүн өгдөггүй. Шавжийн арьс нилээд бодисыг нэвтрүүлдэг боловч хорыг нэвтрүүлэх чанар нь харилцан адилгүй бөгөөд кутикулын давхрагын химийн найрлага болон бүтцээс хамаарагдана. Гадаад үйлчилгээний зарим хорыг хэрэглэхдээ тэдгээр хор шавжийн арьсаар хэрхэн нэвтэрдэг болохыг урьдчилан мэдэх явдал чухал.
Шавжийн булчингийн эд агших чадвартай нарийн урт эсүүдээс тогтоно. Багц булчингуудын тоо маш олон 1,5-2 мянгад хүрнэ. Шавжийн булчинг араг ясны буюу хөдөлгөөний, дотоод эрхтэнүүдийн булчин гэж ангилан үздэг. Хөдөлгөөний булчингууд их бие түүний дагууруудын арьсны дотоод хананд бэхлэгдэнэ. Дотоод эрхтэний булчин, зүрхний ханыг үүсгэх ба гэдэс болон бусад эрхтэнүүдийн тогтоцонд оролцож, тэдгээрийн хөдөлгөөн, үйл ажиллагааг нөхцөлдүүлнэ.
Шавжийн биеийн бараг бүх булчин (гистологийн бүтцээр) тууш судалт булчингууд юм.
Шавжийн хоол боловсруулах систем амны сүвээр эхэлж, хойт сүвээр төгссөн, хоолой хэлбэртэй гэдэсний систем юм. Гэдэс өмнөд, дунд, хойт гэж 3 хэсгээс тогтоно. Гэдэсний өмнөд ба хойд хэсэг дотор талдаа кутикулээр хучигдсан, тэжээл зөвхөн гэдэсний дунд хэсгээр шимэгдэнэ. Шавжийн гэдэсний өмнөд хэсгийг шүлсний булчирхай бүхий амны хөндий, багалзуур, улаан хоолой, гүеэ (улаан хоолойн бүдүүрсэн хэсэг) гэж ангилна. Гүеэ нь хоол тэжээлийг түр агуулах үүрэгтэй. Хатуу тэжээлээр хооллодог шавжийн гүеэний ард булчинт ходоод орших ба энд тэжээл жижиглэгдэнэ.
Дунд гэдэсний дотоод хана олон салбар нугачаастай байх ба гэдэснээс мухар унжлагууд салбарлан гарсан нь шүүс ялгарах, хоол боловсруулах гадаргууг ихэсгэх үүрэгтэй юм. Дунд гэдэсний ханын эсүүд тэжээл боловсруулах фермент ялгаруулна. Энэхүү ферментийн тусламжтайгаар хоол тэжээл бүрмөсөн задарч боловсорно. Хоолыг задлах ферментийн үйлчилгээ хоол тэжээлийн найрлагаас болж шавж бүхэнд харилцан адилгүй байна. Цус сорогчид тэжээлийн найрлага уураг ихтэй тул уургийг задлах фермент ялгаруулна.
Эрвээхийн тэжээлийн (цэцгийн балын) найрлаганд сахар элбэг учир зөвхөн сахарыг задлах фермент ялгаруулах жишээтэй юм.
Тэжээлийн задралаар үүсч, гэдэсний ханаар шимэгдсэн бүтээгдэхүүн эс, эдүүдэд цусаар хүргэгдэж түүнээс шинээр нүүрс-ус, өөх тос, уураг бүрэлдэнэ. Боловсрогдоогүй зүйлс хойд гэдсэнд шилжиж, шулуун гэдсэнд хуримтлагдан аажмаар хойд сүвээр гадагшлах болно. Шавжийн тэжээл олон янз, гол төлөвургамал, амьтны гаралтай тэжээлээр хооллоно.
Шавжийн ялгаруулах эрхтэн нь үндсэндээ мальпигийн судсууд юм. Эдгээр нь дунд ба хойд гэдэсний зааг дээр нээгдсэн нимгэн ханатай (2-200 хүртэлх) судсууд болно. Мальпигийн үзүүрүүд биеийн хөндийн цусанд хөвж байна.
Уургийн задралын бүтээгдэхүүн болох шээсний хүчил цуснаас мальпигийн судасны ханаар шингээгдэж, улмаар хойд гэдсэнд орж өтгөний хамт гадагшилна. Мальпигийн судсуудаас гадна өөхөн бие ялгаруулах үүрэг гүйцэтгэнэ. Задралын бүтээгдэхүүн шээсний хүчил өөхөн биеийн эсүүдэд хуримтлагдана. Мөн шавжийн цусанд амёб маягийн эсүүд ба нефроцит гэдэг бүлэг эсүүд байдаг нь зайлуулах үүрэг гүйцэтгэнэ. Нефроцитууд задралын бүтээгдэхүүнийг жиүээлбэл карбиныг шингээж авна. Харин амёб маягийн эсүүд талстуудыг барьж авдаг. Шавжийн биед орших өөхөн биеийн эдүүд сийрэг бөгөөд трахейн гуурсаар дүүрсэн байна.
Өөхөн бие зайлуулах эрхтний үүрэг гүйцэтгэхээс гадна хоол тэжээлийн бодисын запасыг хадгална. Тэрээр запасын ачаар шавжууд удаан хугацаагаар өлөн байж чадна.
Зарим шавжуудын өөхөн бие гэрэлтэх эрхтэн болдог. Шавжийн гэрэлтэх процесс нервийн системийн зохицуулалтаар гүйцэтгэгдэнэ.
Шавжийн нервийн систем бусад үе хөлтний нервийн системийн адил хэвлийн нервийн гинжилсэн хэлбэртэй байх боловч хөгжлийн дээд түвшинд хүрсэн байна. Төв нервийн систем нь тархи болон хэвлийн нервийн гинжилсэн зангилаануудаас тогтоно. Тархи нь өмнөд-протоцеребрум, дунд- дейтоцеребрум, хойд-тритоцеребрум хэмээх 3 хэсгээс бүтнэ. Тархи гитологийн маш нарийн бүтэцтэй бөгөөд түүний хэсэг тус бүр нервийн ширхэг бүхий хэд хэдэн зангилаануудаас тогтоно. Тархины задлан ялгах чухал төв нь протоцеребрумад орших «мөөгөн хэлбэрийн бие» болно. Энэ учир нийгэмч амьдралтай шавжуудын (шоргоолж, балт зөгий, термит) тархины энэ хэсэг сайн хөгжсөн байна.
Хэвлийн нервийн гинжилсэн зангилаа нь багалзуурын доод зангилаа (түүнээс гарсан нервүүд 3 хос хөл өөд очсон байна) цээжний 3 том зангилаа ба хэвлийн зангилаануудаас тогтоно. Хэвлийн зангилааны тоо харилцан адилгүй. Бүрэн тохиолдолд (жоом, хун хорхой, цохнуудын хөврөлийн хөгжлийн эхэн үед) 11 ширхэг байна. Ихэнх шавжийн хэвлийн гинжилсэн зангилааны тоо гол төлөв 8 байх боловч хөгжингүй шавжуудад түүнээс ч цөөн байна. Зарим шавжид цээж ба хэвлийн нервийн зангилаанууд нийлж зөвхөн цээжний зангилааг үүсгэсэн байх тул хэвлийн хэсэгт, зангилаагүй нервүүд оршино. Шавжид тархинаас симпатик нервүүд гарсан байх нь дотоод эрхтнүүд, булчингуудын үйл ажиллагааг удирдан зохицуулна. Симпатик нервийн системийн үйл ажиллагаа төв нервийн системтэй холбоотой. Нервийн төвүүд биеэ даасан шинжтэй өөр хоорондоо холбоотой байна. Багалзуурын дээрх нервийн зангилаа (тархи) нервийн системийн бүх үйл ажиллагааг зохицуулна.
Үавжийн дотоод эрхтэний үйл ажиллагаанд гормоны шингэний зохицуулалт чухал үүрэг гүйцэтгэх ба түүнийг нервийн систем удирдах тул нерв-шингэний зохицуулалт гэж нэрлэдэг.
Шавжийн мэдрэлийн эрхтэнүүд нилээд нарийн, сайн хөгжлийг олсон олон хэлбэртэй. Энэ нь шавжийн биеийн бүтэц өндөр түвшинд байгаагаар тайлбарлагдана. Шавжууд гадаад орчноос янз бүрийн цочролыг хүлээн авах, хүрэлцэх, амтлах, сонсох, харах эрхтэнүүдтэй. Мэдрэх эрхтэнүүдийн морфолог, үйл ажиллагааны үндсэн нэгж нь сенсиллүүд юм.
Сенсилл бүхэн нэг буюу хэд хэдэн мэдрэх эсээс тогтоно. Тэрхүү мэдрэх эс бүрээс сэжүүр гарч нервийн ширхэгүүдтэй холбогдож мэдрэлийн зах хязгаарын ба төв системд хүрнэ. Хамгийн энгийн сенсилл бол гадны механик цочролыг хүлээн авах сенсилл мөн. Цочролыг хүлээн авах сенсилл нь арьсны кутикульд хөдөлгөөнтэй холбогдсон үс, өргөсүүд болно. Тэдгээр үс, өргөсүүд бүх биеийн ялангуяа сахал, тэмтрүүл, хөл, хэвлийн гадаргуу дээр байрлаж гадаад цочролыг мэдэрнэ. Үнэрийг хүлээн авах сенсиллүүд нь угаажийн тэмтрүүлүүд ба сахлын гадаргуу дээр орших бөгөөд энэ нь үс бүхий арьсны олон тооны дүрс хувирсан эсүүд болно. Эдгээр үсийн эсүүдтэй төвөөс ирсэн нервүүд холбогдож үнэрийн сэрлийг хүлээн авна.
Шавжийн үнэрлэх эрхтэн хоол тэжээлийг олох, дхйснаас зугтах, бие биесээ хайж олоход чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Орооны үед эрэгчин нь эмэгчинээ үнэрээр олно. Эмэгчин шавж үнэрт бодис аттрактаныг ялгаруулдаг. Энэхүү бодисын өчүүхэн хэмжээ (агаарын 1 см³ дахь 1000-ны хэсэг)эрэгчнийг цочруулна.
Амтыг хүлээн авах үс бүхий сенсиллүүд амны эрхтэний дагуурууд ба сарвууны доод талд оршино. Эдгээр сенсиллүүд үнэрлэх сенсиллийн адил бүтэцтэй. Шавжууд гашуун, шорвог, чихэрлэг чанарыг ялгаварлана. Амтлах эрхтэн сайн хөгжсөн байна.
Нилээд шавжууд сээр нуруутан амьтдын сонсох эрхтэний зарим талаар аналог тусгай эрхтэнтэй байх ба тэдгээр нь сонсох эрхтэний үүрэг гүйцэтгэнэ. Үүнд: царцааны хэвлийн 1-р үеийн хажууд нимгэн сарьсаар бүрхмэл дугариг нүх оршино. Энэхүү нүх нь дотогшоо хөндийтэй байх бөгөөд уул хөндийд нервийн төгсгөлтэй (үзүүртэй) холбогдсон мэдрэлийн эс бүхий унжлагууд салбарласан байна. Тэр нь агаарын долгионыг мэдэрнэ.
Голионы өмнөд шилбэн дээр дотогш орсон хөндийтэй ховил хэлбэрийн сонсох эрхтэн оршино. Тэрхүү хөндийн кутикулын нимгэн хальсанд нервийн төгсгөлүүдтэй (үзүүрүүдтэй) холбогдсон мэдрэх эсүүд бэхлэгдэнэ. Тэдгээр эсүүд агаарын долгионыг хүлээн авна. Өөрөөсөө дуу гаргадаг шавжууд сонсголын эрхтэнтэй байна. Дууг эрэгчин, эмэгчин нь бие биесээ эрж олох ба айлгах, биеэ хамгаалахын тулд гаргана. Ер нь шавжууд маш өргөн диапазонтай, ерийн дуунаас (8-10 гц) хэт нам дуу (45000 гц) хүртэлх чимээг хүлээн авдаг. Сонсголын эрхтэн бүхий шавжууд дуу гаргах чадвартай. Нэгэн тохиолдолд далавчны хооронын үрэлтээр дуу гаргах (голиолог таршаа) нөгөө тохиолдолд гуя, далавчны судалтай хавирснаар дуу гарна (царцаа). Энэ мэтчилэн дуу гаргах олон хэлбэр байдаг.
Шавжийн харах эрхтэн нүд нийлмэл (зүймэл) ба энгийн бүтэцтэй. Нийлмэл нүд нь олон жижиг нүдээс (омматидаас) бүтнэ. Нийлмэл нүдний омматидын тоо ширхэг харилцан адилгүй байх нь шавжийн биологийн онцлогоос шалтгаална. Нийлмэл нүдний гадаргуу нь жижиг нүд (омматид) тус бүрийн гадаад хэсэг болох олон тооны дугариг буюу зургаан талт сархиагаас тогтоно.
Омматид тус бүрийн оптикийн аппарат эвэрлэг тунгалаг хэсэг болох хрусталийн конус, гэрлийн туяаг нэвтрүүлэх ба хугалах аппарат рабдум, гэрлийн туяаг хүлээн авах торлог гэсэн 3 хэсгээс тогтоно. Тархинаас ирэх харааны нервийн төгсгөл (үзүүр) гэрлийн туяаг хүлээн авах торлогийн эсүүдтэй холбогдоно. Омматид (нүд) тус бүр туяаг үл цацруулагч пегментийн эсүүдээр бүх талаараа хүрээлэгдсэн байна. Иймд 1 омматидад туссан туяа нөгөө хажуугийн омматидад тусахгүй. Гэтэл зарим шавжийн омматид тус бүр пегментийн эсээр бүх талаараа хүрээлэгдээгүй, зөвхөн хрусталын конусын хажууд пегментийн эсүүд оршино. Иймд 1 омматидад туссан гэрлийн туяа нөгөө хажуугийн омматидын торлогт тусна. Ийнхүү пегментийн эсүүдийн байршлаас болж шавжийн хараа өөр өөр байдаг тул өдрийн ба шөнийн хараатай шавжууд гэж ялгаварлан үздэг. Шавжийн нүд зөвхөн ойрын хараатай байх ба хөдөлж байгаа юмсыг сайн хардаг. Шавжийн нийлмэл нүдний омматид тус бүр юмыг хэсэглэж харахаар харагдаж байгаа биеүд зүйгдэн нэгэн хэлбэрийг олох тул шавжийн (нийлмэл нүдний)харааг зүймэл хараа гэж нэрлэнэ. Шавжийн нийлмэл нүд гэрлийн богино туяаг сайн мэдэрнэ. Гэтэл хүн хэт ягаан туяаг мэдрэхгүй. Бие гүйцсэн шавжинд нийлмэл нүднээс гадна энгийн нүд байна. Ихэвчлэн 2-3 тооны энгийн нүд нийлмэл нүдний хооронд (толгойн хэсэгт) оршино. Энгийн нүд харааны эрхтэн болох бөгөөд гэрлийн хүчийг тодорхойлох чадвартай. Бүрэн хувиралттай шавжийн авгалдайнууд зөвхөн энгийн нүдтэй. Энгийн нүд толгойн хажуугаар 1-8 хос байна. Авгалдайн энгийн нүдний бүтэц бие гүйцсэн шавжийн энгийн нүдний бүтцээс өөр байна.
Шавжийн биеэр нэвтрэн сүлжилдсэн амьсгалын транхейн систем бол амьсгалыг эрхтэн юм. Трахей цээж ба хэвлийн хоёр хажуугаар орших амьсгалын сүвүүд буюу амьсгалууруудаас салбарлана. Амьсгалын сүвийг (амьсгалуурыг) стигма гэж нэрлэнэ. Трахейн эхний хэсэгт бүдүүн трахей байх бөгөөд тэдшээр нь цааш салбарлан нарийсч олон тооны маш жижиг хялгаслаг трахеолуудыг үүсгэж явсаар биеийн эд эсүүдийн дотор нэвтрэн орж төгсөнө. Амьсгалын том трахейнууд өөр хоорондоо тууш ба хөндлөн жижиг трахейгаар холбогдоно. Амьсгалын трахей хөврөлийн эктодермийн давхаргаас үүсэх тул дотоод хана нь кутикулээр бүрхэгдэнэ. Биеийн хоёр хажуугийн трахей тус бүрийн үзүүрт амьсгалын сүвийн (стигмийн) ойролцоо хаах аппарат байна. Хаах аппарат бол амьсгалын сүвийг тойрсон хөшүүргийн систем юм. Хөшүүрэг, булчингийн үйлчилгээгээр ойртон, амьсгалын сүвийн амсрыг шахаж, түүний дотоод хөндийг хаана.
Шавж орчны агаарын тохиромжгүй нөхцөл юмуу хорт хийтэй тулгарвал амьсгалын аппарат (стигма) нь хаагдаж түр зуур ч атугай амьсгал зогсонги байдалд орно. Гэвч түүнийг шавж тэсвэрлэж чадна. Тэрчлэн амьсгалын сүвийн дотор ханаар маш олон үе хялгасууд байх нь агаарын бохирдолтыг (тоосыг) шүүх үүрэг гүйцэтгэнэ.
Трахей дотор талдаа ороомог хэлбэрийн кутикулээр хучигдсан байна. Амьсгалын трахейн ийм ороомог бүтэц, түүнийг юманд дарагдан хавчигдаж хаагдахаас хамгаална. Ийм тохиолдолд ороомог трахейн дотуур хий чөлөөтэй урсах болно. Зарим шавжуудын (царцаа, ялаа) трахейн зарим хэсэгт амьсгалын уут үүсэх бөгөөд тэр нь запас хийг хадгалахад зохилдсон байхын зэрэгцээ нисэлтийн үед биеийн хувийн жинг багасгах үүрэг гүйцэтгэнэ. Хэвлийн булчингуудын агшилтаар биеийн багтаамж багасаж амьсгал гадагшлах ба булчингийн сулралтаар биеийн багтаамж ихсэж амьсгал авна.
Хүчилтөрөгч хий трахейн систем өөд орох ба нүүрсхүчлийн хий ялгаран гарах процесс амьсгалын сүвүүдээр диффузын замаар явагдана. Амьсгалын хөдөлгөөний тоо минутанд 4-200 хүртэл гүйцэтгэгдэх боловч шавжийн хөдөлгөөний үед ихэснэ.
Шавж бодисын солилцооны процессын үр дүнд бараг биеийн жингийн хүнийхтэй адил хэмжээний дулааныг ялгаруулавч шавжийн биеийн хэмжээ бага, кутикулийн бүрхүүлээр дулаан нэвтэрч гэрлийг цацруулах талбай харьцангуй их тул дулааныг түргэн алддаг. Энэ учраас шавжийн биеийн дулаан хүйтэн нь гадаад орчны дулаан хүйтэнтэй шууд порпорциналь байна. Харин нарны илч буюу эсвэл хөдөлгөөний үед булчингийн үйл ажиллагаа ихэссэснээс болж биеийн температур 10-аар нэмэгдэнэ. Усны шавжуудын авгалдай трахейн систем битүү, өөрөөр хэлбэл амьсгалын сүв (стигма) байхгүй. Ийм тохиолдолд тэдгээрийн хийн солилцоо трахаелаг заламгай ачаар явагдана. Тэдгээрийн биеийн хоёр хажуу буюу төгсгөлд маш нимгэн ханатай илтэс маягийн траххейлаг заламгай оршино. Трахейлаг заламгай маш нарийн трахеолуудаар баялаг байна. Түүгээр хийн солилцоо нөхцөлдөнө.
Шавжийн цусны систем, амьсгалын системийг бодвол муу хөгжсөн. Цусны эргэлтийн гол эрхтэн нь нурууг дагасан шувтарга үзүүр нь битүү, бүдүүн судас юм. Энэхүү судасны хойт хэсгийг зүрх гэж нэрлэх ба өмнөт хэсгийг аорт гэнэ. Зүрх цувран тогтсон олон тасалгаатай. Зүрхний тасалгаа тус бүр хоёр хажуу ханандаа нүхтэй байна. Тэрхүү хос нүхийг остий гэж нэрлэнэ. Остий, зүрхний тасалгааны агших үед /систол/ хаагдаж, сулрах үед /диастол/ нээгддэг тул биеийн хөндий дахь цус зүрхэнд остий-сүвээр орж ирнэ. Мөн зүрхний тасалгаа бүрийн хоорондох нүх хойноосоо урагш дэс дараалан нээгдэх үеэр зүрхэн дэх цус нэг тасалгаанаас, нөгөө тасалгаа руу өөд, урагш шахагдан орно. Цус зүрхний тасалгаануудын агшилтаар аортод түлхэгдэн орж, аорт судсаар урагш урсаж, толгойн хэсэгт биеийн хөндийд сул цутгаж, дотоод эрхтэн ба мөчдийг дамжин угааж зүрхэнд ирж остиор эргэж орно. Ийм замаар цусны эргэлт явагдах тул шавжийн цусны эргэлт задгай. Шавжийн зүрхний тасалгаа бүрийн гадна ханын доод талаас өрцөнд татагдсан далавч маягийн булчингууд байна. Иймд зүрхний тасалгаанууд далавч маягийн булчингууд ба өрцийн агшилт, суналтын тусламжаар ажиллана. Зүрхний лугшилтын тоо харилцан адилгүй.
Шавжийн цус өнгөгүй, шаравтар, буюу ногоовтор, заримдаа улаан өнгийн гемолимфийн шингэн ба цусны өнгөгүй эсүүд-гемоцитуудаас бүрэлдэн тогтоно. Тэжээлийн бодис гемолимфад орж бүх бие махбодийн эс, эдүүдэд тарна. Цусны эсүүд-гемоцитууд ба фагоцитууд цусанд нэвтрэн орсон хорт бодисууд болон нянгуудаас хамгаалах үүрэг гүйцэтгэнэ.
Шавж саланги бэлэгтэй бэлгийн үржлээр үрждэг.
Өндөгний хос булчирхай, өндөг дамжуулагч, хос хоолой, өндөг гаргах хос биш ерөнхий хоолой, түүнд нээгдсэн үр хүлээн авагч, дагуур булчирхай зэргээс бүтнэ. Зарим шавжийн эмэгчний бэлгийн гадаад сүвийн амсарт өндөг булагч байдаг.
Өндөгний булчирхай өндөгний хоолойнуудаас тогтох бөгөөд тэдгээрийн тоо хэд аравд хүрнэ. Хоолойн дээд нарийссан хэсэг бэлгийн олон тооны өндгөн эсүүдийг агуулсан байх ба түүнээс аажимдаа өндөг боловсорч хөгжинө. Үр хүлээн авагч тусгай булчирхайтай байх бөгөөд түүний ялгаралт үр хүлээн авагчид орж, эвцэлдсэний дараах эр үрийн эсүүдийн хадгалах чадварыг нэмэгдүүлнэ.
Эмэгчний бэлгийн дагуур булчирхай өндөгүүдийг хооронд нь наалдуулах, эсвэл юманд наалдаж бэхлэгдэхэд зориулагдсан наалдамхай бодисыг ялгаруулах үүрэгтэй.
Үрийн хос булчирхай/төмс/, үр дамжуулагч хос хоолой, үр шахах хос биш суваг, дагуур булчирхайнууд ба гадаад бэлэг эрхтэнээс бүтнэ. Үрийн булчирхай хоолойнуудаас тогтох бөгөөд бөөрөнхий буюу гонзгой хэлбэртэй байна. Тэрхүү хоолойн дотор эр бэлгийн эсүүд хөгжлөө олно. Эр бэлгийн эсүүд маш жижиг хэмжээтэй, хөдөлгөөнтэй эсүүд байдаг. Эрэгчний бэлгийн дагуур булчирхайн суваг үр дамжуулагч хоолойд нээгдэнэ. Тэрхүү дагуур булчирхайгаас ялгарах шингэн, бэлгийн эр эсийг хамгаалах бүрхүүл-сперматофорыг үүсгэнэ. Сперматофор, үр дамжуулагч хоолойгоор гадагш гарна.
Эрэгчин, эмэгчин шавжийн эвцэлдэх үед сперматофор, эмэгчний өндөг дамжуулах хос биш ерөнхий хоолой буюу эсвэл эвцэлдэх уутанд орно. Энд сперматофорын хана уусан эр бэлгийн эсүүд-сперми үр хүлээн авагчид орох болно. Энэ үед өндөг дамжуулагч хос ба хос биш сувгаар өндөг өнхрөн ирэх зуур, эр бэлгийн эс үр хүлээн авагчаас гарч өндгөнд нэвтрэн орж үр тогтоно. Үр тогтсон өндгөн эс тэжээлийн бодис баялагтай байх бөгөөд гадуураа хорион гэж нэрлэгдэх бүрхүүлээр бүрхэгдэнэ. Өндөгний хэлбэр ба хэмжээ янз бүр байдаг боловч тодорхой зүйлийн шавж тус бүрд тодорхой хэлбэртэй байдаг. Өндөгний хэлбэрээр шавжийн зүйлийг тодорхойлон мэдэж болно.
Шавж маш олон өндөг төрүүлнэ. Жишээлбэл: хатан, балт зөгий 1.5 сая, халуун орны шоргоолж-термит хоногт 30000, эрвээхэй 1.5-2 мянга өндөг төрүүлнэ.
Олонхи шавжийг гаднаас харахад эрэгчин, эмэгчин нь эрс ялгагддаг. Эрэгчин, эмэгчний ийнхүү ялгагдах шинжүүдийг бэлгийн диморфизм гэж нэрлэнэ.
Шавжийн хөгжилт: Шавжийн хөгжилтийг үр хөврөлийн ба үр хөврөлийн дараахь гэж хоёр үе шат болгон үздэг. Үр хөврөлийн хөгжилт нь үр тогтсон өндгөн эсийн хөгжилт юм. Үр тогтсон, өндгөн эс гол төлөв зууван хэлбэртэй, тэжээлийн бодис шар уургаар баялаг байна. Шар уураг өндгөн эсийн төв хэсэгт оршино. Энэ учир үр тогтсон өндгөн эс гадаргуугийн хэлбэрээр хуваагдаж цаашид үр хөврөлийн хөгжилт явагдана.
Үр хөврөлийн дараах хөгжилт, өндөгнөөс өт буюу амьд зулзага төрж гарахаас эхлэн явагдана. Шавжийн үр хөврөлийн дараах хөгжлийн онцлог нь хувиралт юм.
Шавжийн бүдүүлэг хэлбэрүүдийн өсөлт, хөгжилт онцын хувиралт үгүй явагддаг. Залуу биеүүд эх организмтайгаа маш төсөөтэй байдаг. Ийм учраас тэдгээрийн хөгжлийг шууд хөгжилт гэнэ.
Дээд хөгжилтэй далавчит шавжуудын хөгжилт өөрөөр явагддаг тул тэдгээрийг бүрэн биш ба бүрэн хувиралттай шавжууд гэж ангилна.
Бүрэн биш хувиралттай өндөг, авгалдай, бие гүйцсэн гэж гурван шатыг дамжин хөгжинө. Ийм шавжийн авгалдай, бие гүйцсэн шавжтайгаа гадаад байдлаараа төсөөтэй. Харин биеийн хэмжээ бага, далавчны хөгжил сул дорой, сахлын үе цөөн зэрэг зарим шинжээр ялгаварлагдана.
Бүрэн биш хувиралттай шавжуудад шулуун далавчтан, жоом, бясаа, соно, мөхөөлжүүд хамаарагдана.
Бүрэн хувиралттай шавжууд өндөг, авгалдай, хүүхэлдэй, бие гүйцсэн гэсэн 4 үе шатыг дамжин хөгжинө.
Өндөгнөөс амны эрхтэн бүхий өт хэлбэртэй авгалдай төрөн гарч, цаашдаа хэд дахин гуужиж өсч, томорсоор хүүхэлдэй болно. Хүүхэлдэй хөдөлгөөнүй. Хүүхэлдэйнээс бүрэн боловсорсон, бие гүйцсэн шавж гарна. Бүрэн хувиралттай шавжуудад эрвээхэй, цохнууд, ялаа, сарьсан далавчтанууд хамаарагдана.
Бүрэн хувиралттай шавжийн авгайлдайнууд янз бүр байх боловч гурван үндсэн хэлбэрт хуваан үзэж болно. Үүнд:
1. анхдагч шавжийн хэлбэртэй авгалдай;
2. хорхой хэлбэртэй авгалдай;
3. хүрэнцэр маягийн авгалдай.
Анхдагч хэлбэртэй авгалдай цээжиндээ урт 3 хос урт хөлтэй, уртавтар гонзгой хэлбэртэй, амны эрхтэн сайн хөгжсөн, угаажууд нь урагш чиглэсэн, шаламгай хөдөлгөөнтэй байна.
Амьтнаар хооллодог шавж, шүр цох, жийгнүүр цох зэргийн авгалдай ийм хэлбэртэй байна. Хорхой хэлбэртэй авгалдайн бие сунгагдсан өт хэлбэртэй байдгаараа онцлог. Ихэнх цохын өт хэлбэрийн авгалдай цээжний гурван хос хөлтэй байдаг. Гэхдээ шөвгөр хошуут цох, холтосч цохын ба зарим ямаан цохнуудын авгалдайд цээжний гурван хос хөл байдаггүй. Ялааны авгалдайд толгой ба хөлүүд тод үзэгддэггүй. Хүрэнцэр маягийн авгалдай хорхой хэлбэрийн биетэй толгойн хэсэг тод үзэгдэнэ. Харин цээжийн гурван хос хөлөөс гадна хэвлийдээ 2-5 хос хөлүүдтэй. Эрвээхэйн авгалдайг хүрэнцэр гэж нэрлэх ба хяргын авгалдайг эрвээхэйн хүрэнцэртэй төстэй боловч толгойн хэлбэр, хөлний тоогоор өөр байдаг.
Шавжийн хүүхэлдэйнүүд олон янз. Гадаад байдлаар нь тэдгээрийг гурван хэлбэрт хувааж үздэг.
1. Задгай хэлбэртэй, ийм хэлбэртэй гадуураа бүрхүүлгүй. Иймээс биеийн гадаад эрхтнүүд:сахал, хөл далавчны эх-үүсвэрүүд тод харагдана. Тухайлбал, цохнууд ба сарьсан далавчтны хүүхэлдэйнүүдийг нэрлэж болно.
2. Бүрхүүлт хүүхэлдэй. Энэ нь гадуураа тусгай бүрхүүлтэй байх тул бие нь төдий л харагдахгүй. Үүнд: элдэв эрвээхэйн хүүхэлдэйнүүд хамаарагдана.
3. Хуурамч дугтуй доторхи хүүхэлдэй буюу путари. Энэ нь торх хэлбэртэй байна. Торх хэлбэрийн дугтуй нь авгалдайн хамгийн сүүлчийн гуужилтийн хаягдаагүй арьс юм. Ийм учраас хуурамч дугтуй гэж нэрлэжээ. Тухайлбал: ялааны хүүхэлдэйнүүд юм. Шавжууд авгалдайн шатандаа ховдог хооллож, түргэн өсч томордог тул ихэнх шавжууд гол төлөв авгалдайн үедээ ихээхэн хөнөөл учруулна.
Биеийн хэмжээ өсч томрохын хамт кутикул бүрхүүлээ хаяж гуужсаны үндсэнд авгалдайн өсөлт явагдана. Авгалдай өөрийн хөгжлийн хугацаанд нилээд хэд дахин гуужна. Ихэвчлэн 4-5 гуужна. Гуужилтын хоорондох үеийг өсөлт гэж нэрлэнэ.
Анхны өсөлт нь өндөгнөөс авгалдай гарч, эхний гуужилтыг хүрэх үе юм. Хоёр дахь өсөлт нь анхны ба хоёрдугаар гуужилтын хоорондох үеийг эзэлнэ. Хэвийн нөхцөлд ихэнх шавжийн өсөлт ба гуужилтын тоо адил байна.
Зарим шавжийн авгалдайнууд хүүхэлдэйн шатанд хувирахын өмнө мяндаслаг дугтуйг нэхэж түүн дотроо хүүхэлдэй болон хувирна. Дугтуйг зөвхөн мяндаслаг шүлсний булчирхайтай авгалдайнууд нэхнэ. Тэрхүү булчирхайн ялгаруулалт доод уруул дээр орших нарийхан хос сүвээр гармагц агаарын нөлөөнд түргэн царцана.
Олонхи шавжийн авгалдай өөрийн биеэр хөрсийг дарж хонхойлон газарт орох бөгөөд зарим нөхцөлд шүлс ба ялгадасны зүйлээр тор хийж өлгийдэгдэнэ. Тэрхүү торон бүрхүүл нь хөрсөн дэх чийг ба химийн хорт бодисын нөлөөнөөс хүүхэлдэйн биеийг хамгаална. Шавжийн хүүхэлдэйн шатанд авгалдайн бие махбодь өөрчлөгдөн бие гүйцсэн шавжийн хэлбэр дүрсийг олох процесс явагдана.
Хүүхэлдэй хөдөлгөөнгүй боловч, харин түүний бүрхүүлийн доторх авгалдайн зарим эрхтний эдүүдийг эвдэх, ирээдүйд бие гүйцэх шавжийн эрхтнүүдийг бүтээх процесс явагдана.
Шавж бүхэн үр тогтож өндөглөн үрждэг байсан боловч зарим үед үр тогтоогүй өндгөөр үржих явдал үзэгддэг. Үүнийг охин үржил буюу пөртеногенез үржил гэнэ. Сарьсан далавчтаны багаас шонхор зөгий ба хярга охин үржлээр үрждэг. Ургамалын бөөс зэрэг зарим шавжийн партеногенез үржил бэлгийн үржилээр үржих явдалтай ямагт ээлжлэн явагдана. Өөрөөр хэлбэл нэг үед партеногенез үржлээр үржих нөгөө үе бэлгийн үржлээр үрждэг юм.
Бие гүйцсэн шавжийн (имагийн) бэлэг боловсролт дутуу буюу гүйцэт боловсролтойгоор хүүхэлдэйнээс гарна. Бэлэг боловсролт нь гүйцэт хөгжсөн шавж хүүхэлдэйнээс гармагц шууд эвцэлдээнд орж өндөг төрүүлэх чадвартай байна. Ийм шавж хоол тэжээл хэрэглэхгүй. Тэдгээрийн амны эрхтэн зөвхөн үлдэгдэл төдий байна. бэлэг боловсролт дутуу хөгжилтэйгээр хүүхэлдэйнээс гарсан шавж нэлээд хугацаанд хооллосны дараа бэлэг эрхтэн нь боловсорно. Хөгжлийн бие гүйцэлтийн шатандаа хооллохыг нэмэлт тэжээл гэж нэрлэжээ. Нэмэлт тэжээлийн үед шавж нэлээд идэмхий байх учир аж ахуйд хөнөөл учруулах нь их байх болно. Ихэнх шавж бэлэг боловсролтын үед шавжийн ороо орж үй олноор нисэж эрэгчин нь эмэгчинээ эрж түүнтэй эвцэлдэнэ. Луувангийн шөвгөр хушуут зэрэг зарим шавж бэлэг боловсролтыг хүртэл нисэхгүй. Бэлэг боловсорч бие гүйцсэн шавж гуужихгүй ба өсч томрохгүй. Шавжийн өсөлт зөвхөн авгалдайн шатанд явагдана.
Өндөгнөөс бие гүйцсэн шавж (имаго) хүртэл өсөн хөгжиж дахин өндөг төрүүлэх хүртэлх хугацааг шавжийн генераци (үе удам) гэж нэрлэнэ. Генерацийн явагдах хугацаа жилийн генерацийн тоо, шавж бүрд харилцан адилгүй байна. Зарим шавжийн (царцаа, голио гэх мэт) генераци жилд ганцхан удаа явагддаг байхад инздэх цох мэт зарим шавжийнх олон жил үргэлжилж генерацитай гэж хуваана. Гэтэл ургамлын бөөс нугын бор эрвээхий зэрэг зарим шавжууд жилд хэд хэдэн үе удам өгдөг тул олон дахилтад генераци гэж нэрлэнэ. Тухайлбал ургамлын бөөс нэг вегататив үеийн туршид 10 хүртэл ба түүнэс илүү удмыг (генерацийг) өгнө. Дрозофиль ялаа мөн олон дахилтат генераци бүхий шавж юм.
Шавжийн ангилалд амны бүтэц, далавчны бүтэц, хөгжлийн хувиралт зэргийг голчлон анхаарч шавжийн ангийг салбар анги, багууд болгож хуваана. Үүнд: анхны, далавчгүй доод шавжууд ба далавчит дээд шавжийн салбар анги юм. Үүнээс 20 багийн төлөөлөгчид манай оронд одоогоор мэдэгдэж байна.
Жижиг биетэй /0.3-0.5 мм/ бүдүүлэг бүтэцтэй шавжууд юм. Хэзээ ч далавчтай байгаагүй. Хэвлийн хойд хэсгийн зарим үеүд дээр мөчдийн үлдэгдэл дагуур байдаг. Ихэнх шавжны дээд угаажийн үзүүр ил, тод үзэгдэнэ. Нийлмэл нүд байхгүй. Ихэнхдээ газрын хөрсөнд буюу ургамлын үлдэгдэл дор нуугдаж амьдарна. Хөл сүүлтний зарим нь хөдөө аж ахуйн ургамалд хөнөөл учруулдаг. Доод шавжууд газрын хөрсөнд амьдарч амьтан, ургамлын органик-ялзмагаар хооллодог учраас байгаль дахь бодисын эргэлтэд чухал нөлөө үзүүлж, хөрсний үржил шимийг дээшлүүлэх ач холбогдолтой. Энэхүү салбар ангид протура буюу сахалгүйтэн, хөл сүүлтэн, салан сүүлтэн, өргөс сүүлтэн гэдэг 4 баг хамаарагдана.
Энэ салбар ангид шавжийн зонхилох хэсэг багтана. Биеийн бүтэц, байгуулалт сайтай, амьдралын янз бүрийн нөхцөлд амьдардаг тул маш олон хэлбэр дүрстэй, цөм далавчтай. Ихэнх зүйлүүд хоёр хос далавчтай байдаг боловч зарим нь нэг хос далавчтай байна. Гол төлөв ниснэ. Далавчтай боловч нисдэггүй шавжууд бий. Бөөс, нохой бөөс зэрэг шавжууд далавчтай шавжуудын тоонд багтдаг.
Далавчит шавжуудыг эртний далавчтан ба шинэ далалвчтан гэж хоёр бүлэг болгон үзнэ. Эртний далавчит шавжууд геологийн хөгжлийн чулуун нүүрсний үед соно үлдэж хоцорчээ. Шинэ далавчтаны бүлэгт багтах шавжууд далавчаа эвхэх, тэнийлгэх тусгай булчингуудтай болсон байна. Далавчит дээд шавжийн салбар ангийг дотор нь ангилан хувааж үздэг.
Ephemeroptera. Бие нь нарийхан урт, торон далавчтай. Далавч нь булбарай, хойд далавч урдахаасаа жижиг буюу байхгүй болсон. Амны эрхтэн хөгжөөгүй, бие гүйцсэн шавж хооллохгүй. Хэвлийн төгсгөлд 2-3 урт нарийхан ‹сүүл› байна. Тэр нь нисэхэд биеийг залж өгнө. Бүрэн биш хувиралттай. Авгалдай нь усанд амьдарна. Трахейн заламгайнуудтай байдаг. 1-3 жил насална. Энэ хугацаандаа 20-25 удаа гуужна. Авгалдайн сүүлчийн гуужилтаас далавчтай, бэлэг боловсроогүй шавжууд нисч гарна. Тэдгээрийг субимаго гэж нэрлэнэ.
Odonata. Биеэр урт. Толгойн хэсэгт том зүймэл нүд байна. Хоёр хос ижил том, торлог судалтай далавчтай. Соно махчин амьдралтай. Нисэх зуур хөх түрүү, шумуул зэргийг барьж иддэгээрээ ашигтай. Намар соно олшроход хөх түрүү эрс цөөрдөг. Авгалдай нь усанд амьдарч, усны жижиг амьтдаар хооллоно. Авгалдайг загас иддэг учир загас үржүүлгэнд ач холбогдолтой. 4500 гаруй зүйл мэдэгдэж байна. Манай оронд сонын 2 дэд баг 11 овог 28 төрөл 78 зүйлийн соно тэмдэглэгджээ.
Blattoptera — бие нь хавтгай, утсан сахалтай. Өмнөд далавч хатуу, хойд далавч зөөлөн, тэр нь хатуу далавчны дор эвхэгдэнэ. Эмэгчин жоом заримдаа далавчгүй байдаг. Хэвлийн төгсгөлд дүрс хувирсан мөч-хос церки байна. Амны эрхтэн нь мэрэхэд зохилдсон. Элдэв идэштэн шавж.
Өдөр хөрсний ан завсар, юм дор нуугдаж шөнө гарч явна. Шар жоом, хар жоом хүний орон сууцанд элдэв зүйлийг бохирдуулахаас гадна паразит хорхойнуудын өндөг, өвчний элдэв нянг тараадаг. 3600 орчим зүйлийн жоом бий.
Манай орны говийн бүсэнд хээрийн жоом гуу жалга болон мэрэгчдийн нүхэнд, түүнийг хөмрөг гэж нэрлэдэг.
Mantoptera — урд мөчөөрөө жижиг амьтдыг шүүрэн барьж хооллодог махчин шавж. Ургамал дээр урд мөчөөрөө дээш өргөн залбирч буй маягаар суудаг тул мөргөлж гэж нэрлэгджээ. Толгой нь маш хөдөлгөөнтэй, шалмаг, далавч нь шугаман навч хэлбэртэй, 2000 орчим зүйлийн мөргөлжөөс манай оронд 9 зүйл тэмдэглэгджээ.
Orthoptera — амны эрхтэн мэрэхэд зохилдсон. Өмнөд далавч нь нарийвтар, зузаан арьслаг боловч тод судалтай. Суух үедээ өмнөд далавчны дороо хойд далавчаа эвхэж далдлан хучна. Хойт хос далавч нь том, нимгэн сарьслаг бүтэцтэй. Гэвч энэ багийн зарим зүйлүүд далавчгүй буюу сул хөгжилтэй далавчтай байдаг. Хойт хөлний шилбэ урт нарийхан, гуя нь бүдүүн булчинлаг болсон нь үсрэхэд зохилджээ. Шулуун далавчтаны багт царцаа, голио, гүрэлзгэнэ, ‹хүн хорхой› зэрэг овгийн шавжууд багтана.
Царцаа амьдралын байдлаар сүрэг ба сүрэг биш гэж ялгагдана. Сүрэглэдгийг царцаахай, сүрэглэдэггүйг царцаа гэж ялган нэрлэх нь зохимжтой. Манай оронд царцаахайн зүйл маш цөөн, бараг байхгүй. Харин олон зүйлийн царцаа амьдардаг. Манай оронд 130 гаруй зүйлийн царцаа амьдардагийн 30 орчим зүйл нь хадлан бэлчээр, үр тарианы ургамлуудын үндсэн хортон болно. Тэдгээрийн дотроос Сибирийн царцаа, тоонолжит царцаа, бараан далавчит царцаа, цагаан сугат царцаа зэргийг онцлон нэрлэж болно. Харин Азийн, цөлийн царцаахай сүрэглэн нисэх замдаа дундад Ази, Бага Ази, Африкийн орнуудад ихээхэн хөнөөл учруулдаг. Манай орноос 20 гаруй зүйлийн голио тэмдэглэгджээ. Олонхи нь хадлан бэлчээрийн ургамлыг идэж сүйтгэхээс гадна элдэв шавж, хорхой, царцааг барьж иддэг. Олон зүйлийн голионы дотроос ногоон голио, ойт хээр, монгол саарал голио, нуруу өргөст голио, ойт хээр, цөл хээрийн бүсээр өргөн дэлгэр тархаж хадлан бэлчээрт хөнөөл учруулна.
Манай оронд 3 зүйлийн гүрэлзгэнэ, өрөөсгөл хануур хүн хорхой, говийн баянбүрд, марц бүхий элсэнцэр хөрсөнд амьдарч ургамалд хөнөөл учруулна. Манай дэлхий дээр шулуун далавчтаны 20000 орчим зүйл амьдардаг болох нь мэдэгдэж байна.
Homoptera — энэ багт олон хэлбэрийн жижиг, том хэмжээний, хатгаж- сорох урт хошуутай шавжууд хамаарагдана. Далавч нь сарьслаг, өмнөд далавч нь нягт арьслаг, хойтох нь хэмжээгээр жижиг буюу заримд нь байхгүй байж болно. Ер далавчгүй зүйлүүд ч олон байдаг. Ихэнх нь хөдөө аж ахуйн таримал ургамлуудад хөнөөл учруулна. Ургамлын бөөс жижигхэн биетэй, нэг дор олноороо цугларан амьдарч ургамлын шүүсийг сорж хооллоно. Жигд далавчтаны багт ургамлын бөөсөөс гадна нөмрөг, бүүрэг, цагаан далавчтан, бамбайт гэдэг доод багийн шавжууд багтана. Эдгээрээс манай оронд зургаан цэгт нөмрөг, судалт нөмрөг, алимын ногоон бөөс, вандуйн бөөс, үет ургамлын бөөс зэрэг олон зүйлүүд ургамлын эрхтнүүдийн шүүсийг сорж ургацын хэмжээг эрс багасгана. Жигд далавчтаны багийн 30000 гаруй зүйлүүд байдаг.
Hemiptera- Хоёр хос далавчтай боловч өмнөд далавчны угийн хэсэг хатуу, арьслаг, гадна талаасаа зузаан хитинээр хучигдсан байхад үзүүрийн хэсэг нь сарьсархаг нимгэн бүтэцтэй байна. Иймээс хагас дутуу далавчтан гэж нэрлэгджээ.
Anaplura — далавч байхгүй, амны эрхтэн нь хатгаж сороход зохилдсон. Сүүгээр бойжигч амьтдын эктопаразитууд болно. Хүний биед толгойн бөөс, хувцасны бөөс, намилзгана тохиолдоно. Бөөсний тиф ба бусад халдварт өвчнийг тараана, 300 орчим зүйлүүд бий.
Латин нэршил нь Holometabola.
Coleoptera — Өмнөд дээд хос далавч нь хатуу хитнээр бүрхэгдсэн байх учир хатуу далавчтан гэж нэрлэжээ. Хоёрдогч хос далавч нь нисдэг цохуудад нимгэн сарьслаг байна. Харин нисдэггүй цохын хойд нимгэн далавч үлдэгдэл төдий ба бүрмөсөн байхгүй байдаг. Цохын амны эрхтэн мэрэхэд зохилдсон. Амьтнаар хооллогч, ургамал идэштэн, ялзмаг идэштэн, элдэв идэштэн гэж ялгарварлан үздэг. Ашигтай ба хөнөөлтэй цохууд маш олон.
Neuroptera — хальсархаг, тунгалаг торлог судал бүхий хоёр хос далавчтай шавж. Мэрэх амны эрхтэнтэй.Ихэнх нь амьтнаар хооллоно. Хортон шавжаар хооллодог тул ашигтай. Тухайлбал алтан нүдэн, шоргоолжийн арслан зэрэг манай оронд өргөн тархсан юм.
Trichoptera — хоёр хос далавчтай, далавч нь үсээр бүрхмэл, хойд далавч нь урдахаасаа том. Дээд угааж үлдэгдэл төдий, харин доод угааж нь богинохон хошууг үүсгэнэ. Авгалдай усанд амьдарна. Гурван хос хөлтэй, түүний биед шүүслэг булчирхай байна. Авгалдайн ихэнх нь тусгай гэр дотор амьдарна. Элс, хайрга, дун, өвс, ургамлын хэсгийг биедээ наалдуулан гаднах гэр бүрээсээ хийнэ. Ийм учраас хоовгон гэж нэрлэнэ. Олонх авгалдайнууд хүчилтөрөгчөөр элбэг, хүйтэн устай, урсгал сайтан уулын гол горхинд амьдарна. Загасны үндсэн хоол тэжээл болдог учраас загас үржүүлгэнд ач холбогдолтой. Энэ багт 3000 гаруй зүйлүүд хамаарагдахаас манай оронд 80 гаруй зүйл мэдэгдэж байна.
Lepidoptera — хоёр хос далавчтай далавч нь хайрсаар бүрхэгдсэн тул ийнхүү нэрлэжээ. Амны эрхтэн нь цэцгийн бал, тоосыг сороход зохилдсон хошуу болж хувирсан байх нь ороомог маягаар эвхэгдсэн байна. Зарим зүйлийн хайрсан далавчтан хошуугүй болсон бие гүйцсэн үедээ хооллодоггүйд оршино. Хайрсан далавчтны багийг доод буюу ижил далавчтан, дээд буюу ижил биш далавчтаны салбар багт хуваана.
Манай ойд Сибирийн хүр эрвээхэй, якобсоны төөлүүр, нарсны төөлүүр зэрэг эрвээхэйн хүрэнцрүүд шинс, нарсны шилмүүсийг идэж ихээхэн хөнөөл учруулдаг. Мөн долоогоны цагаан эрвээхэй, өрөөсгөл хүр эрвээхэй, үнэрт коссус зэрэг эрвээхэйн хүрэнцрүүд навчит ой, үр жимсний модны навчийг идэж сүйтгэнэ.
Hymenoptera — хоёр хос сарьсархаг бүтэц бүхий далавчтай шавж. Өмнөд далавч нь хойд далавчаасаа том, урт байна. Ихэвчлэн амны мэрэх эрхтэнтэй боловч зарим нь долоох, хатгаж сорох бүтэцтэй байдаг. Сарьсан далавчтаны эмэгчин нь өндөг булагч, хатгууртай байна. Цээж ба хэвлийн залгалт олон янз болж суумгай иширхэг өлгөмөл хэлбэрийн хэвлийг үүсгэнэ. Ер нь энэ багт маш олон зүйл 150000 гаруй багтах бөгөөд бүтцийн талаар олон янз юм. Сарьсан далавчтаны зөн билэг буюу инстинкт мөш нарийн Инстинкт нь нийгмээр амьдарлаг зөгий, шоргоолж, термит зэрэг шавжуудад тод мэдэгддэг. Ихэнх сарьсан далавчтаны авгалдай хөл байхгүй толгой нь хөгжлөөр дорой нүдгүй байдаг боловч зарим зүйлийн хяргын авгалдай хэвлийдээ 6-8 хос хөлтэй эрвээхийн хүрэнцэртэй төсөөтэй байдаг тул хуурамч хүрэнцэр гэж нэрлэжээ. Сарьсан далавчтан аж ахуйн ихээхэн ач холбогдолтой юм. Балт зөгий Apis mellifera L энэ багт хамрагдана. Балт зөгийг үржүүлэн өсгөж амтат бал эмийн бодисуудыг авч ашиглана. Шоргоолж Fomicoidae энэ багт орно. Ихэнх шоргоолж ургамалын ялангуяа ойн хортон шавжаар хооллодог тул ашигтай. Манай орноос 10 гаруй зүйлийн шоргоолж мэдэгдэж байна.
Хөдөө аж ахуйн таримал ургамлын хортон шавжийн өндөг авгалдай хүүхэлдэй зэрэгт өөрийн өндгийг гаргаж парзитлан амьдардаг шонхор зөгий ( Aphelinus, Apanteles) мэтийн төрөл ихээхэн ашигтай. Сарьсан далавчтаны багийн хальцидийн овогт трихограмм (Trichogramma evanesvens), пимпла (Pimpla examinatora), апонтелес (Apantoles glomeratus) зэрэг празит амьдралтай сарьсан далавчтан олон. Тэдгээрийг ой ба хөдөө аж ахуйн ургамлын хортон шавжтай биологийн аргаар тэмцэхэд өргөн ашиглана. Энэ багт ургамалд хөнөөл учруулах зүйлүүд ч цөөнгүй.
Модлог ба жимсний ургамалаар хооллогч монголын эврэн сүүлт (Paurus mongolicum), нарсны хярга бургасны бариулын хярга (Haplocampa testudinea), хүнсний ногооны хортон рапсийн хярга (Athalia) зэрэг олон зүйл манай орноос илэрч бүртгэгдсэн болно.
Aphaniptera — далавчгүй хатгаж сорох амны эрхтэнцэртэй хөл нь шсрэхэд зохилдсон. Нийлмэл нүд байхгүй. Бие нь хоёр хажуугаасаа хавчигдсан байна. Авгалдай нь амьтны гаралтай органик бодисын ялзмагаар хооллодог учир мэрэх амны эрхтэнтэй байна. Нохой бөөс сүүгээр бойжигч амьтад ба шуувууны биеийн цус сорж амьдарна. Хүнд, хүний нохой бөөснөөс (Pulex irritans) гадна нохойн, муурын, тарваганы, зурмын гэх мэт нохой бөөс амьдрах чадвартай тул элдэв тахал өвчнийг тараана. Нохойн бөөсний багт 1000 гаруй зүйл багтаана. Манай орноос 80 гаруй зүйлинй нохойн бөөс элдэв мэрэгчид бас жигүүртнээс бүртгэгдсэн байна.
Diptera. Хамгийн дээд зэргийн бүтэцтэй шавж юм. Хос далавчтаны өмнөд хос далавч сарьсдыг тунгалаг өнгөтэй байна. Хос далавч нь үлдэгдэл төдийн хоцорч дууны эрхтэн дүнгэнүүр болж хувирсан байна. амны эрхтэн нь хатгаж сорох буюу долооход зориулагдсан. Хос далавчтаны багийг сахлын бүтцээр урт сахалтай (Nematocera) ба богино сахалтай (Brachecera) салбар болгон үздэг. Урт сахалт хос далавчтаны салбар багт: шумуул, дэлэнч, моксит, тэмээлзгэнэ, жинжин (хирономид) ялаа, урын ялаанууд (галли) зэрэг хамрагдана. Богино сахалт хос далавчтаны салбар багт: хөхтрүү, хар ялаа, гуур, тахина, ктрыр ба цус ёорогчид зэрэг олон ялаанууд багтана. Авгалдай (өт нь хөл байхгүй хааяа толгой нь үл мэдэгдэнэ ялааны өт) Хүүхэлдэй нь чөлөөтэй буюу торхон хэлбэртэй байна. Амьтан буюу ургамал идэштэн болно. Гэвч цус сорогчид (дэлэнч шуумуул, хөхтрүү, цеце ялаа зэрэг) олон. Нэлээд хэлбэрийн шумуул дэлэнчийн авгалдайнууд усанд амьдарна. Зарим зүйлийн ялааны өт ялзарсан органик бодисоор хооллож хөгжинө. Нэлээд хос далавчтаны (гуур, тахина ялаа зэрэг) өтнүүд празит амьдралтай байдаг. Хос далавчтанууд байгаль ба аж ахуйд үзүүлэх ач холбогдлоор асар их болно. Мөн хор холбогдлоор ч байгагүй. Олон хэлбэрүүд ургамалд, ялангуяа хөдөө аж ахуйн таримал ургамалд хөнөөл учруулна.
Гуурын ялаанууд мал аж ахуйд асар их хохирол учруулдаг. Тэд том биетэй, үсэрхэг ялаанууд юм. Адуу, үхэр бог малын бие дээр сууж өндөг буюу өт цацна. өтнүүд нь бүдүн урагшаа нарийссан байх ба хатуу өрөгстэй цагирагууд байдаг. Гэрийн мал ба зэрлэг амьдтын ходоод, арьс, хамар багалзуурын хөндийд гуур (өт) амьдарч өвчлүүлнэ. Аюултай хортон бол вольфартовын ялаа (Wohlfahrtia magnifica) юм. Энэ ялаа хүн ба амьтдын хамар чих нүдэнд буюу арьсны шарханд амьд өт цацах тул тэдгээр нь эд, эрхтнэрр холллож өсч томроод газар унаж хөрсөнд хүүхэлдэй болж хувирна. Цус сорогчид ба хүн малд халдварт өвчин тараана. Тухайлбал: малярийн шумуул (Anopheles) халуун хумхаа өвчнийг, моксит ялаа (Phlebotomus) лейшманиозыг, хөхтрүү (Tabanus) тулярми, трипназомоз, сибирийн боом, цеце ялаа (Glossina morsitans) нойрын өвчин зэрэг халдварт өвчнүүдийг дамжуулах тул аюултай. Гэтэл үр тариа ба хүнсний ногооны таримал ургамалд хөнөөл учруулагч хос далавчтан цөөнгүй. Манай оронд швед ялаа (Ossinella pusilla), ногоон нүдэн (Chlorops pumilionus) мерозима (Merrozuma saltatrixtris) бүдүүн хөлт ялаа (Bibbio consanguineus, Bibio nigriven) зэрэг үр тарианы үет ургамалууд байцааны хаврын ялаа (Hylemyia floralis) сонгины ялаа (Hylemyia Antigua) лаг луувангийн ялаа (Pegomyia hiosviami) зэрэг ялаанууд хүнсний ногоонд ихээхэн гэмтэл учруулна. Олон зүйлийн ялаанууд цэцэгт ургамалын тоос хүртээдэг тул байгаль ба аж ахуйд ихээхэн ач тус үзүүлнэ.Хос далавчтаны багт 80000 орчим ялаануууд хамаарагдана.За тэгээд олон зүйлийг хийж болно доод тал нь шал хэрэггүй мэдээлэл байгаа
Гадаад орчны температур ихсэх буюу буурах ган болох хоол тэжээлгүйдэх зэрэг амьдарлын тохиромжгүй нөхцөлд шавжийн өсөлт хөгжилт зогсонги байдалд ордог үүнийг диапуз гэнэ. Шавжууд диапузын үед хөдөлгөөнгүй болж бодисын солилцооны процесс эрс буурч чанарын талаар өөрчлагдөнө. Диапузын амьдрал нь өөхлөг биед хуримтлагдсан тэжээлийн бодисын тусламжаар явардах ба амьсгал нь агаар хүчилтөрөгчийн эсийн тусгай ферментийн нөлөөгөөр тэжээлийн бодисын эсэлдсэний үндсэнд явагдана. Амьсгалын ийм арга бол түр зогсолтын байдалд (диапаузид) байгаа шавжийн хүйтнийг тэсвэрлэх чадвар ба амьдрах орчны бусад тохиромжгүй нөхцлүүдийг эсэргүүцэх явдлыг сайжруулж өгнө. Шавж хөгжлийн бүх шатандаа диапаузд орох боловч харин зарим зүйлийн шавжийн диапауз нь түүний хөгжлийн тодорхой шаттай холбоотой байдаг.
Нийгэмч шавжууд бүлийн дотор ижил төрлийн тодорхой хуваарьтай байдаг нь тэдний амьдарлын процесст үүсч бий болсон хэв заншил (инстинкт) юм. Зөгийн үүрт өндөг төрүүлэх чадваргүй маш олон тооны ажилчин зөгий цэцгийн бал цуглуулж хоол тэжээл бэлтгэх, үүр барих, цэвэрлэх, үүрийн доторх агаарыг солих чийгийн хэмжээг тохируулах авгалдайг хооллох гэх мэт гол ажлыг гүйцэтгэнэ. Нэг бүлд үржих чадвартай ганцхан хатан зөгий байна. Хатан зөгий өндөглөж үр удмаа бүлд үлдээхээс өөр ажилгүй. Хатан зөгий ажилчин эмэгчин зөгийнүүдээс тод ялгагдана. Мөн үр тогтоох үүрэгтэй эцэг зөгий үүхэнд байх бөгөөд эрэгчин зөгий үнэрлэх эрхтэн сахал, хараа сайн хөгжсөн байдаг нь үржлийн үед хатан зөгийг олоход гол үүрэг гүйцэтгэнэ. Ажилчин зөгий үржихгүй ба эцэг зөгий үр тогтсоын дараа үхнэ. Харин хатан зөгий удаан насална. Шоргоолж үүрийн дотор мөн бүлээр амьдарна. өндөг төрүүлэх чадваргүй ажилчин шоргоолжнууд үүрийн доторх бүх ажлыг хийхээс гадна цэрэг цоргоолж үүр, бүлийг бусдын довтолгооноос хамгалах үүрэгтэй тул тэдгээрийн угааж маш хүчирхэг хөгжсөн байна.
Шавж амьтдаас биеэ хамгаалахын тулд амьдарлын тэмцэлд янз бүрийн зохилдлогоо болжээ. Шавжийн амьдралд биеийн өнгө чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Ихэнх шавжийн өнгө өөрийн амьдрах орчны өнгөтэй ижил байдаг ба зарим шавжууд ургамлыг навч, мөчир гэх мэт эрхтэнтэй төсөөтэй болох, ямар ч төрлийн холбоогүй өөр хортон шавжтай адил цоохор өнгөтэй болох зэрэг зохилдлогыг олсон байдаг.
Ийм үзэгдлийг ивээх өнгө гэж нэрлэнэ. Ихэнх шулуун далавчтан бясаа зөрэг нь орчны байдалтай адилхан ногоон хүрэвтэр, бараан саарал өнгөтэй байдаг. Гэтэл нисч яваа үед хойд далавч нь тод өнгөтэй харагддаг ба суумагц өмнөд далавчиндаа хучигдан бараг харагдахгүй шахам болдог тохиолдол ч бий. Алаг цоохор цэцгийн дунд нич яваа эрвээхий тод харагдах боловч далавчаа босоо байдлаар хумхин суумагц цэцгийн өнгөөс ялгагдахгүй байх нь олон бий. Энэ далавчний дээд доод талын өнгө ижил биш байдагтай холбоотой байдаг юм. Төөлүүрч эрвээхийн авгалдай (Geometridae) өөрийн амьдралд аюул тулгармагц модонд хойд хөлөөрөө бэхлэгдэн босмогц модны навчний мөчрөөс үл ялгагдана. Орчны өнгөтэй адил төсөөтэй болсон байхаас гадна зарим шавж маш тод өнгөтэй байдаг. үүнд : буглаа цохууд, зөгий хэдгэнийг нэрлэж болно. Үүнийг айлгах өнгө (мимикри) гэнэ. Гэтэл өөртөө ямар ч хамгаалах чадваргүй боловч махчин амьтдыг айлгах чадвар бүхий бусад шавжийн адил тод өнгөтэй, алаг цоохор биетэй шавжууд байна.
Шавжийн байгаль дахь үүрэг ач холбогдол асар их юм. Шавж зүйлийн тоогоор 1.5 сая орчим бусад амьтдаас давуутай болохын зэрэгцээ зарим зүйлийн шавж үй олноор үржих чадвартай байдаг нь манай дэлхий дээрх шавжийн тоог үй түмд хүргэнэ. Тусгайлан тооцоолж бодсоноор манай ертөнц дахь шавжийн тоо (минумум) ойролцоогоор 10/8 зэрэг млрд болно өөрөөр хэлбэл дэлхийн хүн амын нэг бүрт 250000000 орчим шавж ноогдох жишээтэй. Энэ үй түмэн шавжууд байгалийн элдэв үйл ажиллагаанд маш идэвхитэй оролцоно.
Шавж олон янзын цэцэгт ургамлуудын тоосыг хүртээдэг тул байгальд асар их ач холбогдолтой. Шавжаар тоос хүртдэг цэцэгт ургамлууд маш олон. Зарим ургамлууд зөвөн тоос хүтэхгүйгээр үржиж чадахгүй. Ургамлын тоос хүртээгч шавжуудаас нэгдүгээрт сарьсан далавчтан ялангуяа балт зөгий үхэр хэдгэнэ, хоёрдугаарт хос далавчтан (элдэв ялгаа) гуравдугаарт эрвээхий орно. Хөрс үүсэх процесст шавжууд ялангуяа термит ба шоргоолжууд их ач холбогдолтой. Эдгээр нь бусад авгалдайн адил газрын хөрсөнд амьдарч нүхлэн сийрэгжүүлж агаар чийг дулааны солилцоог сайжруулах ба ухгамал амьтдын үзэгдлийг задалж яазмагаар баяжуулна. Шилмүүст модны хагдарч унасан шилмшшсшшд шавжий үйл ажиллагаагүйгээр ялзмаг үүсгэж чадахгүй. Шавжууд элдэв амьтдын ялгадас, хүүр, сэг ургамлын хагдарлыг задалж ариутган-цэвэрлэгчийн үүрэг гүйцэтгэхийн зэрэгцээ байгаль дахь бодисын эргэлтийг нөхцөлдүүлж түүнийг түргэсгэнэ. Шавж идэштэн шувууд ба сүүгээр бойжигчид цөөнгүй.
Шавжийн байгальд үзүүлэх хор хөнөөл мөн асар их. Элдэв ургамлын үндэс, иш, навч, цэцэг, үр жимсийг идэж ихээхэн гэмтэл учруулж ургацыг доройтуулна. Ялангуяа хөдөө аж ахуйн таримал, ургамал, ой мод, хадалн бэлчээрийг идэж сүйтгэдэг тул улс, ардын аж ахуйд багагүй хохирол учруулна. Ялангуяа манай оронд 1929-1939, 1946-1948, 1954-1956 онуудад царцаа ихээхэн хохирол учруулж байсан түүхтэй. Царцаа хадалн бэлчээрийг сүйтгэхээс гадна үр тарианы ургамлын үндсийг суулгасан үрийн няслуур цохын утсан өт, нил хар цохын хуурамч утсан өтүүд идэж ургацыг сийрэгжүүлэн асар их багасдаг.
Үр тарианы ургамлыг газар дээрх хэсгийг (иш, навч, түрүү) үр тарианы бор бүгэг швед ялаа бясаа ургамлын бөөс навч идэгч цохууд зөрөг 30 шахам зүйлийн гол хортон шавжууд гэмтээж үр тарианы аж ахуйд ихээхэн хохирол учруулж байна. Манай орны хүнсний ногооны талбайд цтсан өтүүд манжингийн шөвгөр хошууд байцааны хивэн манжингийн цагаан эрвээхий байцааны бөөс сонгино, луувангийн ялаа, байцааны бүгэг зэрэг 40 гаруй зүйлийн гол хортон шавжууд илэрч хүнсний ногооны ургамалуудын өвчин ялангуяа вирусын өвчинг тараахад их үүрэг гүйцэтгэнэ. Манай ой модыг сибирийн хүр эрвээхий, өрөөсгөл эрвээхий, якобсоны эрвээхий нарсны төөлүүр сахалт ба цохууд зэрэг хортон шавжууд багагүй гэмтээж байна. жишээ нь: 1956 оны судалгаагаар манай орны ойн 63790 га талбайд сибирийн хүр эрвээхий (Dendrolimus sibiricus) тархан дэлгэрч 17700 га талбайн хар модыг идэж сүйтгэснээс бүрмөсөн хатаж байжээ. Жимс-жимсгэний аж ахуйд алимын үргэлж, алимын бөөс долоогоын цагаан эрвээхий зэрэг шавжууд хөнөөл учруулах боллоо. Хүн ба адгуусан амьтдыг празитлагч шавжууд асар их юм. Шавж адгуусан амьтдын биед паразитлан амьдарч бие бялдарыг доройтуулан муутгаснаар малаас гарах бүтээгдэхүүний чанарт муугаар нөлөөлнө. Хөхтрүү, шумуул, дэлэнч зэрэг хос далавчтан шавжууд хооллох үедээ хүн ба сүүн тэжээлт амьтдын бие дээр сууж цус сорж амьдархаас гадна амьтдын тайван байдлыг алдагдуулах тул малын тарга хүч гарах бүтээгдэхүүний чанарт эрс муу нөлөө үзүүлнэ. Мөн хүн ба сүүн тэжээлтэн цус сорж өвчин тараадаг ялаанд Африкийн өмнөд ба төв хэсэгт тархсан Цеце ялаа (cloosina) орно. Шавжийн дотроос нохой бөөсийн багт хамаарагдах шавжууд ихэвчлэн авгалдай үедээ хүний орон сууц, амьтдын нүх үүр зэрэгт амьдарч байгаад бие гүйцэх үедээ цус сорж амьдарна. Хүн ба амьтдын бөөснөөс (Anoplura) гадна шалз ширх зэрэг (Mallopnago) эктопаразитууд амьтдын өд хайрс үсээр хооллож гэмтэл учруулна. амьтдын бие дотор амьдардаг (эндопаразит) шавжууд цөөнгүй. Тухайлбал арьсны, хамар багалзуурын хөндийн, ходоодны гуурын ялаанууд дурьдаж болно. Тэд зэрлэг амьтад ба гэрийн малын арьс болон дотоод эрхтний эс, эдүүдийг гэмтээж өвчлүүлнэ. Түүхий эд-арьсны нэлээд хувь нь гуурнаас болж гологдолд учирч байгааг тэмдэглье.
Зарим шавжууд хүн амьтанд халдварт өвчин тараан дамжуулдаг. Тахал өвчнөөр төрвөгө, зурам, туулай мэтийн мэрэгчид өвчилдөг. Бүүрэг хүн, амьтдад тахлыг тараагч гол эзэн нь мөн. Бүүрэг маш олон зйүл байна. Гэрийн ялаа (Musca domestica) хүний гэр ахуйтай ямагт холбоотой байдаг тул янз бүрийн халдварт өвчнийг (туберкулез цусан суулга гэх мэт) ба паразит дугираг хорхой өндөгүүдийг дамжуулан тараана. Анафелекс төрлийн шумуулууд халуун хумхаа өвчнийг тараадаг зарэг олон жишээг дурьдаж болно.
Эрт цагаас хүн төрлөхтөн балт зөгий торгоны эрвээхийн аж ахуйг хөгжүүлж байна. Балт зөгий балт ургамлуудын тоос хүртээж таримал ургамлын ургацыг нэмэгдүүлдэг ач тус нь түүний бүтээгдэхүүний ашгаас даруй 10-20 дахин их байдаг байна. Манай оронд зөгийн аж ахуйг хөгжүүлж байна.
Шавж нь (Шавжний анги) транхейн сувгийн тусламжтайгаар амьсгалдаг, гурван хос хөлтэй үет хөлтний хүрээний хамгийн том анги бөгөөд сая гаруй зүйл амьтад тэмдэглэгдээд байгаа боловч 1,5 сая орчим зүйл байх нь зайлшгүй гэж эрдэмтэд үзжээ. Дэлхийн амьтны зүйлийн бүрдлийн талаас илүү хувийг шавж эзлэх бөгөөд нээгдээгүй 30 саяаас илүү зүйл шавж байгаа гэж тооцдог байна.
Бие гүйцсэн шавжны хэмжээ 0.139 мм – 55.5 см, жин нь 70 гр хүрнэ. Шавж амьдралын олон янз бүрийн нөхцөлд амьдрах чадварыг хөгжлийн явцад олсон учраас тэдний биеийн бүтэц, эрхтнүүдийн гүйцэтгэх үүрэг маш олон янз болжээ. Шавжийн онцлог бол нисэх чадвартай болсон явдал юм. Маш олон зүйлийн шавж байгаль дээр их хэмжээгээр тохиолдох учир байгалийн биоцинозид асар их үүргийг гүйцэтгэнэ. Тэрчлэн олон зүйлийн шавж хөдөө аж ахуйд хор хөнөөл учруулах, ургамлын тоос хүртээх, хүн ба амьтны биед паразитлан амьдрах, өвчин тараах зэрэг практикийн холбогдлоор асар их юм.
Манай оронд 13,000 гаруй зүйлийн шавж мэдэгдээд байна.
[[Категория:Харамайдар алпаабытынан]]
Үөн-көйүүр (лат. Insecta) диэн хамсыыр харамайдар ордук улахан бөлөхтөрө. Ол курдук лыахтар 160 тыһыынча, хомурдуостар 350 тыһыынча, тигээйилэр, кымырдаҕастар, ыҥырыалар 10 тыһыынча, сахсырҕалар 75 тыһыынча, кыймалар 50 тыһыынча көрүҥнэрэ баара биллэр.
Этэ-сиинэ үс чаастан турар: төбөттөн, түөстэн, истэн. Кини 6 атахтаах. Хонууга, ойуурга, күөлгэ олохсуйар. Үөн-көйүүр олоҕун устата 4 түһүмэҕи: сымыыты — көйүүрү (личинканы) — сыаҕайы (куколканы) — сиппит үөнү ааһар. Хомурдуостар, лыахтар, бырдахтар, сахсырҕалар, тигээйилэр, кымырдаҕастар уо.д.а. үөннэр-көйүүрдэр ити курдук сайдаллар.
Таҥара ынаҕа таарыйдахха, хабархай убаҕаһы таһаарар. Ол кинини көтөрдөртөн уонна да атын өстөөхтөрүттэн көмүскүүр. Көтөрдөр таҥара ынаҕын, өҥүттэн көрөн билэн, тыыппаттар. Ол иһин таҥара ынаҕын чаҕылхай, дэбигис көстүмтүө өҥүн сэрэтэр өҥ диэн ааттыыллар. Ыҥырыалар — уопсай кыттыгас олохтоох үөннэр, элбэх буолан бииргэ олороллор. Мүөттээх ыҥырыа дьиэ кэргэнигэр биир бөдөҥ тыһы ыҥырыа — ийэ, хас да сүүс атыыр ыҥырыалар баар буолаллар. Ыҥырыалар буоскаттан алталыы муннуктаах үгүс чуолҕаннардаах уйалары (соттары) сыбаан оҥороллор. Үлэһит ыҥырыа иһин уһугар иннэлээх. Киһини эбэтэр кыылы-сүөлү тиктэҕинэ, эккэ-сииҥҥэ дьаат кутуллан, күүскэ ыарытыннарар. Кыра харамайдар ол дьааттан өлөллөр. Үөн-көйүүр арааһа олус элбэх. Сороҕо сүүрэр, сороҕо көтөр, сороҕо ууга сылдьар.
Көтөрдөр кыстыы соҕуруу ичигэс дойдуга баралларын ким да дьиктинэн аахпат. Оттон үөн-көйүүр кыһыны атаара ичигэс дойдуларга көтөрө дьикти курдук көстөр. Айылҕаҕа итинник көстүү эмиэ баар. Ыраах көтүүнү таҥара ынаҕа, тэмэлдьигэн оҥороллор эбит.
कीट अर्थोपोडा संघ का एक प्रमुख वर्ग है। इसके 10 लाख से अधिक जातियों का नामकरण हो चुका है। पृथ्वी पर पाये जाने वाले सजीवों में आधे से अधिक कीट हैं।[1][2] ऐसा अनुमान लगाया गया है कि कीट वर्ग के 3 करोड़ प्राणी ऐसे हैं जिनको चिन्हित ही नहीं किया गया है अतः इस ग्रह पर जीवन के विभिन्न रूपों में कीट वर्ग का योगदान 90% है।[3] ये पृथ्वी पर सभी वातावरणों में पाए जाते हैं। सिर्फ समुद्रों में इनकी संख्या कुछ कम है। आर्थिक रूप से महत्वपूर्ण कीट हैं: एपिस (मधुमक्खी) व बांबिक्स (रेशम कीट), लैसिफर (लाख कीट); रोग वाहक कीट, एनाफलीज, क्यूलेक्स तथा एडीज (मच्छर); यूथपीड़क टिड्डी (लोकस्टा); तथा जीवीत जीवाश्म लिमूलस (राज कर्कट किंग क्रेब) आदि।
कीट प्राय: कोई भी छोटा, रेंगनेवाला, खंडों में विभाजित शरीरवाला और बहुत सी टाँगोंवाला प्राणी कीट कह दिया जाता हैं, किंतु वास्तव में यह नाम विशेष लक्षणोंवाले प्राणियों को दिया जाना चाहिए। कीट अपृष्ठीवंशियों (Invertebrates) के उस बड़े समुदाय के अंतर्गत आते है जो सन्धिपाद (Anthropoda) कहलाते हैं। लिनीयस ने सन् 1735 में कीट (इनसेक्ट=इनसेक्टम्=कटे हुए) वर्ग में वे सब प्राणी सम्मिलित किए थे जो अब संधिपाद समुदाय के अंतर्गत रखे गए हैं। लिनीयस के इनसेक्ट (इनसेक्टम्) शब्द को सर्वप्रथम एम. जे. ब्रिसन ने सन् 1756 में सीमित अर्थ में प्रयुक्त किया। तभी से यह शब्द इस अर्थ में व्यवहृत हो रहा है। सन् 1825 में पी. ए. लैट्रली ने कीटों के लिये षट्पाद (Hexapoda) शब्द का प्रयोग किया, क्योंकि इस शब्द से इन प्राणियों का एक अत्यंत महत्वपूर्ण लक्षण व्यक्त होता है।
इनका शरीर खंडों में विभाजित रहता है जिसमें सिर में मुख भाग, एक जोड़ी श्रृंगिकाएँ (Antenna), प्र्ााय: एक जोड़ी संयुक्त नेत्र और बहुधा सरल नेत्र भी पाए जाते हैं। वृक्ष पर तीन जोड़ी टाँगों और दो जोड़े पक्ष होते हैं। कुछ कीटों में एक ही जोड़ा पक्ष होता है और कुछेक पक्षविहीन भी होते है। उदर में टाँगें नहीं होती। इनके पिछले सिरे पर गुदा होती है और गुदा से थोड़ा सा आगे की ओर जननछिद्र होता है। श्वसन महीन श्वास नलियों (ट्रेकिया, Trachea) द्वारा होता हैं। श्वासनली बाहर की ओर श्वासरध्रं (स्पाहरेकल Spiracle) द्वारा खुलती है। प्राय: दस जोड़ी श्वासध्रां शरीर में दोनों ओर पाए जाते हैं, किंतु कई जातियों में परस्पर भिन्नता भी रहती है। रक्त लाल कणिकाओं से विहीन होता है और प्लाज्म़ा (Plasma) में हीमोग्लोबिन (Haemoglobin) भी नहीं होता। अत: श्वसन की गैसें नहीं पहुँचती। परिवहन तंत्र खुला होता हैं, हृदय पृष्ठ की ओर आहारनाल के ऊपर रहता है। रक्त देहगुहा में बहता है, बंद वाहिकाओं की संख्या बहुत थोड़ी होती है। वास्तविक शिराएँ, धमनियों और केशिकाएँ नहीं होती। निसर्ग (मैलपीगियन, Malpighian) नलिकाएँ पश्चांत्र के अगले सिरे पर खुलती हैं। एक जोड़ी पांडुर ग्रंथियाँ (Corpora allata) भी पाई जाती हैं। अंडे के निकलने पर परिवर्धन प्राय: सीधे नहीं होता, साधारणतया रूपांतरण द्वारा होता है।
प्राणियों में सबसे अधिक जातियाँ कीटों की हैं। कीटों की संख्या अन्य सब प्राणियों की सम्मिलित संख्या से छह गुनी अधिक है। इनकी लगभग दस बारह लाख जातियाँ अब तक ज्ञात हो चुकी हैं। प्रत्येक वर्ष लगभग छह सहस्त्र नई जातियाँ ज्ञात होती हैं और ऐसा अनुमान है कि कीटों की लगभग बीस लाख जातियाँ संसार में वर्तमान हैं। इतने अधिक प्राचुर्य का कारण इनका असाधारण अनुकूलन (ऐडैप्टाबिलिटी, Adaptability) का गुण हैं। ये अत्यधिक भिन्न परिस्थितियों में भी सफलतापूर्वक जीवित रहते हैं। पंखों की उपस्थिति के कारण कीटों को विकिरण (डिसपर्सल, dispersal) में बहुत सहायता मिलती हैं। ऐसा देखने में आता में है कि परिस्थितियों में परिवर्तन के अनुसार कीटों में नित्य नवीन संरचनाओं तथा वृत्तियों (हैबिट्स, habit) का विकास होता जाता है।
कीटों ने अपना स्थान किसी एक ही स्थान तक सीमित नहीं रखा है। ये जल, स्थल, आकाश सभी स्थानों में पाए जाते हैं। जल के भीतर तथा उसके ऊपर तैरते हुए, पृथ्वी पर रहते और आकाश में उड़ते हुए भी ये मिलते हैं। अन्य प्राणियों और पौधों पर बाह्य परजीवी (इंटर्नल पैरासाइट, internal parasite) के रूप मे भी ये जीवन व्यतीत करते हैं। ये घरों में भी रहते हैं और वनों में भी; तथा जल और वायु द्वारा एक स्थान से दूसरे स्थान पर पहुँच जाते हैं। कार्बनिक अथवा अकार्बनिक, कैसे भी पदार्थ हों, ये सभी में अपने रहने योग्य स्थान बना लेते हैं। उत्तरी ध्रुवप्रदेश से लेकर दक्षिणी ध्रुवप्रदेश तक ऐसा कोई भी स्थान नहीं जहाँ जीवधारियों का रहना हो ओर कीट न पाए जाते हों। वृक्षों से ये किसी रूप में अपना भोजन प्राप्त कर लेते हैं। सड़ते हुए कार्बनिक पदार्थ ही न जाने कितनी सहस्र जातियों के कीटों को आकृष्ट करते तथा उनका उदरपोषण करते हैं। यही नहीं कि कीट केवल अन्य जीवधारियों के ही बाह्य अथवा आंतरिक पारजीवी के रूप में पाए जाते हों, वरन् उनकी एक बड़ी संख्या कीटों को भी आक्रांत करती है। और उनसे अपने लिए आश्रय तथा भोजन प्राप्त करती हैं। अत्यधिक शीत भी इनके मार्ग में बाधा नहीं डालता। कीटों की ऐसी कई जातियाँ हैं जो हिमांक से भी लगभग 50 सेंटीग्रेट नीचे के ताप पर जीवित रह सकती हैं। दूसरी ओर कीटों के ऐसे वर्ग भी हैं जो गरम पानी के उन श्रोतों में रहते हें जिसका ताप 40 से अधिक है। कीट ऐसे मरुस्थलों में भी पाए जाते हैं जहां का माध्याह्कि ताप 60 सेल्सियस तक पहुँच जाता है कुछ कीट तो मरुस्थलों में भी पाऐ जाते हैं। जहाँ का माध्यांह्कि ताप 60 सेल्सियस तक पहुँच जाता है। कुछ कीट तो ऐसे पदार्थों में भी अपने लिए पोषण तथा आवास ढँूढ लेते हैं जिसके विषय में कल्पना भी नहीं की जा सकती कि उनमें कोई जीवधारी रह सकता है या उनके प्राणी अपने लिए भोजन प्राप्त कर सकता है। उदाहरण के लिए, साइलोसा पेटरोली (Psilosa petroll) नामक कीट के डिंभ कैलीफोर्निया के पैट्रोलियम के कुओं में रहते पाये गये हैं। कीट तीक्ष्ण तथा विषेले पदार्थों में रहते तथा अभिजनन करते पाए गए हैं। जैसे अपरिष्कृत टार्टर जिसमे 80 प्रतिशत पौटेशियम वाईटार्टरेट होता है।) अफीम, लाल मिर्च अदरक नौसादर, कुचला (स्ट्रिकनीन, strychnine) पिपरमिंट कस्तूरी, मदिरा की बोतलों के काम, रँगने वाले ब्रश। कुछ कीट ऐसे भी हैं जो गहरे कुओं और गुफाओं मे रहते हैं जहाँ प्रकाश कभी नहीं पहुँचता। अधिकतर कीट उष्ण देशों में मिलते हैं और इन्हीं कीटों से नाना प्रकार की आकृतियों तथा रंग पाए जाते हैं।
सहजवृति (Instinct) के कारण कीटों का व्यवहार स्वभावत: ऐसा होता है जिससे उनके निजी कार्य में निरंतर लगे रहने की दृढ़ता प्रकट होती है। उनमें विवेक और विचारशक्ति का अभाव होता है। घरेलू मक्खियों को ही लें। बारबार किए जाने वाले प्रहार से वे न तो डरती हैं और न हतोत्साहित ही होती हैं। उन्हें हार मानना तो जैसे आता ही नहीं। जब तक उनके शरीर में प्राण रहते हैं तब तक वे अपने भोजन की प्राप्ति तथा संतानोत्पति के कार्य की पूर्ति में बराबर लगी रहती हैं।
कीटो का आकार प्राय छोटा होता है। अपने सूक्ष्म आकार के कारण वे वहुत लाभान्वित हुए हें। यह लाभ अन्य दीर्घकाय प्राणियो को प्राप्त नहीं हैं। प्रत्येक कीट को भोजन की बहुत थोड़ी मात्रा की आवश्यकता होती है। अपनी सूक्ष्म काया के कारण वे रन्ध्रो या दरारों में भी सरलता से आश्रय ले लेते हैं। इनका आकार इनकी रक्षा में सहायता करता है। इनके छोटे आकार के होते हुए भी उनमें अदम्य शक्ति होती है। अनेक कीट अपने शारीरिक भार से दस से बीस गुना तक बोझ वहन कर सकते हैं। एक पिस्सू (Flea), जिसकी टागें लगभग एक मिलीमीटर लंबी होता है, चालीस सेंटीमीटर लंबाई में और बीस सेंटीमीटर लंबाई में कूद सकता है।
कुछ कलापक्ष परजीवियों की लंबाई केवल 0.2 मिलीमीटर ही होती है। पर कुछ तृणकीट (stick insects), जैसे फाइमेसिया सेराटिपस (Pharmacia serratipus) 260 मिलीमीटर तक लंबे होते हैं। यदि पक्षों को फैलाकर एरविस एग्रिपाइना (Erbis agrippina) मापा जाए तो इसकी चौड़ाई 280 मिलीमीटर तक पहुँच जाती है। आधुनिक कीटों में यह सबसे बड़ा है, पर प्राचीन काल की ड्रेगन फ्लाई (Dragon Fly), जिनके अस्तित्वावशेष मिलते हैं, पक्ष फैलाने पर मापने पर दो दो फुट से भी अधिक लंबी पाई जाती है।
मनुष्य और कीटवर्ग में बहुत घनिष्ठ संबंध है। अनेक जातियाँ हमें अत्यधिक हानि पहुँचाती हैं, हमारे भोज्य पदार्थों को खा डालती हैं, हमारे वस्त्रों आदि को नष्ट कर देती हैं और मनुष्यों, पशुओं तथा पौधों में अनेक रोग फैलाती हैं।
कीटों की अस्थियां नहीं होती। कंकाल अधिकतर बाह्य होता है। और दृण बह्यत्वक (क्यूटिकल, Cuticle) बना रहता है। यही देहभित्ति का बाह्य स्तर होता है। इस कंकाल में गुरूता अधिक होती है। अस्थियों की तुलना में यह हलका, किन्तु बहुत ही सुदृण होता है। साधारणतया विभिन्न सामान्य रासायनिक विलियनों का इस स्तर पर कुछ भी प्रभाव नहीं दिखाई पडता। इस शरीरावरण का इतना अधिक अप्रभावित होना विशेष महत्व रखता है। इस कारण साधारण कीटाणुनाशी कीटों को सरलता से नष्ट नहीं कर सकते। बाहियत्वक् शरीर के प्रत्येक भाग को ढके रहते हैं, यहाँ तक कि नेत्र, श्रंगिकाएँ, नखर (क्लाज, claws) तथा मुख भागों पर भी इसका आवरण रहता है। आहारनाल के अग्र और पश्च भाग की भित्ति भीतर की और तथा श्वसननलिकाएँ बाह्यत्वक् के एक बहुत महीन स्तर से ढकी रहती हैं। बाह्यत्वक के भीतर की ओर जीवित कोशिकाओं का स्तर होता है, जो हाइपोडर्मिस (Hypodermis) कहलाता है। यही स्तर बाह्यत्वक का उत्सर्जन करता है। हाइपोडर्मिस के भीतर की ओर एक अत्यधिक सूक्ष्म निम्नतलीय झिल्ली होती है।
बाह्यकंकाल संधियों पर तथा अन्य ऐसे स्थानों पर जहाँ गति होती है, झिल्लीमय हो जाता है। इन स्थानों के अतिरिक्त सारे शरीर का कंकाल भिन्न भिन्न भागों में विभक्त रहता है। ये भाग दृणक (स्किलयराइट, sclerite) कहलाते हैं। और एक दूसरे से निश्चित रेखाओं द्वारा मिले रहते हैं। ये रेखाएँ सावनिय़ाँ (सूचर, suture) कहलाती हैं। किन्तु जब संलग्न दृढ़क का आपस में समेकन हो जाता है तो सीवनियाँ लुप्त हो जाती हैं। बाह्यकंकाल कोमल पेशियों के लिए एक ढाँचे का कार्य करता है। शरीर के ऊपर विभिन्न प्रकार के शल्क, बाल, काँटे आदि विद्यमान रहते हैं।
कीट खंड वाले जीव हैं। खंड व्यवस्थित होने के कारण वे स्वतंत्रता से चल सकते हैं। और उनके शरीर में श्रमविभाजन हो पाता है। श्रमविभाजन के फलस्वरूप शरीर का एक खंड भोजन प्राप्त करने के लिए, दूसरा प्रगति के हेतु, तीसरा प्रजनन के निमित्त तथा चौथा रक्षार्थ होता है। इस प्रकार भिन्न-भिन्न खंड निजी कार्य पृथक् पृथक् रूप से संपादित करते रहते हैं। शरीर के प्रत्येक खंड में पृष्ठीय पट्ट (टर्गम, Tergum), दाँए बाएँ दो भाग पार्श्वक (प्लुराँन, Pleuron) तथा एक उरूपट्ट भाग (स्टर्नम, Sternum) होता है। आदर्श रूप से कीटों के शरीर में 20 या 21 खंड होते हैं, किन्तु यह संख्या इन खण्डों के समेकन और संकुचन के कारण बहुत कम हो जाती है।
सिर भोजन करने और संवेदना का केंद्र है। इसमे छह खण्ड होते हैं, जिनका परस्पर ऐसा समेकन हो गया है कि इनमें उपकरणों के अतिरिक्त खंडीभवन का कोई भी चिन्ह नहीं रह जाता। सामान्य कीटों के सिर के अग्रभाग में रोमन अक्षर वाई ज््ञ के आकार की एक सीवनी होती है, जो सिरोपरि (एपिक्रेनियल, Epicranial) सीवनी कहलाती है। इस सीवनी की दोनों भुजाओं का मध्य भाग ललाट (फ्रांज़, Frons) कहलाता है। भाल के पीछे वाले सिर के भाग को सिरोपरि भित्ति (एपिक्रेनियम Epicranium) कहते हैं। भाल के आगे की और वाले सिर के भाग को उदोष्ठधर (क्लिपिअस Clypeus) कहते है। उदोष्ठधर के अगले किनारे पर लेब्रम (Labrum) जुड़ा रहता है। लेब्रम की भीतरी भित्ति को एपिफैरिग्स (Epipharynx) कहते हैं। शिरोपरिभित्ति (एपिक्रेनियम Epicranium) पर एक जोड़ी श्रंगिकाएं और एक जोड़ी संयुक्त नेत्र सदा पाए जाते हैं। नेत्रों के नीचे वाले सिर के भाग को कपाल (जीनी Genae) कहते हैं। सिर पर दो या तीन सरल नेत्र, या आसेलाई (Ocelli) भी प्राय पाए जाते हैं। सिर ग्रीवा द्वारा वक्ष से जुड़ा रहता है। सिर के उस भाग में, जो ग्रीवा से मिलता है, एक बड़ा रन्ध्र होता है जो पश्चकपाल छिद्र (आक्सिपिटैल फ़ोरामेन Occipital foramen) कहलाता है। सिर के चार अवयव होते हैं, जो मैंडिबल, (Mandible) मैक्सिला (Maxilla) और लेवियम (Labium) कहलाते हैं। मैंडिवल में खंड होते हैं, जिनकी संख्या विभिन्न प्रजातियों में भिन्न-भिन्न होती है। इनकी आकृति में भी वहुत भेद रहता है। मादाओं के मैंडिबल प्राय विशेष रूप से विकसित होते हैं। मैंडिवल द्वारा ही कीटों को अपने मार्ग और संकट का ज्ञान होता है। इन्हीं के द्वारा वे अपने भोजन व अपने साथी की खोज कर पाते हैं। चीटियाँ इन्हीं के द्वारा एक दूसरे को संकेत देती हैं। मक्खियों में इन्हीं पर ्घ्रााणेंद्रियाँ पाई जाती हैं। नर मच्छर इन्हीं से सुनते हैं और कोई कोई कीट अपने संगी तथा अपने शिकार को पकड़ने के लिए भी इनसे काम लेते हैं। मैंडिबल भी प्रदान जबड़े हैं। और ये भी भोजन को पकड़ते तथा कुचलते हैं। मैक्सिला सहायक जबड़ा है। इसमें कई भाग होते हैं। यह अधोवृंत (कार्डो Cardo) द्वारा सिर से जुड़ा रहता है। दूसरा भाग उद्वृंत (स्टाइपोज Stipes) कहलाता है। इसका एक शिरा अधोवृंत से जुडा रहता है और दूसरे सिरे पर एक उष्णोव (Galea), एक अंतजिह्वा (Lacinia) और एक खंडदार स्पर्शिनी (Maxillary palp) होती हैं। अवर औष्ठ दो अवयवों से मिलकर बना होता है। दोनो अवयवों का समेकन अपूर्ण ही रहता है इसमें वह चौड़ा भाग, जो सिर से जुड़ा रहता है, अधश्चिब्रुक (Submentum) कहलाता है। इसके अगले किनारे पर चिबुंक (मेंटम, Mentum) जुड़ा रहता है। चिबुंक के अग्र के किनारे पर चिबुंकाग्र (Prementum) होता है, जो दो भागों का बना होता है और जिसके अग्र किनारे पर बाहर की ओर एक जोड़ी वहिर्जिह्वा (पैराग्लासी Paraglossae) तथा भीतर की ओर एक जिह्वा (ग्लासी Glossae) होती है। इनकी तुलना उपजंभ के उष्णीष (Galea) और अंतर्जिह्वा से की जा सकती है। ये चारों भाग मिलकर जिह्विका (Ligula) बनाते हैं। चिबुकाग्र के दाएँ व बाएँ किनारे पर एक एक खंडदार स्पर्शिनी (लेवियल पैल्प Labial palp) होती हैं। मुख वाले अवयवों के मध्य जो स्थान घिरा रहता है वह प्रमुखगुहा (प्रीओरल कैविटी peoral cavity) कहलाता है। इसी स्थान में जिह्वा (हाइपोफैरिंग्स hypopharyns) होती है। जिह्वा की जड़ पर, ऊपर की ओर मुख का छिद्र और नीचे की ओर लार नली का छिद्र होता है।
कीटों के भोजन करने की विधियाँ विभिन्न हैं। तदनुसार इनके मुख भागों की आकृति में परिवर्तन होता है। जो कीट मुखभाग के छिद्र से भोजन चूसते हैं, इनमें मैंडिवल, मैक्सिला आदि के मुखभाग सुई के समान होते हैं। भोजन का अवशोषण करने वाले कीटों के मुखभाग का अधर ओष्ठ शिंडाकार होता है इसके सिर पर द्रव पदार्थ के अवशोषण के लिए कोशिका नलिकाएँ होती है। भिन्न-भिन्न प्रकार के मुख भाग विभिन्न समुदाय के कीटों के वर्णन में बतलाए गये हैं।
प्रगति का केंद्र है। यह शरीर का मध्यभाग होने के कारण प्रगति के लिए बहुत ही उपयुक्त है। इस भाग में तीन खण्ड होते हैं, जो अग्रवक्ष (प्रोथोरेक्स Prothorax), मध्यवक्ष (मेसोथोरैक्स Mesothorax) और पश्चवक्ष (मेटाथोरेक्स Metathorax) कहलाते हैं। भिन्न-भिन्न समुदाय के कीटों के तीन खण्डों में अत्यधिक भेद पाया जाता है। फुदकने वाले कीटों का अग्रवक्ष सबसे अधिक विकसित होता है, किंतु मध्यवक्ष और पश्चवक्ष का आकार पक्षों की परिस्थिति पर निर्भर करता है। जब दोनों पक्षों का आकार लगभग एक-सा होता है तब दोनों वक्षों का आकार भी एक-सा पाया जाता है। द्विपक्षों में केवल एक ही जोड़ी अर्थात् अग्रपक्ष ही होते हैं। इस कारण मध्यपक्ष सबसे अधिक बड़ा होता है। पक्षविहीन कीटों में प्रत्येक खंड का पृष्ठीय भाग सरल तथा अविभाजित रहता है पक्षवाले खंडों का पृष्ठीय भाग लाक्षणिक रूप से तीन भागों में विभाजित रहता है, जो एक दूसरे के पीछे क्रम से जुड़े रहते हैं और प्रग्वरूथ (प्रिस्क्यूटम Prescutum), वरूथ (स्क्यूटम Scutum) तथा वरूथिका (स्क्यूटैलम Scutalum) कहलाते हैं वरूथिका के पीछे की ओर पश्चवरूथिका (पोस्ट स्क्यूटैलम Post-Scutalum) भी जुडी रहती है। जो अंतखंडीय झिल्ली के कड़े होने से बन जाती है। इन सब भागों में वरूथिका ही प्राय सबसे मुख्य होती है। दोनो ओर के पार्श्वक भी दो दो भागों में विभाजित रहता है। अग्रभाग उदरोस्थि (एपिस्टर्नम Episternum) और पश्चभाग पार्श्वकखंड (एपिमीराँन Epimeron) कहलाता है। प्रतिपृष्ठ में बेसिस्टर्नम (Basisternum) और फर्कास्टर्नम (Fursasternum) नामक दो भाग होते हैं। फर्कास्टर्नम के पीछे की ओर अंतखंडीय झिल्ली कड़ी होकर स्पाइनास्टर्नम (Spinasternum) बनकर जुड़ जाती है।
वक्ष के प्रत्येक खंड में एक जोड़ी टाँग होती है। प्रत्येक टाँग पाँच भागों में विभाजित रहती है। टाँग का निकटस्थ भाग, जो वक्ष से जुड़ा होता है, कक्षांग (कोक्स Coxa) कहलाता है। दूसरा छोटा सा भाग ऊरूकट (ट्राकेटर Trochanter), तीसरा लंबा और दृण भाग उर्विका (फ़ामर Femur), चौडा लम्बा पतला भाग जंघा (टिविया Tibia) ओर पाँचवा भाग गुल्फ (टार्सस Tarsus) कहलाता है जो दो से लेकर पाँच खण्डों में विभाजित हो सकता है। गुल्फ के अंतिम खंड में नखर (क्लाज़ Claws) तथा गद्दी (उपवर्हिका Pulvillus) जुड़ी होती है। और यह भाग गुल्फाग्र (प्रोटार्सस Pretarsus) कहलाता है। नखर प्राय एक जोड़ी होते हैं। गद्दियों को पलविलाइ (Pulvilli), एरोलिया (Arolia), एपीडिया (Empodia) आदि नाम दिए गए हैं। टाँगों में उपयोगितानुसार अनेक विशेषताएँ दृष्टिगोचर होती हैं। खेरिया (ग्रिलोटैल्पा Gryllotalpa) की टीवियां मिट्टी खोदने के लिए हैंगी के आकार की हो जाती हैं और इसके नीचे की ओर तीन खंडवाला गुल्फ जुड़ा होता है। फुदकनेवाले टिड्डों की पश्च टागों की ऊर्विका (फ़ीमर Femur) बहुत पुष्ट होती है। श्रमिक मधुमक्खियों की पश्च टाँगें पराग एकत्र करने के लिए उपयोगी होती हैं। इनमें गुल्फ में क्रमानुसार श्रेणीबद्ध बाल लगे होते हैं, जिनसे वे पराग एकत्र करते हैं और जंघा के किनारे पर काँटे होते हैं, जो पराग को छत्ते तक ले जाने के लिए पराग डलिया का कार्य करते हैं। आखेटिपतंग की टाँगे गमन करने वाली होने के कारण ऊरूकूट दो भागों में विभाजित हो जाता है। जूँ की टाँगे बालों को पकड़ने के लिए बनी होने के कारण गुल्फ में केवल एक ही खंड होता है तथा उसमें एक ही नखर लगा होता है। बाल को पकड़े रहने के लिए नखर विशेष आकृति का होता है। जलवासी कीटों की टांगे तैरने के लिए बनी होती हैं। इनमें लम्बे बाल होते हैं, जो पतवार का काम करते हैं। बद्धहस्त (मैंटिस Mantis) की अगली टाँगे शिकार को पकड़ने के लिए होती हैं। इसका कक्षांग (कोक्सा Coaxa) बहुत लंबा, ऊर्विका और जंघा काँटेदार होती है। खाते समय वह इसी से शिकार को पकड़े रहता हैं। घरेलू मक्खी के गुल्फ में नखर, उपबर्हिकाएँ और बाल होते हैं, जिनके कारण इनका अधोमुख चलाना सम्भव होता है।
चलते समय कीट अपनी अगली और पिछली टाँगे एक ओर मध्य टाँग दूसरी ओर आगे बढ़ाता है। सारा शरीर क्षण भर को शेष तीन टाँगों की बनी तिपाई पर आश्रित रहता है। अगली टाँग शरीर को आगे की ओर खींचती है, पिछली टाँग उसी ओर को धक्का देती है और मध्य टाँग शरीर को सहारा देकर नीचे या ऊपर करती है। आगे की ओर बढ़ते समय कीट मोड़दार मार्ग का अनुसरण करते हैं।
महीन तथा दो परतों से बने होते हैं, जो मध्यवक्ष और पश्चवक्ष के पृष्ठीय भागों के किनारे से दाएँ बाएँ परत की भाँति विकसित होते हैं। पक्षों में कड़ी, महीन नलिकाओं का एक ढाँचा होता है, जो इसको दृढ़ बनाता है। ये नलिकाएँ शिराएँ (Venis) कहलाती हैं। पक्ष कुछ कुछ त्रिकोणाकार होते हैं। इसका आगे वाला किनारा पार्श्व (कौस्टैल, Costal), बाहर की ओर वाला बाहरी (Epical) और तीसरी ओर का किनारा गुदीय (Anal) कहलाता है। पार्श्व किनारे की ओर की शिरायें प्राय मोटी या अधिक पास होती हैं, क्योंकि उड़ते समय सबसे अधिक दाब पक्ष के इसी भाग पर पड़ती हैं। शिराओं की रचना कीट के वर्गीकरण में बहुत महत्व रखती हैं। मुख्य शिराओं के नाम इस प्रकार हैं: कौस्टा (Costa), सबकौस्टा (Subcosta), रेडियस (Radius), मीडियस (Medius), क्यूबिटस (Cubitus) और ऐनैल (Anal)। भिन्न-भिन्न समुदाय के कीटों के पक्षों की शिराओं की रचना में बहुत भेद पाया जाता है। इनमें से कुछ शिराएँ तो लुप्त हो जाती हैं, या उनकी शाखाओं की संख्या बढ़ जाती हैं। इन शिराओं के बीच-बीच में खड़ी शिराएँ भी पाई जाती हैं।
कीटों के जीवन में पक्षों को अत्यधिक महत्व है। पक्ष होने के कारण ये अपने भोजन की खोज में दूर दूर तक उड़ जाते हैं। इनको अपने शत्रुओं से बचकर भाग निकलने में पक्षों से बड़ी सहायता मिलती है। पक्षों की उपस्थिति के कारण कीटों को अपनी परिव्याप्ति (Dispersal) में, अपने संगों को प्रप्त करने में, अंडा रखने के लिए उपयुक्त स्थान खोजने में तथा अपना घोंसला ऐसे स्थानों पर बनाने में जहाँ उनके शत्रु न पहुँच पाएँ, बहुत सहायता मिलती है।
उड़ते समय प्रत्येक पक्ष में पेशियों के दो समूहों द्वारा प्रगति होती है। एक समूह तो उन पेशियों का है, जिनका प्रत्यक्ष रूप में पक्षों से कोई संबंध प्रतीत नहीं होता। ये पेशियाँ वक्ष की भित्ति पर जुड़ी होती हैं। इनका पक्ष की जड़ से कोई संबंध नहीं रहता। खड़ी पेशियाँ वक्ष के पृष्ठीय भाग को दबाती हैं। वक्ष के पक्षों की संधि विशेष प्रकार की होने के कारण इस दाब का यह प्रभाव होता है कि पक्ष ऊपर की ओर उठ जाते हैं। लंबान पेशियाँ वक्ष के पृष्ठीय भाग को वृत्ताकार बना देती हैं, जिसके प्रभाव से पक्ष नीचे की ओर झुक जाते हैं। दूसरे समूह की पेशियाँ, पक्षों की जड़ पर, या पक्षों की जड़ से नन्हें नन्हें स्किलेराइट पर, जुड़ी होती हैं, इनमें से पक्षों को फैलानेवाली अग्र और पश्च पेशियाँ मुख्य हैं। उड़ते समय प्रथम समूह की पेशियाँ जब पक्षों को बारी-बारी से ऊपर-नीचे करती हैं तब पक्षों को फैलाने वाली पेशियाँ मुख्य है। उडते समय प्रथम समूह की पेशियाँ जब पक्षों को बारी-बारी से उपर-नीचे करती है तब पक्षों को फैलानेवाली पेशियाँ पक्षों को आगे और पीछे की ओर करती है। उड़ते हुए कीट के पक्षों के आर पार हवा का बहाव इस प्रकार का होता है कि पक्ष के ऊपरी और निचले तल पर दाव मे अंतर रहता है। फलत एक वायुगति की बल बन जाता है जो पक्षों को ऊपर की ओर साधे रहता हैं और शरीर को उड़ते समय सहारा देता है।
प्राय मक्खियों और मधुमक्खियों मे पक्षकंपन सबसे अघिक होता है। घरेलू मक्खी का पक्षकंपन प्रति सेकंड 180 से 167 बार होता है, मधुमक्खी में 180 से 203 बार और मच्छर मे 278 से 307 बार। ओडोनेटा (Odonata) गण के कीटों का पक्ष कंपन 28 बार प्रति सेकंड होता है। अत्यधिक वेग से उड़ने वाले कीटों में बाजशलभ और ओडोनेटा की एक जाति के कीट की गति 90 प्रति घंटा तक पहुँच जाती है।
उदर उपापचय (Metabolism) और जनन का केंद्र है। प्राय इसमे 10 खंड होते है, किंतु अंधकगण (प्रोट्यूरा, Protura) में 12 खंड और अन्य कुछ गणों मे 11 खंड पाए जाते हैं। बहुत से गणों मे अग्र और पश्च भाग के खंडो मे भेद होता है और इस कारण इन भागों के खंडो की सीमा कठिनता से निश्चित हो पाती है, कितु गुदा सब कीटों मे अंतिम खंड पर ही होती है। कुछ कीटों मे अंतिम खंड पर एकजोड़ी खंडवाली पुच्छकाएँ (सरसाई, Cerci) लगी होती है। नर में नौवाँ खंड जनन संबंधी होता है। इसके ठीक पीछे की और प्रतिपृष्ट पर जनन संबंधी छिद्र पाया जाता है और पर जनन अवश्य लगे रहते हें। जनन अवश्य या बाह्य जननेंद्रियाँ ये हैं-एक शिशन (ईडीगस, Aedeagus), एक जोड़ी आंतर अवयव (पेरामीयर, Paramere) और एक जोड़ी बाह्य अवयव (क्लास्पर, Clasper), जो मैथुन के समय मादा को थामने का काम करती है। ये सब अवश्य नवें खंड से विकसित होते है। मादा मे आठवाँ और नौवाँ जनन संबंधी खंड है और इन्हीं पर जनन अवश्य या बाह्य जननेंद्रियाँ लगी होती है। ये इंद्रियाँ अंडा रखने का कार्य करती है। इसलिए इनको अंडस्थापक भी कहते है। मादा का जनन संबंधी छिद्र सांतवे प्रतिपृष्ट के ठीक पीछे होता हैं किंतु कुछ गणों मे यह अधिक पीछे की और हट जाता है। अंडस्थापक विभिन्न समुदायों के कीटों मे विभिन्न कार्य करता है, यथा मधुमक्खियों, बर्रों और बहुत सी चींटियों में डंक का, साफ़िलाइज मे पौधों में अंडा रखने के लिए गहरा छेद करने का तथा आखेटिपतंग मे दूसरे कीटों के शरीर में अंड़ा रखने के लिए छेद करने का। कुछ कीटों में अंडस्थापक नहीं होता। बहुत मे कंचुकपक्षों और मक्खियों मे शरीर के अंतिम खंड दूरबीन के सदृश हो जाते हैं और अंडा रखने का कार्य करते हैं। अंडस्थापक तीन जोड़ी अवयवों का बना होता है, जो अग्र, पश्च और पृष्ठीय कपाट कहलाते हैं। अग्र कपाट आठवें खंड से और शेष दो जोड़ी कपाट नवे खंड से विकसित होते हैं।
कीट तीन प्रकार के रंगों के होते हैं-रासायनिक, रचनात्मक और रासायनिक रचनात्मक। रासायनिक रंगों में निश्चित रासायनिक पदार्थ पाए जाते हें जो अधिकतर उपापचय की उपज होते हैं। कुछ कीटों में ये पदार्थ उत्सर्जित वस्तु के समान होते हैं। इनमें कुछ रंग बाह्यत्वक् में पाए जाते हैं, जो काले, भूरे और पीले होते हैं तथा स्थायी रहते हैं। हाइपोडर्मिल वाले रंग छोटे-छोटे दानों अथवा वसाकणों के रूप में कीट की कोशिकाओं में वर्तमान रहते हैं। ये रंग लाल, पीले, नारंगी और हरे होते हैं तथा कीट की मृत्यु के पश्चात शीघ्र लुप्त हो जाते हैं। कुछ रंग रक्त और वसापिंडक में भी पाए जाते हैं। रचनात्मक रंग बाह्यत्वक् की रचना के कारण प्रतीत होते हैं और बाह्यत्वक् में परिवर्तन होने से नष्ट हो जाते हैं। बाह्यत्वक् के सिकुड़ने, फूलने अथवा उसमें किसी अन्य द्रव्य के भर जाने से भी रंग नष्ट हो जाता है। रासायनिक-रचनात्मक रंग रासायनिक और रचनात्मक पदार्थों के मिलने से बनते हैं।
कीटों के आंतरिक शरीर की रचना इस प्रकार है :
पाचक तंत्र तीन भागों में विभाजित रहता है- अग्र आंत्र, मध्य आंत्र और पश्च आंत्र। अग्र और पश्चांत्र शरीरभित्ति के भीतर भित्ति भीतर की ओर महीन बाह्यत्वक् से ढकी रहती है, किंतु मध्यांत्र थैली के समान पृथक विकसित होता है और अग्रांत तथा पश्चांत्र को जोड़ता है। अग्रांत में एक सकरी ग्रासनली होती है, एक थैली के आकार का अन्नग्रह (क्रॉप, Crop) और प्राय एक पेशणी भी होती है। अग्रांत के दोनों ओर लार ग्रंथियाँ होती हैं। दोनो ही मिलकर प्रमुख गुहा में खुलती हैं। मध्यांत्र छोटी होती है तथा इसमें से प्राय उंडुक (सीका, Caeca) निकले रहते हैं। पश्चांत्र दो भागों में विभाजित रहता है, अग्र भाग नलिका समान आंत्र और पश्च भाग थैली के समान मलाशय बनाता है। मध्य और पश्चांत्र के संधिस्थान के महीन महीन निसर्ग (मैलपीगियन, Malpighiam) नलिकाएँ खुलती हैं।
कीट लगभग सभी प्रकार के कार्बनिक पदार्थ अपने भोजन के काम में ले लेते हैं। इस प्रकार साधारण प्रकार के लगभग सारे किण्वज (engyme) कीटों के पाचकतंत्र में पाए जाते हैं। लार ग्रंथियाँ एमाइलेस (Amylasa) का उत्सर्जन करती है, जो ग्रासनली में प्रवेश करते समय भोजन से मिल जाता है। कार्बोहाइड्रेट का पाचन मध्य आंत्र में ही पूरा होता है। मध्यांत्र में ये किण्वज पाये जाते हैं-एमाइलेस, इनवर्टेस (envertase), मालटेस (Maltase), प्रोटियेस (Protease), लाइपेस (Lipase) और हाइड्रोलाइपेस (Hydrolipase)। ये क्रमानुसार स्टार्च, गन्ने की शर्करा, मालटोस, प्रोटीन और चर्बी को पचाते हैं। ये किण्वज अन्नग्रह (Crop) में पहुँच जाते हैं जहाँ अधिकतर पाचन होता है, केवल तरल पदार्थ ही पेषणी द्वारा मध्यांत्र में पहुँचते हैं जहाँ केवल अवशोषण होता है। पश्चांत्र अनपची वस्तुएँ गुदा द्वारा बाहर निकाल देता है।
मैलपीगियन (निसर्ग) नलिकाएँ ही मुख्य उत्सर्जन इंद्रियाँ हैं। ये शरीरगुहा के रक्त में से उत्सर्जित पदार्थ अवशोषण कर पश्चांत्र में ले जाती है। नाइट्रोजन, विशेष करके यूरिक अम्ल या इसके लवण, जैसे अमोनियम यूरेट, बनकर उत्सर्जित होता है। यूरिया केवल बहुत ही मात्रा में पाया जाता है।
पृष्ठवाहिका मुख्य परिवहन इंद्रिय है। यह शरीर की पृष्ठभित्ति के नीचे मध्यरेखा में पाई जाती है। यह दो भागों में विभाजित रहती है-हृदय और महाधमनी। हृदय के प्रत्येक खंड में एक जोड़ी कपाटदार छिद्र, मुखिकाएँ होती हैं। जब हृदय में संकोचन होता है तो ये कपाट रक्त को शरीरगुहा में नहीं जाने देते। कुछ कीटों में विशेष प्रकार की स्पंदनीय इंद्रियाँ पक्षों के तल पर, श्रृगिकाओं और टाँगों में, पाई जाती हैं। पृष्ठ मध्यच्छदा (डायफ्राम, diaphram) जो हृदय के ठीक नीचे की ओर होती हैं, पृष्ठवाहिका के बाहर रक्तप्रवाह पर कुछ नियंत्रण रखती है। पृष्ठ मध्यच्छदा के ऊपर की ओर से शरीरगुहा के भाग को परिहृद (परिकार्डियल, Pericardial) विवर (साइनस, sinus) कहते हैं। यह दोनों ओर पृष्ठभित्ति से जुड़ा रहता है। कुछ कीटों के प्रतिपृष्ठ मध्यच्छदा भी होती है। यह उदर में तंत्रिकातंतु के ऊपर पाई जाती हैं। उस मध्यच्छदा के नीचेवाले शरीरगुहा के भाग का परितंत्रिक्य (पेरिन्यूरल, Perineural) विवर कहते है। इसकी प्रगति के कारण इसके नीचे के रक्त का प्रवाह पीछे की ओर और दाँए-बाएँ होता है। पृष्ठवाहिका मे रक्त आगे की ओर प्रवाहित होता है और उसके द्वारा रक्तसिर में पहुँच जाता है। वहाँ के विभिन्न इंद्रियों और अवयवों में प्रवेश कर जाता है। दोंनों मध्यच्छदाओं की प्रगति के कारण शरीरगुहा मे रक्त का परिवहन होता रहता है। अंत में मध्यच्छदा के छिद्रो द्वारा रक्त परिहृद विवर में वापस आ जाता है। वहाँ से रक्त मुखिकाओं द्वारा फिर पृष्ठवाहिका में भर जाता है। रक्त में प्लाविका होती है, जिसमें विभिन्न प्रकार की कणिकाएँ पाई जाती हैं। रक्त द्वारा सब प्रकार के रसद्रव्यों की विभिन्न इंद्रियों में परस्पर अदला-बदली होती रहती है। यही हारमोन की ओर आहारनली से भोजन को सारे शरीर में ले जाता है, उत्सर्जित पदार्थ को उत्सर्जन इंद्रियों तक पहुँचाता है तथा रक्त श्वसनक्रिया में भी कुछ भाग लेता है। परिहृद कोशिकाएँ या नफ्रेोसाइट (Nephrocyte) प्राय हृदय के दोनों ओर लगी रहती हैं। ये उत्सर्जन योग्य पदार्थो को रक्त से पृथक कर जमा कर लेती है। तृणाभ कोशिकाएँ (ईनोसाइट, Oenocytes) प्राय हल्के पीले रंग की कोशिकाएँ होती है, जो विभिन्न कीटों में विभिन्न स्थानों पर पाई जाती हैं। कुछ कीटों में ये श्वासरध्रं (स्पायरेकिल, Spiracle) के पास मिलती हैं। संभवत इनका कार्य भी उत्सर्जन और विषैले पदार्थो को रक्त से पृथक करना है। इनका वृद्धि और संभवत जनन से विशिष्ट संबंध रखता है। वसापिंडक या अव्यवस्थित ऊतक शरीरगुहा में पाया जाता है। कभी कभी इनका विन्यास खंडीय प्रतीत होता है। वसापिंडक पत्तर, या ढीले सूत्रों (स्टाँड्स, Strands) अथवा ढीले ऊतकों के समान होते हैं। उनका मुख्य कार्य संचित पदार्थो के रक्त से पृथक कर अपने में जमा करना है। कुछ कीटों में यह उत्सर्जन का कार्य भी करते हैं। पांडुंरग्रंथियाँ (Corpora allata) एक जोड़ी निश्रोत ग्रंथियाँ होती हैं, जो ग्रसिका के पास, मष्तिष्क के कुछ पीछे और कॉरपोरा कार्डियेका (Corpora cordieca) से जुड़ी हुई पाई जाती हैं। ये तारुणिका हारमोन का उत्सर्जन करती हैं, जो रूपांतरण और निर्मोचन पर नियंत्रण रखता है।
यह श्वासप्रणाल (Trachea) नामक बहुत सी शाखा वाली वायुनलिकाओं का बना होता है। श्वासप्रणाल में भीतर की ओर बाह्यत्वक् का आवरण रहता है, जिसमें पेंटदार अर्थात घुमावदार स्थूलताएँ (thickenings) होती हैं, जिससे श्वासप्रणाल सिकुड़ने नहीं पाता। हवा भरी रहने पर ये चाँदी के समान चमकती है। श्वासप्रणाल में विभाजित हो जाती है। ये शाखाएँ स्वयं भी महीन शाखाओं में विभाजित हो जाती है। इस विभाजन के कारण अंत में श्वासप्रणाल की बहुत महीन-महीन नलिकाएँ बन जाती हैं जिन्हें श्वासनलिकाएँ (Tracheoles) कहते हैं। ये शरीर की विभिन्न इंद्रियों में पहुँचती हैं। कहीं-कहीं श्वासप्रणाल बहुत फैलकर वायु की थैली बन जाता है। शरीरभित्ति में दाएँ-बाएँ पाए जाने वाले जोडीदार छिद्रों द्वार जिन्हें श्वासरध्रं कहते हैं, वायु श्वासप्रणाल में पहुँचती है। श्वासरध्रं में बन्द करने और खोलने का भी साधन रहता है। प्राय ऐसी रचना भी पाई जाती हैं जिसके कारण कोई अन्य वस्तु इनमें प्रवेश नहीं कर पाती। लाक्षणिक रूप से कुल दस जोड़ी श्वासरध्रं होते हैं, दो जोड़ी वक्ष में और आठ जोड़ी उदर में। किंतु प्राय यह संख्या कम हो जाती है। श्वसनगति के कारण वायु सुगमता से श्वासरध्रं में से होकर श्वासप्रणाल में ओर वहाँ से विसरण (Diffusion) द्वारा श्वासनलिकाँओं में, जहाँ से अंत में ऊतकों को आक्सिजन मिलती है, पहुँचती है। कार्बन डाइ-आक्साइड कुछ तो झिल्लीदार भागों से विसरण द्वारा और कुछ श्वासरध्राें द्वारा बाहर निकल जाता है। उदर की प्रतिपृष्ठ (Dorsoventral) पेशियो के सिकुडने से शरीर चौरस हो जाता है, या उदर के कुछ खंड भीतर घुस जाते हैं, जिससे शरीर गुहा का विस्तार घट जाता है और इस प्रकार निश्वसन हो जाता है।
खंडों की प्रत्यास्थता के कारण शरीर अपनी उत्तलता (Convexity) पुन प्राप्त कर लेता है। इस प्रकार निश्वसन होता है। बहुत से जलवासी कीट रक्त या श्वासप्रणाली की जलश्वसनिकाओं द्वारा श्वसन करते हैं। जिन कीटों में श्वासप्रणाल का लोप होता है उनमें त्वचीय श्वसन होता है।
तंत्रिकातंत्र में केंद्रीय तंत्रिकातंत्र, अभ्यंतरांग तंत्रिकातंत्र और परिधिसंवेदक तंत्रिकातंत्र सम्मिलित हैं। केंद्रीय तंत्रिकातंत्र (Central Nervous System) में लाक्षणिक रूप से एक मस्तिष्क, जो ग्रसिका के ऊपर रहता है और एक प्रतिपृष्ठ तंत्रिकारज्जु (Ventral Nerve Cord) होता है। ये दोनों आपस में संयोजी द्वारा जुड़े रहते हैं। दोनों संयोजी (Connective) ग्रसिका के दाएँ-बाएँ रहते हैं। मस्तिष्क सिर में स्थित और तीन भागों में विभाजित रहता है-प्रोटोसेरेब्रम (Protocerebrum), ड्यूटोसेरेब्रम (Deuto-cerebrum) और ट्राइटोसेरेब्रम (Trito-cerebrum)। उनमें तंत्रिकाएँ नेत्रों और श्रृंगिकाओं को जाती हैं। प्रतिपृष्ठ तंत्रिकातंतु में शरीर के लगभग प्रत्येक खंड में एक एक गुच्छिका पाई जाती है। पहली उपग्रसिका गुच्छिका सिर में ग्रसिका के नीचे रहती हैं। इस में से तंत्रिकाएँ मुख भागों को जाती हैं। आगामी तीन गुच्छिकाएँ वक्ष के तीन खंडों में स्थित होती है, जिनकी तंत्रिकाएँ पक्षों और टागों को जाती हैं। तंत्रिकातंतु की शेष गुच्छिकाएँ उदर में स्थिति रहती हैं। बहुत से कीटों में इनमें से बहुत सी गुच्छिकाओं का समेकन हो जाता है, जैसे घरेलू मक्खी और गुंबरैला में उदर और वक्ष की सब गुच्छिकाएँ मिलकर एक सामान्य केन्द्र बन जाती हैं। मष्तिष्क संवेदना और आसंजन का मुख्य स्थान है तथा दाईं-बाईं पेशियों के सामान्यत रहनेवाली उचित दशा (Tonus) पर प्रभाव डालता है। उदर की गुच्छिकाएँ विशेष रूप से स्वतंत्रता प्रदर्शित करती हैं। प्रत्येक गुच्छिका अपने खंड का स्थानीय केन्द्र सी बन जाती है। यदि उचित रीति से उद्दीपन किया जाए और अंतिम गुच्छिका तथा इसकी तंत्रिकाओं को कोई हानि न पहुँची तो जीवित उदर, जो वक्ष से पृथक कर दिया गया है, अंडारोपण कर सकता है। अभ्यंतरांग तंत्रिकातंत्र (Stomato-gastric Nervous System) अभयंत्र के ऊपर पाया जाता है और इसमें से हृदय तथा अग्रतंत्र तो तत्रिकाएँ जाती हैं। परिधि तंत्रिकातंत्र (Peripheral Nervous System) इंटेग्यूमेंट (Integument) के नीचे रहता है।
संयुक्त नेत्र और सरल नेत्र दृष्टि संबंधी इंद्रियाँ हैं। लाक्षणिक रूप से प्रोढ़ों और प्राय निम्फो में दोनों ही प्रकार के नेत्र पाए जाते हैं; किंतुं डिंभों में केवल सरल नेत्र ही पाए जाते हैं जो दाएँ बाएँ होते हैं। संयुक्त नेत्र में बहुत से पृथक-पृथक चाक्षुष भाग होते हैं, जिन्हें नेत्राणु
(ओमेटिडिया, Ommatidia) कहते हैं। ये बाहर से पारदर्शक कोर्निया से ढके रहते हें। कोर्निया षट्कोण लेंज़ों (लेंज़ेज, Lenses) में विभाजित रहती है। लेंज़ों की संख्या इनकी भीतरी ओमेटीडिया की संख्या से ठीक बराबर होती है। सरल नेत्र में केवल एक ही उभयोत्तल लेंज़ होता है जो चाक्षुष भाग के ऊपर रहता है। दिन और रात में उड़नेवाले कीटों के /नेत्रों में अंतर होता है। रात में उड़नेवाले कीटों नेत्रों में अंतर होता है। रात में उड़ने वाले कीटों के संयुक्त नेत्रों में एक रचना होती है, जो टेपेटम (Tapetum) कहलाती है। टेपटेम नेत्रों में प्रवेश करनेवाले प्रकाश को परावर्तित करता है, अत: नेत्र अँधेरे में चमकते हैं। संयुक्त नेत्रों में प्रतिबिंब दो प्रकार का बनता है। जो नेत्राणु चारों और से काले रंजक (Pigment) से ढका रहता है, उसमें केवल वे ही किरणें प्रवेश कर पाती हैं जो नेत्राणु के समांतर होती हैं। शेष सब किरणें रंजक द्वारा अवशोषित हो जाती हैं। इस प्रकार बना हुआ प्रतिबिंब एक कुट्टम चित्र (मोज़ेइक, mosaic) होगा और उतने भागों का बना होगा जितनी कोर्निया में मुखिकाएँ होंगी। इस रचना के कारण केवल थोड़ा-सा ही प्रकाश उपयोगी होता है, किंतु प्रतिबिंब अधिक स्पष्ट होता है जिन नेत्राणुओं के केवल भीतरी भाग ही रंजक से ढके रहते हैं उनमें उनकी मुखिकाओं के अतिरिक्त पासवाली अन्य मुखिकाओं की किरणें भी प्रवेश कर पाती हैं। ऐसे प्रतिबिंब में लगभग सभी किरणों का उपयोग हो जाता है, किंतु प्रतिबिंब प्राय: कम स्पष्ट होता है।
बहुत से कीटों में कर्ण होते हैं, जो शरीर के विभिन्न भागों में पाए जाते हैं। बहुत से टिड्डों और टिड्डियों में उदर के अग्रभाग में दोनों ओर कर्ण पाए जाते हैं। खेरिया के कर्ण में बाहरी ओर एक झिल्ली होती है, जिसके भीतर की ओर संवेदक कोशिकाओं का एक गुच्छा रहता है। श्वासप्रणाल की वायुथैलियों का कर्ण से समागम रहता है। ये अनुनादक (रेज़ोनेटर, Resonator) का कार्य करते हैं। जब ध्वनितरंगे झिल्ली पर टकराती हैं तो उसमें कंपन उत्पन्न होता है, जो अंत में संवेदक कोशिकओं को प्रभावित करता है। कीट अधिक उच्च आवृत्ति की ध्वनियाँ भी सुन सकते हैं, जैसे लगभग 45,000 आवृत्ति प्रति सेंकड तक की ध्वनि। कीटों में वाणी नहीं होती, किंतु वे ध्वनि उत्पन्न कर सकते हैं। ध्वन्युत्पादन की अनेक विधियाँ हैं। टिट्टिभ अपने पश्च ऊर्विका का भीतरी किनारा, जिसपर नन्हीं कीलें सीधी रेखा में पाई जाती हैं। उसी ओर के अग्रपक्ष की रेडियस शिरा के मोटे भाग पर रगड़कर ध्वनि उत्पन्न करता है। खेरिया अपने एक अग्रपक्ष के क्यूविटस शिरा की कीलों के दूसरे अग्रपक्ष के किनारे के मोटे भाग पर रगड़ कर ध्वनि उत्पन्न कराता।
घ्राणेद्रियाँ विशेषकर श्रृंगिकाओं पर ही पाई जाती है और विभिन्न प्रकार की होती हैं। इनकी संख्या नर में प्राय: अधिक होती है, जैसे नर मधुमक्खी की श्रृंगिका पर लगभग 30,000 कर्मकार में 6,000 और रानी में केवल 2,000। स्वादेंद्रियाँ बहुत से कीटों में एपिफैरिंग्स पर, कई एक में मुख के किनारे तथा स्पर्शिनियों पर पाई जाती हैं। अन्य प्रकार का ज्ञान शरीर के विभिन्न भागों पर उगे हुए परिवर्तित बालों या विशेष प्रकार के नन्हें काँटों द्वारा होता है। ये इंद्रियाँ बाल, रिकाबी या कील आदि के आकार की होती हैं।
कीटों में रेखित पेशियाँ पाई जाती हैं, जो दो भागों में विभाजित की जा सकती है: 1. कंकाल पेशियाँ ये फीते के आकार की होती हैं, शरीरभित्ति पर जुड़ी रहती हैं और शरीर के खंडों में गति करने का कार्य करती है: 2. आंतरंगीय पेशियाँ आंतरिक अंगों को ढके रहती है; इनके तंतु लंबाकार और वर्तुलाकार होते हैं, जैसे आंत्र के चारों ओर। कीटों में पेशियों की संख्या बहुत अधिक होती है, कभी कभी लगभग 4,000 तक पेशियाँ होती हैं। कुछ कीट बहुत ही धीमे चलते हैं, कुछ दौड़ते हैं और कुछ बड़ी चपलता से उड़ते हैं। अनेक कीट अपने शारीरिक भार से दस से बीस गुना तक बोझ वहन सकते हैं। पिस्सू, जिसकी टाँगे 1। 20 इंच लंबी होती हैं, 8 इंच तक की ऊँचाई और 13 इंच तक की लंबाई कूद सकता है। यह शक्ति इसकी पेशियों के परिमाण के अनुरूप है। जो पेशी जितनी अधिक छोटी होगी उसमें अनुपातिक दृष्टि से उतनी ही अधिक क्षमता होगी।
नर और मादा दोनों प्रकार जननेंद्रियाँ कभी भी एक ही कीट में नहीं पाई जातीं। नर कीट मादा कीट से प्राय: छोटा होता है। नर में एक जोड़ी वृषण होता है और प्रत्येक वृषण में शुक्रीय नलिकाएँ होती हैं, जो शुक्राणु का उत्पादन करती हैं। वृषण से शुक्राणु शुक्रवाहक में पहुँच जाते हैं और अंत में स्खलनीय (Ejaculatory) नलिका में पहुँचते हैं, जो शिश्न में खुलती है। कभी-कभी शुक्रवाहक किसी निश्चित स्थान में फैल जाते हैं और शुक्राणु जमा करने के लिए शुक्राशय बन जाते हैं। किन्हीं-किन्हीं में सहायक (accessory) ग्रंथियाँ भी पाई जाती हैं। मादा में एक जोड़ी अंडाशय होता है, प्रत्येक में अंडनलिकाएँ होती हैं, जिनमें विकसित होते हुए अंडे पाए जाते हैं। अंडनलिकाओं की संख्या विभिन्न जाति के कीटों में भिन्न-भिन्न हो सकती है। परिपक्व होकर अंडे अंडवाहिनी में आ जाते हैं और वहाँ से सामान्य अंडवाहिनी (Common Oviduct) में पहुँचकर मादा के जनन संबंधी छिद्र द्वारा बाहर निकल जाते हैं प्राय: एक शुक्रधानी शुक्राणु जमा करने के लिये और एक या दो जोड़ी सहायक ग्रंथियाँ भी उपस्थित रहती हैं। नर की सहायक ग्रंथियाँ एक द्रव पदार्थ उत्सर्जित करती हैं जो शुक्राणुओं में मिश्रित हो जाता है। कभी कभी शुक्राणुओं को कोषाकार पैकेट बन जाता है, जो शुक्रकोष (स्पमैटोफोर, Spermatophore) कहलाता है मादा की सहायक ग्रंथियाँ का स्राव अंडों को एक साथ जोड़ता है, या पत्तियों अथवा अंडों को अन्य वस्तुओं से चिपकाता है। कभी कभी इस स्राव से अंडों को रखने के लिए थैली भी बन जाती है, जैसे तेलचट्टा में। बर्रे की ये ग्रंथियाँ विष उत्पन्न करती हैं, जो डंक मारते समय शिकार के शरीर में प्रविष्ट कर जाता है। अंडसंसेचन दोनों लिंगों के संयोग पर निर्भर है। कुछ कीटों में यह जीवन में कई बार हो सकता है।
यह साधारण रूप से मैथुन और शुक्राण द्वारा अंडे के संसेचन पर निर्भर करता है। अधिकतर कीट अंडे देते हें, जिनसे कालांतर में बच्चे निकलते हैं, किंतु कुछ कीट अंडों के स्थान में डिंभ या निंफ के जन्म देते हैं। ऐसे कीटों को जरायुज कहते हैं, जैसे द्रुयूका और ग्लोसाइना (Glossina)
कुछ कीट अंडे का शुक्राणु से संसेचन नहीं करते। इस प्रकार का जनन अनिषेकजनन (Parthenogenesis) कहलाता है। कुछ जातियों में यह एक अनूठी और कभी कभी होनेवाली घटना होती है, तथा कुछ शलभों में असंसेचित (अनफर्टिलाइज्ड, unfertilized) अंडों से नर और मादा दोनों ही उत्पन्न होती हैं। सामाजिक मधुमक्खियों में अनिषेकजनन बहुधा होता है, किंतु असंसेचित अंडों से केवल नर ही उत्पन्न होते हैं। कुछेक स्टिक (Stick) कीटों में असंसेचित अंडों से अधिकतर मादा ही उत्पन्न होती हैं और नर बहुत ही कम। साफिलाईज़ में नरों की उत्पत्ति संभवत: होती ही नहीं, इस कारण संसेचन हो ही नहीं सकता। फलत: केवल अनिषेकजनन होता है। द्रुमयूका (Aphides) में चक्रीय अनिषेकजनन होता है, अर्थात असंसेचित और संसेचित अंडों में उत्पादन नियमानुसार क्रम से होता रहता है। कुछेक जातियों में अपपिक्व (Immature) कीट भी जनन करते हैं। इस घटना को पीडोज़ेनेसिस (Paedogenesis) कहते हैं। माइएस्टर (Miastor) कीट के डिंभ अन्य डिंभों का उत्पादन करते हैं और इस प्रकार कई पीढ़ी तक उत्पादन होता रहता है। इसके पश्चात् इनमें से कुछ डिंभ परिवर्धित होकर प्रौढ़ नर और मादा बन जाते हैं, जो परस्पर मैथुन के पश्चात् डिंभ उत्पन्न करते हैं। इन डिंभों से पहले की भांति फिर उत्पादन आरंभ हो जाता है। बहुभ्रूणता (पॉलिएंब्रियोनी, Polyembryony) का अर्थ है। एक अंडे से एक से अधिक कीटों का उत्पन्न होना। इस प्रकार का उत्पादन पराश्रयी कलापक्षों में पाया जाता है। प्लैटिगैस्टर हीमेलिस (Platigastor hiemalis) के कुछ अंडों में से दो डिंभ उत्पन्न होते हैं, किंतु किसी किसी पराश्रयी कैलसिड (Chalcid) के प्रत्येक अंडे से लगभग एक सहस्र तक डिंभ उत्पन्न हो जाते हैं।
कुछ कीटों में मैथुन केवल एक ही बार होता है। तत्पश्चात् मृत्यु हो जाती है, जैसा एफिमेरॉप्टरा (Ephimeroptero) गण के कीटों में। मधुमक्खी की रानी यद्यपि कई वर्ष तक जीवित रहती है, तथापि मैथुन केवल एक ही बार करती है और एक ही बार में इतनी पर्याप्त मात्रा में शुक्राणु पहुँच जाते हैं कि जीवन भर इसके अंडों का संसेचन करते रहते हैं। मैथुन के पश्चात् नर की शीघ्र ही मृत्यु हो जाती है। बहुत से कीटों के नर जीवन में कई बार पृथक्-पृथक् मादाओं से मैथुन करते हैं और बहुत से कंचुकपक्षों के नर और मादा दोनों बारबार मैथुन करते हैं।
अंडे साधारणतया बहुत छोटे होते हैं। फिर भी अंडे को देख कर यह बतलाना प्राय: संभव होता है कि अंडे से किस प्रकार का कीट निकलेगा। बहुधा यह बात बहुत महत्व रखती है, क्योंकि इससे हानिकारक कीटों की हानिकारक दशा के विषय में भविष्यवाणी की जा सकती है। इसलिए अंडों के आकार, रूप और रंग तथा अंडे रखने के स्थान और विधि का ध्यान रखना आवश्यक है। अंडे समतल, शल्क्याकार, गोलाकार, शंक्वाकार तथा चौड़े हो सकते हैं। अंडे का ऊपरी आवरण पूर्ण रूप से चिकना या विभिन्न प्रकार के चिन्ह्नोंवाला होता है। अंडे पृथक् पृथक् या समुदायों में रखे जाते हैं। तेलचट्टे (Cockroach) के अंडे डिंभकोष्ठ (Ootheca) के भीतर रहते हैं। जलवासी कीटों के अंडे चिपचिपे लसदार पदार्थ से ढके रहते हैं। अंडे में वृद्धि करते हुए भ्रूण के पोषण के लिए पर्याप्त मात्रा में भोजन, जो योक (Yolk) कहलाता है, पाया जाता है।
अंडारोपण विभिन्न प्रकार से होता है। अंडे ऐसे स्थानों पर रखे जाते हैं, जहाँ उत्पन्न होनेवाली संतान की तत्कालीन आवश्यकताएँ पूर्ण हो सकें। कुछ जातियों की मादाएँ नीची उड़ान उड़ती, अपने अंडे अनियमित रीति से गिराती चली जाती हैं। बहुत से शलभों की मादाएँ, जिनके डिंभ घास या उसकी जड़ खाते है, उड़ते समय अपने अंडे घास पर गिराती चली जाती हैं। साधारणतया अंडे ऐसे पौधों पर रखे, पौधों के ऊतकों में प्रविष्ट कर दिए जाते हैं जिनको डिंभ खाते हैं, जैसे कुछ प्रकार के टिड्डों में। कुछ कीट अपने अंडे मिट्टी में रखते हैं। पराश्रयी जातियों के कीट अपने अंडों को उन पोषकों के ऊपर या भीतर रखते हैं, जो उनकी संतानों का पोषण करते हैं।
विभिन्न जातियों की मादाओं के अंडों की संख्या विभिन्न होती है। द्रुमयूका की कुछ जातियों की मादाएँ शीतकाल में केवल एक ही बड़ा अंडा रखती हैं। घरेलू मक्खी अपने जीवन में 2,000 से अधिक अंडे रखती है। दीमक की रानी में अंडा रखने की शक्ति सबसे अधिक होती है। यह प्रति सेकंड एक अंडा दे सकती है और अपने छह से बारह वर्ष तक के जीवन में 10,00,000 अंडे देती है।
अंडे के संसेचन के पश्चात् परिवर्धन आरंभ हो जाता है। प्रारंभ में दो स्तरवाला मूल पट्टा या जर्म बैंड (Germ band) बनता है, जो अनुप्रस्थ (transverse) रेखाओं द्वारा बीस अंडों में विभक्त हो जाता है। अगले छह खंड सिर, परवर्ती तीन खंड वक्ष और शेष खंड टेलसन (Telson) के साथ मिलकर उदर बनाते हैं। प्रथम खंड और टेलसन के अतिरिक्त प्रत्येक खंड में एक जोड़ा भ्रूणीय अवयव विकसित हो जाता है। अवयवों के प्रथम युग्म का संबंध द्वितीय खंड से रहता है और इनसे श्रृंगिकाएँ बनती हैं। द्वितीय जोड़ी बहुत ही छोटी और क्षणिक होती है। तीसरी, चौथी और पाँचवी जोड़ी के अवयव विकसित होकर मैंडिबल, मैक्सिला और लेबियम बन जाते हैं। इनके पीछे वाले तीन जोड़ी अवयव कुछ बड़े तथा स्पष्ट होते हैं। ये टाँगों के अग्रवर्ती है। उदर के अवयवों की अंतिम जोड़ी सरसाई बन जाती हैं किंतु शेष सब जोड़ियाँ डिंभ निकलने से पूर्व ही प्राय: नष्ट हो जाती है।
अंडे से बच्चा निकलना-भ्रूण जब पूर्ण रीति से विकसित हो जाता है और अंडे से बाहर निकलने को तैयार होता है, तब शुक्ति में पहले से बनी हुई टोपी को अपने अंडा फोड़ने वाले काँटों से हटाकर बाहर निकल आता है। कुछ कीटों में आरंभ में भ्रूण वायु निगलकर अपना विस्तार इतना बढ़ा लेते हैं कि शुक्ति टूट जाती है। बच्चे को बाहर निकलने में उसकी पेशियाँ सहायता करती हैं।
अंडे से निकलने के पश्चात् ही वृद्धि आरंभ होती है। जन्म से प्रौढ़ता तक कीट के आकार में जो वृद्धि होती है वह अत्यधिक आश्चर्य जनक है। प्रौढ़ कीट की तौल जन्म होने के समय की तौल से 1,000 से 70,000 गुना तक हो सकती है। इतनी अधिक वृद्धि ऐसे खोल के भीतर, जिसका विस्तार बढ़ नहीं सकता, नहीं हो सकती। अत: खोल का टूटना अति आवश्यक है। यह केंचुल के पतन (Moulting) से ही संभव है। जीर्ण बाह्यत्वक् को केंचुल कहते हैं। जीर्ण बाह्यत्वक् (केंचुल) के फटने से पूर्व ही इसके भीतरवाले अधिचर्म की कोशिकाएँ नवीन बाह्यत्वक् का उत्सर्जन कर देती हैं। तत्पश्चात् इनमें से कुछ विशेष प्रकार की कोशिकाओं से, जो केंचुल ग्रंथियाँ कहलाती हैं, एक द्रव पदार्थ निकलता है। यह द्रव पदार्थ पुराने बाह्यत्वक् के भीतरी स्तर को विलीन कर नए बाह्यत्वक् से पृथक कर देता है, इसको कोमल भी बना देता है तथा स्वयं पुराने और नए बाह्यत्वक् के मध्य एक महीन झिल्ली सी बन जाती है। ऐसे समय में कीट में वृद्धि हो जाती है। केंचुल पतन के पश्चात् कीट की आकृति को इन्स्टार (Instar) कहते हैं। जब कीट अंडे से निकलता है तो प्रथम इन्स्टार होता है, प्रथम केंचुल पतन के पश्चात् कीट द्वितीय इन्स्टार होता है, अंतिम इनस्टार पूर्ण कीट या प्रौढ़ कीट कहलाता है।
अधिकतर कीटों में अंडे से जो डिंभ निकलता है उसकी आकृति और रूप वयस्क कीट से बहुत भिन्न होता है। बहुत से कीटों में डिंभ की आकृति और रूप में प्रौढ़ बनने तक अनेक परिवर्तन आ जाते हैं। इस प्रकार के परिवर्तनों को रूपांतरण (metamorphosis) कहते हैं। जिन कीटों में रूपांतरण नहीं होता उन्हें रूपांतरणहीन (एमेटाबोला, Ametabola) कहते हैं। इसका उदाहरण लेहा (लेपिज़मा, Lepisma) है। अधिकतर कीटों में रूपातंरण होता है और ऐसे कीट मेटाबोला (Metabola) कहलाते हैं। कीटों में दो प्रकार के क्रियाशील अप्रौढ़ पाए जाते हैं। ये निंफ और डिंभ कहलाते हैं। निंफ उस अप्रौढ़ अवस्था के कीट को कहते हैं जो अंडे से निकलने पर अधिक उन्नत होता है। निंफ का पूर्ण कीट से यह भेद होता है कि इसमें पक्ष तथा बाह्य जननेंद्रियाँ विकसित नहीं होती। ये स्थल पर रहते हैं और पक्षों का विकसन बाह्य रूप से होता है। निंफ से पूर्ण कीट तक की वृद्धि क्रमिक होती है और प्यूपा नहीं बनता है। इस प्रकार के परिवर्तन का अपूर्ण रूपांतरण तथा कीट समुदाय को हेमिमेटाबोला (hemimetabola) कहते हैं, जैसे ईख की पंखी। डिंभ उस अप्रौढ़ अवस्था के कीट से बहुत भिन्न होता है। इसमें पक्षों का कोई भी बाह्य चिन्ह नहीं पाया जाता। डिंभ को पूर्ण कीट बनने से पहले प्यूपा बनना पड़ता है। इस प्रकार के परिवर्तन को पूर्ण रूपांतरण (होलोमेटाबोला, Holometabola) कहते हैं, जैसे घरेलू मक्खी में। अत्यल्प कीटों में उपरिपरिवर्धन होता है। इन डंभों में डिंभ अवस्था में भी अत्यधिक परिवर्तन पाया जाता है। इनमें चार या इससे अधिक स्पष्ट इन्स्टार होते हैं। इनके जीवन और व्यवहार में भी बहुत भेद पाया जाता है। इस प्रकार के परिवर्तन को हायपर (Hyper) रूपांतरण कहते हैं, जैसा कैंथेरिस (Cantharis) में। कीटों में रूपांतरण के नियमन का दो हारमोनों से संबंध होता है- केंचुल पतन कारक हारमोन और शैशव (juvenile) हारमोन। केंचुल-पतन-कारक हारमोन प्राय: वक्षीय ग्रंथि उत्सर्जित करता है। यह हारमोन कीट का केंचुलपतन करता है। प्रौढ़ में वक्षीय ग्रंथि लुप्त हो जाती है, इसलिये केंचुलपतन भी समाप्त हो जाता है। यदि निंफ की वक्षीय ग्रंथि प्रौढ़ में जमा दी जाए तो प्रौढ़ भी केंचुलपतन करने लगेगा। शैशव हारमोन कारपोरा अलाटा उत्सर्जित करते हैं। यह हारमोन प्रौढ़ के लक्षणों को दबाए रखता है और निंफों के लक्षणों के तीव्रता से उभाड़ने में सहायता करता है। रूपांतरण के समय वक्षीय ग्रंथि की क्रियाशीलता बढ़ जाती है और इसके हारमोन का प्रभाव इतना पर्याप्त होता है कि शैशव हारमोनों के प्रभाव को कुचल देता है और इस प्रकार रूपांतरण हो जाता है।
नेऐड (Naiad) जलवासी और बहुत क्रियाशील अप्रौढ़ होते हैं। इनके श्वासरध्रं बंद होते है। श्वसन जलश्वसनिकाओं द्वारा होता है। ये कैंपोडीईफॉर्म (Campodeiform) होते हैं, अर्थात टाँगे भली-भाँति विकसित और शरीर चौरस होता है।
डिंभ होलोमेटाबोलस और हाइपरमेटाबोलस कीटों की एक अप्रौढ़ अवस्था है। डिंभ जब अंडे से निकलते है, तब भिन्न-भिन्न जातियों के अनुसार उनके परिवर्धन की दशाएँ भिन्न-भिन्न हो सकती हैं। इनकी यह दशा कुछ अंश तक योक की मात्रा पर, जो इनकी वृद्धि के लिए अंडे में उपस्थित रहता है, निर्भर रहती है। प्राय: ऐसा देखा गया है कि जब अंडे में योक की मात्रा कम होती है, तब अंडे से निकलते समय डिंभ अधिक अपूर्ण होता है। डिंभ चार प्रकार के होते हैं (1) प्रोटोपॉड (Protopod) डिंभ पर जीवी कलापक्षों में पाए जाते हैं, क्योंकि इनके अंडों में योक अत्यल्प मात्रा में होता है। ये डिंभ लगभग भ्रूणीय अवस्था में ही होते हैं। इनका जीवित रहना इसलिए संभव होता है कि या तो ये अन्य कीटों के अंडों में या उनके शरीर के भीतर रहते हैं, जहाँ इनको वृद्धि करने के लिए अत्यधिक पुष्टिकर भोजन मिलता है। इनके उदर में खंड या किसी प्रकार के अवयव नहीं पाए जाते हैं। (2) पॉलिपॉड (Polypod) या इरूसिफॉर्म (Eruciform) डिंभों के शरीर में स्पष्ट खंड और उदर पर अवयव भी होते हैं। श्रृंगिकाएँ और विद्यमान होती हैं, किंतु छोटी होती हैं। ये अपने भोजन के समीप रहते हैं और इस कारण आलसी होते हैं। ऐसे डिंभ इल्ली कहलाते हैं और तितलियों, शलभों तथा साफिलाइज़ में पाए जाते हैं। (3) ऑलिगोपॉड (Oligopod) डिंभों के वक्षीय अवयव (टाँगें) भली प्रकार विकसित होते हैं, किंतु उदर में पुच्छीय अवयव के अतिरिक्त अन्य कोई अवयव नहीं पाए जाते। ये मांसाहारी होते हैं और शिकार की खोज में घूमते फिरते हैं। इन क्रियाशील जीवन के कारण इनके नेत्र तथा अन्य इंद्रियाँ भली प्रकार विकसित होती हैं। ये डिंभ स्थल पर रहने वाले कंचुकपक्षों और जालपक्षों में पाए जाते हैं। (4) ऐपोडस (Apodous) डिंभ कृमि की आकृति के होते हैं। इनकी टाँगे बहुत छोटी होती हैं या पूर्णतया लुप्त हो जाती हैं। ये अनेक समुदाय के कीटों में पाए जाते हैं, जैसे घरेलू मक्खी का डिंभ।
डिंभ अवस्था के अंत के निकट कीट रूपांतर की तैयारी करता है और निश्चित रूपांतर होने के पूर्व (प्रिप्यूपा, Prepupa) की दशा में आ जाता है। इस दशा में कीट भोजन करना बंद कर देता है। शरीर बहुत सिकुड़ जाता है और उसका रंग नष्ट हो जाता है। प्रिप्यूपा दशा के पश्चात् कीट के शरीर की आकृति में परिवर्तन आ जाते हैं। भविष्य में होने वाले प्रौढ़ के नेत्र और टाँगों के बाह्य विकसन के चिह्न प्रथम बार दृष्टिगोचर होते हैं। प्राय: इसी अवस्था में कोया (कोकून) बनता है। द्विपक्षों में इसी अवस्था में प्यूपा का खोल बनता है।
प्यूपा की अवस्था में कीट विश्राम करता है। इसी अवस्था में पक्ष तथा अन्य अवयव अपने अधिचर्म की थैलियों से बाहर निकल आते हैं और प्रत्यक्ष हो जाते हैं। आंतरिक इंद्रियों को भविष्य में बननेवाले पूर्णकीट की आवश्यकताओं के अनुसार पुनर्निर्माण हो जाता है। प्राथमिक प्रकार का प्यूपा डेक्टिकस (Decticous) प्यूपा कहलाता है। इसके अवयव इसके शरीर से नहीं चिपके रहते, वरन् गति कर सकते हैं। मच्छर के प्यूपा जलवासी हैं और चपलता से तैरते रहते हैं। ऑबटेक्ट (Obtect) अर्थात् कवचित प्यूपा के पक्ष और टाँगे शरीर से चिपकी रहती हैं। इनमें प्रगति नहीं होती। इस प्रकार के प्यूण अधिकतर शलभों में पाए जाते हैं। कोआर्कटेट (Coarctate) प्यूपा में डिंभ की अंतिम केंचुल का पतन नहीं होता है, किंतु यही केंचुल कड़ी बनकर प्यूपा के बाहर प्यूपरियम बन जाती है। इस प्रकार का प्यूपा घरेलू मक्खी में पाया जाता है।
प्यूपेरियम से निकलते समय कीट अपने खोल का विभिन्न प्रकार से तोड़ते है। चबाकर खाने वाले कीट अपने जंभ (मैंडिबल) से अपने प्यूपेरियम को कुतर-कुतर कर बाहर निकलते हैं। चूसकर भोजन करनेवाले कीट एक तरल पदार्थ का उत्सर्जन करते हैं, जो कोया के रेशम को एक ओर से कोमल कर देता है और इस कारण सहज में ही टूट जाता है। कुछ शल्कि-पक्षों में काँटे होते हैं, जिनसे वे प्यूपेरियम में दरार बनाते है। कुछ द्विपक्षों के सिर पर एक थैली होती हैं, जिसमें वायु भरकर वे प्यूपेरियम के सिरे को दबाते हैं। इस प्रकार यह सिरा टूट जाता है और मक्खी निकल आती है। प्यूपेरियम से निकलते समय कीट सबसे पहले अपने अवयवों को बाहर निकालता है। इस समय इसके पग सिकुड़े होते हैं, फिर रेंगकर सबसे समीप यह जो भी अवलंब पा जाता है उस पर इसी दशा में विश्राम करने लगता है। पक्षों में शरीर के रक्तप्रवाह से और पेशियों के सिकुड़ने तथा फैलने से पक्ष भी शीघ्रता से फैल जाते हैं। प्यूपेरियम से निकलने के कुछ समय पश्चात् ही कीट उड़ने का प्रयत्न करने लगता है।
पूर्णकीट का परिवर्धन अपूर्ण रूपांतरणवाले कीटों में पूर्णकीट के परिवर्धन में परिवर्तन क्रमिक और र्निविघ्न होते हैं। ये बाह्य तथा आंतरिक दोनों होते हैं। र्निफ की इंद्रियाँ पूर्णकीट की इंद्रियों में परिवर्तित हो जाती है। इसके आकार में वृद्धि के अतिरिक्त बहुत ही थोड़ा अन्य परिवर्तन आता है। पूर्ण रूपांतरणवाले कीटों में डिंभों की इंद्रियाँ और ऊतक प्यूपा की अवस्था में विभिन्न मात्रा में विलय हो जाते हैं। इस विधि को हिस्टोलिसिस (Histolysis) कहते हैं। साथ ही साथ उनके स्थान में प्रौढ़ की इंद्रियाँ बन जाती हैं। नवीन ऊतकों का यह उत्पादन हिस्टोजिनेसिस (histogenesis) कहलाता है। दोनों प्रकार के परिवर्तन इंद्रियों की अविच्छिन्नता को नष्ट किए बिना ही साथ-साथ होते रहते हैं। वास्तव में पूर्णकीट का बनना डिंभ में ही आरंभ हो जाता है। सबसे पहले पूर्णकीट की कलिकाएँ बनती हैं। ये कलिकाएँ भविष्य में होने वाले कीट के उन सब भागों का, जिनकी इसको आवश्यकता होगी, पुनर्निमाण करती हैं तथा उन सब इंद्रियों को भी बनाती हैं जो डिंभ में नहीं पाई जाती।
डायपाज (Diapause) अर्थात् वृद्धि की रोक-अनुकूल परिस्थितियों में बहुत से कीटों का परिवर्धन र्निविघ्न होता रहता है। इस बीच यदि कोई प्रतिकूल परिस्थिति आ जाती है, जैसे निम्न ताप; तो कुछ समय के लिये परिवर्धन रूक जाता है, किंतु परिस्थिति सुधरते ही परिवर्धन तुरंत ही फिर आरंभ हो जाता है। किंतु बहुत से ऐसे कीट भी हैं जिनमें बाह्य दशाएँ तो अनुकूल प्रतीत होती है। किंतु कुछ निश्चित परिस्थितियों के कारण परिवर्धन रूक जाता है। वृद्धि की यह रुकावट कुछ सप्ताहों से लेकर कई वर्षों तक की हो सकती है। विभिन्न जातियों के कीटों में यह अवधि प्राय: भिन्न होती है और इस प्रकार परिवर्तन में विलंब हो जाता है। किंतु अंत में यह रूकावट जीव ने इतिहास की किसी एक निश्चित अवस्था में ही होती है। यह अवस्था अंडे की, अपूर्ण कीट की, या वयस्क की, किसी की भी हो सकती है और कीट की जाति पर निर्भर रहती है। रेशम क कृमि शलभ, बांबिक्स मोराइ (Bombyx mori) जो अंडे शरद् ऋ तु में देता है उनमें डायपॉज़ होता है। जब तक गरमी देने से पहले इनके सेंटीग्रेड पर न रखा जाय इन अंडों से डिंभ नहीं निकलते।
समशीतोष्ण और शीतल देशों के कीटों के जीवनचक्र में शीतकाल में शीतनिष्क्रियता (हाइबर्नेशन, Hibernation) पाई जाती है। इन दिनों कीट शिथिल रहता है। अयनवृत्त के देशों में, जहाँ की जलवायु सदा उष्ण और नम होती है, कीटों के जीवचक्र में शीतनिष्क्रियता प्राय: नहीं पाई जाती और एक पीढ़ी के पश्चात् दूसरी पीढ़ी क्रमानुसार आ जाती है। भारतीय शलभों में ईख की जड़ को भेदनेवाला शलभ इल्ली की अवस्था में दिसंबर के प्रथम सप्ताह में शीतनिष्क्रिय हो जाता है और प्यूपा बनना मार्च में आरंभ करता है। पैपिलियो डिमोलियस (Papilio demoleus) नामक तितली प्यूपा अवस्था में और पीत बर्रे प्रौढ़ावस्था में शीतनिष्क्रिय होते हैं। पीरिऑडिकल सिकेडा (Periodical cieada) के, जो उत्तरी अमरीका में पाया जाता है, जीवनचक्र पूरे होने में तेरह से सत्रह वर्ष तक लग जाते हैं, किंतु बहुत सी द्रमयूका ऐसी होती हैं जिनकी एक पीढ़ी लगभग एक सप्ताह में ही पूर्ण हो जाती है। सबसे छोटा जीवनचक्र नन्हें नन्हें कैलसिड नामक कलापक्ष के कीटों का होता है। इन कीटों के डिंभ दूसरे कीटों के अंडों के भीतर पराश्रयी की भाँति रहते हैं और इनका जीवनचक्र केवल सात ही दिन में पूर्ण हो जाता है।
बहुत से कीट संगीतज्ञ होते हैं। कीट वाणीहीन होते हैं, इसलिए इनका संगीत वाद्य संगीत होता है। ये केवल प्रौढ़ावस्था में ही अपना वाद्य जानते है। प्राय: नर कीट ही संभवत: मादा को आकर्षित करने के लिए संगीत उत्पन्न करते हैं। इनके वाद्य अधिकतर ढोल के आकार के होते है, अर्थात् इन वाद्यों में एक झिल्ली होती है जिसमें तीव्र कंपन होने से ध्वनि उत्पन्न होती है। कंपन उत्पन्न करने की दो विधियाँ है। एक भाग को दूसरे भाग पर रगड़कर जो ध्वनि उत्पन्न की जाती है। उसकी बेला (Violin) से उत्पन्न हुई ध्वनि से तुलना कर सकते हैं। दूसरी विधि में कीट की पेशियों का संकोचन विमोचन होता है। ये पेशियाँ झिल्ली से जुड़ी रहती हैं और इसलिए झिल्ली में भी कंपन होने लगता है। इस प्रकार से ध्वनि उत्पन्न करने का मनुष्य के पास कोई साधन नहीं है। झींगुर, कैटीडिड (Katydid), टिड्डे तथा सिकेडा कीटसमाज की गानेवाली प्रसिद्ध मंडली के सदस्य हैं। झींगुर, कैटीडिड और टिड्डे एक ही गण के अंतर्गत आते हैं। झींगुर और कैटीडिड के एक अग्र पक्ष पर रेती के समान एक फलक होता है, जो दूसरे अग्रपक्ष के उस भाग को रगड़ता है जो किनारे की ओर मोटा सा हो जाता है। कैटीडिड में रेती बाएँ पक्ष पर होती है। कुछ झींगुर अपने दाएँ पक्षवाली रेती से ही काम लेते हैं। टिड्डे के पक्षों पर दाते होते हैं और पिछली टाँगों पर भीतर की ओर तेज किनारा होता है। सिकेडा की पीठ पर दोनों ओर पक्षों के पीछे एक एक अंडाकार छिद्र होता है, जिसपर एक झिल्ली बनी रहती है। इस प्रकार एक ढोल सा बन जाता है। इस झिल्ली पर भीतर की ओर पेशियाँ जुड़ी रहती हैं, जो इसमें कंपन उत्पन्न करती हैं। ढोल में तीलियाँ होती है। इन तीलियों की संख्या भिन्न-भिन्न जातियों में भिन्न होती है। मच्छर दो प्रकार का गान करते हैं, जो प्रेमगान और लालसागान कहलाते हैं। लालसागान द्वारा एक मादा अन्य मादाओं को संदेश देती है कि उसने रुधिर चूसने के लिये शिकार ढूँढ़ लिया है और वे वहाँ पहुँचकर रुधिर चूस सकती हैं। प्रेमगान नर को मैथुन करने के लिए आकर्षित करता है।
कीटों की एक बहुत बड़ी संख्या का जीवन वनस्पतियों पर ही निर्भर है। लगभग प्रत्येक प्रकार का पौधा और उसका प्रत्येक भाग किसी न किसी जाति के कीट का भोजन बन जाता है। ऐसा अनुमान है कि लगभग पचास प्रतिशत कीट अपना निर्वाह पौधों से ही करते हैं। टिड्डियाँ और टिड्डे खुले में रहकर लगभग प्रत्येक पौधा खा जाते हैं। शलभों के डिंभ, साफिलाइज और कंचुकपक्षों की बहुत सी जातियाँ भी पौधों के लगभग प्रत्येक भाग को, या तो खुले में रहकर या छिपकर, खा जाती हैं। ये पत्ते, स्तंभ, जड़ तथा काष्ठ के भीतर रहकर भी अपना भोजन पा जाती हैं। झल्लरीपक्ष, द्रुमयूका तथा पौधों के अन्य मत्कुण पौधों में छेदकर रस चूसते हैं। बहुत से शलभ, मधुमक्खियाँ तथा इनके संबंधी पुष्पस्राव चूसते हैं। कुछ कीट पौधों के ऊत्तकों का रूपांतर कर विचित्र प्रकार की रचना बना देते हैं, जो द्रुस्फोट (Gall) कहलाते हैं। इन रचनाओं में कीट के डिंभों को आश्रय तथा भोजन मिलता है। प्रत्येक पौधा कीटों की अनेक जातियों का पोषण करता है। दो सौ जाति के कीट मकई पर, चार सौ जाति के सेब पर तथा एक सौ पचास से अधिक जातियों के कीट चीड़ के वृक्ष पर निर्वाह करते पाए गए हैं। प्राय: भिन्न-भिन्न जातियों के कीट वृक्ष के भिन्न-भिन्न भागों पर पाए जाते हैं और इस प्रकार कुछ सीमा तक स्पर्धा से बचे रहते हैं। बहुत से कीट अपना पूर्ण जीवन एक ही पौधे पर व्यतीत करते हैं। पत्तों के भीतर रहने वाले, पौधों के भीतर छेद कर रहनेवाले तथा द्रुस्फोट बनाने वाले कीट इसी प्रकार अपना जीवन व्यतीत करते हैं। इनका पौधों में प्रवेश करना पौधे की विशेष दशा पर निर्भर रहता है। अनेक कीट अनेक पौधों पर, या एक ही वर्ग की अनेक जातियों के पौधों पर, आक्रमण करते हैं। साधारणतया प्रत्येक जाति के कीट का पौधा निर्धारित रहता है, तथा अनेक कीट निर्धारित जाति के पौधों के अतिरिक्त किसी अन्य पौधे को नहीं खाते, चाहे उनकी मृत्यु भले ही हो जाए।
बहुत से कीटों और पौधों का संबंध अन्योन्य होता है। ऐसे कीट पराग और मकरंद प्राप्त करने के लिए पुष्पों पर जाते हैं। इन वस्तुओं को प्राप्त करते समय अज्ञान में ही ये पुष्परागण कर देते हैं। पुष्पों से भोजन प्राप्त करने वाले कीटों में प्राय: विशेष प्रकार की रचनाएँ पाई जाती हैं। ये रचनाएँ बहुत गहराई पर के मकरंदकोषों से मकरंद चूसने में सहायता करती हैं। कर्मकारी मधुमक्खियों में पराग को एकत्र करने के लिये पिछली टाँगों पर पराग डलियाँ होती हैं। पुष्पों में भी कीटों को आकर्षित करने के लिए रंग और सुगंध होती है। कुछ पुष्पों की रचना ऐसी होती है कि कीट बिना पराग एकत्र किए मकरंद प्राप्त कर ही नहीं सकता और जब वह दूसरे पुष्प पर जाता है तो पुष्प की रचना के कारण इसके वर्तिकाग्र पर पराग गिराए बिना मकरंदकोष तक पहुँच ही नहीं सकता। यूका पुष्प और यूका शलभ इसके बहुत सुंदर उदाहरण हैं।
जो कीट वनस्पति नहीं खाते, वे उच्छिष्ट वस्तुओं, अन्य कीटों या अन्य जीवों को अपना भोजन बनाते हैं। सफाई करने वाले कीट कूड़ा कर्कट आदि इसी प्रकार की अन्य परित्यक्त वस्तुओं पर अपना जीवननिर्वाह करते हैं। सड़ी गली वनस्पतियों से बहुत से कंचुकपक्ष, मक्खियाँ तथा अन्य कीट आश्रय तथा भोजन पाते हैं। गोबर, जीवों के सड़ते हुए शव तथा इनके अन्य अवशेष किसी न किसी कीट का भोजन अवश्य बन जाते हैं। कीटों की ये कृतियाँ मनुष्य के लिए बहुत लाभदायक हैं। अपाहारी (प्रिडेटर, Predator) वह जीव है जो अन्य जीवों पर निर्वाह करता है, मांसाहारी होता है, अपने शिकार की खोज में रहता है और पाने पर उसको खा जाता है। इस प्रकार का व्यवहार विभिन्न वर्गों के कीटों में पाया जाता है। इनका शिकार कोई अन्य कीट, या अपृष्ठवंशी जीव होता है। ऐसे जीवन के कारण इन कीटों की टाँगों, मुख भागों और संवेदक इंद्रियों में बहुत से परिवर्तन हो जाते हैं। ऐसे कुछ कीटों के व्यवहार में भी स्पष्ट पविर्तन दृष्टिगोचर होता है। कुछ कीट अपनी टाँगों का अपने शिकार को पकड़ने तथा भक्षण करते समय थामने के लिए उपयोग करते हैं। व्याध पतंग (Dragon fly) अपनी तीनों जोड़ी टाँगे और जलमत्कुण तथा मैंटिड (Mantid) केवल बगली टाँगों का ही इस कार्य में उपयोग करते हैं। इस कारण इनकी टाँगों में परिवर्तन पाया जाता है। डिस्टिकस (Disticus) के जंभ अपने शिकार को पकड़ने के लिए नुकीले तथा आगे की ओर निकले रहते हैं। व्याधपतंग के निंफ का ओष्ठ (Labium) अन्य कीटों के पकड़ने के लिए विशेष आकृति का बन जाता है। इन कीटों के संयुक्त नेत्र विशेष रूप से विकसित होते हैं। कुछ अपाहारी कीटों की टाँगे दौड़ने के लिए उपयुक्त होती हैं और कुछ तीव्रता से उड़ सकते हैं। अनेक अपाहारी अपने अंडे अपने शिकार के संपर्क में रखते हैं, जैसे लेडी-बर्ड बीटल (Lady-bird beetle) अपने अंडे द्रुमयूका के पास रखता है। अनेक अपाहारी अपने शिकार की प्रतीक्षा में छिपे बैठे रहते हैं और जैसे ही उनका शिकार उनकी पहुँच में आता है, उस पर एकबारगी झपटा मारते हैं, जैसे मैंटिस में अपने को गुप्त रखने के लिए पत्ती जैसा रंग होता है। जलपक्ष के कुछ डिंभ अपने शिकार, चींटियों, को पकड़ने के लिए गड्ढा बनाते हैं।
परजीवी वे कीट हैं जो अन्य जीवों पर निर्वाह तो करते हैं, किंतु उनका वध किए बिना ही उनसे भोजन प्राप्त करते हैं और प्राय: एक ही पोषक पर निर्भर रहते हैं। ये अपने अंडे प्राय: अपने पोषक के शरीर पर देते हैं। परजीवी कीट दो प्रकार के होते हैं-एक जो कशेरु क दंडियों पर और दूसरे जो अन्य कीटों तथा उनके संबंधियों पर जीवित रहते हैं। प्रथम वर्ग के कीट ऐनोप्ल्यूरा (Anopleura), मैलोफैगा (Mallophaga) और साइफोनैप्टरा (Siphonaptera) गणों तथा हिप्पोबोसाइडी (Hippoboscidae) वंश के अंतर्गत आते हैं। ये परजीवी अपने पोषक की तुलना में बहुत छोटे होते हैं। पोषक में इनको सहने करने की शक्ति विकसित हो जाती है और इस कारण इनका प्रभाव प्राणनाशक नहीं होता। इनमें से अधिकतर ब़ाह्य परजीवी हैं और पोषक के शरीर पर रहते हैं। साइफोनैप्टरा के अतिरिक्त अन्य का शरीर ऊपर नीचे से चौरस होता है और ये पोषक के शरीर से चिपके रहते हैं। इनके पैरों पर पोषक को पकड़े रहने के लिए हुक होते हैं तथा नेत्र क्षीण या लुप्त हो जाते हैं। पक्षों का भी प्राय: अभाव रहता है और यदि वे होते भी है तो बहुत छोटे होते हैं। कीटों के परजीवी इने गिने ही हैं। स्ट्रेप्सिप्टस गण के अतिरिक्त मधुमक्खी की जूँ, ब्रेउला (Braula) ही केवल इनका अन्य उदाहरण है।
अर्ध परजीवी (पैरासिटॉइड Parasitoide) का व्यवहार अपाहारी और परजीवी के मध्य का सा होता है। आरंभ में यह परजीवी की तरह रहता है, अर्थात् पोषक की अति आवश्यक इंद्रियों को नष्ट नहीं करता, किंतु बाद में इसका व्यवहार अपाहारी जैसा हो जाता है और यह अपने पोषक का भक्षण कर जाता है। यह प्राय: अपने अंडे पोषक के शरीर के ऊपर या भीतर रखता है। इसके डिंभ पोषक से स्थायी रूप से चिपके रहते है और अपना भोजन पोषक के शरीर के भीतर या बाहर से प्राप्त करते हैं। अधिकतर ये कीट द्विपक्ष वंश की टैकिनाइडी (Tachyniade) और कलापक्ष के पैरासाइटिका (Parasitica) वर्ग में ही पाए जाते हैं। इनके प्रौढ़ क्रियाशील होते हैं और पराश्रयी नहीं होते। अर्धपरजीवी का आकार पोषक के आकार की तुलना में बड़ा होता है और यह अपने व्यवहार से पोषक को प्राय: सदा ही नष्ट कर देता है। पोषक अधिकतर अन्य कीट ही होते हैं, जिनके अंडों या अन्य अप्रौढ़ अवस्थाओं पर अर्धपरजीवी का आक्रमण होता है। प्रौढ़ कीट पर कभी भी आक्रमण नहीं होता। टैकिनाइडी वंश के कीट पोषक के भीतर रहते हैं, किंतु अंडे पोषक के ऊपर, या पोषक से दूर, रखते हैं। बहुत से पराश्रयी कलापक्ष बाह्य पराश्रितों की भाँति रहते हैं, किंतु अधिकतर आंतरिक पराश्रयी हैं और अपने अंडे पोषक की त्वचा के भीतर प्रविष्ट कर देते हैं। अर्धपरजीवियों में सबसे अधिक महत्व की बात इनके श्वसनतंत्र में पाई जती है, विशेष करके आंतरिक अर्धपरजीवियों में, जो अपने पोषक के रक्त में मिली हुई आक्सिजन का श्वसन करते हैं। किंतु कुछ आंतरिक अर्धपरजीवी ऐसे भी हैं। जो सीधे वायुमंडल से आक्सीजन प्राप्त करते हैं।
कुछ कीट दूसरे कीटों का तो भक्षण नहीं करते, किंतु उनकी एकत्र की हुई सामग्री को खा जाते हैं। ऐसे कीट इन्क्विलाइन कहलाते हैं। ये कीट सामाजिक कीटों के घोसलों में बहुतायत से पाए जाते हैं। इनका बहुत प्रसिद्ध उदाहरण मोम का शलभ हैं, जो मधुमक्खी के छत्तों में रहता है और छत्तें को नष्ट कर देता है। वोलुसिला (Volucella) नामक चक्कर खानेवाली मक्खी भिन-भिनानेवाली मक्खियों और बर्रों के छत्तों में रहकर उच्छिष्ट कार्बनिक मक्खी पदार्थों को खाती हैं। ऐटेल्युरा (Atelura) नामक कीट चीटियों के विवरों में रहता है और जब एक चींटी दूसरी चींटी को अपना उलटी किया हुआ भोजन देने लगती है तो उसको पी लेता है। कुछ ऐसे भी कीट हैं जो अपने पोषकों को, उनके साथ रहने के बदले में, लाभ पहँचाते हैं। कुछ कंचुकपक्ष चीटियों के विवरों में आश्रय और भोजन पाते हैं और इसके बदले में अपने शरीर से स्राव निकाल कर देते हैं, जिसको पाने के लिए ये चीटियाँ बहुत लालायित रहती हैं। इस संबंध की अंतिम श्रेणी यह हैं की चीटियाँ स्राव के बदले में अतिथि कंचुकपक्ष को वस्तुत: भोजन देती हैं। परस्पर लाभ पहुँचाने का यह एक सुंदर उदाहरण है (देखें सामाजिक कीट)।
अधिकतर कीटों की प्रकृति अकेले ही रहने की होती है, किंतु कुछ जातियों के कीट नियत परिस्थिति में अपनी मंडली बना लेते हैं। शीतकाल में जब ताप बहुत नीचे गिर जाता है, घरेलू मक्खियाँ प्राय: एक साथ एकत्र हो जाती हैं। कुछ इल्लियाँ यूथचारी हैं और एक साथ जन्मी हुई सब इल्लियाँ एक ही जाले में एक साथ-साथ रहती हैं, किंतु ऐसी मंडलियाँ भोजन समाप्त होते ही तितर बितर हो जाती हैं और प्रत्येक इल्ली स्वतंत्र रहने लगती है। बहुत से कीट अनेक परिस्थितियों से विवश हो ग्रीष्मकाल बिताने, प्यूपा बनने और शीत निष्क्यिता के लिए एकत्र हो जाते हैं। इनमें से एक परिस्थिति है सुरक्षित स्थान की खोज। कीटों की मंडली में रहने की प्रकृति के कारण परजीवी और अपाहारी शत्रुओं से तथा प्रतिकूल परिस्थितियों से इनकी संभवत: रक्षा हो जाती है। भ्रमणकारी कंचुकपक्षों की झुंडों में रहने और क्रियाशील होने के कारण कुछ रक्षा हो जाती है। टिड्डियाँ और तितिलियाँ प्र्व्राजन के समय यूथचारा बन जाती हैं। हेलिक्टस (Helictus) नामक एकाकी मक्षिका भूमि में बनी हुई सुरंग के मुख के चारों और नन्हें-नन्हें कमरे बनाती हैं। इन कमरों में भोजन और एक एक अंडा रख देती है, तत्पश्चात इनकी रक्षा करती रहती है। यह उस समय तक जीवित भी रह जाती हैं जब तक अंडों से मक्षिकाएँ निकल न आएँ। वह कीट, जो अपनी संतानों की कम से कम उनके जीवन के आरंभ में देखभाल करता है, सामाजिक जीवन की प्रथम श्रेणी का कहा जा सकता है। भिन्न-भिन्न वर्गों के सामजिक कीटों में भिन्न-भिन्न विलक्षणताएँ दृष्टिगोचर होती हैं, किंतु इनकी प्रत्येक मंडली का सबसे महत्वपूर्ण लक्षण यह हैं कि एक ही कुटुब होता है, जिसमें एक नर, एक मादा और उनकी संतान, या एक गांभत मादा और उसकी संतान, अर्थात् कम से कम दो पीढ़ियां एक ही स्थान पर ही मिल जुलकर रहती हैं। वास्तविक सामाजिक जीवन बरा, मधुमक्खियों, चीटियों और दीमकों में पाया जाता है। (देखें सामाजिक कीट)।
एक अन्य प्रकार का सहजीवन है जिसमें एक कीट दूसरे कीट के शरीर पर चिपका रहता है। जिन कीटों के शरीर पर चिपकते हैं वे प्राय: बड़े होते हैं, किंतु छोटा कीट उनको खाता नहीं हैं, अर्थात् कोई हानि नहीं पहुँचाता। मिलोइडी (Melodiae) वंश के ट्राइऐंगुलिन (Triangulin) डिंभ को सामाजिक कलापक्ष अपने शरीर पर अपने घोंसलें में ले जाते हैं। वहाँ ये डिंभ उनकी संतान को खा जाते है। सिलिओनाइडी (Scelionidae) वंश के कुछ परजीवी, मादा टिड्डों की पीठ पर, बैठ जाते हैं। जब तक टिड्डे अंडे न रख दें उनकी पीठ पर चढ़े रहते हैं। अंत में अपने अंडे टिड्डों के अंडों में प्रविष्ट कर देते हैं। सबसे सुंदर उदाहरण बॉटफ्लाइ (Botfly) का है। मादा मक्षिका अपने अंडों को मच्छर की टाँगों और शरीर पर चिपका देती है और जब मच्छर रक्त चूसने मनुष्य के पास पहुँचता है तब इन अंडों में से डिंभ निकलकर अपने पोषक मनुष्य पर आक्रमण कर देते हैं।
कीटों की एक बड़ी संख्या जल में रहती है। ये अधिकतर मीठे पानी में रहते हैं, कुछ खारे पानी और समुद्र में भी पाए जाते हैं। इन कीटों के बहुत से लक्षण उपयोगी होते हैं। बहुत से कलापक्षों की चिकनी और चमकती हुई देह तैरते समय पानी की रुकावट कम कर देती है। बहुत से कीटों में जलप्रवाह में बहने से बचने के लिए विशेष प्रकार के साधन पाए जाते हैं, जैसे काली मक्खियों के डिंभ रेशम के धागों को अटकाए रखते हैं। मच्छरों के डिंभों में श्वासरध्रं के चारों ओर पाई जानेवाली ग्रंथियों से तेल मिला हुआ स्राव निकलता है। इसके कारण इन स्थानों के बाह्यत्वक् में जलसंत्रासिक गुण आ जाता है और वहाँ जल ठहर नहीं पाता। अत: श्वसन बेरोक टोक होता रहता है। कुछ कीटों, जैसे पौड्यूरा ऐक्वाटिका (Podura aquatica) में ऐसे बाल होते हैं जिनके कारण बाह्यत्वक् जलसंत्रासिक हो जाता है। इस गुण के कारण श्वासप्रणाल में जल नहीं प्रवेश कर पाता। इनमें भोजन प्राप्त करने के लिए भी विशेष साधन होते हैं, यथा-ओडीनेटा के निंफों में लेबियम का घूँघट एक जाल का कार्य करता है। मच्छरों के डिंभों के मुखों में कंपनकारी बुरुश होते हैं जो जल में लहरें उत्पन्न करते हैं और इस प्रकार भोजन के सूक्ष्मकण इनकी ग्रसिका में पहँुच जाते हैं। डाइटिस्कस (Dytiscus) की पिछली टाँगे पतवार के आकर की हो जाती हैं। नोटोनैक्टा (Notonecta) और डाइटिस्कस (Dytiscus) तैरते समय अपनी दोनों पतवारें एक साथ ही चलाते हैं, किंतु हाइड्रोफिलस (Hydrophilus) अपनी पिछली टाँगे (पतवारें) पारी पारी से चलाता है। जिराइनस (Gyrinus) नामक कंचुकपक्ष मध्य और पश्च टाँगों से, जिनमें बहुत परिवर्तन आ जाता है, तीव्रता से चक्कर लगाते हुए घूमता और तैरता है। कुछ मक्खियों और मच्छरों के डिंभ उदर की पेशियों के प्रबल उद्योग द्वारा तैरते हैं। बहुत छोटे छोटे पोलिनीमा (Polynema) नामक कलापक्ष, जो जलवासी कीटों के अंडों में पराश्रयी होते हैं, अपने पक्षों की सहायता से जल में तैरते हैं। जलवासी कीटों के श्वसनतंत्र में बहुत से परिवर्तन आ जाते हैं। ये ट्रेकिया, जलश्वसनिका या रक्त जलश्वासनिका द्वारा श्वसन करते हैं। कुछ कीट वायु को अपने पास जमा कर लेते हैं और जब वे जल में डूबे होते हैं तब उसका उपयोग करते हैं। द्विपक्षों के कोर्थ्रेाा (Corethro) नामक कीट के पारदर्शी डिंभ का ट्रेकिया तंत्र सेम के आकार की दो जोड़ी थैली सी बन जाती है। ये थैलियां उत्प्लावन इंद्रिय का कार्य करती हैं। यह डिंभ इन थैलियों का परिमाण किसी अज्ञात विधि से पविर्तित क सकता है और इस प्रकार जल की जिस गहराई में चाहे उसी के अनुसार आपेक्षिक गुरु त्व उत्पन्न कर पाता है।
कीट सारे संसार में, हिमाच्छादित ध्रुवीय भागों से लेकर भूमध्य रेखा के पासवाले, तपते हुए भागों तक में पाए जाते हैं। इनका वितरण अन्य सब स्थलीय जीवों का तुलना में सबसे अधिक विस्तृत है। ये लगभग उन सभी स्थानों में पाए जाते हैं जहाँ वनस्पतियाँ उग सकती हैं, अर्थात् जहाँ भी इनको भोजन प्राप्त हो सकता है। कीटों और अन्य जीवों का भोजन वनस्पतियाँ हैं। पक्ष एक महान महत्ववाली रचना है। पक्षों के कारण कीटों में अतुलित वितरणसामर्थ्य आ जाता है, जो अन्य स्थलीय जीवों में नहीं पाया जाता। वितरण की शक्ति कीटों की प्रत्येक जाति को तीव्र स्पर्धा से और कठोर निर्वाचन के प्रभाव से, जिसका परिणाम परिमित क्षेत्र में अत्यधिक भीड़ होना होता है, बचने के लिए स्वतंत्रता प्रदान करती है, किंतु बहुत से कीट ऐसे भी हैं जिनका वितरण सीमित है। सारे संसार में मनुष्यों के घरों में पाए जानेवाले कीटों में तेलचट्टा (Cockroach), चावल का सूँडवाला कीट, दालों के कीट आदि प्रसिद्ध है। इनके अतिरिक्त आजकल चने का शलभ (हीलिओथिस,Heliothis), आलू क शलभ (फ्योरिमीया ओपरकुलेला, Phthorimaea oparculella), शकरकंद का सूँडवाला कीट (साइलस, Cylas) और बंदगोभी का शलभ (प्लुटेला, Plutella), भी सारे संसार में पाए जाते हैं। इसी प्रकार ऐसे भी बहुत से कीट हैं जो किसी विशेष प्रदेश या देश में ही पाए जाते हैं। ऐसा वितरण बहुत सी परिस्थितियों पर निर्भर रहता है। भोजनप्राप्ति और प्राकृतिक दशाएं निस्संदेह बहुत अधिक प्रभावशाली परिस्थितियाँ हैं। जलवासी कीट वहाँ नहीं रह सकते जहाँ जल नहीं है। वृक्षों की छाल में रहने वाले कीट उन स्थानों में नहीं पाए जा सकते जहाँ वृक्ष ही न हो। प्राकृतिक अवरोध, जैसे ऊँचे ऊँचे पहाड़, समुद्र तथा मरुस्थल, कीटों का वितरण एक देश से दूसरे देश में नहीं होने देते। कुछ कीट, जैसे साफिलाइज, बंदगोभी की तितली आदि समशीतोष्ण कटिबंध में ही पाए जाते हैं। फलों की मक्खियाँ, धान के कीट आदि केवल अयनवृत्त में ही मिलते हैं। कुछ कीटों में जैसे टिड्डियों और कुछ तितलियों में, कभी-कभी प्रवजन की प्रवृत्ति होती है और ये सुदूर देशों तक पहँुच जाते हैं। किंतु बहुत से कीटों के आधुनिक वितरण की व्याख्या पृथ्वी की आधुनिक दशा और जलवायु के आधार पर नहीं की जा सकती और इसलिए प्राय: भौवृत्तीय परिवर्तनों का सहारा लेना पड़ता है। स्प्रिंग टेल नामक कीट न्यूजीलैंड और चिली में पाया जाता है। इससे यह अनुमान लगाया जा सकता है कि किसी काल में इन दोनों देशों के बीच ऐटाक्टिक महाद्वीप फैला हुआ था, क्योंकि यह कीट इतना कोमल और पक्षहीन है कि इसका अन्य किसी प्रकार से वितरण हो ही नहीं सकता। स्प्रिंग टेल का अन्य कीटों की तुलना में सबसे अधिक विस्तृत वितरण है और इस कारण इसने अपने को इन विभिन्न परिस्थितियों के अनुकूल बना लिया है। चीटियों का भी लगभग इसी प्रकार वितरण है और इन्होंने भी अपने को विभिन्न परिस्थितियों के अनुकूल कर लिया है।
द बीअर (de Beer), ने सन् 1954-55 में यह बतलाया कि मिरियापोडा के जो डिंभ डिंभावस्था में जनन कर सकें उनको ही कीटों का पूर्वज मानना चाहिए। यह सिद्ध करने के लिए कीटों के प्रौढ़ और कुछ मिरियापोडा के डिंभों की, उदाहरणार्थ, आइयूलस (Iulus) की, जो एक मिलीपीड है, तुलना करने में महत्पूर्ण हैं। आइयूलस का डिंभ जब अंडे से निकलता है, इसका सिर उतने ही खंडों का बना मालूम होता है जितने खंडों का कीटों का सिर। शरीर के शेष भाग में लगभग 12 खंड होते हैं, जिनमें से प्रथम तीन खंडों में प्रत्येक पर एक जोड़ी टाँगे होती हैं। चौथा तथा इनके पीछेवाले खंड भी बिना टाँगों के नहीं होते। किंतु इनके परिवर्धन में रुकावट आ जाती है और ये बहुत ही छोटे रह जाते हैं। इस प्रकार यह छह टाँगों वाला आइयूलस का डिंभ अंत में लंबा प्रौढ़ बन जाता है, जिसके शरीर में बहुत से खंड और बहुत सी टाँगे होती है। यदि इस डिंभ की प्रथम तीन जोड़ी के पश्चात्वाली टाँगों के परिवर्धन में अधिक रुकावट हो और डिंभ के शरीर के लगभग 12 खंड प्रौढ़ावस्था में दृढ़ रहें तो यह जीव (डिंभ) कीट के आकार का होगा, जिसमें प्रथम तीन जोड़ी टाँगों के पीछेवाली टाँगे या तो इतनी क्षीण होंगी कि केवल उनके अवशेष ही होंगे या वे सर्वथा लुप्त होंगी। यह बात बहुत ही रोचक है कि वास्तव में ऐसे कीट हैं जिनमें उदर पर भी टाँगों के अवशेष वर्तमान होते हैं, जैसे कैंपोडिया (Campodea), जेपिक्स (Japyx) और मैचिलिस (Machilis)। इन कीटों के पक्ष नहीं होते और इनमें वे रचनाएं वर्तमान रहती हैं जो अन्य कीटों में लुप्त हो गई हैं, जैसे जननग्रंथियों का खंडीभवन। इसलिए कीटों के विकास में इन कीटों को मिरियापोडा के डिंभावस्था में जनने वाले डिंभों और अन्य कीटों की मध्यवाली दशा का समझना चाहिए। अन्य अनेक तर्कों से भी यह अनुमोदित होता है कि मिरियापोडा की तरह की आकृतियों से ही कीटों की उत्पत्ति हुई है। अत्यधिक संभावना यह है कि उन सब लंबे शरीर और टाँगोवाले जीवों में मिरियापोडा ही कीटों के पूर्वज हैं, क्योंकि इन में कई रचनाएँ एक-सी होती हैं उदाहरणार्थ, मैलपीगियन नलिकाएँ और ट्रेकियल नलिकाएँ। किंतु इसका भी ध्यान रखना चाहिए कि कीटों की उत्पत्ति प्रौढ़ मिरियापोडा से नहीं हो सकती थी, क्योंकि इनमें बहुत सी विशेषताएँ और विलक्षणताएँ हैं।
एप्टरिगोटा (Apterygota) उपवर्ग अधिकतर विविध प्रकार के कीटों का एक समूह है और उस उपवर्ग का केवल थाइसान्यूरा (Thysanura) गण ही टेरिगोट (Pterygote) कीटों की विकासवाली मुख्य श्रेणी के संभवत: समीप है। ऐसा तर्क द्वारा सिद्ध किया गया है कि ऐप्टरिगोटा के शेष तीन गणों को कीट मानना ही नहीं चाहिए। किंतु ऐसा कोई संतोषजनक कारण प्रतीत नहीं होता है, जिससे इन तीनों गणों को इस उपवर्ग से पृथक कर दिया जाए, यद्यपि इसमें कोई संदेह नहीं कि ये विलक्षण रचनाएँ प्रदर्शित करते हैं, उदाहरणार्थ कोलेंबोला (Collembola) गण के कीटों में केवल नौ खंड ही होते हैं। प्रोट्यूरा (Protura) गण के कीटों में ऐनामॉर्फोसिस (Anamorphosis) होता है, डिप्ल्यूरा (Diplura), गण के कीटों में अलाक्षणिक ट्रेकियल तंत्र पाया जाता है, डिप्ल्यूरा और कोलेंबाला की श्रृंगिकाओं के कशाभ (Flagellum) में पेशियाँ होती हैं। उपवर्ग टेरिगोटा दो भागों में विभाजित किया गया है-एक्सोप्टरिगोटा (Exopterygota) और एंडोप्टरिगोटा (Endopterygota)। एक्सोप्टरिगोटा गणों के एफिमेराप्टरा (Ephemaroptera) और ओडोनेटा (Odonata) में परस्पर निकट संबंध है, क्योंकि ये दोनों ही पेलीआप्टेरॉन (Palaeopteron), गण हैं। यदि आधुनिक कीटों के शरीर के सिद्धांत से विचार किया जाय तो ब्लैटेरिया (Blattaria), मैंटोडिया (Mantodea), आइसॉप्टरा (Isoptera), जोरेप्टरा (Zoraptere), गाइलॉब्लैटोडिया (Gylloblattodea), ऋ जुपज (Orthoptera), फेज़माइडा (Phasmida), प्लिकॉप्टरा (Plecoptera), डर्मेप्टरा (Dermaptera) और एंबिऑप्टरा (Embioptera) ऋ जुपाक्षिका आर्थोप्टराएड, (Orthopteroid) समुदाय के अंतर्गत आते हैं। निम्नलिखित लक्षणों के कारण ये सब गुण एक समुदाय बनाते हैं-अपरिवर्तित मुखभाग, पश्चपक्ष में विशाल ऐनेल लोब (Anal lobe) उदर के पश्च सिरे पर एक जोड़ी सरसाई (Cerci), अगणित मैलीपगियन नलिकाएँऔर प्रतिपृष्ठ तंत्रिक ा तंतु में कई एक पृथक-पृथक गुच्छिकाएं। इन गणों में से ब्लैटेरिया और मैंटोडिया में बहुत अधिक निकट संबंध होने के कारण इन दोनों को साथ-साथ डिक्टियॉप्टरा (Dictyopotera) के अंतर्गत रखते हैं। एक्सोप्टरिगोटा के शेष गण, जिनके नाम हैं सोकोप्टरा (Psocoptera), मैलोफैगा (Mallophaga), साइफनकुलेटा (Siphonculata), मत्कुणगण (हेमिप्टरा, Hemiptera) और झल्लरीपक्ष (Thysanoptera), मत्कुणगणिक (Hemipteroid) समुदाय के अंतर्गत आते हैं। मत्कुणगणिक समुदाय के लक्षण इस प्रकार है: विशेष प्रकार के मैंडिबुलेट या चूसनेवाले मुखभाग होते हैं, पश्चपक्ष में ऐनेल लोब नहीं पाया जाता, सरसाई का अभाव होता है। मैलपीगियन नलिकाओं की संख्या बहुत थोड़ी होती है और प्रतिपृष्ठ तंत्रिकतंतु की गुच्छिकाएँ लगभग एकत्रीभूत हो जाती है। ऋ जुपाक्षिक और मत्कुणगणिक समुदायों में स्पष्ट भेद नहीं हैं, क्योंकि जोरेप्टरा में पक्षों की शिराएँ कुछ क्षीण हो जाती है, मैलीपीगियन नलिकाओं की संख्या भी कम होती है और तंत्रिकातंतु की गुच्छिकाएँ भी कुछ कुछ एकत्रीभूत हो जाती है। सोकोप्टरा और मैलोफैगा में स्पष्ट संबंध प्रतीत होता है, क्योंकि दोनों में विलक्षण प्रकार का हाइपोफैरिक्स (Hypopharynx) होता है। संभवत: साइफनकुलेटा मैलोफैगा से निकट संबंध रखते हैं। इनसे वे केवल अनेक बाह्य और आंतरिक रचनाओं तथा प्रकृति में ही सादृश्य नहीं रखते, अपितु श्वासरध्रं की रचना और अंडे से बच्चे निकलने की विधि में भी सादृश्य है। अब प्रश्न यह उठता है कि जुँओं के दोनों गणों को एक ही गण के अंतर्गत क्यों नहीं माना जाता। इसका कारण यह है कि दोनों गणों के मुखभागों में इतना अधिक अंतर होता है। कि इनका पृथक् पृथक् गणों में रखना ही प्राय: उचित समझा जाता है।
इंडोप्टेरिगोट कीटों के विषय में ध्यान दे तो कलापक्ष (Hymenoptera), स्ट्रेप्सिप्टरा (Strepsiptera) और कंचुकपक्ष (Coleoptera) को अन्य गणों के साथ रखने में अत्यधिक कठिनता उपस्थित होती है, अत: इनके अतिरिक्त शेष सब गण पैनोरपिड (Panorpid) समुदाय के अंतर्गत रखे गए हैं। पैनोरपिड समुदाय जालपक्ष न्यूरॉप्टरा (Neuroptera) के साथ मिकाप्टरा (Mecoptera) पर केंद्रीभूत है और कुछ कुछ पृथक् किंतु संबंधी शाखा बनाता है। ऐसा अधिक संभव है कि मिकाप्टरा के निम्नस्थ सदस्यों से एक ओर द्विपक्ष (Diptera) और दूसरी ओर शल्कि पक्ष (Lepidoptera) और लोमपक्ष (Trichoptera) की उत्पत्ति हुई हो। साइफोनैप्टरा (Siphonaptera) के प्रौढ़ों की रचना बहुत भिन्न होती हैं, किंतु इसके डिंभ द्विपक्ष के उपगण निमेटोसेरा (Nimatocera) के कुछ डिंभों से भिन्न नहीं होते और यदि साइफोनैप्टरा की उत्पत्ति आदि द्विपक्षों से न हुई हो तो कम से कम पैनोरपिड समुदाय से तो हुई ही होगी। कलापक्ष, कंचुकपक्ष और स्ट्रेप्सिप्टरा के विषय में भी कुछ कठिनता प्रतीत होती है। कलापक्ष के उपगण सिंफायटा (Symphyta) के डिंभ और पैनोरपिड कीटों के डिंभों में सादश्य है, साथ ही साथ सिंफायटा के पक्षों की शिरा की उत्पत्ति बिना किसी कठिनता के, मेगालोप्टरन पैटर्न (megalopteran pattern) से प्रतीत होती है। इन दो कारणों से ऐसा भी कहा जाता है कि कलापक्ष के पूर्वज तथा जालपक्ष और अन्य पैनोरपिड गणों के पूर्वज एक ही थे। कंचुक पक्ष के विषय में ऐसा विचार है कि इनकी उत्पत्ति अन्य इंडोप्टेरिगोट से भिन्न रूप में हुई। किंतु कुछ लेखकों का ऐसा अनुमान है कि कंचुकपक्ष की उत्पत्ति जालपक्षीय आकृतिवाले पूर्वजों से हुई। स्ट्रेप्सिप्टरा प्राय: कंचुकपक्ष से संबंधित समझे जाते हैं, किंतु कुछ लेखक इनका संबंध कलापक्ष के निर्धारित करते हैं।
कीट
कीट
कीट
कीट
कीट
कीट
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
|Publisher= की उपेक्षा की गयी (|publisher= सुझावित है) (मदद) कीट अर्थोपोडा संघ का एक प्रमुख वर्ग है। इसके 10 लाख से अधिक जातियों का नामकरण हो चुका है। पृथ्वी पर पाये जाने वाले सजीवों में आधे से अधिक कीट हैं। ऐसा अनुमान लगाया गया है कि कीट वर्ग के 3 करोड़ प्राणी ऐसे हैं जिनको चिन्हित ही नहीं किया गया है अतः इस ग्रह पर जीवन के विभिन्न रूपों में कीट वर्ग का योगदान 90% है। ये पृथ्वी पर सभी वातावरणों में पाए जाते हैं। सिर्फ समुद्रों में इनकी संख्या कुछ कम है। आर्थिक रूप से महत्वपूर्ण कीट हैं: एपिस (मधुमक्खी) व बांबिक्स (रेशम कीट), लैसिफर (लाख कीट); रोग वाहक कीट, एनाफलीज, क्यूलेक्स तथा एडीज (मच्छर); यूथपीड़क टिड्डी (लोकस्टा); तथा जीवीत जीवाश्म लिमूलस (राज कर्कट किंग क्रेब) आदि।
कीटक संधिपाद प्राणी वर्गातील कायटिनचे बाह्य आवरण असलेल्या या बहुपेशीय प्राण्यांचे शरीर डोके, वक्ष आणि पोट अशा तीन प्रमुख भागांनी बनलेले असते. वक्षास पायांच्या तीन जोड्या असतात. डोळे बहुभिंगी असून डोक्यावर दोन शृंगिका असतात. सर्वाधिक विविधता असलेला हा वर्ग आहे. आजपर्यंत सुमारे दहालाख कीटकांच्या प्रजातीचे वर्गीकरण झाले आहे. हा आकडा आजपर्यंत वर्गीकरण न झालेल्या कीटकांच्या सुमारे पन्नास टक्के असावा. प्राणिसृष्टीमध्ये सहा ते दहा दशलक्ष जाति असाव्यात. त्यापैकी नव्वद टक्के बहुपेशीय प्राणी आहेत. कीटक पृथ्वीवरील सर्व प्रदेशांत आढळतात. सागरातील कीटकांची संख्या नगण्य आहे. सागरामध्ये संधिपाद प्राण्यापैकी कवचधारी प्राण्यांचे प्राबल्य अधिक आहे. कीटकांच्या जीवनक्रमामध्ये थोडा फार फरक आहे. पण बहुतेक सर्व कीटकांची पहिली अवस्था अंडे ही आहे. कीटकांच्या वाढीस प्रत्यास्थित बाह्य आवरणाच्या मर्यादेमुळे वाढ अनेक टप्प्यांमध्ये होते. अंडे, अळी, कोश आणि पूर्ण वाढ झालेला कीटक. अशा टप्प्यांमध्ये अळी, कोश आणि पूर्ण वाढ झालेला कीटक यांच्या शरीररचना, अन्न, आणि अधिवास भिन्न असतो. पूर्ण बदल होण्यासाठी कोशावस्थेची गरज असते. काही कीटकांच्या वाढीच्या अवस्था अपूर्ण असतात. या प्रकारास अपूर्ण परिवर्तन म्हणतात. अपूर्ण परिवर्तन असलेल्या कीटकामध्ये कोशावस्था नसते. क्रमाक्रमाने त्यांच्या वाढीच्या अवस्था येत राहतात. पॅलिओझोइक कालखंडामध्ये असलेले कीटकांचे जीवाश्म ५५-७० सेमी आकाराचे आढळले आहेत. कीटकांमधील विविधता सपुष्प वनस्पतींच्या वाढीबरोबर विकसित झाली आहे. कीटकांची हालचाल प्रामुख्याने पायांमुळे व पंखांमुळे होते. पाण्यातील कीटक पोहू शकतात. कीटकाना असलेल्या सहा पायांमुळे शरीराचा तोल उत्तमप्रकारे सांभाळला जातो. त्यांचे पाय डाव्या आणि उजव्या बाजूस टेकून बदलत्या त्रिकोनामध्ये ते शरीर पृष्ठभागावर टेकवतात. कीटक हे एकमेव उड्डाणक्षम अपृष्ठवंशी प्राणी आहेत. अनेक कीटकांच्या पहिल्या वाढीच्या अवस्था पाण्यात पूर्ण होतात(उदा० डास, चतुर). पाण्यातील अवस्थेमध्ये क्लोमांच्या साहाय्याने श्वसन होते. काहीं प्रौढ कीटकांच्या शरीरांमध्ये पाण्यामध्ये राहण्यासाठी बदल झाले आहेत. निवळी (वॉटर सट्रायडर) सारखे कीटक पाण्यावर चालू शकतात. बहुतांश कीटक एकांडे असतात. मधमाशा, मुंग्या आणि वाळवी हे समुदायाने राहणारे कीटक आहेत. सुसूत्रपणे सहसंबंध असलेल्या मोठ्या समुदायामध्ये असे कीटक राहतात. कुंभारीण हा वास्प जातीचा कीटक अंडी आणि अळ्यांची काळजी घेतो. कीटकांचे संप्रेषण अनेक प्रकारानी होते. नरकीटक मादीच्या कामगंधाने कित्येक किलोमीटरपर्यंत आकर्षित होतात. क्रिकेट सारखा कीटक पंख परस्परांवर घासून मादीस आकर्षित करणे आणि दुसऱ्या नरास पिटाळून लावण्याचे काम करतो. काजवा प्रकाश संदेशाच्या साहाय्याने मादीबरोबर संपर्क साधतो. मानवाच्या दृष्टीने बहुतेक कीटक उपद्रवी असल्याने त्यांचा उपद्रव कमी करण्यासाठी कीटकनाशके वापरली जातात. काही कीटक पिकांचे पाने, फुले आणि फळामधील रस शोषून नुकसान करतात. काहीं कीटक मानव आणि पाळीव पशूंचे रक्त शोषतात. रक्त शोषणारे आणि मानवास चावणारे कीटक अनेक रोगांचे वाहक आहेत. त्यातील काही पाळीव प्राण्यांच्या रोगांचे वाहक आहेत. कीटकांशिवाय फुलांचे परागीभवन घडून येत नाही. कीटकांच्या साहाय्याने झालेल्या परागीभवनामुळे पिकांचे उत्पन्न अधिक येते. आपण आपल्या अन्नासाठी कीटकांवर अवलंबून आहोत. कीटकभक्षी कीटकांमुळे उपद्रवी कीटकांची संख्या नियंत्रित राहते. रेशीम कीटक आणि मधमाशा पालन यामधून रेशीम आणि मध यांचे उत्पन्न मिळते.
कीटक विविधता प्रत्यक्षात असलेला कीटक बहुविधतेचा आकडा नक्की करणे कठीण असले तरी चवदा ते अठरा लाख कीटक पृथ्वीवर असावेत असा अंदाज आहे. हा आकडा सर्व जैवविविधतेच्या वीस टक्के एवढा आहे. दरवर्षी असलेल्या कीटकांच्या यादीमध्ये वीस हजार नव्या कीटकांची भर पडते आहे. अर्थात मोठ्या वेगाने हे काम चालू राहिले तर भविष्यात हा आकडा कमी होईल. प्राणिसृष्टीतील आठ लाख पन्नास हजार ते दहा लाख कीटकांचे वर्गीकरण झाले आहे. कीटकांच्या तीस गणांतील चार गणांमध्ये सहा लाख ते दहा लाख कीटक आजपर्यंत सामावलेले आहेत. हे चार गण म्हणजे कोलिओप्टेरा, डिप्टेरा, हायमनोप्टेरा आणि लेपिडोप्टेरा. भुंग्याच्या (कोलिओप्टेरा)गणामध्ये जेवढे कीटक आहेत तेवढी सर्व एकत्रित कीटकांची संख्या होते.
कीटकांचे खूप प्रकार आहेत .त्यापैकी माश्या ,फुलपाखरे ,beetle हे प्रकार आहेत.
2.कीटक शरीररचना . कीटकांचे शरीर अनेक खंडानी बनलेले असते.(शीर्ष –सहा खंड; वक्ष- तीन खंड; उदर- अकरा खंड ) शरीरावर कायटिनने बनलेली त्वचा असते. याचे दोन भाग असतात. दृढ त्वचा आणि मृदु त्वचा. दृढ त्वचेस दृढके म्हणतात. दोन दृढकांमध्ये मृदु लवचीक त्वचेचा भाग असतो यास सेवनी असे म्हणतात. शरीराचे मुख्य तीन भाग असतात. शीर्ष, वक्ष आणि उदर. शीर्षावर शृंगिकांची एक जोडी आणि दोन संयुक्त नेत्र असतात. संयुक्त नेत्रांशिवाय काहीं कीटकांमध्ये एक ते तीन अक्षिका (साधे नेत्र) असतात. मुखांगांच्या तीन जोड्या शीर्षास जोडलेल्या असतात. वक्षास तीन पायांच्या जोड्या असतात. वक्षाच्या अग्रखंडास, मध्यखंडास आणि पश्चखंडास प्रत्येकी पायांची एक जोडी असते. पाय सहा भागांनी बनलेला असतो. ऊर्ध्व बाजूस काही कीटकांमध्ये दोन्ही बाजूंस एका पंखाची किंवा दोन पंखांची जोडी असते. ढेकणासारख्या कीटकांमध्ये पंख नाहीत. उदर अकरा खंडांनी बनलेले असते. काही कीटकांमध्ये उदराचे शेवटचे खंड पूर्णपणे विकसित नसतात किंवा त्यापासून उदराच्या शेवटी काही विशिष्ट अवयव बनलेले असतात. उदरामध्ये पचनसंस्था, श्वसन संस्था, उत्सर्जन संस्था आणि जनन संस्था असतात. शरीराच्या पंख, मुखांगे, पाय आणि शृंगिका यामध्ये आवश्यकतेनुसार अनुकूलन झालेले दिसते. 3.शरीर खंड रचना : शीर्ष शरीराचा अग्रभाग असून सहा खंडानी बनलेला असतो.शीर्ष खंड दृढकांनी सांधलेले असतात. त्यामुळे डोक्याची कवटी बनते. प्रत्यक्ष शीर्षाचे सहा खंड दृश्य नसतात. कीटकाच्या शीर्षाच्या पुढील बाजूस शृंगिका, संयुक्त नेत्र, किंवा नेत्रिका असतात शीर्षाच्या अधर बाजूस मुखांगे जोडलेली असतात. बहुघा शीर्ष धडाशी नव्वद अंशाचा कोन करते. शीर्ष आणि घड यामध्ये लवचीक मान असते. वक्ष तीन खंडांनी बनलेले असते. अग्रखंड मध्यखंड आणि पश्चखंड अशा तीन वक्ष खंडाना तीन पाय जोडलेले असतात. दुसऱ्या आणि तिसऱ्या खंडावर अधर बाजूस दोन पंखांच्या जोड्या असतात. प्रत्येक खंडानंतर आंतर खंडीय कक्षा स्पष्ट दिसते. प्रत्येक खंडाचे चार भाग असतात. ऊर्ध्व बाजूस एक, अधर बाजूस एक दृढके आणि बाजूस दोन लवचीक सेवनी अशा रचनेमुळे खंडांची सीमित हालचाल होते. उदर हा शरीराचा शेवटचा भाग. उदर ११-१२ खंडांनी बनलेले असते. उदर खंड शीर्ष आणि वक्ष खंडाहून अधिक पातळ दृढकांनी झाकलेले असतात. दृढके लवचीक सेवनीने परस्परांशी सांधलेली असतात. ऊर्ध्व दृढकाच्या बाजूस जेथे अधर दृढक जोडलेले असते, तेथे ऊर्ध्व बाजूस श्वासरंध्रे असतात. जीवनविकास प्रक्रियेमध्ये प्रारंभीच्या काळात उदर खंडांची संख्या अकरा असते. पण काही कीटकांमध्ये उदर खंडांची संख्या कमी झालेली आढळते. आदिम गणातील कीटकांना पंख नसतात. कीटकांमध्ये उदर खंड बारा तर कोलंबोला गणामधील कीटकांमध्ये सहा उदरखंड असतात. बाह्यकंकाल : कीटकांच्या शरीरावरील आवरण क्युटिकलने बनलेले असते. बाह्यकंकालाचे दोन भाग होतात. पातळ आणि मेणासारखे बाह्यावरणामध्ये कायटिन नसते. बाह्यावरणाखाली असलेल्या आंतरावरणास प्रोक्युटिकल असे म्हणतात. बाह्यावरणाहून प्रोक्युटिकल बहुतांशी कायटिनने बनलेले आणि अधिक जाड असते. प्रोक्युटिकलचे दोन भाग असतात बाह्य आणि आंतर. बाह्य प्रोक्युटिकलच्या खाली असलेला थर कायटिन, प्रथिने आणि आडव्या उभ्या तंतुमय कायटिन धाग्यानी बनलेला असतो. मृदु शरीराच्या अळी अवस्थेमध्ये बाह्य प्रोक्युटिकलची जाडी कमी असते. पण प्रौढ कीटकांमध्ये प्रोक्युटिकल दृढ होते. अपृष्ठ्वंशी प्राण्यामधील कीटक हे एकमेव उड्डाणक्षम प्राणी आहेत. कीटक सर्वत्र पसरण्यात त्यांच्या उड्डाणक्षमतेचा मोठा वाटा आहे. प्रेरक चेता पेशीकडून आलेल्या एका संकेतानंतर त्यांचे स्नायू दर सेकंदास अनेक वेळा आकुंचन पावतात. अशाने पंखांची अतिशय वेगाने हालचाल होते. स्नायू बाह्य कंकालास परिणामकारकपणे जोडलेले असतात. संधिपाद क्रस्टेशिया गटातील प्राण्यांची हालचाल याच पद्धतीने होते. याला अपवाद अॅरॅकनिडा गटातील (कोळी वर्ग़ीय) प्राण्यांचा आहे.त्यांच्या पायाची हालचाल शरीरातील द्रवाच्या जलीय दाब पद्धतीने होते. आंतर रचना 3.1 चेतासंस्था कीटकांची चेतासंस्था मेंदू मध्यवर्ती चेता संस्था आणि अधर मज्जारज्जू (तंत्रिका रज्जू) अशा दोन भागामध्ये विभागलेली असते. शीर्ष सहा खंडानी बनलेले असून प्रत्येक खंडासाठी एक गुच्छिका अशा सहा गुच्छिकेने शीर्षामधील चेतासंस्था बनलेली असते. त्यातील पहिल्या पाच गुच्छिकेचा समूह म्हणजे मेंदू शीर्षामध्ये ऊर्ध्व बाजूस स्थित असतो. यापासून निघालेली अधोग्रसिका गुच्छिका अधर बाजूस येऊन दुहेरी मध्यस्थित मज्जारज्जूमध्ये मिळते. मेंदू पूर्वमस्तिष्क, मध्यमस्तिष्क आणि पश्चमस्तिष्क अशा तीन भागामध्ये विभागलेले असते. संयुक्त नेत्र, अक्षिका, शृंगिका आणि अनुकंपी तंत्रिका यांच्या साहाय्याने शरीराचे नियंत्रण होते. वक्षखंडामधील तीन गुच्छिका आकाराने मोठ्या असून यापासून तीन पायांच्या जोड्या व पंखाना चेता जातात. चालणे, पळणे आणि पंखांची हालचाल नियंत्रित करण्यासाठी या वक्ष गुच्छिकांचा उपयोग होतो. उदर खंडामधील शेवटच्या गुच्छिका एकत्र येऊन जनन गुच्छिका बनलेली असते. बहुतेक कीटकामध्ये सहा उदर गुच्छिका असतात. सहावी गुच्छिका सर्वात मोठी असते. गांधीलमाशीच्या वक्षामध्ये दोन गुच्छिका आणि उदरामध्ये तीन गुच्छिका असतात. घरमाशीच्या वक्षातील सर्व वक्ष गुच्छिका एकत्र येऊन एकच गुच्छिका बनलेली असते. फार थोड्या कीटकामध्ये वेदनासंवेदी चेता असतात. 2003 मध्ये फळमाशीच्या अभ्यासामध्ये फळमाशीच्या अळीस गरम तारेचा स्पर्श केला असता अळ्या ठरावीक पद्धतीने शरीराचे खंड स्वल्पविरामाच्या आकाराचे करून प्रतिसाद देतात असे आढळून आले. याउलट नुसत्या तारेचा स्पर्श झाल्यास अपेक्षित प्रतिसाद मिळत नव्हता. जरी वेदना संवेदी चेता कीटकामध्ये असल्याचे नोंदवले गेले असले तरी यावर अजून शास्त्रज्ञांचे एकमत झालेले नाही.
कीटक मुखांगे कीटकांची मुखांगे अन्नाच्या प्रकाराप्रमाणे बदलतात. सामान्यपणे कीटकंच्या मुखांगात उत्तरोष्ठ , अधरोष्ठ, जंभ, जंभिका वा जिव्हा हे प्रमुख भाग असतात. उत्तरोष्ठ व अधरोष्ठ तोंडाच्या पोकळीच्या वरील वा खालील बाजूस असतात. त्यांच्या साहाय्याने तोंडाचे आवरण बनते. जंभ आणि जंभिका तोडामध्ये बाजूस असतात. जंभ चर्वणासाठी असून जंभिका हे साहाय्यक जबडे असून खाताना भक्ष्य धरून ठेवण्यासाठी त्यांची मदत होते. 3.2पचन संस्था : पचन संस्थेमध्ये आहार नाल प्रमुख असून अन्नातील अन्नद्रव्ये बारीक करून त्यामधील शोषण करण्यासारखा भाग अन्नमार्गामधून घेण्यासाठी बनलेला असतो. प्रथिने, बहुशर्करा कर्बोदके, मेदाम्ले आणि न्यूक्लि इक आम्ले याचा अन्नमध्ये समावेश असतो. त्यांचे शोषणयोग्य रेणूमध्ये विकरांच्या साहाय्याने पचन करणे हे पचनसंस्थेचे प्रमुख कार्य आहे. आहार नाल मुखापासून गुदद्वारापर्यंत पसरलेला असतो. पचन नालामधील अन्न तोंडाकडून गुदमार्गाकडे ढकलण्याचे कार्य पचननालाच्या स्नायूमुळे होते. पचन नालाचे तीन प्रमुख भाग आहेत. अग्रांत्र (आतड्याचा पुढील भाग) मध्यांत्र (आतड्याचा मध्य भाग) आणि पश्चांत्र (आतड्याचा शेवटचा भाग) . या तीनही भागांची रचना आणि कार्य यामध्ये चांगलाच बदल असतो. पचन नालाशिवाय अग्रांत्रामध्ये मुख गुहिकेमध्ये उघडणाऱ्या जिव्हेच्या बुडाशी उघडणाऱ्या लाळ ग्रंथी असतात. लाळेचा अन्न पचनासाठी उपयोग होतो. रेशीम कीटकामध्ये या ग्रंथीच्या रसापासून रेशीम घागा तयार होतो. कीटकामधील लाळ ग्रंथीमधून बाहेर येणारी लाळ मुखपूर्व पोकळीमध्ये अन्नावर प्रक्रिया करते. माशा आणि डासासारख्या कीटकामध्ये लाळ अन्न्पचनाच्या दृष्टीने महत्त्वाची आहे. अन्न नाल किंवा अन्न नलिका हा कीटकांच्या पचनसंस्थेचा महत्त्वाचा भाग आहे. अग्रांत्र: अग्रांत्राचे ग्रसनी (घसा) ग्रसिका (अन्ननलिका) , अन्नपुट ( ग्रसिकेचा अन्न साठविण्यासाठी झालेला पिशवीसारखा विस्तार) आणि पेषणी ( अन्न बारीक करणारा स्नायूमय कोष्ठ ) असे चार भाग असतात. द्रवरूप अन्न घेणाऱ्या कीटकात ग्रसनीचा पंपासारखा उपयोग होतो वा अन्न तोंडात घेतले जाते. ग्रसिका बारीक असून तिचा पश्च भाग पिशवीसारखा विस्तारलेला असतो, त्याला अन्नपुट म्हणतात. मध्यांत्रात जाण्यापूर्वी अन्न अन्नपुटात साठवले जाते. अग्रांत्राचे आतील आवरण कायटिन व प्रथिनानी आच्छादलेले असते. कठीण आणि टोकदार अन्न कणापासून अंत:त्वचेचे त्यामुळे संरक्षण होते. मुखपूर्व पोकळीमध्येच लाळेमधील अमायलेझ या विकराच्या साहाय्याने स्टार्चचे विघटन होते. लाळेमुळे अन्नावर एक संरक्षक पुट चढवले जाते. ग्रसिका आकाराने बारीक असते. ग्रसिकेमधून अन्न अन्नपुटात जाते. वनस्पतिजन्य आहार घेणाऱ्या कोलिओप्टेरा आणि झुरळासारख्या कीटकामध्ये अन्न पुटाचा आकार मोठा असतो. कीटकांच्या तोंडामध्ये दात नसतात. मुखांगे विविध प्रकारच्या अन्नाप्रमाणे विकसित झालेली असतात. रक्त, वनस्पतींचा रस, फुलातील मकरंद अशा द्रव अन्नावर जगणाऱ्या कीटका शिवाय घन अन्न घेणाऱ्या कीटकांच्या अन्नपुटानंतर पेषणी नावाचा अवयव असतो. पेषणी मध्ये अन्न बारीक होते. त्यानंतर अन्न मध्यांत्रामध्ये प्रवेश करते. मध्यांत्र : पेषणीमध्ये बारीक झालेले अन्न मध्यांत्रामध्ये येते. अग्रांत्र आणि मध्यांत्राच्या संधिस्थानवर सहा जठरनाल उघडतात. मध्यांत्राच्या अग्र टोकापासून निघालेल्या जठर अंधनालास जठर अंधनाल असे म्हणतात. बाहेरच्या टोकास बंद असल्याने त्याना अंधनाल असे म्ह्णतात. जठर अंधनालामधून स्त्रवलेल्या विकरामुळे अन्नाचे पचन होते. झुरळामध्ये अंधनालाची संख्या सहा असते. मध्यांत्र आणि जठर अंधनालाच्या आतील बाजूस कायटिनचे आवरण नसल्याने पचलेले अन्न मध्यांत्रामध्ये शोषून घेतले जाते. पश्चांत्र : अन्न नालाच्या शेवटच्या भागास पश्चांत्र म्हणतात. मध्यांत्र आणि पश्चांत्राच्या संधिस्थानावर मालपिघी नलिका उघडतात. पश्चांत्र प्रारंभी बारीक पण पश्च टोकाकडे फुगीर झालेले असते. या फुगीर भागास मलाशय म्हणतात. शरीरातील नायट्रोजन युक्त क्षेपद्रव्य मालपिघी नलिकेमधून पश्चांत्रामध्ये सोडले जाते. ना पचलेले अन्न आणि नायट्रोजन क्षेपद्रव्य पश्चांत्रामधून मलाच्या स्वरूपात गुद द्वारामधून बाहेर पडते. बहुतेक कीटकामध्ये क्षेपद्रव्य यूरिक आम्लाच्या स्वरूपात असते. श्वसन संस्था श्वसन संस्था : कीटकांचे श्वसन फक्त विशिष्ट वायुनलिकांच्या साहाय्याने होते. श्वसनासाठी आवश्यक वायूंची विसरणाने शरीरामध्ये आणि शरीरामधून देवाण घेवाण होते. शरारांतर्गत वायुनलिकामुळे हवा शरीराच्या प्रत्येक उतीपर्यंत पोहोचते. रुधिराभिसरण संस्था श्वसन वायूचे वहन करीत नाही. ऑक्सिजन प्रत्यक उतीपर्यंत पोहोचतो. श्वसनासाठी आवश्यक पृष्ठ्भाग फक्त उती आणि वायुनलिकांच्या शेवटी उपलब्ध असतो. श्वासरंध्रे आणि मोठ्या वायुनलिका हवा शरीरामध्ये खेळवतात. श्वासनलिकांचा अंतर्भागास असलेल्या कायटिनच्या आवरणामुळे श्वसन वायूंचे विसरण होत नाही. श्वासनलिकाना श्वासनाल म्ह्णतात. श्वासनालापासून निघालेल्या बारीक शाखाना श्वासनलिका म्हणतात. बाह्य शरीरावर दोन्ही कडाना श्वासनालात हवा घेण्यासाठी रंध्रे असतात. त्याना श्वास रंध्रे म्ह्णतात. वक्षावरील श्वासरंध्रांच्या तोंडाभोवती असलेल्या स्नायूमुळे आणि झडपामुळे श्वास रंध्र उघडता वा मिटता येते. कीटकामध्ये श्वासरंध्राच्या दहा जोड्या असून दोन वक्षावर आणि आठ उदरावर असतात. सर्वससाधारणपणे कीटकाना श्वासरंध्राच्या दहा जोड्या असतात. काहीं कीटकात त्यांची संख्या कमी असते. श्वसंसाठीचा उपलब्ध पृष्ठभाग आणि चयापचयाचा वेग यांचा सरळ संबंध आहे. फुफ्फुसांचा एकूण पृष्ठभाग जेवढा अधिक तेवढे ऑक्सिजन वहन अधिक होते आणि चयापचयाचा वेग वाढतो. त्यामानाने श्वासनलिकांच्या फक्त अंत्र्भागामध्ये श्वसन वायूंची देवाण घेवाण झाल्याने उपलब्ध ऑक्सिजन कमी असतो. या मुळे सर्व कीटक लहान आकाराचे असतात. प्रत्यक्ष कोणत्याही माध्यमाशिवाय ऑक्सिजन उतीपर्यंत पोहोचल्याने कीटकांची शरीराच्या मानाने कार्यक्षमता अधिक असते. ब-याच जलचर कीटकांच्या डिंभामध्ये श्वासरंध्राऐवजी श्वासनाल क्लोम (कल्ले) असतात. जलचर कीटकात श्वसन क्लोमांच्या साहाय्याने बाह्यत्वचेतून होते. ज्या पद्धतीने ऑक्सिजन विसरणाने उतीपर्यंत येतो त्याच पद्धतीने कार्बन डाय ऑक्साइड बाहेर टाकला जातो.
अभिसरण संस्था: कीटकांच्या शरीरात पृष्ठवाहिका ही मुख्य रुधिर वाहिका असते. ती साधारणपणे शरीराच्या लांबीइतकी असते. मुख्य रुधिरवाहिकेचे पश्चटोक बंद असते. हिचे दोन भाग असून पुढील भाग आखूड आणि मागील भाग लांब असतो. महारोहिणी हा पुढचा आखूड भाग. मागचा लांब भाग आणि किंचित फुगीर भाग अनेक कोष्ठांचा बनलेला असून स्पंदनशील असतो. या भागास हृदय म्हणतात. प्रत्येक कोष्ठाच्या दोन्ही बाजूस एक याप्रमाणे द्वारांची एक जोडी असते. देहगुहा ही खरी देहगुहा नसून त्यास रुधिरगुहा असे म्हणतात. सर्व संधिपाद प्राण्यामध्ये रक्त रुधिरगुहेमध्ये येते. रुधिर गुहेतील रक्त कोष्ठ द्वारा हृदयात शिरते. हृदयाच्या स्पंदनामुळे क्रमश: मागील कोष्ठातून ते पुढील कोष्ठात जाते. पहिला कोष्ठ महारोहिणीमध्ये उघडतो. महारोहिणीमधून रक्त प्रथम अनियमित आकाराच्या शीर्ष कोटरामध्ये जाते वा ते परत रुधिर गुहेमध्ये येते. रुधिर परिवहनाचे कार्य सतत चाललेले असते. कीटकांचे रक्त रुधिरगुहेतून व वाहिन्यामधून वाहते. अशा प्रकारच्या अभिसरण संस्थेस अनावृत्त अभिसरण संस्था असे म्हणतात. अभिसरण संस्थेचे कार्य पचलेले अन्न शरीराच्या सर्व पेशीपर्यंत पोहोचविणे. पेशी वा उतकामधील उत्सर्जित पदार्थ उत्सर्जन संस्थेपर्यंत वाहून नेतात. शरीरांतर्गत संप्रेरके योग्य त्या ठिकाणापर्यंत नेण्याचे कार्य अभिसरण संस्थेचे आहे.
जनन संस्था: ठळक अपवाद सोडले तर कीटकामध्ये लिंग भिन्नता आहे. आकारमान, रंग इत्यादी लक्षणावरून नर, मादी ओळखता येतात. गौण लक्षणावरून लिंग भेद कळतो. नर आणि मादीची जननेंद्रिये उदर पोकळीमध्ये हृदयाच्या खाली व अन्न नालाच्या बाहेरील उदरपोकळीमध्ये असतात. जननेंद्रियाने बरीच उदरगुहा व्यापलेली असते. नरामध्ये जनन ग्रंथींची एक जोडी असून वृषणात अनेक शुक्रनलिका असतात. त्यात शुक्राणू तयार होतात. शुक्राणू वृषणातून शुक्रवाहकात येतात वा रेतोसेचनीच्या मार्गाने मैथुनाचे वेळी शिस्नातून बाहेर पडतात. काहीं कीटकामध्ये शुक्रवाहिनी पश्च भागाकडे रुंद होऊन बनलेल्या शुक्राशयात जमा होतात. बहुतेक कीटकामध्ये जनन संस्थेशी संलग्न असणाऱ्या साहाय्यक ग्रंथी असतात. मादीमध्ये अंडाशयाची एक जोडी असून प्रत्येकात नलिकेसारखे कित्येक अंडाशय असतात. निरनिराळ्या जातीच्या कीटकात अंडाशयकांची संख्या वेगवेगळी असते. दोन्ही पार्श्व अंडवाहिन्या एकमेकीना मिळून एक समाइक अंडवाहिनी तयार होते. अंडवाहिनी योनिमार्गात उघडते. पक्वअंडी अंडाशयातून पार्श्व अंडवाहिनीमधून समाइक अंडवाहिनीमध्ये आणि तिच्यातून योनिमार्गामध्ये जातात. योनिमार्ग अंडनिक्षेपकातउघडत असल्याने कीटक अंडनिक्षेपकातून अंडी घालतात. समाइक अंडवाहिनीशी असलेल्या एका शुक्रवाहक पिशवीमध्ये साठविलेल्या शुक्राणूमधील शुक्रजंतूमुळे अंड्यांचे फलन होते. अंडवाहिनीच्या दोन्ही बाजूस असलेल्या श्लेष्म ग्रंथीमधील स्त्रवलेल्या चिकट द्रावाचा उपयोग अंडी झाकण्यासाठी वा चिकटवण्यासाठी होतो.
कीटक संधिपाद प्राणी वर्गातील कायटिनचे बाह्य आवरण असलेल्या या बहुपेशीय प्राण्यांचे शरीर डोके, वक्ष आणि पोट अशा तीन प्रमुख भागांनी बनलेले असते. वक्षास पायांच्या तीन जोड्या असतात. डोळे बहुभिंगी असून डोक्यावर दोन शृंगिका असतात. सर्वाधिक विविधता असलेला हा वर्ग आहे. आजपर्यंत सुमारे दहालाख कीटकांच्या प्रजातीचे वर्गीकरण झाले आहे. हा आकडा आजपर्यंत वर्गीकरण न झालेल्या कीटकांच्या सुमारे पन्नास टक्के असावा. प्राणिसृष्टीमध्ये सहा ते दहा दशलक्ष जाति असाव्यात. त्यापैकी नव्वद टक्के बहुपेशीय प्राणी आहेत. कीटक पृथ्वीवरील सर्व प्रदेशांत आढळतात. सागरातील कीटकांची संख्या नगण्य आहे. सागरामध्ये संधिपाद प्राण्यापैकी कवचधारी प्राण्यांचे प्राबल्य अधिक आहे. कीटकांच्या जीवनक्रमामध्ये थोडा फार फरक आहे. पण बहुतेक सर्व कीटकांची पहिली अवस्था अंडे ही आहे. कीटकांच्या वाढीस प्रत्यास्थित बाह्य आवरणाच्या मर्यादेमुळे वाढ अनेक टप्प्यांमध्ये होते. अंडे, अळी, कोश आणि पूर्ण वाढ झालेला कीटक. अशा टप्प्यांमध्ये अळी, कोश आणि पूर्ण वाढ झालेला कीटक यांच्या शरीररचना, अन्न, आणि अधिवास भिन्न असतो. पूर्ण बदल होण्यासाठी कोशावस्थेची गरज असते. काही कीटकांच्या वाढीच्या अवस्था अपूर्ण असतात. या प्रकारास अपूर्ण परिवर्तन म्हणतात. अपूर्ण परिवर्तन असलेल्या कीटकामध्ये कोशावस्था नसते. क्रमाक्रमाने त्यांच्या वाढीच्या अवस्था येत राहतात. पॅलिओझोइक कालखंडामध्ये असलेले कीटकांचे जीवाश्म ५५-७० सेमी आकाराचे आढळले आहेत. कीटकांमधील विविधता सपुष्प वनस्पतींच्या वाढीबरोबर विकसित झाली आहे. कीटकांची हालचाल प्रामुख्याने पायांमुळे व पंखांमुळे होते. पाण्यातील कीटक पोहू शकतात. कीटकाना असलेल्या सहा पायांमुळे शरीराचा तोल उत्तमप्रकारे सांभाळला जातो. त्यांचे पाय डाव्या आणि उजव्या बाजूस टेकून बदलत्या त्रिकोनामध्ये ते शरीर पृष्ठभागावर टेकवतात. कीटक हे एकमेव उड्डाणक्षम अपृष्ठवंशी प्राणी आहेत. अनेक कीटकांच्या पहिल्या वाढीच्या अवस्था पाण्यात पूर्ण होतात(उदा० डास, चतुर). पाण्यातील अवस्थेमध्ये क्लोमांच्या साहाय्याने श्वसन होते. काहीं प्रौढ कीटकांच्या शरीरांमध्ये पाण्यामध्ये राहण्यासाठी बदल झाले आहेत. निवळी (वॉटर सट्रायडर) सारखे कीटक पाण्यावर चालू शकतात. बहुतांश कीटक एकांडे असतात. मधमाशा, मुंग्या आणि वाळवी हे समुदायाने राहणारे कीटक आहेत. सुसूत्रपणे सहसंबंध असलेल्या मोठ्या समुदायामध्ये असे कीटक राहतात. कुंभारीण हा वास्प जातीचा कीटक अंडी आणि अळ्यांची काळजी घेतो. कीटकांचे संप्रेषण अनेक प्रकारानी होते. नरकीटक मादीच्या कामगंधाने कित्येक किलोमीटरपर्यंत आकर्षित होतात. क्रिकेट सारखा कीटक पंख परस्परांवर घासून मादीस आकर्षित करणे आणि दुसऱ्या नरास पिटाळून लावण्याचे काम करतो. काजवा प्रकाश संदेशाच्या साहाय्याने मादीबरोबर संपर्क साधतो. मानवाच्या दृष्टीने बहुतेक कीटक उपद्रवी असल्याने त्यांचा उपद्रव कमी करण्यासाठी कीटकनाशके वापरली जातात. काही कीटक पिकांचे पाने, फुले आणि फळामधील रस शोषून नुकसान करतात. काहीं कीटक मानव आणि पाळीव पशूंचे रक्त शोषतात. रक्त शोषणारे आणि मानवास चावणारे कीटक अनेक रोगांचे वाहक आहेत. त्यातील काही पाळीव प्राण्यांच्या रोगांचे वाहक आहेत. कीटकांशिवाय फुलांचे परागीभवन घडून येत नाही. कीटकांच्या साहाय्याने झालेल्या परागीभवनामुळे पिकांचे उत्पन्न अधिक येते. आपण आपल्या अन्नासाठी कीटकांवर अवलंबून आहोत. कीटकभक्षी कीटकांमुळे उपद्रवी कीटकांची संख्या नियंत्रित राहते. रेशीम कीटक आणि मधमाशा पालन यामधून रेशीम आणि मध यांचे उत्पन्न मिळते.
कीटक विविधता प्रत्यक्षात असलेला कीटक बहुविधतेचा आकडा नक्की करणे कठीण असले तरी चवदा ते अठरा लाख कीटक पृथ्वीवर असावेत असा अंदाज आहे. हा आकडा सर्व जैवविविधतेच्या वीस टक्के एवढा आहे. दरवर्षी असलेल्या कीटकांच्या यादीमध्ये वीस हजार नव्या कीटकांची भर पडते आहे. अर्थात मोठ्या वेगाने हे काम चालू राहिले तर भविष्यात हा आकडा कमी होईल. प्राणिसृष्टीतील आठ लाख पन्नास हजार ते दहा लाख कीटकांचे वर्गीकरण झाले आहे. कीटकांच्या तीस गणांतील चार गणांमध्ये सहा लाख ते दहा लाख कीटक आजपर्यंत सामावलेले आहेत. हे चार गण म्हणजे कोलिओप्टेरा, डिप्टेरा, हायमनोप्टेरा आणि लेपिडोप्टेरा. भुंग्याच्या (कोलिओप्टेरा)गणामध्ये जेवढे कीटक आहेत तेवढी सर्व एकत्रित कीटकांची संख्या होते.
कीटकांचे खूप प्रकार आहेत .त्यापैकी माश्या ,फुलपाखरे ,beetle हे प्रकार आहेत.
পতংগ হ'ল সন্ধিপদী পৰ্বৰ অন্তৰ্গত অমেৰুদণ্ডীৰ প্ৰাণীৰ এটা শ্ৰেণী। ইহঁতৰ কাইটিন যুক্ত বহিঃকংকাল থাকে। দেহটো মূৰ, বক্ষ আৰু উদৰ নামৰ তিনিটা খণ্ডত বিভক্ত, তিনি যোৰা সংযুক্ত ভৰি, যৌগিক চকু আৰু এযোৰা এণ্টেনা থাকে। ই হ'ল বিশ্বৰ আটাইতকৈ বৈচিত্ৰময় প্ৰাণীৰ গোট, প্ৰায় ১ নিযুত প্ৰজাতিৰে সৈতে সমগ্ৰ জীৱৰ আধাতকৈও বেছি বিদ্যমান। [1][2] পতংগ প্ৰায় সকলো পৰিৱেশতেই পোৱা যায়।
পতংগ হ'ল সন্ধিপদী পৰ্বৰ অন্তৰ্গত অমেৰুদণ্ডীৰ প্ৰাণীৰ এটা শ্ৰেণী। ইহঁতৰ কাইটিন যুক্ত বহিঃকংকাল থাকে। দেহটো মূৰ, বক্ষ আৰু উদৰ নামৰ তিনিটা খণ্ডত বিভক্ত, তিনি যোৰা সংযুক্ত ভৰি, যৌগিক চকু আৰু এযোৰা এণ্টেনা থাকে। ই হ'ল বিশ্বৰ আটাইতকৈ বৈচিত্ৰময় প্ৰাণীৰ গোট, প্ৰায় ১ নিযুত প্ৰজাতিৰে সৈতে সমগ্ৰ জীৱৰ আধাতকৈও বেছি বিদ্যমান। পতংগ প্ৰায় সকলো পৰিৱেশতেই পোৱা যায়।
ਕਿੰਗਡਮ: ਜੰਤੂ ਫਾਈਲਮ ਭਾਵ ਬਰਾਦਰੀ: ਆਰਥਰੋਪੋਡਾ ਵਰਗ: ਕੀਟ ਜਾਂ ਕੀੜੇ ਕੀੜੇ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ:Insect) ਜਾਨਦਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜਿੰਨਾਂ ਦਾ ਸੰਘ ਜਾਂ ਫਾਈਲਮ ਅਰਥਰੋਪੋਡਾ ਹੈ। ਇੰਨਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਅੰਗ, ਛੇ ਲੱਤਾਂ ਪੇਚੀਦਾ ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਦੋ ਅਨਟੀਨਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਇਹ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਮੂਹ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਅਗੇ ਦਸ ਲੱਖ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸਪੀਸ਼ੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਵਰਗੀਕਰਣ ਹਨ।
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਬਦ ਅਨਸੀਕਟ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ 1600 ਤੋਂ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਲਾਤੀਨੀ ਸ਼ਬਦ ਅਨਸੀਕਟਮ ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈ ਜੀਹਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ "ਕੱਚੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਤੇ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਪਿੰਡਾ" ਜਾਂ "ਜਿਹਨੂੰ ਕੱਟਿਆ ਜਾ ਸਕੇ", ਕਿਉਂਕਿ ਕੀੜੇ ਦਾ ਸਰੀਰ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਚ ਕੱਟਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਾਦ ਚ ਅਰਸਤੂ ਨੇ ਅਨਸੀਕਟ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤਿਆ।
ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਣ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਸਰੂਪ ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਚਾਰ ਵੱਡੇ ਵਰਗੀਕਰਣ ਹਨ:
ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਜਿਸਮ ਨਿੱਕੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੀਦੇ ਅਤੇ ਬਾਰਲਾ ਟਾਂਚਾ ਲੱਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ "ਕਾਈਟਨ" ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸਮ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵੱਡੇ ਅੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: 1- ਸਿਰ, 2- ਥੋਰੈਕਸ ਤੇ 3- ਐਬਡੋਮਨ। ਸਿਰ ਤੇ ਦੋ ਹੱਸੀ ਅਨਟੀਨੇ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਜੋੜਾ ਕੰਪਾਊਂਡ ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਹਿੱਸੇ। ਥੋਰੈਕਸ ਤੇ ਛੇ ਟੁਕੜੀ ਲੱਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। 2 ਯਾ 4 ਪਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਐਬਡੋਮਨ ਦੇ 11 ਹਿੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਐਬਡੋਮਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ੁਰਾਕੀ, ਸਾਹੀ, ਖ਼ਾਰਜੀ ਤੇ ਜਣਨ ਵਿਖਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਕੀੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰ, ਲੱਤਾਂ, ਐਂਟੀਨਾ ਤੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀੜੇ ਆਂਡਿਆਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਰਟੀਲਾਈਜ਼ੀਸ਼ਨ ਤੇ ਵਾਧਾ ਅੰਡੇ ਵਿੱਚ ਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੁਛ ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਮਾਦਾ ਦੇ ਜਿਸਮ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਕਰੋਚ, ਐਫਿਡ, ਜ਼ੀਜ਼ੀ ਮੱਖੀ ਆਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਕੀੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਡੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਐਮਪਰੀਵ ਬਣਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਭਿੜ ਵਿਚ।
ਵਿਖਾਲਾ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ:
ਵਿਖਾਲਾ ਬਦਲਣ, ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕੰਮ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਹਰ ਕੀੜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹਦੀ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। 1-ਪੂਰਾ ਵਿਖਾਲਾ ਬਦਲਣ, 2- ਅੱਧਾ ਵਿਖਾਲਾ ਬਦਲਣ
ਕੀੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਦੇ ਮਹੌਲ ਨਾਲ਼ ਰਾਬਤੇ ਲਈ ਬੜੇ ਹੱਸਾਸ ਅੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਜ ਕੀੜੇ (ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਮੁਖੀ) ਅਲਟਰਾ ਵਾਈਲਟ ਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਕਜ ਪੋਲਰ ਆਈਜ਼ ਚਾਨਣ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਜ ਮਾਦਾ ਦੇ ਫ਼ਿਰ ਅੰਮੂ ਨਜ਼ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਕਿਲੋ ਮੈਟਰੋਂ ਦੂਰੋਂ ਪਤਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਕੀੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਡਣ ਦੀ, ਚੱਲਣ ਫਿਰਨ ਦੀ ਤੇ ਤੈਰਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
பூச்சி (insect) கணுக்காலிகள் (ஆத்திரப்போடா) வகையுள் அடங்கும், முதுகெலும்பிலிகளின் ஒரு வகுப்பைச் சேர்ந்த முதன்மையான உயிரினமாகும். இவற்றின் முதிர்நிலைகள் கைட்டின் எனப்படும் வேதிப்பொருளால் ஆன புறவன்கூட்டைக் கொண்டிருப்பதுடன், தலை, மார்பு, வயிறு என்ற மூன்று பாகங்களாகப் பிரிக்கப்பட்ட உடலையும், மூன்று சோடிக் கால்களையும், கூட்டுக்கண்களையும், ஒரு சோடி உணர்வுறுப்புக்களையும் (antennae) கொண்டவையாக இருக்கும். இவை தமது வாழ்க்கை வட்டத்தில் வெவ்வேறு வளர்நிலைகளைக் கொண்டிருப்பதுடன் உருமாற்றத்திற்கு உட்படுவனவாக இருக்கின்றன. பூச்சிகளைப் பற்றிய அறிவியல் அடிப்படையிலான ஆய்வுத்துறை பூச்சியியல் எனப்படும்.
உலகில் உள்ள விலங்குகளில் பூச்சிகளே மிக அதிக எண்ணிக்கையில் இனங்களையும், மிக அதிக எண்ணிக்கையில் தனியன்களையும் கொண்ட விலங்குகளாக இருக்கின்றன[1]. உலகில் மிகவும் வேறுபட்ட குழுக்களைக் கொண்ட விலங்குகளில் பூச்சிகளும் இருப்பதுடன், ஒரு மில்லியனுக்கும் கூடுதலான விவரங்கள் அறியப்பட்ட பூச்சி இனங்கள் இருக்கின்றன[2]. இந்த இனங்களில் எண்ணிக்கை, உலகில் உள்ள அறியப்பட்ட விலங்குகளில் அரைவாசிக்கும் மேலானவையாக இருக்கின்றன.[3][4] மொத்தமாக இருக்கும் பூச்சி இனங்கள் 6-10 மில்லியன்கள் இருக்கலாம் எனவும்[3][5][6], அதற்கும் மேலாக 80-100 மில்லியன்கள் இருக்கலாம் எனவும்[1] வெவ்வேறு தகவல்கள் கூறுகின்றன. அவை பூமியில் இருக்கும் வேறுபட்ட விலங்குகளில் 90% மாக இருக்கலாம்[7] எனவும் கணக்கிடப்பட்டுள்ளது.
பூச்சிகள் உலகின் எல்லா வகையான சூழல்களிலும் வாழ்வதுடன், புதிய சூழலுக்கு இலகுவில் இசைவாக்கம் அடைய வல்லனவாகவும் இருக்கின்றன[1]. குளிரான காலநிலை, சூடான காலநிலை இரண்டிலும் பூச்சிகள் வாழ்கின்றன. குளிரான பகுதிகளில் வாழும் பூச்சிகள் குளிரைத் தாங்கி, தமது தொழிற்பாடுகளைத் தொடர்பனவாகவோ, அல்லது வேறு சூடான இடங்களுக்கு இடம்பெயர்ந்து செல்பனவாகவோ, அல்லது தமது செயற்பாடுகள் அனைத்தையும் குறைத்துவிட்டு, உறங்குநிலை போன்ற மிகவும் மந்தமான நிலையில் (Torpor) இருக்கின்றனவாகவோ உள்ளன[8]. வேறுசில பூச்சிகள் சாதகமற்ற சூழ்நிலைகளைத் தாங்குவதற்காக அசைவற்ற நிலைகளான முட்டைகளாகவோ, கூட்டுப்புழுக்களாகவோ இருக்கும் நிலையை நீடித்து, சாதகமான சூழல் வரும்வரை விருத்தியைப் பின்போடுகின்றன (Diapause)[9]. கணுக்காலிகளில் இன்னொரு பிரிவான கிரஸ்ரேசியாக்கள் (Crustaceans) ஆட்சி செலுத்தும் பெருங்கடல்கள் சில வகை பூச்சி இனங்களையே கொண்டுள்ளது.
பூச்சி, ஆங்கிலத்தில் Insect என்ற சொல் இலத்தீன் மொழியில் உள்ள சொல்லான insectum என்பதிலிருந்து தோற்றம் பெற்றுள்ளது. insectum என்பதன் பொருள் வெட்டப்பட்ட அல்லது பிரிக்கப்பட்ட உடல் என்பதாகும். இலக்கிய ரீதியில் வெட்டப்பட்ட (cut into) என்பதே ஆகும்.[10] உண்மையிலேயே பூச்சிகளின் உடல் மூன்று பிரிவுகளாகப் பிரிக்கப்பட்டுள்ளது. மூத்த பிளினியே இலத்தீனில் insectum எனும் சொல்லை அறிமுகப்படுத்தினார். அச்சொல் கிரேக்கச் சொல்லான ἔντομος (éntomos) என்பதிலிருந்து இலத்தீனுக்குள் உள்வாங்கப்பட்டது. இக்கிரேக்கச் சொல்லை அரிஸ்ட்டோட்டில் பயன்படுத்தியுள்ளார், இதன் அர்த்தமும் வெட்டப்பட்ட (notched) உடல் என்பதே ஆகும். ஆங்கிலத்தில் insect எனும் சொல் இலக்கிய மூலாதாரமாக 1601 இல் பிலேமோன் ஹாலந்து என்பவருடைய நூலிலிருந்து மூத்த பிளினியினியால் ஆங்கிலத்திற்கு மொழிபெயர்க்கப்பட்டுள்ளது.[10]
மனிதர்களால் பல பூச்சிகள் தீங்குயிர்களாக (பீடைகளாக) அடையாளப்படுத்தப்பட்டுள்ளன. இவை வேளாண்மை மூலம் பயிர்நிலங்களில் விளைவிக்கப்படும் பயிர்களுக்கு, வீட்டுத் தோட்டத்தில் வளர்க்கப்படும் பயிர்கள், பூஞ்செடிகள் போன்றவற்றிற்கு, பயிர்விளைச்சலில் பெறப்பட்டு பாதுகாத்து வைக்கப்படும் தானியங்கள், காய்கறிகள், ஏனைய உணவு வகைகளுக்கு, கால்நடைகளுக்கு அல்லது நேரடியாகவே மனிதருக்குக் கேடு விளைப்பனவாக உள்ளன[11]. எனவே அவற்றை அழிக்க அல்லது கட்டுப்படுத்த பூச்சிக்கொல்லிகள், அல்லது வேறு தொழில்நுட்பங்கள், மேலாண்மை முறைகள் பயன்படுத்தப்படுகின்றன[11]. பூச்சிகொல்லிப் பயன்பாடு மனிதருக்கும், சூழலுக்கும் தீங்கு தருவதாக இருக்கின்றது. இதனால் ஒருங்கிணைந்த தீங்குயிர் மேலாண்மை யானது பரிந்துரைக்கப்பட்டு வருகின்றது. இது பல இயல்பான அறிவுசார் மேலாண்மை நடைமுறைகளை ஒன்றிணைத்து சூழலுக்கு அதிகம் தீங்குதராத முறையில் தீங்குயிர்களினால் விளையும் கேடுகளைத் தடுக்க உதவுகின்றது[12].
சில பூச்சிகள் மனிதர்களால் பயிர் செய்யப்படும் பயிர்களில் அல்லது அவற்றிலிருந்து விளைபொருளில் சாற்றை உறிஞ்சுவதால் அல்லது இலைகள், பழங்களை உண்ணுவதனால் தீங்கு விளைவிக்கின்றன. வெட்டுக்கிளி, நீள்மூஞ்சி வண்டு போன்றன வேளாண்மையில் தீங்கு விளைவிப்பனவாக இருக்கின்றன. அந்துப்பூச்சிகள் சில சேமித்து வைக்கப்படும் தானியங்களிலிருந்து அவற்றை நாசம் செய்கின்றன.
வேறுசில ஒட்டுண்ணி வாழ்வை மேற்கொண்டு பல இடர்களைத் தோற்றுவிக்கும் (எ.கா. பேன், மூட்டைப் பூச்சி). வேறுசில நோய்களை உருவாக்கும் நோய்க்காரணிகளைக் கடத்தும் நோய்க்காவியாகத் தொழிற்படும் (எ.கா. கொசு, இருசிறகிப் பூச்சிகள்). கறையான் போன்ற சில பூச்சிகள், கட்டட அமைப்புக்களை சேதப்படுத்துகின்றன. புத்தகப் பூச்சி (en:Bookworm (insect) போன்ற சில வகை வண்டுகள் புத்தகங்களைச் சேதப்படுத்துகின்றன.
அதேவேளை சில பூச்சிகள் மனிதருக்கு மட்டுமன்றி உயிரியல் சூழலுக்கும் நன்மை பயப்பனவாக உள்ளன.
அனேகமான பூக்கும் தாவரங்களின் இனப்பெருக்கத்திற்குத் தேவையான மகரந்தச் சேர்க்கைக்குப் பல பூச்சிகள் உதவுகின்றன. தேனீ, குளவி, எறும்பு, பட்டுப்பூச்சி போன்றன மகரந்தச் சேர்க்கைமூலம் தாவரங்களின் இனப்பெருக்கத்திற்கும், பயிர்களின் விளைச்சலுக்கும் உதவுகின்றன. அதேவேளை பூச்சிகளுக்குத் தேவையான உணவு தாவரங்களிலிருந்து அவற்றிற்குக் கிடைக்கின்றது. அத்துடன் விதைகளின் பரவலுக்கும் பூச்சிகள் உதவுவதனால், உயிரியல் பல்வகைமையையும் கூட்ட உதவுகின்றன.
பட்டுப்புழு மூலம் பட்டுநூல் பெறப்படுகின்றது. தேனீயானது தேனையும், மெழுகையும் உருவாக்குகின்றது. இவ்விரு பயன்பாட்டையும் முன்னிட்டு மனிதரால் இந்தப் பூச்சிகள் பல்லாண்டு காலமாக வளர்க்கப்பட்டு வருகின்றன.
சில பூச்சிகள் தமது கொன்றுண்ணல் செயற்பாட்டினால் (எ.கா. சீமாட்டிப் பூச்சி (en:Ladybug), பின்னல் சிறகி (en:Lacewings), கும்பிடு பூச்சி (en:Praying mantids)), அல்லது தமது ஒட்டுண்ணி வாழ்வு முறையினால் (எ.கா. குளவி, இருசிறகிப் பூச்சிகள்), மனிதருக்குக் கெடுதல் விளைவிக்கும் தீங்குயிர்களைக் கொன்று அழிப்பதன் மூலம் மனிதருக்கு உதவுகின்றன.[13] ஒட்டுண்ணியாக இருக்கும் பூச்சிகள் பொதுவாகத் தமது விருந்து வழங்கிகளின் மேலேயோ, உள்ளேயோ முட்டைகளை இடும். முட்டைகள் பொரித்து வெளிவரும் குடம்பிகள் அவற்றை உண்பதனால் அழித்துவிடும்.[13] பூச்சிகளில் ஒட்டுண்ணியாக வாழும் பூச்சிகளைப் பூச்சியுண்ணும் பூச்சிகள் (Entomophagous insects) எனலாம். சில பூச்சிகளை அழிக்கும் வேறு பூச்சிகள் பூச்சியுண்ணிகள் எனப்படும். இவை மனிதருக்குக் கேடு விளைவிக்கும் பூச்சிகளை அழிக்கும்போது, மனிதருக்கு நன்மை பயக்கின்றன. எடுத்துக்காட்டாகச் சீமாட்டிப் பூச்சிகள் அசுவுணிகளை அழிக்கின்றன. இவ்வாறான பூச்சியுண்ணிகள் இல்லையெனில் பூச்சிகளின் எண்ணிக்கை கட்டற்று அதிகரிக்குமென ஆய்வுகள் கூறுகின்றன.[14]:328–348:400[15][16]
சில பூச்சிகளின் குடம்பிகள் அல்லது முதிர்நிலைகள், சில இடங்களில் மனித உணவாகவும் பயன்படுகின்றது.[17] இதனைப் பூச்சியுண்ணல் என்பர். சில இடங்களில் தமது சாதாரண உணவாகவே பூச்சிகளைப் பயன்படுத்துகின்றனர். அவற்றிலிருக்கும் புரத ஊட்டச்சத்துக் காரணமாக அவற்றை மனிதருக்கான புரத உணவாகக் கொள்ளலாம் என்ற கருத்தும் உள்ளது.[14]:10–13 ஆனாலும் பல இடங்களில் இது ஏற்றுக்கொள்ளப்படுவதில்லை.[18] இருப்பினும் எதிர்காலத்தில் உலக மக்களின் உணவுத்தேவை அதிகரிக்கையில், பூச்சிகளின் எண்ணிக்கையும் மிக அதிகளவில் இருக்கையில் பூச்சியுண்ணல் மிகச் சாதாரணமானதாக மாறக்கூடும் என்று நம்பப்ப்படுகின்றது.[19].
சில பூச்சிகளிலிருந்து கிடைக்கும் வேதிப்பொருட்கள் மனிதருக்குத் தேவையான மருந்துப் பொருட்களாகப் பயன்படுத்தப்படுகின்றன.[20]
சில பூச்சிகளை மீன்பிடித்தலின்போது, மீனுக்கான இரையாகப் பயன்படுத்துவர்.[21]
ஸ்கிரப் வண்டுகள் (Scarab beetles) பண்டைய எகிப்து மற்றும் கிரேக்கம் மற்றும் உலகின் பழைய அசாதாரண கலாச்சாரம் போன்றவற்றில் கலாச்சாரக் குறியீடாக மதிக்கப்பட்டன.
பூச்சிகள் நடத்தல், பறத்தல், நீந்துதல் என்று பலவைகைப்பட்ட அசைவுகளைக் கொண்டிருக்கின்றன. சில பூச்சிகள் (எ. கா. நீர்ப்பூச்சி (Water strider)) நீரின்மேல் நடந்து செல்லக் கூடியவையாக இருக்கின்றன.[22][23] பல பூச்சிகள் தமது வாழ்க்கை வட்டத்தின் ஒரு பகுதியை நீரினுள் கழிப்பனவாக இருக்கின்றன. நீரினுள் வாழ்வதற்கான செவுள்களும் (பூக்களும்) விருத்தியடைந்திருப்பதுண்டு. முதுகெலும்பிலிகளில் பூச்சிகள் மட்டுமே பறக்கும் தன்மை கொண்டனவாக இருப்பதே அவற்றின் வெற்றிகரமான விருத்திக்கு முக்கிய காரணமாகும்.[14]:186
பூச்சிகளில் வெவ்வேறு இனங்கள், வெவ்வேறு அசைவை அல்லது இடப்பெயர்ச்சியைக் கொண்டிருக்கும். ஒரு குறிப்பிட்ட பூச்சியிலேயே, வாழ்க்கை வட்டத்தின் வெவ்வேறு விருத்தி நிலைகள் வேறுபட்ட அசைவைக் காட்டி நிற்கும். எடுத்துக்காட்டாகப் பட்டாம்பூச்சியில் முட்டைகளும், கூட்டுப்புழுவும் அசைவற்ற நிலையில் இருப்பனவாகவும், குடம்பி நிலையான மயிர்க்கொட்டியானது சுற்றிழுப்பசைவு போன்ற அசைவினை ஒத்த ஒரு தனித்துவமான அசைவைக் கொண்டதாகவும்[24], முதிர்நிலையானது பறத்தல் அசைவைக் கொண்டதாகவும் இருக்கின்றன.
பறக்கக்கூடிய முள்ளந்தண்டிலிக் கூட்டம் பூச்சிகளே ஆகும்.[25][26] சில கணவாய் இனங்களும் நீரின் பரப்பிலிருந்து 10 மீட்டர் மேலெழுந்து தாண்டக் கூடியன (தம்மை வேட்டையாடும் இனங்களிடமிருந்து தப்ப).[27]
பொதுவாகப் பூச்சிகள் தனி வாழ்வு கொண்டனவாக இருப்பினும் சில பூச்சியினங்கள் சமூக வாழ்வைக் கொண்டிருக்கின்றன. தேனீ, எறும்பு, கறையான், குளவி போன்றவை ஒரு சமூக வாழ்வை மேற்கொள்வதுடன், பெரிய மிகவும் ஒழுங்குபடுத்தப்பட்ட குழுக்களாக வாழும் தன்மை கொண்டன[28][29]. சில பூச்சிகள் (எ.கா. காதுப்பூச்சி (en:Earwigs)) தாய்ப் பராமரிப்பை வழங்குவனவாக, அதாவது முட்டை, மற்றும் இளம் பருவநிலைகளைப் பாதுகாப்பனவாக இருக்கின்றன[30]. தேனீ, குளவி போன்றவற்றில் முதிர்நிலையானது, சந்ததிகளுடன் நேரடித் தொடர்பாடலைக் கொண்டிராவிடினும், சந்ததிக்குத் தேவையான உணவைச் சேமித்து வைத்து, அதிலேயே முட்டையை இடுவதனால், முட்டையிலிருந்து பொரித்து வெளிவரும் உயிருக்கு உணவு கிடைப்பதை உறுதி செய்வதன் மூலம் தாய்ப்பராமரிப்பு வழங்கப்படுகின்றது[31].
பூச்சிகள் பல்வேறு வழிகளில் தமக்கிடையே தொடர்பாடலைச் செய்வனவாகவும் இருக்கின்றன. தொட்டுணர்வு, வேதிப்பொருட்கள், சத்தங்கள், பார்த்துணர்தல் போன்ற வெவ்வேறு முறைகளில் பூச்சிகளிடையே தொடர்பாடல் நிகழ்கின்றது[32]. அந்துப்பூச்சிகளில், ஆண்கள் இன ஈர்ப்புச் சுரப்புகள் மூலம் பெண்களை வெகுதொலைவிலிருந்தே அறிந்து கொள்கின்றன. சில பூச்சிகள் சத்தங்களை ஏற்படுத்துவதன் மூலமும் (எ.கா. வெட்டுக்கிளி), வேறுசில ஒளியைச் செலுத்துவதன் மூலமும் (எ. கா. சில வகை வண்டு இனங்கள்) தொடர்பாடலை மேற்கொள்கின்றன. எறும்புகள், கறையான்கள் தமது உணர்விழைகளினால் தட்டித் தொட்டுணர்வினால் தொடர்பு கொள்கின்றன. தேனீக்கள் தமது நடனம் போன்ற அசைவுகளில் காட்டும் வேறுபாடுகளைக் கொண்டு தேனிருக்கும் தூரம், திசை என்பவற்றை தமது ஏனைய குழு உறுப்பினர்களுக்கு அறியத் தருகின்றன[14]:309–311. சில அதிர்வுகளை ஏற்படுத்துவதன் மூலமும் பூச்சிகள் தமக்குள் தொடர்பை ஏற்படுத்திக் கொள்கின்றன. வண்ணத்துப் பூச்சிகள் போன்ற சில பூச்சிகளில், சிறகுகளின் நிறம் போன்றனவும் தமது இனத்தைக் கண்டறிதல் போன்ற தொடர்பாடலுக்கு உதவுகின்றன.
குழுவாக வாழும் பூச்சிகளில் மிக நீண்ட தூரம் சென்ற பின்னரும், தமது குறிப்பிட்ட வாழிடத்தின் திசையறிந்து, மீண்டும் அதே இடத்திற்கு வரும் தன்மை காணப்படுகின்றது. இதனை வீடு திரும்புதல் எனலாம். மொனார்க் பட்டாம்பூச்சி எனப்படும் பட்டாம்பூச்சிகள், சில காலங்களில் வேறுபட்ட புவியியல் பிரதேசங்களுக்கு இடம்பெயர்ந்து, பின்னர், தமக்கேற்ற காலநிலை வந்ததும், மீண்டும் தமது பழைய இடத்திற்கே வரும் வல்லமை கொண்டனவாக இருக்கின்றன[14]:14.
சில பூச்சிகள் பறத்தலின்போது கலவி கொள்வனவாக இருக்கின்றன. தேனீயின் கலவிப் பறப்பு ஒரு சிறந்த உதாரணமாகும்[34]. அனேகமான பூச்சிகள் முட்டை பொரித்தல் மூலம் வெளிவரும். தாயின் இழையங்களைக் கொண்ட ஒரு உறையினால் மூடப்பட்ட முட்டையினுள்ளே கருக்கட்டலும், விருத்தியும் நிகழும். ஏனைய கணுக்காலிகளின் முட்டைகளை விடவும் பூச்சிகளின் முட்டைகள் வறட்சியைத் தாங்கும் தன்மை கூடியனவாக இருக்கும். முட்டையினுள் இருக்கும் முளையத்தை மூடி இருக்கும் ஒரு மேலதிக மென்சவ்வான செரோசா கைட்டினாலான ஒரு புறத்தோலைச் சுரப்பதனால் நீரழப்பு தடுக்கப்படுவதே இதற்குக் காரணமாகும்[35]. ஆனாலும் சில பூச்சிகளில் இந்தப் புறத்தோல் இல்லாமையால், அவை ஈரலிப்பான இடங்களில் முட்டையிடும்.
பூச்சிகளில் ஒரு வருடத்தில் ஒரு சந்ததியையோ, அல்லது இரு சந்ததிகளையோ அல்லது பல சந்ததிகளையோ உருவாக்குகின்ற வெவ்வேறு இனங்கள் காணப்படுகின்றன[36]. பூச்சிகளில் இனப்பெருக்கமும் விருத்தியும், மிகவும் பன்முகப்படுத்தப்பட்டதாக இருக்கின்றது.
கரப்பான் பூச்சி, வேறுசில செடிப்பேன்கள் முளையவிருத்தி முற்றாக நிகழ்ந்து, அவை பொரித்து வெளிவரத் தயாராகும் நிலைவரை தாயின் உடலின் உள்ளேயே வைத்திருக்கப்படும். இதனைத் தாயுள்ளான முட்டை விருத்தி (en:Ovoviviparity) எனலாம்[37]. இப்படியான பூச்சிகளில் முட்டை வெளியேறிய உடனேயே பொரித்து குடம்பி வெளிவரும் என்பதனால் சில பூச்சியியலாளர்கள் இதனை Ovolarviporous என்பார்கள்.
கரப்பான் பேரினத்தைச் சேர்ந்த வேறுசில பூச்சிகள் முட்டையிடாமல், முழுமையான விருத்தி தாயின் வயிற்றிலேயே நிகழ்ந்தபின்னர், நேரடியாகப் புதிய உயிரினத்தை வெளியேற்றும்[14]:129, 131, 134–135. இது பிள்ளையீனும் தன்மை (Viviparous) ஆகும்.
வேறுசில பூச்சிகள் பல்முளையம் (Polyembryony) உருவாக்கும் தன்மையைக் கொண்டவையாக இருக்கும்[14]:136–137. அதாவது கருக்கட்டப்பட்ட முட்டையானது பலதடவை பிரிவடைந்து, சிலசமயம் ஆயிரக் கணக்கில் பூச்சிகளை உருவாக்கும் தன்மை கொண்டிருக்கும்[14].
கருக்கட்டல் நிகழாமலே, கலவியற்ற இனப்பெருக்க முறையில் முளையம் உருவாகி விருத்தியடைதல் கன்னிப்பிறப்பு (Parthenogenesis) எனப்படுகின்றது. பூச்சிகளில் நிகழும் கன்னிப்பிறப்பானது, பல்வேறுபட்ட பொறிமுறைகளினூடாக நிகழ்கின்றது[38]. இவ்வாறான தோன்றல்கள் ஒரு இனத்தில் ஆண், பெண் இரண்டுமாகவோ, அல்லது பெண் மட்டுமாகவோ, அல்லது ஆண் மட்டுமாகவோ இருக்கலாம்.
செடிப்பேன்களில் கலவியற்ற இனப்பெருக்கமான இவ்வகை கன்னிப்பிறப்பும், கலவிமுறை இனப்பெருக்கமும் மாற்றி மாற்றி ஒன்று அல்லது பல சந்ததிகளுக்குச் சுழற்சி முறையில் நடைபெறும்[39][40]. கோடை காலத்தில் பொதுவாகச் செடிப்பேன்கள் கன்னிப்பிறப்பினால் உருவாகும் பெண்களாக இருக்கும். பின்னர் இலையுதிர் காலத்தில் கலவிமுரை இனப்பெருக்கத்திற்காக ஆண்கள் உருவாக்கப்படும்.
தேனீ, குளவி, எறும்பு போன்றவற்றில் கன்னிப்பிறப்பினால் உருவாகும் தனியன்கள் ஆண்களாக இருக்கின்றன. ஆனாலும் கருக்கட்டல் மூலம் பெறப்படும் பெண் தனியன்களே மிக அதிகளவில் காணப்படும். இங்கே ஆண்கள் ஒருமடிய நிலையையும், பெண்கள் இருமடிய நிலையையும் கொண்டிருக்கின்றன[37].
பூச்சிகளில் ஆண், பெண் ஆகிய இனப்பெருக்க உறுப்புக்களையும் கொண்ட இருபாலுயிரிகள் (Hermaphroditism) அரிதாகவே இருப்பினும், ஒரு சில இனங்களில் இந்த இயல்பு காணப்படுகின்றது. செதிற்பூச்சியும் (Scale insect) அதற்கு நெருக்கமான ஒரு சில இனங்களும் மட்டுமே இவ்வகையான இருபாலுயிரி இயல்பைக் கொண்டிருக்கின்றன[41].
வழமையிலிருந்து வேறுபட்ட இனப்பெருக்க, விருத்திநிலைகள் பூச்சிகளில் காணப்படுகின்றன.
எறும்பு, தேனீ, கறையான், குளவி போன்ற இனங்களில் பல்லுருத்தோற்றம் சாதியமைப்பிற்கேற்ப காணப்படுகின்றது. அதாவது, ஒரு குறிப்பிட்ட குழுவிலிருக்கும், வெவ்வேறு தொழிலைச் செய்யும் அதன் உறுப்பினர்களிடையே தோற்றத்தில் வேறுபாடு காணப்படுகின்றது. உயிரணுக்களில் இருக்கும் நிறப்புரிகளின் தொகுதி எண்ணிக்கையில் இருக்கும் வேறுபாடே இதற்குக் காரணமாக உள்ளது. கருக்கட்டல் நடைபெறாத ஒருமடிய கருமுட்டை உயிரணுக்களிலிருந்து ஆண் பூச்சிகளும், கருக்கட்டலுக்குட்பட்ட இருமடிய உயிரணுக்களிலிருந்து பெண் பூச்சிகளும் உருவாகும். பெண் பூச்சிகள் குடம்பிகளாக உள்ள நிலையில், அவற்றிற்கு வழங்கப்படும் உணவின் தரம், அளவிற்கேற்ப அவை இராணியாகவும், வேலையாள்/போராளிகள் பூச்சியாகவும் மாற்றமடையும்.[42]
சில பூச்சிகளில் ஆண், பெண் பூச்சிகள் தோற்றத்தில் குறிப்பிடத் தக்க வேறுபாட்டைக் கொண்டிருக்கும். ஆண்களிலும், பெண்களிலும்இருக்கும் இந்தத் தோற்ற வேறுபாட்டுக்கு, அவை வளரும் வீதத்தில் இருக்கும் வேறுபாட்டால், விருத்திக்கான காலத்தில் இருக்கும் வேறுபாடே காரணமென ஆய்வொன்று குறிப்பிடுகின்றது[43].
ஒரு இனத்தைச் சேர்ந்த உறுப்பினர்கள், வேறொரு இனத்தின் தோற்றத்தையொத்த அமைப்புடன் விருத்தியடைதல். ஒரு இனத்தைச் சேர்ந்த உறுப்பினர்களில் சில வேறொரு இனத்தை ஒத்திருப்பதுபோல் தோற்றவமைப்பைக் கொண்டிருப்பதனால், தனது சொந்த இனத்திலிருந்து வேறுபட்ட தோற்றவமைப்பைக் காட்டி நிற்கும். தோற்றவமைப்பானது உருவம், நடத்தை, எழுப்பும் சத்தம், மணம், வாழும் இடம், அல்லது வெவ்வேறு காலத்துக்கு ஏற்ற வடிவம் போன்ற ஏதாவது ஒன்றில் வேறுபாட்டைக் கொண்டிருக்கலாம்[44]. எடுத்துக்காட்டாகப் பட்டாம்பூச்சிகளின் உருவம் பல்வேறு வேறுபாட்டைக் காட்டுதல்.
பூச்சிகளில் விருத்தியில் ஏற்படும் வெவ்வேறு நிகழ்வுகளில் காலமாற்றம் ஏற்படுவதனால், ஒத்த மரபணுத்தொகையைக் கொண்டிருந்தாலும் கூட, முன்னர் இருந்ததைவிடவும் வேறுபட்ட பருமன், உருவம் கொண்ட முதிர்நிலைகள் புதிதாகத் தோன்றும். இங்கு தோன்றும் முதிர்நிலைகள் தமது மூதாதையரிலிருந்து வேறுபட்டவையாகக் காணப்படும். இது இருவகையில் நிகழலாம்[45].
வெவ்வேறு இனப் பூச்சிகளின் வாழ்க்கை வட்டம் வேறுபட்டிருப்பினும், அனேகமானவை முட்டையிலிருந்து பொரித்து வெளிவரும். முட்டையிலிருந்து வெளிவரும் உயிரினத்தின் வளர்ச்சியானது, இழுபடும் தன்மையற்ற புறவன்கூட்டின் காரணமாகக் கட்டுப்படுத்தப்படுவதனால், வளர்ச்சியின்போது, சில தடவைகள் தோல்கழற்றலுக்கு உட்படும். பூச்சிகள் தமது புறவன்கூட்டினுள் வளர்ந்துகொண்டு போகையில், புறவன்கூட்டின் இறுக்கமான தன்மையின் காரணமாக ஒரு குறிப்பிட்ட அளவுக்குமேல் வளர முடியாமல் போகும். அப்போது சில இயக்குநீர்களின் தூண்டலால் தோல்கழற்றல் தொழிற்பாடு ஆரம்பிக்கும். இந்தத் தூண்டலால், மேற்றோலானது (Epidermis), பழைய உட்புறத்தோலில் (Endocuticle) இருந்து பிரிய ஆரம்பிக்கும். ஒவ்வொருமுறை தோல்கழற்றலின் போதும் பூச்சிகளில் உருமாற்றம் நிகழ்வதனால், பிரித்தறியக்கூடிய சில பருவநிலைகள் காணப்படும். ஒவ்வொரு தோல்கழற்றலும் ஒரு வளர்நிலை முடிவுக்கு வந்து அடுத்த வளர்நிலை உருவாவதைக் காட்டும்.
முழுமையான உருமாற்றத்திற்கு உட்படும் பூச்சி இனங்களில், ஒவ்வொரு பருவநிலையும் ஒன்றிலிருந்து ஒன்று மிகவும் வேறுபட்டிருப்பதுடன், பூச்சி தனது முதிர்நிலையை அடைவதற்கு முன்னராக, கூட்டுப்புழு என்றழைக்கப்படும் தொழிற்பாடற்ற, அசைவற்ற நிலையையும் உள்ளடக்கியிருக்கும். முழுமையற்ற உருமாற்றத்திற்குட்படும் பூச்சி இனங்களில், அவை தமது முதிர்நிலையை அடைவதற்கு முன்னர், முதிர்நிலையை ஓரளவு ஒத்த பல வளர்நிலைகள் காணப்படும். அந்நிலையில் அவை அணங்குப்பூச்சிகள் என அழைக்கப்படும்.
முழு உருமாற்றம் அல்லது முழுமையான உருமாற்றத்திற்குட்படும் பூச்சிகளில் முட்டை அல்லது முளையம், குடம்பி, கூட்டுப்புழு, முதிர்நிலை எனப்படும் முக்கியமான நான்கு நிலைகள் காணப்படும். இந்த நான்கு நிலைகளும் உருவவியல் அடிப்படையில் மிகத் தெளிவான வேறுபாடுடைய நிலைகளாகும். இங்கே முட்டை பொரித்து வெளிவரும் நிலையான குடம்பியானது பொதுவாகப் புழுப் போன்ற வடிவத்தைக் கொண்டிருக்கும். அவை மயிர்களைக் கொண்ட மயிர்க்கொட்டி வடிவில், மிகவும் தடித்த புழுக்கள் வடிவில், அல்லது தட்டையான புழுக்கள் வடிவில் என்று வெவ்வேறு வடிவங்களில் காணப்படும். குடம்பிகளுக்கு அடுத்த நிலையான கூட்டுப்புழு நிலையானது அசைவுகளற்ற அல்லது மிகவும் குறைந்த அசைவைக்கொண்ட வடிவமாகும். இந்நிலையில் இவை ஒரு தடித்த உறையினால் (cocoon) மூடப்பட்டுக் காணப்படலாம். இந்தக் கூட்டுப்புழு நிலையில் இருக்கும்போதே உடல் விருத்தி நிகழ்ந்து தோல்கழற்றலின்போது முதிர்நிலை வெளிவரும். சிறகுகள், இனப்பெருக்க உறுப்புக்கள் முற்றாக விருத்தியடைந்த முதிர்நிலைகள் தோல்கழற்றலைத் தொடர்ந்து வெளிவரும்.
இவ்வகையான விருத்தியானது வெறெந்தக் கணுக்காலிகளிலும் காணப்படாத, ஒரு சிறப்பான இயல்பாகும். இவ்வகையான உருமாற்றம் பொதுவாக உள் இறக்கை அமைப்புடைய Endopterygota என்னும் துணை வகுப்பைச் சேர்ந்த பூச்சிகளில் காணப்படும்[14]. வண்டு, எறும்பு, தேனீ, குளவி, பட்டாம்பூச்சி, அந்துப்பூச்சி, இரு சிறகிப் பூச்சிகள் போன்றன இவ்வகையான உருமாற்றத்திற்குட்படும் பூச்சியினங்களாகும்[46].
நுளம்பின் வாழ்க்கை வட்டம்
Pieris rapae இனத்தைச் சேர்ந்த பட்டாம்பூச்சியின் குடம்பி
Pieris rapae இனத்தைச் சேர்ந்த பட்டாம்பூச்சியின் கூட்டுப்புழு
Pieris rapae இனத்தைச் சேர்ந்த பட்டாம்பூச்சியின் கூட்டுப்புழுவிலிருந்து, முதிர் பட்டாம்பூச்சி வெளிவரத் தயாராகும் நிலை.
Pieris rapae இன முதிர் நிலையிலுள்ள Pieris rapae பட்டாம்பூச்சி
சில தொடர்ச்சியான தோல்கழற்றல் நிகழ்வுக்கு உட்பட்டு, படிப்படியான மாற்றங்களுடன் ஏற்படும் உருமாற்றம் குறை உருமாற்றம் அல்லது முழுமையற்ற உருமாற்றம் எனப்படும். இங்கு முட்டை, அணங்கு, முதிர்நிலை என்று மூன்று முக்கியமான நிலைகள் காணப்படும். ஆனாலும் அணங்குகள் சிலதடவைகள் தோல்கழற்றலுக்கு உட்பட்டும் வெவ்வேறு அணங்கு நிலைகளில் காணப்படும். சிறகற்ற அணங்காக முட்டையிலிருந்து வெளிவந்து, பின்னர் படிப்படியாகச் சிறகுகள், இனப்பெருக்க உறுப்புக்களைப் பெற்று முதிர்நிலையை அடையும். ஒவ்வொருமுறை தோல்கழற்றலின்போதும், முதிர்நிலையை அண்மிக்கும் இயல்புகள் அதிகரித்துச் செல்லும். தும்பி, கரப்பான், கறையான், புத்தகப்பூச்சி, வெட்டுக்கிளி, கும்பிடு பூச்சி (en:Praying mantids), காதுப் பூச்சி (en:earwigs), குச்சிப் பூச்சி (en:stick-insects), வெள்ளிப் பூச்சி (en:Siverfish) போன்றன இவ்வகையான உருமாற்றத்திற்குட்படும் பூச்சிகளுக்கு உதாரணமாகும்[46].
பூச்சிகளின் முதிர்நிலைகள் கைற்றின் எனப்படும் கடினமான பதார்த்தத்தாலான புறவன்கூட்டினால் மூடப்பட்ட, துண்டங்களாகப் பிரிக்கப்பட்ட உடலைக் கொண்டிருக்கின்றன. உடல் துண்டங்கள், ஒன்றுடனொன்று தொடர்பு கொண்ட தலை, மார்பு, வயிறு என்ற மூன்று முக்கிய பகுதிகளாகப் பிரிக்கப்பட்டு ஒழுங்குபடுத்தப்பட்டிருக்கும்[47].
புறவன் கூடானது வெளிப்புறமாகக் கைற்றினற்ற, மெழுகு போன்ற, நீரை உட்புகவிடாத தன்மை கொண்ட மெல்லிய ஒரு மேற்புறத்தோலையும் (epicuticle), உட்புறமாகக் கைற்றினால் ஆன மிகவும் தடிப்பான புறத்தோலையும் (procuticle) கொண்டிருக்கும். இந்தப் புறத்தோலானது வெளிப்புறமாக, மிகவும் திண்மையான கடினமாக்கப்பட்ட வெளிப்புறத்தோலையும் (exocuticle), உட்புறமாக, ஓரளவு நெகிழும் தன்மை கொண்ட, உறுதியான உட்புறத்தோலையும் (endocuticle) கொண்டிருக்கும்[14]:22–24. குடம்பி நிலை போன்ற மென்மையான உடல் கொண்ட நிலைகளில் இந்த புறவன்கூடு பெரிதும் ஒடுக்கப்பட்டிருக்கும்.
தலைப் பகுதியானது ஒரு சோடி உணர்விழைகளையும், ஒரு சோடி கூட்டுக்கண்களையும், சிலசமயம் 1-3 தனிக்கண்களையும், பல்வேறு விதமாகத் திரிபடைந்திருக்கும் வாயுறுப்பு எனப்படும் துணையுறுப்புக்களையும் கொண்டிருக்கும். தலைப்பகுதியே உணர்வுகளுக்கான முக்கிய பகுதியாகக் காணப்படுகின்றது. இது மிகவும் தடித்த தலையுறையினால் மூடப்பட்டிருக்கும்.
மார்புப் பகுதியானது முன்மார்பு, இடைமார்பு, கடைமார்பு என்று வரையறுக்கப்பட்ட மூன்று துண்டங்களைக் கொண்டிருக்கும். ஒவ்வொரு துண்டத்திலும், ஒரு சோடிக் கால்கள் வீதம், ஆறு துண்டங்களாக்கப்பட்ட கால்கள் இருக்கும். அத்துடன் மார்புப் பகுதியிலேயே இறக்கைகள் அமைந்திருக்கும். எல்லாப் பூச்சி இனங்களும் இறக்கைகளைக் கொண்டிருப்பதில்லை. சிலவற்றில் இரு சிறகுகளும், வேறு சிலவற்றில் இரு சோடிச் சிறகுகளும் காணப்படும். மார்புப் பகுதியின் ஒவ்வொரு துண்டமும் நான்கு மேற்பரப்பைக் கொண்டிருக்கும். அவை முதுகுப்பகுதி, வயிற்றுப்பகுதி, இரு பக்கமும் காணப்படும் பக்கவாட்டுப்பகுதிகள் ஆகும்[14].
வயிற்றுப் பகுதியானது பொதுவாக 11 துண்டங்களைக் கொண்டிருக்கும். ஆனாலும் வெவ்வேறு பூச்சியினங்களில், இதன் அளவு குறைவாகவோ, அல்லது இணைந்த துண்டங்களாகவோ காணப்படும். அத்துடன் வயிற்றுப் பகுதியின் உள்ளேயே, சமிபாடு, சுவாசம், கழிவகற்றல், இனப்பெருக்கம் போன்ற செயற்பாடுகளுக்கான உள்ளுறுப்புக்கள் காணப்படும்[14]:22–48. வயிற்றுப் பகுதியின் வெளிப்புறமானது தலை, மார்புத் துண்டங்களை விடவும் கடினத்தன்மை குறைந்ததாகக் காணப்படும்.
இவையே பூச்சிகளுக்கான பொதுமைப்பாடான வெளித்தோற்ற அமைப்பாக இருந்தபோதிலும், இதில் பல வேறுபாடுகள் காணப்படும்.
பூச்சிகளின் நரம்புத் தொகுதியானது மூளை, வயிற்றுப்புற நரம்பு அல்லது நாண் எனப்படும் இரு பாகங்களைக் கொண்டிருக்கின்றது. தலைப்பகுதியானது 6 துண்டங்கள் ஒன்றாக இணைந்த பகுதியாகும். இதில் ஒவ்வொரு துண்டத்திற்குமான ஒரு சோடி நரம்புக்கலத்திரள் அல்லது, ஒன்றாக இணைந்த நரம்புக் கலங்கள் மூளைக்கு வெளிப்புறமாகக் காணப்படும். இவற்றில் முதல் மூன்று சோடி நரம்புக்கலத்திரளும் மூளையுடன் இணைந்த நிலையிலும், அடுத்த மூன்று சோடியும் இணைந்தபடி உணவுக்குழாய்க்குக் கீழாகவும் காணப்படும்.[14]:57.
மார்புத் துண்டங்களும் பக்கத்திற்கு ஒன்றாகச் சோடி நரம்புக்கலத்திரள்களைக் கொண்டிருக்கும். வயிற்றுத் துண்டங்களிலும் இதே போன்ற ஒழுங்குபடுத்தல் காணப்படினும், முதல் 8 துண்டங்களிலேயே இவ்வாறு இருக்கும். இணைதலினால் இந்த எண்ணிக்கை சிலவற்றில் மேலும் குறைவாக இருக்கும்[48].
ஒரு சில பூச்சிகளில் வலி போன்றவொரு உணர்வு அறியப்படுவதாகச் சில ஆய்வுகள் கூறுகின்றன[49][50]. ஆனாலும் இது தொடர்பில் முழுமையான கருத்திணக்கம் ஏற்படவில்லை[51].
பூச்சிகள் உண்ணும் உணவிலிருந்து, ஊட்டச்சத்துக்கள் பிரித்தெடுக்கப்படுவதில் இந்தச் சமிபாட்டுத் தொகுதி உதவுகின்றது[52]. உணவானது கூட்டுச்சர்க்கரை, புரதம், கொழுப்பு, கருவமிலம் போன்ற பருமூலக்கூறுகள் வடிவில் உள்ளெடுக்கப்படும். இந்த உணவானது சமிபாட்டுத் தொகுதியின் செயற்பாட்டினால், வளர்ச்சி, இனப்பெருக்கம், ஏனைய உடல் இயக்கங்களுக்குத் தேவையான ஆற்றலை வழங்குவதற்காக, சிதைமாற்றம் (catabolism) மூலம் எளிய மூலக்கூறுகளாக மாற்றப்படும்.
சமிபாட்டுத் தொகுதியானது, உடலின் நீளப்பாட்டிற்குச் செல்லும் மூடிய நீண்ட குழாய் அமைப்பையுடையது. வாயிலிருந்து, குதம் வரைக்கும் ஒரு வழிப் பாதையில் உணவையும், அதிலிருந்து பெறப்படும் பொருட்கள் மற்றும் கழிவுகளையும் எடுத்துச் செல்லும். இந்த அமைப்பானது முன்குடல் (foregut), நடுக்குடல் (midgut), பின்குடல் (hindgut) என்னும் முக்கிய மூன்று பிரிவுகளாகப் பிரிக்கப்பட்டு, ஒவ்வொரு பிரிவும் வேறுபட்ட தொழில்களைப் புரிவதாக அமைந்திருக்கும். இவற்றுடன் வாயுறுப்புக்களும் (mouthparts), ஒரு சோடி உமிழ்நீர்ச் சுரப்பிகளும், உமிழ்நீர்த் தேக்கங்களும் இணைந்து செயற்படும். இவை முன்குடலை அண்மித்த அமைப்புக்களாக மார்புப் பகுதியில் காணப்படும்[14]:70–77.
உமிழ்நீர்ச் சுரப்பிகளால் சுரக்கப்படும் உமிழ் நீரானது, உமிழ்நீர்த் தேக்கத்தில் சேமிக்கப்படும். பின்னர் உமிழ்நீர்க் கான் மூலம் வாயுறுப்புப் பகுதிக்கு எடுத்துச் செல்லப்படும். அங்கே வாயுறுப்புக்களின் அசைவினால், உணவுடன் சேர்க்கப்படும். பின்னர் வாயினுள் செலுத்தப்பட்டு, அங்கே உணவு உடைக்கப்படும்[52][53]. பின்னர் உணவுக்குழாயினூடாகச் செல்கையில் நொதியங்களின் தாக்கத்தால் உணவு சமிபாட்டுக்கு உள்ளாகி, பின்னர் எளிய மூலக் கூறுகள் உறிஞ்சி எடுக்கப்படும்.
சில பூச்சிகளில் சமிபாட்டுக்கான நொதியம் உடலின் வெளியே, உணவின் மேல் சுரக்கப்பட்டு, அங்கேயே பகுதியாகச் சமிபாடடையச் செய்யப்பட்டு பின்னர் உள்ளெடுக்கப்படும்[54]:31.
பூச்சிகளின் சுவாசம் நுரையீரல் இன்றியே நடைபெறும். பூச்சிகளின் உடலின் உட்புறத்தில் காற்றை அல்லது வாயுவைத் தீவிரமாக அல்லது பரவலாகக் கக்கக்கூடிய உள்குழாய்களின் தொகுதியும் காற்றுப் பைகளும் (sac) காணப்படுகின்றன. பிராணவாயு பூச்சிகளின் அடிவயிற்றுப் பகுதியில் உள்ள ஸ்பிரக்கிள் (Spiracle) என்று சொல்லப்படும் பகுதியினால் உள்வாங்கப்படுகின்றது. குடம்பிகள், போலவே சில பூச்சிகளுக்குப் பூக்கள் காணப்படுகின்றன. அவற்றின் மூலம் நீரில் கலந்துள்ள ஆக்சியன் பூச்சிகள் உள்ளெடுக்கின்றன. சில பூச்சிகள் டொல்பின்கள் போல நீர்நிலைக்கு மேலே பாய்ந்து காற்றை நிரப்புகின்றன. இச்செயற்பாடு பூச்சிகளில் உள்ள விசேட கட்டமைப்புக்களால் மேற்கொள்ளப்படலாம்.[55]
(குறிப்பு: இந்தப் பட்டியல் முழுமையானதல்ல.)
அ | ஆ | இ | ஈ | உ | ஊ | எ | ஏ | ஐ | ஒ | ஓ | ஃ
க | ங | ச | ஞ | ட | ண | த | ந | ப | ம | ய | ர | ல | வ | ழ | ள | ற | ன
ஜ | ஷ | ஸ | ஹ | க்ஷ | ஸ்ரீ | #
பூச்சி (insect) கணுக்காலிகள் (ஆத்திரப்போடா) வகையுள் அடங்கும், முதுகெலும்பிலிகளின் ஒரு வகுப்பைச் சேர்ந்த முதன்மையான உயிரினமாகும். இவற்றின் முதிர்நிலைகள் கைட்டின் எனப்படும் வேதிப்பொருளால் ஆன புறவன்கூட்டைக் கொண்டிருப்பதுடன், தலை, மார்பு, வயிறு என்ற மூன்று பாகங்களாகப் பிரிக்கப்பட்ட உடலையும், மூன்று சோடிக் கால்களையும், கூட்டுக்கண்களையும், ஒரு சோடி உணர்வுறுப்புக்களையும் (antennae) கொண்டவையாக இருக்கும். இவை தமது வாழ்க்கை வட்டத்தில் வெவ்வேறு வளர்நிலைகளைக் கொண்டிருப்பதுடன் உருமாற்றத்திற்கு உட்படுவனவாக இருக்கின்றன. பூச்சிகளைப் பற்றிய அறிவியல் அடிப்படையிலான ஆய்வுத்துறை பூச்சியியல் எனப்படும்.
உலகில் உள்ள விலங்குகளில் பூச்சிகளே மிக அதிக எண்ணிக்கையில் இனங்களையும், மிக அதிக எண்ணிக்கையில் தனியன்களையும் கொண்ட விலங்குகளாக இருக்கின்றன. உலகில் மிகவும் வேறுபட்ட குழுக்களைக் கொண்ட விலங்குகளில் பூச்சிகளும் இருப்பதுடன், ஒரு மில்லியனுக்கும் கூடுதலான விவரங்கள் அறியப்பட்ட பூச்சி இனங்கள் இருக்கின்றன. இந்த இனங்களில் எண்ணிக்கை, உலகில் உள்ள அறியப்பட்ட விலங்குகளில் அரைவாசிக்கும் மேலானவையாக இருக்கின்றன. மொத்தமாக இருக்கும் பூச்சி இனங்கள் 6-10 மில்லியன்கள் இருக்கலாம் எனவும், அதற்கும் மேலாக 80-100 மில்லியன்கள் இருக்கலாம் எனவும் வெவ்வேறு தகவல்கள் கூறுகின்றன. அவை பூமியில் இருக்கும் வேறுபட்ட விலங்குகளில் 90% மாக இருக்கலாம் எனவும் கணக்கிடப்பட்டுள்ளது.
பூச்சிகள் உலகின் எல்லா வகையான சூழல்களிலும் வாழ்வதுடன், புதிய சூழலுக்கு இலகுவில் இசைவாக்கம் அடைய வல்லனவாகவும் இருக்கின்றன. குளிரான காலநிலை, சூடான காலநிலை இரண்டிலும் பூச்சிகள் வாழ்கின்றன. குளிரான பகுதிகளில் வாழும் பூச்சிகள் குளிரைத் தாங்கி, தமது தொழிற்பாடுகளைத் தொடர்பனவாகவோ, அல்லது வேறு சூடான இடங்களுக்கு இடம்பெயர்ந்து செல்பனவாகவோ, அல்லது தமது செயற்பாடுகள் அனைத்தையும் குறைத்துவிட்டு, உறங்குநிலை போன்ற மிகவும் மந்தமான நிலையில் (Torpor) இருக்கின்றனவாகவோ உள்ளன. வேறுசில பூச்சிகள் சாதகமற்ற சூழ்நிலைகளைத் தாங்குவதற்காக அசைவற்ற நிலைகளான முட்டைகளாகவோ, கூட்டுப்புழுக்களாகவோ இருக்கும் நிலையை நீடித்து, சாதகமான சூழல் வரும்வரை விருத்தியைப் பின்போடுகின்றன (Diapause). கணுக்காலிகளில் இன்னொரு பிரிவான கிரஸ்ரேசியாக்கள் (Crustaceans) ஆட்சி செலுத்தும் பெருங்கடல்கள் சில வகை பூச்சி இனங்களையே கொண்டுள்ளது.
కీటకాలు (ఆంగ్లం: Insects) ఇప్పటివరకు జీవించిన అన్ని జీవులకంటే అతి విజయవంతమైన సమూహం. ఇవి ఆర్థ్రోపోడా (Arthropoda) ఫైలంలో ఇన్సెక్టా (Insecta) తరగతికి చెందిన జీవులు. కీటక జాతుల సంఖ్య మిగిలిన అన్ని జంతుజాతుల సంఖ్య కంటే ఎక్కువ.
కీటకాల ముఖభాగాలు నోటిని ఆవరించి ఉండి ఆహార సేకరణకు ఉపయోగపడే నిర్మాణాలు. ఓష్టం, హనువులు, జంభికలు, అధరం, అధోగ్రసని అనేవి కీటకాల ముఖభాగాలు. వివిధ కీటకాలలో వివిధ ముఖభాగాలుంటాయి.
ఇవి ఆడదోమ, సీసీ ఈగ, నల్లి వంటి రక్తాన్ని పీల్చుకొనే కీటకాలలో ఉంటాయి.
ఇవి ఈగలలో ఉంటాయి.
ఇవి సీతాకోకచిలుకలు, మాత్ లలో ఉంటాయి.
చాలా కీటకాలు మానవులకు చీడపురుగులు (Pests) గా సుపరిచితులు. కీటకాలలో దోమ, పేను, నల్లి వంటి కొన్ని పరాన్నజీవులు (Parasites), ఈగలు, దోమలు వంటి కొన్ని వ్యాధుల్ని కలుగజేస్తాయి, చెదపురుగులు నిర్మాణాల్ని, మిడతలు మొదలైనవి పంటల్ని పాడుచేస్తాయి. అయినా చాలామంది కీటక పరిశోధకులు కీటక నాశక మందుల (Insectisides) కంటే జీవసంబంధ చీడపురుగుల నివారణ పద్ధతుల (Biological pest control methods) నే ఉపయోగాన్ని సమర్ధిస్తున్నారు.
చాలా కీటకాలు పర్యావరణానికి, మానవులకు ఉపయోగకరమైనవి. కందిరీగ, తేనెటీగ, సీతాకోకచిలుకలు, చీమలు మొదలైన కొన్ని కీటకాలు పుష్పాలను పుప్పొడి రేణువులచే ఫలదీకరణం జరుపుతాయి. దీనిమూలంగా మొక్కల వృద్ధికి తోడ్పడుతున్నాయి. కీటకాల నాశనం మూలంగా ప్రస్తుత కాలంలో వీటిని వర్ధనం చేయాల్సిన అవసరం ఏర్పడుతుంది.
కీటకాలు మనకు ఉపయోగపడే తేనె, మైనం, లక్క, పట్టు మొదలైన వివిధ పదార్ధాల్ని అందిస్తున్నాయి. తేనెటీగలను కొన్ని వేల సంవత్సరాల నుండి మానవులు తేనె కోసం పెంచుతున్నారు. పట్టుపురుగులు మానవ చరిత్రను మార్చాయి. పట్టు రహదారి (Silk Road) చైనాను మిగతా ప్రపంచానికి కలపడానికి ఇదే కారణం. ఈగ లార్వాలు (maggots) ప్రాచీనకాలంలో గాయాల చికిత్సలో ఉపయోగించారు. కొన్ని కీటకాలు, లార్వాలు చేపల ఎరగా ఉపయోగిస్తారు.
.
చాలా కీటకాలు ముఖ్యంగా బీటిల్స్ (beetles) మృత జీవాలు, వృక్షాలపై జీవించి జీవావరణ పరిరక్షణలో భాగస్వాములుగా ప్రాముఖ్యం వహించాయి. ఇవి భూమి మీద పైపొరలోని జీవచక్రాన్ని రక్షిస్తున్నాయి.[1] అందువలననే ప్రాచీన ఈజిప్టు దేశాలలో పేడ పురుగులను పూజించేవారు.
కీటకాలన్నింటిలోని ఉపయోగమైనవి ఇతర కీటకాల్ని ఆహారంగా తినేవి. ఈ పద్ధతి కీటకాల జనాభాను నియంత్రించడానికి ముఖ్య కారణము. ఇదే గనక లేకపోతే వీటి జనాభా భూమినంతా ఆక్రమించేవి.[2]
కీటక సంహార పరికరాలు కీటకాలను సంహరించుటకు మానవుడు తయారుచేసుకున్న పరికరాలు. పురాతన కాలం నుండి మానవునికి కీటకాల నుండి హాని కలుగుతున్నది. వీటి బారినుండి రక్షించుకునుటకు వీటి తయారీని ప్రారంభించాడు. మారుతున్న కాలంతో పాటు ఆధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని ఉపయోగిస్తూ వివిధ పరికరాలను తయారు చేసుకున్నాడు.
ಕೀಟಗಳು ಕೈಟಿನ್ಯುಕ್ತ ಬಾಹ್ಯಕವಚ, ಮೂರು ಭಾಗಗಳಿರುವ ದೇಹ (ತಲೆ, ಎದೆಗಾಪು, ಮತ್ತು ಕಿಬ್ಬೂಟ್ಟೆ), ಮೂರು ಜೊತೆ ಅವಿಭಕ್ತ ಕಾಲುಗಳು, ಸಂಯುಕ್ತ ನೇತ್ರಗಳು, ಮತ್ತು ಎರಡು ಸ್ಪರ್ಶತಂತುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ, ಸಂಧಿಪದಿ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿನ ಜೀವಿಗಳ ಒಂದು ವರ್ಗ. ಅವುಗಳು, ಮಿಲಿಯಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ವಿವರಿಸಲಾದ ಜಾತಿಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಮತ್ತು ಎಲ್ಲ ಪರಿಚಿತ ಜೀವಿಗಳ ಪೈಕಿ ಅರ್ಧಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುವ ಅತ್ಯಂತ ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಪ್ರಾಣಿ ಗುಂಪುಗಳ ಪೈಕಿ ಒಂದೆನಿಸಿವೆ. ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಜಾತಿಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಆರು ಮತ್ತು ಹತ್ತು ಮಿಲಿಯದ ನಡುವಿದೆ ಎಂದು ಅಂದಾಜಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಸಂಭವನೀಯವಾಗಿ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲಿನ ವಿಬಿನ್ನವಾದ ಜೀವರೂಪಗಳ ಶೇಕಡ ೯೦ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನಷ್ಟನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ.
ಇರುವೆಗಳದು ‘ಆನೆ ಬಲ’ಕ್ಕೂ ಬಹಳ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಲ. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಯಾವ ಆನೆಗೂ ಇರುವೆಗಿರುವಂತಹ ದೇಹ ಬಲ ಇಲ್ಲ! ಶರೀರದ ತೂಕಕ್ಕೆ ಹೋಲಿಸಿದಂತೆ ನೋಡಿದರೆ ಇಡೀ ಪ್ರಾಣಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಭಾರ ಎತ್ತುವ, ಭಾರ ಹೊರುವ, ಭಾರವನ್ನು ಎಳೆದು ಸಾಗಿಸುವ ಗರಿಷ್ಠ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಇರುವುದೇ ಕೀಟಗಳಿಗೆ.
ಕೀಟಗಳು ಕೈಟಿನ್ಯುಕ್ತ ಬಾಹ್ಯಕವಚ, ಮೂರು ಭಾಗಗಳಿರುವ ದೇಹ (ತಲೆ, ಎದೆಗಾಪು, ಮತ್ತು ಕಿಬ್ಬೂಟ್ಟೆ), ಮೂರು ಜೊತೆ ಅವಿಭಕ್ತ ಕಾಲುಗಳು, ಸಂಯುಕ್ತ ನೇತ್ರಗಳು, ಮತ್ತು ಎರಡು ಸ್ಪರ್ಶತಂತುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ, ಸಂಧಿಪದಿ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿನ ಜೀವಿಗಳ ಒಂದು ವರ್ಗ. ಅವುಗಳು, ಮಿಲಿಯಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ವಿವರಿಸಲಾದ ಜಾತಿಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಮತ್ತು ಎಲ್ಲ ಪರಿಚಿತ ಜೀವಿಗಳ ಪೈಕಿ ಅರ್ಧಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುವ ಅತ್ಯಂತ ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಪ್ರಾಣಿ ಗುಂಪುಗಳ ಪೈಕಿ ಒಂದೆನಿಸಿವೆ. ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಜಾತಿಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಆರು ಮತ್ತು ಹತ್ತು ಮಿಲಿಯದ ನಡುವಿದೆ ಎಂದು ಅಂದಾಜಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಸಂಭವನೀಯವಾಗಿ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲಿನ ವಿಬಿನ್ನವಾದ ಜೀವರೂಪಗಳ ಶೇಕಡ ೯೦ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನಷ್ಟನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ.
කෘමියෝ යනු සන්ධිපාදක,බාහිර අස්ථිවලින් සැදි අපෘෂ්ඨ වංශික ගණයට අයත් ජීවීන් කොටසකි.කෘමි සිරුර හිස,උරස හා උදරය ලෙස කොටස් තුනකින්ද,එක් පසෙකට තුන බැගින් වූ එක්ව තැනුන පාද යුගල් දෙකකින්ද,සංයුක්ත ඇස් හා ස්පර්ශක යුගලකින්ද සමන්විත වෙයි.පෘථිවිය මත වඩාත් වර්ගීකරණයට ලක්වූ සත්ව කොට්ථාශයන් අතරට කෘමීන් ද අයත් වේ.එයට මිලියනයකට අධික වූ හඳුනාගත් කෘමි කුලයන් අයත් වන අතර මෙම අගය ලොව හඳුනාගත් සියලු ජීවීන්ගෙන් අඩකටත් වඩා නියෝජනය කරයි.දැනට මිහිමත ජීවත් වෙන ඇස්තමේන්තු ගත කෘමි කුලක ප්රමාණය මිලියන 6-10 ත් අතර පවතියි.කෘමීන් බොහෝ දුරට සියලුම පරිසරයන් තුලින් හමුවන අතර සුළු කුලකයන් ප්රමාණයක් සාගරය තුල ජීවත් වෙයි.
කෘමීන්ගේ ජීවන චක්රය එකිනෙකට වෙනස් වෙයි.නමුත් බොහෝ කෘමීන් බිජු මඟින් ජීවය ලබයි.කෘමීන්ගේ වැඩීම කෙරෙහි අනම්ය බාහිර අස්ථි බලපාන අතර වර්ධන ක්රියාවලිය කෝෂයක් තුල සිදුවෙයි.කෘමීන්ගේ නොමේරූ අවධිය හා සන්සන්දනය කරන විට සුහුඹුල් අවධියේදී කෘමීන්ගේ සැකිල්ල,හැසිරීම හා වාසස්ථාන වෙනස් වෙයි.සමහර කෘමීන්ට අකර්මණ්ය වූ පිලවා අවස්ථාවක්ද සම්පූර්ණ රූපාන්තරණයට ඇතුලත් වේ.අසම්පූර්ණ රූපාන්තරණයක් එනම් පිලවා අවස්ථාවක් නොමැති කෘමීන් සුහුඹුලා දක්වා වර්ධනය වන්නේ nymphal අවධිය හරහාය.Paleozoic යුගයට අයත් අති විශාල කෘමි පොසිල මේ වන විට හමුවී ඇත.මෙයට පියාපත් විහිදවූ කල පරතරය සෙ.මි.55 -සෙ.මි.77 දක්වා වන විශාල කූරන්ද අයත් වෙයි.කෘමීන් සංචරනය සඳහා ඇවිදීම,පියඹා යෑම හා සමහර විටෙක පිහිනා යෑමද භාවිතා කරයි.ශ්රීඝ්ර නමුත් ස්ථාවර චලනයන්ට ඇති හැකියාව නිසා බොහෝ කෘමීන් පාද තුනක් පමණක් භාවිතා වන ගමන් විලාශයක් උපයෝගී කර ගනී.ඔවුන් පොළොව මත ගමන් කරන විට පාද පොළොව මත පිහිටන්නේ ප්රත්යාවර්ත ත්රිකෝණ ආකාරයකටයි.පියාසර කිරීම සඳහා පරිණාමනය වූ එකම අපෘෂ්ඨවංශිකයන් වර්ගය කෘමීන් වේ.බොහෝ කෘමීන් ඔවුන්ගේ ජීවිතයෙන් කොටසක් හෝ ජලය තුල ගත කරයි.
සමහර පරිණත වූ කෘමීන් ජලචර වන අතර පිහිනායාම සඳහා අනුවර්තනය වී ඇත. water slider වැනි සමහර කෘමීන්ට දිය මතුපිට ඇවිද යෑමේ හැකියාව ඇත. කෘමීන් බොහෝ දුරට ඒකචාරී වන නමුත් මී මැස්සන්,කූඹින් හා වේයන් වැනි කෘමි සතුන් සමාජයීක හා සමූහ ලෙස ජීවත් වේ.ඔවුන් සතුව හොඳින් සංවිධාන ගත වූ ජනපද ඇත.කනවෑයා වැනි කෘමීන් මාතෘ දයාව ප්රදර්ශනය කරමින් ඔවුන්ගේ බිජු රකින අතර නොමේරූ කනවෑයන් රැකබලා ගනී.කෘමීන්ට නොයෙකුත් ආකාර වලින් එකිනෙකා හා සන්නිවේදනය කල හැකිය.පිරිමි සලබයන්ට බොහෝ ඈතින් සිටින ගැහැණු සලබයෙකුගේ පවා පැරමොන් ස්රාවය සංවේදනය වේ.අනෙකුත් කෘමි කුලකයන් ශබ්දය මඟින් හෝ පියාපත් පිරිමැදීමෙන් සහකාරියන් ආකර්ශණය කරගන්නා අතර අනෙකුත් පිරිමි සතුන් විකර්ශනය කරගනී.කලාමැදිරියන් ආලෝකය යොදා ගනිමින් සන්නිවේදනය කරයි.
Insect යන වචනය පැමිණ ඇත්තේ ලතින් භාෂාවේ Insectum නම් වදනින්ය. එහි අර්ථය බෙදුනු සිරුරක් ඇති යන්නයි.
කෘමීන් හා අනෙකුත් සත්ව වර්ග අතර පරිණාමන සබඳතාව මේ වන තුරුත් පැහැදිලි නැත.නමුත් බොහෝ පැරණි කාණ්ඩයන්ට අයත් කන්කුන්ඩන් හා පත්තෑයන් සම්බන්ධව කබලු මත්ස්යා සමඟ වූ ඉතා කිට්ටු පරිණාමන සබඳතාවයක සාක්ෂි ඇත. Pancrustacea න්යායට අනුව කෘමීන් Ramipedia හා Malacostraca සමඟ එක්ව ස්වභාවික Clade සාදයි.පත්තෑයා,කන්කුන්ඩා,ගෝණුස්සා හා මකුළුවා වැනි අනෙකුත් පොළොව මත සිටින සන්ධිපාදකයින් කෘමීන් සමඟ පැටලිලි සහගත වෙයි.ඔවුන්ගේ සිරුරේ ස්වභාවය කෘමීන්ට සමාන වන අතර එකිනෙක සම්බන්ධ වූ බාහිර අස්ථි පවතී.නමුත් ඉතා සූක්ෂමව පරීක්ෂා කරන කල ඔවුන්ගේ ලක්ෂණ පැහැදිලි ලෙස වෙනස් බව පෙනෙයි.පැහැදිලිව හඳුනාගත හැකි ලක්ෂණය වන්නේ වැඩුණු කෘමීන් මෙන් ඔවුන්ට පාද 06 ක් නොතිබීමයි.
සන්ධිපාදකයින්ගේ උසස් කුලයේ වංශ ප්රවේණිය විවාදයට ලක්වන හා පරීක්ෂණයට බඳුන්වන කරුණක් දක්වා වර්ධනය වී ඇත.2008 වර්ෂයේ Tufts සරසවියේ පරීක්ෂක කණ්ඩායමක් සොයාගැනීමක් කරන ලද අතර ඔවුන්ගේ විශ්වාසායට අනුව එය ලෝකයේ මෙතෙක් සොයාගන්නා ලද පැරණිතම,සම්පූර්ණ සිරුරේ සැකිල්ල සහිත ප්රග්තන පියාඹන කෘමියාගේයි.දැනට සොයාගෙන ඇති පැරණිතම කෘමි පොසිලය ඩෙවෝනීය යුගයට අයත් Rhyniognatha hirsti ට අයත් වේ.එය වර්තමාන කාවාගේ බාහිර ස්වරූපයට සමාන විය හැකිබව විශ්වාස කරයි.මෙම විශේෂය සතුව බෙදුනු යටි හනු ඇති අතර එම ලක්ෂණ පවතින්නේ පියාපත් සහිත කෘමීන්ගේයි.ඉන් හැගෙන්නේ සමහර විටෙක පියාපත් ඒ වන විටත් පරිණාමනය වී පවතින්නට ඇති බවයි.මේ අනුව ලොව පළමු කෘමීන් බොහෝ දුරට එම කාලයට පෙර එනම් සිලුරීය යුගයේ ජීවත් වී ඇත.කෘමි පරිණාමය සැලකීමේදී සුවිශේෂ ලෙස විහිදීමට ලක්වූ කෘමි කාණ්ඩ 04 ක් දැකිය හැකිය.එනම් කුරුමිණියන් (වසර මිලියන 300ට පෙර පරිණාමනය වූ), උඩස්සන්(වසර මිලියන 250ට පෙර පරිණාමනය වූ) සලබයන් හා බඹරන්(වසර මිලියන 150ට පෙර පරිණාමනය වූ)ය.මෙම කාණ්ඩ අතරට හදුනාගත් කෘමි කුලකයන් බහුතරය අයත් වේ.
බොහෝ නූතන කෘමි ගණ Cenozoic යුගයේදී වර්ධනය වී ඇත.මෙම යුගයෙන් පසුව හමුවන බොහෝ කෘමීන් අඳුරු වර්ණ වලින් ආරක්ෂාව සපයාගෙන ඇත.ඔවුන් බොහෝ දුරට උචිත තත්වයෙන්,සිරුරේ සැකැස්මෙන් හෝ රූපකායෙන් නූතන කෘමි කුලකයන් හා සමාන වෙයි.
සාම්ප්රදායික රූප අධ්යන විද්යාව මත පදනම්ව හෝ බාහිර පෙනුම මත පදනම්ව වර්ගීකරණය කල විට හෙක්සපෝඩාවන් Superclass ලෙස වර්ගීකරණය කල හැකිය.එම පන්තිය තුල කාණ්ඩ 04ක් හදුනා ගත හැකිය.ඒ කෘමීන්,springtails, Protura හා Diplura ලෙසිනි.මෙයින් කාණ්ඩ 03ක් එක් කාණ්ඩයක් ලෙස එනම් Entognatha ලෙස,සමග්රහණය කර ගන්නා මුඛ කොටස් පදනම් කරගනිමින් වර්ගීකරණය කර ඇත.ජානමය දත්ත හා පරිණාමික ඉතිහාසය මත පදනම්ව විශාල වශයෙන් ඇතිවූ බොහෝ ක්රමයන්ගේ වෙනස් වීම ඉහළ ක්රමාන්කිත සබඳතාවන්ට හේතුවී ඇත. නූතන මූලධර්මයන්ට අනුව හෙක්සපෝඩා යනු entognath කාණ්ඩයට අයත් කෘමීන්ගෙන් වෙන්වූ පරිණාමීය ඉතිහාසයක් ඇති බහුවංශිකයින් කොටසකි. කෘමීන් අවසන් පොදු මුතුන් මිත්තෙකුගෙන් පැවත එන බවක් පෙනෙයි.එම නිසා උප වර්ග ,විශේෂ අනුපිළිවෙල, infraorder වැනි ශ්රේණි ගත කිරීම් වලට වඩා ඒකවංශික වර්ගීකරණයකට කෘමීන් ලක්කිරීම සුදුසු බව පෙනෙයි.
කෘමීන් ඵෙතිහාසික ලෙස සලකමින් උප වර්ග දෙකකට බෙදා දැක්විය හැකිය.එනම් පියාපත් සහිත හා පියාපත් රහිත ලෙසයි.පුරාතන පියාපත් රහිත කාණ්ඩයට අයත් වන්නේ පියාපත් රහිත වූ කාවායි. Archaeognatha යටි හනුවේ හැඩය මත පදනම්ව Monocondylia සකස් වී ඇත.එමෙන්ම කාවා හා පියාපත් සහිත කෘමීන් එක්වීමෙන් Dicondylia කාණ්ඩය නිර්මාණය වී ඇත.කෘමීන් වර්ගීකරණය පිළිබද අධ්යනය වර්ගීකාරක කෘමි විද්යාව ලෙස හදුන්වයි.
කෙසේ වුවද කෘමි විවිධත්වයේ සැබෑ මානයන් තවමත් අවිනිශ්චිතය.ඇස්තමේන්තු ගත පරාසය කෘමි විශේෂ මිලියන 1.4 සිට 1.8 දක්වා පවතී.මෙම සංඛ්යාව බොහෝ දුරට පෘථිවිය මත වසන සියලු කෘමීන්ගෙන් 20% අඩු ප්රමාණයක් නියෝජනය කරයි. සියලු ජීවීන් අතරින් නව විශේෂ 20 000 පමණ වසරක් තුලදී හදුනා ගන්නා අතර බොහෝ කෘමීන් හදුනා නොගත් කෘමි විශේෂ ලෙස වසර ගණනක් පවතී.හදුනාගත් සියලුම සත්ව විශේෂයන් ගෙන් 850 000 - 1 000 000 අතර ප්රමාණයක් කෘමීන්ය.
ප්රධාන කෘමි විශේෂ 04ට අනුව ඇස්තමේන්තු ගත කෘමි විශේෂ සංසන්දනය.
කෘමීන් සතුව ඛණ්ඩනයවූ සිරුරක් ඇති අතර බාහිර සැකිල්ල මඟින් එය දරා සිටී.ඔවුන්ගේ දැඩි බාහිර ආවරණය බොහෝ දුරට තැනී ඇත්තේ කයිටීන් වලිනි.සිරුර කොටස් තුනකට සකස් වී ඇති අතර ඒවා එකිනෙක සම්බන්ධව පවතී. හිස ,උරස හා උදරය එම කොටස් තුන වේ.හිස මත සංවේදී ස්පර්ශක යුගලයක්සංයුක්ත ඇස් යුගලක් හා කොටස් තුනකින් සැදි විවිධාකාර වූ වෙනස් උපාංගයන් අඩංගුවන මුඛයක් පිහිටා ඇත.උරසෙහි පාද 06ක් පිහිටා ඇත.prothorax, mesothorax හා metathorax වලට යුගලය බැඟින් වන ලෙස මෙම පාද පිහිටා ඇත.කෘමීන්ට උරසට සම්බන්ධවූ පියාපත් 2,4 ක් හෝ පියාපත් නොමැති වීමට පුලුවන.උදරයට කොටස් 11ක් අන්තර්ගත වේ.එහෙත් කෘමි විශේෂ සුළුතරයකට මෙම කොටස් සමහර විටෙක විලීනව හෝ ප්රමාණයෙන් කුඩාව පවතී. උදරය තුල ජීරණය,ස්වසනය ,අපද්රව්ය පිටකිරීමට හා ප්රජනනයට අදාල අභ්යන්තර ඉන්ද්රීන් පවතී.සැලකිය යුතු තරමේ වෙනස් වීම් හා සිරුරේ බොහෝ අනුවර්තනයන් කෘමි විශේෂ තුල පවතී.විශේෂයෙන්ම පියාපත්,පාද,ස්පර්ශක හා මුඛයේ මෙම ලක්ෂණ හදුනාගත හැකිය.
කෘමි හිස- තද නොබෙදුණු බාහිර හිස් වැස්මකින් ආවරණය වී ඇත.එය තුල සංවේදන අවයව ඇත.ස්පර්ශක,ඇස් හා මුඛය එයට අයත් වේ.සියලුම කෘමි ගෝත්රයන්ගෙන් Orthoptera තුලින් අනෙකුත් කෘමීන් තුල පවතින බොහෝ ලක්ෂණ හදුනාගත හැකිය. hypognathous හා opisthognathous වර්ග වල හිසෙහි ශීර්ෂය පිහිටා ඇත්තේ සංයුක්ත ඇස් යුගලය අතරයි.නමුත් prognathous කෘමීන් ගේ ශීර්ෂය සංයුක්ත ඇස් අතරමැද නොපිහිටයි.
උරස- කොටස් 03 කින් සමන්විත වෙයි.එම කොටස් prothorax, mesothorax හා metathorax නම් වෙයි.පූර්වයෙහි පිහිටි හිසට ආසන්න කොටස prothorax නම් වෙයි.පලමු පාද යුගලය පිහිටා ඇත්තේ එහිය.මධ්යම කොටස mesothorax වන අතර දෙවන පාද යුගලය හා පූර්ව පියාපත් එහි පිහිටයි.තෙවන කොටස එනම් metathorax උදරයට යාබදව පිහිටා ඇති අතර එයට තෙවන පාද යුගලය හා අපර පියාපත් අයත් වෙයි.
උදරය - කෘමියෙකුගේ ශරීරයේ විශාලම කොටස වන්නේ මෙයයි.උදරයට සාමාන්යයෙන් 11-12ක් පමණ ඛණ්ඩ ඇතුලත්වේ.මෙය හිස හා උරසට වඩා දැඩි බවින් අඩුය.බෝහෝ කෘමීන්ගේ ගර්භාවස්ථාවේ හා ප්රාග්තන කෘමීන්ගේ පශ්චාත් ගර්භාවස්ථාවේ උදරයේ ඛණ්ඩ 11 ක් දක්නට ඇත.නූතන කෘමීන්ගේ උදරමය ඛණ්ඩ සංඛ්යාව අඩුවීමේ ප්රවණතාවක් ඇත.
කෘමීන්ගේ බාහිර සැකිල්ල එනම් උච්චර්මය ස්ථර දෙකකින් සමන්විත වේ. epicuticle නම් වූ තුනී ඉටි සහිත ජල ප්රතිරෝධක පිටත ස්ථරයක් වේ.එයට කයිටීන් අඩංගු නැත.යටි ස්ථරය එනම් procuticle කයිටීන් අඩංගු තරමක් ඝනවූ ස්ථරයකි.එයද තවත් ස්ථර 02 කට බෙදෙයි.ඒවා නම් exocuticle නම් වූ පිටත ස්ථරයත්,endocuticle නම් වූ අභ්යන්තර ස්ථරයත් ය.
කෘමීන්ගේ ස්නායු පද්ධතිය මොළය හා තුන්දීය ස්නායු රැහැන ලෙස කොටස් දෙකකට බෙදා දැක්විය හැකිය.හිස් වැස්ම විලීන ඛණ්ඩ 06 කින් සෑදී ඇත.එය මොළයට බාහිරින් ශිරාග්රන්ථි යුගලකින් හෝ ස්නායු සෛල පොකුරකින් සමන්විත වී ඇත.ඉන් පළමු ශිරාග්රන්ථි යුගල් 03 මොළය තුලට විලීන වී ඇත.ඉතිරි යුගල් 03 කෘමීන්ගේ අන්නඝ්රෝතයට පහලින් වූ ශිරාග්රන්ථි සහිත ව්යුහයට විලීන වී ඇත.පපුවට අදාල ඛණ්ඩ වල එක් පසෙකට එක බැඟින් වූ ශිරාග්රන්ථි පිහිටා ඇත.ඒවා යුගලයකට සම්බන්ධ වී ඇති අතර ඛණ්ඩයකට එක් යුගලයක් බැගින් පිහිටයි.
කෘමීන් ඔවුන්ගේ ජීරණ පද්ධතිය යොදා ගනිමින් පරිභෝජනය කරන ආහාර වල සාරය උරාගනී.ප්රෝටීන්,පොලිසැකරයිඩ,මේද හා නියුක්ලෙයික් අම්ලය වැනි සංකීර්ණ සාරයන් හා macromolecules ආකාරයෙන් මෙම බොහෝ ආහාර කෘමීන් ශරීරයට උරාගනී
ශක්ති වර්ධනය හා අභිජනනය සඳහා ශරීරයේ සෛල මෙම පෝෂක උරා ගැනීමට පෙර ඒවා අපවෘත්තීය ප්රතික්රියාවක් මඟින් ඇමයිනෝ අම්ල ,සරල සීනි වැනි කුඩා අංශුවලට කැඩී යයි.මෙම කැඩීයාමේ ක්රියාවලිය ආහාර ජීරණය ලෙස හදුන්වයි.
කෘමීන් බහුතරය බිජු මඟින් ජීවය ලබයි.ඔවුන්ගේ විකසනය බිත්තරය තුල සිදුවෙයි.බිජුව කටුවකින් ආවරණය වී ඇති අතර මාතෘක පටලයකින් සමන්විත වේ.අනෙකුත් සන්ධිපාදකයන් හා සැලකූ කල කෘමි බිත්තර නියඟයට ප්රතිරෝධක වේ.මෙයට හේතුවී ඇත්තේ කලලය වටා ඇති පටලයට ඇතුලතින් ගර්භාස්ථ පටකයේ සිට අමතර පටක 02ක් වර්ධනය වී තිබීමයි.ඒවා amnion හා serosa නම් වේ.
serosa හී උච්චර්මය සෑදී ඇත්තේ කයිටීන් වලිනි.එය කලලය වියලීමෙන් වලක්වා ගනී.Schizophora වන්ගේ serosa වර්ධනය නොවේ.නමුත් මෙම කෘමීන් තෙත් ප්රදේශවල බිජු දමයි.කැරපොත්තා , කුඩිත්තන් හා අප්රිකානු මැස්සා වැනි කෘමීන්ගේ බිජු ගැහැණු සත්වයාගේ සිරුර තුල සම්පූර්ණයෙන්ම වර්ධනය වේ.එම බිජු හෙලූ අවස්ථාවේම පුපුරා යයි.කැරපොත්තාගේ ගණයට අයත්වන Diploptera වැනි කෘමි විශේෂ ජලාබුජ වන අතර මව් කෘමියා කුස තුල පැටවෙකු වර්ධනය කර බිහිකරයි.පරපෝෂිත බඹරා (parasitic wasps) වැනි කෘමීන් එක් සරු බීජයක් බොහෝ භේදනය වීම එනම් බහුකලලතාව මඟින් බිහිවේ.සමහර අවස්ථාවල මෙම සරු බීජය කලල දහස් ගණනකට වෙන් වී යයි.සමහර ගැහැණු කෘමීන්ට සංසේචනයෙන් තොරව එනම් පිරිමි සතුන්ගෙන් ලැබෙන සඵල බිජු රහිතව ස්වකීය වර්ගයා බිහිකිරීමේ ක්රියාවලිය පවත්වාගෙන යා හැකිය.බොහෝ කුඩිත්තන් සංසේචනයෙන් තොරව බිහිවේ.මෙය චක්රීය පාතෙනෝද්භවය ලෙස හදුන්වයි.එහිදී ඔවුන් විකල්ප ලෙස එකක් හෝ බොහෝ පරම්පරා ලිංගික හෝ අලිංගික අභිජනනයන් සිදුකරයි. ගිම්හාන සෘතුවේදී වැඩි වශයෙන් හමුවන්නේ ගැහැණු කුඩිත්තන්ය.සරත් කාලය උදාවන විට ලිංගික අභිජනනයන් උදෙසා පිරිමි කුඩිත්තන් ප්රභූත වේ. සංසේචනයෙන් තොරව බිහිවන අනෙක් කෘමීන් වන්නේ මී මැස්සන්,බඹරන් හා කූඹින්ය.ඔවුන්ගෙන් එසේ ජනනය වන බහුතරය පිරිමි සතුන්ය.කෙසේ වෙතත් බොහොමයක් තනිව බිහිවන්නන් ගැහැණු සතුන් වන අතර ඔවුන් සංසේචනයෙන් ප්රභූත වේ.මෙම පිරිමි සතුන් ඒකගුණක වන අතර ගැහැණු සතුන් ද්වීගුණක වේ.ඉතා කලාතුරකින් කෘමීන්ගේ ද්වීලිංගිකතා දක්නට ලැබෙන අතර එවිට ඔවුන්ට ගැහැණු හා පිරිමි ප්රජනක අවයව දෙකම පිහිටයි. කෘමීන්ගේ ජීවන චක්රය සීතලට,උෂ්ණත්වයට ඔරොත්තු දීමට අනුවර්තනය වී ඇත.සමහර කලාප වල ජීවත් වන කෘමීන්ට ශීත කාලයේ පවා ක්රියාකාරීව සිටීමේ හැකියාව පවතී.සමහර කෘමීන් ශීත කාලයේදී උණුසුම් ප්රදේශ කරා සංක්රමණය වෙයි.තවත් සමහරක් අලස ලෙස කාලය ගෙවා දමයි.
රූපාන්තරණය යනු සියලුම කෘමීන් මුහුන දෙන ජීව විද්යාත්මක වර්ධන ක්රියාවලියයි.
අසම්පූර්ණ රූපාන්තරණයක් පෙන්නුම් කරන කෘමීන් අනුක්රමයෙන් වෙනස් වෙමින් හැව හැලීමේ ක්රියාවලියකට ලක්වෙයි.කෘමියෙකු හැව අරින්නේ ඔවුන්ගේ බාහිර ඇටසැකිල්ල නොඇදී එය උන්ගේ වර්ධනය අවහිර කරන විටයි.හැව ඇරීමේ ක්රියාවලිය ආරම්භවන්නේ කෘමියාගේ අපිචර්මයෙන් නව එපික්යුටිකලයක් ස්රාවය වූ පසුවයි.මෙම නව එපික්යුටිකලට පසුව අපිචර්මය එන්සයිම මිශ්රණයක් නිදහස් කරයි.
මෙම ක්රියාවලියෙන් පසු කෘමීන් විශාල වශයෙන් ජලය හෝ වාතය ලබාගෙන සිරුර තර කරගනී.එවිට පැරණි උච්චර්මය බිදීයයි.එයට හේතු වන්නේ පැරණි exocuticle ඉතා තුනී වීමයි.නොමේරූ කෘමියා පසු කරන අසම්පූර්ණ රූපාන්තරණය හඳුන්වන්නේ nymphs ලෙසයි.මෙය මේරූ කෘමියාගේ ආකෘතියට සමාන වේ.නමුත් පියාපත් නොපිහිටයි.ඒවා වැඩිහිටි අවධිය තෙක් වර්ධන නොවේ.සෑම හැව ඇරීමක් සමඟම Nymphs විශාල වී වැඩෙන අතර බාහිර පෙනුමෙන් වැඩුනු කෘමියාට සමාන වීමට පටන් ගනී.
සම්පූර්ණ රූපාන්තරණයේදී කෘමියා අදියර හතරකින් වෙනස් වෙයි.එය බිත්තරය,කීටයා,පිළවා හා සුහුඹුලා නම් වේ.මෙම කෘමි විශේෂ වල බිත්තරය පිපිරීමෙන් කීටයා බිහිවෙයි.මෙම කීටයා පෙනුමෙන් පණුවෙක්ට සමාන වේ.මෙම පණුවන් විවිධ ප්රභේදයන්ට අයත් විය හැකිය.කීටයා වර්ධනය වී අවසානයේදී පිළවා බවට පත්වෙයි.මෙම අවධියේදී චලනයන් සීමාවන අතර බොහෝ දුරට පිළවා කෝෂයක් තුල තැන්පත්ව සිටී. පිළවා ආකාර 03 කින් දැකිය හැකිය.එනම් obtect,exarate හෝ coarctate ලෙසයි. Obtect පිළවා ඝන වන අතර පාද හා අනෙකුත් අංග ආවෘත වී ඇත.exarate පිළවාගේ පාද හා අනෙකුත් උපාංග නිදහස්ව පවතී. coarctate පිළවා අවස්ථාවේ ඇති පිට වැස්ම ඇතුලෙහි වර්ධනය වේ.කෘමීන් පිළවා අවස්ථාවේ සැලකිය යුතු තරමේ වෙනස්කම් වලට භාජනය වන අතර වැඩුනු කෘමියෙකු ලෙස කෝෂයෙන් පිටතට පැමිණෙයි.සමනළයා සම්පූර්ණ රූපාන්තරණය සිදුකරන කෘමීන්ට ප්රකට උදාහරණයකි.
බෝහෝ කෘමීන් සතුව ඉතා සංවේදී හා සංජානනය සඳහා විශේෂිත වූ අංග ඇත.මී මැස්සන් වැනි කෘමීන්ට ultraviolet කිරණ ග්රහණය කර ගැනීමට හෝ ධ්රැවිත ආලෝකය අනාවරණය කර ගැනීමට පුලුවන.එමෙන්ම පිරිමි සලබයන්ට කිලෝ මීටර ගණනක් දුරින් සිටින ගැහැණු සතුන්ගේ පැරමොන් අනාවරණය කරගත හැකිය.
කෘමීන් නිරීක්ෂණය කල විට පැහැදිලිව පෙනෙන කරුණක් නම් කෘමීන්ගේ දෘශ්ටික තීර්වතාවය හා රසායනික හෝ ස්පර්ශාත්මක තීර්වතාවය අතර හුවමාරුවක් පවතින බවයි.එම නිසා හොදින් වර්ධනය වූ ඇස් සහිත බොහෝ කෘමීන්ට ඌනිත හෝ සරල ස්පර්ශක පිහිටයි.කෘමීන් ශබ්දය ග්රහණය කරගන්නා ආකාර විවිධ වේ.එම රටාවන් පොදු නොවේ.සාමාන්යයෙන් ශබ්දය නිශ්පාදනය කරන කෘමි වර්ග වලට ශබ්දය ඇසෙයි.විවිධ කෘමි විශේෂවල ඇසීම විවිධාකාර වෙයි.
නමුත් බොහෝ කෘමීන්ට ඇසෙන්නේ ඔවුන් නිර්මාණය කරනවාට වඩා ඉතා අඩු සංඛ්යාතයක වූ ශබ්දයි.දැනට සොයාගෙන ඇති ආකාරයට මදුරුවන්ට ඇසෙන්නේ 2KHz ක්වා පමණි.සමහර තණකොල පෙත්තන්ට 50 KHz දක්වා ශබ්දය ඇසෙයි.සමහර පරපෝෂිත කෘමීන්ට ඔවුන්ගේ ගොදුරු නිකුත් කරන ශබ්ද අනාවරණය කරගත හැක. සමහර නිශාචර සලබයින්ට වවුලන් පිටකරන අති ධ්වනික තරංග ග්රහණය කරගත හැකිය.
වේයන්,කූඹින්,මී මැස්සන් හා බඹරුන් වැනි කෘමීන් සමාජශීලීය.ඔවුන් ඉතා විශාල හොඳින් සෑදූ කොළනි වල එක්ව ජීවත් වෙයි.නොයෙක් විශේෂ වලට අයත් වූ මී මැස්සන් පරිසරය පිළිබද නිශ්චිත තොරතුරක් සන්නිවේදනය කිරීම සඳහා එක්ව සිදුකරන සංකේතාත්මක සන්නිවේදන ක්රමයක් යොදාගනී.මෙය නර්තන භාෂාව ලෙස හදුන්වයි.මෙම ක්රමය යොදා ගන්නා එකම අපෘශ්ඨ වංශිකයන් කොටස මී මැස්සන් පමණක් ද යන්න මතභේදාත්මකය. මී මැසි නැටුමේ කෝණයෙන් ඉර තිබෙන දිශාව පෙන්නුම් කරන අතර නර්තනයේ කාල ප්රමාණය අහසින් යාමට ඇති දුර පෙන්වයි.
කෘමියෝ යනු සන්ධිපාදක,බාහිර අස්ථිවලින් සැදි අපෘෂ්ඨ වංශික ගණයට අයත් ජීවීන් කොටසකි.කෘමි සිරුර හිස,උරස හා උදරය ලෙස කොටස් තුනකින්ද,එක් පසෙකට තුන බැගින් වූ එක්ව තැනුන පාද යුගල් දෙකකින්ද,සංයුක්ත ඇස් හා ස්පර්ශක යුගලකින්ද සමන්විත වෙයි.පෘථිවිය මත වඩාත් වර්ගීකරණයට ලක්වූ සත්ව කොට්ථාශයන් අතරට කෘමීන් ද අයත් වේ.එයට මිලියනයකට අධික වූ හඳුනාගත් කෘමි කුලයන් අයත් වන අතර මෙම අගය ලොව හඳුනාගත් සියලු ජීවීන්ගෙන් අඩකටත් වඩා නියෝජනය කරයි.දැනට මිහිමත ජීවත් වෙන ඇස්තමේන්තු ගත කෘමි කුලක ප්රමාණය මිලියන 6-10 ත් අතර පවතියි.කෘමීන් බොහෝ දුරට සියලුම පරිසරයන් තුලින් හමුවන අතර සුළු කුලකයන් ප්රමාණයක් සාගරය තුල ජීවත් වෙයි.
කෘමීන්ගේ ජීවන චක්රය එකිනෙකට වෙනස් වෙයි.නමුත් බොහෝ කෘමීන් බිජු මඟින් ජීවය ලබයි.කෘමීන්ගේ වැඩීම කෙරෙහි අනම්ය බාහිර අස්ථි බලපාන අතර වර්ධන ක්රියාවලිය කෝෂයක් තුල සිදුවෙයි.කෘමීන්ගේ නොමේරූ අවධිය හා සන්සන්දනය කරන විට සුහුඹුල් අවධියේදී කෘමීන්ගේ සැකිල්ල,හැසිරීම හා වාසස්ථාන වෙනස් වෙයි.සමහර කෘමීන්ට අකර්මණ්ය වූ පිලවා අවස්ථාවක්ද සම්පූර්ණ රූපාන්තරණයට ඇතුලත් වේ.අසම්පූර්ණ රූපාන්තරණයක් එනම් පිලවා අවස්ථාවක් නොමැති කෘමීන් සුහුඹුලා දක්වා වර්ධනය වන්නේ nymphal අවධිය හරහාය.Paleozoic යුගයට අයත් අති විශාල කෘමි පොසිල මේ වන විට හමුවී ඇත.මෙයට පියාපත් විහිදවූ කල පරතරය සෙ.මි.55 -සෙ.මි.77 දක්වා වන විශාල කූරන්ද අයත් වෙයි.කෘමීන් සංචරනය සඳහා ඇවිදීම,පියඹා යෑම හා සමහර විටෙක පිහිනා යෑමද භාවිතා කරයි.ශ්රීඝ්ර නමුත් ස්ථාවර චලනයන්ට ඇති හැකියාව නිසා බොහෝ කෘමීන් පාද තුනක් පමණක් භාවිතා වන ගමන් විලාශයක් උපයෝගී කර ගනී.ඔවුන් පොළොව මත ගමන් කරන විට පාද පොළොව මත පිහිටන්නේ ප්රත්යාවර්ත ත්රිකෝණ ආකාරයකටයි.පියාසර කිරීම සඳහා පරිණාමනය වූ එකම අපෘෂ්ඨවංශිකයන් වර්ගය කෘමීන් වේ.බොහෝ කෘමීන් ඔවුන්ගේ ජීවිතයෙන් කොටසක් හෝ ජලය තුල ගත කරයි.
සමහර පරිණත වූ කෘමීන් ජලචර වන අතර පිහිනායාම සඳහා අනුවර්තනය වී ඇත. water slider වැනි සමහර කෘමීන්ට දිය මතුපිට ඇවිද යෑමේ හැකියාව ඇත. කෘමීන් බොහෝ දුරට ඒකචාරී වන නමුත් මී මැස්සන්,කූඹින් හා වේයන් වැනි කෘමි සතුන් සමාජයීක හා සමූහ ලෙස ජීවත් වේ.ඔවුන් සතුව හොඳින් සංවිධාන ගත වූ ජනපද ඇත.කනවෑයා වැනි කෘමීන් මාතෘ දයාව ප්රදර්ශනය කරමින් ඔවුන්ගේ බිජු රකින අතර නොමේරූ කනවෑයන් රැකබලා ගනී.කෘමීන්ට නොයෙකුත් ආකාර වලින් එකිනෙකා හා සන්නිවේදනය කල හැකිය.පිරිමි සලබයන්ට බොහෝ ඈතින් සිටින ගැහැණු සලබයෙකුගේ පවා පැරමොන් ස්රාවය සංවේදනය වේ.අනෙකුත් කෘමි කුලකයන් ශබ්දය මඟින් හෝ පියාපත් පිරිමැදීමෙන් සහකාරියන් ආකර්ශණය කරගන්නා අතර අනෙකුත් පිරිමි සතුන් විකර්ශනය කරගනී.කලාමැදිරියන් ආලෝකය යොදා ගනිමින් සන්නිවේදනය කරයි.
Is Babbalottus funti una classe de animalis invertebraus. Sa scientza chi studiara is babbalottus esti s'entomologia.
I Bai o Baùti o Inseti (Insecta Lineo, 1758), i xé na clase de vivénti che ła partegne al grando phylum dei Artròpodi. Sta clase qua ła raprexénta el più grandò infrà i grupi de bestie che łe àbita ła Tera, infati ła contegne più de un miłion de spece, a ocio sinque parte su sie del intiero regno animal.
Se pénsa che i sia i primi che i ga cołonixà łe tere saltae fora dal'aqua.[1] in quanto fòsiłi de bai catai i vien dal Devonian. Łe difarénse de morfołogia, anatomia, biołogia e etołogia ła ga dà ai bai, da pì de 300 miłiuni de ani, un rólo de primo pian 'nte ła cołonixasion de ła Tera, in ogni anbiénte 'ntel qual ghe sia sostansa orgànica, co demostrasion de na vixìbiłe capasità de conpetision[1]. I bai, de conseguénsa, i xé organismi chei ga na streta rełasion co l'omo e łe sue atività sia per ben che per małe, fin a modifegarghe, pì o manco diretamente, l'economia, el magnar, łe abitùdene e ła sałute.
Ła vita dei bai in xènare ła scuminsia drénto a n'óvo. Ła łora crésita ła xé contegnùa 'nte un exoschèłetro e durante sta qua i poe crear na muta. Łe bestiołe xóvene łe poe verghe no stiłe de vita anca vèro difarénte da queo dei adulti e durante el sviłupo i poe crear un bigato per ła metamòrfoxi. I poe móvarse co ałe, ma anca a pie e ghe xé spece che łe nua.
De sòłito i bai i xé bestie che łe vive da sołe, co ciare ecesion come ave, brespe e formighe, che łe vive in cołonie grande e anca ben organixae.
Łe rełasion infrà ómeni e bai łe se difarensia da spece a spece. Ghe xé bai parasiti chei se taca a łe piante, spece quee coltivae, e ee manda in małora: l'omo el ga inparà a conbàtarle co sostanse chìmeghe come pesticidi. I bai i poe anca èsare doparai dal'omo a so vantajo: basta pensar al miełe de łe ave e i cavałieri da seda.
So Commons ghe xe dei file multimediałi so Bai
Wikispecies el ga informazioni su Bai
I Bai o Baùti o Inseti (Insecta Lineo, 1758), i xé na clase de vivénti che ła partegne al grando phylum dei Artròpodi. Sta clase qua ła raprexénta el più grandò infrà i grupi de bestie che łe àbita ła Tera, infati ła contegne più de un miłion de spece, a ocio sinque parte su sie del intiero regno animal.
Se pénsa che i sia i primi che i ga cołonixà łe tere saltae fora dal'aqua. in quanto fòsiłi de bai catai i vien dal Devonian. Łe difarénse de morfołogia, anatomia, biołogia e etołogia ła ga dà ai bai, da pì de 300 miłiuni de ani, un rólo de primo pian 'nte ła cołonixasion de ła Tera, in ogni anbiénte 'ntel qual ghe sia sostansa orgànica, co demostrasion de na vixìbiłe capasità de conpetision. I bai, de conseguénsa, i xé organismi chei ga na streta rełasion co l'omo e łe sue atività sia per ben che per małe, fin a modifegarghe, pì o manco diretamente, l'economia, el magnar, łe abitùdene e ła sałute.
Ła vita dei bai in xènare ła scuminsia drénto a n'óvo. Ła łora crésita ła xé contegnùa 'nte un exoschèłetro e durante sta qua i poe crear na muta. Łe bestiołe xóvene łe poe verghe no stiłe de vita anca vèro difarénte da queo dei adulti e durante el sviłupo i poe crear un bigato per ła metamòrfoxi. I poe móvarse co ałe, ma anca a pie e ghe xé spece che łe nua.
De sòłito i bai i xé bestie che łe vive da sołe, co ciare ecesion come ave, brespe e formighe, che łe vive in cołonie grande e anca ben organixae.
Łe rełasion infrà ómeni e bai łe se difarensia da spece a spece. Ghe xé bai parasiti chei se taca a łe piante, spece quee coltivae, e ee manda in małora: l'omo el ga inparà a conbàtarle co sostanse chìmeghe come pesticidi. I bai i poe anca èsare doparai dal'omo a so vantajo: basta pensar al miełe de łe ave e i cavałieri da seda.
Þā ċeorfdēor sind unhƿeorfdēor in þǣm floccum Insecta.
Se nama ċeorfdēor cymþ of Lǣdene naman insectus, þæt mǣnþ "ȝecorfen in dǣlum".
Ch'iwi, Insiktu (kastilla aru: Insecto), uywa jisk'a.
== Ch'iwinaka ==لولکلترود
Hwesker yw enevales heb mellow keyn y'n klass Insecta. Yma hwegh garr vellek ha diw davel dhedha. Rynnys yw aga horfow yn teyr rann. Yma moy ages milvil ehen aswonys a hweskeren y'n bys.
Hwesker yw enevales heb mellow keyn y'n klass Insecta. Yma hwegh garr vellek ha diw davel dhedha. Rynnys yw aga horfow yn teyr rann. Yma moy ages milvil ehen aswonys a hweskeren y'n bys.
Khûn-chhùng (昆蟲, ho̍k-miàng: Insecta) chhai fûn-lui-ho̍k sông su̍k-yî Khûn-chhùng-kong, he sṳ-kie sông chui fàn-sṳn ke thung-vu̍t, yí-kîn fat-hien chhêu-ko chhit-sṳ̍p-ńg van chúng-lui. Khì-chûng tân Siàu-yi̍t-muk (Coleoptera) chûng só pâu-hàm ke chúng-su chui-tô.
Méškéso
Non, hoh heuhguh nengz, dwg cungj doenghduz, soqcungj ceiq lai, fatyen 80 fanh lai cungj lo. Gij goucauq non caeuq doenghduz gizlungz mbouj doxdoengz, ndang de mbouj miz ndok ndaw dingj, hak youz Geijdinhciz cauxbaenz.
Non youq Sengvuzgien haenj youqgaenj.
Nyama ekɛ́ ezalí nyama ya mikúwa tɛ́ ya mokɛ́. Nyama ikɛ́ izalí ntúkú mwámbe likoló lya nkámá (80 %) ya nyama nyɔ́nsɔ.
Xasharaad ama Cayayaan waa qeeyb ka mid xayawaanka bilaa laf-dhabarta ah kuwaas oo jidhkoodu u sameeysan yahay sadex qeeybood: Madax, Ubuc iyo dabo, kuwaas oo leh lix logood, tiro badan oo indho ah iyo labo gees oo dareemayaal ah. Xasharaadka waxa uu ka kooban yahay qeeybo aad u fara badan oo kor u dhaafaysa hal milyan oo nooc.
Cimriga xasharaadku wuxuu u dhexeeyaa (noocyo hal maalin nool ilaa noocyo dhowr sano gaadha), laakiin dhamaantood waxay ka dhashaan ukun.
Хорхой шумуул (латаар Insecta) — трахейн һубагай туһаламжатайгаар амисхалдаг, гурбан хос хүлтэй үетэ хүлтэнэй хүрээнэй хамагай томо анги болоод сая гаран зүйл амитад тэмдэглэгдээд байгаа болобош 1,5 сая оршом зүйл байхань зайлшагүй гэжэ эрдэмтэд үзэжэ байгаа. Дэлхэйн амитанай зүйлэй бүридэлэй талаһаа үлүү хубиие шумуул эзэлхэ[1][2] болоод нээгдээгүй 30 саяһаа үлүү зүйл шумуул байгаа гэжэ тоосодог байна[3].
Бэе гүйсэһэн шумуулай хэмжээ 0.139 мм- 55.5 см[4], хүндэ хүнгэниинь 70 грамм хүрэнэ[4]. Хорхой шумуул амидаралай олон янза бүриин нүхэсэлдэ амидарха шадабариие хүгжэлэй ябасада олоһон ушарһаа тэдэнэй бэеын бүтэсэ, эрхэтэнүүдэй гүйсэдхэхэ үүргэ маша олон янза боложо һэн. Хорхой шумуул онсолог бол ниидэхэ шадабаритай болоһон ябадал юм. Маша олон зүйлэй шумуул байгаали дээрэ ехэ хэмжээгээр тохёолдохо ушар байгаалиин биоценоздо угаа ехэ үүргые гүйсэдхэнэ. Тэрэшэлэн олон зүйлэй шумуул хүдөө ажахыда хорон хүнөөл ушаруулха, ургамалай тооһон хүртээхэ, хүн ба амитанай бэедэ паразитлан амидарха, үбшэн тарааха зэргэ практикын холбогдолоор маша ехэ юм.
Монгол орондо 13,000 гаран зүйлэй шумуул мэдэгдээд байна.
Бэе гүйсэһэн шумуулай ехэ бэе толгой, сээжэ, хэбэл гэһэн тодоор 3 хэһэгтэ хубаагдана. Толгой акрон ба 4 сегментһээ, сээжэ ямагта 3, хэбэлэй 11 сегментһээ бүтэнэ.
Толгой хитин капсулаар бүрхэгдэһэн байха ба хүзүүнэй нэгэ үеһөө сээжэтэйгээ хүдэлгөөнтэйгээр холбогдоһон байна. Толгойн доодо талада гү, али үмэнэ үзүүртэ аманай һүба оршоно. Толгойн хоёр хажуугаар 2 том зүймэл нюдэн байрлаха ба тэдэгээрэй хоорондо бишыхан хэд хэдэн энгэй нюдэн байна. Нюдэнэй оршомһоо хос һахал гараха болоод үнэрлэхэ ба хүрэлсэхэ эрхэтэнэй үүргэ гүйсэтгэнэ. Һахал олон үеһөө тогтоно. Һахалай хэлбэри олон янза: утаһалга, булсуута, хюрөө маягай, үдэлгэ, һам маягай, тахир гэхэ мэтэ. Энэнь шумуулые танижа мэдэхэд шухала үүргые гүйсэдхэдэг. Һахалай толгойтой ниилһэн үеые һахалай һуури гэнэ. Шумуулай һахалые толгойн 1-р үеын мүсэ гэжэ үзэдэг. Толгойн 2-р сегмент мүсэгүй, дээдэ урал боложо хубирһан байна. Харин бусад гурбан үеһөө толгойн дээдэ хэһэгтэ байрлаха аманай эрхэтэн үүдэжэ бии болоно. Гэбэшье толгойн сегментүүд өөр хоорондоо нягта ниилсэн байха тула илгагдадаггүй. Харин духа, зулай, хасар, дагжа гэһэн хэһэгүүдиинь заадаһаар илгагдана.
Шумуулай аманай аппаратай бүтэсэ олон янза байдагынь хоол тэжээлые абажа хэрэглэхэ үйлэ ажаллагаанһаа шалтагаална. эртын шумуулнууд ургамал ба амитанай гаралтай органик хатуу зүйлһээр хоололжо байһаниинь тэдэгээрые мэрэхэ, буталхад зохилдожо аманай мэрэхэ эрхэтэнтэй боложо һэн. Иинхүү мэрэгжэ аманай эрхэтэниие хамагай энгэй бүтэсэтэй, эртэ үедэ үүдхэһэн гэжэ үзэдэг. Шингэн тэжээлээр хоололхо (амитанай шуһан һорохо, ургамалай бал, шүүһые һорохо, органик шингэнээр хоололхо зэргэ) болоһониинь аманай аппаратай өөр зохилдолгоое нүхэсэлдүүлжэ һэн.
Шулуун далитанууд, жоом (тархаан), сохонуудай аманай эрхэтэн мэрэхэ хэлбэриин аппарат юм. Ехэнхи шумуулай абгалдайн (жээшэнь: эрбээхэйн хүрэнсэр) аманай эрхэтэн олон хүлтэнэй аманай эрхэтэнэй адлигаар мэрэхэд зохилдоһон байдаг. Мэдрэхэ хэлбэриин аманай аппаратай бүтэсые абажа үзэбэл: дээдэ талаһаа хос бэшэ дээдэ уралаар бүрхэгдэнэ. Дээдэ уралай дооро хүсэрхэг балсантай, хитинжэһэн хос дээдэ угаажа (мандибула) оршоно.
Дээдэ угаажын дотор тала хүсэрхэг шүдэлигдэһэн байхань эдеэн тэжээлэй зүйлые буталжа жэжэглэхэ, үмлэхэ үүргэтэй. Дээдэ угаажын доро хос доодо угаажа (максилла) доодо талаһаа доодо уралаар халхагдан байрлана. Мандибула толгойн 2-р үеын мүсэ юм. Максилла толгойн 2 ба 3-р үеын мүсэнүүд болоно. Мандибула максилланууд үенүүдһээ тогтоһон байхань ябаха хүлһөө анха үүдэжэ гараһан болохые гэршэлнэ. Доодо үрүү 2 үеһөө тогтохо бүшөөд тэрэнэй дээрэ 3 һалаа унжалга байхань дотоодо, гадаада һэртэн ба тэмтэрүүл гэжэ нэрэлнэ.
Доодо урал 2 үеһөө бүтэхэ ба тэрэнэй дээрэ 3 һалаа унжалга байхань доодо уралай дотоодо, гадаада унжалга ба доодо уралай тэмтэрүүл гэжэ нэрэлэгдэнэ.
Аманай хүндын оёор дотогшо нугларжа хитинжэлэгдэһэн хэлэн гү, али гипофаринксые үүдхэһэн байхань аманай аппаратда хамаарагдана. Шумуулай аманай эрхэтэнэй өөр нэгэ хэлбэри бол хазажа һорохо аппарат юм. Ехэнхи һарьһан далитад (зүгы, хүхэтэрүү, хэдгэнэ) хазажа һороход зохилдоһон аманай эрхэтэнтэй боложо һэн. Үүндэ: дээдэ урал ба дээдэ угаажань мэрэхэ аппаратай дээдэ урал, угаажатай түһөөтэй байна. Харин доодо угаажа утаһажа хатхуур хэлбэритэй болоһон байха ба доодо урал һунажа хобил бүхы хушуу боложо хубиржэ һэн. Хушуунай хобил дотор доодо угаажа оршоно. Энэ байдал хоололхо онсолигһоо боложо һэн. Мандибула, сэсэгэй тооһоной хатуу хэһэгые бутлаха болбол амитанай арһые хазаха үүргэ гүйсэдхэхэд доодо угаажые үүдхэһэн хушуу сэсэгэй бал гү, али амитанай шуһые һорохо үүргэ гүйсэдхэнэ.
Мухар бошхиин, боргооһоной аманай эрхэтэн хатхажа һорохо хэлбэриин аппарат юм. Үүндэ: аманай эрхэтэнэй бүхы хэһэгүүд һунаһан байна. Дээдэ, доодо угаажууд һунажа хушуу үүдхэнэ. Дээдэ, доодо угаажууд ута хатхуур болоһон байна. Иинхүү амитанай арһые соо хатхажа шуһан һорожо хоололход зохилдожо.
Эрбээхэйн аманай эрхэтэн ута хушуу хэлбэриие оложо зүбхэн һорохо аппарат боложо хубирбэ. Дээдэ урал үлэгдэл имагтал хосоржо дээдэ угаажанууд юрэдөө үгы боложо доодо угаажань һунажа уян налархай, тайбан байдалдаа мушгиран байрлаха онсологтой хушуу болоһон байна. Доодо урал маша жэжэгхэн, түүн дээрэ 3 үе бүхы богони тэмтэрүүл оршоно. Иинхүү эрбээхэй гагсахүү доодо угаажаараа сэсэгэй балые һорон абажа хоололно. Хос далитанһаа ехэнхи илаанай аманай эрхэтэн долоожо һорохо аппарат болоһон байна. Илаанда дээдэ, доодо угаажа байхагүй харин доодо угаажын тэмтэрүүл бии. Доодо урал һунажа, хобил бүхы хушуу болоно. Хушуунай хобил дээрэһээ дээдэ урал бүтээжэ, нэгэн хоолой гуурһые үүдхэнэ. Хушуунай (доодо уралай) һалбан бүхы дэлбэнгээр түгэсжэ шүүхэ аппарат болоһон байна. Иинхүү шэнгэн тэжээл хошуунай үзүүрээр долоогдон шүүгдэжэ хошуунай һүбээр һорогдохо болоно.
Хорхой шумуулай аманай эрхэтэнэй бүтэсэ, ангилал зүйн ехэхэн ажа холбогдолтой юм. Ехэнхи хорхой шумуулай аманай эрхэтэнүүд (угаажууд) толгойн хэһэгтэ тодоор тодо байрлаһан байна. Тиимэ хорхой шумуулнууд ил угаажатанай һалбари ангида (Ectognatha) багтана. Сөөнхи хорхой шумуулай аманай эрхэтэнүүд тусгай бүрхөөл дотор байрлажа зүбхэн үзүүрынь гадагша орёын харагдана. Тиимэ хорхой шумуулые нюуса угаажатанай һалбари ангида (Entognatha) хамааруулна.
Хорхой шумуулай сээжын хэһэг гурбан сегментһээ тогтохо тула үмэнэдэ, дунда, хойто сээжэ гэжэ нэрэлдэг. Сээжын гурбан сегмент тус бүриһээ хос хүлнүүд гараһан байна. Хос хүл бүхэн үенүүдһээ тогтоһон байна. Үүндэ: аарсаг, тойго, шаантаг, шилбэ, һарбуу болоно. Хорхой шумуулай хүл ябаха үүргэ гүйсэдхэхэ болобош амидаралай онсолигһоо боложо олон янзын хэлбэритэй байдаг. Ехэнхи хорхой шумуулай хүл гүйхэд зохилдожо нарыхан, урта байдаг. Гэтэл сарсаа, дэбхэргэ, голио зэргэ хорхой шумуулай хойто хүлын шаантаг, шилбэ нарыхан ута боложо үдэржэ дэбхэрхэд зохилдоһон байна. «Хүн хорхойн» хүл, илангаяа урда хүл малтахад зохилдожо богонихон, малтуур маягтай болоһон байха ба хитинжэлэгдэһэн шүдэлгүүдтэй байдаг. Уһажа сохын хойто хүл уһанда сэлхэд зохилдожо һарбуунай үенүүд үзүүр өөрөө нарысажа гадана талаараа үһээр хушигдаһан байна. Хорхой шумуулай үбэрмэсэ онсолог бол нисэхэд зохилдоһон ябадал мүн. Хорхой шумуулай дали ниидэхэ үүргэ гүйсэдхэхэ болоод сээжын 2 ба 3 сегмент хүдэлгөөнтэйгөөр холбогдоһон байна. Ехэнхи хорхой шумуулнууд хоёр хос далитай байдаг.
Хорхой шумуулай дали эхилэн үүдэхдээ бэеын ханын арһан гадагша сүлхын хоёр дабхар нимгэн илтэһэн маягтай боложо тэдэгээр илтэһэнэй забһараар хүнды үүдэнэ. Тэрэ хүнды бол бэеын хүндын үргэлжэлэл юм. Далиин хүндыдэ шуһан, транхейн гуурһан далиин нимгэн элтэһээр нэбтэ харагдаха тула түүниие шудал гэжэ нэрэлнэ. Далиин шудал тууша ба хүндылэн байдаг. Далиин угһаа гараһан тууша шудалуудые урда захаһаа эхилэн косталь, субкосталь, радиаль, медиаль, кубиталь, аналь ба югаль шудалнууд гэжэ нэрэлнэ.
Далинь бүтэсэ, байдалаараа хатуу, һарьһалиг, арһалиг ба эбэрлиг байдаг. Мүн далинь хайраһаар хушигдаһан байжа болоно. Иимэдэ шумуулые далиин бүтэсэ байдалаариинь хатуу далитан, хахад хатуу далитан, һарьһан далитан, хайрһан далитан, торон далитан, хос далитан гэжэ нэрэлдэг. Хатуу далитанай (сохын) үмэнэдэ далинь хатуу, эбэрлиг (далинь ниидэхэд ямаршье үүргэ гүйсэдхэхгүй, харин бэеые нюруун талаһаа хамгаалха үүргэтэй.
Дээдэ далиин дооро (сээжын III үеһөө гараһан) һарьһалиг бүтэсэтэй нимгэн дали оршоно. Энэниие жэнхэни дали гэхэ ба ниидэхэ гол үүргэ гүйсэдхэнэ.
Хахад хатуу далитанай (бясаа) үмэнэдэ далиин угай хэһэг хатуу, эбэрлиг байхад үзүүрэй хэһэгиинь нимгэн һарьһархаг, шудалтай байдаг. Энэ ушарһаа иимэ далиие хахад хатуу дали гэжэ нэрэлжэ һэн.
Эрбээхэйн далинууд хайраһаар хушагдаһан тула хайраһан далитан гэдэг.
Зарим хорхой шумуул үбүрмүһэн далигүй байдаг. Жээшэнь: анханай далигүй хорхой шумуулнууд — Artherygota юм. Харин бөөһэ, нохой бөөһэ зэргэ хорхой шумуул паразит амидаралһаа боложо далигүй болоһон байна.
Хорхой шумуулай сээжын хэһэгтэ далинуудай хүдэлгөөниие нүхэсэлдүүлэгшэ хүшэрхэг балсанууд оршоно.
Хорхой шумуулай хэбэлэй сегментһээ тогтоно. Сегментэй тоо зүйл бүридэ харилсан адлигүй байха болобош 10-һаа хэтэрхэгүй. Харин дээдэ хэлбэринүүдтэ 4-5 байна. Хэбэлэй сегментүүдтэ мүсэ байхагүй, хатуу хитин бүрхөөлээр хушагдаһан байха болобош хоёр үеын заадһаа уян налархай бүтэсэтэй. Хэбэлэй үенүүд сээжын үенүүдэй адлигаар нюруу, өөхэ хажуу хэһэгүүдһээ тогтоно. Зарим шумуулай хэбэлэй түгэсхэлдэ мүсын үлэгдэл эрхэтэн болохо гадуур эрхэтэн сөөнгүй тохёолдоно. Тухайлбал: үндэгэ булагша (сарсаа, голёо, шонхор зүгы), церки (сарсаа, жоом), грифельки (жоом, голёо) зэргые нэрэлжэ болоно.
Хорхой шумуулай ехэ бэе арһаар бүрхэгдэнэ. Арһан эпидермын эсэй дабхарга гү, али гиподерма, кутикулэһээс бүрэлдэн тогтоно. Кутикула бол гиподермын эсэй илгаруулалтын бүтээгдэхүүн мүн. Кутикула химиин найрлагаараа харилсан адлигүй 3 дабхаргаһаа бүридэн тогтоно. Кутикулын доодо дабхаргань үетэһэн, уян налархай байна. Энэ дабхаргын дээрэ оршохо хоёрдогшо (дунда) дабхарга босоо үетэй, хатуу бата бэхэ шэнжэ шанартай. Кутикулын хамагай дээдэ гурбадагша дабхарга маша нимгэн, хальсаг, тоһолиг бүтэсэтэй тула бэеын шиигые гадагжа, уһые дотогшо багаар нэбтэрүүлнэ. Кутикулын дабхаргын гадаргуу тэгшэ ба эрмэгтэһэн, түбыһэн, хобилтоһон, хонхойһон, сэглэгдэһэн гэхэ мэтын хэлбэреэр гүдэгэр юмуу хотхор байжа болоно. Хорхой шумуулай арһан бүреэһэнэй гадаргууд үе хайрса байдаг. Эдэгээрынь гиподермын эсүүдэй томорһоной үрэ дүндэ үүдэжэ бии болоно.
Хорхой шумуулай үнгэ зүһэ кутикула ба гиподермын дабхаргада оршох будагша бодос пегментһээ хамаарна. Гялалзаһан үнгэ тэрэнэй туяань кутикулын бүтэсэһээ боложо гэрэлые хугалха ба сасаруулха шадабаритай шууд холбоотой. Арһан бүреэһэндэ арһанай гиподермын дүрсэ хубирһан эснүүд болохо булшархайнууд хамаарагдана.
Булшархайнууд нэгэ ба олон эсһээ тогтоно. Нэгэ эстэй булшархай гиподермын эснүүдэй хоорондо оршоно. Олон эстэй булшархай ууталаг гү, али хоолой хэлбэреэр бэеын хүндыдэ оршожо илгаруулха һубагай туһаламжатайгаар арһанай гадаргууда нээгдэнэ. Хорхой шумуул тоһые илгаруулха тоһоной булшархай, үнэртэ бодосые илгаруулагша үнэртэ булшархай, хорто булшархай байхаһаа гадана зарим хорхой шумуулай абгалдайда миндаһан илгаруулагша булшархай байна. Түүгээр миндаһан гэрые (кокон) хэнэ.
Хорхой шумуултай химиин аргаар тэмсэлые ябуулхад арһан бүреэһэнэй бүтэсын онсолигые харгалзаха хэрэгтэй.
Тоһоной булшархайн илгаруулалтаар бүрхэгдэһэн гү, али битүү үһээр хушагдаһан хорхой шумуултай бэедэ шэнгэн хоруудай нилзалта муу байдаг тула тэдэгээрые хэрэглэхэнь һайн үрэ дүн үгэдэггүй. Хорхой шумуулай арһан нилээд бодосые нэбтэрүүлдэг болобошье хорые нэбтэрүүлхэ шанарынь харилсан адлигүй болоод кутикулын дабхаргын химиин найрлага болон бүтэсэһээ хамаарагдана. Гадаада үйлэшэлгээнэй зарим хорые хэрэглэхэдээ тэдэгээр хоро хорхой шумуулай арһаар хэрхэн нэбтэрдэг болохые уридшалан мэдэхэ ябадал шухала.
Хорхой шумуулай балсангай эд агшах шадабаритай нарин ута эснүүдһээ тогтоно. Багса балсангуудай тоо маша олон 1,5-2 мянгада хүрэнэ. Хорхой шумуулай балсанг араг яһанай гү, али хүдэлгөөнэй, дотоодо эрхэтэнүүдэй балсан гэжэ ангилан үзэдэг. Хүдэлгөөнэй балсангууд ехэ бэе тэрэнэй дагууруудай арһанай дотоодо хананда бэхлэгдэнэ. Досоодо эрхэтэнэй балсан, зүрхэнэй ханые үүдхэхэ ба гэдэһэн болон бусад эрхэтэнүүдэй тогтосондо оролсожо, тэдэгээрэй хүдэлгөөн, үйлэ ажаллалгые нүхэсэлдүүлнэ.
Хорхой шумуулай бэеын бараг бүхы балсан (гистологиин бүтэсээр) хүндэлэн шудалта балсангууд юм.
Хорхой шумуулай хоол болбосоруулха системэ аманай һүбээр эхилжэ, хойто һүбээр түгэсһэн, хоолой хэлбэритэй гэдэһэнэй системэ юм. Гэдэһэн үмэнэдэ, дунда, хойто гэжэ 3 хэһэгһээ тогтоно. Гэдэһэнэй үмэнэдэ ба хойто хэһэг дотор таладаа кутикулээр хушагдаһан, тэжээл зүбхэн гэдэһэнэй дунда хэһэгээр шэмэгдэнэ. Хорхой шумуулай гэдэһэнэй үмнэдэ хэһэгые шүлһэнэй булшархай бүхы аманай хүнды, багалзуур, улаан хоолой, гүеэ (улаан хоолойн бүдүүрһэн хэһэг) гэжэ ангилна. Гүеэнь хоол тэжээлые түрэ агуулха үүргэтэй. Хатуу тэжээлээр хоололдог хорхой шумуулай гүеэнэй арад балсанта ходоод оршохо ба эндэ тэжээл жэжэглэгдэнэ.
Дунда гэдэһэнэй дотоодо хана олон һалбари нугашааһатай байха ба гэдэһэнһээ мухар унжалгууд һалбарилан гараһаниинь шүүһэ илгарха, хоол болбосоруулха гадаргууе ехэдхэхэ үүргэтэй юм. Дунда гэдэһэнэй ханын эснүүд тэжээл болбосоруулха фермент илгаруулна. Энэхүү ферментын туһаламжатайгаар хоол тэжээл бүримүһэн задаржа болбосорно. Хоолые задалха ферментын үйлэшэлгээ хоол тэжээлэй найрлагһаа боложо хорхой шумуул бүхэндэ харилсан адлигүй байна. Шуһан һорогшад тэжээлэй найрлага уураг ехэтэй тула уургые задалха фермент илгаруулна.
Эрбээхэйн тэжээлэй (сэсэгэй балын) найрлаганда һахар элбэг ушар зүбхэн һахарые задалха фермент илгаруулха жэшээтэй юм.
Тэжээлэй задаралаар үүдэжэ, гэдэһэнэй ханаар шэмэгдэһэн бүтээгдэхүүн эс, эдүүдтэ шуһаар хүргэгдэжэ түүнһээ шэнээр нүүрһэнуһан, өөх тос, уураг бүрэлдэнэ. Болбосорогдоогүй зүйл хойто гэдэһэндэ шэлжэжэ, шулуун гэдэһэндэ хуримталагдан аажамаар хойто һүбээр гадагшалха болоно. Хорхой шумуулай тэжээл олон янза, гол түлэб ургамал, амитанай гаралтай тэжээлээр хоололно.
Хорхой шумуулай илгаруулха эрхэтэниинь үндэһэндээ мальпигиин һудалууд юм. Эдэгээрынь дунда ба хойто гэдэһэнэй заае дээрэ нээгдэһэн нимгэн ханатай (2-200 хүрэтэрхи) һудалнууд болоно. Мальпигын үзүүрнүүд бэеын хүндын шуһанда хүбэжэ байна.
Уурагай задаралай бүтээгдэхүүн болохо шээһэнэй хүшэл шуһанһаа мальпигиин һудалай ханаар шэнгээгдэжэ, уламаар хойто гэдэһэндэ орожл үтгэнэй хамта гадагшална. Мальпигиин һудалуудһаа гадана өөхэн бэе илгаруулха үүргэ гүйсэдхэнэ. Задаралай бүтээгдэхүүн шээһэнэй хүшэл өөхэн бэеын энсүүдтэ хуримталагдана. Мүн хорхой шумуулай шуһанда амёбо маягай эснүүд ба нефроцит гэдэг бүлэг эснүүд байдагиинь зайлуулха үүргэ гүйсэдхэнэ. Нефроцитууд задаралай бүтээгдэхүүниие жиүээлбэл карбиниие шэнгээжэ абана. Харин амёбо маягай эснүүд талһатуудые барижа абадаг. Хорхой шумуулай бэедэ оршохо өөхэн бэеын эдүүд һиирэг болоод трахейн гуурһаар дүүрһэн байна.
Өөхэн бэе зайлуулха эрхэтэнэй үүрэг гүйсэдхэхэһээ гадана хоол тэжээлэй бодосой дарасые хадгална. Тэрээр дарасын ашаар хорхой шумуул удаан хугасаагаар үлэн байжа шадана.
Зарим хорхой шумуулай өөхэн бэе гэрэлтэхэ эрхэтэн болодог. Хорхой шумуулай гэрэлтэхэ процесс мэдэрэлэй системын зохисуулалтаар гүйсэдхэгдэнэ.
Хорхой шумуулай мэдэрэлэй системэ бусад үетэ хүлтэнэй мэдэрэлэй системын адли хэбэлэй нервнэ гэнжэлһэн хэлбэритэй байха болобош хүгжэлэй дээдэ түбшэндэ хүрэһэн байна. Түб мэдэрэлэй системэнь тархи болон хэбэлэй нервын гэнжэлһэн зангилаануудһаа тогтоно. Тархинь үмэнэдэ-протоцеребрум, дунда-дейтоцеребрум, хойто-тритоцеребрум гэһэн 3 хэһэгһээ бүтэнэ. Тархи гитологиин маша нарин бүтэсэтэй болоод тэрэнэй хэһэг тус бүри нервнэ шэрхэг бүхы хэд хэдэн зангилаануудһаа тогтоно. Тархиин задалан илгаха шухала түбынь протоцеребрумда оршохо «мөөгэн хэлбэриин бэе» болоно. Энэ ушар ниигэмжэ амидаралтай хорхой шумуулай (шоргоолзон, балта зүгы, термит) тархинай энэ хэһэг һайн хүгжэһэн байна.
Хэбэлэй мэдэрэлэй гэнжэлһэн зангилаань багалзуурай доодо зангилаа (түүнһээ гараһан нервүүд 3 хос хүл өөд ошоһон байна) сээжын 3 томо зангилаа ба хэбэлэй зангилаануудһаа тогтоно. Хэбэлэй зангилаанай тоо харилсан адлигүй. Бүрэн тохёолдолдо (жоом, хун хорхой, сохонуудай хүбрэлэй хүгжэлэй эхин үедэ) 11 шэрхэг байна. Ехэнхи хорхой шумуулай хэбэлэй гэнжэлһэн зангилаанай тоо гол түлэб 8 байха болобош хүгжэнгүй шабжуудта түүнһээшье сөөнэ байна. Зарим хорхой шумуул сээжэ ба хэбэлэй нервын зангилаанууд ниилэжэ зүбхэн сээжын зангилаае үүдхэһэн байха тула хэбэлэй хэһэгтэ, зангилаагүй нервүүд оршоно. Хорхой шумуул тархиһаа симпатик нервүүд гараһан байхань дотоодо эрхэтэнүүд, балсангуудай үйлэ ажаллалгые ударидан зохисуулна. Симпатик нервын системын үйлэ ажалалгаа түб нервын системэтэй холбоотой. Нервын түбүүд бэеэ дааһан шэнжэтэй өөр хоорондоо холбоотой байна. Багалзуурын дээрэхи нервын зангилаа (тархи) нервын системын бүхы үйлэ ажалалгые зохисуулна.
Үабжиин дотоодо эрхэтэнэй үйлэ ажаллагаанда гормоной шэнгэнэй зохисуулалта шухала үүргэ гүйсэдхэхэ ба түүниие нервын системэ ударидаха тула нерв-шингэнэй зохисуулалта гэжэ нэрэлдэг.
Хорхой шумуулай мэдэрэлэй эрхэтэнүүд нилээд нарин, һайн хүгжэлые олоһон олон хэлбэритэй. Энэнь хорхой шумуулай бэеын бүтэсэ үндэр түвшэндэ байгаагаар тайлбарилагдана. Хорхой шумуул гадаада оршонһоо янза бүриин сошоролые хүлеэн абаха, хүрэлсэхэ, амталха, сонсохо, хараха эрхэтэнүүдтэй. Мэдэрхэ эрхэтэнүүдэй морфологи, үйлэ ажалалгаанай үндэһэн нэгэжэнь сенсиллнүүд юм.
Сенсилл бүхэн нэгэ гү, али хэд хэдэн мэдэрхэ эсһээ тогтоно. Тэрхүү мэдрхэ эс бүриһээ сэжүүр гаража нервын шэрхэгүүдтэй холбогдожо мэдрэлэй заха хизгаарай ба түб системэдэ хүрэнэ. Хамагай энгын сенсилл бол гаданай механика сошоролые хүлеэн абаха сенсилл мүн. Сошоролые хүлеэн абаха сенсиллынь арһанай кутикулада хүдэлгөөнтэй холбогдоһон үһэн, үргэһэнүүд болоно. Тэдэгээр үһэн, үргэсүүд бүхы бэеын илангаяа һахал, тэмтэрүүл, хүл, хэбэлэй гадаргуу дээрэ байрлажа гадаад сошоролые мэдэрнэ. Үнэрые хүлеэн абаха сенсиллүүдиинь угаажын тэмтэрүүлнүүд ба һахалай гадаргуу дээрэ оршохо болоод энэнь үһэн бүхы арһанай олон тооной дүрсэ хубирһан эснүүд болоно. Эдэгээр үһын эснүүдтэй түбһөө ерэһэн нервүүд холбогдожо үнэрэй һэрлиие хүлеэн абана.
Хорхой шумуулай үнэрлэхэ эрхэтэн хоол тэжээлые олохо, дайһанһаа зугтаха, бэе бэеһээ хайжа олоход шухала үүргэ гүйсэдхэдэг. Орооной үедэ эрэгшэниинь эмэгшэнээ үнэрээр олоно. Эмэгшэн хорхой шумуул үнэртэ бодос аттрактаниие илгаруулдаг. Энэхүү бодосой үшүүхэн хэмжээ (агаарай 1 см³ дахи 1000-най хэһэг) эрэгшэниие сошоруулна.
Амтые хүлеэн абаха үһэн бүхы сенсиллнүүд аманай эрхэтэнэй дагуурнууд ба һарбуунай доодо талада оршоно. Эдэгээр сенсиллнүүд үнэрлэхэ сенсиллэй адли бүтэсэтэй. Хорхой шумуулуудай гашуун, шорбог, шэхэрлиг шанарые илгабарлана. Амталха эрхэтэн һайн хүгжэһэн байна.
Нилээд шумуулуудай һээр нюруутан амитадай сонсохо эрхэтэнэй зарим талаар аналог тусхай эрхэтэнтэй байха ба тэдэгээрынь сонсохо эрхэтэнэй үүргэ гүйсэдхэнэ. Үүндэ: сарсаанай хэбэлэй 1-р үеын хажууда нимгэн һарьһаар бүрихэмэл дугарие нүхэ оршоно. Энэхүү нүхэнь дотогшоо хүндытэй байха болоод уула хүндыдэ нервын түгэсхэлэтэй (үзүүртэй) холбогдоһон мэдрэлэй эс бүхы унжалгууд һалбарилаһан байна. Тэрэнь агаарай долгиниие мэдэрнэ.
Голёоной үмэнэдэ шэлбэн дээрэ дотогшо ороһон хүндытэй хобил хэлбэриин сонсохо эрхэтэн оршоно. Тэрхүү хүндын кутикулын нимгэн халисанда нервын түгэсхэлүүдтэй (үзүүрүүдтэй) холбогдоһон мэдэрхэ эснүүд бэхлэгдэнэ. Тэдэгээр эснүүд агаарай долгиниие хүлеэн абана. Өөрөөһөө дуу гаргадаг шумуулнууд сонсоголын эрхэтэнтэй байна. Дууе эрэгшэн, эмэгшэниинь бэе бэеһээ эрэжэ олохо ба айлгаха, бэеэ хамгаалхын тулада гаргана. Юрынь шумуулнууд маша үргэн диапазонтой, юрын дуунһаа (8-10 гц) хэтэ нам дуу (45000 гц) хүрэтэлхи шэмээг хүлеэн абадаг. Сонсоголой эрхэтэн бүхы шумуулнууд дуу гаргаха шадбаритай. Нэгэн тохёолдолдо далинай хооронын үрэлтээр дуу гаргаха (голёолог таршаа) нүгөө тохёолдолдо гуя, далинай шудалтай хабирһанаар дуу гарана (сарсаа). Энэ мэтэшэлэн дуу гаргаха олон хэлбэри байдаг.
Шумуулуудай хараха эрхэтэн нюдэн ниилмэл (зүймэл) ба энгын бүтэсэтэй. Ниилмэл нюдэниинь олон жэжэг нюдэһээ (омматидаһаа) бүтэнэ. Ниилмэл нюдэнэй омматидын тоо шэрхэг харилсан адлигүй байхань шумуулуудай биологиин онсологһоо шалтагаална. Ниилмэл нюдэнэй гадаргуунь жэжэг нюдэн (омматид) тус бүриин гадаада хэһэг болохо олон тооной дугариг гү, али зургаан талта сархяагһаа тогтоно.
Омматид тус бүриин оптикын аппарат эбэрлэг тунгалаг хэһэг болохо хрусталиин конус, гэрэлэй туяае нэбтэрүүлхэ ба хугалха аппарат рабдум, гэрэлэй туяае хүлеэн абаха торлог гэһэн 3 хэһэгһээ тогтоно. Тархинһаа ерэхэ хараанай нервын түгэсхэл (үзүүр) гэрэлэй туяае хүлеэн абаха торлогой эснүүдтэй холбогдоно. Омматид (нюдэн) тус бүри туяае үл сасаруулагша пегментэй эснүүдээр бүхы талаараа хүрээлэгдэһэн байна. Иимэдэ 1 омматидта тусһан туяа нүгөө хажуугай омматидта тусхагүй. Гэтэл зарим шумуулуудай омматид тус бүри пегментэй эсээр бүхы талаараа хүрээлэгдээгүй, зүбхэн хрусталиин конусын хажууда пегментэй эснүүд оршоно. Иимэдэ 1 омматидта тусһан гэрэлэй туяа нүгөө хажуугай омматидай торлогто тусна. Иинхүү пегментэй эснүүдэй байршилһаа боложо шумуулуудай хараа өөр өөр байдаг тул үдэрэй ба һүниин хараатай шумуулнууд гэжэ илгабаралан үзэдэг. Шумуулуудай нюдэн зүбхэн ойрын хараатай байха ба хүдэлжэ байгаа юумэниие һайн харадаг. Шумуулуудай ниилмэл нюдэнэй омматид тус бүри юумэниие хэһэглэжэ харахаар харагдажа байгаа бэенүүд зүйгдэн нэгэн хэлбэриие олохо тула шумуулуудай (ниилмэл нюдэнэй) хараае зүймэл хараа гэжэ нэрэлнэ. Шумуулуудай ниилмэл нюдэн гэрэлэй богони туяае һайн мэдэрнэ. Гэтэл хүн ультра ягаан туяае мэдэрхэгүй. Бэе гүйсэһэн шумуулуудта ниилмэл нюдэнһээ гадана энгын нюдэн байна. Ехэбшэлэн 2-3 тооной энгын нюдэн ниилмэл нюдэнэй хоорондо (толгойн хэһэгтэ) оршоно. Энгын нюдэн хараанай эрхэтэн болохо болоод гэрэлэй хүсые тодорхойлхо шадабаритай. Бүрэн хубиралтатай шумуулуудай абгалдайнууд зүбхэн энгын нюдэтэй. Энгын нюдэн толгойн хажуугаар 1-8 хос байна. Абгалдайн энгын нюдэнэй бүтэсэ бэе гүйсэһэн шумуулуудай энгын нюдэнэй бүтэсэһээ өөр байна.
Шумуулуудай бэеээр нэбтэрэн һүлжэлдэһэн амисхалай трахейн системэ бол амисхалые эрхэтэн юм. Трахей сээжэ ба хэбэлэй хоёр хажуугаар оршохо амисхалай һүбүүд гү, али амисхалууруудһаа һалбарилна. Амисхалай һүбые (амисхалуурые) стигма гэжэ нэрлэнэ. Трахейн эхинэй хэһэгтэ бүдүүн трахей байха болоод тэдэшээриинь сааша һалбарилан нариджа олон тооной маша жэжэг хялгасалаг трахеолуудые үүдхэжэ ябасаар бэеын эд эснүүдэй дотор нэбтэрэн орожо түгэснэ. Амисхалай томо трахейнууд өөр хоорондоо тууша ба хүндэлэн жэжэг трахейгаар холбогдоно. Амисхалай трахей хүбрэлиин эктодермын дабхарһаа үүдэхэ тула дотоодо ханань кутикулээр бүрхэгдэнэ. Бэеын хоёр хажуугай трахей тус бүриин үзүүртэ амисхалай һүбын (стигмын) ойролсоо хааха аппарат байна. Хааха аппарат бол амисхалай һүбые тойроһон хүшүүргэй системэ юм. Хүшүүрэг, балсангай үйлэшэлгээгээр ойротон, амисхалай һүбын амасрые шахажа, тэрэнэй дотоодо хүндые хаана.
Шумуулуудай оршоной агаарай тохиромжогүй нүхэсэл юмуу хорто хиитэй тулгарбал амисхалай аппарат (стигма) хаагдажа түрэ зууршье атугай амисхал зогсонги байдалда ороно. Гэбэшье түүниие шумуул тэһэбэрилжэ шадана. Тэрэшлэн амисхалай һүбиин дотор ханаар маша олон үе хилгаһууд байхань агаарай бохирдолтые (тооһые) шүүхэ үүргэ гүйсэдхэнэ.
Трахей дотор таладаа ороомог хэлбэриин кутикулээр хушагдаһан байна. Амисхалай трахейн иимэ ороомог бүтэсэ, түүниие юманда дарагдан хабшагдажа хаагдахаһаа хамгаална. Иимэ тохёолдолдо ороомог трахейн дотуур хии сүлөөтэй урдаха болоно. Зарим хорхой шумуул (сарсаа, илаа) трахейн зарим хэһэгтэ амисхалай уута үүдэхэ болоод тэрэнь запас хиие хадгалхад зохилдоһон байхын зэргэсээ ниһэлтын үедэ бэеын хубиин жинг багадхаха үүргэ гүйсэдхэнэ. Хэбэлэй балсангуудай агшалтаар бэеын багтаамжа багадхажа амисхал гадагшалха ба балсангай һулралтаар бэеын багтаамжа ехэдхэжэ амисхал абана.
Хүшэлтүрэгшэ хии трахейн системэ өөд орохо ба нүүрһэнхүшэлэй хии илгаран гараха процесс амисхалай һүбүүдээр диффузиин замаар ябагдана. Амисхалай хүдэлгөөнэй тоо минутада 4-200 хүрэтэр гүйсэдхэгдэхэ болобошье шумуулуудай хүдэлгөөнэй үедэ ехэднэ.
Шумуул бодосой солилсооной процессын үрэ дүндэ бараг бэеын жингын хүниихэтэй адли хэмжээнэй дулааниие илгаруулабжа шумуулуудай бэеын хэмжээ бага, кутикулын бүрхөөлээр дулаан нэбтэржэ гэрлые сасруулха талбай харисангуй ехэ тула дулааниие түргэн алдадаг. Энэ ушарһаа шумуулуудай бэеын дулаан хүйтэниинь гадаада оршоной дулаан хүйтэнтэй шууд порпорциналь байна. Харин наринай элжэ гү, али болбол хүдэлөөнэй үедэ балсангай үйлэ ажалалгаа ехэдхэһэнһээ боложо бэеын температура 10-аар нэмэгдэнэ. Уһанай шумуул абгалдай трахейн системэ бэтүү, өөрөөр хэлэбэл амисхалай һүбэ (стигма) байхагүй. Иимэ тохёолдолдо тэдэгээрэй хиин солилсоо трахейлиг заламгай ашаар ябагдана. Тэдэгээрэй бэеын хоёр хажуу гү, али түгэсхэлдэ маша нимгэн ханатай элтэһэн маягай трахейлиг заламгай оршоно. Трахейлиг заламгай маша нарин трахеолуудаар баялаг байна. Түүгээр хиин солилсоо нүхэсэлдэнэ.
Insects (from Latin insectum) are pancrustacean hexapod invertebrates of the class Insecta. They are the largest group within the arthropod phylum. Insects have a chitinous exoskeleton, a three-part body (head, thorax and abdomen), three pairs of jointed legs, compound eyes and one pair of antennae. Their blood is not totally contained in vessels; some circulates in an open cavity known as the haemocoel. Insects are the most diverse group of animals; they include more than a million described species and represent more than half of all known living organisms.[1][2] The total number of extant species is estimated at between six and ten million;[1][3][4] potentially over 90% of the animal life forms on Earth are insects.[4][5] Insects may be found in nearly all environments, although only a small number of species reside in the oceans, which are dominated by another arthropod group, crustaceans, which recent research has indicated insects are nested within.
Nearly all insects hatch from eggs. Insect growth is constrained by the inelastic exoskeleton and development involves a series of molts. The immature stages often differ from the adults in structure, habit and habitat, and can include a usually immobile pupal stage in those groups that undergo four-stage metamorphosis. Insects that undergo three-stage metamorphosis lack a pupal stage and adults develop through a series of nymphal stages.[6] The higher level relationship of the insects is unclear. Fossilized insects of enormous size have been found from the Paleozoic Era, including giant dragonflies with wingspans of 55 to 70 cm (22 to 28 in). The most diverse insect groups appear to have coevolved with flowering plants.
Adult insects typically move about by walking, flying, or sometimes swimming. As it allows for rapid yet stable movement, many insects adopt a tripedal gait in which they walk with their legs touching the ground in alternating triangles, composed of the front and rear on one side with the middle on the other side. Insects are the only invertebrate group with members able to achieve sustained powered flight, and all flying insects derive from one common ancestor. Many insects spend at least part of their lives under water, with larval adaptations that include gills, and some adult insects are aquatic and have adaptations for swimming. Some species, such as water striders, are capable of walking on the surface of water. Insects are mostly solitary, but some, such as certain bees, ants and termites, are social and live in large, well-organized colonies. Some insects, such as earwigs, show maternal care, guarding their eggs and young. Insects can communicate with each other in a variety of ways. Male moths can sense the pheromones of female moths over great distances. Other species communicate with sounds: crickets stridulate, or rub their wings together, to attract a mate and repel other males. Lampyrid beetles communicate with light.
Humans regard certain insects as pests, and attempt to control them using insecticides, and a host of other techniques. Some insects damage crops by feeding on sap, leaves, fruits, or wood. Some species are parasitic, and may vector diseases. Some insects perform complex ecological roles; blow-flies, for example, help consume carrion but also spread diseases. Insect pollinators are essential to the life cycle of many flowering plant species on which most organisms, including humans, are at least partly dependent; without them, the terrestrial portion of the biosphere would be devastated.[7] Many insects are considered ecologically beneficial as predators and a few provide direct economic benefit. Silkworms produce silk and honey bees produce honey, and both have been domesticated by humans. Insects are consumed as food in 80% of the world's nations, by people in roughly 3000 ethnic groups.[8][9] Human activities also have effects on insect biodiversity.
The word insect comes from the Latin word insectum, meaning "with a notched or divided body", or literally "cut into", from the neuter singular perfect passive participle of insectare, "to cut into, to cut up", from in- "into" and secare from seco "to cut";[10][11] because insects appear "cut into" three sections. The Latin word was introduced by Pliny the Elder who calqued the Ancient Greek word ἔντομον éntomon "insect" (as in entomology) from ἔντομος éntomos "cut into sections" or "cut in pieces";[12] éntomon was Aristotle's term for this class of life, also in reference to their "notched" bodies. The English word insect first appears documented in 1601 in Holland's translation of Pliny. Translations of Aristotle's term also form the usual word for insect in Welsh (trychfil, from trychu "to cut" and mil, "animal"), Serbo-Croatian (zareznik, from rezati, "to cut"), Russian (насекомое [nasekomoje], from seč'/-sekat, "to cut"), etc.[10][13]
In common parlance, insects are also called bugs (derived from Middle English bugge meaning "scarecrow, hobgoblin") though this term usually includes all terrestrial arthropods.[a] The term is also occasionally extended to colloquial names for freshwater or marine crustaceans (e.g. Balmain bug, Moreton Bay bug, mudbug) and used by physicians and bacteriologists for disease-causing germs (e.g. superbugs), but entomologists to some extent reserve this term for a narrow category of "true bugs", insects of the order Hemiptera, such as cicadas and shield bugs.[16]
The precise definition of the taxon Insecta and the equivalent English name "insect" varies; three alternative definitions are shown in the table.
In the broadest circumscription, Insecta sensu lato consists of all hexapods.[17][18] Traditionally, insects defined in this way were divided into "Apterygota" (the first five groups in the table)—the wingless insects—and Pterygota—the winged and secondarily wingless insects.[19] However, modern phylogenetic studies have shown that "Apterygota" is not monophyletic,[20] and so does not form a good taxon. A narrower circumscription restricts insects to those hexapods with external mouthparts, and comprises only the last three groups in the table. In this sense, Insecta sensu stricto is equivalent to Ectognatha.[17][20] In the narrowest circumscription, insects are restricted to hexapods that are either winged or descended from winged ancestors. Insecta sensu strictissimo is then equivalent to Pterygota.[21] For the purposes of this article, the middle definition is used; insects consist of two wingless taxa, Archaeognatha (jumping bristletails) and Zygentoma (silverfish), plus the winged or secondarily wingless Pterygota.
Although traditionally grouped with millipedes and centipedes,[22] more recent analysis indicates closer evolutionary ties with crustaceans. In the Pancrustacea theory, insects, together with Entognatha, Remipedia, and Cephalocarida, form a clade, the Pancrustacea.[23] Insects form a single clade, closely related to crustaceans and myriapods.[24]
Other terrestrial arthropods, such as centipedes, millipedes, scorpions, spiders, woodlice, mites, and ticks are sometimes confused with insects since their body plans can appear similar, sharing (as do all arthropods) a jointed exoskeleton. However, upon closer examination, their features differ significantly; most noticeably, they do not have the six-legged characteristic of adult insects.[25]
A phylogenetic tree of the arthropods places the insects in the context of other hexapods and the crustaceans, and the more distantly-related myriapods and chelicerates.[26]
PanarthropodaOnychophora (velvet worms)
TactopodaTardigrada (water bears)
EuarthropodaChelicerata (spiders and allies)
MandibulataMyriapoda (millipedes and centipedes)
PancrustaceaOligostraca (ostracods and allies)
Copepods and allies
Malacostraca (crabs, lobsters)
Branchiopoda (fairy shrimps)
HexapodaCollembola (springtails)
Protura (coneheads)
Diplura (bristletails)
Insecta
six legs
Four large-scale radiations of insects have occurred: beetles (from about 300 million years ago), flies (from about 250 million years ago), moths and wasps (both from about 150 million years ago).[27] These four groups account for the majority of described species.
The origins of insect flight remain obscure, since the earliest winged insects currently known appear to have been capable fliers. Some extinct insects had an additional pair of winglets attaching to the first segment of the thorax, for a total of three pairs. As of 2009, no evidence suggests the insects were a particularly successful group of animals before they evolved to have wings.[28]
Late Carboniferous and Early Permian insect orders include both extant groups, their stem groups,[29] and a number of Paleozoic groups, now extinct. During this era, some giant dragonfly-like forms reached wingspans of 55 to 70 cm (22 to 28 in), making them far larger than any living insect. This gigantism may have been due to higher atmospheric oxygen levels that allowed increased respiratory efficiency relative to today. The lack of flying vertebrates could have been another factor. Most extinct orders of insects developed during the Permian period that began around 270 million years ago. Many of the early groups became extinct during the Permian-Triassic extinction event, the largest mass extinction in the history of the Earth, around 252 million years ago.[30] In 2008, researchers at Tufts University uncovered what they believe is the world's oldest known full-body impression of a primitive flying insect, a 300-million-year-old specimen from the Carboniferous period.[31] The oldest insect fossil was considered to be the Devonian Rhyniognatha hirsti, from the 396-million-year-old Rhynie chert.[32] However, other analyses have disputed this placement, finding it to be more likely a myriapod.[33]
The remarkably successful Hymenoptera (wasps, bees, and ants) appeared as long as 200 million years ago in the Triassic period, but achieved their wide diversity more recently in the Cenozoic era, which began 66 million years ago. Some highly successful insect groups evolved in conjunction with flowering plants, a powerful illustration of coevolution.[34]
The internal phylogeny is based on the works of Sroka, Staniczek & Bechly 2014,[35] Prokop et al. 2017[36] and Wipfler et al. 2019.[37]
Insecta MonocondyliaArchaeognatha (hump-backed/jumping bristletails)
DicondyliaZygentoma (silverfish, firebrats, fishmoths)
Paranotalia Pterygota HydropalaeopteraOdonatoptera (dragonflies)
Panephemeroptera (mayflies)
Neoptera Polyneoptera HaplocercataZoraptera (angel insects)
Dermaptera (earwigs)
Plecoptera (stoneflies)
Orthoptera (grasshoppers, crickets, katydids)
DictyopteraMantodea (mantises)
Blattodea (cockroaches & termites)
NotopteraGrylloblattodea (ice crawlers)
Mantophasmatodea (gladiators)
("Xenonomia") EukinolabiaPhasmatodea (stick insects)
Embioptera (webspinners)
Eumetabola AcercariaPsocodea (book lice, barklice & sucking lice)
Hemiptera (true bugs)
Thysanoptera (thrips)
Holometabola HymenopteridaHymenoptera (sawflies, wasps, bees, ants)
Aparaglossata Neuropteriforma ColeopteridaColeoptera (beetles)
NeuropteridaNeuroptera (lacewings)
Panorpida AmphiesmenopteraLepidoptera (butterflies & moths)
Trichoptera (caddisflies)
AntliophoraDiptera (true flies)
Mecoptera (scorpionflies)
Neomecoptera (winter scorpionflies)
Siphonaptera (fleas)
larvae, pupae wings flex over abdomen wingsTraditional morphology-based or appearance-based systematics have usually given the Hexapoda the rank of superclass,[38]: 180 and identified four groups within it: insects (Ectognatha), springtails (Collembola), Protura, and Diplura, the latter three being grouped together as the Entognatha on the basis of internalized mouth parts. Supraordinal relationships have undergone numerous changes with the advent of methods based on evolutionary history and genetic data. A recent theory is that the Hexapoda are polyphyletic (where the last common ancestor was not a member of the group), with the entognath classes having separate evolutionary histories from the Insecta.[39] Many of the traditional appearance-based taxa are paraphyletic, so rather than using ranks like subclass, superorder, and infraorder, it has proved better to use monophyletic groupings (in which the last common ancestor is a member of the group). The following represents the best-supported monophyletic groupings for the Insecta.
Insects can be divided into two groups historically treated as subclasses: wingless insects, known as Apterygota, and winged insects, known as Pterygota. The Apterygota consisted of the primitively wingless orders Archaeognatha (jumping bristletails) and Zygentoma (silverfish). However, Apterygota is not a monophyletic group, as Archaeognatha are the sister group to all other insects, based on the arrangement of their mandibles, while Zygentoma and Pterygota are grouped together as Dicondylia. It was originally believed that Archaeognatha possessed a single phylogenetically primitive condyle each (thus the name "Monocondylia"), where all more derived insects have two, but this has since been shown to be incorrect; all insects, including Archaeognatha, have dicondylic mandibles, but archaeognaths possess two articulations that are homologous to those in other insects, though slightly different.[40] The Zygentoma themselves possibly are not monophyletic, with the family Lepidotrichidae being a sister group to the Dicondylia (Pterygota and the remaining Zygentoma).[41][42]
Paleoptera and Neoptera are the winged orders of insects differentiated by the presence of hardened body parts called sclerites, and in the Neoptera, muscles that allow their wings to fold flatly over the abdomen. Neoptera can further be divided into incomplete metamorphosis-based (Polyneoptera and Paraneoptera) and complete metamorphosis-based groups. It has proved difficult to clarify the relationships between the orders in Polyneoptera because of constant new findings calling for revision of the taxa. For example, the Paraneoptera have turned out to be more closely related to the Endopterygota than to the rest of the Exopterygota. The recent molecular finding that the traditional louse orders Mallophaga and Anoplura are derived from within Psocoptera has led to the new taxon Psocodea.[43] Phasmatodea and Embiidina have been suggested to form the Eukinolabia.[44] Mantodea, Blattodea, and Isoptera are thought to form a monophyletic group termed Dictyoptera.[45]
The Exopterygota likely are paraphyletic in regard to the Endopterygota. The Neuropterida are often lumped or split on the whims of the taxonomist. Fleas are now thought to be closely related to boreid mecopterans.[46] Many questions remain in the basal relationships among endopterygote orders, particularly the Hymenoptera.
Insects are prey for a variety of organisms, including terrestrial vertebrates. The earliest vertebrates on land existed 400 million years ago and were large amphibious piscivores. Through gradual evolutionary change, insectivory was the next diet type to evolve.[47]
Insects were among the earliest terrestrial herbivores and acted as major selection agents on plants.[34] Plants evolved chemical defenses against this herbivory and the insects, in turn, evolved mechanisms to deal with plant toxins. Many insects make use of these toxins to protect themselves from their predators. Such insects often advertise their toxicity using warning colors.[48] This successful evolutionary pattern has also been used by mimics. Over time, this has led to complex groups of coevolved species. Conversely, some interactions between plants and insects, like pollination, are beneficial to both organisms. Coevolution has led to the development of very specific mutualisms in such systems.
Estimates of the total number of insect species, or those within specific orders, often vary considerably. Globally, averages of these estimates suggest there are around 1.5 million beetle species and 5.5 million insect species, with about 1 million insect species currently found and described.[49] E. O. Wilson has estimated that the number of insects living at any one time are around 10 quintillion (10 billion billion).[50]
Between 950,000 and 1,000,000 of all described species are insects, so over 50% of all described eukaryotes (1.8 million) are insects (see illustration). With only 950,000 known non-insects, if the actual number of insects is 5.5 million, they may represent over 80% of the total. As only about 20,000 new species of all organisms are described each year, most insect species may remain undescribed, unless the rate of species descriptions greatly increases. Of the 24 orders of insects, four dominate in terms of numbers of described species; at least 670,000 identified species belong to Coleoptera, Diptera, Hymenoptera or Lepidoptera.
As of 2017, at least 66 insect species extinctions had been recorded in the previous 500 years, generally on oceanic islands.[52] Declines in insect abundance have been attributed to artificial lighting,[53] land use changes such as urbanization or agricultural use,[54][55] pesticide use,[56] and invasive species.[57] Studies summarized in a 2019 review suggested that a large proportion of insect species is threatened with extinction in the 21st century.[58] The ecologist Manu Sanders notes that the 2019 review was biased by mostly excluding data showing increases or stability in insect population, with the studies limited to specific geographic areas and specific groups of species.[59] A larger 2020 meta-study, analyzing data from 166 long-term surveys, suggested that populations of terrestrial insects are decreasing rapidly, by about 9% per decade.[60][61] Claims of pending mass insect extinctions or "insect apocalypse" based on a subset of these studies have been popularized in news reports, but often extrapolate beyond the study data or hyperbolize study findings.[62] Other areas have shown increases in some insect species, although trends in most regions are currently unknown. It is difficult to assess long-term trends in insect abundance or diversity because historical measurements are generally not known for many species. Robust data to assess at-risk areas or species is especially lacking for arctic and tropical regions and a majority of the southern hemisphere.[62]
Insects have segmented bodies supported by exoskeletons, the hard outer covering made mostly of chitin. The segments of the body are organized into three distinctive but interconnected units, or tagmata: a head, a thorax and an abdomen.[64] The head supports a pair of sensory antennae, a pair of compound eyes, zero to three simple eyes (or ocelli) and three sets of variously modified appendages that form the mouthparts. The thorax is made up of three segments: the prothorax, mesothorax and the metathorax. Each thoracic segment supports one pair of legs. The meso- and metathoracic segments may each have a pair of wings, depending on the insect. The abdomen consists of eleven segments, though in a few species of insects, these segments may be fused together or reduced in size. The abdomen also contains most of the digestive, respiratory, excretory and reproductive internal structures.[38]: 22–48 Considerable variation and many adaptations in the body parts of insects occur, especially wings, legs, antenna and mouthparts.
The head is enclosed in a hard, heavily sclerotized, unsegmented, exoskeletal head capsule, or epicranium, which contains most of the sensing organs, including the antennae, ocellus or eyes, and the mouthparts. Of all the insect orders, Orthoptera displays the most features found in other insects, including the sutures and sclerites.[65] Here, the vertex, or the apex (dorsal region), is situated between the compound eyes for insects with a hypognathous and opisthognathous head. In prognathous insects, the vertex is not found between the compound eyes, but rather, where the ocelli are normally. This is because the primary axis of the head is rotated 90° to become parallel to the primary axis of the body. In some species, this region is modified and assumes a different name.[65]: 13
The thorax is a tagma composed of three sections, the prothorax, mesothorax and the metathorax. The anterior segment, closest to the head, is the prothorax, with the major features being the first pair of legs and the pronotum. The middle segment is the mesothorax, with the major features being the second pair of legs and the anterior wings. The third and most posterior segment, abutting the abdomen, is the metathorax, which features the third pair of legs and the posterior wings. Each segment is delineated by an intersegmental suture. Each segment has four basic regions. The dorsal surface is called the tergum (or notum) to distinguish it from the abdominal terga.[38] The two lateral regions are called the pleura (singular: pleuron) and the ventral aspect is called the sternum. In turn, the notum of the prothorax is called the pronotum, the notum for the mesothorax is called the mesonotum and the notum for the metathorax is called the metanotum. Continuing with this logic, the mesopleura and metapleura, as well as the mesosternum and metasternum, are used.[65]
The abdomen is the largest tagma of the insect, which typically consists of 11–12 segments and is less strongly sclerotized than the head or thorax. Each segment of the abdomen is represented by a sclerotized tergum and sternum. Terga are separated from each other and from the adjacent sterna or pleura by membranes. Spiracles are located in the pleural area. Variation of this ground plan includes the fusion of terga or terga and sterna to form continuous dorsal or ventral shields or a conical tube. Some insects bear a sclerite in the pleural area called a laterotergite. Ventral sclerites are sometimes called laterosternites. During the embryonic stage of many insects and the postembryonic stage of primitive insects, 11 abdominal segments are present. In modern insects there is a tendency toward reduction in the number of the abdominal segments, but the primitive number of 11 is maintained during embryogenesis. Variation in abdominal segment number is considerable. If the Apterygota are considered to be indicative of the ground plan for pterygotes, confusion reigns: adult Protura have 12 segments, Collembola have 6. The orthopteran family Acrididae has 11 segments, and a fossil specimen of Zoraptera has a 10-segmented abdomen.[65]
The insect outer skeleton, the cuticle, is made up of two layers: the epicuticle, which is a thin and waxy water resistant outer layer and contains no chitin, and a lower layer called the procuticle. The procuticle is chitinous and much thicker than the epicuticle and has two layers: an outer layer known as the exocuticle and an inner layer known as the endocuticle. The tough and flexible endocuticle is built from numerous layers of fibrous chitin and proteins, criss-crossing each other in a sandwich pattern, while the exocuticle is rigid and hardened.[38]: 22–24 The exocuticle is greatly reduced in many insects during their larval stages, e.g., caterpillars. It is also reduced in soft-bodied adult insects.
During growth insects goes through a various number of instars where the old exoskeleton is shed, but once they reach sexual maturity, they stop molting. The exceptions are apterygote (ancestrally wingless) insects. Mayflies are the only insects with a sexually immature instar with functional wings, called subimago.[66]
Insects are the only invertebrates to have developed active flight capability, and this has played an important role in their success.[38]: 186 Their flight muscles are able to contract multiple times for each single nerve impulse, allowing the wings to beat faster than would ordinarily be possible.
Having their muscles attached to their exoskeletons is efficient and allows more muscle connections.
The nervous system of an insect can be divided into a brain and a ventral nerve cord. The head capsule is made up of six fused segments, each with either a pair of ganglia, or a cluster of nerve cells outside of the brain. The first three pairs of ganglia are fused into the brain, while the three following pairs are fused into a structure of three pairs of ganglia under the insect's esophagus, called the subesophageal ganglion.[38]: 57
The thoracic segments have one ganglion on each side, which are connected into a pair, one pair per segment. This arrangement is also seen in the abdomen but only in the first eight segments. Many species of insects have reduced numbers of ganglia due to fusion or reduction.[67] Some cockroaches have just six ganglia in the abdomen, whereas the wasp Vespa crabro has only two in the thorax and three in the abdomen. Some insects, like the house fly Musca domestica, have all the body ganglia fused into a single large thoracic ganglion.[68]
At least some insects have nociceptors, cells that detect and transmit signals responsible for the sensation of pain.[69][70] This was discovered in 2003 by studying the variation in reactions of larvae of the common fruit-fly Drosophila to the touch of a heated probe and an unheated one. The larvae reacted to the touch of the heated probe with a stereotypical rolling behavior that was not exhibited when the larvae were touched by the unheated probe.[71] Although nociception has been demonstrated in insects, there is no consensus that insects feel pain consciously[72]
Insects are capable of learning.[73]
An insect uses its digestive system to extract nutrients and other substances from the food it consumes.[74] Most of this food is ingested in the form of macromolecules and other complex substances like proteins, polysaccharides, fats and nucleic acids. These macromolecules must be broken down by catabolic reactions into smaller molecules like amino acids and simple sugars before being used by cells of the body for energy, growth, or reproduction. This break-down process is known as digestion.
There is extensive variation among different orders, life stages, and even castes in the digestive system of insects.[75] This is the result of extreme adaptations to various lifestyles. The present description focuses on a generalized composition of the digestive system of an adult orthopteroid insect, which is considered basal to interpreting particularities of other groups.
The main structure of an insect's digestive system is a long enclosed tube called the alimentary canal, which runs lengthwise through the body. The alimentary canal directs food unidirectionally from the mouth to the anus. It has three sections, each of which performs a different process of digestion. In addition to the alimentary canal, insects also have paired salivary glands and salivary reservoirs. These structures usually reside in the thorax, adjacent to the foregut.[38]: 70–77 The salivary glands (element 30 in numbered diagram) in an insect's mouth produce saliva. The salivary ducts lead from the glands to the reservoirs and then forward through the head to an opening called the salivarium, located behind the hypopharynx. By moving its mouthparts (element 32 in numbered diagram) the insect can mix its food with saliva. The mixture of saliva and food then travels through the salivary tubes into the mouth, where it begins to break down.[76][77] Some insects, like flies, have extra-oral digestion. Insects using extra-oral digestion expel digestive enzymes onto their food to break it down. This strategy allows insects to extract a significant proportion of the available nutrients from the food source.[78]: 31 The gut is where almost all of insects' digestion takes place. It can be divided into the foregut, midgut and hindgut.
The first section of the alimentary canal is the foregut (element 27 in numbered diagram), or stomodaeum. The foregut is lined with a cuticular lining made of chitin and proteins as protection from tough food. The foregut includes the buccal cavity (mouth), pharynx, esophagus and crop and proventriculus (any part may be highly modified), which both store food and signify when to continue passing onward to the midgut.[38]: 70
Digestion starts in buccal cavity (mouth) as partially chewed food is broken down by saliva from the salivary glands. As the salivary glands produce fluid and carbohydrate-digesting enzymes (mostly amylases), strong muscles in the pharynx pump fluid into the buccal cavity, lubricating the food like the salivarium does, and helping blood feeders, and xylem and phloem feeders.
From there, the pharynx passes food to the esophagus, which could be just a simple tube passing it on to the crop and proventriculus, and then onward to the midgut, as in most insects. Alternately, the foregut may expand into a very enlarged crop and proventriculus, or the crop could just be a diverticulum, or fluid-filled structure, as in some Diptera species.[78]: 30–31
Once food leaves the crop, it passes to the midgut (element 13 in numbered diagram), also known as the mesenteron, where the majority of digestion takes place. Microscopic projections from the midgut wall, called microvilli, increase the surface area of the wall and allow more nutrients to be absorbed; they tend to be close to the origin of the midgut. In some insects, the role of the microvilli and where they are located may vary. For example, specialized microvilli producing digestive enzymes may more likely be near the end of the midgut, and absorption near the origin or beginning of the midgut.[78]: 32
In the hindgut (element 16 in numbered diagram), or proctodaeum, undigested food particles are joined by uric acid to form fecal pellets. The rectum absorbs 90% of the water in these fecal pellets, and the dry pellet is then eliminated through the anus (element 17), completing the process of digestion. Envaginations at the anterior end of the hindgut form the Malpighian tubules, which form the main excretory system of insects.
Insects may have one to hundreds of Malpighian tubules (element 20). These tubules remove nitrogenous wastes from the hemolymph of the insect and regulate osmotic balance. Wastes and solutes are emptied directly into the alimentary canal, at the junction between the midgut and hindgut.[38]: 71–72, 78–80
The reproductive system of female insects consist of a pair of ovaries, accessory glands, one or more spermathecae, and ducts connecting these parts. The ovaries are made up of a number of egg tubes, called ovarioles, which vary in size and number by species. The number of eggs that the insect is able to make vary by the number of ovarioles with the rate that eggs can develop being also influenced by ovariole design. Female insects are able make eggs, receive and store sperm, manipulate sperm from different males, and lay eggs. Accessory glands or glandular parts of the oviducts produce a variety of substances for sperm maintenance, transport and fertilization, as well as for protection of eggs. They can produce glue and protective substances for coating eggs or tough coverings for a batch of eggs called oothecae. Spermathecae are tubes or sacs in which sperm can be stored between the time of mating and the time an egg is fertilized.[65]: 880
For males, the reproductive system is the testis, suspended in the body cavity by tracheae and the fat body. Most male insects have a pair of testes, inside of which are sperm tubes or follicles that are enclosed within a membranous sac. The follicles connect to the vas deferens by the vas efferens, and the two tubular vasa deferentia connect to a median ejaculatory duct that leads to the outside. A portion of the vas deferens is often enlarged to form the seminal vesicle, which stores the sperm before they are discharged into the female. The seminal vesicles have glandular linings that secrete nutrients for nourishment and maintenance of the sperm. The ejaculatory duct is derived from an invagination of the epidermal cells during development and, as a result, has a cuticular lining. The terminal portion of the ejaculatory duct may be sclerotized to form the intromittent organ, the aedeagus. The remainder of the male reproductive system is derived from embryonic mesoderm, except for the germ cells, or spermatogonia, which descend from the primordial pole cells very early during embryogenesis.[65]: 885
Insect respiration is accomplished without lungs. Instead, the insect respiratory system uses a system of internal tubes and sacs through which gases either diffuse or are actively pumped, delivering oxygen directly to tissues that need it via their trachea (element 8 in numbered diagram). In most insects, air is taken in through openings on the sides of the abdomen and thorax called spiracles.
The respiratory system is an important factor that limits the size of insects. As insects get larger, this type of oxygen transport is less efficient and thus the heaviest insect currently weighs less than 100 g. However, with increased atmospheric oxygen levels, as were present in the late Paleozoic, larger insects were possible, such as dragonflies with wingspans of more than two feet (60 cm).[79]
There are many different patterns of gas exchange demonstrated by different groups of insects. Gas exchange patterns in insects can range from continuous and diffusive ventilation, to discontinuous gas exchange.[38]: 65–68 During continuous gas exchange, oxygen is taken in and carbon dioxide is released in a continuous cycle. In discontinuous gas exchange, however, the insect takes in oxygen while it is active and small amounts of carbon dioxide are released when the insect is at rest.[80] Diffusive ventilation is simply a form of continuous gas exchange that occurs by diffusion rather than physically taking in the oxygen. Some species of insect that are submerged also have adaptations to aid in respiration. As larvae, many insects have gills that can extract oxygen dissolved in water, while others need to rise to the water surface to replenish air supplies, which may be held or trapped in special structures.[81][82]
Because oxygen is delivered directly to tissues via tracheoles, the circulatory system is not used to carry oxygen, and is therefore greatly reduced. The insect circulatory system is open; it has no veins or arteries, and instead consists of little more than a single, perforated dorsal tube that pulses peristaltically. This dorsal blood vessel (element 14) is divided into two sections: the heart and aorta. The dorsal blood vessel circulates the hemolymph, arthropods' fluid analog of blood, from the rear of the body cavity forward.[38]: 61–65 [83] Hemolymph is composed of plasma in which hemocytes are suspended. Nutrients, hormones, wastes, and other substances are transported throughout the insect body in the hemolymph. Hemocytes include many types of cells that are important for immune responses, wound healing, and other functions. Hemolymph pressure may be increased by muscle contractions or by swallowing air into the digestive system to aid in molting.[84] Hemolymph is also a major part of the open circulatory system of other arthropods, such as spiders and crustaceans.[85][86]
The majority of insects hatch from eggs. The fertilization and development takes place inside the egg, enclosed by a shell (chorion) that consists of maternal tissue. In contrast to eggs of other arthropods, most insect eggs are drought resistant. This is because inside the chorion two additional membranes develop from embryonic tissue, the amnion and the serosa. This serosa secretes a cuticle rich in chitin that protects the embryo against desiccation. In Schizophora however the serosa does not develop, but these flies lay their eggs in damp places, such as rotting matter.[87] Some species of insects, like the cockroach Blaptica dubia, as well as juvenile aphids and tsetse flies, are ovoviviparous. The eggs of ovoviviparous animals develop entirely inside the female, and then hatch immediately upon being laid.[6] Some other species, such as those in the genus of cockroaches known as Diploptera, are viviparous, and thus gestate inside the mother and are born alive.[38]: 129, 131, 134–135 Some insects, like parasitic wasps, show polyembryony, where a single fertilized egg divides into many and in some cases thousands of separate embryos.[38]: 136–137 Insects may be univoltine, bivoltine or multivoltine, i.e. they may have one, two or many broods (generations) in a year.[88]
Other developmental and reproductive variations include haplodiploidy, polymorphism, paedomorphosis or peramorphosis, sexual dimorphism, parthenogenesis and more rarely hermaphroditism.[38]: 143 [89] In haplodiploidy, which is a type of sex-determination system, the offspring's sex is determined by the number of sets of chromosomes an individual receives. This system is typical in bees and wasps.[90] Polymorphism is where a species may have different morphs or forms, as in the oblong winged katydid, which has four different varieties: green, pink and yellow or tan. Some insects may retain phenotypes that are normally only seen in juveniles; this is called paedomorphosis. In peramorphosis, an opposite sort of phenomenon, insects take on previously unseen traits after they have matured into adults. Many insects display sexual dimorphism, in which males and females have notably different appearances, such as the moth Orgyia recens as an exemplar of sexual dimorphism in insects.
Some insects use parthenogenesis, a process in which the female can reproduce and give birth without having the eggs fertilized by a male. Many aphids undergo a form of parthenogenesis, called cyclical parthenogenesis, in which they alternate between one or many generations of asexual and sexual reproduction.[91][92] In summer, aphids are generally female and parthenogenetic; in the autumn, males may be produced for sexual reproduction. Other insects produced by parthenogenesis are bees, wasps and ants, in which they spawn males. However, overall, most individuals are female, which are produced by fertilization. The males are haploid and the females are diploid.[6]
Insect life-histories show adaptations to withstand cold and dry conditions. Some temperate region insects are capable of activity during winter, while some others migrate to a warmer climate or go into a state of torpor.[93] Still other insects have evolved mechanisms of diapause that allow eggs or pupae to survive these conditions.[94]
Metamorphosis in insects is the biological process of development all insects must undergo. There are two forms of metamorphosis: incomplete metamorphosis and complete metamorphosis.
Hemimetabolous insects, those with incomplete metamorphosis, change gradually by undergoing a series of molts. An insect molts when it outgrows its exoskeleton, which does not stretch and would otherwise restrict the insect's growth. The molting process begins as the insect's epidermis secretes a new epicuticle inside the old one. After this new epicuticle is secreted, the epidermis releases a mixture of enzymes that digests the endocuticle and thus detaches the old cuticle. When this stage is complete, the insect makes its body swell by taking in a large quantity of water or air, which makes the old cuticle split along predefined weaknesses where the old exocuticle was thinnest.[38]: 142 [95]
Immature insects that go through incomplete metamorphosis are called nymphs or in the case of dragonflies and damselflies, also naiads. Nymphs are similar in form to the adult except for the presence of wings, which are not developed until adulthood. With each molt, nymphs grow larger and become more similar in appearance to adult insects.
Holometabolism, or complete metamorphosis, is where the insect changes in four stages, an egg or embryo, a larva, a pupa and the adult or imago. In these species, an egg hatches to produce a larva, which is generally worm-like in form. This worm-like form can be one of several varieties: eruciform (caterpillar-like), scarabaeiform (grub-like), campodeiform (elongated, flattened and active), elateriform (wireworm-like) or vermiform (maggot-like). The larva grows and eventually becomes a pupa, a stage marked by reduced movement and often sealed within a cocoon. There are three types of pupae: obtect, exarate or coarctate. Obtect pupae are compact, with the legs and other appendages enclosed. Exarate pupae have their legs and other appendages free and extended. Coarctate pupae develop inside the larval skin.[38]: 151 Insects undergo considerable change in form during the pupal stage, and emerge as adults. Butterflies are a well-known example of insects that undergo complete metamorphosis, although most insects use this life cycle. Some insects have evolved this system to hypermetamorphosis.
Complete metamorphosis is a trait of the most diverse insect group, the Endopterygota.[38]: 143 Endopterygota includes 11 Orders, the largest being Diptera (flies), Lepidoptera (butterflies and moths), and Hymenoptera (bees, wasps, and ants), and Coleoptera (beetles). This form of development is exclusive to insects and not seen in any other arthropods.
Many insects possess very sensitive and specialized organs of perception. Some insects such as bees can perceive ultraviolet wavelengths, or detect polarized light, while the antennae of male moths can detect the pheromones of female moths over distances of many kilometers.[96] The yellow paper wasp (Polistes versicolor) is known for its wagging movements as a form of communication within the colony; it can waggle with a frequency of 10.6±2.1 Hz (n=190). These wagging movements can signal the arrival of new material into the nest and aggression between workers can be used to stimulate others to increase foraging expeditions.[97] There is a pronounced tendency for there to be a trade-off between visual acuity and chemical or tactile acuity, such that most insects with well-developed eyes have reduced or simple antennae, and vice versa. There are a variety of different mechanisms by which insects perceive sound; while the patterns are not universal, insects can generally hear sound if they can produce it. Different insect species can have varying hearing, though most insects can hear only a narrow range of frequencies related to the frequency of the sounds they can produce. Mosquitoes have been found to hear up to 2 kHz, and some grasshoppers can hear up to 50 kHz.[98] Certain predatory and parasitic insects can detect the characteristic sounds made by their prey or hosts, respectively. For instance, some nocturnal moths can perceive the ultrasonic emissions of bats, which helps them avoid predation.[38]: 87–94 Insects that feed on blood have special sensory structures that can detect infrared emissions, and use them to home in on their hosts.
Some insects display a rudimentary sense of numbers,[99] such as the solitary wasps that prey upon a single species. The mother wasp lays her eggs in individual cells and provides each egg with a number of live caterpillars on which the young feed when hatched. Some species of wasp always provide five, others twelve, and others as high as twenty-four caterpillars per cell. The number of caterpillars is different among species, but always the same for each sex of larva. The male solitary wasp in the genus Eumenes is smaller than the female, so the mother of one species supplies him with only five caterpillars; the larger female receives ten caterpillars in her cell.
A few insects, such as members of the families Poduridae and Onychiuridae (Collembola), Mycetophilidae (Diptera) and the beetle families Lampyridae, Phengodidae, Elateridae and Staphylinidae are bioluminescent. The most familiar group are the fireflies, beetles of the family Lampyridae. Some species are able to control this light generation to produce flashes. The function varies with some species using them to attract mates, while others use them to lure prey. Cave dwelling larvae of Arachnocampa (Mycetophilidae, fungus gnats) glow to lure small flying insects into sticky strands of silk.[100] Some fireflies of the genus Photuris mimic the flashing of female Photinus species to attract males of that species, which are then captured and devoured.[101] The colors of emitted light vary from dull blue (Orfelia fultoni, Mycetophilidae) to the familiar greens and the rare reds (Phrixothrix tiemanni, Phengodidae).[102]
Most insects, except some species of cave crickets, are able to perceive light and dark. Many species have acute vision capable of detecting minute movements. The eyes may include simple eyes or ocelli as well as compound eyes of varying sizes. Many species are able to detect light in the infrared, ultraviolet and visible light wavelengths. Color vision has been demonstrated in many species and phylogenetic analysis suggests that UV-green-blue trichromacy existed from at least the Devonian period between 416 and 359 million years ago.[103]
The individual lenses in compound eyes are immobile, and it was therefore presumed that insects were not able to focus. But research on fruit flies, which is the only insects studied so far, has shown that photoreceptor cells underneath each lens move rapidly in and out of focus in a series of movements called photoreceptor microsaccades. This gives them a much clearer image of the world than previously assumed.[104]
Insects were the earliest organisms to produce and sense sounds. Hearing has evolved independently at least 19 times in different insect groups.[105] Insects make sounds mostly by mechanical action of appendages. In grasshoppers and crickets, this is achieved by stridulation. Cicadas make the loudest sounds among the insects by producing and amplifying sounds with special modifications to their body to form tymbals and associated musculature. The African cicada Brevisana brevis has been measured at 106.7 decibels at a distance of 50 cm (20 in).[106] Some insects, such as the Helicoverpa zea moths, hawk moths and Hedylid butterflies, can hear ultrasound and take evasive action when they sense that they have been detected by bats.[107][108] Some moths produce ultrasonic clicks that were once thought to have a role in jamming bat echolocation. The ultrasonic clicks were subsequently found to be produced mostly by unpalatable moths to warn bats, just as warning colorations are used against predators that hunt by sight.[109] Some otherwise palatable moths have evolved to mimic these calls.[110] More recently, the claim that some moths can jam bat sonar has been revisited. Ultrasonic recording and high-speed infrared videography of bat-moth interactions suggest the palatable tiger moth really does defend against attacking big brown bats using ultrasonic clicks that jam bat sonar.[111]
Very low sounds are also produced in various species of Coleoptera, Hymenoptera, Lepidoptera, Mantodea and Neuroptera. These low sounds are simply the sounds made by the insect's movement. Through microscopic stridulatory structures located on the insect's muscles and joints, the normal sounds of the insect moving are amplified and can be used to warn or communicate with other insects. Most sound-making insects also have tympanal organs that can perceive airborne sounds. Some species in Hemiptera, such as the corixids (water boatmen), are known to communicate via underwater sounds.[112] Most insects are also able to sense vibrations transmitted through surfaces.
Communication using surface-borne vibrational signals is more widespread among insects because of size constraints in producing air-borne sounds.[113] Insects cannot effectively produce low-frequency sounds, and high-frequency sounds tend to disperse more in a dense environment (such as foliage), so insects living in such environments communicate primarily using substrate-borne vibrations.[114] The mechanisms of production of vibrational signals are just as diverse as those for producing sound in insects.
Some species use vibrations for communicating within members of the same species, such as to attract mates as in the songs of the shield bug Nezara viridula.[115] Vibrations can also be used to communicate between entirely different species; lycaenid (gossamer-winged butterfly) caterpillars, which are myrmecophilous (living in a mutualistic association with ants) communicate with ants in this way.[116] The Madagascar hissing cockroach has the ability to press air through its spiracles to make a hissing noise as a sign of aggression;[117] the death's-head hawkmoth makes a squeaking noise by forcing air out of their pharynx when agitated, which may also reduce aggressive worker honey bee behavior when the two are close.[118]
Chemical communications in animals rely on a variety of aspects including taste and smell. Chemoreception is the physiological response of a sense organ (i.e. taste or smell) to a chemical stimulus where the chemicals act as signals to regulate the state or activity of a cell. A semiochemical is a message-carrying chemical that is meant to attract, repel, and convey information. Types of semiochemicals include pheromones and kairomones. One example is the butterfly Phengaris arion which uses chemical signals as a form of mimicry to aid in predation.[119]
In addition to the use of sound for communication, a wide range of insects have evolved chemical means for communication. These semiochemicals are often derived from plant metabolites including those meant to attract, repel and provide other kinds of information. Pheromones, a type of semiochemical, are used for attracting mates of the opposite sex, for aggregating conspecific individuals of both sexes, for deterring other individuals from approaching, to mark a trail, and to trigger aggression in nearby individuals. Allomones benefit their producer by the effect they have upon the receiver. Kairomones benefit their receiver instead of their producer. Synomones benefit the producer and the receiver. While some chemicals are targeted at individuals of the same species, others are used for communication across species. The use of scents is especially well-developed in social insects.[38]: 96–105 Cuticular hydrocarbons are nonstructural materials produced and secreted to the cuticle surface to fight desiccation and pathogens. They are important, too, as pheromones, especially in social insects.[120]
Social insects, such as termites, ants and many bees and wasps, are the most familiar species of eusocial animals.[121] They live together in large well-organized colonies that may be so tightly integrated and genetically similar that the colonies of some species are sometimes considered superorganisms. It is sometimes argued that the various species of honey bee are the only invertebrates (and indeed one of the few non-human groups) to have evolved a system of abstract symbolic communication where a behavior is used to represent and convey specific information about something in the environment. In this communication system, called dance language, the angle at which a bee dances represents a direction relative to the sun, and the length of the dance represents the distance to be flown.[38]: 309–311 Though perhaps not as advanced as honey bees, bumblebees also potentially have some social communication behaviors. Bombus terrestris, for example, exhibit a faster learning curve for visiting unfamiliar, yet rewarding flowers, when they can see a conspecific foraging on the same species.[122]
Only insects that live in nests or colonies demonstrate any true capacity for fine-scale spatial orientation or homing. This can allow an insect to return unerringly to a single hole a few millimeters in diameter among thousands of apparently identical holes clustered together, after a trip of up to several kilometers' distance. In a phenomenon known as philopatry, insects that hibernate have shown the ability to recall a specific location up to a year after last viewing the area of interest.[123] A few insects seasonally migrate large distances between different geographic regions (e.g., the overwintering areas of the monarch butterfly).[38]: 14
The eusocial insects build nests, guard eggs, and provide food for offspring full-time. Most insects, however, lead short lives as adults, and rarely interact with one another except to mate or compete for mates. A small number exhibit some form of parental care, where they will at least guard their eggs, and sometimes continue guarding their offspring until adulthood, and possibly even feeding them. Another simple form of parental care is to construct a nest (a burrow or an actual construction, either of which may be simple or complex), store provisions in it, and lay an egg upon those provisions. The adult does not contact the growing offspring, but it nonetheless does provide food. This sort of care is typical for most species of bees and various types of wasps.[124]
Insects are the only group of invertebrates to have developed flight. The evolution of insect wings has been a subject of debate. Some entomologists suggest that the wings are from paranotal lobes, or extensions from the insect's exoskeleton called the nota, called the paranotal theory. Other theories are based on a pleural origin. These theories include suggestions that wings originated from modified gills, spiracular flaps or as from an appendage of the epicoxa. The epicoxal theory suggests the insect wings are modified epicoxal exites, a modified appendage at the base of the legs or coxa.[125] In the Carboniferous age, some of the Meganeura dragonflies had as much as a 50 cm (20 in) wide wingspan. The appearance of gigantic insects has been found to be consistent with high atmospheric oxygen. The respiratory system of insects constrains their size, however the high oxygen in the atmosphere allowed larger sizes.[126] The largest flying insects today are much smaller, with the largest wingspan belonging to the white witch moth (Thysania agrippina), at approximately 28 cm (11 in).[127]
Insect flight has been a topic of great interest in aerodynamics due partly to the inability of steady-state theories to explain the lift generated by the tiny wings of insects. But insect wings are in motion, with flapping and vibrations, resulting in churning and eddies, and the misconception that physics says "bumblebees can't fly" persisted throughout most of the twentieth century.
Unlike birds, many small insects are swept along by the prevailing winds[128] although many of the larger insects are known to make migrations. Aphids are known to be transported long distances by low-level jet streams.[129] As such, fine line patterns associated with converging winds within weather radar imagery, like the WSR-88D radar network, often represent large groups of insects.[130] Radar can also be deliberately used to monitor insects.[131]
Many adult insects use six legs for walking, with an alternating tripod gait. This allows for rapid walking while always having a stable stance; it has been studied extensively in cockroaches and ants. For the first step, the middle right leg and the front and rear left legs are in contact with the ground and move the insect forward, while the front and rear right leg and the middle left leg are lifted and moved forward to a new position. When they touch the ground to form a new stable triangle the other legs can be lifted and brought forward in turn and so on.[132] The purest form of the tripedal gait is seen in insects moving at high speeds. However, this type of locomotion is not rigid and insects can adapt a variety of gaits. For example, when moving slowly, turning, avoiding obstacles, climbing or slippery surfaces, four (tetrapod) or more feet (wave-gait[133]) may be touching the ground. Insects can also adapt their gait to cope with the loss of one or more limbs.
Cockroaches are among the fastest insect runners and, at full speed, adopt a bipedal run to reach a high velocity in proportion to their body size. As cockroaches move very quickly, they need to be video recorded at several hundred frames per second to reveal their gait. More sedate locomotion is seen in the stick insects or walking sticks (Phasmatodea). A few insects have evolved to walk on the surface of the water, especially members of the Gerridae family, commonly known as water striders. A few species of ocean-skaters in the genus Halobates even live on the surface of open oceans, a habitat that has few insect species.[134]
Insect walking is of particular interest as practical form of robot locomotion. The study of insects and bipeds has a significant impact on possible robotic methods of transport. This may allow new hexapod robots to be designed that can traverse terrain that robots with wheels may be unable to handle.[132]
A large number of insects live either part or the whole of their lives underwater. In many of the more primitive orders of insect, the immature stages are spent in an aquatic environment. Some groups of insects, like certain water beetles, have aquatic adults as well.[81]
Many of these species have adaptations to help in under-water locomotion. Water beetles and water bugs have legs adapted into paddle-like structures. Dragonfly naiads use jet propulsion, forcibly expelling water out of their rectal chamber.[135] Some species like the water striders are capable of walking on the surface of water. They can do this because their claws are not at the tips of the legs as in most insects, but recessed in a special groove further up the leg; this prevents the claws from piercing the water's surface film.[81] Other insects such as the Rove beetle Stenus are known to emit pygidial gland secretions that reduce surface tension making it possible for them to move on the surface of water by Marangoni propulsion (also known by the German term Entspannungsschwimmen).[136][137]
Insect ecology is the scientific study of how insects, individually or as a community, interact with the surrounding environment or ecosystem.[138]: 3 Insects play one of the most important roles in their ecosystems, which includes many roles, such as soil turning and aeration, dung burial, pest control, pollination and wildlife nutrition. An example is the beetles, which are scavengers that feed on dead animals and fallen trees and thereby recycle biological materials into forms found useful by other organisms.[139] These insects, and others, are responsible for much of the process by which topsoil is created.[38]: 3, 218–228
Insects are mostly soft bodied, fragile and almost defenseless compared to other, larger lifeforms. The immature stages are small, move slowly or are immobile, and so all stages are exposed to predation and parasitism. Insects then have a variety of defense strategies to avoid being attacked by predators or parasitoids. These include camouflage, mimicry, toxicity and active defense.[141]
Camouflage is an important defense strategy, which involves the use of coloration or shape to blend into the surrounding environment.[142] This sort of protective coloration is common and widespread among beetle families, especially those that feed on wood or vegetation, such as many of the leaf beetles (family Chrysomelidae) or weevils. In some of these species, sculpturing or various colored scales or hairs cause the beetle to resemble bird dung or other inedible objects. Many of those that live in sandy environments blend in with the coloration of the substrate.[141] Most phasmids are known for effectively replicating the forms of sticks and leaves, and the bodies of some species (such as O. macklotti and Palophus centaurus) are covered in mossy or lichenous outgrowths that supplement their disguise. Very rarely, a species may have the ability to change color as their surroundings shift (Bostra scabrinota). In a further behavioral adaptation to supplement crypsis, a number of species have been noted to perform a rocking motion where the body is swayed from side to side that is thought to reflect the movement of leaves or twigs swaying in the breeze. Another method by which stick insects avoid predation and resemble twigs is by feigning death (catalepsy), where the insect enters a motionless state that can be maintained for a long period. The nocturnal feeding habits of adults also aids Phasmatodea in remaining concealed from predators.[143]
Another defense that often uses color or shape to deceive potential enemies is mimicry. A number of longhorn beetles (family Cerambycidae) bear a striking resemblance to wasps, which helps them avoid predation even though the beetles are in fact harmless.[141] Batesian and Müllerian mimicry complexes are commonly found in Lepidoptera. Genetic polymorphism and natural selection give rise to otherwise edible species (the mimic) gaining a survival advantage by resembling inedible species (the model). Such a mimicry complex is referred to as Batesian. One of the most famous examples, where the viceroy butterfly was long believed to be a Batesian mimic of the inedible monarch, was later disproven, as the viceroy is more toxic than the monarch, and this resemblance is now considered to be a case of Müllerian mimicry.[140] In Müllerian mimicry, inedible species, usually within a taxonomic order, find it advantageous to resemble each other so as to reduce the sampling rate by predators who need to learn about the insects' inedibility. Taxa from the toxic genus Heliconius form one of the most well known Müllerian complexes.[144]
Chemical defense is another important defense found among species of Coleoptera and Lepidoptera, usually being advertised by bright colors, such as the monarch butterfly. They obtain their toxicity by sequestering the chemicals from the plants they eat into their own tissues. Some Lepidoptera manufacture their own toxins. Predators that eat poisonous butterflies and moths may become sick and vomit violently, learning not to eat those types of species; this is actually the basis of Müllerian mimicry. A predator who has previously eaten a poisonous lepidopteran may avoid other species with similar markings in the future, thus saving many other species as well.[145] Some ground beetles of the family Carabidae can spray chemicals from their abdomen with great accuracy, to repel predators.[141]
Pollination is the process by which pollen is transferred in the reproduction of plants, thereby enabling fertilisation and sexual reproduction. Most flowering plants require an animal to do the transportation. While other animals are included as pollinators, the majority of pollination is done by insects.[146] Because insects usually receive benefit for the pollination in the form of energy rich nectar it is a grand example of mutualism. The various flower traits (and combinations thereof) that differentially attract one type of pollinator or another are known as pollination syndromes. These arose through complex plant-animal adaptations. Pollinators find flowers through bright colorations, including ultraviolet, and attractant pheromones. The study of pollination by insects is known as anthecology.
Many insects are parasites of other insects such as the parasitoid wasps. These insects are known as entomophagous parasites. They can be beneficial due to their devastation of pests that can destroy crops and other resources. Many insects have a parasitic relationship with humans such as the mosquito. These insects are known to spread diseases such as malaria and yellow fever and because of such, mosquitoes indirectly cause more deaths of humans than any other animal.
Many insects are considered pests by humans. Insects commonly regarded as pests include those that are parasitic (e.g. lice, bed bugs), transmit diseases (mosquitoes, flies), damage structures (termites), or destroy agricultural goods (locusts, weevils). Many entomologists are involved in various forms of pest control, as in research for companies to produce insecticides, but increasingly rely on methods of biological pest control, or biocontrol. Biocontrol uses one organism to reduce the population density of another organism—the pest—and is considered a key element of integrated pest management.[147][148]
Despite the large amount of effort focused at controlling insects, human attempts to kill pests with insecticides can backfire. If used carelessly, the poison can kill all kinds of organisms in the area, including insects' natural predators, such as birds, mice and other insectivores. The effects of DDT's use exemplifies how some insecticides can threaten wildlife beyond intended populations of pest insects.[149][150]
Although pest insects attract the most attention, many insects are beneficial to the environment and to humans. Some insects, like wasps, bees, butterflies and ants, pollinate flowering plants. Pollination is a mutualistic relationship between plants and insects. As insects gather nectar from different plants of the same species, they also spread pollen from plants on which they have previously fed. This greatly increases plants' ability to cross-pollinate, which maintains and possibly even improves their evolutionary fitness. This ultimately affects humans since ensuring healthy crops is critical to agriculture. As well as pollination ants help with seed distribution of plants. This helps to spread the plants, which increases plant diversity. This leads to an overall better environment.[151] A serious environmental problem is the decline of populations of pollinator insects, and a number of species of insects are now cultured primarily for pollination management in order to have sufficient pollinators in the field, orchard or greenhouse at bloom time.[152]: 240–243 Another solution, as shown in Delaware, has been to raise native plants to help support native pollinators like L. vierecki.[153]
The economic value of pollination by insects has been estimated to be about $34 billion in the US alone.[154]
Products made by insects. Insects also produce useful substances such as honey, wax, lacquer and silk. Honey bees have been cultured by humans for thousands of years for honey, although contracting for crop pollination is becoming more significant for beekeepers. The silkworm has greatly affected human history, as silk-driven trade established relationships between China and the rest of the world.
Pest control. Insectivorous insects, or insects that feed on other insects, are beneficial to humans if they eat insects that could cause damage to agriculture and human structures. For example, aphids feed on crops and cause problems for farmers, but ladybugs feed on aphids, and can be used as a means to significantly reduce pest aphid populations. While birds are perhaps more visible predators of insects, insects themselves account for the vast majority of insect consumption. Ants also help control animal populations by consuming small vertebrates.[155] Without predators to keep them in check, insects can undergo almost unstoppable population explosions.[38]: 328–348 [38]: 400 [156][157]
Medical uses. Insects are also used in medicine, for example fly larvae (maggots) were formerly used to treat wounds to prevent or stop gangrene, as they would only consume dead flesh. This treatment is finding modern usage in some hospitals. Recently insects have also gained attention as potential sources of drugs and other medicinal substances.[158] Adult insects, such as crickets and insect larvae of various kinds, are also commonly used as fishing bait.[159]
.jpg)
Insects play important roles in biological research. For example, because of its small size, short generation time and high fecundity, the common fruit fly Drosophila melanogaster is a model organism for studies in the genetics of eukaryotes. D. melanogaster has been an essential part of studies into principles like genetic linkage, interactions between genes, chromosomal genetics, development, behavior and evolution. Because genetic systems are well conserved among eukaryotes, understanding basic cellular processes like DNA replication or transcription in fruit flies can help to understand those processes in other eukaryotes, including humans.[160] The genome of D. melanogaster was sequenced in 2000, reflecting the organism's important role in biological research. It was found that 70% of the fly genome is similar to the human genome, supporting the evolution theory.[161]
In some cultures, insects form part of the normal diet. In Africa, for instance, locally abundant species of both locusts and termites are a common traditional human food source.[162] Some, especially deep-fried cicadas, are considered to be delicacies. Insects have a high protein content for their mass, and some authors suggest their potential as a major source of protein in human nutrition.[38]: 10–13 In most first-world countries, however, entomophagy (the eating of insects), is taboo.[163] They are also recommended by militaries as a survival food for troops in adversity.[162] Since it is impossible to eliminate pest insects from the human food chain, insects are inadvertently present in many foods, especially grains. Food safety laws in many countries do not prohibit insect parts in food, but rather limit their quantity. According to cultural materialist anthropologist Marvin Harris, the eating of insects is taboo in cultures that have other protein sources such as fish or livestock.
Because of the abundance of insects and a worldwide concern of food shortages, the Food and Agriculture Organization of the United Nations considers that the world may have to, in the future, regard the prospects of eating insects as a food staple. Insects are noted for their nutrients, having a high content of protein, minerals and fats and are eaten by one-third of the global population.[164]
Several insect species such as the black soldier fly or the housefly in their maggot forms, as well as beetle larvae such as mealworms can be processed and used as feed for farmed animals such as chicken, fish and pigs.[165]
Black soldier fly larvae can provide protein, fats for use in cosmetics,[166] and chitin.
Also, insect cooking oil, insect butter and fatty alcohols can be made from such insects as the superworm (Zophobas morio).[167][168]
Many species of insects are sold and kept as pets. There are special hobbyist magazines such as "Bugs" (now discontinued).[169]
Scarab beetles held religious and cultural symbolism in Old Egypt, Greece and some shamanistic Old World cultures. The ancient Chinese regarded cicadas as symbols of rebirth or immortality. In Mesopotamian literature, the epic poem of Gilgamesh has allusions to Odonata that signify the impossibility of immortality. Among the Aborigines of Australia of the Arrernte language groups, honey ants and witchetty grubs served as personal clan totems. In the case of the 'San' bush-men of the Kalahari, it is the praying mantis that holds much cultural significance including creation and zen-like patience in waiting.[38]: 9
Insects (from Latin insectum) are pancrustacean hexapod invertebrates of the class Insecta. They are the largest group within the arthropod phylum. Insects have a chitinous exoskeleton, a three-part body (head, thorax and abdomen), three pairs of jointed legs, compound eyes and one pair of antennae. Their blood is not totally contained in vessels; some circulates in an open cavity known as the haemocoel. Insects are the most diverse group of animals; they include more than a million described species and represent more than half of all known living organisms. The total number of extant species is estimated at between six and ten million; potentially over 90% of the animal life forms on Earth are insects. Insects may be found in nearly all environments, although only a small number of species reside in the oceans, which are dominated by another arthropod group, crustaceans, which recent research has indicated insects are nested within.
Nearly all insects hatch from eggs. Insect growth is constrained by the inelastic exoskeleton and development involves a series of molts. The immature stages often differ from the adults in structure, habit and habitat, and can include a usually immobile pupal stage in those groups that undergo four-stage metamorphosis. Insects that undergo three-stage metamorphosis lack a pupal stage and adults develop through a series of nymphal stages. The higher level relationship of the insects is unclear. Fossilized insects of enormous size have been found from the Paleozoic Era, including giant dragonflies with wingspans of 55 to 70 cm (22 to 28 in). The most diverse insect groups appear to have coevolved with flowering plants.
Adult insects typically move about by walking, flying, or sometimes swimming. As it allows for rapid yet stable movement, many insects adopt a tripedal gait in which they walk with their legs touching the ground in alternating triangles, composed of the front and rear on one side with the middle on the other side. Insects are the only invertebrate group with members able to achieve sustained powered flight, and all flying insects derive from one common ancestor. Many insects spend at least part of their lives under water, with larval adaptations that include gills, and some adult insects are aquatic and have adaptations for swimming. Some species, such as water striders, are capable of walking on the surface of water. Insects are mostly solitary, but some, such as certain bees, ants and termites, are social and live in large, well-organized colonies. Some insects, such as earwigs, show maternal care, guarding their eggs and young. Insects can communicate with each other in a variety of ways. Male moths can sense the pheromones of female moths over great distances. Other species communicate with sounds: crickets stridulate, or rub their wings together, to attract a mate and repel other males. Lampyrid beetles communicate with light.
Humans regard certain insects as pests, and attempt to control them using insecticides, and a host of other techniques. Some insects damage crops by feeding on sap, leaves, fruits, or wood. Some species are parasitic, and may vector diseases. Some insects perform complex ecological roles; blow-flies, for example, help consume carrion but also spread diseases. Insect pollinators are essential to the life cycle of many flowering plant species on which most organisms, including humans, are at least partly dependent; without them, the terrestrial portion of the biosphere would be devastated. Many insects are considered ecologically beneficial as predators and a few provide direct economic benefit. Silkworms produce silk and honey bees produce honey, and both have been domesticated by humans. Insects are consumed as food in 80% of the world's nations, by people in roughly 3000 ethnic groups. Human activities also have effects on insect biodiversity.
Insektoj (science: Insecta[1]) estas la precipa klaso da artropodoj kaj de animaloj ĝenerale. Ili vivas en preskaŭ ĉiuj medioj, escepte de la oceanoj.
Insektoj ĝenerale estas tre malgrandaj kaj havas segmentitajn korpojn, dividitajn al kapo, torako, kaj abdomeno. La kapo subtenas paron da sensaj antenoj, paron da komponitaj okuloj kaj buŝon, la torako havas ses krurojn, kaj la abdomeno havas ekskreciajn kaj reproduktajn organojn.
La tuta korpo insekta estas fermita en ektoskeleto el organikaj substancoj; por subteni internajn organojn ĝin komplementas endoskeleto ligita al ĝi. Kelkloke la rigida tegumento estas malpli dika, membraneca. La formo kaj la grandeco de insektaj korpoj ekstreme varias: Ekzistas insektoj longaj nur kvinonon de milimetro, sed herkulskarabo (dynastes hercules) povas atingi longon de 180 mm kaj kobropapilio (Attacus atlas) atingas enverguron de 25 cm[2].
La vorto "insekto" devenas de la latina vorto insectum, kiu signifas "entranĉita"; ĝi rilatas al la profunde malvastaj "talioj" de la insektoj. Insectum siavice estas paŭso de la greka vorto éntomon (ἔντομον), derivita de entémnein (ἐντέμνειν) = entranĉi.
La scienca studado pri insektoj estas entomologio. Pli ol 800.000 specioj de insektoj estas priskribitaj[3]. Estas 5.000 libelaj (odonataj), 20.000 ortopteraj, 170.000 papiliaj (lepidopteraj), 82.000 hemipteraj, 350.000 skarabaj (koleopteraj), 110.000 himenopteraj kaj 200.000 dipteraj specioj. Insektoj estas la plej multspecia bestoklaso surtera; pli ol 60 % el ĉiuj bestospecioj estas insektaj.
La himenopteroj inkludas abelojn, formikojn kaj vespojn.
La dipteroj inkludas muŝojn, moskitojn kaj kulojn.
Al la ordo blatoformaj apartenas la blatoj.
La longa evolucia, la granda nombro de specioj, la kapablo adaptiĝi al ekstremaj vivkondiĉoj igas la insektaron tre heterogena biologia sistemgrupo. Unueca traktado de la diversaj aspektoj, de fiziologio al la biologia ciklo, de sinnutrado al reproduktado, de rilato al etologio ĝenerale ne povas esti resuma kaj ĝenerala. Por profundiĝi en la temon necesas okupiĝi pri la sistemaj subgrupoj.
La vivciklo de insekto povas daŭri, depende de la specio, inter kelkajn tagojn kaj plurajn jarojn, kaj ofte ĝia evoluo estas strike rilata al mediaj faktoroj klimataj (precipe la temperaturo) kaj nutradaj. Tiel insektoj povas adaptiĝi al variaj vivmedioj, inter ili la plej malvarmaj regionoj de la Tero, aplikante biologiajn rimedojn kiaj la vintrodormo kaj sezona migrado.
La biologia ciklo nomiĝas unugeneracia, se naskiĝas unu generacio en ĉiu jaro, kaj plurgeneracia, se estas pluraj. La nombro de generacioj ne korelacias al la longo de la vivociklo; en unu populacio povas kunekzisti diversaj evolu-stadioj. tre specifaj kondiĉoj povas sinkronigi la ciklon kun tiu de alia, planta aŭ besta, specio, de kiuj la insekto dependas por nutraĵo. En tiaj okazoj povas esti koncentrado kaj sinkroneco de la reproduktaj eventoj kaj la evoluo de la individioj, kun bone apartigitaj generacioj (ekz. ĉe prays oleae, kiu dependas de olivarbo).
La reproduktado ĝenerala estas seksa, kun kopulado inter du malsamaj seksoj kaj fekundigo de la ovoj per spermatozooj. La meĥanismoj, kiuj regulas la reproduktadon, varias inter la specioj kaj foje estas tiom kompleksaj, ke ili kondiĉas la dinamikon de tuta insekta komunumo (bonsociemaj insektoj). Al la seksa reproduktado aldoniĝas aliaj, neseksaj formoj, kiuj ofte influas la populacian dinamikon kaj en kelkaj specioj superas la seksan reproduktadon. En tiaj okazoj ofte estas partenogenezo, trovebla en diversaj formoj en preskaŭ ĉiuj ordoj. Speciala okazo de partenogenezo estas la pedogenezo (reproduktado de nematuruloj), konfirmita en iuj cecidomyiidae kaj en la skarabo micromalthus debilis: La larvo maturigas siajn ovariojn kaj generas novajn individuojn, kiuj evoluas je ĝiaj kostoj kaj mortigas ĝin[4]. Alia tipo de neseksa reproduktado estas la multĝemeleco, kiu konsistas en la evoluado de nedifinita nombro da larvoj el segmentiĝo de unu sola ovo; ĝi estas trovebla en iuj terebrantia[5].
La determinado de la sekso ne sekvas unuecan skemon. En la plimulto de la specioj la sekson difinas la ĉeesto de seksa X-kromosomo duopa en unu sekso kaj unuopa en la alia, tie eble kunigita kun Y-kromosomo. La du-X-a sekso estas la femala, escepte de la papilioj (lepidoptera) kaj la triĥopteroj. En iuj ordoj la sekson tamen determinas la rilato inter seksa reproduktado kaj (haploida) partenogenezo: El fekundigitaj ovoj ekestas femaloj, el partenogenezo maskloj[6].
Lamarko konsideris la insektojn kiel kvinan klason de organiziteco de animaloj el la plej simplaj (infuzorioj, polipoj, radiuloj kaj vermoj) al la plej perfekta (la homo). Li difinis la insektojn kiel jam ovonaskajn kaj metamorfozajn, kun diferencaj seksoj, trakeo kaj kompleta nerva sistemo, sed ankoraŭ sen cerbo nek sangocirkulado[7].
N.B.: "†" signas mortintan grupon
Insektoj (science: Insecta) estas la precipa klaso da artropodoj kaj de animaloj ĝenerale. Ili vivas en preskaŭ ĉiuj medioj, escepte de la oceanoj.
Los insectos (Insecta) son una clase de animales invertebrados del filo de los artrópodos, caracterizados por presentar un par de antenas, tres pares de patas y dos pares de alas (que, no obstante, pueden reducirse o faltar). La ciencia que estudia los insectos se denomina entomología. Su nombre proviene del latín insectum, calco del griego ἔντομα, 'cortado en medio'.[1]
Los insectos comprenden el grupo de animales más diversos de la Tierra con aproximadamente un millón de especies descritas,[2][3] más que todos los demás grupos de animales juntos, y con estimaciones de hasta treinta millones de especies no descritas, con lo que, potencialmente, representarían más del 90 % de las formas de vida del planeta.[4] Otros estudios más recientes rebajan la cifra de insectos por descubrir a entre seis y diez millones de especies.[5][6]
Los insectos pueden encontrarse en casi todos los ambientes del planeta, aunque solo un pequeño número de especies se ha adaptado a la vida en los océanos. Hay aproximadamente seis mil especies de odonatos[7] (libélulas, caballitos del diablo), 20 000 de ortópteros (saltamontes, grillos), 120 000 de lepidópteros (mariposas y polillas), 160 000 de dípteros[8] (moscas, mosquitos), 9800 de dictiópteros (cucarachas, termitas, mantis), 5200 ptirápteros (piojos), 1900 sifonápteros (pulgas), 82 000 de hemípteros (chinches, pulgones, cigarras), 375 000 de coleópteros (escarabajos, mariquitas), y 153 000 especies de himenópteros (abejas, avispas, hormigas). La biodiversidad de los insectos está disminuyendo.[9][10]
Los insectos no solo presentan una gran diversidad, sino que también son increíblemente abundantes. Algunos hormigueros contienen más de veinte millones de individuos y se calcula que hay 1015 hormigas viviendo sobre la Tierra. En la selva amazónica se estima que hay unas 60 000 especies y 3,2 × 108 individuos por hectárea. Se estima que hay 200 millones de insectos por cada ser humano.
Artrópodos terrestres tales como los ciempiés, milpiés (Myriapoda), arañas, escorpiones (Chelicerata) y las cochinillas de humedad (Crustacea) se confunden a menudo con los insectos debido a que tienen estructuras corporales similares, pero son fácilmente distinguibles, ya que los insectos presentan tres pares de patas, mientras que los escorpiones y las arañas tienen cuatro pares y no poseen antenas, las cochinillas de humedad poseen diez pares de patas y pueden enrollarse, los ciempiés y milpiés tienen muchos pares de patas.
El cuerpo de los insectos está formado por tres regiones principales (denominadas tagmas): cabeza, tórax y abdomen, uniformemente recubiertas por un exoesqueleto.
El exoesqueleto o ectoesqueleto es el esqueleto externo que recubre todo el cuerpo de los insectos y demás artrópodos, también es conocido como integumento. En insectos está formado por una sucesión de capas; de adentro hacia afuera estas son: la membrana basal, la epidermis o hipodermis y la cutícula; la única capa celular es la epidermis; el resto no posee células y está compuesto por algunas de las siguientes sustancias: quitina, artropodina, esclerotina, cera y melanina. El componente rígido, la esclerotina, cumple varios papeles funcionales que incluyen la protección mecánica del insecto y el apoyo de los músculos esqueléticos, a través del llamado endoesqueleto; en los insectos terrestres, el exoesqueleto también actúa como una barrera para evitar la desecación o pérdida del agua interna. El exoesqueleto apareció por primera vez en el registro fósil hace unos 550 millones de años y su evolución ha sido crítica para la radiación adaptativa y la conquista de casi todos los nichos ecológicos del planeta que los artrópodos han venido realizando desde el Cámbrico.
La cabeza es la región anterior del cuerpo, en forma de cápsula, que porta los ojos, antenas y piezas bucales. La forma de la cabeza varía considerablemente entre los insectos para dar espacio a los órganos sensoriales y a las piezas bucales.
La cabeza de los insectos está subdividida por suturas en un número de escleritos más o menos diferenciados que varían entre los diferentes grupos. Típicamente hay una sutura en forma de "Y" invertida, extendiéndose a lo largo de la parte dorsal y anterior de la cabeza, bifurcándose por encima del ocelo para formar dos suturas divergentes, las cuales se extienden hacia abajo en los lados anteriores de la cabeza. La parte dorsal de esta sutura (la base de la Y) es llamada sutura coronal y las dos ramas anteriores suturas frontales. Por otra parte, la cabeza de los insectos está constituida por una región preoral y una región postoral. La región preoral contiene los ojos compuestos, ocelos, antenas y áreas faciales, incluido el labio superior, y la parte postoral contiene las mandíbulas, las maxilas y el labio.
Internamente, el exoesqueleto de la cápsula cefálica de los insectos se invagina para formar las ramas del tentorio que sirve como sitio de inserción muscular y soprte del cerebro.
La mayoría de los insectos tienen un par de ojos compuestos relativamente grandes, localizados dorso-lateralmente en la cabeza. La superficie de cada ojo compuesto está dividida en un cierto número de áreas circulares o hexagonales llamadas facetas u omatidios; cada faceta es una lente de una única unidad visual. En adición a los ojos compuestos, la mayoría de los insectos posee tres ojos simples u ocelos localizados en la parte superior de la cabeza, entre los ojos compuestos.
Son apéndices modificados móviles multiarticulados. Se presentan en número par en los insectos adultos y la mayoría de las larvas. Están formadas por un número variable de artejos denominados antenómeros o antenitas. El cometido de las antenas es eminentemente sensorial, desempeñando varias funciones. La función táctil es la principal, gracias a los pelos táctiles que recubren casi todos los antenómeros; también desempeñan una función olfativa, proporcionada por áreas olfativas en forma de placas cribadas de poros microscópicos distribuidas sobre la superficie de algunos antenómeros terminales. También poseen una función auditiva y a veces una función prensora durante la cópula o apareamiento, al sujetar a la hembra. Están formadas por tres partes, siendo las dos primeras únicas y uniarticuladas y la tercera comprende un número variable de antenómeros y se denominan respectivamente: escapo, pedicelo y flagelo o funículo.
Son piezas móviles que se articulan en la parte inferior de la cabeza, destinadas a la alimentación; trituran, roen o mastican los alimentos sólidos o duros y absorben líquidos o semilíquidos. Las piezas bucales son las siguientes:
El aparato bucal de los insectos se ha ido modificando en varios grupos para adaptarse a la ingestión de diferentes tipos de alimentos y por diferentes métodos. Aquí se citan los tipos más diferenciados e interesantes, escogidos para ilustrar las diversas formas adoptadas por partes homólogas, y los diferentes usos a que pueden ser aplicadas. Existen muchos otros tipos, gran cantidad de los cuales representan estados intermedios entre algunos de los aquí citados.
El tórax es la región media del cuerpo y contiene las patas y las alas (en algunos insectos adultos no hay alas y en muchos insectos inmaduros y en algunos adultos no hay patas). El tórax está compuesto de tres segmentos, protórax, mesotórax, y metatórax, cada segmento torácico tiene típicamente un par de patas y meso y metatórax un par de las alas cada uno (cuando están presentes); cuando hay un solo par de alas, están situadas en el mesotórax, excepto en los estrepsípteros que solo conservan las alas metatorácicas; el protórax nunca tiene alas.
El tórax está unido a la cabeza por una región del cuello, membranosa, el cerviz. Hay generalmente uno o dos escleritos pequeños en cada lado del cuello, los cuales ligan la cabeza con el protórax.
Cada segmento torácico está compuesto de cuatro grupos de escleritos. El noto dorsalmente, las pleuras lateralmente y el esterno ventralmente. Cualquier esclerito torácico puede ser localizado en un segmento particular por el uso de prefijos apropiados: pro-, meso- y meta-. Por ejemplo, el noto del protórax es llamado pronoto.
Los notos del mesotórax y metatórax están frecuentemente subdivididos por suturas en dos o más escleritos cada uno. La pleura es un segmento portador de alas, forma un proceso alar-pleural que sirve como sostén para el movimiento del ala.
En cada lado del tórax hay dos aberturas en forma de hendiduras, una entre el protórax y el mesotórax y la otra entre el meso y el metatórax. Estas son los estigmas, o sea las aberturas externas del sistema traqueal.
Consisten típicamente en los segmentos siguientes:
Las alas de los insectos son evaginaciones de la pared del cuerpo localizadas dorso-lateralmente entre los notos y las pleuras. La base del ala es membranosa, esto hace posible el movimiento del ala.
Las alas de los insectos varían en número, tamaño, forma, textura, nerviación, y en la posición en que son mantenidas en reposo. La mayoría de los insectos adultos tienen dos pares de alas, situadas en el meso y metatórax; algunos, como los dípteros, tienen un solo par (siempre situado en el mesotórax salvo en estrepsípteros que las poseen en el metatórax) y algunos no poseen alas (por ejemplo, formas ápteras de los pulgones, hormigas obreras, pulgas, etc.).
En la mayoría de los insectos las alas son membranosas y pueden contener pequeños pelos o escamas; en algunos insectos las alas anteriores son engrosadas, coriáceas o duras y en forma de vaina, esa estructura es conocida como élitro (en los coleópteros). Las chinches tienen el primer par de alas engrosado en su base; a este tipo de alas se les llama hemiélitros. Las langostas, grillos, cucarachas, entre otros insectos primitivos tienen el primer par de alas angosto y con la consistencia apergaminada; estas reciben el nombre de tegminas. Las alas membranosas de los insectos son usadas para volar, aquellas endurecidas como es el caso de los élitros, hemiélitros, tegminas, cuando plegadas sirven de protección al segundo par de alas que es delicado por ser membranoso y también al abdomen. Las alas son también importantes para producir ciertos sonidos, para dispersar olores y, por su diseño, tienen importancia en el camuflaje y el mimetismo.
La mayoría de los insectos son capaces de plegar las alas sobre el abdomen cuando están en reposo, pero los grupos más primitivos, como libélulas y efímeras, no pueden hacerlo y mantienen las alas extendidas a los ladospara o arriba del cuerpo.
Algunos insectos como los grillos y langostas machos, son capaces de producir un sonido característico con las alas friccionando las dos alas anteriores entre sí, o las alas anteriores con las patas posteriores.
Muchos insectos como las moscas y abejas, mueven las alas tan rápidamente que se produce un zumbido. El zumbido, por su frecuencia sonora, es un carácter específico y en insectos como los mosquitos o zancudos hembras, es un elemento usado por las hembras para atraer a los machos que vuelan en un enjambre.
Los insectos son los únicos invertebrados capaces de volar. En el Carbonífero, algunas Meganeura (un grupo relacionado con las libélulas actuales) tenían una envergadura de 75 cm.; la aparición de insectos gigantes parece tener una relación directa con el contenido de oxígeno de la atmósfera, que en aquella época era del 35 %, comparado con el 21 % actual; el sistema traqueal de los insectos limita su tamaño, de modo que elevadas concentraciones de oxígeno permitieron tamaños mayores.[11] Los mayores insectos voladores actuales, como algunas mariposas nocturnas (Attacus atlas, Thysania agrippina) son mucho menores.
Además del vuelo activo, muchos pequeños insectos son también dispersados por el viento. Este es el caso de los pulgones que a menudo son transportados largas distancias por las corrientes de aire.[12]
El abdomen de los insectos posee típicamente 11 segmentos, pero el último está muy reducido, de modo que el número de segmentos raramente parece ser más de 10. Los segmentos genitales pueden contener estructuras asociadas con las aberturas externas de los conductos genitales; en el macho estas estructuras se relacionan con la cópula y la transferencia de esperma a la hembra; y en las hembras están relacionados con la oviposición.
En el extremo del abdomen puede haber apéndices, los cuales surgen del segmento 11 y son los cercos, con función sensorial, defensiva o reprodcutiva.
El aparato digestivo de los insectos es un tubo, generalmente algo enrollado que se extiende desde la boca al ano. Se divide en tres regiones: el estomodeo, el mesenterón y el proctodeo. Algunas porciones están ensanchadas, sirviendo de almacenaje, por ejemplo el Buche. Separando estas regiones hay válvulas y esfínteres que regulan el paso del alimento de una a otra. Hay también una serie de glándulas que desembocan en el tubo digestivo y que ayudan a la digestión.
El aparato respiratorio de los insectos está compuesto por tráqueas, una serie de tubos vacíos que en su conjunto forman el sistema traqueal; los gases respiratorios circulan a través de él. Las tráqueas se abren al exterior a través de los estigmas o espiráculos, en principio un par en cada segmento corporal; luego van reduciendo progresivamente su diámetro hasta convertirse en traqueolas que penetran en los tejidos y aportan oxígeno a las células. En la respiración traqueal el transporte de gases respiratorios es totalmente independiente del aparato circulatorio por lo que, a diferencia de los vertebrados, el fluido circulatorio (hemolinfa) no almacena oxígeno.
Como en los demás artrópodos, la circulación es abierta y lagunar, y en los insectos está simplificada. El líquido circulatorio es la hemolinfa que llena la cavidad general del cuerpo que por esta razón se denomina hemocele que está subdividida en tres senos (pericárdico, perivisceral y perineural). El corazón se sitúa en posición dorsal en el abdomen dentro del seno pericárdico; tiene una válvula en cada metámero que delimita varios compartimentos o ventrículos, cada uno de ellos con un par de orificios u ostiolos por los que penetra la hemolinfa cuando el corazón se dilata (diástole). El corazón se prolonga hacia adelante en la arteria aorta por la que sale la hemolinfa cuando el corazón se contrae (sístole); suele ramificarse para distribuir la hemolinfa a la región cefálica. Pueden existir órganos pulsátiles accesorios en diferentes partes del cuerpo, que actúan como corazones accesorios que aseguran la llegada de la hemolinfa a los puntos más distales (antenas, patas).
El aparato excretor de los insectos está constituido por los tubos de Malpighi. Son tubos ciegos que flotan en el hemocele, de donde captan los productos residuales y desembocan en la parte final del tubo digestivo donde son evacuados y eliminados con las heces. Son capaces de reabsorber agua y electrolitos, con lo que juegan un importante papel en el equilibrio hídrico y osmótico. Su número oscila entre cuatro a más de cien. Los insectos son uricotélicos, es decir, excretan principalmente ácido úrico. Excepcionalmente, los tubos de Malpighi se modifican en glándulas productoras de seda u órganos productores de luz.
Algunos insectos poseen órganos excretores adicionales e independientes del tubo digestivo, como las glándulas labiales o maxilares, y los riñones de acumulación (cuerpos pericárdicos, nefrocitos dispersos por el hemocele, oenocitos epidérmicos y células del urato).
El sistema nervioso consta del cerebro y de una cadena ventral de nervios. El cerebro está en la cabeza, se subdivide en protocerebro, deutocerebro y tritocerebro y en el ganglio subesofágico. Todos están conectados por comisuras nerviosas. La cadena nerviosa es como una escalera de cuerdas con pares de ganglios que corresponden a cada segmento del cuerpo del insecto. Además hay órganos sensoriales: antenas para la olfacción, ojos compuestos y simples, órganos auditivos, mecanorreceptores, quimiorreceptores, etc.
Muchos insectos poseen órganos muy refinados de percepción; en algunos casos sus sentidos pueden percibir cosas fuera del rango de percepción de los sentidos de los humanos. Por ejemplo, las abejas pueden ver en el espectro ultravioleta y captar los patrones de polarización de la luz, y ciertas polillas macho tienen un sentido especializado del olfato que les ayuda a detectar las feromonas de las hembras a muchos kilómetros de distancia; las hormigas pueden seguir en la oscuridad los rastros olorosos dejadas por sus compañeras.
Debido al pequeño tamaño y la simplicidad de su sistema nervioso, el procesamiento que puedan hacer de las percepciones es muy limitado. Por ejemplo, en general se acepta que la visión de los insectos ofrece muy baja resolución de los detalles, especialmente a grandes distancias.
Por otra parte son capaces de dar respuestas sorprendentemente rápidas ante estímulos específicos. Por ejemplo, el reflejo de correr de las cucarachas al percibir en sus cercos posteriores cualquier movimiento de aire que delata la presencia de un peligro a su alrededor, o el reflejo de las moscas y libélulas durante el vuelo de esquivar obstáculos a alta velocidad.
Los insectos sociales, como las termitas, hormigas y muchas abejas y avispas son las familias más conocidas de animales sociales.[13] Viven juntos en grandes colonias altamente organizadas y genéticamente similares a tal punto que en algunos casos son consideradas superorganismos. Se dice que la abeja doméstica es el único invertebrado que ha desarrollado un sistema de símbolos abstractos de comunicación en que un comportamiento se usa para representar y transmitir una información específica acerca del ambiente. En este sistema de comunicación, llamado danza de la abeja, el ángulo de la posición de la abeja danzante representa la dirección en relación al sol y la duración de la danza representa la distancia a la fuente de alimento de flores.[14]:309-311
El sistema de comunicación de los abejorros no es tan avanzado como el de la abeja doméstica pero ellos también tienen medios de comunicación. Por ejemplo, Bombus terrestris aprende más rápido como manipular flores cuando visita un grupo de flores desconocidas si ve a un coespecífico forrajeando en tales flores.[15]
Solamente los insectos que viven en nidos o colonias demuestran una verdadera capacidad de orientación espacial o de navegación fina. Esto les permite retornar a su nido que puede estar a unos pocos milímetros de muchos otros similares de los demás miembros de la agregación de nidos después de un viaje de varios kilómetros. En el fenómeno conocido como filopatría los insectos que hibernan o pasan un período de dormancia demuestran una habilidad de recordar una localidad determinada hasta un año más tarde de la última vez que la vieron.[16] Algunos insectos emigran largas distancias a otras regiones geográficas cuando el cambio de estación (por ejemplo la mariposa monarca[14]:14 y la esfinge colibrí).
Los insectos eusociales (abejas, avispas, hormigas, termitas) construyen nidos, protegen los huevos y proveen alimento a la cría. En cambio, la mayoría de los insectos llevan vidas muy cortas como adultos y raramente interactúan con su cría después de la puesta de huevos. Además de los insectos eusociales un pequeño número de insectos presentan comportamiento parental, al menos vigilan los huevos y en algunos casos continúan cuidando a los inmaduros y aún alimentándolos hasta su madurez. Otra forma simple de cuidado parental es la construcción de nidos o refugios y almacenamiento de provisiones antes de depositar los huevos. El adulto no entra en contacto con su cría pero le ha proporcionado todo el alimento necesario. Este comportamiento es característico de las especies solitarias que constituyen la mayoría de las abejas y de las avispas de la superfamilia Vespoidea.[17]
Varias familias de Hemiptera tienen representantes que practican cuidado parental. Esto se ve en algunas chinches de la superfamilia Pentatomoidea en que la madre permanece con los huevos y después las ninfas. En la familia Belostomatidae es el macho que lleva los huevos en el dorso hasta que emergen las ninfas, o sea que se trata de cuidado paternal.[18]
Tres grupos de insectos tienen especies que practican cuidado biparental, es decir que ambos padres cuidan a la cría: Blattodea, Coleoptera e Hymenoptera. En la familia Blaberidae de Blattodea, ambos padres alimentan a las ninfas por trofalaxis, transmitiendo secreciones y alimento de boca a boca. En Coleoptera, los escarabajos peloteros de la familia Scarabaeidae preparan una pelota de heces para la cría y permanecen con ella. El escarabajo enterrador (Nicrophorus y otros de la familia Silphidae) proveen carroña a la cría. Entre algunos miembros de la familia Sphecidae de Hymenoptera, como Polistes, los machos vigilan y protegen el nido.[19]
La mayoría de las especies de insectos tienen sexos separados, morfológicamente diferenciados entre sí, y deben aparearse para reproducirse. No obstante, además de este tipo de reproducción sexual, existen especies que pueden reproducirse sin aparearse e, incluso, este puede ser el proceso típico de reproducción en varias de ellas. Estas especies se denominan partenogenéticas y su tipo de reproducción es eminentemente asexual. Este mecanismo de reproducción está bastante distribuido en la mayoría de los órdenes de apterigotos. Aunque todavía mucho menos frecuente, existen especies de insectos que son hermafroditas, es decir, llevan los dos sexos funcionales en el mismo individuo (como por ejemplo Icerya purchasi y Perla marginata).
Un buen ejemplo de especie partenogenética es el insecto palo (Dixppus morosus). Los machos en esta especie son sumamente escasos y las hembras comienzan a poner huevos no fertilizados en cuanto maduran. Estos huevos se desarrollan y abren con normalidad, dando origen a nuevas hembras. De este modo una generación de hembras, genéticamente idéntica a la anterior, sucede a otra ininterrumpidamente. Este tipo de partenogénesis, en la cual los óvulos se producen sin reducción del número cromosómico (sin meiosis) y las hembras dan origen a más hembras, se denomina partenogénesis telitóquica y es el mecanismo usual de reproducción entre los áfidos.
De un modo algo diferente, una abeja reina (Apis mellifera) puede poner huevos fertilizados (diploides) de los que surgen hembras, y huevos sin fecundar (haploides) de los que surgirán machos (los zánganos). En este caso, en el que la partenogénesis se produce a partir de óvulos que han surgido por meiosis por lo que hay reducción del número cromosómico, la partenogénesis se denomina arrenotóquica. Este sistema de determinación de sexo en el que las hembras son diploides y los machos son haploides se denomina haplodiploidía. El mismo combina la reproducción sexual y asexual de un modo adaptativo y se halla bastante distribuido entre los himenópteros.
La mayoría de las especies de insectos ponen huevos (son ovíparas). No obstante, hay casos en los que las hembras paren a sus crías, como por ejemplo en los áfidos. Los ejemplos de viviparidad, si bien escasos, son también muy diversos. En algunos casos el huevo se abre inmediatamente antes de ser puesto; en otros, como en la mosca tse-tse, se desarrolla dentro del cuerpo de la madre y la cría no nace sino hasta el estado de pupa. En algunos insectos parásitos (Strepsiptera, himenópteros parásitos) un solo huevo puesto del modo acostumbrado se divide repetidamente hasta alcanzar una progenie de hasta 2000 individuos, de igual genotipo y sexo, fenómeno conocido como poliembrionía. Las larvas poliembriónicas son a veces caníbales, por lo que se logran establecer pocos adultos.
Un método muy singular de reproducción es el proceso conocido como paidogénesis o neotenia. Las larvas de Miastor metraloas, por ejemplo, pueden reproducirse por sí mismas a partir de huevos no fertilizados existentes en el interior de una gran larva viva. Las nuevas larvas crecen como parásitos en el cuerpo de su semejante y cuando se hallan maduras para emerger, la larva original muere. Las crías repiten el proceso, de modo que el número de larvas continúa incrementando, hasta que se transforman en insectos adultos.[20][21]
Los huevos pueden ser colocados solitarios o en grupos, a veces dentro de una estructura protectora llamada ooteca. La forma y el tamaño de los huevos son tan variados como los insectos que los ponen. Los huevos de las mariposas, por ejemplo, suelen presentar intrincados dibujos, con una superficie cubierta de numerosos realces y nerviaciones. Muchos insectos ponen sus huevos en las raíces, o en los brotes y tejidos tiernos de las plantas, o dentro de los granos de los cereales e incluso, dentro de otros animales. El lugar donde los insectos deponen los huevos, si bien variado, no es de ningún modo aleatorio. El objetivo de escoger cuidadosamente el lugar de la puesta es siempre el mismo: poner los huevos en el lugar dónde las larvas recién nacidas estén rodeadas de alimento.
En la mayoría de los insectos la vida reproductiva de una hembra es muy breve y todos los huevos producidos son puestos en rápida sucesión en un lapso muy corto. No obstante, en algunas otras especies, especialmente en los denominados insectos sociales como abejas, hormigas y termitas, la vida reproductora de una hembra dura hasta tres años. Se calcula que la reina de las termitas, por ejemplo, pone un huevo cada dos segundos, día y noche, durante un período de 10 años. Como en la comunidad es el único adulto procreador, la población del termitero decrecería rápidamente sin ese ritmo de fertilidad.[20]
El huevo de insecto es el estadio de la vida del insecto que comienza cuando la gameta femenina (“ovocito”) del insecto, y luego de la fecundación el embrión en desarrollo, viven protegidos por una cáscara externa llamada corion, y finaliza cuando, al terminar el desarrollo del embrión, ocurre la eclosión del primer estadio juvenil fuera del corion. Durante el estadio de huevo el embrión se desarrolla a expensas de los nutrientes depositados dentro del corion junto con el ovocito, y debe poseer la permeabilidad suficiente para que ocurra el intercambio de gases y agua. El huevo como tal nace en el aparato reproductor de la madre, cuando los nutrientes y la cáscara externa alrededor del ovocito se terminan de formar y las células que los forman mueren por apoptosis celular. Luego, por mecanismos variados, el huevo es fecundado con semen proveniente del padre, que entra hasta el ovocito a través de un poro en el corion (la entrada del semen puede ser facilitada por mecanismos diversos). En ese momento se forma el embrión que se desarrolla a expensas de los nutrientes contenidos dentro del corion. En general la fecundación ocurre dentro del aparato reproductivo de la madre y luego de ella esta deposita el huevo (“ovipone”) en un ambiente externo seleccionado por ella. El huevo debe poseer una morfología y elasticidad suficientes como para pasar por el ovipositor de la madre. En el ambiente externo el huevo inmóvil está expuesto al ataque de predadores y patógenos, en consecuencia evolucionaron adaptaciones que aportan al huevo de protección mecánica, química, o de cuidado parental. El huevo también está expuesto a la futura competencia de las larvas por el alimento (las larvas en general tienen poca movilidad, sobre todo cuando están recién eclosionadas), por lo cual la hembra grávida está adaptada a depositar los huevos de forma estratégica, por ejemplo los ubica espaciados entre sí, o cerca de una fuente importante de alimento para los futuros juveniles.
La morfología del huevo maduro es muy variada entre órdenes de insectos. El huevo en un esquema generalizado consta de un ovocito con nutrientes, envuelto por la membrana vitelina (que contiene más nutrientes), y 4 capas de corion protector. La ovogénesis (el proceso de formación del huevo) también se encuentra bastante conservada evolutivamente.
En el momento de la oviposición se pueden liberar volátiles que sean captados por individuos de la misma o de otra especie, que pueden modificar su comportamiento de acuerdo a la información obtenida.
El canibalismo de huevos no es un fenómeno extraño entre los insectos, lo cual sugiere que tendrá un valor adaptativo.
El todavía nuevo campo de la ecología química nos permite echar luz sobre las relaciones del huevo depositado en su sustrato y el ambiente y sus organismos asociados, situación que ocurre desde el momento de la oviposición hasta que emerge el juvenil del huevo. Se han encontrado relaciones complejas y de carrera armamentista con predadores, parásitos, patógenos, competidores, microorganismos asociados, y hospedadores y plantas hospedadoras cuando las hay.
La metamorfosis es un proceso de desarrollo postembrionario mediante el cual los insectos alcanzan su fase adulta (imago), durante la cual llegan a la madurez sexual y en los pterigotos se desarrollan las alas. De acuerdo al tipo de metamorfosis que experimentan los insectos se clasifican en:
El régimen alimenticio de los insectos es sumamente variado. A grandes rasgos pueden diferenciarse los siguientes:
Los insectos establecen relaciones muy diversas con otros organismos, que actúan como hospedadores, para conseguir un beneficio. Dependiendo del tipo de relación, pueden distinguirse varios niveles de asociación, aunque muchas veces el límite entre ellos es difícil de establecer.
Los insectos comensales aprovechan el alimento sobrante o las descamaciones, mudas, excrementos, etc.; de su hospedador, al que no perjudican. Los hormigueros y termiteros alojan muchos insectos comensales, donde en general se alimentan de la comida almacenada; se denominan, respectivamente, mirmecófilos y termitófilos. Los insectos foleófilos viven en madrigueras de mamíferos y los nidícolas en nidos de aves, siendo a veces difícil de precisar si se trata de comensales o de parásitos.
El mutualismo, en que dos especies obtienen beneficio mutuo de su relación, está también presente entre los insectos; muchas hormigas apacientan pulgones, a los que defienden de otros insectos y obtiene a cambio un líquido azucarado que los pulgones segregan. Algunas hormigas y termitas crían hongos en sus nidos, de los que se alimentan; los hongos encuentran un ambiente estable y protegido para su desarrollo. La polinización puede también considerarse como mutualismo entre insectos y vegetales.
Muchos insectos poseen protozoos, bacterias y hongos simbiontes en el tubo digestivo, tubos de Malpighi, gónadas, hemocele, etc.; los simbiontes les facilitan la digestión de la celulosa o de la sangre y les proporcionan nutrientes esenciales para su desarrollo, hasta el punto que no pueden vivir sin ellos.
El parasitismo está también muy extendido entre los insectos; en este caso, el hospedador sale perjudicado por el parásito, que puede considerarse como un depredador muy especializado. Los ectoparásitos viven fuera del hospedador y generalmente son hematófagos (se alimentan de sangre) o dermatófagos (se alimentan de la piel); hay grupos enteros de insectos que son ectoparásitos (pulgas, piojos, chinches); cabe destacar también los parásitos sociales, en que especies de himenópteros sociales no tienen obreras y se hacen adoptar por otras especies coloniales o reclutan esclavos entre las obreras de otras especies (hormigas esclavistas). Los endoparásitos viven dentro del cuerpo de sus hospedadores donde se alimentan de sus órganos o líquidos internos; es un fenómeno corriente entre las larvas de ciertos dípteros, coleópteros y estrepsípteros y de muchos himenópteros. El hiperparasitismo se da cuando un insecto parásita a otro insecto que a su vez es parásito. Estas relaciones tienen gran importancia en la regulación de las poblaciones de insectos y se utilizan en el control biológico de plagas.
La reacción más común frente a un peligro es la huida. Algunos insectos se defienden produciendo secreciones repugnantes (malolientes, irritantes, etc., como muchos coleópteros y ortópteros), mediante actitudes intimidantes (como las mantis que levantan sus patas delanteras y muestran sus alas posteriores de colores llamativos) o inmovilización refleja. Otros inoculan substancias tóxicas mediante sus piezas bucales (hemípteros) u ovipositores modificados para tal fin (himenópteros). Algunas larvas de lepidópteros poseen pelos urticantes que se clavan en la boca de sus enemigos. Algunos lepidópteros, ortópteros y coleópteros acumulan en sus tejidos sustancias tóxicas, generalmente procedentes de su alimentación.[22]
Muchos insectos tóxicos o picadores poseen coloraciones vistosas y llamativas que advierten a sus depredadores potenciales de su peligrosidad; este fenómeno es conocido como aposematismo, y es una estrategia que maximiza la efectividad de los mecanismos defensivos, ya que muchos animales aprenden que tal combinación de color les produjo una experiencia desagradable y tienden a evitar repetirla. A este respecto, cabe destacar que muchos insectos inofensivos se parecen en forma, color o comportamiento a insectos peligrosos, con lo que engañan a sus depredadores, que los evitan (por ejemplo, dípteros, lepidópteros y coleópteros que parecen avispas); este fenómeno se denomina mimetismo mülleriano y está muy extendido entre los insectos.
Los insectos son los maestros indiscutibles de la cripsis, adaptación que consiste en pasar inadvertido a los sentidos de otros animales. Son extraordinarias las morfologías que imitan objetos del entorno, como en los Phasmatodea (insecto palo e insecto hoja) y algunos ortópteros y lepidópteros que se asemejan también a hojas. Muchos insectos imitan los colores de su entorno (homocromía), lo que se acompaña con frecuencia de una inmovilización refleja ante situaciones de peligro.
Los insectos constituyen una de las clases de animales que más interrelacionados se hallan con las actividades humanas. Desde los insectos útiles que nos proveen miel o seda hasta los insectos que son venenosos o transmisores de enfermedades mortales, existe un sinnúmero de especies que se hallan directa o indirectamente asociadas al ser humano.[20]
Desde hace millones de años que las plantas con flor y los insectos han iniciado una asociación sumamente estrecha que ha determinado un mecanismo de coevolución muy singular. Las plantas, por su condición de organismos sésiles, necesitan que sus gametos masculinos (los granos de polen) sean transportados de una planta a otra para que pueda ocurrir la polinización y, por ende, la generación de nuevos descendientes. En muchísimas especies de plantas (las que se denominan entomófilas, o "amantes de los insectos") pertenecientes a muy diversas familias este transporte está a cargo de diversas especies de insectos. La planta necesita atraer a los insectos a sus flores para que estos se cubran de granos de polen, los que más tarde serán transportados a otras plantas. Para atraerlos hacen uso de una cantidad de mecanismos, entre ellos la forma de la corola, el color de los pétalos o tépalos y la fragancia de sus flores, si bien el más importante de todos ellos es el alimento que pueden proveerles: el néctar, utilizado como "recompensa" por su función. La extrema diversidad de tipos, colores y aromas de flores que pueden apreciarse en las angiospermas se debe, justamente, a la necesidad de atraer diferentes especies de insectos polinizadores. La función de polinización de los insectos se utiliza en agricultura ya que permite la producción de muchos cultivos, entre ellos el girasol, muchas especies hortícolas y frutales.
Las hembras de muchas especies de insectos (como por ejemplo los gorgojos) perforan los granos de cereales (trigo, maíz, arroz, cebada, entre otros) y leguminosas (garbanzos, porotos, por ejemplo) para depositar en ellos sus huevos. Luego de un período de incubación de algunos días, nacen las larvas que inmediatamente comienzan a alimentarse del endosperma y del embrión de las semillas, causando cuantiosas pérdidas económicas.[23]
Muchas especies de insectos hematófagos (esto es, que se alimentan de sangre) son vectores de enfermedades infecciosas graves para el ser humano, tales como el paludismo (transmitida por los mosquitos del género Anopheles), la enfermedad de Chagas (transmitida por algunas especies de la familia Reduviidae), la enfermedad del sueño o tripanosomiasis africana (cuyo vector es la mosca tse-tse), la fiebre amarilla y el dengue (el mosquito Stegomyia aegypti), tifus (transmitido por las piojos, pulgas y garrapatas), peste bubónica (pulgas de las ratas), Leishmaniasis (mosquitos Phlebotomus), filariasis y elefantiasis (mosquitos Anopheles, Culex, Stegomyia, Mansonia), etc.[24]
Desde los orígenes de la agricultura los insectos han venido ocasionando perjuicios graves a los cultivos. Existen aproximadamente 5000 especies de insectos (ejemplo, las larvas de muchas especies de lepidópteros o los adultos de los ortópteros) que se alimentan tanto de las hojas, como de los tallos, raíces, flores y frutos de las especies cultivadas. Los daños que ocasionan pueden ser indirectos (disminución de la superficie fotosintética, reducción de la capacidad de extracción de agua y nutrientes del suelo) como directos (pérdida de flores que van a dar frutos o los mismos frutos).
Además, muchas especies (tales como los áfidos) se alimentan de la savia de las plantas (un perjuicio directo ya que extraen los nutrientes que deberían dirigirse a las hojas y frutos) y también transmiten un sinnúmero de enfermedades, particularmente virosis que tienden a deprimir aún más los rendimientos potenciales de los cultivos. Algunas de las plagas más devastadoras han sido la filoxera (vid) y el escarabajo de la patata, sin olvidar las plagas de langostas que periódicamente asuelan muchos países africanos[20]
La producción y recolección de madera no es más que una cosecha a largo plazo y, debido a los años en que esta "cosecha" tarda en madurar, se halla expuesta durante mucho tiempo a numerosos peligros, de los que el más serio es el ataque de los insectos. Durante su crecimiento los árboles son atacados por dos grandes grupos de insectos: los que atacan el follaje y los que perforan la corteza o la madera. Los primeros suelen ser larvas de mariposas e himenópteros. El segundo grupo está constituido por insectos perforadores, en su mayoría larvas de coleópteros, como los bupréstidos, anóbidos, bostríquidos, cerambícidos y escolítidos. Los más dañinos de los insectos que atacan la madera, sin embargo, son las termitas.[20]
Los insectos siempre han formado parte de la dieta humana, y actualmente se consumen en muchas partes del mundo, principalmente en los trópicos, debido a que en esas regiones los insectos son más abundantes y grandes.[25] En Europa se sabe que los romanos y los griegos tenían costumbres entomofágicas, e incluso Aristóteles hace mención del uso culinario de las cigarras. Se sabe que los romanos comían Lucanus cervus.[26] No obstante, hoy en occidente la sola idea de comer insectos causa repugnancia, si bien la degustación de otros artrópodos, como la langosta de mar, se considera un manjar. Sin embargo, en otras regiones del globo los insectos sirven como alimento para algunos grupos humanos (costumbre denominada entomofagia) y para algunos animales domésticos (peces, por ejemplo). Esas regiones del mundo incluyen a África, Asia, Australia y América Latina.[27] Algunos isópteros son ingeridos en Angola, ciertas especies de orugas en Camerún, una especie de hormiga llamada coloquialmente hormiga culona (Atta laevigata) es asimismo ingerida en el departamento de Santander (Colombia) y en Congo ciertas especies de insectos son muy apreciadas por su alto contenido proteico, grasas, niacina y riboflavina.[28]
La utilización de insectos y de sus productos como remedio para usos terapéuticos se conoce como entomoterapia; se trata de un sistema médico tradicional en el cual están también involucradas prácticas como amuletos, hechizos, etc. Muchas especies de insectos son empeladas en diversas culturas como ingredientes de recetas o como elementos terapéuticos en el tratamiento de enfermedades tanto físicas como espirituales, en muchos casos solo como parte de un ritual, y en otros debido a que los insectos pueden contener principios activos de relevancia médica.[25]
Desde tiempos inmemoriales los insectos y algunos productos extraídos de ellos se han usado como medicinas en muchas culturas alrededor del mundo. El papiro Ebers, un tratado médico egipcio datado del siglo XVI antes de Cristo contienen varios remedios obtenidos de insectos y arañas. El gusano de seda ha sido usado en medicina tradicional china desde hace por lo menos 3000 años; las larvas de las moscas de la carne (Calliphoridae) han sido apreciadas desde hace siglos para la curación de heridas infectadas. Muchas especies se usan vivas, cocidas, molidas, en infusión, pomadas y ungüentos, tanto en medicina preventiva como curativa, así como en rituales mágico-religiosos destinados a mantener o mejorar la salud del paciente.[29]
Los insectos son utilizados especialmente para el tratamiento de afecciones respiratorias, renales, hepáticas, estomacales, cardícas, endocrinas, neuronales, circulatorias, dermatológicas, oftalmológicas, pancreáticas, del aparato reproductor, etc.[29]
Según Medeiros et. al.[29] estos son algunos ejemplos del uso de insectos como medicinas: Las hormigas son útiles para aliviar numerosas afecciones, como el asma, bronquitis, ciática, cefalea, faringitis, tuberculosis escorbuto, gota, parálisis, reumatismo, lepra y verrugas. Las moscas comunes (Musca domestica) aplastadas se usan para eliminar los forúnculos inmaduros y para tratar la calvicie. El aceite obtenido de las larvas del coleóptero Melolontha vulgaris se ha usado tópicamente en rasguños y heridas y como tratamiento para el reumatismo, y los adultos embebidos en vino se creen útiles para tratar la anemia. Las cucarachas cocidas o molidas con aceite se han empleado en el tratamiento de la epilepsia y el dolor de oído, las tijeretas para curar la otitis y las cigarras fritas en las dolencias de la vejiga urinaria. La miel de Apis mellifera se usaba durante las Cruzadas para tratar dolencias del estómago, de la piel y de los ojos. La chinche de cama Cimex lectularius para tratar la obstrucción de las vías urinarias y la fiebre cuaternaria. El coleóptero Lytta vesicatoria se ha usado tradicionalmente de forma tópica como vesicante y para tratar la alopecia y, por vía oral, se ha prescrito como diurético y contra la incontinencia urinaria; durante la Edad Media fue el afrodisíaco por excelencia por su acción sobre el aparato urogenital que, entre otros efectos, produce priapismo (erección espontánea del pene).
Se sabe que los insectos son especialmente hábiles en la síntesis de compuestos químicos (feromonas, substancias repugnatorias, venenos, toxinas) y en secuestro de tóxicos de las plantas que son luego acumulados, concentrados o transformados; además, dada su enorme diversidad genética, cabe suponer que encierran valiosos compuestos farmacológicamente activos; no obstante la investigación farmacológica moderna ha prestado poca atención a este inagotable potencial.
Desde su origen, la humanidad ha sido afectada, directa o indirectamente, por los insectos. Al transcurrir los siglos y evolucionar el hombre, estos pequeños seres lo han hecho también, convirtiéndose en sus competidores más eficientes y poniendo a prueba la habilidad de aquel para sobrevivir. Los insectos hicieron su aparición en la Tierra hace aproximadamente 300 millones de años, mientras que el hombre es tan joven que apenas cuenta con 1 millón de años. En la actualidad, las tres de cuartas partes de todos los animales vivientes son insectos; se conocen aproximadamente más de 1 millón de especies, pero aún quedan muchas por descubrirse y clasificarse. De esta cifra, se calcula que menos del uno por ciento de las especies son perjudiciales para el hombre y sus pertenencias: los cultivos, los animales domésticos, los granos almacenados, etc.
Este número relativamente pequeño de especies nocivas resulta, sin embargo, de mucha importancia económica cuando se considera su gran habilidad para adaptarse, la capacidad de reproducirse rápidamente en muy corto tiempo y su gran poder de dispersión; factores todos ellos que influyen para que los insectos desarrollen poblaciones enormes, que afectan a la salud del hombre y compiten con él para arrebatarle lo que necesita y desea. A título de ejemplo, se puede citar que una hembra de la mosca doméstica (Musca domestica), eficaz diseminadora de gérmenes patógenos, en condiciones favorables y en el paso de solo tres semanas ha completado su ciclo de huevo adulto y, en solo nueve generaciones (más o menos seis meses), considerando que no haya mortalidad, sus descendientes dan lugar a la fantástica cifra de 324 billones de individuos.[cita requerida] Asimismo, se ha estimado que la descendencia de una pareja del picudo del algodonero (Anthonomus grandis) es aproximadamente de 13 millones de seres en una estación, suficientes para destruir muchos campos de ese cultivo.
La lucha contra los insectos nocivos ha evolucionado desde la recolección manual, que aún se practica en algunos lugares, hasta métodos tan modernos como la aplicación aérea de insecticidas, el desarrollo de variedades predadoras resistentes, el uso de enemigos naturales, la liberación de insectos sexualmente estériles y el establecimiento de cuarentenas y reglas de limiten la introducción o dispersión de plagas. Tales métodos de lucha se pueden agrupar de la siguiente manera: a) Culturales; b) Uso de insecticidas; c) Biológicos; y d) Preventivos y cuarentenas.[30]
La lucha cultural incluye las prácticas rutinarias o esporádicas usadas consciente o inconscientemente, que destruyen mecánicamente los insectos perjudiciales o evitan su daño.
Conociendo el agricultor las plagas y sus hábitos, puede destruir buen número de ellas, a través de las prácticas que sigue para la preparación de su terreno. Muchos de los estados de desarrollo de los insectos nocivos a los diversos cultivos se efectúan en el suelo; de esta manera el agricultor, a medida que barbecha, rastrea, ara y cultiva su terreno, saca muchas de esas delicadas especies a la superficie, dejándolas expuestas a la voracidad de los pájaros y a la acción del sol o de otros agentes desfavorables para su desarrollo. Los riegos por inundación son también efectivos contra los insectos que viven en el suelo.
La lucha contra los insectos por medio de sustancias químicas (insecticidas) data, por lo menos, desde el 1000 a. C., cuando ya se hablaba de usar el azufre como fumigante para combatir las plagas. Los romanos llegaron a utilizar el veratro, planta de la familia de las liliáceas, para destruir ratas o insectos. Hacia el año 900 d. C., los chinos usaban el arsénico contra las plagas que dañaban sus jardines y fueron ellos quienes descubrieron las propiedades tóxicas de las raíces de la leguminosa Derris elliptica (Roxb). Antes de 1800, los persas descubrieron las propiedades tóxicas del piretro. Este insecticida de origen vegetal que aún tiene mucha importancia, se prepara pulverizando o extrayendo el principio tóxico de las flores de la planta Crysanthemum cinerariaefolium (Trev) de la familia de las compuestas.
El progreso de la industria de los insecticidas en el mundo fue lento hasta el redescubrimiento, en 1939, por el químico suizo Muller, del famoso DDT, sintetizado por primera vez por el químico alemán Zeidler, en 1874.
Entre los métodos biológicos figuran los encaminados a la reducción o supresión de los insectos nocivos por medio del incremento artificial de sus enemigos naturales o por introducción y fomento de estos. Los enemigos naturales pueden ser animales, como protozoarios, nematodos y otros insectos, o patógenos, como hongos, bacterias y virus.
Este medio de lucha se ha extendido recientemente, y en la actualidad abarca tanto al desarrollo de plantas resistentes al ataque de las plagas como “principio de autodestrucción” de los insectos que se constituyen en plagas. Está dedicándose mucha atención a este procedimiento y se llevan a cabo estudios en las diversas partes del mundo, en los siguientes aspectos:
1.Desarrollo y diseminación de sustancias químicas u otros agentes que provoquen esterilidad sexual, aunque no afecten e otra forma la vida del insecto.
2.Producción y liberación de individuos que posean genes letales que actúen durante el desarrollo del insecto.
3.Liberación de insectos que distribuyen agentes patógenos específicos a ellos mismos.
4.Distribución de preparados hormonales que interfieran en el desarrollo del insecto y
5.Producción y liberación de insectos que han sido esterilizados sexualmente por medio de radiaciones gamma. Este último método ha sido utilizado con gran éxito en la lucha contra la “mosca de las heridas” en la isla de Curazao y en Florida (EE. UU.) regiones de las cuales ha sido erradicado este insecto, que tanto daño causa al ganado.
En este apartado se consideran incluidas las actividades por medio de las cuales se restringe la introducción y dispersión de los insectos nocivos. A tal fin, los diversos países han establecido leyes que regulan el tratamiento, manejo y tráfico de semillas, plantas, animales y productos derivados. A causa del mayor movimiento comercial y turístico y de la rapidez de los transportes modernos, existen muchas más oportunidades para la introducción de insectos en áreas en las que puede prosperar y convertirse en plagas. Esto implica que un mayor número de inspectores, bien adiestrados y que cuenten con los elementos técnicos necesarios, han de ejercer en cada país estrecha vigilancia, cuidando de aplicar con rigor las normas dictadas y de establecer las leyes de cuarentena respectivas, Para que las cuarentenas sean efectivas, deben estar basadas en estudios que determinen la distribución geográfica, vehículos de transmisión y biología del insecto.
Se comprende que las cuarentenas pueden ser de carácter internacional, nacional o de ambos. Las de carácter internacional tienen por objeto impedir la introducción de plagas de un país a otro, las domésticas tratan de evitar la dispersión de insectos nocivos dentro del país. Con objeto de dar una idea de la importancia que tienen estas medidas preventivas y del trabajo que implican, baste citar que en 1960 el servicio de cuarentena de los EE. UU. inspeccionó 139 000 aviones, 60 000 barcos, 83 000 embarques de plantas y sus derivados y varios millones de vehículos provenientes de México y del Canadá.[30]
Se considera que los insectos más grandes son los coleópteros del género Goliathus por su tamaño de adulto y su peso de larva, unos 100 g. El más largo es Phryganistria chinensis, midiendo 640 mm y el más pequeño es el himenóptero Dicopomorpha echmepterygis de apenas 139 µm.
El insecto de mayor tamaño que haya existido fue Meganeura, un protodonato (similares a las libélulas actuales), con una envergadura de 75 cm, que vivió en el Carbonífero hace más de 300 millones de años.
Los primeros hexápodos conocidos son el colémbolo Rhyniella y el insecto Rhyniognatha, que datan del Devónico Inferior (hace unos 400 millones de años); el primero es una especie bastante derivada y parecida a los actuales Isotomidae y Neanuridae; no está clara la posición de Rhyniognatha, aunque posee unas mandíbulas dicóndilas similares a las de los monuros, tisanuros y pterigotos. También del Devónico inferior son los restos de un arqueognato, Gaspea palaeoentognatha.[31]
Pero la diversificación inicial de los insectos debió ocurrir mucho antes, tal vez en el Silúrico; las alas fosilizadas más antiguas son del Carbonífero pero, dado que hay indicios de que Rhyniognatha pudo tener alas, la radiación de los insectos alados (Pterygota) debió ocurrir en el Devónico.[32][33]
Los primeros pterigotas (insectos alados) aparecieron en los inicios del Carbonífero. En el Carbonífero medio existían ya numerosos insectos, perfectamente diferenciados en al menos 11 órdenes entre los que destacan los Palaeodictyoptera†, Diaphanopterodea† y Megasecoptera†, que recuerdan a los odonatos actuales y que en algunos casos alcanzaron envergaduras de 75 cm, y los Ephemeroptera que llegaron a alcanzar los 45 cm de envergadura y de los que existen representantes actuales, mucho menores.[31]
Del Carbonífero superior data el primer hallazgo de un insecto holometábolo; se trata de una larva eruciforme (en forma de oruga) de tipo mecopteroide-himenopteroide.[34]
Durante el Carbonífero superior y el Pérmico inferior aparecen en el registro fósil grandes artrópodos terrestres (protodonatos de más de 70 cm de envergadura, arañas de más de 50 cm y miriápodos de más de 1 m).[31] Este hecho se explica, según Graham et al.,[35] porque en aquella época, los niveles de oxígeno atmosférico eran muy superiores a los actuales (del orden del 35 % frente al 21 % actual); este valor tan alto favoreció el gigantismo de los artrópodos, al poder incrementar la dimensión de su sistema traqueal.
A lo largo del Pérmico se produjo una progresiva desertización, lo que condujo a importantes cambios en la flora y en la fauna. Los grandes bosques de licopodios se redujeron y fueron reemplazados por gimnospermas; los insectos sufrieron una rápida evolución y se diversificaron mucho. Así, a finales del Paleozoico existían ya 27 órdenes y tuvo lugar la radiación de los insectos holometábolos y la extinción de los paleodictiópteros.[31]
Durante el Mesozoico aparecieron nuevos órdenes como los dípteros, tisanópteros, odonatos en sentido estricto, himenópteros, isópteros, matodeos, etc., pero también se extinguieron órdenes paleozoicos (protodonatos, paraplecópteros, miomópteros, etc.). La gran radiación de los insectos modernos empezó en el Triásico; durante el Jurásico aparecen algunas de las familias actuales, y en el Cretácico, la mayoría de las familias modernas ya existían. Hace 100 millones de años, la organización trófica de los insectos estaba ya bien definida, antes de que las angiospermas aparecieran en el registro fósil.[36]
Los insectos se vieron poco afectados por la extinción masiva del Cretácico-Terciario (la que extinguió a los dinosaurios y a otras muchas criaturas); así, la entomofauna del Cenozoico está compuesta principalmente por las familias actuales, al igual que hace 100 m.a. (84%). En el Jurásico y épocas anteriores la mayor diversidad de fauna de insectos es de familias extintas al presente.[36]
Los insectos alcanzaron su máximo tamaño en el Carbonífero Superior y el Pérmico Inferior (hace unos 300 millones de años), debido a que en estos periodos el contenido de oxígeno en la atmósfera era muy superior al actual (un 35 % frente al 21 % de hoy) y, dado que su aparato respiratorio es un sistema de tubos vacíos que recorren todo el cuerpo (sistema traqueal), si el tamaño del animal aumenta mucho, el aire tiene dificultades en difundirse libremente y llegar a oxigenar todos los órganos internos; al haber más concentración de oxígeno en el aire puede aumentarse el tamaño corporal, ya que, aunque llegue poco este contiene una proporción mayor de oxígeno.[31]
Los insectos son la clase de organismos con mayor riqueza de especies en el planeta (ver Tabla 1). La clasificación de los insectos, como se puede esperar de un grupo tan vasto y diverso, es intrincada y varía según los autores, distando mucho de ser definitiva.[37]
Tabla 1. Número de especies de insectos descritas en los 4 órdenes que incluyen mayor riqueza de especies según diferentes autores (tomado de WCMC, 1992).[38] Órdenes Southwoood (1978) Arnett (1985) May (1988) Brusca & Brusca (2005)[39] Zhang (2011)[40] Coleópteros 350 000 290 000 300 000 350 000 387 100 Dípteros 120 000 98 500 85 000 150 000 159 294 Himenópteros 100 000 103 000 110 000 125 000 116 861 Lepidópteros 120 000 112 000 110 000 120 000 157 424En la siguiente lista, de corte tradicional, se han señalado con un asterisco las agrupaciones que probablemente sean parafiléticas, y por tanto, sin valor taxonómico:
(Subclase) Apterygota*. Son un grupo parafilético que incluye a los insectos más primitivos que en el curso de la evolución nunca han estado provistos de alas ni experimentan metamorfosis (insectos ametábolos). Aparte de estas dos características, claramente plesiomórficas, no comparten ningún carácter derivado (apomorfía) que justifique la existencia de este grupo como entidad taxonómica. Los grupos parafiléticos de esta índole no son aceptados por la actual taxonomía cladística.
Subclase: Pterygota (del griego pterigotos, alado) es el nombre que recibe el grupo de los insectos alados, los miembros del cual se caracterizan por presentar alas en los segmentos torácico segundo (mesotórax) y tercero (metatórax). La presencia de alas siempre va acompañada de un refuerzo del exoesqueleto (esclerotización) en esos segmentos torácicos, los cuales usualmente se encuentran unidos formando la estructura conocida como Pterotorax. Pueden tener desde una metamorfosis simple a una compleja.
Con la aparición de los primeros estudios basados en datos moleculares y análisis combinados de datos morfológicos y moleculares, parece que la antigua polémica sobre monofilia y polifilia de los artrópodos ha quedado superada, ya que todos ellos corroboran que los artrópodos son un grupo monofilético en el que incluyen también los tardígrados (el clado se ha dado en llamar panartrópodos); la mayoría también proponen la existencia del clado mandibulados. Dentro de los mandibulados tradicionalmente se consideraba que los miriápodos y hexápodos eran grupos hermanos debido a sus similitudes morfológicas,[41] sin embargo varios estudios moleculares y fósiles han demostrado que los parientes cercanos de los hexápodos (incluido insectos) son los crustáceos con quienes forman el clado Pancrustacea y que de hecho los insectos y otros hexápodos evolucionaron de los crustáceos. La hipótesis de que los miriápodos y hexápodos son grupos se ha descartado en gran medida debido a evidencias fósiles, en el cual sugieren que los hexápodos evolucionaron de un grupo de crustáceos.[42][43] También se ha propuesto que los miriápodos podrían tener una relación genética más próxima a los quelicerados.[44]
Las relaciones filogenéticas de los insectos con otros artrópodos en cuanto a estudios moleculares recientes serían las siguientes:[45][46]
Arthropoda Mandibulata Pancrustacea Oligostraca Ichthyostraca Altocrustacea Multicrustacea Hexanauplia Thecostraca Allotriocarida Athalassocarida Labiocarida Hexapoda Ellipura EuentomataInsecta
En lo que respecta a la filogenia interna de los insectos, el siguiente cladograma muestra las relaciones entre los diferentes grupos y las probables agrupaciones monofiléticas según estudios moleculares recientes:[47][48]
Insecta Dicondylia Pterygota Metapterygota Neoptera Parametabola Dictyoptera Idioprothoraca Eumetabola Paraneoptera Endopterygota Coleopterida Neuropterida Panorpida Antliophora AmphiesmenopteraNótese como Apterygota (Archaeognatha + Thysanura), Palaeoptera (Ephemeroptera + Odonata) y Exopterygota (Plecoptera → Grylloblattodea) aparecen como probables grupos parafiléticos.
Portal:Artrópodos. Contenido relacionado con Artrópodos.
.jpg)
.jpg)
|url= (ayuda) Los insectos (Insecta) son una clase de animales invertebrados del filo de los artrópodos, caracterizados por presentar un par de antenas, tres pares de patas y dos pares de alas (que, no obstante, pueden reducirse o faltar). La ciencia que estudia los insectos se denomina entomología. Su nombre proviene del latín insectum, calco del griego ἔντομα, 'cortado en medio'.
Los insectos comprenden el grupo de animales más diversos de la Tierra con aproximadamente un millón de especies descritas, más que todos los demás grupos de animales juntos, y con estimaciones de hasta treinta millones de especies no descritas, con lo que, potencialmente, representarían más del 90 % de las formas de vida del planeta. Otros estudios más recientes rebajan la cifra de insectos por descubrir a entre seis y diez millones de especies.
Los insectos pueden encontrarse en casi todos los ambientes del planeta, aunque solo un pequeño número de especies se ha adaptado a la vida en los océanos. Hay aproximadamente seis mil especies de odonatos (libélulas, caballitos del diablo), 20 000 de ortópteros (saltamontes, grillos), 120 000 de lepidópteros (mariposas y polillas), 160 000 de dípteros (moscas, mosquitos), 9800 de dictiópteros (cucarachas, termitas, mantis), 5200 ptirápteros (piojos), 1900 sifonápteros (pulgas), 82 000 de hemípteros (chinches, pulgones, cigarras), 375 000 de coleópteros (escarabajos, mariquitas), y 153 000 especies de himenópteros (abejas, avispas, hormigas). La biodiversidad de los insectos está disminuyendo.
Los insectos no solo presentan una gran diversidad, sino que también son increíblemente abundantes. Algunos hormigueros contienen más de veinte millones de individuos y se calcula que hay 1015 hormigas viviendo sobre la Tierra. En la selva amazónica se estima que hay unas 60 000 especies y 3,2 × 108 individuos por hectárea. Se estima que hay 200 millones de insectos por cada ser humano.
Artrópodos terrestres tales como los ciempiés, milpiés (Myriapoda), arañas, escorpiones (Chelicerata) y las cochinillas de humedad (Crustacea) se confunden a menudo con los insectos debido a que tienen estructuras corporales similares, pero son fácilmente distinguibles, ya que los insectos presentan tres pares de patas, mientras que los escorpiones y las arañas tienen cuatro pares y no poseen antenas, las cochinillas de humedad poseen diez pares de patas y pueden enrollarse, los ciempiés y milpiés tienen muchos pares de patas.
Putukad (Insecta, ka Hexapoda) on liigi- ja vormirikas loomade klass lülijalgsete hõimkonnast.
Kogu maailmas on teada üle miljoni liigi putukaid, mis moodustab rohkem kui 68% teadaolevatest loomaliikidest. Eestis esineb umbes 14 400 liiki.
Eri liikide keha pikkus varieerub vahemikus kuni 0,2—350 mm. Karbonis elanud ürgsete kiililaadsete putukate siruulatus võis olla kuni 75 cm (näit ''Meganisoptera''). Putuka kehal saab eristada kolme selgelt eristunud põhiosa:
Pea on tekkinud 6 lüli liitudes ning teda katab peakihn. Peale kinnituvad liitsilmad, täppsilmad, 1 paar tundlaid ja suised. Pea eesosas asub paar tundlaid (välja arvatud tõukjalalistel).
Pea alaosas asub putukatel suu. Suu ümber paiknevad suised – ülalõuad ehk mandiibulad (mandibulae), alalõuad ehk maksillid (maxillae) ja alahuul (labium), – mille abil putukad toituvad. Ala- ja ülalõugadele kinnituvad sageli ka erilised jätked, mida nimetatakse lõug- ja huulkobijateks.
Putukate suised on arenenud ürgsete vormide jäsemetest, suuava ülalt kattev ülahuul on aga näokilbi väljakasve. Vastavalt toitumistüübile on putukate suised evolutsiooni käigus omandanud erinevaid vorme. Kõige levinumad on nelja tüüpi suised:
Peale järgneb rindmik. Putukate rindmik koosneb kolmest lülist, mis tavaliselt on üksteisega liikumatult ühendatud. Rindmiku esimesele lülile ehk eesrindmikule kinnituvad esijalad, teisele lülile ehk keskrindmikule keskjalad, kolmandale lülile ehk tagarindmikule tagajalad.
Tiivulistel putukatel kinnitub rindmikule (2. ja/või 3. lülile) valmikueas tavaliselt ka kaks paari tiibu (või üks paar, kui näiteks kolmandal lülil on need redutseerunud; näiteks kahetiivalised ja töösipelgad). Osadel väljasurnud putukatel kinnitus ka rindmiku esimesele lülile paar tiibu[viide?].
Putukatel on reeglina kolm paari jalgu: ees-, kesk- ja tagajalad. Jalad kinnituvad rindmikule puusa abil, millele järgneb pöörel (tavaliselt ühelüliline, kiletiivalistel aga sageli kahelüliline). Pöörlale kinnitub reis, sellele omakorda säär ning käpp. Viimane koosneb 1–5 lülist. Käpa viimasel lülil on tavaliselt küünised.
Tagakeha koosneb 9–11 lülist (Greenhalgh & Ovenden, 2007), mis osaliselt võivad olla evolutsiooni käigus kadunud. Tagakehal asuvad putukatel suguelundid. Erinevalt teistest lülijalgsetest on putukatel jalad tagakehalülidel taandarenenud, vaid kõige ürgsemates putukarühmades võib täheldada rudimentaarseid jalgu, kuid need on oma liikumisülesande suures osas kaotanud.
Enamik putukaid läbib elutsükli jooksul moonde. Täismoone koosneb järgmistest staadiumitest: muna, vastne, nukk ja valmik. Muna on rebubikas ja pindmise lõigustusega. Osalise moonde ehk vaegmoonde puhul võib mõni staadium vahele jääda (näiteks võib valmik kooruda vastsest, jättes nukustaadiumi vahele). Eri liikide kestuvate vastsete areng võib kesta mõnest päevast kuni 17. aastani. Lennu- ja sigimisvõimelised on üksnes valmikud, keda tavakeeles nimetataksegi putukateks. Sageli on valmikustaadium kõige lühiajalisem, võib kesta vaid mõne päeva (näiteks paljud ühepäevikulised) või vaid mõned tunnid.
Alamklass: Siselõugsed (Entognatha)
Pea enamasti silmadeta. Mälumisaparaat piste-mälumistüüpi, pikenenud, varjatud (sissetõmmatav). Selline omapärane lõuaaparaadi ehitus andis alust paigutada nad omaette klassi. Paljud tunnused viitavad siiski sugulusele putukatega (keha jagunenud selgelt kolmeks osaks, rindmikul 3 paari jäsemeid).
Alamklass: Välislõugsed (Ectognatha)
Putukad (Insecta, ka Hexapoda) on liigi- ja vormirikas loomade klass lülijalgsete hõimkonnast.
Kogu maailmas on teada üle miljoni liigi putukaid, mis moodustab rohkem kui 68% teadaolevatest loomaliikidest. Eestis esineb umbes 14 400 liiki.
Intsektuak (latinez Insecta, erditik moztua)[1]zomorro ere deituak, animalia klase nagusi bat da, artropodoen filumaren barruan. Guztiek dituzte bi antena, hiru hanka pare eta bi hegal pare (nahiz eta batzuetan hauek galdu diren).
Ezagutzen den ordenarik handiena da, 950.000 espezie baino gehiagorekin[2] eta beste animalia talde guztiak batuta baino espezie gehiago dira. Estimazio batzuek 30 milioi espezie ezezagun daudela diote, potentzialki munduko bizi formen %90 izango liratekeenak.[3] Beste ikerketa batzuek kopuru hori 6 eta 10 milioi artean dagoela diote.[4][5] Intsektuak mundu osoko klima eta giro ezberdinetan daude, nahiz eta oso gutxi diren ozeanoetan bizitzeko moldatu diren espezieak. Gutxi gorabehera, 5.000 odonato, 20.000 ortoptero, 82.000 hemiptero, 350.000 koleoptero eta 110.000 himenoptero deskribatu dira.
Gainera, intsektuak oso ugariak dira, anitzak izateaz gain. Kalkuluen arabera, 200 milioi intsektu daude gizaki bakoitzeko. Inurritegi batzuetan 20 milioi ale daudela kalkulatzen da. Lurran, osotara, 1015 inurri daudela uste da. [6]
Intsektuak ikertzen dituen zientzia entomologia da.
Intsektuen gorputza ondo bereizitako hiru atalez osotua da: burua, toraxa eta abdomena.
Buruko sei metameroak erabat esklerotizatuta daude, kapsula zefalikoa eratu delarik. Buruan begiak, antenak eta aho aparatua dira elementu nagusiak.
Orokorrean begi konposatuak ditu lateralki, pare bat. Begi konposatuetako bakoitza omatidio anitzez osatua da, omatidio bakoitza lente bat litzatekeelarik. Begi konposatu pareaz gain, intsektu batzuek hiru ozelo dortsal izaten dituzte lagungarri. Ozelo dortsal horiek buruaren gainealdean egon ohi dira eta begi xinpletzat har daitezke.
Antenak sentimen-organo dira, batez ere ukimen, usaimen edo oreka-organoak. Entzumen gaitasunak ere ukan ditzakete. Artikulatu eta muskulatuak direnez, atxikitzeko ere erabil ditzakete, hein batean.
Aho-piezak dira buruko parterik aldakorrenak, nahiz eta kasu guztietan hiru apendize-pare diren: baraila-pare bat, maxila-pare bat eta bigarren maxila-parearen fusioz itxuratutako behe-ezpaina. Aho-piezen garapen-maila eta forma intsektuaren elikadura-motarekin erlazionaturik daude, eta batzuetan, funtzionalak ez izanez enuldu egin dira eta bai guztiz atrofiatu ere. Ora har, aho-aparatuak oinarrizko hiru eratakoak izan daitezke, hainbat modifikazio eta bitartekari badaude ere: aho-aparatu mastekatzailea (matxinsalto, kilker eta kakarraldoetan), mastekatzaile-miazkatzailea (erle eta liztorretan), ziztatzaile-zupatzailea (eltxo eta arkakusoetan esaterako), ebakitzaile-zupatzailea (ezpara eta mandeulietan), zupatzailea (eulietan), miazkatzaile-zupatzailea (tximeletetan)[7].
Toraxa hiru metameroz (protorax, mesotorax eta metatorax) eratua da. Metamero bakoitza lau eskleritoz osaturik dago: dortsal bat, tergito edo notu deritzona, beste bat bentral, esternito deritzona, eta beste lateral bi, pleuritoak alegia. Toraxean izaten dira intsektuen hankak (metamero bakoitzeko pare bat, normalean), baita hegoak ere.
Hankak parakuntza bentralean artikulatzen dira pleurito eta esternito artean eta metamero toraziko bakoitzeko bi; garapen-gradua eta forma lokomozio-motarekin erlazionaturik daude (ibilketa, jauzia, igeriketa, etab.), baina plan estruktural berberari dagozkio: hankak apendize unirramoak dira, bost giltzarte nagusiz osotuak (koxa, trokanterra, femurra, tibia eta tartsoa) eta giltzadura-mintzez artikulatuak.
Lokomoziorako izateaz gainera, hankak organo atzitzaileak izan daitezke (adibidez, marisorginen hanka harrapatzaileak edo erleen hanka biltzaileak), estridulatzaileak (kilkerren kantua), edo bestelako zereginetarako moldatuta egon[7].
Hegoak egitura bereziak dira: mesotorax eta metatoraxeko tegumentuaren hedakinak dira: intsektu gehienek egoera helduan, normalean, hego-pare bi dituzte; dena den, badaude intsektu hegabakoak ere (= apteroak), berori ezaugarri primitiboa izan daitekeelarik (= intsektu apterigotoak, zilarrarraina kasu) edo ezaugarri sekundarioa, hau da, hegoen murrizpenaz agertua (= intsektu pterigotoak; zorri eta arkakusoak esaterako, edo intsektu sozialen zenbait kasta —inurri eta termitak—).
Uste denez, primarioki hegabakoak dira intsektu primitiboenak eta Apterygota taldean sailkatuta daude; intsektu hegadunak, ostera, Pterygota taldean inkluditu dira. Dena den, ez da ezagutzen hegoen garapen ebolutiboa zelakoa izan den. Ezaguturiko intsektu fosil zaharrenak devoniarrak dira, baina ordurako, espezie hegabakoekin batera bazeuden hegadunak ere; orain arte ez da forma fosil bitartekaririk aurkitu. Hegoen jatorriari buruzko hipotesi onartuenaren arabera, hegoak notuaren lobulu lauak ziren, zeintzuen bitartez, saltoa egitean intsektua kokapen egokian lurreratzen baitzen. Geroago gingil lateral horiek egitura aliforme bihurtu ziren, intsektu planeatzaileak sortaraziz; zer esanik ez, horrelako animalia guztiz abantailatsua zitekeen garai hartako landaredi naroan. Azkeneko urratsa, hegoen higidura erraztuko zuten artikulazioen garapena bide zen, nerbiazioez sostengatua. Eboluzioan zehar nerbiazio horien murrizketa gertatu da. Hego primitiboak hedatuta mantentzen dira une oro, burruntzi eta sorginorratzetan bezala (intsektu paleopteroak, hau da, efemeroptero eta odonatuak); baina, hegoen oinarriko artikulazioaren hobekuntzaz hegoak abdomenaren gainean tolestu daitezke, eta modu horretara enbarazutik kendu hegan egiten ez denean (intsektu neopteroak). Dirudienez, zeharo garrantzitsua izan zen jazokune hori intsektuen eboluziorako: jadanik intsektu moderno askoren arbasoek mikrohabitat berriak inbaditu ahal zituzten, hala nola, harri eta enbor-azalen azpialdea, zirrikituak, lurzorua, gorotzak, zura, ur-azala, etab, zeintzuetan hego zabalduak oztopo galant baitziratekeen[7].
Abdomena hamaika metameroz osotua da, eta gehienetan apendizebakoa. Alde genitala zortzigarren eta bederatzigarren metameroez eratuta dago, berorietan kokatzen baitira ugal irekiuneak eta ugalketarekin erlazionaturiko apendize eraldatuak[7].
Exoeskeletoa artropodoen gorputza kanpotik inguratu eta estaltzen duen pieza zurrun xamarreko sorta da. Intsektuetan, kapa ezberdinez osaturik dago. Kanpoaldeko kapak kitinaz osatuak daude, bereziki, baina melanina, argizaria, artropodina eta esklerotina ere badute.
Intsektuen barne-anatomiari hegira, puntu bi dira bereizgarrienak gainerako artropodoekin konparatuz: trakea bidezkoa da arnasketa, eta eskrezioa Malpighi tubuluek burutzen dute. Tegumentuaren egitura ez da artropodoen eredu orokorretik desbideratu, baina, konplexuago bihurtu da intsektuetan. Muskulatura, metamerikoki paraturiko zuntz ildaskatuen azauez osotua da. Zirkulazio-aparatua irekia da, odol-hodi dortsal bakar batez osotua. Digestio-hodia, orokorki, artropodoenaren ereduari dagokio, hiru atalez eratua delarik. Nerbio-sistema gongoilezkoa da eta hiponeuroa. Sentimen-organoak oso sofistikatuak dira eta kinada-gama zabala atzematen dute[7].
Intsektuen gehiengoa gonokoristikoa da, hau da, arrak eta emeak daude. Normalean sexuala da ugalketa eta obiparismo bidezkoa. Ernalketa barnekoa da beti, espermaren transferentzia zuzena zein zeharkakoa izan daitekeen arren; gorteiuren bat egoten da sarri askotan: kilimusi sinpleak, eztei-hegaldia edo beste.
Garapen enbrionarioa beteta arrautzatik irtendako intsektua ale helduarekiko ezberdina izan ohi da, ez soilik tamaina eta ahalmen ugaltzailearen gabezia direla-eta, baizik eta beste anitz berezitasunengatik, bai morfologikoak zein trofiko edo ekologikoak. Garapen postenbrionario deritzo arrautzatiko eklosiotik ahalmen ugaltzailearen lorpenera arteko epeari. Garapen postenbrionarioan zehar intsektuek zenbait muda jasaten dituzte hazteko, eta bitartean ondoz ondoko aldaketak pairatzen dituzte, zeintzuen multzoa metamorfosi terminoaz izendatu baita. Intsektuen heldua (= imagoa) ugal aparatua guztiz garatuta edukitzearren bereizten da, eta bai, kasua denean, hegoen presentziaz. Eklosioaren eta heldua sortuko duen azken mudaren artean zenbait estadio (= muda biren arteko epeari esaten zaio estadio) tartekatzen dira[7].
Garapen postenbrionarioaren arabera, ondoko eratara taldekatu dira:
Morfologian oinarritutako sistematika tradizionalak Hexapoda azpifiluma lau taldetan bildu izan du: Ectognatha, Collembola, Protura eta Diplura. Azkeneko hiruak Entognatha gisa sailkatzen dira, ahoaren barne forma dela eta. Ordenaren gaineko sailkapen guztiak aldaketa asko izan ditu kladistikaren sorreratik. Hipotesi moderno baten arabera, Hexapoda polifiletikoa da eta entognateek historia ebolutibo ezberdina dute.
Morfologian oinarritutako tasa asko parafiletikoak direla uste denez, ez da normalean erabiltzen azpiklase, superorden edo infraorden terminoak eta garrantzitsuagoa da talde monofiletikoak sortzea. Honako zerrenda honek ideia bat ematen du gaur egun erabiltzen den sailkapenari buruz
† ikurrak desagertutako taxoia esan nahi du.
Intsektuek garrantzi ekonomiko galanta daukate, oso harreman estua baitute gizakiaren aktibitateekin. Intsektu asko onuragarriak dira polinizatzaile gisa dihardute-eta, izan ere, landare fanerogamoen % 65a intsektuez, batez ere himenopteroez, polinizatzen da. Bestetan intsektuek substantzia erabilgarriak ekoizten dituzte: eztia, argizaria, zeta... Munta handikoak dira lurzoruaren eraketan eta materia organikoaren deskonposizioetan; modu berean, janari gisa erabil daitezke arrain eta hegaztien produkziorako. Bestalde, intsektu batzuk izurrien kontrako borroka biologikorako erabili dira eta bai laborategiko ikerketarako ere. Nolanahi, intsektu asko gizakiaren baldintzen andeakuntzaren erantzule dira, batzuetan zuzenean (eltxoak, zorriak eta bartzak, arkakusoak, euliak...) eta bestetzuetan indirektoki, zenbait gaixotasunen bektore izanik (paludismoa, elefantiasia, lo-eritasuna, tifusa, pestea, disenteria...) edo kultiboetan plaga modura[7].
Intsektuak (latinez Insecta, erditik moztua)zomorro ere deituak, animalia klase nagusi bat da, artropodoen filumaren barruan. Guztiek dituzte bi antena, hiru hanka pare eta bi hegal pare (nahiz eta batzuetan hauek galdu diren).
Ezagutzen den ordenarik handiena da, 950.000 espezie baino gehiagorekin eta beste animalia talde guztiak batuta baino espezie gehiago dira. Estimazio batzuek 30 milioi espezie ezezagun daudela diote, potentzialki munduko bizi formen %90 izango liratekeenak. Beste ikerketa batzuek kopuru hori 6 eta 10 milioi artean dagoela diote. Intsektuak mundu osoko klima eta giro ezberdinetan daude, nahiz eta oso gutxi diren ozeanoetan bizitzeko moldatu diren espezieak. Gutxi gorabehera, 5.000 odonato, 20.000 ortoptero, 82.000 hemiptero, 350.000 koleoptero eta 110.000 himenoptero deskribatu dira.
Gainera, intsektuak oso ugariak dira, anitzak izateaz gain. Kalkuluen arabera, 200 milioi intsektu daude gizaki bakoitzeko. Inurritegi batzuetan 20 milioi ale daudela kalkulatzen da. Lurran, osotara, 1015 inurri daudela uste da.
Intsektuak ikertzen dituen zientzia entomologia da.
Hyönteiset (Insecta) on lajimäärältään suurin biologinen luokka. Hyönteisiä tunnetaan yli miljoona lajia, ja ne kattavat yli puolet kaikista tunnetuista eliölajeista.[1][2] Vielä tuntemattomia hyönteislajeja uskotaan olevan paljon enemmän, siten että nykyisin elävien lajien kokonaismäärä olisi jopa kuudesta kymmeneen miljoonaa.[1] Hyönteiset kuuluvat niveljalkaisten (Arthropoda) pääjaksoon.
Hyönteisten tunnusmerkillisin piirre on niiden kolmeen osaan jakautunut vartalo. Vartalon osat ovat pää, keskiruumis ja takaruumis. Päässä on tuntosarvet ja kolme paria suuosia, keskiruumiissa kolme jaoketta ja takaruumiissa on alkujaan ollut 12 jaoketta, mutta joillain lajeilla takaruumiin jaokkeet ovat heikosti kehittyneet, surkastuneet tai kokonaan hävinneet.[3]
Pää erottuu selvästi keskiruumiista ja on usein hyvin liikkuva. Päässä on silmät, jotka ovat yleensä verkkosilmät, pari tuntosarvia ja kolme paria suuosia eli ylä- ja alaleuat sekä alahuuli. Suuosien toiminta riippuu ruoan hankintavasta, ja ne voivat olla purevat, nuolevat-imevät, pistävät-imevät tai imevät.[3]
Verkkosilmät ovat pään sivuilla. Vaikka ne ovatkin liikkumattomat, niiden näkökenttä on laajempi kuin selkärankaisilla silmien muodon ja rakenteen ansiosta. Silmät ovat puolipallomaiset, ja niiden pinnassa on lukuisia keilamaisia pikkusilmiä. Jokainen näkökeila on oma kokonaisuutensa, jossa on kupera kitiinilinssi ja sen alla neljä keilalinssiä. Näkökeilojen määrä vaihtelee runsaasti: Pselaphus-suvun kovakuoriaisilla niitä on vain 20, kun Mordella-lajeilla niitä on 25 000. Verkkosilmien lisäksi hyönteisillä on usein pistesilmiä, joita tavallisesti on kolme.[3]
Tuntosarvet ovat muodostuneet jaokkeista. Niiden määrä ja muoto vaihtelevat runsaasti. Tyvijaoke on yleensä muita jaokkeita paksumpi ja pidempi. Tuntosarvissa on useimmiten tunto- ja hajuaistinelimet.[3]
Keskiruumis jaetaan kolmeen jaokkeeseen. Niistä ensimmäisessä on eturaajat, toisessa keskiraajat ja siivellisillä hyönteisillä Etusiivet ja kolmannessa takaraajat ja -siivet. Jaokkeet ovat kehittyneet eri tavalla, ja niiden keskinäinen koko vaihtelee. Raajoissa on tyypillisesti lonkka, reisirengas, reisi, sääri, nilkka ja kynsijaoke. Etu- ja takaraajat eroavat usein erikoistumisen takia: eturaajoja käytetään esimerkiksi saaliin pitämiseen tai kaivamiseen ja takaraajoja esimerkiksi hyppäämiseen tai uimiseen.[4]
Siivet ovat kehittyneet kitiinisestä ulkoisesta tukirangasta eli eksoskeletonista. Siipiin ei yleensä kiinnity lihaksia suoraan, vaan siipien liike saa alkunsa keskiruumiin värähtelystä. Siipiä on lähtökohtaisesti kaksi paria, siis yhteensä neljä kappaletta, mutta niistä osa on voinut muuttua lentämisen kannalta sopimattomaan muotoon (esimerkiksi kovakuoriaisilla, kaksisiipisillä) tai ne saattavat puuttua kokonaan (kuten kirpuilla). Siivellisyys vaihtelee paitsi lahkoittain myös lajitasolla; on esimerkiksi kovakuoriais- ja perhoslajeja, joissa vain koirailla on siivet.
Takaruumiissa on tavallisesti 11 varsinaista jaoketta ja kärkijaoke eli telsoni. Etujaokkeet voivat laskostua taaempien alle tai sulautua keskiruumiseen. Lähimpänä peräaukkoa olevat jaokkeet voivat olla muuntautuneet monenlaisiin tarkoituksiin: niitä voidaan käyttää suvunjatkamiseen, ne voivat olla surkastuneet tai kätkeytyneet edellisten jaokkeiden alle.[4]
Hyönteisten verensokeri on selkärankaisista poiketen trehaloosi. Verenkierto on avoin. Sydämen, joka sijaitsee eläimen takaruumiissa selkäpuolella, ympärillä olevat rakenteet keräävät ruumiinnesteen eli hemolymfan ilmaputkien ympäriltä, ja sydän pumppaa nesteen lyhyitä ”valtimoita” pitkin virtaamaan vapaasti eläimen kudoksissa. Hyönteisten pienen koon takia hengityselimistö on vaatimaton, sillä happi pääsee pienimmillä lajeilla kaikkiin kudoksiin pelkän diffuusionkin avulla. Isommillakaan lajeilla ei silti esiinny keuhkoja, vaan hyönteisen kitiinikuoren lävistävät ilmaputket eli trakeat, joiden kautta happi pääsee syvemmällä eläimessä sijaitseviin kudoksiin.
Hermosto on alkeellinen. Pään sisällä sijaitseva hermosolmu toimii aivoina. Keskushermorunko kulkee eläimen vatsapuolella ja siihen liittyy muutamia muita suurempia hermosolmuja.
Hyönteisten koko vaihtelee mikroskooppisen pienestä useiden kymmenien senttimetrien pituiseen.
Kivihiilikaudella, noin 360 miljoonaa vuotta sitten, hyönteiset kasvoivat suuremmaksi kuin nykyaikana. Aikakauden fossiileista tunnetaan esimerkiksi Meganeura-sudenkorentolaji, jonka siipien kärkiväli oli yli 70 senttimetriä.[5] Pisimpänä nykyisin elävänä hyönteisenä pidettiin aiemmin Borneossa ja Australiassa tavattavaa Acrophylla titan -sauvasirkkalajia. Suurimman mitatun yksilön ruumiin pituus on ollut 32,8 senttimetriä ja jalat mukaan luettuna yksilö oli lähes puolen metrin mittainen. Vuonna 2008 löydettiin kuitenkin sauvasirkkalaji, Phobaeticus chani, jonka ruumis on 35,7 cm pitkä ja jalkojen kärkiväli 56,7 cm. Myös sen sukulaislajit Phobaeticus serratipes ja Phobaeticus kirbyi voivat kasvaa lähes samanpituisiksi.[6][7] Pisin kovakuoriainen on 17 cm, joissakin lähteissä 19 cm:n mittainen herkuleskuoriainen (Dynastes hercules).
Suurin siipien kärkiväli, 31 cm, on uusiguinealaisella Ornithoptera alexandrae -perhosella. Tosin lähes samaan siipiväliin yltävät on myös keskiamerikkalainen Thysania agrippina -yökköslaji[8] ja australialainen herkuleskehrääjä (Coscinocera hercules). Suurin siipien pinta-ala on kaakkoisaasialaisella atlaskehrääjällä (Attacus atlas).
Painavimmasta hyönteisestä ei olla yksimielisiä, mutta useimmin sellaiseksi mainitaan afrikkalainen Goliathus-suvun goljatkuoriainen, joka voi toukkana painaa 90–100 grammaa. Muita hyvin painavia hyönteisiä ovat Megasoma acteon, Megasoma actaeon, Macrodontia cervicornis, titaanijäärä (Titanus giganteus) sekä jättijäärä (Xixuthrus heros).[9] Eräs uusiseelantilainen wetasirkka, Deinacrida heteracantha, voi painaa 71 grammaa.[10][11]
Pienikokoisin toistaiseksi tunnettu hyönteinen on pohjoisamerikkalainen, alle neljäsosamillimetrin pituinen, Dicopomorpha echmepterygis -kiilupistiäislaji.
Suomessa tavattavista hyönteisistä kookkaimmat perhoset ovat pääkallokiitäjä, syreenikiitäjä, isoapollo ja siniritariyökkönen. Suurimpia kovakuoriaislajeja ovat Hydrophilus piceus -vesiäinen, jättisukeltaja, Meloe-suvun toukohärät, erakkokuoriainen, karvari ja sarvikuonokas. Suorasiipisistä kookkaimpia ovat niitty-, idän- ja lehtohepokatti sekä satunnaisesti tavattava idänkulkusirkka[12], pistiäisistä herhiläinen ja jättipuu- ja ampiaispuupistiäinen sekä nivelkärsäisistä sauvalude ja vuorikaskas. Vaaksiaiset ovat isoimpia Suomessa esiintyviä kaksisiipisten lahkon edustajia. Korennoista kookkaimpia ovat ukonkorennot.
Eläinetiikkaan ja moraalifilosofiaan perehtyneen filosofi Elisa Aaltolan mukaan tutkimukset ovat osoittaneet, että hyönteisillä on mieli, tietoisuus ja kyky oppia. Ne osaavat ennakoida ja välttää tunnetasolla epämiellyttäviä asioita. Se viittaa siihen, että ne tuntevat kipua.[13]
Tutkimusten mukaan hyönteisten pienet aivot eivät tarkoita sitä, että niillä ei olisi kehittynyttä mieltä. Aivosolujen määrän sijaan hyönteisten aivojen neuronipolkujen, eli -yhteyksien suuri määrä mahdollistaa pitkälle kehittyneet kognitiiviset taidot. Esimerkiksi torakoiden on havaittu osaavan käyttää jopa työkaluja: ne käyttävät joitakin materiaaleja apunaan saalistamisessa tai esimerkiksi kaivamisessa. Hyönteisten on myös havaittu seuraavan toisten hyönteisten käyttäytymistä. Ne oppivat toisiltaan esimerkiksi saalistustaitoja.[13]
Hyönteiset osaavat myös tunnistaa muut yhteisönsä jäsenet: niillä on siis sosiaalinen ymmärrys muista ja se on hyvin kehittynyt. Tällainen kyky saattaa viitata ymmärrykseen omasta asemasta suhteessa toisiin, mikä taas saattaa viitata itsetietoisuuteen. Hyönteisten uskotaan osaavan jopa simuloida ulkoista todellisuutta ja suunnata toimintaansa sen mukaan mahdollisimman tehokkaasti. Hyönteiset pystyisivät siis suuntaamaan tietoisesti toimintaansa, eli ne eivät toimi vain viettien, vaistojen tai reaktioiden varassa. Mielen omaavat oliot voivat itse vaikuttaa omaan reagointitapaansa. Ne pystyvät itse suuntaamaan omaa reaktiotansa, muokkaamaan omaa toimintaansa ja oppimaan.[13]
Ylivoimainen enemmistö hyönteisistä elää elämänsä erakkona. Muun muassa muurahaiset, ampiaiset, mehiläiset ja termiitit muodostavat kuitenkin hyvin järjestyneitä yhdyskuntia, joissa on nähtävissä erilaisia sosiaaliluokkia ja jopa eräänlaisia ”ammatteja”.[14]
Hyönteisten ravinnonlähteet kattavat lähes kaiken mahdollisen. Osa lajeista elää kasvisravinnolla, kun taas osa saalistaa ravinnokseen muita eläimiä, yleensä muita selkärangattomia. Jotkin käyttävät ravinnokseen sienirihmastoja, lahoavaa kasviperäistä materiaalia tai vaikkapa kuolleiden eläinten raatoja. Muutamat ryhmät ovat erikoistuneet ulosteiden, sarvien, höyhenten ja muiden eläinperäisten jätteiden hävittämiseen. Jotkin ryhmät käyttävät ravinnokseen muiden eläinten verta.
Merkittävä osa hyönteisistä elää tavalla tai toisella muiden eliölajien loisina. Erityisesti, ainakin 10 % kaikista tunnetuista hyönteislajeista on parasitoideja[15]. Tällöin hyönteisen toukkavaihe elää toisessa eliössä loisena ja kehityksensä päätteeksi tarkoituksellisesti tappaa isäntänsä. Tunnetuimpia parasitoideja ovat erilaiset loiskärpäset ja loispistiäiset. Parasitoidien merkitys hyönteiskantojen kasvun säätelyssä on luultavasti suuri varsinaisiin saalistajiin, kuten lintuihin ja kaloihin, verrattuna.
Lähes kaikki hyönteiset ovat yksineuvoisia. Lisäksi neitseellinen lisääntyminen on yleistä. Suurin osa hyönteisistä lisääntyy munimalla. Munat lasketaan yleensä emon ruumissa tapahtuneen hedelmöityksen jälkeen, mutta esimerkiksi eräät torakat, nivekärsäiset ja kaksisiipiset synnyttävät jälkeläisensä toukkina.[16]
Munimistavat vaihtelevat hyönteislajeilla melko paljon. Jotkin lajit munivat yksittäisiä munia, ja monilla lajeilla munat ovat vahan tai hyytelön sisällä suojassa. Torakkanaaras puolestaan suojaa munia kiinnittimällä ne omaan tai jonkin muun hyönteisen ruumiseen. Erityisesti pistiäiset rakentavat jälkeläistensä suojaksi pesiä, joissa on pieniä osastoja tai kennoja. Niissä toukat kehittyvät täysikasvuisten yksilöiden ruokkimana.[16]
Munasta kuoriutuva toukka eroaa enemmän tai vähemmän täysikasvuisesta yksilöstä. Apterygota-alaluokan siivettömiltä alkukantaisilta hyönteisiltä puuttuu muodonvaihdos, ja niillä onkin suora yksilönkehitys. Osittaisen muodonvaihdoksen käyvillä lajeilla toukka eli nymfi muistuttaa aikuista yksilöä, mutta se on pienempi ja siivetön. Täydellisen muodonvaihdoksen käyvillä lajeilla toukkavaiheen jälkeen on kotelovaihe. Kotelosta kuoriutuu täysimuotoinen yksilö.[16]
Hyönteisten kotelot voivat olla malliltaan monenlaisia. Esimerkiksi perhosilla on muumiokotelo, kehittyneimmillä kärpäsillä tynnyrikotelo ja hyttysillä vapaasti liikkuva kotelo.[16]
Toukka kehittyy asteittain täysikasvuiseksi hyönteiseksi. Osittaisessa muodonvaihdoksessa se tapahtuu useiden nahanluontien kautta ja täydellisessä muodonvaihdoksessa äkillisesti useiden toukka-asteiden ja kotelon kautta. Nahanluonnin aikana toukka lopettaa syömisen ja on erittäin herkkä ympäristön vaikutukselle. Vanha toukkanahka alkaa revetä niskasta, ja eläin vapautuu siitä kouristuksenomaisesti liikkuen. Nahanluonti ei vaikuta pelkästään toukan ulkonäköön, vaan sen seurauksena erimerkiksi ilmaputkijärjestelmässä ja ruoansulatuskanavassa tapahtuu suuria muutoksia.[16]
Aikuisen yksilön elinaika on useimmiten lyhyt, mutta toukka- ja kotelovaiheen pituus vaihtelee merkittävästi. Eräät lajit kehittyvät niin nopeasti, että vuodessa ehtii syntyä useita sukupolvia.[16]
Nilviäisten (esimerkiksi mustekalat ja simpukat) ja äyriäisten (esimerkiksi katkaravut) ohessa myös hyönteisiä käytetään ravinnoksi eri puolilla maailmaa. Entomofagia eli hyönteissyönti tunnetaan useissa kulttuureissa, mutta on länsimaisessa kulttuurissa vierastettua. Hyönteisten ihmisille tuottamista hyödykkeistä tunnetuin lienee hunaja. Muita kaupallisesti merkittäviä tuotteita ovat mm. mehiläisvaha, silkki ja muutamat väriaineet. Kaupallisena toimintana monet mehiläishoitajat tarjoavat hedelmänviljelijöille niin kutsuttua pölytyspalvelua, missä kasvattajat tuovat mehiläispesiä hedelmätarhoihin hedelmäpuiden kukinta-aikaan. Ylipäänsä koko marjojen ja hedelmien, useimpien vihannesten ja erilaisten öljykasvien tuotanto on täysin riippuvaista pölyttävistä hyönteisistä. Kotitarhuri voi tehdä ns. hyönteishotelleja varmistaakseen pölyttäjien toimintaa puutarhassaan.
Useat hyönteislajit käyttävät ravinnokseen viljelykasveja tai jopa elintarvikkeita, jolloin niitä pidetään tuholaisina. Tyypillisiä tuholaislajeja ovat esimerkiksi kirvat, kulkusirkat ja monien perhoslajien toukat. Toisaalta muilla hyönteisillä parasitoidina eläviä hyönteislajeja käytetään biologisessa tuholaistorjunnassa. Myös ihmisellä esiintyy loisena viihtyviä hyönteisiä, kuten täit ja kirput. Monet hyönteiset myös levittävät tauteja eli toimivat sairauden aiheuttavan eliön vektorina. Tällaisia tauteja esiintyy niin ihmisellä ja muilla eläimillä kuin kasveillakin. Ihmisen kannalta merkittävin hyönteislevitteinen sairaus on malaria, johon kuolee vuosittain 1–2 miljoonaa ihmistä ja sairastuu satakertainen määrä. Muita hyönteisten mukana leviäviä tauteja ovat esimerkiksi keltakuume, denguekuume, unitauti, Chagasin tauti, jokisokeus sekä laaja joukko muita eläin- ja kasvitauteja.
Suomesta on tavattu vuoteen 2007 mennessä noin 21 000 hyönteislajia. Lajimäärältään viisi suurinta lahkoa ovat:
Hyönteiset (Insecta) on lajimäärältään suurin biologinen luokka. Hyönteisiä tunnetaan yli miljoona lajia, ja ne kattavat yli puolet kaikista tunnetuista eliölajeista. Vielä tuntemattomia hyönteislajeja uskotaan olevan paljon enemmän, siten että nykyisin elävien lajien kokonaismäärä olisi jopa kuudesta kymmeneen miljoonaa. Hyönteiset kuuluvat niveljalkaisten (Arthropoda) pääjaksoon.
Insecta
Les insectes (Insecta) sont une classe d'animaux invertébrés de l'embranchement des arthropodes et du sous-embranchement des hexapodes. Ils sont caractérisés par un corps segmenté en trois tagmes (tête possédant des pièces buccales externes, une paire d'antennes et au moins une paire d'yeux composés ; thorax pourvu de trois paires de pattes articulées et deux paires d'ailes plus ou moins modifiées[a] ; abdomen dépourvu d'appendices) contenant au maximum 11 segments protégés par une cuticule formant un exosquelette composé de chitine et pourvu de trachées respiratoires.
Avec près de 1,3 million d'espèces décrites existant encore (et près de 10 000 nouvelles espèces inventoriées par an[1]), les insectes constituent 55 % de la biodiversité des espèces et 85 % de la biodiversité animale (définie par le nombre d'espèces)[2]. On estime entre 5 et 80 millions d'espèces possibles[3],[4],[5]. 1019 (10 milliards de milliards) d'individus seraient vivants en même temps à un instant donné selon des estimations[6]. Leur biomasse totale serait 300 fois plus importante que la biomasse humaine, quatre fois supérieure à celle des vertébrés[b], sachant que les insectes sociaux représentent à eux seuls la moitié de la biomasse des insectes[8].
Apparus il y a plus de 400 millions d'années, les insectes sont les plus anciens animaux à s'être adaptés à la vie terrestre en devenant amphibies, et ils font partie des rares organismes terrestres à ressembler à leurs ancêtres (stabilité taxinomique). Ce sont également les premiers animaux complexes à avoir développé la capacité de voler pour se déplacer, étant pendant 150 millions d'années les seuls à posséder ce moyen de locomotion[9]. Pourvus d'ailes, d'un exosquelette rigide, d'une petite taille, d'un potentiel de reproduction élevé et d'un stade nymphal de la métamorphose, ces facteurs favorisant la colonisation de nombreuses niches écologiques expliquent leur succès évolutif. On les trouve maintenant sous presque tous les climats et dans les milieux continentaux terrestres et aquatiques. Seule la mer n'a pas été colonisée[10], cet habitat marin étant majoritairement dominé par le groupe des crustacés, dont les hexapodes sont issus justement par adaptation au milieu terrestre[11].
L'entomofaune désigne la totalité de la population d’insectes présents dans un milieu.
Les insectes ont de nombreuses interactions avec les humains. Certains entrent en compétition directe pour nos ressources comme les insectes ravageurs en agriculture et en exploitation forestière (sylviculture). D'autres peuvent causer des problèmes de santé majeurs en tant que vecteurs d'agents pathogènes et de maladies infectieuses graves. À l'opposé, beaucoup d'insectes sont considérés comme écologiquement bénéfiques en tant que prédateurs, pollinisateurs, producteur de commodités (miel, soie, etc.), détritivores, ou encore en tant que source de nourriture pour de nombreuses espèces animales et chez l'Homme[12].
Le cycle de vie des insectes passe par plusieurs stades de transformations physiques appelés « mues » et implique généralement plusieurs métamorphoses. Les araignées, scorpions et acariens ne sont pas des insectes, mais des arachnides ; entre autres différences, ils ont huit pattes. L'entomologie est la branche de la zoologie dont l'objet est l'étude des insectes.
Plus de 40 % des espèces d'insectes sont menacées d'extinction dans les prochaines décennies, selon une vaste étude publiée dans la revue Biological Conservation en 2019[13]. Le taux d'extinction des insectes est huit fois supérieur à celui des autres espèces animales et ils risquent de disparaître d'ici le début du XXIIe siècle si le rythme actuel se poursuit (diminution de 2,5 % par an depuis les années 1980). Les principaux facteurs de ce déclin sont, par ordre d'importance décroissante : la destruction des habitats et leur conversion à l'agriculture intensive et à l'urbanisation ; la pollution, principalement celle des fertilisants et des pesticides de synthèse ; les facteurs biologiques, notamment les agents pathogènes et les espèces introduites ; le changement climatique[14],[15].
Le mot insecte vient du latin insectum qui signifie « en plusieurs parties » qui réfère à la segmentation des trois parties principales[16]. L'étymologie latine est un calque du grec ἔντομος (éntomos) signifiant « incisé, entaillé »[17].
Au sein des arthropodes, les insectes ont traditionnellement été rapprochés des myriapodes sur la base de plusieurs caractères : appendices uniramés, présence de trachées et de tubes de Malpighi, mandibules formées d'un appendice complet (et non pas de la base d'un appendice comme chez les crustacés). Cependant, la phylogénie moléculaire[18],[19], l'arrangement des gènes mitochondriaux[20], ainsi que l'analyse cladistique des caractères ont conduit à considérer que les insectes devaient en fait être inclus au sein des crustacés (au Moyen Âge, ils étaient classés dans les vermes, « vers » comprenant aussi les petits rongeurs et les mollusques[21]). Le clade des pancrustacés établi à la suite de cette découverte contient donc les lignées de crustacés marins qui sont probablement paraphylétiques et les insectes proprement dits, qui sont monophylétiques. Les caractères ayant conduit au rapprochement des insectes avec les myriapodes sont donc probablement des convergences associées à l'adaptation au milieu terrestre. Le développement du système nerveux des insectes et des crustacés possède en revanche des similitudes extrêmement frappantes[22].
Pancrustacea HexapodaInsecta
Le titan, (Titanus giganteus), est candidat au titre de plus gros insecte du monde[23] avec une taille dépassant les 16 cm. Le plus petit coléoptère, et le plus petit insecte libre (non parasitoïde) vivant au monde, est Scydosella musawasensis qui fait à peine plus de 0,300 mm de longueur[24]. Dicopomorpha echmepterygis est une espèce de guêpes parasitoïde dont le mâle a été désigné comme le plus petit organisme adulte de la classe des insectes, ne mesurent pas plus de 0,139 mm (139 μm) de longueur (plus petit que l'organisme unicellulaire paramécie)[25]. Il semble exister une relation générale poids/longueur pour les insectes[26].
La classification des insectes a été proposée par Carl von Linné au XVIIIe siècle sur la base de critères morphologiques propres aux insectes. Ainsi, une trentaine d'ordres d'insectes actuels est recensée sur l'ensemble de la planète. Leur classification n'est pas encore stabilisée, quelques groupes établis par la tradition se révélant récemment hétérogènes. Le sous-embranchement des hexapodes Hexapoda est donc un concept plus vaste que celui des insectes lequel, au sens strict, constitue un groupe frère des entognathes.
D'après Roth (1974)[27], la classe des Insectes est subdivisée en deux sous-classes :
D'après Brusca & Brusca (2003)[28] et d'après Ruggiero et al. (2015)[29], incluant Brusca, expert pour ITIS[30], la classe Insecta comprend trois sous-classes :
La sous-classe des Aptérygotes regroupe des insectes primitifs aptères. On y retrouve peu de diversité et ils sont classés en deux groupes qui sont traités comme des ordres : Archaeognatha et Zygentoma.
Petrobius sp., un Archaeognatha.
La sous-classe des Ptérygotes regroupe les insectes «ailés» ou ptérygotes. Ce groupe représente la lignée principale de la majorité des insectes. Ils se sont abondamment diversifiés depuis leur apparition il y a environ 350 millions d'années (Carbonifère)[31]. La classification actuelle sépare les ptérygotes en plus de 25 ordres différents[32].
Pterygota (ptérygotes) d'après ITIS (30 décembre 2015)[30] :
Grylloblatta sp. (Grylloblattodea).
Un Embioptera.
Eusthenia sp. (Plecoptera).
Avec près de 1,3 million d'espèces décrites, les insectes représentent plus des deux tiers de tous les organismes vivants[précision nécessaire]. Dans cette classe, quatre ordres dominent dans le nombre d'espèces décrites. Entre 600 000 et 795 000 espèces sont incluses dans l'ordre des coléoptères, des diptères, des hyménoptères et des lépidoptères. Les coléoptères représentent 40 % des espèces d'insectes, mais certains entomologistes suggèrent que les mouches et les hyménoptères pourraient être aussi diversifiés.
Tableau 2. Nombre d'espèces décrites dans quatre ordres majeurs (d’après WCMC, 1992)[33] Ordres Southwood (1978) Arnett (1985) May (1988) Brusca & Brusca (1990) Coléoptères 350 000 290 000 300 000 300 000 Diptères 120 000 98 500 85 000 150 000 Hyménoptères 100 000 103 000 110 000 125 000 Lépidoptères 120 000 112 000 110 000 120 000Ils sont la classe d'organismes vivants la plus diversifiée en terme du nombre d'espèces et par ce fait, ils sont majoritairement dominants dans les milieux terrestres et aquatiques. Cette biodiversité est un facteur important pour la conservation de la nature, l'intégrité de l'environnement et le potentiel invasif de certaines espèces généralistes.
L'état des populations mondiales d'insecte est très mal connu, notamment dans les forêts tropicales et équatoriales.
On sait cependant que beaucoup d'espèces semblent avoir disparu ou sont en forte voie de régression (insectes saproxylophages par exemple dans les zones tempérées). 5 à 10 % des espèces d'insectes ont disparu depuis le début de l'ère industrielle. Le rythme des disparitions devrait connaitre une forte accélération dans les décennies à venir : un demi-million d’espèces sont en danger d’extinction[34].
De manière générale, l'ONU a identifié de grandes causes de régression de la biodiversité qui sont les modifications des habitats des espèces (destruction, banalisation, fragmentation, artificialisation, déforestation, drainage, mise en culture, etc.) ; la surexploitation ; la pollution ; l'introduction d'espèces exotiques envahissantes ; et les changements climatiques. Les premiers effets du dérèglement climatique sont déjà visibles, mais les effets futurs sont encore mal évalués. Ils pourraient inclure un déplacement et une modification altitudinale des aires de répartition, la disparition d'espèces, des changements de taux de pullulation et du caractère invasif (éventuel ou avéré) de certaines espèces ; Il existe un écart entre les évaluations de vulnérabilité des espèces et les stratégies de gestion conservatoire (bien qu'il y ait un consensus sur l'importance de lier ces deux domaines pour la conservation de la biodiversité).
En 2012, une étude[35] a cherché à étudier la vulnérabilité de trois espèces de coléoptères aquatiques ibériques endémiques en trois colonisations indépendants d'un même habitat, sur la base de leur métabolisme et physiologie selon la température, des modèles de distribution et de capacité de dispersion. La gestion doit prendre en compte les capacités différentielles à persister et les gammes possibles de réponse au réchauffement. Dans ce cas, l'étude a conclu que ces trois espèces seront affectées très différemment par le réchauffement malgré des traits écologiques et biogéographiques assez similaires[35].
En 2014, des experts appartenant principalement à des organismes de recherches publiques d'une quinzaine de pays ont synthétisé les publications décomptant les insectes, concluant au « déclin massif des insectes » depuis les années 1990, qui semble principalement dû à l'utilisation et la persistance de pesticides systémiques[36].
En 2018, les modélisations disponibles laissent penser que chez les vertébrés et les plantes, le nombre d'espèces perdant plus de la moitié de leur aire géographique d'ici 2100 sera réduit de moitié si le réchauffement est limité à 1,5 °C (plutôt qu’à 2 °C) en 2100, mais que pour les insectes, ce nombre serait réduit des deux tiers. Des pertes dépassant 50 % de l'aire géographique déterminées par le climat sont prévues chez environ 49 % des espèces d’insectes, 44 % des plantes et 26 % des vertébrés pour le scénario tententiel ; à 2 °C, cette proportion tombe à 18 % d'insectes, 16 % de plantes et 8 % de vertébrés ; et à 1,5 °C cette proportion tombe à 6 % d'insectes, 8 % de plantes et 4 % de vertébrés. Si le réchauffement est limité à 1,5 °C (contre 2 °C dans l'accord de Paris) le nombre d'espèces susceptibles de perdre plus de 50 % de leur aire de répartition est réduit d'environ 66 % chez les insectes et d'environ 50 % chez les plantes et les vertébrés[37].
Selon une étude australienne publiée en 2019 dans Biological Conservation qui constitue le premier rapport mondial sur l’évolution des populations d’insectes, le taux d’extinction des insectes est huit fois supérieur à celui des autres espèces animales et ceux-ci risquent de disparaître d'ici le début du XXIIe siècle si le rythme actuel se poursuit (diminution de 2,5 % par an depuis les années 1980). L’urbanisation, la déforestation, la pollution et surtout l’agriculture intensive sont les principaux facteurs de ce déclin[38],[14].
En France métropolitaine, le calcul du nombre d'espèces, basé sur des estimations statistiques, évalue la faune entomologique actuellement connue à 34 600 espèces (décrites pour la plupart uniquement par la forme adulte), et la faune entomologique totale à 40 000 espèces. Il reste donc près de 5 000 espèces à découvrir[40].
En 2021, un rapport de l'Académie suisse des sciences naturelles évalue le nombre d'espèces d'insectes en Suisse à 60 000, dont la environ la moitié est cataloguée. Sur l'ensemble des espèces étudiées, 16 % sont potentiellement menacées et 43 % sont menacées[41],[42].
Comme tous arthropodes, les insectes ont un corps segmenté soutenu par un exosquelette qui est composé d'une cuticule chitineuse recouverte d'un ensemble de corps gras composant la cire épicuticulaire. Les segments du corps sont organisés en trois parties principales qui sont la tête, le thorax et l'abdomen[43]. La tête possède une paire d'antennes, une paire d'yeux composés, des ocelles et trois ensembles d'appendices modifiés qui forment les pièces buccales. Ces appendices se sont spécialisés avec l'évolution, si bien que maintenant on en retrouve plusieurs types (broyeur, suceur, suceur-piqueur, suceur-spongieur et suceur-lécheur)[44].
Le thorax est composé de trois segments (prothorax, mésothorax et le métathorax) et porte généralement tous les organes locomoteurs (ailes ou pattes). L'abdomen est composé la plupart du temps de onze segments qui peuvent parfois porter des appendices tels des cerques par exemple. À l'intérieur, il contient une partie des organes importants comme l'appareil digestif, le système respiratoire, le système excréteur et les organes reproducteurs[45]. On retrouve une grande variabilité et de nombreuses adaptations dans la composition des parties du corps de l'insecte, en particulier les ailes, les pattes, les antennes et les pièces buccales.
La respiration de l'insecte se fait grâce à des invaginations du tégument appelées trachées qui constituent un réseau apportant l'oxygène directement aux cellules. Ces trachées s'ouvrent sur l'extérieur par des stigmates respiratoires à ouverture variable, sur les côtés des segments (pleurites) thoraciques et abdominaux.
Le milieu intérieur est constitué d'hémolymphe dont la circulation est assurée par plusieurs dispositifs anatomiques (vaisseau contractile dorsal, diaphragmes, « cœurs » accessoires) et est contrôlée finement par le système nerveux[46]. L'appareil circulatoire est ouvert, à faible pression.
L'appareil circulatoire n'a donc pas ou peu de rôle pour la respiration (à quelques exceptions près comme les larves de chironome — diptère vivant dans des milieux très faiblement oxygénés — qui possèdent de l'hémoglobine)[47].
L'insecte utilise son système digestif pour extraire des nutriments et d'autres substances à partir de la nourriture qu'il consomme[48]. Ces aliments sont généralement ingérés sous forme de macromolécules complexes composées de protéines, polysaccharides, lipides et d'acides nucléiques. Ces macromolécules doivent être ventilées par des réactions cataboliques pour devenir des molécules plus petites comme des acides aminés et des molécules de sucre simple. De cette manière, les cellules peuvent les assimiler.
L'appareil digestif est constitué d'un long tube clos appelé le canal alimentaire et celui-ci s'étend longitudinalement à travers le corps. Ce tube digestif dirige unidirectionnellement la nourriture de la bouche à l'anus. Il est divisé en trois parties : stomodeum (intestin antérieur), mésentéron (intestin moyen) et proctodeum (intestin postérieur). Le stomodeum et le proctodeum sont recouverts de cuticule puisqu'ils sont issus d'invaginations du tégument. En plus du tube digestif, les insectes ont également des glandes salivaires et des réservoirs salivaires. Ces structures se retrouvent dans le thorax, à côté de l'intestin antérieur[45].
Le système nerveux central est constitué d'une double chaîne ganglionnaire ventrale, dont les ganglions les plus massifs sont antérieurs et forment le cerveau situé dans la cavité de l'exosquelette de la tête. Les trois premières paires de ganglions sont fusionnés dans le cerveau, tandis que les trois paires suivantes fusionnent pour former un ganglion sous-œsophagien qui innerve les pièces buccales[45].
Les segments thoraciques ont un ganglion placé de chaque côté du corps, donc une paire par segment. Cette disposition est également présente dans les huit premiers segments abdominaux[49]. Cette constitution peut varier, certaines blattes (blattaria) ont seulement six ganglions abdominaux. La mouche domestique (Musca domestica) a tous les ganglions fusionnés en un seul et celui-ci se retrouve dans le thorax.
Quelques insectes ont des nocicepteurs, des cellules qui détectent et transmettent des sensations de douleur[50]. Bien que la nociception ait été démontré chez les insectes, il n'y a pas de consensus sur leurs degrés de conscience à la douleur[51].
Les mâles sont typiquement munis d'un organe phallique ou pénis qui comprend une pièce basale, le phallobase, un édéage (organe d'intromission) distal et des appendices latéro-apicaux, les paramères, qui prennent naissance sur le phallobase. L'oviscapte est l'appendice abdominal, généralement long et effilé, à l'aide duquel de nombreuses femelles d'insectes évolués déposent leurs œufs dans les endroits les plus favorables à leur incubation[52].
Les insectes comme les arthropodes sont des animaux relativement petits, pesant en moyenne moins de 500 mg[54]. Ils ne peuvent ainsi maintenir leur température corporelle constante en raison d'un rapport surface/volume élevé et de pertes de chaleur importantes (un bourdon dans un environnement à 10 °C, avec une température corporelle de 40 °C, perd 1 °C/seconde[55] en l'absence de production de chaleur, d'où la saisonnalité adaptative des insectes dans les régions tempérées)[56]. Poïkilothermes, ils sont fortement dépendants de la chaleur pour leur activité (vol, recherche de nourriture), leur développement et leur reproduction qui sont optimisés à des températures élevées, comprises souvent entre 30 et 40 °C[57]. Selon Chapman, physiologiste des insectes, la température serait l’une des conditions climatiques ayant le plus d’effet sur leur biologie des insectes, d'où l'utilisation de différentes stratégies de thermorégulation comportementale (ectothermie) et physiologique (endothermie)[58].
La thermorégulation comportementale la plus communément utilisée consiste à sélectionner, à court terme et de manière spatiale et temporelle, le microhabitat le plus adapté à leurs besoins. Cela concerne notamment l’exposition au rayonnement solaire (« basking », exposition au soleil comme les lézards) ou au contraire l’évitement des sources de chaleur[59]. Une seconde stratégie de thermorégulation comportementale consiste en la modification de leurs posture, notamment la posture des ailes chez les papillons. Ces comportements peuvent être complétés par une thermorégulation physiologique (endogène). Il peut s'agir d'un échauffement, avant l'envol, qui réchauffe leurs muscles thoraciques, processus endothermique qui se manifeste par de rapides frémissements des ailes assez proches dans leur principe du frissonnement des animaux homéothermes[60]. 94 % de l'énergie dépensée en moyenne durant le frémissement et le vol est transformée en chaleur, les 6 % restants étant convertis en énergie mécanique[55]. La thermorégulation physiologique peut impliquer l'isolation thoracique (thorax velu des papillons fait d'écailles modifiées, poils des hyménoptères) et l'abdomen moins bien isolé (température voisine de la température extérieure[55]. Certains criquets et grands papillons de jour (comme le Flambé ou le machaon)[61], alternent entre des phases de vol actif avec battements d'ailes et des phases de vol plané, ces dernières évitant la surchauffe thoracique[62]. Les abeilles et de nombreux papillons de nuit évitent également cette surchauffe en favorisant le transfert de chaleur vers l'abdomen qui assure le refroidissement par convection et conduction par l'air environnant[62].
Le cycle de vie des insectes passe par plusieurs stades de transformations physiques appelés « mues » et implique généralement plusieurs métamorphoses. Ce cycle évolutif est une série de stades (œuf, larve, nymphe, adulte) qui se succèdent au cours d'une génération complète (d’œuf à œuf), les insectes étant caractérisés par le stade nymphal de la métamorphose[63]. La plupart des insectes sont caractérisés par un temps de génération assez court et une descendance importante, ce qui leur permet de coloniser rapidement un milieu favorable[64].
Ce cycle peut être interrompu annuellement par des conditions climatiques défavorables (température, pluie, manque de nourriture, etc.). La diapause est le terme qui réfère à cet arrêt prolongé au cours du cycle de vie de l'insecte[65],[66]. L'écologie hivernale des insectes (en) étudie les stratégies mises en place par les insectes pour « survivre » aux températures les plus basses[67],[68] : migration (phénomène rare, tel la migration du Monarque) ; tolérance physiologique au froid (phénomène également peu répandu : hémolymphe qui se charge de molécules antigel, comme le glycérol chez la guêpe Bracon cephi (es) ou le xylomannane chez le scarabée Upis ceramboides (en)), dormance de deux types[69] : quiescence (bourdon terrestre) et diapause[70] (œufs, larves, nymphes, voire adultes comme la diapause imaginale des coccinelles) qui peuvent intervenir indépendamment ou successivement au cours d'un cycle de vie).
Les insectes primitifs de la sous-classe des Apterygota ont un développement dit sans métamorphose ou amétabole. Dès la naissance, le jeune insecte est très semblable à l'adulte, à la taille près (« amétabole » équivaut à « sans changement »). Du côté des insectes ptérygotes, on retrouve deux types de transformations : hémimétaboles (hétérométaboles) et holométaboles.
Le développement est contrôlé par une hormone stéroïde, l'ecdysone, qui est produite dans des glandes prothoraciques et permet la mue. Une autre hormone, l'hormone juvénile, un dérivé terpénoïde, inhibe la métamorphose. Elle est produite dans les corps allates, des organes endocrines près de l'œsophage[71].
La reproduction des insectes est également contrôlée par l'ecdysone et l'hormone juvénile, qui agissent dans les deux sexes. Ces hormones contrôlent le fonctionnement de l'appareil reproducteur, mais n'influent pas sur la détermination des caractères sexuels, qui sont strictement déterminés de manière génétique. Les hormones de type phéromones jouent aussi un rôle majeur pour l'attraction et la reconnaissance des individus au sein d'une espèce.
Le record de longévité est détenu par un Buprestidae, le Buprestis aurulenta (en) dont les larves xylophages qui vivent dans le bois, émergent après des dizaines d'années (dont un cas a émergé d'un meuble à 51 ans)[72]. L'un des insectes qui a le cycle de vie le plus court est le puceron Rhopalosiphum prunifolia (4,7 jours à 25 °C)[73]. La femelle adulte éphémère Dolonia americana vit moins de cinq minutes, durant lesquelles elle doit trouver un partenaire, s’accoupler et pondre[73]. La Mouche domestique peut faire son cycle en 17 jours[74].
Ce type de développement est composé de trois étapes principales : l'œuf, la nymphe (ou larve) et l'adulte (il n'y a pas de stade pupal). La nymphe est similaire à l'adulte. Elle est cependant plus petite, ses ailes ne sont pas développées complètement et ses organes sexuels ne sont pas fonctionnels. Au cours de sa croissance, la nymphe ressemblera de plus en plus à l'adulte et ses ailes se déploieront à sa dernière mue[45].
On retrouve deux sous-divisions à ce type de métamorphose :
Cette transformation est typique des insectes endoptérygotes et de certains exoptérygotes (exemple: thrips et aleurodes). Ce type de développement est composé de quatre étapes principales : l'œuf, la nymphe (ou larve), la chrysalide (pupe) et l'adulte. Le stade larvaire ne ressemble pas à l'adulte. La larve ne présente aucun signe extérieur du développement de ses ailes. La métamorphose en adulte est concentrée au stade nymphal (pupe)[45].
L'écologie des insectes est l'étude scientifique des interactions des insectes, individuellement ou en tant que communauté, avec leur environnement ou avec les écosystèmes environnants[75]. Les insectes jouent un rôle des plus importants dans les écosystèmes. Premièrement, ils permettent l'aération du sol et le brassage de la matière organique qui s'y retrouve. Ils entrent également dans la chaîne alimentaire en tant que proies et prédateurs. De plus, ils sont d'importants pollinisateurs et de nombreuses plantes dépendent des insectes pour se reproduire. Finalement, ils recyclent la matière organique en s'alimentant des excréments, des carcasses d'animaux et des plantes mortes, et la rendent ainsi disponible pour d'autres organismes[76]. D'ailleurs, ils sont responsables en grande partie de la création des terres arables[45]. Les insectes sont inféodés aux terres émergées. Quelques-uns vivent en eau douce et à de rares exceptions en mer. On les trouve sous presque tous les climats, du plus chaud au plus froid.
La reproduction des insectes présente de grande variabilité. Ceux-ci ont un temps de génération relativement court et un taux de reproduction très élevé comparativement aux autres espèces animales. Chez les insectes, on retrouve la reproduction sexuée et la reproduction asexuée. Dans la première, le mâle et la femelle se rencontrent, souvent par l'intermédiaire de phéromones[77] ou d'autres moyens de communication, pour copuler. L'issue de cette reproduction est un embryon résultant de la fusion de l'œuf et du spermatozoïde. Il s'agit d'un mode de reproduction qui est le plus commun chez les insectes. Dans la reproduction asexuée, la femelle est capable de se reproduire sans mâle par le développement des ovocytes en embryons (parthénogénèse). Ce type de reproduction a été décrit dans plusieurs ordres d'insectes[45].
De plus, la grande majorité des femelles sont ovipares; ainsi elle dépose ses petits sous forme d'œufs. Certains cafards, pucerons et mouches pratiquent l'ovoviviparité. Ces insectes incubent les œufs à l'intérieur de leur abdomen et les pondent au moment de l'éclosion. D'autres insectes sont vivipares et ils complètent leur développement à l'intérieur de l'abdomen de la mère.
Les comportements de reproduction chez les insectes peuvent être très diversifiés. Pendant la période de reproduction, la communication se réalise principalement par la sécrétion de phéromones. À l'aide de ses antennes, le mâle peut donc trouver l'emplacement d'une femelle réceptive. Les phéromones sont propres à chaque espèce et elles sont constituées de différentes molécules chimiques.
Une autre technique de communication est l'utilisation de la bioluminescence. On retrouve ce type d'appel chez les coléoptères de la famille des Lampyridae et des Phengodidae. Les individus de ces familles produisent de la lumière qui est fabriquée par des organes à l'intérieur de leur abdomen. Les mâles et les femelles communiquent de cette manière durant la période de reproduction. Les signaux sont différents d'une espèce à l'autre (dans la durée, la composition, la chorégraphie aérienne et l'intensité.
Plusieurs insectes élaborent des chants d'appel pour signaler leur présence au sexe opposé. Ces sons peuvent être créés par la vibration des ailes, par la friction des pattes ou par le contact avec le sol, un substrat, etc. Les orthoptères (criquets, sauterelles et grillons), certaines espèces de mouches (drosophiles[78], moustiques, etc.), les homoptères (comme les cigales[79]), certains coléoptères (comme les tenebrionidae[80]) et bien d'autres sont adeptes de cette technique.
Chez certains groupes, les mâles pratiquent des prouesses aériennes ou des pas de danses complexes pour attirer une partenaire. Certains odonates[81] et certaines mouches[82] courtisent de cette manière.
Les mâles de certaines espèces d'invertébrés (comme les Mécoptères et les mouches Empididae) offrent des cadeaux dans le but de s'attirer les bonnes faveurs d'une femelle. Ils capturent une proie pour ensuite s'approcher d'une femelle. Par message chimique (émission de phéromones), ils indiquent à la femelle leur intention et lui offre le présent. Celle-ci examinera soigneusement la proie. Si elle ne trouve pas le repas à son goût, elle refusera les avances du mâle. Dans le cas contraire, elle s'accouplera avec lui[83].
La compétition entre mâles est féroce et beaucoup affichent des comportements territoriaux et agressifs. Ils sont prêts à se battre pour conserver un petit territoire ou avoir la chance de se reproduire avec une femelle. Chez certaines espèces, les mâles possèdent des cornes et des protubérances sur leur tête ou leur thorax. Ces ornements servent à combattre d'autres mâles de la même espèce.
Les insectes jouent un rôle important dans leur écosystème et ils exploitent une grande diversité de ressources alimentaires. Près de la moitié sont herbivores (phytophages)[84]. Le groupe des phytophages inclut les insectes qui s'alimentent des racines, de la tige, des feuilles, des fleurs et des fruits. Les mangeurs de feuilles peuvent se nourrir des tissus extérieurs ou encore être spécialisés à un type précis de cellule végétale. On retrouve aussi des insectes à l'alimentation spécifique qui se nourrissent d'un seul genre ou d'une espèce de plante. D'autres sont très généralistes et peuvent s'alimenter de plusieurs types de plantes.
Au sein des différents groupes, on retrouve une grande proportion d'espèces phytophages qui sont très inégalement réparties dans les ordres des lépidoptères, des coléoptères, des orthoptères, des phasmoptères, des hémiptères et des thysanoptères[85]. Chez les papillons (lépidoptère) ce sont les larves qui sont essentiellement phytophages. Chez les adultes, les pièces buccales ont évolué en une trompe multi segmentée qu'on appelle le proboscis[44]. Au repos, ce tube est enroulé sous la tête. Les papillons se nourrissent du nectar des fleurs, des sels minéraux et des nutriments contenus dans d'autres liquides. On retrouve également des papillons qui n'ont pas de pièces buccales et qui vivent essentiellement sur leur réserve de graisse.
Tableau 1. Proportion des espèces phytophages parmi les ordres connus d'insectes d'après Montesinos (1998)[86] Ordres Pourcentage Coléoptères 35 % Hyménoptères 11 % Diptères 29 % Lépidoptères 99 % Hémiptères 70 % Orthoptères 65 % Thysanoptères 90 % Phasmoptères 99 % Collemboles[d] 50 %Certains insectes se sont spécialisés dans leur alimentation phytophage. Par exemple, ils s'alimentent uniquement de bois. Ce type d'alimentation se nomme xylophagie. Les insectes xylophages, à l'état larvaire ou adulte, s'alimentent des branches, du tronc ou encore des racines des arbres. Certains peuvent devenir des ravageurs et causer des dommages économiques en s'alimentant des arbres ou en véhiculant des pathogènes qui peuvent affecter la qualité et la santé des arbres[87]. Les saproxylophages, quant à eux, ne consomment que le bois en décomposition (arbre mort).
Au sein de cette classe, on retrouve également des insectes prédateurs qui sont principalement carnivores. Ils ont généralement des adaptations physiologiques qui leur permettent de chasser activement (vision spécialisée, pattes adaptées à la course ou à saisir, pièces buccales modifiées pour broyer ou agripper, etc.) ou à l'affût (camouflage). Ces prédateurs sont utiles pour réguler les populations d'invertébrés et ainsi préserver un certain équilibre dans l'écosystème. D'ailleurs, certains sont utilisés dans le contrôle des ravageurs (lutte biologique). La plupart des insectes prédateurs sont généralistes mais quelques espèces ont une préférence pour des proies plus spécifiques.
L'ordre des odonates (libellules et demoiselles) est essentiellement carnivore. Toutes les espèces, la larve et l'adulte, chassent d'autres animaux. Les adultes attrapent généralement des insectes volants tandis que les larves interceptent un large éventail d'invertébrés aquatiques et même de petits vertébrés (têtards ou petits poissons). Ils possèdent la meilleure vision dans le monde des insectes et ils sont également d'excellents pilotes aériens[88]. Un autre ordre majoritairement carnivore est celui des Mantodea. Les mantes possèdent une très bonne vision, des pattes raptoriales adaptées à la capture et au maintien de leur proie et souvent un camouflage qui leur permet de se fondre dans leur habitat. Au stade adulte, leur régime alimentaire se compose essentiellement d'insectes mais les grandes espèces peuvent s'attaquer à de petits scorpions, des centipèdes, des araignées, des lézards, des grenouilles, des souris et même des oiseaux[89].
Certains insectes se sont spécialisés dans leur alimentation carnée. Par exemple, les hématophages se nourrissent de sang. Ces organismes sont souvent des ectoparasites (parasites qui n'entrent pas à l'intérieur de leur hôte, mais qui se fixent provisoirement sur sa peau). Leurs pièces buccales ont évolué en parties capables de percer la peau et d'aspirer le sang. Chez certains groupes, comme les Siphonaptera (puces) et les Phthiraptera (poux), les pièces buccales se sont adaptées pour mieux s'ancrer à l'hôte.
Les insectes détritivores se nourrissent des débris d'animaux (carcasses et excréments), de végétaux ou fongiques. En s'alimentant, ils recyclent les composés organiques contenus dans ses détritus et les rendent disponibles pour d'autres organismes. Ils ont une importance primordiale dans la structuration et la santé des sols.
Dans cette catégorie, on retrouve les insectes coprophages qui s'alimentent des excréments et les recyclent par le fait même. Ce sont, pour la plupart des insectes de l'ordre des coléoptères ou des diptères. Ces insectes peuvent être spécifiques aux excréments d'un animal ou généralistes. Le bousier ou encore la mouche verte sont de bons exemples d'insectes coprophages. Lorsque la matière en décomposition est issue d'un cadavre, on parlera plutôt de nécrophagie. Les insectes nécrophages peuvent être spécifiques à un stade de décomposition ou présents dans l'entièreté du processus. D'ailleurs, ils sont utilisés en médecine légale (entomologie médico-légale) pour établir les circonstances d'un décès (détermination de l'heure du décès, du mouvement du corps après la mort, de la présence de traumatismes, présence de drogues ou autres toxines dans l'organisme, etc.). Les insectes saproxylophages se retrouvent également dans la catégorie des détritivores. Dans les écosystèmes forestiers, ils jouent un rôle majeur en contribuant au cycle du carbone et au recyclage de la nécromasse végétale ligneuse qu'ils transforment en un humus forestier particulièrement riche et apte à absorber l'eau[90].
Certains insectes possèdent une coloration ou une forme qui leur permettent de se fondre dans leur environnement. Le camouflage est répandu dans plusieurs groupes d'insectes, en particulier ceux qui se nourrissent de bois ou de végétation. Certains ont la coloration et la texture du substrat dans lequel ils vivent[91]. La plupart des phasmes sont connus pour imiter efficacement les formes des branches et des feuilles. Certaines espèces ont même des excroissances qui ressemblent à de la mousse ou encore à du lichen. On retrouve également de fins imitateurs, chez les phasmes et les mantes, qui bougent leur corps de manière rythmée pour mieux se fondre dans la végétation qui bouge au gré du vent[92].
Certaines espèces ressemblent à s'y méprendre à une guêpe ou à insecte toxique. Cette technique de défense se nomme mimétisme batésien. Ils peuvent jumeler leur coloration aux comportements de l'insecte imité et ainsi bénéficier d'une protection contre les prédateurs. Certains longicornes (Cerambycidae), mouche syrphide (Syrphidae), chrysomèles (Chrysomelidae) et certains papillons pratiquent ce type de mimétisme. De nombreuses espèces d'insectes sécrètent des substances désagréables ou toxiques pour se défendre. Ces mêmes espèces présentent souvent de l'aposématisme, une stratégie adaptative qui envoie par une coloration vive ou contrastante un message d'avertissement[93].
La pollinisation est le processus par lequel le pollen est transféré vers le pistil (organe femelle) de la fleur soit par autofécondation, soit par fécondation croisée. La plupart des plantes à fleurs ont besoin d'un intermédiaire pour se reproduire et cette tâche est réalisée majoritairement par les insectes. En butinant, ils ont accès au nectar, un liquide sucré riche et énergisant. Pour y avoir accès, ils entrent en contact avec le pollen qui se dépose sur leur corps. Le pollinisateur transportera ensuite celui-ci vers une autre fleur, un bel exemple de relation de mutualisme. Les fleurs arborent différents motifs et colorations pour attirer ces insectes. Le nombre et la diversité des pollinisateurs influent fortement sur la biodiversité végétale et inversement (voir syndrome pollinisateur), et la perte de diversité chez les pollinisateurs pourrait menacer la pérennité des communautés végétales[94].
L'abeille domestique est certainement l'insecte pollinisateur le plus populaire en agriculture mais des milliers d’espèces différentes d’abeilles sauvages, de guêpes, de mouches, de papillons et d'autres insectes jouent également un rôle important dans la pollinisation. En agriculture, ils sont d'une importance primordiale pour la production de nombreuses cultures (pommes, oranges, citrons, brocolis, bleuets, cerises, amandes, etc.)[95]. Le domaine scientifique qui étudie les insectes pollinisateurs se nomme anthécologie.
Certains insectes ont besoin d'une autre espèce d'insecte pour réaliser leur développement. On appelle « parasitoïdes » les organismes qui, au cours de leur développement, tuent systématiquement leur hôte, ce qui les fait sortir du cadre du parasitisme au sens strict. Chez ces insectes, on retrouve une spécificité vis-à-vis de l'insecte hôte. Ils peuvent se nourrir à l'intérieur de l'organisme (endoparasitoïdes) ou à l'extérieur du corps de l'hôte (ectoparasitoïdes). Ils peuvent être solitaires ou grégaires (plus d'une centaine de larves sur le même hôte)[96]. Certaines guêpes et mouches parasitoïdes sont utilisées en lutte biologique.
Lors de l'oviposition, la femelle parasitoïde s'approche de son hôte et lui pénètre l'exosquelette à l'aide de son ovipositeur modifié. Elle déposera ses œufs à l'intérieur de celui-ci. Une autre technique consiste à déposer les œufs sur l'insecte ou à proximité de celui-ci. Les larves pénétreront la larve hôte par les orifices buccaux et respiratoires ou encore en perçant directement sa peau.
Au milieu des années 1990, on avait déjà répertorié et nommé 87 000 espèces d'insectes parasitoïdes, classés dans six ordres[97] :
Le XIXe siècle « est marqué par une forte entomophobie (on craint que la pullulation des insectes ne puisse faire disparaître l’humanité) participant à une véritable ornithophilie (les oiseaux insectivores étant les seuls remparts au danger des insectes) »[98]. Ce n'est qu'au XXe siècle qu'est pris en compte leur rôle dans le protection de la nature et la diversité[99].
Les insectes sont parfois distingués en insectes « ravageurs » ou « nuisibles » et insectes « bénéfiques », mais cette distinction est entièrement relative (dépendante du contexte), vis à vis des enjeux de santé humaine ou des objectifs agricoles, et n'a pas de signification naturelle en dehors de ces enjeux précis. Des insectes nuisibles pour certaines activités humaines peuvent parfois être utiles pour d'autres et inversement. Par ailleurs certains de ces insectes peuvent être des maillons très importants dans les écosystèmes.
Diverses cultures ont intégré depuis longtemps la consommation d'insectes. Récemment, plusieurs initiatives mondiales essaient de promouvoir cette consommation comme alternative à la consommation de viande afin de limiter les besoins en terres arables (la production de viande nécessitant, de façon directe et indirecte via la consommation par les bêtes d'aliments végétaux, beaucoup plus de terre que celle de légumes).
Par ailleurs, divers projets, dont le PROteINSECT (en) lancé par l'Union européenne, vise à développer la production d'insectes en tant qu'aliment pour le bétail[100].
De nombreux insectes sont considérés comme nuisibles par les humains. Certains peuvent causer des problèmes de santé majeurs en tant que vecteurs d'agents pathogènes et de maladies infectieuses graves (ex: moustiques et certaines mouches) ou engendrer de l'inconfort et des problèmes cutanés en tant que parasites (ex: poux et punaise de lit). On retrouve également des insectes qui causent des dommages aux infrastructures (ex: termites et fourmis charpentières) ou qui s'alimentent des produits agricoles. Ces ravageurs se nourrissent de différents végétaux, des grains (riz, céréales, légumineuses, etc.), des fruits, des légumes et des autres produits à la post-récolte[101]. Il y a également des insectes qui causent des blessures au bétail et aux autres animaux de la ferme comme certaines familles de mouches parasites (Tachinidae, Sarcophagidae, Oestridae, etc.). À cause des pertes économiques qu'ils engendrent, le contrôle des insectes nuisibles nécessitent parfois l'utilisation de substances chimiques (insecticide) ou d'insectes prédateurs (lutte intégrée).
Bien que les insectes ravageurs attirent souvent plus d'attention, la majorité des insectes sont des maillons très importants pour l’environnement. En plus de constituer en eux-mêmes une grande partie de la biodiversité, ils sont essentiels dans la chaine alimentaire : les détritivores jouent un rôle de premier plan dans le recyclage de la matière organique et le cycle des nutriments, les phytophages régulent la végétation sauvage et les équilibres entre les espèces végétales, les prédateurs ou parasites régulent de nombreux animaux dont les autres insectes, et beaucoup de ces insectes constituent des proies abondantes et diversifiées qui nourrissent de très nombreux animaux insectivores. Des insectes variés, comme les guêpes, les abeilles, les mouches, les papillons et les fourmis sont aussi les principaux pollinisateurs des plantes à fleurs qui constituent la majorité de la biodiversité végétale.
Les insectes ont une fonction majeure dans l'alimentation humaine puisque 75 % des légumes et des fruits que l’on consomme sont liés aux pollinisateurs. S’ils disparaissaient, l'humanité serait confrontée à une crise alimentaire mondiale[102].
Certains insectes prédateurs sont d'excellents alliés dans le contrôle des ravageurs (lutte biologique) en agriculture. Par exemple, on peut utiliser des coccinelles pour contrôler les populations de pucerons dans certaines cultures. Les carabes, les staphylins, les chrysopes, les hémérobes, les guêpes parasitoïdes, les mouches parasitoïdes, et plusieurs autres insectes permettent aussi de contrôler les populations d'insectes ravageurs[103],[104].
Divers insectes ont été exploités depuis l'Antiquité pour la production de commodités alimentaires et textiles. Par exemple, l'élevage du ver à soie (Bombyx mori) (sériciculture) se pratique depuis près de 5 000 ans. La larve fabrique un cocon qui est constitué d'un fil de soie brute de 300 à 900 mètres de long. La fibre est très fine et brillante et une fois tissée, elle crée un tissu d'une grande qualité que l'on appelle soie. Cet élevage a hautement influencé la culture chinoise et le développement du commerce avec les pays européens. Un autre insecte domestiqué qui a grandement influencé l'histoire est l'abeille domestique. Les premières représentations de l'homme collectant du miel datent d'il y a 15 000 ans. Les abeilles produisent également des commodités alimentaires comme du miel, de la gelée royale et de la propolis. Ces produits peuvent servir à traiter différents problèmes de santé en médecine alternative[105].
Les insectes sont utilisés en médecine depuis plus de 3 600 ans. Certains remèdes thérapeutiques et médicaux sont confectionnés avec les parties du corps, l'hémolymphe ou les toxines produites par l'insecte. Par exemple, l'hémolymphe des cigales (Cicadidae) contient une concentration élevée d'ions de sodium et peut être utilisé comme traitement pour certains problèmes de vessie ou de reins. Certains méloés (Meloidae) sont aussi utilisés en médecine humaine et vétérinaire. L'utilisation d'asticots de mouche est également une pratique médicale courante. En se nourrissant des tissus nécrosés, les larves facilitent la cicatrisation des tissus sains en stimulant la production de tissus cicatriciels et en désinfectant les plaies sans l'usage d'antibiotiques[106].
Phasmatodea - Un phasme de Nouvelle-Zélande, Acanthoxyla prasina (en)
Insecta
Les insectes (Insecta) sont une classe d'animaux invertébrés de l'embranchement des arthropodes et du sous-embranchement des hexapodes. Ils sont caractérisés par un corps segmenté en trois tagmes (tête possédant des pièces buccales externes, une paire d'antennes et au moins une paire d'yeux composés ; thorax pourvu de trois paires de pattes articulées et deux paires d'ailes plus ou moins modifiées ; abdomen dépourvu d'appendices) contenant au maximum 11 segments protégés par une cuticule formant un exosquelette composé de chitine et pourvu de trachées respiratoires.
Avec près de 1,3 million d'espèces décrites existant encore (et près de 10 000 nouvelles espèces inventoriées par an), les insectes constituent 55 % de la biodiversité des espèces et 85 % de la biodiversité animale (définie par le nombre d'espèces). On estime entre 5 et 80 millions d'espèces possibles,,. 1019 (10 milliards de milliards) d'individus seraient vivants en même temps à un instant donné selon des estimations. Leur biomasse totale serait 300 fois plus importante que la biomasse humaine, quatre fois supérieure à celle des vertébrés, sachant que les insectes sociaux représentent à eux seuls la moitié de la biomasse des insectes.
Apparus il y a plus de 400 millions d'années, les insectes sont les plus anciens animaux à s'être adaptés à la vie terrestre en devenant amphibies, et ils font partie des rares organismes terrestres à ressembler à leurs ancêtres (stabilité taxinomique). Ce sont également les premiers animaux complexes à avoir développé la capacité de voler pour se déplacer, étant pendant 150 millions d'années les seuls à posséder ce moyen de locomotion. Pourvus d'ailes, d'un exosquelette rigide, d'une petite taille, d'un potentiel de reproduction élevé et d'un stade nymphal de la métamorphose, ces facteurs favorisant la colonisation de nombreuses niches écologiques expliquent leur succès évolutif. On les trouve maintenant sous presque tous les climats et dans les milieux continentaux terrestres et aquatiques. Seule la mer n'a pas été colonisée, cet habitat marin étant majoritairement dominé par le groupe des crustacés, dont les hexapodes sont issus justement par adaptation au milieu terrestre.
L'entomofaune désigne la totalité de la population d’insectes présents dans un milieu.
Les insectes ont de nombreuses interactions avec les humains. Certains entrent en compétition directe pour nos ressources comme les insectes ravageurs en agriculture et en exploitation forestière (sylviculture). D'autres peuvent causer des problèmes de santé majeurs en tant que vecteurs d'agents pathogènes et de maladies infectieuses graves. À l'opposé, beaucoup d'insectes sont considérés comme écologiquement bénéfiques en tant que prédateurs, pollinisateurs, producteur de commodités (miel, soie, etc.), détritivores, ou encore en tant que source de nourriture pour de nombreuses espèces animales et chez l'Homme.
Le cycle de vie des insectes passe par plusieurs stades de transformations physiques appelés « mues » et implique généralement plusieurs métamorphoses. Les araignées, scorpions et acariens ne sont pas des insectes, mais des arachnides ; entre autres différences, ils ont huit pattes. L'entomologie est la branche de la zoologie dont l'objet est l'étude des insectes.
Plus de 40 % des espèces d'insectes sont menacées d'extinction dans les prochaines décennies, selon une vaste étude publiée dans la revue Biological Conservation en 2019. Le taux d'extinction des insectes est huit fois supérieur à celui des autres espèces animales et ils risquent de disparaître d'ici le début du XXIIe siècle si le rythme actuel se poursuit (diminution de 2,5 % par an depuis les années 1980). Les principaux facteurs de ce déclin sont, par ordre d'importance décroissante : la destruction des habitats et leur conversion à l'agriculture intensive et à l'urbanisation ; la pollution, principalement celle des fertilisants et des pesticides de synthèse ; les facteurs biologiques, notamment les agents pathogènes et les espèces introduites ; le changement climatique,.
Is dúile beo iad na feithidí i ríocht na n-ainmhí. Bíonn sciatháin ar a bhformhór, agus eiseachnámharlach, is é sin go mbíonn sliogán crua ar an taobh amuigh seachas cnámha inmheánacha mar a bhíonn ag mamaigh agus éin. Bíonn trí chuid sa cholainn, an ceann le péire adharc, an tóracs a bhfuil trí phéire cos air, agus an abdóman.
Meastar go bhfuil 1 000 000 speiceas ar a laghad ann nó fiú suas le 10 000 000. Is iad na ciaróga na feithidí is coitianta agus is forleithne ar domhan, an ceathrú cuid de speicis bheo an domhain ar fad. Is beag cineál a mhaireann sa bhfarraige ach tá siad beagnach gach áit eile. Bíonn a lán acu níos lú ná 1 milliméadar ar fhad. Bíonn siad uafásach líonmhar: Thomhais saineolaí sa Bhreatain go raibh 400 milliún feithidí ina gcónaí ar acra amháin talún in aice le Cambridge i 1943.
A dos insectos (Insecta) é unha clase de animais invertebrados, do filo dos artrópodos.
A ciencia que estuda os insectos denomínase entomoloxía.
Os insectos comprenden o grupo de animais máis diverso da Terra, con máis de 800 000 especies descritas, máis que os outros grupos de animais xuntos. Os insectos pódense encontrar en case todos os ambientes do planeta, aínda que só un pequeno número de especies se adaptou á vida nos océanos. Hai aproximadamente 5 000 especies de libélulas, 20 000 de saltóns, 170 000 de bolboretas, couzas e avelaíñas, 120 000 de moscas, 82 000 de chinches, 350 000 de escaravellos, e 110 000 especies de abellas e formigas.
Algúns pequenos grupos de animais, tales coma os Collembola, Protura e Diplura, están relacionados cos insectos no subfilo dos hexápodos. Os insectos verdadeiros (os da clase dos Insecta) distínguense do resto dos hexápodos en parte por seren ectognatos (coas pezas bucais dispostas exteriormente). Moitas especies, aínda que non todas, teñen ás na súa fase adulta. Os artrópodos terrestres como os cempés, miriápodos, escorpións e arañas confúndense a miúdo cos insectos debido a que teñen estruturas corporais semellantes, pero non o son.
O corpo dos insectos está formado por tres rexións principais: cabeza, tórax e abdome:
O sistema nervioso dos insectos está formado polo ganglio supraesofáxico ou cerebro, o ganglio subesofáxico e unha cadea de ganglios (un por segmento do corpo) colocados ao longo da rexión ventral do corpo, unidos por comisuras. O cerebro está composto pola fusión de tres ganglios (protocerebro, deutocerebro e tritocerebro) os cales inervan os órganos e apéndices da cabeza. O ganglio subesofáxico únese ao cerebro mediante as comisuras esofáxicas e está formado pola fusión dos ganglios mandibular, maxilar e labial. A cadea de ganglios ventrais presenta variacións, observándose unha tendencia á fusión dos mesmos tanto no tórax coma no abdome. Nos insectos existen ademais outros sistemas nerviosos, coma o estomogástrico, o cal controla os movementos dos sistemas dixestivo, circulatorio e os músculos oclusores dos espiráculos. E por último, o sistema periférico que desempeña funcións sensoriais.
A respiración realízase na maioría dos insectos dun modo pasivo (a través dun gradiente de concentración de oxíxeno), grazas a un sistema de traqueas, que se ramifican no interior do corpo e que se abren ao exterior a través duns orificios chamados espiráculos situados no tórax e abdome. En especies de gran tamaño coma as lagostas, a difusión pasiva resulta insuficiente, polo que realizan movementos cos músculos abdominais para forzaren a circulación dos gases.
Está composto por un tubo de tres seccións que reciben os nomes de intestino anterior (estomodeo), intestino medio (mesénteron) e intestino posterior (proctodeo), dos cales o mesénteron é o encargado da absorción dos nutrientes. Posúe glándulas salivares.
O sistema circulatorio dos insectos é un sistema aberto no cal os órganos son bañados directamente polo sangue (hemolinfa). Salvo excepcións, só existe un vaso sanguíneo dividido en cámaras. A zona posterior deste vaso denomínase corazón e está dotada de varias aberturas laterais chamadas ostíolos que permiten a entrada de sangue.[1] A parte anterior do vaso chámase aorta e consiste nun tubo recto e sen válvulas. O corazón aspira a hemolinfa da cavidade abdominal e propúlsaa cara á cabeza, a través da aorta, desde onde volve a filtrarse ós tecidos cara a cavidade abdominal. Nalgúns insectos existen bombas accesorias destinadas a irrigar as patas, as ás ou as antenas.
A hemolinfa é o líquido circulatorio. A súa composición varía moito dunha especie a outra. As súas principais funcións son:
O aparato bucal sufriu diversas especializacións nos diferentes grupos de insectos, pero de forma xeral segue algúns modelos básicos que dependen dos hábitos alimenticios:
Moitos insectos posúen órganos moi refinados de percepción; nalgúns casos os seus sentidos poden ser mellores que os dos humanos. Por exemplo, as abellas poden ver no espectro ultravioleta e captar os patróns de polarización da luz, e as avelaíñas macho teñen un sentido especializado do olfacto que axuda a detectar as feromonas das femias a moitos quilómetros de distancia.
As patas están divididas en cinco segmentos: coxa, trocánter, fémur, tibia e tarso. Os dous primeiros son de pequeno tamaño, os dous seguintes forman a parte principal da pata e o último está xeralmente dividido en tres partes distintas. Ao final sitúanse un par de unllas. As patas presentan distintas adaptacións, dependendo do tipo de vida que leve o insecto; adaptadas ó salto (saltóns), á escavación (grilo toupa), á depredación (mantis), a marcha sobre a auga (pita cega), ou á recollida e almacenaxe de alimento (abellas).
As ás son apéndices pareados que se encontran no segundo e terceiro segmento torácico, que son consideradas os responsables do éxito evolutivo dos insectos, son de consistencia membranosa. Caracterízanse por presentar unha nervación que é a responsable de brindarlle a rixidez necesaria para o voo, esta nervación é característica de cada grupo de insectos e é usada para clasificalos. Nas ás obsérvanse moitas variacións en canto á súa forma e consistencia.
Os insectos presentan sexos separados e frecuentemente moi diferenciados morfoloxicamente entre si, sendo nalgúns casos o macho máis grande e de coloración máis rechamante cá femia. Reprodúcense normalmente por vía sexual, nalgúns casos tamén se poden reproducir mediante partenoxénese (asexualmente), nalgunhas poucas especies non se coñecen machos.
A metamorfose é un proceso de desenvolvemento postembrionario, mediante o cal os insectos alcanzan a súa fase adulta (imago), durante a cal chegan á madurez sexual, no caso dos Pterigota desenvólvense ademais as ás. Segundo o tipo de metamorfose que experimentan os insectos, estes son:
Saltón
Zapateiro
Insecto
Insecto na Estrada
Cadela de frade en Bastavales, Brión
Grilo en inverno
Vagalume, Phosphaenus hemipterus macho, en Oroso
Avelaíña. Entre os seus ollos vese a espiritrompa
Insecto con patas adaptadas á natación
Unha libélula na súa última fase adulta, indo de ninfa a adulto.
A dos insectos (Insecta) é unha clase de animais invertebrados, do filo dos artrópodos.
A ciencia que estuda os insectos denomínase entomoloxía.
Kukci (lat. Insecta) su vrstama najbrojniji razred velike grupe člankonožaca (Arthropoda) obuhvaća više vrsta nego sve ostale životinjske skupine zajedno. Većina ih živi na kopnu, a dobro naseljavaju i kopnene vode, dok ih svega par vrsta živi u moru. Opisano ih je, iz svih krajeva svijeta, više od 1 000 000 vrsta, prema nekima i 1 200 000 vrsta. Istraživanja probnih površina u tropskim kišnim šumama navode na mogući broj od 5 - 30 milijuna vrsta kukaca. Ova vrstama najbrojnija skupina životinja uopće, istovremeno je i najslabije istražena. Gotovo svako pravilo kod kukaca ima svoje izuzetke, pa se brojne tvrdnje odnose na većinu predstavnika ovoga razreda.
Hrvatski standardni naziv kukac zabilježen je u 17. stoljeću u Belostenjčevom kajkavskom rječniku. U uporabi je bio i stručni naziv zareznik. To je prevedenica znanstvenog naziva insekt (lat.insectare - us, "zarezati, zarezan", "urezati, urezan"), što se odnosi na izraženo odvojene dijelove tijela. Slično je i značenje grčkog naziva entomon - os.
Znanost koja se bavi kukcima naziva se entomologija, a stručnjaci za kukce su entomolozi. Entomologija je opsežna po području djelovanja, te se dijeli na opću entomologiju i primjenjene entomologije. Popularna je diljem svijeta, te se njome osim znanstvenika bave i brojni amateri, te brojne znanstvene i stručne udruge.
Opis vanjskog izgleda (morfologija) kukaca, odnosi se na odrasle spolno zrele jedinke, a ne na ličinke.
Veličina kukaca jako varira, većina kukaca je duga od jednog do 20 mm. Ali postoje i vrste duljine od 0,2 mm ali i duge 16 a široke 6 cm (Titanus giganteus) ili čak do 33 cm dugih jedinki nakaznika (Phasmatodea). Tijelo kukaca može biti izduženo, spljošteno ili manje-više kuglasto.
Tijelo svih kukaca izgrađeno je od hitina, koji može biti krut (čvrsti dijelovi) ili elastičan (povezivanje čvrstih dijelova). Jasno je podijeljeno na 3 osnovna dijela: glavu (Caput), prsište (Thorax) i zadak (Abdomen). Na oklopu se razlikuje leđna strana (dorzalna), trbušna strana (ventralna), te bočne strane (pleuralne). Svaki dio hitinskog vanjskog oklopa sastoji se od pojedinačnih sraslih koutića: leđnih pločica (tergiti), trbušnih pločica (sterniti) i bočnih pločica (pleuriti). Otvori kroz koje kukci dišu (stigme) otvaraju se bočno, te u tijelu prelaze u gusti kapilarni splet dišnih cjevčica traheja pomoću kojih kukci dišu, a broj traheja jako varira od vrste do vrste.
Glava kukca nastala je spajanjem 6 embrionalnih kolutića, što se odražava na vanjske i unutrašnje strukture. Na gornjoj strani glave se nalazi jedan par ticala s osjetilima za njuh), a sa svake strane glave je po jedno složeno oko. Složeno oko se može sastojati i od tisuću manjih okašaca. Mnoge vrste (cvrčci, ose, pčele, mravi) imaju i dodatne jednostavne oči na tjemenu, a služe im za lakše snalaženje u mraku. Mnoge špiljske vrste nemaju oči. Na donjoj strani hitinske čahure glave se nalaze po tri para usnih organa: gornja usna (odozgo zatvara usta), gornja i donja čeljust i donja usna, sa pipalima. Ti usni organi su prilagođeni (vrsta hrane, način prehrane) za grizenje (termiti), bodenje (komarci), lizanje (pčele) i sisanje (leptiri). Način prehrane u uskoj je vezi s načinom kretanja, pa je neki lovac mesožder npr. trčak hitar, biljožder npr. gusjenica se često dobro penje, a neki razlagač npr. balegar dobro kopa. Tu su i razne kombinacije s letenjem i bez letenja, specijalizacije građe čeljusti lovca za veći i manji plijen, ili građe rilca biljoždera (npr. duljina rilca leptira ili bumbara) za posebne biljke.
Prsište je dio na kojemu su smještene noge i krila. Glavna funkcija prsišta je pokretačka. Kukci su jedini krilati člankonošci. U prsištu su smješteni i snažni i izdržljivi mišići, koji omogućuju pokretanje nogu i krila. Prsa se, brojeći od glave, dijele na tri dijela: prototoraks, mezotoraks i metatoraks, tj. prednje, srednje i stražnje prsište. Svaki prsni kolutić nosi svoj par nogu, a srednji i zadnji imaju i svoj par krila. Što se kukac više služi krilima prsni kolutići su zbijeniji, što se više služi nogama kolutići su razdvojeniji. Na svakom dijelu nalaze se pločice, dlačice, rupice, šavovi. U prsištu su smješteni prednji dio probavnog, živčanog i dišnog sustava, te su njime povezani glava i zadak.
Kukci uglavnom imaju dva para krila iako su nekim vrstama posebnim prilagodbama krila djelomično ili posve nestala. Nalaze se s gornje strane srednjeg i zadnjeg prsnog kolutića. Oblikom i veličinom prilagođena su njihovim životnim potrebama. Danji leptiri lagano lepršajući zamahnu krilima oko 9 puta u sekundi, noćni leptiri 70-80 puta, pčele skoro 200 puta a muhe više od 300 puta.
Raznovrsnost oblika krila i rasporeda rebara na njima omogućava raspoznavanje skupina kukaca. Kod vretenaca su oba para jednake opnaste strukture i pokreću se neovisno, kod većine drugih kukaca prednja i stražnja krila se pokreću skupa. Kod mrežokrilaca su krila isprekrižena rebrima, kod opnokrilaca i leptira su stražnja krila manja od prednjih, kod dvokrilaca su stražnja krila smanjena u neznatne maljice, kod ravnokrilaca su stražnja krila veća od prednjih, kod kornjaša su prednja krila hitinizirana u tvrdo pokrilje ispod kojega je presložen mnogo veći opnasti stražnji par krila, kod polukrilaca je jače hitinizirana samo prednja polovica prednjih krila. Krila su posve nestala u nametnika: buha, ušiju, stjenica, spiljskih kukaca. Krila su nestala samo ženkama krijesnica, nekih grbica, kod smokvine kovnarice (Blastophaga psenes) su samo mužjaci bez krila. Bez krila su radnici mrava i termita dok su spolni oblici krilati. Nametnička muha, ovčja ušara (Melophaus ovinus) leti okolo dok ne nađe domadara, a kad zasjedne na domadara odbaci krila.
Prema upotrebi noge mogu biti hodalice, trčalice, plivalice, kopalice, skakalice, grabilice, sabiralice, čistilice. Hodalice su noge u većine kukaca, trčalice su jake noge za trčanje (npr. u trčka), plivalice su sploštene i krute stražnje noge, na rubovima proširene dugim dlakama (u vodenih polukrilaca), kopalice su kratke i raširene prednje noge (u rovaca, zujaka), skakalice su jako produljene stražnje noge sa snažnim bedrima (u skakavaca, buha), grabilice su savinute prednje noge tako da gnjat pridružen bedru omogućava hvatanje plijena (u bogomoljke), sabiralice su dlakave stražnje noge za sabiranje cvjetnog praha (u cvjetara), čistilice su nježne i dlakave prednje noge (u leptira).
Zadak je stražnji dio kukca u kojemu se nalazi najveći dio utrobe pa se zbog toga njegov volumen može mijenjati. Sastoji se od 11 kolutića, koji su u nekih kukaca srasli a u nekih utisnuti jedni u druge. U odraslih oblika zadak nema ekstremiteta, dok se u gusjenica i nekih opnokrilaca na zatku razvijaju lažne nožice. Na zadnjim dvama kolutićima češći su tanki člankoviti dršci (styli) ili nastavci (cerci) npr. u vodencvjetova i uholaža. Na zadnjem se kolutiću nalazi analni otvor i organi za parenje.
Živčani sustav čini niz živčanih čvorova (ganglija), koji su ljestvičasto povezani. Ganglij glave složene je strukture, najrazvijeniji kod zadružnih opnokrilaca, i to jače u radilica nego kod spolnih životinja. Kod različitih se kukaca opaža povezanost između veličine mozga i stupnja aktivnosti. Mozak pčele je 1/174 dio tijela, a hrušta 1/3290. Sa živčanim sustavom povezana su osjetila i pojedini organi, kod nekih kukaca su vidni živci veći od ostatka mozga.
Iz 3 prsna ganglija živci izlaze u noge, a od srednjeg i stražnjeg prsnog ganglija u krila. Simpatički živčani sustav opskrbljuje živčevljem utrobu.
Kukci dišu preko ektoderma kroz dišne cijevi (uzdušnice, traheje), kojih ogranci zalaze u sve organe. Zrak ulazi u traheje kroz otvore na površini tijela – stigme.
Probavilo se sastoji od ždrijela, jednjaka, volje, želuca i crijeva. Njegova građa ovisi o načinu prehrane.
U većine kukaca je jasno izraženo spolno dvoličje. Dvospolci (hermafroditi) su rijetki. Spolne su žlijezde parne, leže u zatku, većinom imaju zajednički otvor ispred analnog otvora. Neki se kukci pare samo jedanput u životu, a spermiji odloženi u sjemenoj vrećici ženke oplođuju jaja godinama (npr. u pčelinje matice). Ženke nekih vrsta imaju posebnu leglicu za polaganje jaja.
Kukci su rašireni po svim kontinentima i u svim klimatskim područjima. Najčešće su kopnene životinje, samo poneki žive u slatkoj vodi, a malen broj u moru. Bitan su čimbenik u prirodi: razaraju mrtvu organsku tvar, pomažu pri oplodnji biljaka (30% europskih cvjetnica oprašuju kukci), prenose zarazne bolesti, parazitiraju na biljkama i životinjama.
Kukci su često dobri letači. Neki mogu bez odmaranja preletjeti nekoliko stotina kilometara. Broj zamaha krilima varira od 6 do 10 u sekundi u krupnih dnevnih leptira, oko 250 u sekundi u pčela, a u komaraca oko 1000 u sekundi. Trajanje života odrasla kukca vrlo je različito: vodencvijet živi nekoliko sati, leptiri nekoliko mjeseci, pčelinja matica 5 godina, a neki mravi i do 15 godina.[1]
Ukratko: jaje - ličinka - kukuljica - odrasli kukac
Odrasli spolno zreli kukac ima dovršen razvoj, pa ga se naziva i savršenim kukcom. Takav oblik nastaje dugotrajnim rastom, sazrijevanjem i tjelesnim preoblikovanjem niza mlađih razvojnih oblika, pa život kukca svakako traje dulje od nekoliko dana, ili tjedana. Razvoj započinje oplodnjom u jaju, u kojem se razvija zametak (embrij). To je tzv. zametni (embrionalni) razvoj. Stariji zametak sazrijeva i postaje ličinka, koja je spremna za život izvan jajeta. Nakon probijanja i izlaska iz jajeta, ličinke se moraju hraniti i rasti. Zato su živahne i najčešće pokretljive, da mogu dohvatiti hranu. Prilikom rasta, moraju odbacivati dijelove tijela koji ne rastu, tj. presvlače se. Presvlačenje se događa kod ličinaka svih vrsta kukaca. Osim što rastu dok su mladi, događa im se i promjena oblika preobrazba (metamorfoza).
Ima više tipova razvoja kukaca, a najlakše je razlikovati dva osnovna tipa preobrazbe:
1. nepotpuna preobrazba
Ličinke onih vrsta kojima mladi već nakon izlaska iz jaja nalikuju odraslima (skakavci, bogomoljke, žohari, stjenice, uholaže itd.) ne moraju se potpuno promijeniti da bi izgledali kao odrasli. Nakon svakog presvlačenja ličinke postaju sve veće i sve sličnije odraslima, te u zadnjem presvlačenju zadobiju i krila i spolne organe.
2. potpuna preobrazba
Kod drugog tipa razvoja, ličinke, iako se presvlače i rastu, nisu nimalo slične odraslima, nego stalno imaju crvolik izgled. Takva je većina kukaca (ose, pčele, mravi, muhe, leptiri, kornjaši, itd.). Leptirove ličinke, iako su crvolike, imaju poseban naziv gusjenice. Da bi mladi crvoliki kukci postali odrasli komarci, kornjaši itd., moraju se potpuno i naglo promijeniti. Zadnjim presvlačenjem ličinke, umjesto još veće crvolike ličinke, ispod stare kože izviruje novi i sasvim drukčiji oblik - kukuljica. Život u obliku kukuljice prividno je miran, kukuljica se ne pomiče i ne hrani ali se u unutrašnjosti životinje događaju se velike preinake organa. Kad je kukuljica sazrela, puca njena vanjska površina, a iz unutrašnjosti izlazi odrasli kukac. Krila mu olakšavaju kretanje, radi pronalaska novih prostora i partnera za produljenje vrste. Počinje životna faza odraslog kukca.
Kukci su se razvili od kolutićavaca (Annelida). Najstariji oblici nalaze se u slojevima srednjega devona.
Kukci se najčešće glasaju s pomoću organa za stridulaciju. On se sastoji od dva tvrda, nazubljena, hitinska dijela tijela (zrikala) koja se brzim pokretima međusobno taru. Zrikanje ili čegrtanje ovisi o strukturi zupčanika, brzini prevlačenja i o pridodanim rezonatorima. Položaj zrikala može biti na prednjim krilima, na nogama, prsima ili zatku. Zrikalo često imaju samo mužjaci koji se na taj način javljaju ženkama.
Razred Unutarčeljusnici (Entognatha, Entotropha), zajedno sa insektima (Insecta) čine heksapode (Hexapoda)
Kukci (lat. Insecta) su vrstama najbrojniji razred velike grupe člankonožaca (Arthropoda) obuhvaća više vrsta nego sve ostale životinjske skupine zajedno. Većina ih živi na kopnu, a dobro naseljavaju i kopnene vode, dok ih svega par vrsta živi u moru. Opisano ih je, iz svih krajeva svijeta, više od 1 000 000 vrsta, prema nekima i 1 200 000 vrsta. Istraživanja probnih površina u tropskim kišnim šumama navode na mogući broj od 5 - 30 milijuna vrsta kukaca. Ova vrstama najbrojnija skupina životinja uopće, istovremeno je i najslabije istražena. Gotovo svako pravilo kod kukaca ima svoje izuzetke, pa se brojne tvrdnje odnose na većinu predstavnika ovoga razreda.
Serangga (disebut pula insecta, dibaca "insekta", berasal dari bahasa Latin insectum, sebuah kata serapan dari bahasa Yunani ἔντομον [éntomon], yang artinya "terpotong menjadi beberapa bagian") adalah salah satu kelas avertebrata di dalam filum arthropoda yang memiliki exoskeleton berkitin, bagian tubuhnya terbagi menjadi tiga bagian, yaitu kepala, thorax, dan abdomen), tiga pasang kaki yang terhubung ke thorax, memiliki mata majemuk, dan sepasang antena. Serangga termasuk salah satu kelompok hewan yang paling beragam, mencakup lebih dari satu juta spesies dan menggambarkan lebih dari setengah organisme hidup yang telah diketahui.[2][3] Jumlah spesies yang masih ada diperkirakan antara enam hingga sepuluh juta [2][4][5] dan berpotensi mewakili lebih dari 90% bentuk kehidupan hewan yang berbeda-beda di bumi.[6] Serangga dapat ditemukan di hampir semua lingkungan, meskipun hanya sejumlah kecil yang hidup di lautan, suatu habitat yang didominasi oleh kelompok arthropoda lain, krustasea.
Kajian mengenai peri kehidupan serangga disebut entomologi[7] Serangga termasuk dalam kelas insekta (subfilum Uniramia) yang dibagi lagi menjadi 29 ordo, antara lain Diptera (misalnya lalat), Coleoptera (misalnya kumbang), Hymenoptera (misalnya semut, lebah, dan tabuhan), dan Lepidoptera (misalnya kupu-kupu dan ngengat)[8]. Kelompok Apterigota terdiri dari 4 ordo karena semua serangga dewasanya tidak memiliki sayap, dan 25 ordo lainnya termasuk dalam kelompok Pterigota karena memiliki sayap [8].
Serangga merupakan hewan beruas dengan tingkat adaptasi yang sangat tinggi.[7] Ukuran serangga relatif kecil dan pertama kali sukses berkolonisasi di bumi.[7]
Struktur peredaran darah serangga adalah sistem peredaran darah terbuka. Dan semua serangga bertelur (ovipar).
Kebanyakan serangga adalah terestrial atau hidup di darat, tetapi ada jenis serangga tertentu yang hidupnya akuatik atau hidup di air, misalnya: water strider (Gerridae), dan kumbang air (Noteridae).
Pertumbuhan tubuh dikendalikan dengan menggunakan acuan pertambahan berat badan, biasanya dalam bentuk tangga di mana pada setiap tangga digambarkan oleh lepasnya kulit lama (exuvium), di mana proses ini disebut molting [8]. Karena itu pada setiap tahapan, serangga tumbuh sampai di mana pembungkus luar menjadi terbatas, setelah ditinggalkan lagi dan seterusnya sampai sempurna [9].
Lebih dari 800.000 spesies insekta sudah ditemukan. Terdapat 5.000 spesies bangsa capung (Odonata), 20.000 spesies bangsa belalang (Orthoptera), 170.000 spesies bangsa kupu-kupu dan ngengat (Lepidoptera), 120.000 bangsa lalat dan kerabatnya (Diptera), 82.000 spesies bangsa kepik (Hemiptera), 360.000 spesies bangsa kumbang (Coleoptera), dan 110.000 spesies bangsa semut dan lebah (Hymenoptera).[8].
Ordo Lepidoptera ketika fase larva memiliki tipe mulut pengunyah, sedangkan ketika imago memiliki tipe mulut penghisap. Adapun habitat dapat dijumpai di pepohonan [8].
Ordo Collembola memiliki ciri khas yaitu memiliki collophore, bagian yang mirip tabung yang terdapat pada bagian ventral di sisi pertama segmen abdomen [8]. Ada beberapa dari jenis ini yang merupakan karnivora dan penghisap cairan [8]. Umumnya Collembolla merupakan scavenger yang memakan sayuran dan jamur yang busuk, serta bakteri, selain itu ada dari jenis ini yang memakan feses Artropoda, serbuk sari, ganggang, dan material lainnya [8].
Ordo Coleoptera memliki tipe mulut pengunyah dan termasuk herbivore [8]. Habitatnya adalah di permukaan tanah, dengan membuat lubang, selain itu juga membuat lubang pada kulit pohon, dan ada beberapa yang membuat sarang pada dedaunan .[8].
Ordo Orthoptera termasuk herbivora, namun ada beberapa spesies sebagai predator.[8].Tipe mulut dari ordo ini adalah tipe pengunyah. Ciri khas yang dapat dijumpai yaitu sayap depan lebih keras dari sayap belakang [8].
Ordo Dermaptera mempunyai sepasang antenna, tubuhnya bersegmen terdiri atas toraks dan abdomen [9]. Abdomennya terdapat bagian seperti garpu [9]. Ordo Diplura memiliki mata majemuk, tidak terdapat ocelli, dan tarsinya terdiri atas satu segmen. Habitatnya di daerah terrestrial, dapat ditemukan di bawah batu, di atas tanah, tumpukan kayu, di perakaran pohon, dan di gua. Ordo ini merupakan pemakan humus [9].
Ordo Hemiptera memiliki tipe mulut penusuk dan penghisap. Ada beberapa yang menghisap darah dan sebagian sebagai penghisap cairan pada tumbuhan. Sebagian besar bersifat parasit bagi hewan, tumbuhan, maupun manusia. Ordo ini banyak ditemukan di bagian bunga dan daun dari tumbuhan, kulit pohon, serta pada jamur yang busuk [9].
Ordo Odonata memiliki tipe mulut pengunyah. Umumnya Ordo ini termasuk karnivora yang memakan serangga kecil dan sebagian bersifat kanibal atau suka memakan sejenis. Habitatnya adalah di dekat perairan. Biasanya ditemukan di sekitar air terjun, di sekitar danau, dan pada daerah bebatuan [9].
Sub kelas Diplopoda memiliki ciri tubuh yang panjang seperti cacing dengan beberapa kaki, beberapa memiliki kaki berjumlah tiga puluh atau lebih, dan segmen tubuhnya menopang dua bagian dari tubuhnya [8]. Hewan jenis ini memiliki kepala cembung dengan daerah epistoma yang besar dan datar pada bagian bawahnya [8].
Habitatnya adalah di lingkungan yang basah, seperti di bawah bebatuan, menempel pada lumut, di perakaran pohon, dan di dalam tanah. Tipe mulutnya adalah pengunyah [8]. Beberapa dari jenis ini merupakan scavenger dan memakan tumbuhan yang busuk, selain itu ada beberapa yang merupakan hama bagi tanaman [8].
Serangga merupakan hewan beruas dengan tingkat adaptasi yang sangat tinggi. Fosil-fosilnya dapat dirunut hingga ke masa Ordovicius. Fosil kecoa dan capung raksasa primitif telah ditemukan. Sejumlah anggota Diptera seperti lalat dan nyamuk yang terperangkap pada getah juga ditemukan.
Hewan ini juga merupakan contoh klasik metamorfosis. Setiap serangga mengalami proses perubahan bentuk dari telur hingga ke bentuk dewasa yang siap melakukan reproduksi. Pergantian tahap bentuk tubuh ini seringkali sangat dramatis. Di dalam tiap tahap juga terjadi proses "pergantian kulit" yang biasa disebut proses pelungsungan. Tahap-tahap ini disebut instar. Ordo-ordo serangga seringkali dicirikan oleh tipe metamorfosisnya. Metamorfosis pada serangga ada 2, yaitu metamosfosis sempurna dan metamorfosis tidak sempurna. Perbedaan yang mencolok pada metamorfosis sempurna adalah adanya tahap pembentukan kepompong, sedangkan pada metamorfosis tidak sempurna tidak terdapat tahap pembentukan kepompong.
Secara morfologi, tubuh serangga dewasa dapat dibedakan menjadi tiga bagian utama, sementara bentuk pradewasa biasanya menyerupai moyangnya, hewan lunak beruas mirip cacing. Ketiga bagian tubuh serangga dewasa adalah kepala (caput), dada (thorax), dan perut (abdomen).
Banyak serangga yang bermanfaat bagi kehidupan manusia, diantaranya sebagai organisme pembusuk dan pengurai termasuk pengurai limbah, sebagai objek estetika dan wisata seperti kupu-kupu, kumbang yang berwarna-warni, bermanfaat pada proses penyerbukan maupun sebagai hama tanaman, pakan hewan (burung) yang bernilai ekonomi tinggi [10], penghasil madu (dari genus Apis) dll[11]. Disamping peran secara langsung serangga juga memiliki peran yang tidak langsung yaitu menjaga keseimbangan ekologi di alam, karena serangga termasuk salah satu dari rantai makanan, di mana beberapa jenis burung menjadikan serangga sebagai makanan utamanya. Namun jika jumlahnya tidak terkendali karena keseimbangan alam yang terganggu akibat berkurangnya pemangsa serangga, maka jumlah serangga akan tidak terkendali, karena salah satu sifatnya yang dapat berkembang biak dengan cepat, sehingga hal ini juga akan merugikan, baik bagi pertanian, perkebunan, kepada manusia secara langsung. Bebarapa daerah menjadikan beberapa jenis belalang sebagai bahan makanan, seperti belalang kayu, larva beberapa jenis kumbang juga di konsumsi sebagai makanan yang lezat. secara kandungan gizi belalang kaya akan kandungan protein hewani bahkan di hongkong, thailand dan beberapa negara Eropa beberapa hotel berbintang telah menyediakan menu dari belalang.
Makanan pada serangga tergantung pada tipe pada mulutnya, ada beberapa jenis tipe mulut pada serangga yang ini juga akan menentukan jenis makanannya yaitu: menusuk menghisap, menggigit mengunyah, mencium. dalam dunia serangga ada beberapa jenis makanan yang sering ditemukan, yaitu serangga jenis herbivora, karnivora dan ada juga omnivora.
.jpg)
,_California.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
|accessdate= (bantuan) Serangga (disebut pula insecta, dibaca "insekta", berasal dari bahasa Latin insectum, sebuah kata serapan dari bahasa Yunani ἔντομον [éntomon], yang artinya "terpotong menjadi beberapa bagian") adalah salah satu kelas avertebrata di dalam filum arthropoda yang memiliki exoskeleton berkitin, bagian tubuhnya terbagi menjadi tiga bagian, yaitu kepala, thorax, dan abdomen), tiga pasang kaki yang terhubung ke thorax, memiliki mata majemuk, dan sepasang antena. Serangga termasuk salah satu kelompok hewan yang paling beragam, mencakup lebih dari satu juta spesies dan menggambarkan lebih dari setengah organisme hidup yang telah diketahui. Jumlah spesies yang masih ada diperkirakan antara enam hingga sepuluh juta dan berpotensi mewakili lebih dari 90% bentuk kehidupan hewan yang berbeda-beda di bumi. Serangga dapat ditemukan di hampir semua lingkungan, meskipun hanya sejumlah kecil yang hidup di lautan, suatu habitat yang didominasi oleh kelompok arthropoda lain, krustasea.
Kajian mengenai peri kehidupan serangga disebut entomologi Serangga termasuk dalam kelas insekta (subfilum Uniramia) yang dibagi lagi menjadi 29 ordo, antara lain Diptera (misalnya lalat), Coleoptera (misalnya kumbang), Hymenoptera (misalnya semut, lebah, dan tabuhan), dan Lepidoptera (misalnya kupu-kupu dan ngengat). Kelompok Apterigota terdiri dari 4 ordo karena semua serangga dewasanya tidak memiliki sayap, dan 25 ordo lainnya termasuk dalam kelompok Pterigota karena memiliki sayap .
Serangga merupakan hewan beruas dengan tingkat adaptasi yang sangat tinggi. Ukuran serangga relatif kecil dan pertama kali sukses berkolonisasi di bumi.
Struktur peredaran darah serangga adalah sistem peredaran darah terbuka. Dan semua serangga bertelur (ovipar).
Skordýr (fræðiheiti: Insecta) eru liðdýr í undirfylkingu sexfætla. Skordýr eru fjölbreyttasti flokkur dýra jarðarinnar með yfir 1.000.000 þekktar tegundir, fleiri en allir aðrir hópar dýra samanlagt. Þau vísindi að rannsaka skordýr kallast skordýrafræði. Fyrstu skordýrin koma fram á svokölluðu Devon-tímabili fyrir um 400 milljónum ára. Þar sem jörðin er 4,5 milljarða að aldri hafa skordýr aðeins verið til staðar á innan við tíunda hluta sögu jarðar. Fyrstu skordýrin voru ófleyg og um tugi milljóna ára voru aðeins til ófleyg skordýr. Fleygu skordýrin koma fram einu jarðsögulegu tímabili seinna, á svokölluðu steinkola-skeiði.
Skordýr eru fjölbreyttasti flokkur dýra jarðarinnar með yfir milljón þekktar tegundir, fleiri en allir aðrir hópar dýra samanlagt. Samanlagður fjöldi skordýrategunda (lifandi og útdauðra) er áætlaður milli sex og tíu milljónir, sem gæti verið allt að 90% allra dýrategunda sem lifað hafa á jörðinni. Skordýr er að finna í nánast hvaða umhverfi sem er, en þó eru þau fá í hafinu—þar eru önnur liðdýr algengari, þ.e. krabbadýr.
Líkami skordýra er liðskiptur með ytri stoðgrind, sem er að mestu úr kítíni. Líkaminn skiptist í þrjá hluta, höfuð, frambol og afturbol. Á höfðinu eru tveir fálmarar og par af samsettum augum auk einfaldari depilaugna. Skordýr hafa ekki lungu heldur loftop sem dreifa súrefni í æðar þeirra [1]
Lífsferill skordýra er afar mismunandi en flest klekjast úr eggjum. Hin óteygjanlega ytri stoðgrind skordýra takmarkar vöxt þeirra og þroski verður með hamskiptum. Dýr á fyrri þroskastigum geta verið ólík fullorðnum dýrum í vexti, hegðun og kjörlendi. Sum skordýr fara í gegnum fullkomna myndbreytingu og er eitt þroskastig þeirra þá púpustig. Skordýr sem taka ófullkominni myndbreytingu fara ekki í gegnum púpustig og verður dýr þá fullvaxta með því að fara í gegnum gyðlustig. Steingerðar leifar skordýra frá fornlífsöld benda til þess að vænghaf drekaflugna hafi getað verið 55 til 70 cm. Fjölbreyttustu skordýrahóparnir virðast hafa þróast samhliða blómum (dulfrævingum).
Skordýr (fræðiheiti: Insecta) eru liðdýr í undirfylkingu sexfætla. Skordýr eru fjölbreyttasti flokkur dýra jarðarinnar með yfir 1.000.000 þekktar tegundir, fleiri en allir aðrir hópar dýra samanlagt. Þau vísindi að rannsaka skordýr kallast skordýrafræði. Fyrstu skordýrin koma fram á svokölluðu Devon-tímabili fyrir um 400 milljónum ára. Þar sem jörðin er 4,5 milljarða að aldri hafa skordýr aðeins verið til staðar á innan við tíunda hluta sögu jarðar. Fyrstu skordýrin voru ófleyg og um tugi milljóna ára voru aðeins til ófleyg skordýr. Fleygu skordýrin koma fram einu jarðsögulegu tímabili seinna, á svokölluðu steinkola-skeiði.
Skordýr eru fjölbreyttasti flokkur dýra jarðarinnar með yfir milljón þekktar tegundir, fleiri en allir aðrir hópar dýra samanlagt. Samanlagður fjöldi skordýrategunda (lifandi og útdauðra) er áætlaður milli sex og tíu milljónir, sem gæti verið allt að 90% allra dýrategunda sem lifað hafa á jörðinni. Skordýr er að finna í nánast hvaða umhverfi sem er, en þó eru þau fá í hafinu—þar eru önnur liðdýr algengari, þ.e. krabbadýr.
«To a rough approximation, and setting aside vertebrate chauvinism, it can be said that essentially all organisms are insects»
(IT)«In via approssimativa e mettendo da parte lo sciovinismo vertebrato, possiamo dire che, in sostanza, tutti gli organismi sono insetti»
(Robert May (1988). How many species are there on earth? Science, 241: 1441-9)Gli insetti o entomi (nome scientifico Insecta Linnaeus, 1758), sono una classe di animali appartenenti al grande phylum degli Arthropoda. Questa classe rappresenta il più grande tra i raggruppamenti di animali che popolano la Terra, annoverando oltre un milione di specie, pari ai cinque sesti dell'intero regno animale.
Si ritiene che siano tra i più antichi colonizzatori delle terre emerse[1] in quanto fossili di insetti rinvenuti risalgono al Devoniano. L'eterogeneità nella morfologia, nell'anatomia, nella biologia e nell'etologia ha conferito agli insetti, da oltre 300 milioni di anni, un ruolo di primo piano nella colonizzazione della Terra, in qualsiasi ambiente in cui vi sia sostanza organica, con manifestazioni di una notevole capacità di competizione[2].
Gli insetti, di conseguenza, sono organismi che, in positivo o in negativo, hanno una stretta relazione con l'Uomo e le sue attività, fino a condizionarne, più o meno direttamente, l'economia, l'alimentazione, le abitudini e la salute.
La biodiversità degli insetti è in diminuzione.[3][4]
Gli Insetti devono il loro nome alla struttura metamerica del corpo[5]. La metameria degli Insetti è di tipo eteronomo: il corpo, infatti, è generalmente suddiviso in tre regioni morfologiche distinte, denominate capo, torace e addome, alle quali sono associate appendici, quali le antenne, le zampe e le ali. Le regioni morfologiche sono dette genericamente tagmi.
L'intero corpo è racchiuso in un esoscheletro, formato da sostanze organiche che gli conferiscono una specifica robustezza. Sono presenti tratti di discontinuità in cui il tegumento, da rigido, diventa membranoso. In tal modo corpo e appendici risultano suddivisi in unità, denominate genericamente segmenti, oppure somiti (se riferite al corpo) o articoli (se riferite alle appendici).
La forma, le dimensioni e l'aspetto generale del corpo sono di estrema variabilità: molti Imenotteri Tricogrammatidi hanno dimensioni dell'ordine dei due decimi di millimetro e, comunque, raramente superano il millimetro di lunghezza. Al contrario, il corpo del Coleottero Scarabeide Dynastes hercules può raggiungere i 17 cm di lunghezza[6] e il Lepidottero Saturnide Attacus atlas, ritenuta la farfalla più grande del mondo, ha un'apertura alare che supera i 25 cm[7]. Le forme variano moltissimo, comprendendo anche quelle involute dei Rincoti Coccidi, dove può scomparire del tutto la differenziazione delle regioni morfologiche e delle appendici del corpo, ad eccezione dell'apparato boccale.
Lo stesso argomento in dettaglio: Esoscheletro degli insetti. Il sostegno e l'attacco dei muscoli, negli insetti, è assicurato da uno scheletro esterno che svolge anche la funzione di tegumento. L'esoscheletro è composto da più strati, organizzati in una membrana basale, un epitelio semplice (epidermide) e uno strato inerte, rigido e pluristratificato (cuticola). Da quest'ultima derivano le principali proprietà dell'esoscheletro; alla sua composizione partecipano macromolecole organiche che conferiscono rigidità, robustezza, impermeabilità, elasticità, flessibilità. Lo spessore della cuticola non è uniforme, ma s'interrompe in corrispondenza delle articolazioni, sostituita da un tessuto membranoso, e delle suture. Queste sono linee di minore resistenza che separano le porzioni di esoscheletro vero e proprio (scleriti). Le aree membranose garantiscono la flessibilità e il movimento, le suture conferiscono una minore resistenza che permette lo svolgersi della muta.
La superficie dell'esoscheletro è spesso disseminata di peli, setole, squame e sculture, talvolta essenziali ai fini tassonomici.
Lo stesso argomento in dettaglio: Capo degli insetti, Antenna degli insetti e Apparato boccale degli insetti. a: antenna
b: ocelli
c: vertice
d: occhio composto
e: occipite
f: gena
g: pleurostoma
h: mandibola
i: palpo labiale
j: palpi mascellari
k: mascella
l: labbro superiore
m: clipeo
n: fronte
Il capo è la regione composta dai primi sei somiti che si fondono in una struttura in cui si perde l'originaria metameria. I primi tre somiti formano il procefalo, i successivi tre lo gnatocefalo[8]. L'esoscheletro forma una capsula che presenta due aperture, il peristoma e il foro occipitale. Il primo delimita l'apertura boccale, il secondo collega il capo al torace.
Le strutture cefaliche esterne hanno due funzioni prevalenti: la percezione di stimoli sensoriali e la prima fase dell'alimentazione (presa, elaborazione e ingestione dell'alimento). Tali strutture comprendono in genere un paio di antenne, i due occhi composti, 2 o 3 ocelli e, infine, le appendici dell'apparato boccale.
Le antenne sono organi a prevalente funzione sensoriale, di varia forma e sviluppo, costituite da un numero variabile di articoli, detti antennomeri, più o meno differenziati. Gli occhi composti sono strutture complesse deputate alla percezione visiva, formate dall'aggregazione di unità elementari dette ommatidi. Gli ocelli sono occhi rudimentali, assenti in alcuni gruppi sistematici, essenziali per la percezione dell'orientamento negli Insetti volatori[9][10].
Gli gnatiti sono appendici che si articolano al peristoma. Sono rappresentati, in senso dorso-ventrale, da un paio di mandibole, un paio di mascelle e il labbro inferiore (labium). Anteriormente l'apertura boccale è delimitata dal labbro superiore (labrum) che, pur concorrendo a formare l'apparato boccale, è in realtà derivato dal primo somite del procefalo. La cavità orale, delimitata dalle appendici boccali, è suddivisa in due parti, una dorsale e una ventrale, dalla prefaringe. Sulle mascelle e sul labbro inferiore si inseriscono in genere i palpi, organi pluriarticolati deputati alla percezione di stimoli sensoriali.
L'apparato boccale tipico è quello masticatore, adatto alla presa di alimenti solidi e ad una loro triturazione. Molti gruppi sistematici presentano tuttavia modificazioni anatomiche, morfologiche e funzionali che lo adattano ad altre funzioni. Si parla allora di apparato pungente-succhiante, succhiante, lambente-succhiante.
Lo stesso argomento in dettaglio: Torace degli insetti, Zampa degli insetti e Ala degli insetti. a: collo
b: pronoto
c: mesoepisterno
d: sutura pleurale
e: mesoepimero
f: metaepisterno
g: metaepimero
h: coxa
i: trocantere
j: femore
k: tibia
l: tarso
m: pretarso
Il torace deriva dall'accostamento di tre somiti ed è principalmente sede degli organi motori. È distinto in pro-, meso- e metatorace. L'esoscheletro di ogni segmento è riconducibile ad un anello formato dall'organizzazione di quattro aree:
Nella terminologia si usa specificare contemporaneamente il segmento toracico e l'area a cui si fa riferimento: ad esempio, i tergiti dei tre segmenti sono denominati rispettivamente pronoto, mesonoto, metanoto; denominazioni analoghe si usano per indicare gli sterniti, le pleure e, spesso, le appendici e i singoli scleriti.
La morfologia del tergite, delle pleure e dello sterno può essere relativamente semplice oppure complicarsi per la presenza di linee di sutura, in particolare nel secondo e terzo segmento delle forme alate. Differenze marcate esistono anche nello sviluppo relativo dei tre segmenti: le forme attere hanno un protorace abbastanza sviluppato e una sostanziale omogeneità dei tre segmenti; le forme alate hanno invece un protorace poco sviluppato e gli altri segmenti toracici molto sviluppati in relazione al ruolo svolto dalle rispettive ali. Le strutture più complesse si rinvengono nei Ditteri, nei quali il mesotorace ha uno sviluppo preponderante rispetto agli altri segmenti, e negli Imenotteri Apocriti, dove alla costituzione del torace partecipa anche una parte del I urite, formando il quarto segmento toracico (propodeo).
Nella generalità degli Insetti è presente una coppia di zampe per ogni segmento toracico, che secondariamente possono ridursi o scomparire. La presenza di tre coppie di zampe toraciche si rileva in genere anche nelle forme giovanili. In alcune larve sono presenti anche organi di locomozione addominali (pseudozampe), in altre possono invece essere atrofiche o mancare del tutto. Sono appendici libere e pluriarticolate, formate da coxa (o anca), trocantere, femore, tarso, pretarso e unghie. Il tarso è a sua volta suddiviso in più articoli detti tarsomeri e il pretarso è nascosto nell'ultimo tarsomero. Sul pretarso si articolano le unghie, che consentono l'adesione a superfici scabrose, e altri organi con forme e funzioni specifiche. La funzione primaria delle zampe è quella locomotoria; in tal caso le zampe sono dette cursorie oppure ambulatorie. Adattamenti morfologici e anatomici sono spesso finalizzati a funzioni come il nuoto, la predazione, lo scavo, il salto.
Le ali sono presenti, nello stadio adulto e come carattere primario, in tutti gli Insetti ad eccezione degli Apterygota. È frequente il meiotterismo secondario, con riduzione evolutiva delle ali fino alla completa scomparsa (atterismo). Sono portate dal mesotorace e dal metatorace. Morfologicamente sono espansioni laterali dell'esoscheletro del torace e strutturalmente sono costituite da due lamine sovrapposte: una dorsale, in continuità con il tergite, una ventrale, in continuità con le pleure. Nella maggior parte degli Insetti la continuità è interrotta da un sistema di articolazioni composto da tre scleriti pterali e due scleriti toracici differenziati dalle pleure. Le ali degli Insetti sono prive di muscoli intrinseci e il movimento si deve all'azione di muscoli dislocati nel torace. L'ala è percorsa da condotti, detti nervature o vene, in cui passano l'emolinfa, nervi e trachee. Il decorso delle nervature è un importante elemento di determinazione tassonomica in alcuni ordini.
La morfologia alare varia molto secondo il gruppo sistematico. In generale sono membranose, talora sono più o meno sclerificate. Le anteriori hanno spesso uno sviluppo maggiore e possono essere presenti specifici organi di collegamento per la sincronizzazione del movimento. La superficie alare è distinta in tre regioni, dette rispettivamente remigante, anale e jugale; la prima ha il maggiore sviluppo e la maggiore robustezza. La funzione primaria è quella del volo, tuttavia gli adattamenti possono alterare questa funzione fino a farla perdere del tutto a favore di altre finalità, trasformando le ali in organi di protezione, regolazione dell'equilibrio, ecc.
Lo stesso argomento in dettaglio: Addome degli insetti. a: tarso
b: femore
c: tibia
d: urotergo
e: urosterno
f: cerco
g: ovopositore
L'addome è la regione morfologica in cui hanno sede gli organi della riproduzione. Di consistenza più delicata rispetto al torace, è composto di 11 segmenti, detti uriti, ma l'urite XI[11] è atrofico o rudimentale. Nei gruppi sistematici più evoluti, in ogni modo, il numero di uriti tende a ridursi per involuzione o modificazione degli ultimi.
Ogni urite ha una forma riconducibile a quella di un anello in cui si distinguono quattro aree: una dorsale (urotergo), una ventrale (urosterno) e due membranose laterali, a volte sclerificate per espansione dello sclerite ventrale o di quello dorsale. Gli uriti sono articolati tra loro dalla membrana intersegmentale, una struttura elastica e flessibile, che permette la dilatazione della regione e una certa mobilità.
Le appendici addominali sono in genere poco evidenti in confronto a quelle toraciche e cefaliche. Nella maggior parte degli insetti sono presenti gli organi genitali esterni (gonapofisi o armature genitali): nei maschi è presente l'organo copulatore, formato da espansioni del IX urosterno; nelle femmine l'ovopositore, formato da espansioni del VIII e IX urosterno. L'ovopositore può raggiungere anche un notevole sviluppo in alcuni gruppi sistematici; talora si trasforma in aculeo e diventa uno strumento di offesa e difesa; in altri può essere del tutto assente e la funzione viene svolta da altre strutture che prendono la denominazione di ovopositore di sostituzione.
Altre appendici diffuse in molti Insetti sono i cerci, inseriti ai lati dell'ultimo urite. Rudimentali o assenti negli ordini meno evoluti, in alcuni gruppi sistematici possono raggiungere un notevole sviluppo. Nelle larve sono spesso presenti processi che svolgono varie funzioni. Le più diffuse sono le pseudozampe delle larve eruciformi.
Rispetto ai Vertebrati, Insetti e Artropodi invertono la dislocazione dei sistemi assili: l'apparato circolatorio e il sistema nervoso periferico assumono rispettivamente una posizione dorsale e ventrale, mentre l'apparato digerente si disloca in posizione centrale. Pur mantenendo alcune analogie, la struttura anatomica differisce marcatamente da quella dei Vertebrati anche se spesso si tende a mutuare, per attinenza, la terminologia specifica di organi e apparati.
Lo stesso argomento in dettaglio: Endoscheletro degli insetti. L'endoscheletro è un'estensione interna dell'esoscheletro che favorisce l'attacco dei muscoli e il sostegno degli organi. È composto da un insieme di processi interni, di varia forma e sviluppo. Nel capo è localizzato il tentorio, la formazione più complessa, presente in quasi tutti gli Insetti. Regge il cervello e l'esofago e ad esso si collegano i muscoli estrinseci delle antenne e quelli dell'apparato boccale. Nel torace sono presenti, per ogni segmento, una coppia di fragmi (dorsali), una di apodemi (laterali) e le furche (impari e ventrali). Nell'addome, infine, sono presenti apodemi dorsali e ventrali di ridotto sviluppo.
I muscoli degli Insetti sono quasi tutti del tipo striato; si attaccano alla cuticola dell'esoscheletro o dell'endoscheletro per mezzo di fibrille non contrattili (tonofibrille), assimilabili ai tendini dei Vertebrati. Il loro numero è elevato, dell'ordine di migliaia[12]. Si distinguono in scheletrici e viscerali: i primi hanno denominazioni derivate dal loro percorso o dalla loro funzione e sono generalmente pari e simmetrici. Sono responsabili dei movimenti delle appendici e delle regioni morfologiche del corpo, perciò sono detti anche somatici. La muscolatura viscerale è associata agli organi interni ed è solo in parte costituita da fibre muscolari lisce.
Lo stesso argomento in dettaglio: Apparato digerente degli insetti. L'apparato digerente degli Insetti è un tubo che parte dall'apertura boccale e termina in quella anale. Si distingue in tre distinte sezioni: lo stomodeo, il mesentero, il proctodeo, detti rispettivamente anche intestino anteriore, medio e posteriore. Il percorso può essere più o meno tortuoso secondo la complessità anatomo-fisiologica della specie. Nelle forme più primitive è un canale longitudinale che attraversa tutto il corpo, mentre particolari specializzazioni sono all'origine di complicazioni strutturali. Attraversa le tre regioni morfologiche disponendosi sopra la catena gangliare ventrale e sotto il vaso dorsale. La terminologia adottata per distinguere le differenti sezioni è spesso mutuata da quella dei Vertebrati, ma le profonde differenze strutturali e fisiologiche non comportano alcuna omologia.
Lo stomodeo assolve alle funzioni di ingestione e prima elaborazione dell'alimento e, in alcuni Insetti, al temporaneo immagazzinamento. Parte dall'apertura boccale e termina in corrispondenza della valvola cardiaca dove confluisce nel mesentero. Procedendo in senso cefalo-caudale, si divide nelle seguenti sezioni: cavità orale, faringe, esofago, ventriglio, quest'ultimo sviluppato soprattutto negli insetti ad apparato boccale masticatore. Lo stomodeo presenta a volte un diverticolo, l'ingluvie, che può raggiungere dimensioni tali da occupare anche parte dell'addome. Le funzioni dell'ingluvie hanno specificità tali da giustificare particolari denominazioni (es. borsa melaria nelle Api, stomaco sociale nelle Formiche, borsa del sangue nelle Zanzare).
Il mesentero è la sede in cui si svolge la digestione vera e propria, con la demolizione enzimatica delle macromolecole e l'assorbimento dei principi nutritivi. Il bolo alimentare è avvolto da una membrana (membrana peritrofica) prodotta dalle cellule epiteliali del mesentero e che forma una vescicola al cui interno si svolgono i processi demolitivi. La stessa membrana funge da filtro dializzante, impedendo il contatto diretto del bolo e degli enzimi digestivi con la parete del mesentero.
Il proctodeo è la parte posteriore ed è deputato primariamente al riassorbimento dell'acqua e all'eliminazione delle parti non digerite e dei cataboliti. Nel tratto iniziale è in relazione con l'apparato escretore, in quanto vi confluiscono i tubi malpighiani. Ha inizio in corrispondenza della valvola pilorica, ma in alcuni gruppi sistematici il mesentero è a fondo cieco e si ha pertanto un'interruzione della continuità del tubo digerente. In senso antero-posteriore, il proctodeo si suddivide in tratti che hanno denominazioni mutuate dall'apparato digerente dei Vertebrati; nell'ordine si distingue l'ileo, il colon, il retto.
La natura istologica dello stomodeo e del proctodeo è ectodermica, quella del mesentero è probabilmente entodermica[13][14].
Le pareti dello stomodeo e del proctodeo sono composte, dall'interno verso l'esterno, da uno strato cuticolare, detto intima, da uno epiteliale, da una membrana basale, da una tunica muscolare formata da un fascio interno di muscoli longitudinali e uno esterno di muscoli circolari e, infine, una tunica peritoneale di tessuto connettivo. La tunica muscolare comprende, nello stomodeo, un fascio interno di muscoli longitudinali e uno esterno di muscoli circolari. Nel proctodeo i fasci muscolari sono tre: uno intermedio di muscoli longitudinali compreso fra due strati di fibre circolari.
Il mesentero, procedendo dall'interno all'esterno, è composto dalla membrana peritrofica, un epitelio semplice, composto da cellule che hanno differente sviluppo, una membrana basale, una tunica muscolare composta da un fascio interno di muscoli circolari e uno esterno di muscoli longitudinali e, infine, la tunica intestinale.
La struttura tipo del canale digerente può subire profonde modificazioni secondo i gruppi sistematici. Una delle più significative è la presenza della camera filtrante in quasi tutti i Rincoti Omotteri. Quest'organo ha funzioni di dialisi e bypass: per evitare un'eccessiva diluizione dei succhi digestivi del mesentero, la camera filtrante separa una parte consistente del liquido e degli zuccheri dalle macromolecole lipidiche e proteiche. La prima fase viene dirottata nel proctodeo, mentre le macromolecole seguiranno il percorso normale, entrando nel mesentero. Questo adattamento è proprio degli insetti produttori di melata, escremento liquido ad alto tenore zuccherino, di grande importanza ecologica[15].
Lo stesso argomento in dettaglio: Apparato respiratorio degli insetti. Il trasporto dell'ossigeno fino alle cellule non è affidato alla circolazione sanguigna[16], pertanto gli Insetti presentano marcate differenze rispetto agli apparati circolatorio e respiratorio dei Vertebrati.
L'apparato respiratorio degli Insetti riprende in parte la struttura metamerica del loro corpo, ma all'interno si risolve in una complessa e fitta rete di condotti che trasportano l'ossigeno fino alle cellule. Formano l'apparato gli stigmi, le trachee e le tracheole. Gli stigmi o spiracoli tracheali sono aperture, in numero di 1-10 paia, situate ai lati di uno o più segmenti toracici e addominali. Le trachee sono tubuli derivati da un'invaginazione del tegumento, di cui mantengono la stessa struttura. Da ogni stigma partono tre rami tracheali, collegati fra loro e con quelli dei segmenti adiacenti, formando nel complesso una rete anastomizzata. Le trachee si ramificano a loro volta in tracheole, di calibro inferiore, che formano una rete capillare di trasporto. Le tracheole più piccole hanno diametro dell'ordine di alcuni micron.
In molti Insetti le trachee possono dilatarsi formando i sacchi aerei, la cui funzione è quella di costituire riserve d'aria o fungere come organi idrostatici o aerostatici[17][18].
Lo stesso argomento in dettaglio: Apparato circolatorio degli insetti. L'apparato circolatorio è di tipo aperto: la circolazione umorale non si svolge all'interno di vasi, bensì in una cavità, detta emocele o lacunoma, a contatto con organi e tessuti in tutte le regioni del corpo, comprese le nervature delle ali. Solo in parte si svolge all'interno di un vaso, che ha le funzioni di un cuore. L'umore che scorre nell'emocele, l'emolinfa, svolge contemporaneamente le funzioni della linfa e del sangue dei Vertebrati, ad eccezione del trasporto dell'ossigeno, che negli Insetti è affidato all'apparato respiratorio[16]. L'emolinfa è invece deputata al trasporto delle sostanze nutritive e dei cataboliti e alle difese immunitarie.
L'emocele è suddiviso da due diaframmi longitudinali in tre cavità intercomunicanti. Formate da tessuto connettivo e muscolare, hanno un movimento peristaltico che favorisce la circolazione verso la zona caudale e l'ingresso nella parte posteriore del vaso dorsale pulsante. Il vaso dorsale si differenzia in due tratti, uno posteriore (cuore) e uno anteriore (aorta). Il cuore è suddiviso in camere intercomunicanti (ventricoliti), ciascuna provvista di due valvole (ostioli) che regolano la continuità con l'emocele. Il sistema muscolare associato al vaso dorsale imprime le pulsazioni che spingono il sangue verso la regione cefalica. Altri organi pulsanti accessori sono localizzati nelle appendici e favoriscono la circolazione in organi che offrirebbero una maggiore resistenza.
L'emolinfa degli Insetti differisce notevolmente dal sangue dei Vertebrati; è composta da una frazione liquida (plasma) e una cellulare, costituita dagli emociti. Gli eventuali pigmenti, in genere di colore giallo o verde, non hanno funzioni respiratorie.
Lo stesso argomento in dettaglio: Apparato nervoso degli insetti. In analogia con il sistema nervoso dei Vertebrati, negli Insetti si distingue un sistema centrale, uno periferico e uno viscerale, quest'ultimo con funzioni neurovegetative.
I neuroni sono di tre tipi: sensoriali, motori e associativi. I primi sono associati ai recettori sensoriali, sono bipolari e trasmettono gli impulsi dalla periferia ai gangli. I secondi hanno il corpo localizzato nei gangli, sono unipolari e trasmettono gli impulsi al sistema muscolare. I terzi, pure localizzati nei gangli, sono multipolari e assolvono a funzioni associative. La trasmissione dei segnali segue gli stessi meccanismi dei Vertebrati: lungo gli assoni sotto forma di impulso elettrico, per alterazione del potenziale di membrana, e nelle sinapsi con l'emissione di un mediatore chimico, l'acetilcolina. Molti insetticidi, agendo come inibitori dell'acetilcolinesterasi, hanno effetto neurotossico anche sui Vertebrati.
Il sistema nervoso centrale ha un'organizzazione metamerica: è costituito da una doppia catena di gangli, dislocata in posizione ventrale sotto il canale digerente, con una coppia di gangli per ogni segmento. I gangli sono collegati fra loro da fibre nervose trasversali e longitudinali, che scompaiono con l'eventuale fusione. La struttura metamerica scompare in corrispondenza del capo, con la fusione dei gangli cefalici in due masse. La prima, detta cerebro, cervello o ganglio sopraesofageo, è situata sopra lo stomodeo. La seconda, detta gnatocerebro o ganglio sottoesofageo, è posizionata sotto lo stomodeo. Le due connessure che collegano il cerebro con lo gnatocerebro formano un anello (cingolo parastomodeale o periesofageo) attraversato dall'esofago. Le due masse gangliari innervano gli organi e le appendici del capo. Dal cerebro partono, inoltre, il simpatico dorsale e il sistema neuroendocrino cardio-aortico.
Il sistema nervoso viscerale costituisce il complesso dell'apparato neurovegetativo e mantiene una propria autonomia rispetto al centrale, pur essendovi collegato. Ad esso compete l'innervazione di organi interni ed è composto da tre distinti sistemi: il simpatico dorsale o stomatogastrico, il simpatico ventrale, ed il simpatico caudale. Il primo, impari, si localizza sotto il cerebro e nella parte dorsale dello stomodeo e innerva il tratto iniziale dell'apparato digerente. Il secondo parte dai gangli della catena ventrale e innerva le trachee e gli stigmi. Il terzo, infine, parte dall'ultima coppia della catena ventrale e innerva il proctodeo e gli organi genitali.
Il sistema nervoso periferico comprende gli assoni dei neuroni motori, che innervano la muscolatura striata, e i neuroni sensoriali associati ai recettori. Si sviluppa in tutte le parti del corpo ed è associato ai gangli del sistema nervoso centrale.
Lo stesso argomento in dettaglio: Apparato escretore degli insetti. L'apparato escretore provvede all'eliminazione delle sostanze di rifiuto (cataboliti). È composto da organi localizzati (tubi malpighiani) e diffusi (nefriti o nefrociti). A questi si aggiungono tessuti e altri organi che svolgono anche funzioni escretorie secondarie.
I tubi malpighiani sono reni costituiti da tubuli sottili, a fondo cieco, che confluiscono nel proctodeo, subito dopo la valvola pilorica. Assenti negli Afidi, negli altri insetti sono presenti in numero variabile da poche unità ad oltre 200. Fluttuano nell'emocele oppure aderiscono al proctodeo. La funzione è quella di filtrare i prodotti del metabolismo proteico (ammoniaca, urea, acido urico) e regolare gli equilibri salini, sottraendo le sostanze di rifiuto dall'emolinfa[19]. Secondariamente possono ospitare microrganismi simbionti, produrre seta, sostanze collanti, ecc.[19].
I nefriti sono gruppi sparsi di cellule, a volte isolate, associati allo stomodeo, alle ghiandole salivari e al vaso dorsale. La loro funzione è quella di regolare il pH dell'emolinfa e agire come organi escretori intermedi, trasformando i cataboliti in forme che saranno poi eliminate dai tubi malpighiani[20].
Lo stesso argomento in dettaglio: Apparato secretore degli insetti. Gli Insetti dispongono di un apparato ghiandolare complesso, distinto in un sistema esocrino, composto da ghiandole a secrezione esterna, e in uno endocrino, composto da ghiandole a secrezione interna.
Il sistema endocrino è formato da cellule e organi che hanno relazione con il sistema nervoso. Regola la biologia dell'Insetto e raggiunge livelli di complessità organizzativa paragonabili a quello degli animali superiori. Una particolarità che differenzia gli Insetti dai Vertebrati consiste nell'assenza di funzioni di secrezione endocrina nell'apparato riproduttore. Le ghiandole endocrine d'importanza basilare si identificano in quattro strutture: il sistema endocrino cerebrale, i corpi cardiaci e allati e le ghiandole protoraciche. La funzione primaria svolta da queste ghiandole è la regolazione dello sviluppo postembrionale, ma singolarmente queste strutture controllano anche altri processi biologici.
Il sistema endocrino cerebrale è costituito da cellule nervose del cerebro, che hanno perso la capacità di trasmettere impulsi nervosi diventando ghiandole neuroendocrine. L'attività principale si ha nello stadio giovanile, con la produzione dell'ormone cerebrale, trasportato dagli assoni ai corpi cardiaci. Questi accumulano l'ormone, lo modificano e lo mettono in circolo nell'emolinfa. Funzioni secondarie dei corpi cardiaci consistono nel rilascio di ormoni che regolano il funzionamento di alcuni organi e del sistema muscolare. I corpi allati sono a loro volta deputati, dietro stimolo dell'ormone cerebrale, alla produzione della neotenina, responsabile della persistenza dei caratteri giovanili. Le ghiandole protoraciche sono localizzate ventralmente, in genere fra il capo e il torace. La loro funzione primaria consiste nel rilascio, dietro stimolo dell'ormone cerebrale, dell'ecdisone, che induce la muta.
Il sistema esocrino è composto da ghiandole uni- o pluricellulari. Queste ultime sono a loro volta semplici o composte, le prime con un unico dotto escretore comune a tutte le cellule, le altre con un dotto escretore per ogni cellula confluente un serbatoio comune. Altre classificazioni possono riguardare la posizione e la distribuzione nel corpo.
Per quanto riguarda la natura del secreto, nella classe vi è una grande varietà di ghiandole, molte delle quali sono tuttavia specifiche di uno o più gruppi sistematici. Ghiandole che svolgono la stessa funzione possono inoltre differire per localizzazione, struttura e sviluppo in funzione delle varie categorie sistematiche. Una trattazione dell'anatomia e della fisiologia del sistema esocrino non può prescindere da una semplificazione riduttiva, data l'estrema eterogeneità. Per gli approfondimenti si rimanda perciò ai singoli gruppi sistematici.
Fra i sistemi ghiandolari di maggiore frequenza si citano i seguenti:
Lo stesso argomento in dettaglio: Apparato riproduttore degli insetti. Negli Insetti, l'ermafroditismo è stato accertato solo in Icerya purchasi e in alcuni Ditteri[21], perciò l'apparato riproduttore si differenzia in due sessi distinti a partire da strutture embrionali omologhe.
Le gonadi, di origine mesodermica, sono la sede di svolgimento della gametogenesi. Si differenziano nei testicoli (maschio) e negli ovari (femmina) e sono composte da elementi tubulari (testicoliti e ovarioli) confluenti nei gonodotti pari; in entrambi i sessi le fasi della gametogenesi si succedono lungo il tubulo in ordine distale-prossimale. Alle gonadi seguono i gonodotti pari, condotti di origine ectodermica che confluiscono in un gonodotto comune, impari. Il gonodotto comune, nel maschio, è detto dotto eiaculatore e mantiene la fisionomia di un condotto escretore che comunica con l'organo copulatore. Nella femmina si differenzia nella vagina e comunica in genere con l'ovopositore; in alcuni gruppi sistematici può presentare un diverticolo dotato di apertura indipendente, la borsa copulatrice, usata per la copula. Un altro organo differenziato nella femmina è la spermateca, una vescicola a fondo cieco collegata alla vagina, in cui vengono mantenuti gli spermatozoi nell'intervallo di tempo che intercorre fra l'accoppiamento e la fecondazione.
In entrambi i sessi, l'apparato dispone di ghiandole accessorie, che riversano i secreti nel tratto prossimale del gonodotto comune. I secreti hanno funzioni diverse, secondo i sessi e le specie, e possono coesistere differenti tipi ghiandolari nello stesso individuo. Il secreto del maschio svolge in genere la funzione di lubrificante e di nutrizione degli spermatozoi. Nella femmina la natura e la funzione del secreto dipendono essenzialmente dal tipo ghiandolare. Le ghiandole più comuni sono dette colleteriche e il loro secreto è usato come coadiuvante dell'ovideposizione, come collante per le uova, per la costruzione di ooteche, ecc. Altre ghiandole, dette spermofile, secernono un fluido nutritivo per gli spermatozoi conservati nella spermateca. Negli Imenotteri Apocriti sono presenti anche le ghiandole velenifere: il loro secreto, emesso con l'ovopositore o con l'aculeo, ha un'azione associata all'ovideposizione oppure integra la funzione secondaria di strumento di offesa e difesa nelle femmine sterili.
Gli organi genitali esterni si differenziano in genere come processi degli urosterni costituendo l'armatura genitale, importante elemento di determinazione tassonomica. Nel maschio è differenziata dal IX urosterno e forma l'organo copulatore o edeago, impiegato per l'accoppiamento. L'edeago può mancare negli insetti primitivi: in questo caso gli spermatozoi sono rilasciati all'esterno in capsule, dette spermatofori, che saranno poi prelevate e introdotte dalla femmina. Nella femmina, l'armatura genitale, detta ovopositore, è differenziata dagli urosterni VIII e IX ed è generalmente composta da tre coppie di valve, talvolta di lunghezza eccezionale. È utilizzato come organo per la deposizione delle uova e può anche perforare tessuti vegetali o animali. In diversi Insetti, l'ovopositore può mancare del tutto oppure è sostituito funzionalmente da adattamenti degli ultimi uriti, che prendono il nome di ovopositore di sostituzione. Negli Imenotteri Aculeati l'ovopositore subisce un adattamento anatomico e funzionale che lo trasforma in strumento di offesa e difesa; in questo caso prende il nome di aculeo o pungiglione.
La lunga storia evolutiva, l'elevato numero di specie, la capacità di adattamento a condizioni di vita anche estreme, fanno degli Insetti un raggruppamento sistematico dalla biologia eterogenea. Una trattazione organica che copra i variegati aspetti, dalla fisiologia al ciclo biologico, dall'alimentazione alla riproduzione, dalle relazioni all'etologia in generale, non può che essere sommaria e generica. Si rimanda perciò alle specifiche sezioni e alla trattazione dei singoli gruppi sistematici per gli opportuni approfondimenti.
Lo stesso argomento in dettaglio: Evoluzione degli insetti. L'evoluzione degli insetti data almeno dal periodo Devoniano, epoca a cui risale il più antico fossile di insetto rinvenuto, Rhyniognatha hirsti, la cui età è stimata in circa 400 milioni di anni[22]. Durante la storia della terra, il clima è cambiato numerose volte, influenzando la diversità degli insetti. Gli Pterigoti subirono una massiccia estinzione durante il Carbonifero, mentre gli Endopterigoti subirono un'altra grave estinzione nel Permiano. I sopravvissuti a queste estinzioni di massa sono evoluti durante il Triassico in quelli che sono essenzialmente gli insetti moderni. Molte famiglie di insetti attuali apparvero nel Giurassico e durante il Cretaceo numerosi generi si svilupparono o apparvero. Si pensa che nel Terziario già esistesse la maggior parte dei generi di insetti moderni; molti degli insetti racchiusi nell'ambra fossile appartengono di fatto a generi contemporanei.
Il ciclo biologico di un Insetto può durare, secondo la specie, da pochi giorni a diversi anni e, spesso, il suo svolgimento è in stretta relazione con fattori ambientali di natura climatica (in particolare la temperatura) e nutrizionali. Ciò fa sì che gli Insetti possano adattarsi a svariati ambienti, comprese le regioni più fredde della Terra, ricorrendo ad accorgimenti biologici quali lo svernamento in stato di diapausa e la migrazione stagionale.
Il ciclo biologico si dice monovoltino o univoltino se compie una sola generazione l'anno, polivoltino se compie più generazioni. Il numero delle generazioni non è correlato alla lunghezza del ciclo, in quanto in una popolazione possono coesistere differenti stadi di sviluppo con sovrapposizione di più generazioni (es. Afidi). Condizioni di elevata specificità possono sincronizzare il ciclo con quello di una specie vegetale o animale da cui l'Insetto dipende per la sua nutrizione. In questi casi si può avere la concentrazione e la sincronizzazione degli eventi riproduttivi e dello sviluppo, con generazioni ben definite (es. la Tignola dell'olivo).
La riproduzione avviene in genere per via sessuale (anfigonia), con l'accoppiamento fra sessi distinti e la fecondazione delle uova da parte degli spermatozoi. I meccanismi che regolano l'anfigonia variano da specie a specie e, talvolta, hanno livelli di complessità tale da condizionare la dinamica di un'intera comunità (Insetti sociali). All'anfigonia si accompagnano altre forme di riproduzione non sessuale, che spesso si riflettono sulla dinamica di popolazione e, in qualche specie, prevalgono sulla riproduzione sessuale. In questi casi ricorre spesso la partenogenesi, riscontrata in quasi tutti gli ordini in varie forme. Un caso particolare di partenogenesi è la pedogenesi, accertata in alcuni Ditteri Cecidomiidi e nel Coleottero Micromalthus debilis: la larva porta a maturazione gli ovari e genera individui simili che si sviluppano a sue spese, uccidendola[23][24]. Un altro tipo di riproduzione non sessuale è la poliembrionia, che consiste nell'origine di un numero indefinito di larve dalla segmentazione di un solo uovo, riscontrata in alcuni Imenotteri Terebranti[24].
La determinazione del sesso non segue un unico schema. Nella generalità delle specie, il sesso è determinato dalla presenza di un cromosoma sessuale X in doppia dose in un sesso e in singola dose, o abbinato ad un cromosoma Y, nel sesso opposto. Il sesso eterogametico è quello maschile, ad eccezione dei Lepidotteri e dei Tricotteri. In alcuni ordini il sesso è invece determinato dal rapporto fra anfigonia e partenogenesi aploide: dalla fecondazione si originano le femmine, dalla partenogenesi i maschi.
La maggior parte degli Insetti è ovipara, ma si riscontrano anche la viviparità e l'ovoviviparità. Questi differenti comportamenti possono coesistere anche nell'ambito di una stessa specie o, addirittura, di uno stesso individuo[25].
Lo stesso argomento in dettaglio: Sviluppo postembrionale negli insetti. Lo sviluppo postembrionale degli Insetti si fonda sulla metamorfosi, sequenza discontinua di trasformazioni fisiche che, a partire dall'uovo, porta alla formazione dell'insetto adulto.
Negli Insetti e, più in generale, negli Artropodi, si deve distinguere l'accrescimento ponderale (incremento del peso), che procede in modo continuo, dall'accrescimento lineare (incremento delle dimensioni), che è invece discontinuo. A causa della rigidità dell'esoscheletro, l'aumento di peso in un insetto giovane non è accompagnato da un aumento di dimensioni: ad un certo punto, la vecchia cuticola (exuvia) si lacera e l'individuo ne fuoriesce con una nuova, in grado di contenere l'aumento di dimensione. Il fenomeno è detto muta.
Alla muta può accompagnarsi anche la metamorfosi, ossia una trasformazione fisica che non si limita solo all'aumento delle dimensioni. Accrescimento e metamorfosi sono regolati da meccanismi neurormonali che si riassumono nell'interazione tra due ormoni, l'ecdisone e la neotenina. L'ecdisone stimola la genesi della nuova cuticola, perciò è il segnale biologico che avvia una nuova muta. La neotenina, invece, inibisce la comparsa dei caratteri dell'adulto, che restano latenti sotto forma di abbozzi. L'ecdisone stimola la muta e la metamorfosi, ma in presenza di neotenina la metamorfosi viene inibita.
La classificazione dei tipi di metamorfosi verte su schemi per i quali non c'è uniformità di orientamento fra gli Autori. Le fasi dello sviluppo ontogenetico possono infatti essere interpretate sotto differenti aspetti e la terminologia non sempre è usata in modo inequivocabile. Per ulteriori approfondimenti si rimanda ai dettagli descritti nella voce di approfondimento.
Ad una prima analisi, si distinguono due tipi fondamentali di metamorfosi, indicati con i termini di metamorfosi completa e incompleta. L'elemento morfologico che distingue i due tipi è il modo in cui si formano, eventualmente, gli abbozzi alari.
Nella metamorfosi completa, che si identifica con l'olometabolia, lo stadio giovanile è detto larva e differisce notevolmente dall'adulto (detto anche immagine). Questa differenza è alla base di profonde modificazioni, che si attuano durante la ninfosi, nello stadio di pupa, spesso preceduto da una fase brevissima (eopupa): l'insetto subisce una drastica ricostruzione della sua struttura morfologica e anatomica, ad eccezione del sistema nervoso e dell'apparato circolatorio. L'entità delle modifiche è tale da richiedere, in questa fase, lo stato di immobilità dell'insetto. Gli abbozzi alari sono interni e compaiono solo nello stadio di pupa. Questo tipo di metamorfosi è proprio degli Insetti più evoluti, alati o secondariamente atteri, i cui ordini sono compresi nella coorte degli Endopterigoti. Nelle forme più primitive di metamorfosi completa, la pupa è mobile. In realtà la pupa mobile è un adulto in fase farata, stadio di transizione, successivo all'ultima muta, durante il quale l'adulto, pur essendo completamente formato, non ha ancora abbandonato l'exuvia[26].
Nella metamorfosi incompleta, che si identifica con l'eterometabolia, proprio degli Insetti alati, o secondariamente atteri, meno evoluti, appartenenti alla coorte degli Esopterigoti, lo stadio giovanile è detto neanide e differisce dall'adulto solo per le minori dimensioni, l'assenza dei caratteri sessuali e, nelle forme alate, l'assenza delle ali. Il passaggio dallo stadio giovanile a quello adulto si svolge in uno o più stadi di ninfa, durante i quali si verifica la comparsa degli abbozzi alari esterni. La ninfa è mobile ad eccezione della neometabolia, un tipo di metamorfosi intermedio fra l'eterometabolia propriamente detta e l'olometabolia.
Ai due descritti in precedenza si aggiunge un terzo tipo, detto ametabolia, in cui, in realtà, vi è assenza di metamorfosi. L'ametabolia si verifica negli insetti primitivamente atteri (Tisanuri): in questo caso gli stadi giovanili non presentano alcuna differenza morfologica rispetto agli adulti, se non nelle dimensioni, e lo sviluppo si attua con mute senza alcuna metamorfosi. L'ametabolia non va confusa con la pseudoametabolia, una forma di eterometabolia tipica di specie secondariamente attere.
Lo schema descritto si complica se si considera la neometabolia una metamorfosi distinta e intermedia fra quella incompleta e quella completa e se si prendono in esame le varianti che ricorrono nell'ambito dell'eterometabolia e dell'olometabolia. Infine, si distingue un quinto tipo di metamorfosi, detto catametabolia, che vede una regressione anatomica e morfologica dell'insetto nel corso dello sviluppo ontogenetico. In altri termini, l'adulto ha una forma e una struttura più semplice di quella dello stadio giovanile. La catametabolia in realtà è una variante dovuta all'adattamento della specie ad una particolare etologia ed è riscontrabile sia nell'olometabolia sia nell'eterometabolia.
I regimi dietetici degli Insetti sono tra i più svariati e possono cambiare drasticamente anche nel corso dello sviluppo di un individuo (olometaboli e paurometaboli). La maggior parte degli Insetti ha rapporti trofici con i vegetali o con gli animali, oppure manifesta un regime onnivoro. Sono frequenti anche i detritivori o, più in generale, saprofagi; non mancano, infine, casi di insetti micetofagi. Una classificazione rigorosa, tuttavia, non è possibile in quanto i limiti che definiscono i regimi dietetici sono spesso labili.
Fra gli insetti che si nutrono a spese dei vegetali vivi si distinguono due categorie: i fitofagi e i fitomizi. Sono spesso indicati, impropriamente, come parassiti, ma il rapporto trofico che li lega alle piante si identifica in una forma di predazione riconducibile all'erbivoria. I rapporti possono essere più o meno specifici e si distinguono specie monofaghe, oligofaghe e polifaghe. I fitofagi hanno apparato boccale masticatore ed erodono i tessuti vegetali attaccando gli organi dall'esterno o dall'interno (minatori). Una terminologia informale identifica i fitofagi in base all'organo o al tessuto attaccato: i fillofagi (a spese delle foglie), gli antofagi (fiori), i carpofagi (frutti), gli xilofagi (legno), ecc.
I fitomizi sono invece insetti ad apparato boccale pungente-succhiante e si nutrono a spese della linfa elaborata o dei succhi cellulari di cellule epidermiche. Un gruppo particolare è rappresentato dagli insetti galligeni, che si sviluppano all'interno di un'alterazione istologica dell'organo colpito (galla). In questo caso la fitofagia si avvicina meglio al concetto di parassitismo.
Per quanto concerne la zoofagia, si può fare una distinzione, per il differente ambito d'interesse, fra specie che attaccano i Vertebrati e le altre che si nutrono a spese di Invertebrati. Anche in questo caso si possono individuare forme di monofagia, oligofagia e polifagia. La prima categoria annovera un limitato numero di specie, spesso d'interesse medico o veterinario. I rapporti trofici si collocano a metà strada fra il parassitismo e la predazione, con vari livelli di affinità verso il primo o il secondo. Si nutrono a spese dell'epidermide o dei suoi annessi oppure di sangue (ematofagi). Sono rari i casi di predazione vera e propria (es. i Ditiscidi e alcuni Rincoti Eterotteri predano anche piccoli Vertebrati acquatici). Le forme assimilabili ai parassiti sono in genere epizoiche, tuttavia non mancano casi di endoparassiti (es. alcune famiglie di Ditteri). Fra i carnivori si annoverano anche le specie prettamente saprofaghe che si nutrono a spese delle spoglie di Vertebrati morti (sarcofaghe).
La maggior parte delle specie a regime zoofago ha però rapporti trofici con altri artropodi e, in particolare, con altri insetti. In questi casi i rapporti si identificano con la predazione vera e propria o con il parassitoidismo, mentre i casi di parassitismo vero e proprio sono alquanto rari. Fra gli artropofagi si annoverano anche gli oofagi che predano o parassitizzano le uova. In generale si tratta di specie di grande interesse perché possono essere sfruttate nella lotta biologica e integrata. Non è raro il cannibalismo, in genere fra predatori ma, talvolta, anche fra i fitofagi; questo fenomeno si verifica frequentemente in condizioni di scarsa disponibilità alimentare o in cattività[27][28][29][30]. Meno frequente è invece il parassitoidismo fra individui della stessa specie, fenomeno noto con il termine di autoparassitismo e che si riscontra soprattutto negli Imenotteri Afelinidi, nei quali si riscontrano comportamenti di particolare interesse naturalistico[31], e nelle già citate specie con riproduzione pedogenetica.
Un regime dietetico particolare è quello dei glicifagi. Questi insetti si nutrono a spese di sostanze zuccherine e in generale usano come substrato alimentare il nettare dei fiori e la melata emessa dai Rincoti o i succhi che fuoriescono da ferite. Le fonti proteiche utilizzate sono rappresentate, secondo i casi, dal polline, da escrementi di animali o da altri materiali. L'apparato boccale è di tipo succhiante o lambente-succhiante oppure di tipo masticatore più o meno adattato. Molti glicifagi sono importanti come insetti pronubi, in quanto provvedono al trasporto del polline e, quindi, favoriscono l'impollinazione incrociata.
Alcuni regimi dietetici sono particolarmente complessi e non hanno una collocazione ben definita: ad esempio, alcuni Imenotteri parassitoidi di insetti galligeni possono diventare fitofagi quando, una volta esaurita la vittima, completano il loro ciclo di sviluppo nutrendosi a spese dei tessuti della galla. Anche fra gli Insetti si annoverano, comunque, specie onnivore, in grado di nutrirsi indifferentemente con alimenti di origine sia vegetale sia animale.
Per i motivi esposti in precedenza, gli aspetti comportamentali di questa classe sono eterogenei e svariati, talvolta con livelli di complessità non irrilevanti. I comportamenti possono rappresentare delle peculiarità proprie di una o poche specie oppure estese a gruppi sistematici più ampi.
Uno degli aspetti più interessanti dell'etologia è la vita degli insetti sociali, specie che hanno sviluppato un livello complesso di gregarismo organizzato per caste e basato sulla costruzione di nidi complessi, la trasmissione di stimoli sensoriali, la cura della prole, la ricerca, l'approvvigionamento e la conservazione degli alimenti, la regolazione della riproduzione, ecc. Questi fenomeni etologici, presi nel complesso, determinano il successo ecologico della comunità sacrificando il singolo individuo. Agli esempi più noti di aggregazione sociale, che interessano per lo più gli Isotteri e gli Imenotteri, si aggiunge una vasta gamma di fenomeni di aggregazione non sociale, rappresentati nella maggior parte degli ordini, con differenti livelli di complessità in merito alle relazioni interne. All'aggregazione intraspecifica si associano spesso relazioni interspecifiche che rientrano nel novero dei fenomeni di commensalismo e simbiosi.
A prescindere dalle aggregazioni sociali, l'etologia degli Insetti mostra interessanti e variegati comportamenti per quanto concerne l'alimentazione, la costruzione di nidi, la riproduzione, la migrazione, la comunicazione fra individui della stessa specie, la relazione con organismi di specie differenti, la locomozione, il mimetismo, la difesa, l'emissione di luci o suoni, ecc. Per una trattazione di questi aspetti si rimanda alle voci relative ai singoli gruppi sistematici.
Anche per quanto concerne la dinamica delle popolazioni, si verificano modelli differenti, sui quali interferisce spesso l'Uomo alterando o semplificando gli ecosistemi. In generale, gli Insetti hanno - come la maggior parte degli Invertebrati - una strategia di vita basata sul potenziale riproduttivo (strategia r), perciò manifestano una straordinaria rapidità di colonizzazione degli ecosistemi che perdono le loro condizioni di equilibrio. Questo problema si presenta in modo particolare negli agrosistemi, in cui la riduzione della biodiversità crea squilibri da cui traggono beneficio proprio le specie dotate di grande potenziale riproduttivo[32].
In condizioni naturali molte specie hanno dinamiche basate sulle fluttuazioni: il livello della popolazione si mantiene, per periodi più o meno lunghi, in una fase di latenza, in equilibrio con la disponibilità alimentare e la cenosi degli antagonisti. Periodicamente, a intervalli più o meno regolari, si manifestano le gradazioni, repentini cambiamenti della densità di popolazione rispetto alla fase di latenza. Nel corso di una gradazione si hanno tre fasi[32][33]:
Il fenomeno delle gradazioni si riscontra in genere negli ecosistemi forestali e interessa in particolare i Lepidotteri e i Coleotteri defogliatori. L'entità di una gradazione è tale che può portare alla completa spogliazione di un'intera foresta. Lo studio della dinamica di popolazione, il monitoraggio e l'elaborazione di modelli previsionali hanno lo scopo di prevenire le gradazioni che, quando si protraggono per due o tre anni consecutivi, possono causare danni di grande entità sul patrimonio forestale.
L'ampia diffusione della classe e la frequente interazione con l'Uomo coinvolgono gli Insetti in vari ambiti d'interesse, oltre a quello strettamente zoologico e naturalistico. L'elevato numero di specie presenti in questa classe ha portato all'evoluzione di una branca specifica della Zoologia, detta Entomologia, che a sua volta si suddivide in differenti rami di specializzazione. La complessità della materia è tale che, in genere, gli ambiti di studio dei singoli esperti si concentrano su un solo ordine o, talvolta, su gruppi sistematici più ristretti. Ciò ha portato alla costituzione di associazioni accademiche di livello internazionale il cui interesse verte su singoli raggruppamenti tassonomici ("Emitteristi", "Coleotteristi", ecc.)
La dannosità degli Insetti è forse l'aspetto più evidente che si associa a questa classe; in realtà il numero di specie significativamente dannose è irrisorio a fronte del numero di specie utili o indifferenti. Queste poche specie possono però causare danni di tale entità da costituire, alcune, dei veri e propri flagelli. Lo studio degli Insetti come fattori di danno si colloca in quattro ambiti d'interesse:
Ai danni causati da molte specie di Insetti si contrappone l'utilità di molte altre specie, soprattutto come organismi inseriti negli ecosistemi e coinvolti nelle reti alimentari. Sono moltissimi, tuttavia, i casi in cui gli insetti sono direttamente utili all'Uomo.
L'aspetto più importante, per gli studi dedicati e la sempre più diffusa applicazione, riguarda il ruolo degli insetti come organismi ausiliari. Gli artropofagi sono utili, se non essenziali, come fattori di controllo naturali di artropodi dannosi. Questo ruolo è oggi messo in primo piano nelle varie forme di agricoltura sostenibile (agricoltura biologica, coltivazioni condotte con i criteri della lotta biologica ed integrata, ecc.) e in ambito forestale. Sono utili anche alcuni fitofagi, quando la loro azione biologica si esercita su piante infestanti, come ad esempio si è verificato nel controllo delle Opuntia in Australia, impiegando il Cactoblastis cactorum e il Dactylopius opuntiae. Non meno importante è il ruolo degli insetti pronubi, compresi soprattutto negli ordini dei Ditteri e degli Imenotteri, essenziali per la fruttificazione di molte specie agrarie, che si avvalgono dell'impollinazione entomofila.
L'importanza degli insetti ausiliari è tale che ormai sono una realtà economica le cosiddette biofabbriche, allevamenti industriali di Insetti da impiegare nella lotta biologica o nella lotta biotecnica (es. maschi sterili). Questo settore d'impiego ha finora occupato un ruolo marginale, soprattutto per l'elevato costo, poco competitivo nei confronti del settore della Industria chimica, tuttavia è in espansione per la domanda crescente di salubrità ambientale e alimentare.
Gli impieghi economici erano di grande importanza soprattutto in passato. Prima dell'avvento della chimica industriale, molte specie erano sfruttate per ricavarne sostanze utilizzate per vari scopi, come coloranti, lacca, seta, cera. Emblematica è l'importanza che ha avuto il bombice del gelso, il cui prodotto, la seta, è stato per secoli il protagonista degli scambi commerciali tra l'Asia e l'Europa. L'impiego economico per eccellenza, attualmente, riguarda le Api, utilizzate per la produzione del miele e della cera e, secondariamente, della pappa reale e della propoli.
Di importanza marginale e locale, ma solo in apparenza, è l'uso degli insetti nell'alimentazione umana, presso varie popolazioni nell'America centrale, in Africa e in Asia[34]. È stato accertato che il numero di specie sfruttate come cibo dall'Uomo ammonta ad oltre 1400[35]. Alcune specie sono considerate vere e proprie leccornie ricercate sul mercato come, ad esempio, l'axayácatl in Messico, dalle cui uova si ottiene l'ahuautle o caviale messicano[36][37], ed i Belostomatidi in Asia[38][39]. Tuttavia l'aspetto più importante, a cui la stessa FAO dedica una particolare attenzione, è la potenziale risorsa alimentare che gli insetti possono rappresentare per arginare il problema della sottoalimentazione, per l'alto valore nutritivo, superiore a quello della carne e del pesce: i bruchi essiccati contengono, infatti, oltre il 50% in proteine, il 17% in glucidi e il 15% in lipidi[40].
Va infine ricordato l'interesse riscosso dagli Insetti nel settore dell'hobbistica in quanto sono soggetti ricercati sia per l'allestimento delle collezioni entomologiche sia per la fotografia naturalistica.
Nelle vecchie classificazioni la Classe Insecta, sinonimo di Hexapoda, comprendeva anche alcuni ordini di Artropodi primitivamente atteri. Revisioni più recenti attribuiscono la denominazione Hexapoda ad un raggruppamento sistematico superiore, elevato al rango di Superclasse, al cui interno si fa distinzione fra due classi: la prima, Paraentoma o Entognatha si identifica in un gruppo monofiletico[41][42][43] comprendente quelli che in passato erano considerati gli ordini più primitivi degli insetti, la seconda, Euentomata o Ectognatha, comprende gli Insetti propriamente detti, corrispondente ad un altro raggruppamento monofiletico.
L'inquadramento sistematico della classe si può riassumere nel seguente schema:
La classificazione all'interno della classe si basa fondamentalmente sulla metamorfosi e sulla morfologia alare. Va in ogni caso ribadito che la sistematica degli Insetti è in continua evoluzione a causa dell'elevato numero di specie e della continua acquisizione di nuove conoscenze, soprattutto nel campo della filogenesi. La maggior parte degli Autori considera di particolare importanza la ripartizione in ordini che, storicamente, non ha subito sostanziali modifiche. Gli ordini compresi nello schema tradizionale classico sono 28:
Invece gli ordini dello schema più moderno comprende 27 ordini:
Questo schema si differenzia dallo schema di suddivisione indicato in precedenza, nei seguenti punti:
Queste revisioni sono attualmente adottate nella generalità delle pubblicazioni scientifiche, per quanto sui manuali tecnici, più o meno recenti, e in alcuni settori dell'Entomologia applicata, come l'Entomologia agraria, si continui ad usare sovente la vecchia suddivisione.
Gli insetti o entomi (nome scientifico Insecta Linnaeus, 1758), sono una classe di animali appartenenti al grande phylum degli Arthropoda. Questa classe rappresenta il più grande tra i raggruppamenti di animali che popolano la Terra, annoverando oltre un milione di specie, pari ai cinque sesti dell'intero regno animale.
Si ritiene che siano tra i più antichi colonizzatori delle terre emerse in quanto fossili di insetti rinvenuti risalgono al Devoniano. L'eterogeneità nella morfologia, nell'anatomia, nella biologia e nell'etologia ha conferito agli insetti, da oltre 300 milioni di anni, un ruolo di primo piano nella colonizzazione della Terra, in qualsiasi ambiente in cui vi sia sostanza organica, con manifestazioni di una notevole capacità di competizione.
Gli insetti, di conseguenza, sono organismi che, in positivo o in negativo, hanno una stretta relazione con l'Uomo e le sue attività, fino a condizionarne, più o meno direttamente, l'economia, l'alimentazione, le abitudini e la salute.
La biodiversità degli insetti è in diminuzione.
Insecta (-orum, n.) (ex insecto, calque ex Graeco ἔντομον 'in partes sectum') sunt classis phyli arthropodum, exosceletis chitinae, corporibus tripertitis (capite, thorace, abdomine), tribus paribus crurum geniculatorum, oculis compositis, et duabus antennis praedita. Insecta sunt unus ex diversissimis animalium gregibus, plus quam 1 000 000 species descriptas comprehendentes, et sunt pro plus quam dimidio omnium orbis terrarum organismorum vivorum.[2][3] Numerus specierum exstantium inter sexies et decies centena milia aestimatur,[2][4][5] et fortasse sunt pro plus quam 90% metazoorum variantium orbis terrarum vitae formarum.[6] Insecta in paene omnibus circumiectis naturalibus inveniuntur, sed solum paucae species sunt in oceanis endemicae, habitatione quam alius arthropodorum grex, crustacea, dominantur.
Circuli vitae insectorum variant, sed plurima ex ovis excluduntur. Auctu ab exosceleti rigore coacto, eorum progressus series commutationum exosceleti exigit. Gradus immaturi structurá, consuetudine, et habitatione ab adultis discrepare possunt. Greges qui metamorphosim absolutam (transformationem) patiuntur gradum passivum appellatum pupam complecti possunt; greges qui metamorphosim imperfectam patiuntur gradu pupae carent, et adulti per series graduum nympharum crescunt.[7] Summae hexapodorum coniunctiones taxinomicas sunt incertae. Fossilizata? magnitudinis ingentis insecta ex Aevo Palaeozoico inventa sunt, quorum immania anisoptera alas 55 ad 70 cm latas habuerunt. Diversissimi insectorum greges cum plantis florentibus coevolvisse videntur.
Insecta ambulatione, volatu, vel aliquando simul submersione et natatione usitate moventur. Ut motum rapidum sed stabilem faciant, multa incessu tripedario utuntur, quo cruribus in triangulis alternantibus solum tangentibus ambulant. Insecta sunt sola invertebrata quae volatum evolverunt. Multa insecta aliquam eorum vitae partem in aqua degunt, cum adaptationibus larvalibus quae branchias comprehendunt; nonnulla adulta sunt aquatica, adaptationibus natationis praedita. Aliquae genera, sicut Gerridae, in superficie aquae ambulare possunt.
Insecta plerumque sunt solitaria, sed nonnulla, sicut certa anthophila, formicidae, et isoptera, sunt sociales et in magnis coloniis bene ordinatis vivunt. Nonnulla insecta, sicut dermaptera, curam maternam monstrant, ova et iuvenes custodientes. Insecta singularia inter se variis modis communicare possunt. Heterocera mares pheromona heterocerorum femineorum trans spatia multorum chiliometrorum sentire possunt. Alia genera sonis communicant: gryllidae stridulant vel alas conterunt ut coniugem attrahant aliosque mares repellant. Lampyridae, ordinis coleopterorum, luce communicant.
Corpus insectorum, ut nomen dicit, insectum est et in tres partes partitur. Partes sunt caput, thorax, et abdomen. Praeterea, quae partes nonnulla in segmenta partitur. Sicut omni hexapoda, sex pedes habent. Ceterum habent exosceletum, quod ex chitina constat.
Insecta nervorum habent systema in nonnullis gangliis consistens, quorum unum, magnum et in capite versatus, est cerebrum. Cerebrum cum rebus ab antennis oculisque sensibus fungitur. Sub cerebro, in capite sed thorace propinquum, secundum ganglion situm est; quod dirigit os cenandi causa. In thorace tria ganglia sita sunt, volandi cedendique causa et nonnulla, in varia multitudine, in abdomine ut organa regere. Systema nervorum peripherica cerebrum et cetera ganglia movendi causa musculis coniungit, ut organa regere ganglia organis systema nervarum vegetativa coniuncti sunt.
Conspicui in capite insectorum sunt oculi compositi, qui insecta non semper, sed fere habent, et antennae.
Oculi compositi sunt duo oculi magni, qui multis ex oculis minoribus consistunt. Nonnumquam alii, non compositi oculi habent iuxta oculis compositis.
Antennas habent ut tangere et nonnumquam ut olfacere.
Os varium est. In initio ut mordere, labrum, labium, mandibiles, et manxilles interdum in evolutione mutaverunt, nunc sunt varii cibi causa nonnumquam ascoperae. Itaque Lepidoptera nectar sorbillare possunt.
Praeterea in capite cerebrum situm est et secundum ganglion. Si de hac re legere vis, vide in parte Nervae.
Thorax habet tria segmenta: prothorax, mesothorax, et metathorax, tres pares pedum, tres ganglia et nonnumquam duo pares alarum. Protonum, quod est tergus prothoracis, alas non habet.
Identificationis? causa partes pedum nomen praecipuum habent. Igitur coxae pedum Prothoracis exempli gratia Procoxae nominantur, coxae pedum mesothoracis, mesocoxae, et coxae pedum metathoracis, metacoxae, etc.
Abdomine multa vitalia et organa feturae insunt.
Insecta (-orum, n.) (ex insecto, calque ex Graeco ἔντομον 'in partes sectum') sunt classis phyli arthropodum, exosceletis chitinae, corporibus tripertitis (capite, thorace, abdomine), tribus paribus crurum geniculatorum, oculis compositis, et duabus antennis praedita. Insecta sunt unus ex diversissimis animalium gregibus, plus quam 1 000 000 species descriptas comprehendentes, et sunt pro plus quam dimidio omnium orbis terrarum organismorum vivorum. Numerus specierum exstantium inter sexies et decies centena milia aestimatur, et fortasse sunt pro plus quam 90% metazoorum variantium orbis terrarum vitae formarum. Insecta in paene omnibus circumiectis naturalibus inveniuntur, sed solum paucae species sunt in oceanis endemicae, habitatione quam alius arthropodorum grex, crustacea, dominantur.
Circuli vitae insectorum variant, sed plurima ex ovis excluduntur. Auctu ab exosceleti rigore coacto, eorum progressus series commutationum exosceleti exigit. Gradus immaturi structurá, consuetudine, et habitatione ab adultis discrepare possunt. Greges qui metamorphosim absolutam (transformationem) patiuntur gradum passivum appellatum pupam complecti possunt; greges qui metamorphosim imperfectam patiuntur gradu pupae carent, et adulti per series graduum nympharum crescunt. Summae hexapodorum coniunctiones taxinomicas sunt incertae. Fossilizata? magnitudinis ingentis insecta ex Aevo Palaeozoico inventa sunt, quorum immania anisoptera alas 55 ad 70 cm latas habuerunt. Diversissimi insectorum greges cum plantis florentibus coevolvisse videntur.
Insecta ambulatione, volatu, vel aliquando simul submersione et natatione usitate moventur. Ut motum rapidum sed stabilem faciant, multa incessu tripedario utuntur, quo cruribus in triangulis alternantibus solum tangentibus ambulant. Insecta sunt sola invertebrata quae volatum evolverunt. Multa insecta aliquam eorum vitae partem in aqua degunt, cum adaptationibus larvalibus quae branchias comprehendunt; nonnulla adulta sunt aquatica, adaptationibus natationis praedita. Aliquae genera, sicut Gerridae, in superficie aquae ambulare possunt.
Insecta plerumque sunt solitaria, sed nonnulla, sicut certa anthophila, formicidae, et isoptera, sunt sociales et in magnis coloniis bene ordinatis vivunt. Nonnulla insecta, sicut dermaptera, curam maternam monstrant, ova et iuvenes custodientes. Insecta singularia inter se variis modis communicare possunt. Heterocera mares pheromona heterocerorum femineorum trans spatia multorum chiliometrorum sentire possunt. Alia genera sonis communicant: gryllidae stridulant vel alas conterunt ut coniugem attrahant aliosque mares repellant. Lampyridae, ordinis coleopterorum, luce communicant.
Vabzdžiai (lot. Insecta) – nariuotakojų tipo klasė. Tai gausiausia bestuburių gyvūnų klasė; vabzdžiai sudaro apie 90 proc. visų gyvūnų rūšių.
Vabzdžių kūnas sudarytas iš 3 dalių: galvos, krūtinės ir pilvelio.
Galva yra chitininės dėžutės pavidalo, sudaryta iš 5 suaugusių segmentų. Segmentacijos žymės matomos tik gemalo fazėje. Galvos dalys yra šios: pakaušis, viršugalvis, kakta, skruostai ir smilkiniai.
Tarp galvos ir krūtinės pirmojo segmento gali būti storesnis ar plonesnis kaklas. Be to, galva gali prie šio segmento priglusti ir visu platumu. Kartais galva būna įtraukta į krūtinę, ir tada (žiūrint iš viršaus) ji yra blogai matoma.
Galvoje vabzdžiai turi vieną porą antenų, sudėtines akis ir burnos aparatą. Jeigu burnos organai nukreipti į apačią (žiogų, skėrių), tai tokia galva vadinama ortognatine, o jei į priekį (pvz., žygių) – prognatine, jei į apačią ir atgal – hipognatine (blakučių, cikadų).
Vabzdžių antenos, arba ūseliai, yra nariuotos porinės išaugos, esančios tarp facetinių akių. Antenomis vabzdžiai uodžia ir liečia. Antena sudaryta iš pamatinio narelio (pėdelės), stiebelio ir nariuoto botagėlio. Nariuoto botagėlio galiniai nareliai būna storesni ir sudaro buoželę. Antenos būna įvairios sandaros ir išvaizdos: siūliškos, šeriškos, karoliškos, plunksniškos, šukiškos, buožiškos ir kt. Patinų antenos dažnai būna stambesnės. Antenos labai svarbios vabzdžių sistematikoje.
Galvos šonuose vabzdžiai turi vieną porą sudėtinių akių. Jos gali būti apskritos, inkstiškos ar kitokios formos. Sudėtinės akys sudarytos iš daugelio smulkių akučių – facečių (omatidijų), kurios dažniausiai būna šešiakampės ir gerai matomos pro padidinamąjį stiklą. Be šių akių, kai kurie vabzdžiai dar turi 1-3 paprastąsias akeles (pvz., vapsvos, blakės).
Vabzdžių burnos organų sandara labai įvairi ir priklauso nuo maisto pobūdžio ir mitybos būdo. Daugelio vabzdžių suaugėlio ir lervos burnos organai būna skirtingi, nes jie maitinasi skirtingai. Skiriami tokios burnos organų rūšys:
Vabzdžių krūtinė sudaryta iš trijų segmentų: prieškrūtinio, vidukrūtinio ir pakrūtinio. Kiekvieną iš minėtų segmentų sudaro viršutinis (nugarinis) pusžiedis – nugarėlė (tergitas), apatinis pusžiedis – krūtinėlė (sternitas) ir šonai – pleuritai. Atitinkamai krūtinės segmentams jų nugarėlė vadinama priešnugarėle, vidunugarėle, panugarėle, o krūtinėlė – prieškrūtinėle, vidukrūtinėle, pakrūtinėle.
Prie krūtinės prisitvirtinę judėjimo organai – kojos ir sparnai. Krūtinės segmentų dydis priklauso nuo atliekamo darbo. Kurklys rausiasi priekinėmis kojomis, todėl jo stambiausias yra prieškrūtinis, musės sparnai prisisegę prie vidukrūtinės, todėl šis segmentas yra stambiausias ir t. t. Be to, daugumos vabzdžių išorinėje pusėje matoma nedidelė trikampiška dalis, vadinama skydeliu. Ji yra tarp sparnų pamatų.
Vabzdžiai turi 3 poras kojų, kurių kiekviena sudaryta iš dubenėlio, klubo, šlaunies, blauzdos ir letenos. Kojos išaugusios kiekviename krūtinės segmente. Vabzdžių sistematikoje labai svarbus kiekvienos kojų poros letenos narelių skaičius. Jis gali būti užrašomas taip: 5-5-5, 5-5-4, 4-4-4. Kojų atskirų narelių dydis ir forma priklauso nuo gyvenamosios aplinkos. Dirvoje gyvenančių vabzdžių kojos pritaikytos rausti (kurkliai), tai tokios kojos rausiamosios, gyvenančių aukštoje žolėje – šokamosios (žiogai), vandenyje – plaukiojamosios (irkliškos, pvz., dusios), tačiau dažniausiai vabzdžių kojos yra vaikščiojamosios ar bėgiojamosios (žygiai, šokliai).
Vabzdžiai dažniausiai turi 2 poras sparnų. Pirmoji pora, arba priekiniai sparnai, prisitvirtinusi vidukrūtinyje, o antroji, arba užpakaliniai sparnai, – pakrūtinyje. Musės ir uodai turi tik vieną porą sparnų, prisegtų vidukrūtinyje, o pakrūtinyje yra skiautelių ar buoželių pavidalo atrofuotų užpakalinių sparnų rudimentai, kurie vadinami dūzgiais.
Yra ir visiškai besparnių vabzdžių – vieni jų visiškai neturėjo, o kitiems išnyko evoliucijos eigoje (utėlės, blusos). Jonvabaliai patinai turi sparnus, o patelės ne.
Vabzdžių sparnai gali būti plėviški, ragiški, odišiki ir sudėtiniai. Užpakaliniai sparnai visuomet yra plėviški, ploni, permatomi ir su ryškiomis gyslomis. Gyslos būna išilginės ir skersinės. Sparnų gyslotumas labai svarbus vabzdžių sistematikoje. Pagal šį požymį vabzdžiai suskirstyti į būrius: lygiasparniai (Homoptera), tiesiasparniai (Orthoptera), tinklasparniai (Neuroptera), plėviasparniai (Hymenoptera), dvisparniai (Diptera).
Vabzdžių pilvelyje yra virškinimo ir dauginimosi organai. Pilvelis prie krūtinės prisisega trejopai: priauga visu pločiu (liemeninis pilvelis), susijungęs plonu trumpu stiebeliu ir todėl tarp krūtinės ir pilvelio yra ryškus įsmaugimas (kabantysis pilvelis) ir susijungęs ilgu bei laipsniškai storėjančiu stiebeliu (stiebelinis pilvelis). Pilvelis sudarytas iš 5-11 segmentų, prie kurių gali būti įvairių priedelių: kiaušdėtis, geluonis, cerkai.
Vabzdžių kūno dangą sudaro 3 sluoksniai: kutikula, hipoderma ir bazalinė plėvelė. Kutikula – išorinis dangos sluoksnis. Ji persunkta chitinu, todėl šis sluoksnis kietas ir tvirtas. Po kutikula yra hipoderma. Jos kai kurios ląstelės gamina skystį, tirpdinantį apatinį kutikulos sluoksnį prieš kiekvieną augančios vabzdžio lervos nėrimąsi.
Chitininėje dangoje būna įvairių išaugų, spyglių, plaukelių, šerelių bei žvynelių. Be to, šereliai gali būti susisiekę su egzokrininėmis liaukomis, išskiriančiomis į išorę organizmui reikalingas medžiagas – sekretus. Pavyzdžiui, plaukuotų drugių vikšrų odoje yra liaukų, gaminančių nuodingą skystį. Šios liaukos atlieka apsauginę funkciją.
Bitės, kamanės, amarai ir kiti vabzdžiai turi vašką gaminančias liaukas, atliekančias apsauginę funkciją. Kai kurie vabzdžiai turi kvapiąsias liaukas, kurios gamina įvairias kvapias medžiagas. Jų paskirtis įvairi – vienų atbaidanti, kitų priviliojanti priešingos lyties atstovus (pvz., feromonai) arba skirta pasikeisti informacija tarp atskirų tos pačios rūšies vabzdžių.
Vabzdžių raumenys – labai išlavėję ir specializuoti. Ypač tvirti krūtinės raumenys, prie kurių prisitvirtinę sparnai ir kojos. Didesnė dalis vabzdžių raumenų yra skersaruožiai, todėl gali greitai ir tiksliai susitraukinėti. Pavyzdžiui, bitės sparnais plasnoja iki 440 kartų per sekundę, o žiedmusių – net iki 1000 kartų. Kai kurie žirgeliai gali išvystyti iki 144 km/h greitį.
Virškinimo sistemą sudaro priekinė, vidurinė ir užpakalinės žarnos. Priekinė žarna skirstoma į burną, burnos ertmę, ryklę, stemplę, gurklį ir malamąjį skrandį. Vidurinėje žarnoje vyksta maisto medžiagų įsiurbimas, nes ji yra su įvairiausiomis raukšlėmis ir ataugomis, padidinančiomis įsiurbimo paviršiaus plotą.
Užpakalinė žarna prasideda nuo tos vietos, kur atsiveria Malpigijaus vamzdeliai ir baigiasi analine anga. Virškinimo fermentus išskiria seilių liaukos ir vidurinė žarna. Kai kurių vabzdžių dalis seilių liaukų gamina baltyminę medžiagą, kuri ore sukietėja ir virsta šilkiniu siūlu.
Šalinimo organų funkcijas atlieka Malpigijaus vamzdeliai, kurių yra nuo 2 iki 150. Vamzdelių vienas galas yra uždaras, o kitas atsiveria į virškinimo kanalą tarp vidurinės ir užpakalinės žarnos.
Vabzdžiai šalina šlapimo druskas (uratus).
Vabzdžių kraujotakos sistema yra atvira. Ji sudaryta iš pilvelio nugarinėje pusėje esančios širdies, kuri priekyje pereina į aortą. Pati širdis yra vamzdelio pavidalo, sudaryta iš kamerų, kurios tarp savęs susijungia vožtuvais, o šonuose yra angelės – ostijos. Kamaros susitraukia paeiliui 20-150 kartų per minutę ir stumia hemolimfą link aortos. Iš aortos hemolimfa išsilieja į galvos ertmę. Iš čia hemolimfa išsilieja į kūno ertmes, apiplauna visus vidaus organus ir pro širdies kamarų šonuose esančias ostijas suteka atgal į širdį.
Kvėpavimo organams priklauso po visą kūną išsišakojusi trachėjų sistema. Oras į trachėjas patenka pro kūno šonuose išsidėsčiusius kvėptukus (stigmas).
Vabzdžių nervų sistemą sudaro centrinė, simpatinė ir periferinė nervų sistema. Centrinei nervų sistemai priklauso galvos ganglijai ir pilvo nervų grandinėlė. Galvos skyrių sudaro stambus viršryklinis mazgas ir mažesnis poryklinis mazgas, kurie abu sujungti aplinkryklinėmis konketyvomis. Ypač gerai išsivysčiusios bendruomeninių vabzdžių galvos smegenys. Nuo nervinių mazgų atsišakoja nervai.
Vabzdžiai turi lytėjimo, uoslės, skonio, regėjimo ir klausos organus. Įvairiose kūno dalyse yra išsidėstę juntamieji plaukeliai, atliekantys lytėjimo organų funkciją. Daugiausiai juntamųjų plaukelių yra ūseliuose ir burnos organų čiuopikliuose. Gerai išvystyti uoslės organai, sutelkti antenose. Todėl vabzdžiai suranda maistą, patinai pateles ir pan.
Skonio organai išsidėstę ant žandų, apatinės lūpos, čiuopiklių, o musių, bičių ir drugių – ir ant priekinių kojų letenėlių. Vabzdžių Regėjmo organai – gerai išlavėję. Vabzdžiai galvos šonuose turi sudėtingas (facetines akis) ir dažnai dar 1-3 paprastąsias akis. Manoma, kad jų regėjimas yra mozaikinio pobūdžio, t. y. iš daugybės matomo daikto dalių atvaizdų susidaro bendras vaizdas. Paprastosios akelės, turbūt, padeda nustatyti šviesos kryptį. Vabzdžiai yra trumparegiai, daug geriau mato nejudrius daiktus, skiria pagrindines spalvas, o kai kurie mato mūsų akims nematomus ultravioletinius spindulius.
Žiogai, skėriai, svirpliai, kai kurios blakės (pavyzdžiui, giedančios cikados) turi ir klausos organus, kurie vadinami būgniniais. Tai maži plėvelės pavidalo ploteliai su daug juntamųjų plaukelių.
Vystymosi stadijos yra dvi :
Būriai:
Pagal kai kuriuos šaltinius vabzdžių klasei priskiriami dar 3 būriai, kurie dabar dažniausiai priskiriami paslėptaburnių (Entognatha) klasei - beūsiai (Protura), dviuodegiai (Diplura) ir kolembolos (Colembola).
Vikisritis: Vabzdžiai Vabzdžiai (lot. Insecta) – nariuotakojų tipo klasė. Tai gausiausia bestuburių gyvūnų klasė; vabzdžiai sudaro apie 90 proc. visų gyvūnų rūšių.
Kukaiņi (Insecta) ir posmkāju tipa (Arthropoda) klase ar pasaulē vislielāko sugu daudzveidību. Tiek uzskatīts, ka pasaulē ir no 6 līdz 10 miljoniem kukaiņu sugu.[1][2] Pazīstamākie ir tauriņi, vaboles, mušas, skudras un bites. Kukaiņi izplatīti visā pasaulē un ir sastopami visdažādākajos biotopos. Zinātni, kas pēta kukaiņus, sauc par entomoloģiju. Tie radušies laika periodā starp devonu un karbonu, pirms vairāk nekā 350 miljoniem gadu.[3]
Tie galvenokārt ir sauszemes dzīvnieki, kas elpo ar trahejām vai salīdzinoši neliela daļa caur ķermeņa virsmu. Vairākas kukaiņu grupas pielāgojušās dzīvei ūdenī, tomēr tikai dažu grupu kāpuri spēj uzņemt ūdenī izšķīdušo skābekli. Kukaiņi ir vienīgie bezmugurkaulnieki, kuru vairākums spēj lidot.[4] Dažām augstāko kukaiņu grupām, piemēram, blusām un utīm, parazitārā dzīves veida dēļ spārni ir izzuduši.
Kukaiņiem ir ļoti liela nozīme dabā. Tie ietilpst daudzu dzīvnieku barošanās ķēžu sastāvā. Gandrīz katrā mugurkaulnieku dzīvnieku klasē var atrast specializētus entomofāgus, t. i. dzīvniekus, kuri pārtiek no kukaiņiem, piemēram, daudzas putnu sugas. Kukaiņi, galvenokārt plēvspārņi, divspārņi un tauriņi, apputeksnē augus (Eiropā apmēram 30 % ziedaugu apputeksnē tieši kukaiņi). Tie piedalās arī augsnes veidošanas procesos. Piemēram, termīti un skudras, tāpat kā daudzu citu kukaiņu kāpuri, kas dzīvo zemē, ar savām ejām uzirdina augsni, veicina tās labāku ventilāciju, apgādi ar ūdeni, kā arī bagātina to ar trūdvielām. Kukaiņi, piemēram, līķvaboles, veic sanitāra funkcijas dabā. No cilvēka interešu viedokļa kukaiņu darbībai var būt arī negatīvas sekas. Daudzas sugas ir bīstami lauksaimniecības un mežsaimniecības kaitēkļi, bet daļa arī cilvēka un dzīvnieku parazīti un slimību ierosinātāju pārnēsātāji.[5]
Visi kukaiņi pieder seškāju apakštipam (Hexapoda) un tiem ir trīs pāri kāju. Alternatīvās (novecojušās) sistemātikās kukaiņu klase pieder traheātu apakštipam (Tracheata).[5] Saskaņā ar jaunāko sistemātiku kukaiņu klases sinonīms ir kailžokleņi (Ectognatha), kas kādreiz tika uzskatīta par kukaiņu apakšklasi. Otra kādreizējā apakšklase — segžokleņi (Entognatha) mūsdienās tiek sistematizēti kā kukaiņu māsas taksons — segžokleņu klase.[6][4]
Latvijā konstatētas apmēram 10 000—15 000 kukaiņu sugas, bet, iespējams, to ir daudz vairāk.[5] Latvijā sastopamas 23 dažādu kārtu kukaiņi – zvīņenes, viendienītes, spāres, strautenes, spīļastes, prusaki, taisnspārņi, ķērpjutis, dzīvniekutis, tripši, blaktis, cikādes, augutis, vaboles, tīklspārņi, kamielīši, dūneņes, knābjgalvji, makstenes, tauriņi, divspārņi, blusas un plēvspārņi.[5] Latvijas teritorijā aizsargājamas ir apmēram 150 kukaiņu sugas.
Kukaiņiem ir segmentēts ķermenis, kas sastāv no trīs daļām: galvas, krūtīm un vēdera.[7] To balsta eksoskelets, kas ir ciets ārējs apvalks un kas sastāv galvenokārt no hitīna. Trīs kāju pāri atrodas krūšu nodalījumā. Pie otrā un trešā krūšu segmenta parasti ir pa pārim spārnu, bet kukaiņiem var būt arī tikai viens pāris spārnu vai neviens. Kukaiņi ir vienīgie aktīvi lidojošie bezmugurkaulnieki. Elpošana notiek caur trahejām vai arī ar visa ķermeņa virsmu. Tiem kukaiņiem, kas elpo ar visu ķermeņa virsmu, ir gāzu caurlaidīga virsma, un to izplatība ir ierobežota ar mitra klimata apstākļiem. Tie pārsvarā sastopami augsnē vai pūstošu organismu atliekās. Caur trahejām elpojošajiem kukaiņiem to virsma ir gāzu necaurlaidīga, un tie var dzīvot arī sausos apstākļos. Šīs grupas kukaiņi ir izplatījušies pa visu zemeslodi, piemērojoties visdažādākajiem apstākļiem.
Galva atrodas ķermeņa priekšgalā. Tā izveidojusies, priekšējiem ķermeņa posmiem saaugot un saplūstot cietā galvas kapsulā. Tā satur lielāko daļu maņu orgānu (taustekļus, vienkāršās acis, saliktās acis un muti).
Galvas iekšienē ir smadzenes (smadzeņu ganglijs). Galvas sānos ir divas lielas saliktās acis jeb fasetacis. Starp saliktajām acīm galvas kapsulas virspusē var būt 1—3 sīkas vienkāršās acis jeb actiņas. Lielākoties kukaiņiem acis ir labi attīstītas, taču ir arī īpatņi ar vāji attīstītām acīm un pat bez tām. Starp saliktajām acīm atrodas viens pāris taustekļu. Pēc formas izšķir sarveida, zāģveida, spalvveida, elkoņveida, ķemmveida un diegveida taustekļus. Uz tiem atrodas receptori, kas uztver kairinājumus.
Galvas apakšpusē vai priekšpusē ir mute. Mutes orgāni atkarībā no kukaiņa dzīves veida ir specializēti un dažādi veidoti. Izšķir četrus galvenos mutes tipus: grauzējtipa, sūcējtipa, dūrējsūcējtipa un laizītājtipa. Grauzējtipa orgāni piemēroti cietas barības sasmalcināšanai. Šāda mute ir vabolēm, spārēm un prusakiem. Sūcējtipa orgāni izveidojušies kukaiņiem, kas pielāgojušies šķidras barības sūkšanai. Tie barību iesūc mutē ar snuķi, piemēram, tauriņi. Līdzīgi mutes orgāni ir arī dūrējsūcējtipa kukaiņiem, kas sūc dzīvnieku asinis vai augu sulu. Tikai atšķirībā no sūcējtipa kukaiņiem tie spēj pārdurt dzīvnieku ādu vai augu virsējo kārtu. Šāda mute ir odiem, blaktīm, laputīm un cikādēm. Ceturtais mutes orgānu tips ir laizītājtipa. Kā jau nosaukums norāda, šie kukaiņi barības vielas uzlaiza. Raksturīgs mušām.[8][9]
Krūtis (torakss) sastāv no 3 posmiem — priekškrūtīm (protoraksa), viduskrūtīm (mezotoraksa) un pakaļkrūtīm (metatoraksa, vislielākais no visiem posmiem). Katrā krūšu posmā izšķir muguras, vēdera un divas sānu daļas. Katrs posms iezīmēts ar starpposmu šuvi. Pie katra krūšu posma ir viens pāris kāju, un vairākumam kukaiņu pie viduskrūtīm un pakaļkrūtīm pa vienam pārim spārnu (priekšspārni un pakaļspārni). Krūtīs atrodas arī cauruļveida asinsvads, kurā cirkulē bezkrāsainas vai zaļgandzeltenas asinis jeb hemolimfa.
Kāja sastāv no gūžas, viena vai diviem skriemeļiem, ciskas, stilba un pēdas. Pēdai var būt līdz 5 posmiem. Pēdas pēdējā posmā parasti ir divi nagi, retāk viens vai neviens. Kāju posmi, tāpat kā mutes orgāni, atkarībā no to īpašajām funkcijām ir stipri modificēti. Izšķir vairākus kāju veidus: ejkājas, skrejkājas, lēcējkājas, racējkājas un airkājas. Ejkājas — paīsas, ar īsiem un platiem pēdas posmiem. Tādas, piemēram, ir lapgraužiem. Skrejkājas — slaidas, ar garām pēdām, piemēram, skrejvabolēm, prusakiem. Lēcējkājas — labi attīstītas ar resnām ciskām un gariem stilbiem, piemēram, sienāžiem. Racējkājas — īsas, platas ciskas un stilbi ar zobainu malu, piemēram, racējcirceņiem. Airkājas jeb peldkājas — stilbi un pēdas posmi paplatināti, pēdas ar bieziem, gariem sariem. Tādas kājas ir airvabolēm. Reizēm kukaiņu kājas ir pielāgotas īpaša uzdevuma veikšanai, piemēram, bitēm pakaļkājas piemērotas ziedputekšņu ievākšanai un nešanai.
Katrs kukaiņa spārns sastāv no divām membrānām. Starp augšējo un apakšējo membrānu ir dobums. Spārnu dobums savienots ar ķermeņa dobumu, tajā atrodas nervi un trahejas. Spārnam izšķir četras daļas: pamatni (daļa, kas pievienota krūtīm), priekšmalu (mala, kas lidojumā vērsta uz priekšu), pakaļmalu un galotni. Spārnu vēzienu skaits vienā sekundē dažādiem kukaiņiem var būt ļoti dažāds: no 5 vēzieniem tauriņiem līdz 600 vēzieniem odiem.[8]
Vēders ir lielākā no visām ķermeņa daļām un parasti sastāv no 6 līdz 11 posmiem, kurus vienu no otra nodala membrāna. Dažiem kukaiņiem posmi ir saauguši kopā vai tie ir samazināti, piemēram, plēvspārņiem un divspārņiem ir tikai 4 vai 5 posmi. Pie vēdera daļas ekstremitāšu nav. Toties pie vēdera pēdējiem posmiem var būt dažādi piedēkļi, piemēram, dzelonis.[8] Vēderā atrodas lielākā daļa no kukaiņa elpošanas sistēmas un gremošanas sistēmas, kā arī vairošanās orgāni.[4]
Kukaiņu ķermeni aptver eksoskelets jeb divslāņaina kutikula (epikutikula un prokutikula). Epikutikula ir plāns, vaskains, ūdensdrošs kukaiņa virsmas ārējais slānis, kurš nesatur hitīnu. Prokutikula ir eksoskeleta apakšējais slānis, kas galvenokārt sastāv no hitīna un ir daudz biezāks par epikutikulu. Arī prokutikulai izšķir divus slāņus: ārējo slāni — eksokutikulu un iekšējo slāni — endokutikulu. Izturīgā un elastīgā endokutikula veidota no vairākām šķiedrveida hitīna kārtām un olbaltumvielām, kas savstarpēji vairākkārtīgi pārklājas, līdzīgi sviestmaizei. Toties eksokutikula ir neplastiska un cieta.[4] Daudziem kukaiņiem ar mīkstu ķermeni eksokutikulas slānis ir ļoti plāns, īpaši to kāpura stadijā. Spārni, ja tādi ir, piestiprināti ar muskuļiem pie eksoskeleta. Tie spēj daudzkārtīgi sarauties, atsaucoties tikai uz vienu nervu impulsu. Tādējādi spārnu vēzienu skaits sekundē daudzkārtīgi pieaug.[4]
Uz kutikulas virsmas var būt sīki matiņi, sariņi, zvīņas, u. c. veidojumi, kuriem var būt ļoti dažādas funkcijas. Kutikulā atrodas pigmenti, kas parasti nosaka kukaiņa krāsu.[8]
Kukaiņu nervu sistēma ir labi attīstīta. Tā var izpildīt daudzas funkcijas neatkarīgi no smadzenēm, piemēram, prusaks bez galvas var nodzīvot veselu nedēļu, līdz tas nomirst badā. Centrālā nervu sistēma sastāv no smadzeņu ganglija, zemrīkles ganglija, krūšu ganglijiem un vēdera ganglijiem. Galvas kapsulu veido seši cieši savienoti segmenti. Katrs segments savienots vai nu ar gangliju pāri vai nervu šūnu kopu, kas atrodas ārpus smadzenēm. Pirmie trīs gangliju pāri ir savienoti un veido galvas smadzenes, bet otrie trīs pāri savienoti struktūrā, kas atrodas zem kukaiņa rīkles un kuru sauc par zemrīkles gangliju.[4] Katram krūšu posmam katrā sānā ir viens ganglijs, veidojot trīs pārus (katram posmam viens pāris). Šādi gangliju pāri ir arī vēdera daļā, bet tie ir tikai pirmajiem 8 vēdera posmiem. Daudzām kukaiņu sugām ir samazināts krūšu un vēdera gangliju skaits.[10] Piemēram, Eiropas sirsenim (Vespa crabro) ir divi krūšu gangliju pāri un trīs vēdera gangliju pāri. Toties istabas mušai (Musca domestica) visi gangliji savienoti vienā lielā krūšu ganglijā.
Maņu orgāni kukaiņiem ir ļoti daudzveidīgi un sarežģīti. Ožas un taustes orgāni galvenokārt atrodas uz taustekļiem, garšas orgāni — mutes tuvumā un uz mutes orgāniem. Timpanālie jeb dzirdes orgāni atrodas uz spārniem vai priekškāju stilbiem. Dažiem kukaiņiem ir īpaši stridulācijas orgāni jeb skaņu radoši orgāni. Sienāžiem un racējcirceņiem šie orgāni atrodas uz priekšspārniem, siseņiem uz pakaļkāju ciskām un priekšspārniem.
Īpaši komplicēti ir redzes orgāni, galvenokārt saliktās acis jeb fasetacis. Tās sastāv no daudzām vienkāršām acīm — omatīdijām. Fasetacs sniedz tiešu attēlu, kas attēlojas kā mozaīka. Acis var būt dažāda lieluma. Lielākā daļa kukaiņu, izņemot dažas siltumnīcu sienāžu dzimtas (Rhaphidophoridae) sugas, spēj atšķirt gaismu no tumsas. Daudzas sugas spēj noteikt pat visniecīgākās kustības.[11] Daļa kukaiņu spēj atšķirt krāsas. Tie uztver galvenokārt zaļgandzeltenos un zilos toņus. Atšķirībā no cilvēka, tie redz arī gaismas spektra ultravioleto un infrasarkano daļu.
Omatīdijas virsma ir sešstūraina lēca, zem kuras ir otra koniska lēca. Gaismai ieejot omatīdijā, tā ar lēcām tiek sakoncentrēta centrālajā struktūrā, kur apgrieztais attēls attīstās gaismu jutīgās šūnās. Pigmentu šūnas neļauj iekļūt gaismai no citām omatīdijām. Redzes nerva šķiedras nodod katras omatīdijas informāciju smadzenēm, kur tā tiek pārveidota vienā kopējā attēlā, kas atspoguļo ārpasauli.[8]
Gremošanas orgānu funkcijas veic trīsdaļīgs gremošanas trakts, kas stiepjas cauri visam ķermenim līdz anālajai atverei. Katrai trakta daļai (priekšējai, vidus un beigu daļai) ir atšķirīga funkcija.[4] Priekšējā daļa sastāv no mutes orgāna, barības vada un muskuļkuņģa. Vidusdaļa ir paplašināts zarnas posms, kurā notiek galvenā barības sagremošana, bet beigu daļa ir taisnā zarna un anālā atvere.[4] Kukaiņiem ir arī siekalu dziedzeri, kas parasti atrodas krūtīs. Siekalu kanāls savieno dziedzeri ar siekalu kanāla atvērumu aiz rīkles apakšējās daļas (hypopharynx). Kustinot muti, kukainis samaisa siekalas ar barību. Šāda ar siekalām sajaukta barība nonāk mutē, kur uzsākas barības šķelšana.[12] Dažiem kukaiņiem, piemēram, mušām ir papildu gremošanas process — mušas izspļauj siekalas uz barības, lai tā sāktu sadalīties, pirms tā nonāk mutē.[13]
Kukaiņu gremošanas sistēma, tāpat kā mutes orgāni, ir atkarīga no tā, ar ko kukainis barojas. Kukaiņiem, kas barojas ar cietu barību, norītā barība vispirms nonāk barības vadā, pēc tam muskuļkuņģī. Kuņģī atrodas hitīna zobiņi, kas kalpo barības saberšanai. Sasmalcinātā barība nonāk barības trakta vidējā daļā, kur tā tiek pilnīgi sagremota. Nesagremotās barības atliekas nonāk taisnajā zarnā un tiek izvadītas ārā.
Daudzi kukaiņi ir augēdāji (fitofāgi) vai dzīvnieku izcelsmes barības ēdāji (zoofāgi). Taču ir arī kukaiņi visēdāji, kas izmanto gan augu, gan dzīvnieku izcelsmes barību. Zoofāgus var iedalīt plēsīgajos kukaiņos, asinssūcējos, un parazītos. Pie pirmajiem pieder, piemēram, spāres un skrejvaboles, pie otrajiem dūrējutis un dunduri, savukārt pie trešajiem kāpurmušas un jātnieciņi.[8]
Kukaiņiem, lai arī tie elpo gaisu, nav plaušu, un elpošanas orgānu funkcijas veic iekšēja kanālu (traheju) un dobumu sistēma, caur kuru skābeklis vienkārši izplatās un uzsūcas ķermenī vai arī skābeklis tiek aktīvi pa trahejām sūknēts tieši uz orgāniem, izmantojot muguras asinsvada pulsāciju.
Tā kā skābeklis tiek novadīts uz orgāniem tiešā veidā, asinsrites sistēma netiek izmantota kā skābekļa nesējs un ir ievērojami samazināta. Asinsrites sistēmai nav artēriju un vēnu, un tā sastāv tikai no viena caurumota muguras kanāla (asinsvada), kas peristaltistiski pulsē. Kanāls vēdera daļā atbilstoši posmiem sadalās kambaros, kuru sienās atrodas vārstuļi — ostijas. Šī kanāla daļa izpilda kukaiņa sirds funkcijas. Otrs kanāla gals atgādina aortu (galvas virzienā). Caur ostijām hemolimfa no ķermeņa dobuma ieplūst sirdī un tās pulsācijas dēļ plūst galvas virzienā. Hemolimfa transportē tikai barības vielas.[15][16]
Gaiss tiek uzņemts caur ķermeņa sānos esošajām elpatverēm jeb stigmām (līdz 10 pāriem: 2 pāri krūtīs, 8 vēderā), kas savienotas ar trahejām. Dažiem ūdenī dzīvojošiem kukaiņu kāpuriem ir žaunām līdzīgi orgāni, kas spēj uzņemt ūdenī esošo skābekli, bet citiem ūdens kukaiņiem jāpaceļas līdz ūdens virsmai, lai ieelpotu.[15][17] Atkarībā no kukaiņu veida pastāv vairāki veidi, kā notiek gāzu (skābeklis — ogļskābā gāze) apmaiņa ķermenī.[4] Tā var būt nepārtraukta — skābeklis tiek uzņemts un ogļskābā gāze izvadīta nepārtrauktā ciklā. Tā var būt arī pārtraukta — kukainis uzņem skābekli, kad ir aktīvs un izdala ogļskābo gāzi, kad ir miera stāvoklī.[18] Difūzā gāzu apmaiņa ir vienkāršāks nepārtraukts gāzu apmaiņas veids, kas notiek, gāzēm vienkārši uzsūcoties ķermenī, nevis skābeklim ieplūstot ar iesūkšanas paņēmienu.
Elpošanas sistēma ir galvenais faktors, kas nosaka kukaiņa lielumu. Jo kukainis ir lielāks, jo šāda vienkārša elpošanas sistēma kļūst arvien mazāk efektīva. Tieši tādēļ pat vissmagākie kukaiņi sver mazāk par 100 g. Jo gaisā ir lielāks skābekļa daudzums, jo kukaiņi var izaugt lielāki.[19]
Kukaiņa mātītes vairošanās orgāni sastāv no olnīcu pāra, papildinošiem olnīcu dziedzeriem, viena vai vairākiem sēklas uztvērējiem un olvadiem, kas savieno visus šos orgānus. Olnīcas sastāv no daudziem oliņu kanāliem, kas atkarībā no kukaiņa sugas variē izmēros un skaitā. Šo kanāliņu skaits un forma nosaka izdēto olu daudzumu. Mātītes ķermenis spēj ražot olas, uzņemt un uzglabāt spermu no vairākiem tēviņiem un dēt olas. Olnīcu dziedzeri ražo vielas, ar kuru palīdzību sperma tiek saglabāta, transportēta un izmantota apaugļošanas procesam, kā arī, lai ar tām aizsargātu olas. Piemēram, mātīte spēj saražot līmveidīgu vielu, kas ieskauj olas, vai arī veidot stingru olapvalku lielākam olu daudzumam. Sēklu uztvērēji ir kanāli vai kabatas, kuros var uzglabāt spermu laikā no sapārošanās līdz olu apaugļošanai.[20]
Tēviņu vairošanās orgāni ir sēklinieki, spermas vadi, spermas pūslītis un kopulācijas aparāts. Lielākajai daļai tēviņu ir pāris sēklinieku, kas atrodas ķermeņa dobumā starp trahejām un ķermeņa taukiem.[20]
Kukaiņi galvenokārt vairojas dzimumiski, dējot apaugļotas olas. Daudziem raksturīga arī partenoģenēze (vairošanās ar neapaugļotām olām), bet daži ir dzīvdzemdētāji. Turklāt vieni un tie paši kukaiņi spēj vairoties gan dzimumiski, gan ar partenoģenēzi. Kukaiņi attīstās ar pārvēršanos jeb metamorfozi. Mēdz būt attīstība ar pilnīgu pārvēršanos (attīstībā ir 4 stadijas — ola, kāpurs, kūniņa un pieaudzis īpatnis jeb imago) un attīstība ar nepilnīgu pārvēršanos (no oliņas izšķiļas kāpurs jeb nimfa, kas ārēji ir līdzīga pieaugušajam īpatnim, tikai ir par to daudz mazāka, arī spārni attīstās, nimfai lēnām pieaugot par imago). Nepilnīga pārvēršanās raksturīga zemāk organizētiem kukaiņiem, piemēram, taisnspārņiem, spārēm, blaktīm.[5]
Kukaiņiem var būt dažādas īpašības: polimorfisms, dzimumu dimorfisms, haploīdija, paedomorfoze, peramorfoze, kā arī ļoti retos gadījumos hermafrodītisms.[4] Piemēram, haploīdija raksturīga bitēm un lapsenēm. Šiem kukaiņiem pēcnācēju dzimumu nosaka hromosomu skaits šūnā.[21] Polimorfisms izpaužas kukaiņiem, kuriem var būt dažādas morfas vai formas, piemēram, garspārnu sienāzim (Amblycorypha oblongifolia) ir četras dažādas morfas — zaļa, rozā un dzeltena vai rudi brūna. Dažas kukaiņu sugas fenotipu, kas parasti ir novērojams tikai jauniem, nenobriedušiem kukaiņiem, saglabā arī pieaugot. To sauc par paedomorfozi. Peramorfozē notiek pretējais process, pieaugot kukaiņi iegūst jaunas, atšķirīgas īpašības. Daudziem kukaiņiem raksturīgs dzimumu dimorfisms — mātītei un tēviņam ir atšķirīgas ārējās pazīmes.
Kopumā kukaiņi ir pielāgojušies dzīvei visdažādākos apstākļos, arī aukstumā un sausumā. Daži mērenās joslas kukaiņi spēj saglabāt aktivitāti arī ziemā, bet citi migrē uz vietām ar labvēlīgāku klimatu vai pārziemo, guļot ziemas miegu.[22] Arī to olas, kūniņas un kāpuri spēj izdzīvot šādos apstākļos.[23] Kukaiņiem gada laikā var būt viena, divas vai arī vairākas jaunās paaudzes.
Vairums kukaiņu izšķiļas no olām, kurās notiek apaugļošanās un embrija attīstība. To ieskauj apvalks, kas veidots no mātes audiem.[24] Lielākajai daļai kukaiņu olas ir sausuma izturīgas, jo zem ārējā apvalka no embrija audiem attīstās divas papildu membrānas (amnija membrāna un serozā membrāna). Serozā membrāna rada kutikulu, kas bagāta ar hitīnu, tādējādi pasargājot embriju no olas izžūšanas.[25]
Tomēr mušu sekcijas Schizophora kukaiņiem serozā daļa neattīstās. Tādēļ tie olas dēj mitrās vietas, piemēram, trūdošos audos.[25] Dažām kukaiņu sugām, piemēram, Argentīnas prusakam (Blaptica dubia) embrija attīstība olā noris mātes organismā. Līdzko olas ir izdētas, kāpuri ir gatavi izšķilties.[24] Toties vaboļprusaki (Diploptera) ir dzīvdzemdētāji, un embrija attīstība olā, kā arī kāpura izšķilšanās no tās noris mātes organismā.[4] Ir arī kukaiņu sugas, piemēram, parazītlapsenes, kurām piemīt poliembrionalitāti — viena apaugļota ola attīstās daudzos atsevišķos embrijos.[4]
Visiem kukaiņiem bioloģiskā attīstība noris ar pārvēršanos. Tai ir divi veidi: pilnā pārvēršanās un nepilnā pārvēršanās.
Holometabolisms jeb pilnā pārvēršanās ir kukaiņa attīstība ar četrām stadijām — olas, kāpura, kūniņas un pieauguša īpatņa jeb imago stadija. Mātīte izdēj olas, pēc tam no olām izšķiļas kāpuri, kas ārēji atgādina tārpus. Kāpurs barojas un aug, līdz kļūst par kūniņu. Šo stadiju raksturo ierobežots kustīgums vai arī kūniņa kļūst par noslēgtu, nekustīgu kokonu. Kopumā kūniņai var būt trīs tipi: atklāta kūniņa, segta kūniņa un slēpta kūniņa.
Kūniņas stadijas laikā ar kāpuru notiek ievērojamas izmaiņas. Iznākot no kūniņas, tas ir kļuvis par pieaugušu īpatni. Vieni no pazīstamākajiem pilnas pārvērtības kukaiņiem ir tauriņi, lai gan šāds attīstības veids ir raksturīgs daudziem kukaiņiem.[4]
Hemimetabolisms jeb nepilnā pārvēršanās ir kukaiņa attīstības veids ar trīs stadijām — olas, kāpura un pieauguša īpatņa stadija. Šajā attīstības veidā nav kūniņas stadijas. Atšķirībā no pilnas pārvērtības kukaiņa tārpveidīgā kāpura nepilnas pārvērtības kukaiņa kāpurs ārēji līdzinās pieaugušam īpatnim. Tikai tas ir ļoti maziņš, kā arī tam nav spārnu. To sauc par nimfu (spāru kāpuru par najādu).
Nimfai augot, pārmaiņas notiek pakāpeniski. Līdzīgi kā pieaugušajam īpatnim, nimfai ir eksoskelets. Tā kā eksoskelets neaug un nestiepjas nimfai līdzi, tā to nomet, kad tas kļuvis par šauru un mazu.[26] Nomešanas process sākas, kad kukaiņa epiderma izdala jaunu epikutikulu vecā eksoskeleta iekšpusē. Kad jaunā epikutikula ir izveidojusies, epiderma izdala enzīmu maisījumu, kas noārda endokutikulu, tādējādi veco kutikulu atdalot no ķermeņa. Pēc tam nimfa uzbriest, uzņemot lielu daudzumu ūdens vai gaisa, un vecā kutikula pārplīst vietā, kur tā ir visplānākā.[4] Pēc katras eksoskeleta nomaiņas nimfa kļūst arvien lielāka un līdzīgāka pieaugušam īpatnim.
Daudziem kukaiņiem ir ļoti jutīgi un īpaši specializēti maņu orgāni. Daži kukaiņi, piemēram, bites, var redzēt ultravioleto starojumu, bet kožu tēviņš ar taustekļiem spēj uztvert mātīšu izdalītos feromonus pat vairāku kilometru attālumā.[27]
Pastāv samērā izteikta redzes — kairinājumu uztveršanas jutīguma (gan ķīmiskā, gan mehāniskā) savstarpējās attiecības tendence: lielākajai daļai kukaiņu ar labi attīstītu redzi ir samazināti taustekļi, ar kuriem uztver kairinājumus, un otrādi. Skaņas uztveršanas mehānisms dažādiem kukaiņiem var būt atšķirīgs, bet kopumā kukaiņi, kuri spēj radīt skaņu, to spēj arī uztvert. Turklāt kukaiņi dzird skaņu tikai noteiktā frekvencē, kurā paši spēj to radīt. Dažas plēsīgās un parazītkukaiņu sugas atpazīst arī savu upuru vai pārnēsātājorganismu radītās skaņas.[4] Savukārt kukaiņiem, kas sūc asinis, ir īpaši maņu orgāni, kas uztver infrasarkano starojumu.
Dažas kukaiņu sugas, piemēram, ūdenslēcastes, baltās kolembolas, sēņodiņi, spīdvaboles un sprakšķi ir bioluminiscenti. Vispazīstamākie no šīs grupas ir jāņtārpiņi no spīdvaboļu dzimtas. Dažas sugas spēj kontrolēt savu spīdēšanu, radot zibšņus. Bioluminiscentās spīdēšanas iemesli dažādām sugām ir atšķirīgi. Dažas to izmanto, lai pievilinātu pretējo dzimumu, citas, lai pievilinātu upuri.
Komunikācijas nolūkos daļa kukaiņu spēj radīt skaņas un tās dzirdēt. Daži kukaiņi, piemēram, tomātu pūcītes (Helicoverpa zea) un sfingi (Sphingidae) spēj dzirdēt ultraskaņu un aktīvi rīkoties, kad tie sajūt, ka ir pievērsuši sikspārņu uzmanību.[28] Dažas kožu sugas rada ultraskaņas klikšķus, ar kuriem tās brīdina sikspārņus par to, ka tās viņiem ir negaršīgas. Līdzīgi tiek izmantota krāsa, lai brīdinātu dienas plēsējus, kuru galvenā maņa ir redze, par īpatņa negaršīgumu. Ir arī dažas "garšīgās kožu" sugas, kas iemācījušās atdarināt "negaršīgo" kožu" radītās skaņas, tādējādi cenšoties sevi pasargāt no sikspārņu uzbrukuma.[29]
Dažas kukaiņu sugas, piemēram, vaboles, plēvspārņi, dievlūdzēji un tīklspārņi, izmantojot ķermeņa kustības, spēj radīt ļoti zemas skaņas. Ar ļoti smalku struktūru palīdzību, kas atrodas uz īpatņa muskuļiem un locītavām, normāla skaļuma skaņa, kukainim kustoties, tiek daudzkārtīgi pastiprināta. Šīs skaņas tiek izmantotas, lai kontaktētos vai brīdinātu. Lielākajai daļai dzirdēt spējīgo kukaiņu ir timpānveida orgāni, ar kuriem tie uztver skaņas, kas izplatās pa gaisu. Dažas sugas no blakšu kārtas, piemēram, airētājblaktis, izmantojot skaņu, spēj sazināties zem ūdens.[30]
Lielākā daļa kukaiņu sajūt virsmas vibrāciju, un tieši virsmas vibrāciju signāli tiek visbiežāk izmantoti savstarpējai komunikācijai.[31] Kukaiņi parasti nespēj efektīvi radīt zemas frekvences skaņas, toties augsto frekvenču skaņas izzūd blīvi skanošā apkārtējā vidē. Tādēļ šādās vidēs dzīvojoši kukaiņi saziņai izmanto virsmu vibrāciju. Arī šie signāli tiek radīti visdažādākajos veidos.
Vispazīstamākie sabiedriskie kukaiņi ir termīti, skudras, bites un lapsenes. Tie dzīvo lielās, labi organizētās kolonijās. Dažu sugu īpatņa loma kolonijā var būt ļoti kompleksa (šauri noteikta un vienlaicīgi cieši saistīta ar kopējo uzdevumu), turklāt īpatņi var būt ģenētiski līdzīgi, tādēļ šādas kolonijas mēdz uzskatīt par superorganismiem. Pastāv viedoklis, ka dažādās medus bišu sugas ir vienīgie bezmugurkaulnieki, kas attīstījuši abstraktu simbolu komunikācijas sistēmu. Noteikta uzvedība un kustības tiek izmantotas, lai nodotu specifisku informāciju par notiekošo apkārtējā vidē. Šajā komunikācijas sistēmā (sauktā arī par dejas valodu) bites dejas leņķis norāda relatīvo virzienu pret sauli, bet dejas garums lidojuma ilgumu.[4]
Tikai kolonijās dzīvojošiem kukaiņiem piemīt patiesas spējas orientēties telpā un atgriezties mājās. Pēc vairāku kilometru lidojuma veikšanas tie spēj atgriezties uz nelielu (vien pāris mm platu) caurumu, blakus tūkstošiem citu identisku caurumu. Šis fenomens — filopatrija — kukaiņiem, kas pārziemo, dod spēju atcerēties kādu konkrētu vietu arī pēc gada.[32] Dažas kukaiņu sugas, lai pārziemotu, sezonāli veic garas distances no vienas ģeogrāfiskās vietas uz otru, piemēram, Ziemeļamerikas monarhs (Danaus plexippus).[4]
Vairumam kukaiņu imago stadijā dzīves ilgums ir salīdzinoši īss. Tādējādi kukaiņi nenonāk ciešā saskarsmē viens ar otru, izņemot tos, kas pārojas vai sacenšas par sapārošanās iespējām. Tikai neliela daļa kukaiņu kaut kādā veidā rūpējas par saviem pēcnācējiem, cenšoties pasargāt olas, dažkārt turpinot sargāt pēcnācējus, līdz tie ir pieauguši. Daļa kukaiņu rūpējas par pēcnācējiem, būvējot ligzdu vai alu un tajā noglabājot barību, pēc tam virs tās izdējot olas. Šajos gadījumos pieaugušie īpatņi nekontaktējas ar augošajiem pēcnācējiem. Šādas rūpes par pēcnācējiem ir raksturīgas lielākajai daļai bišu un lapseņu sugu. Tikai augsti organizēti sabiedriskie kukaiņi būvē ligzdas (pūžņus), apsargā olas un ar barību nodrošina pēcnācējus visā to attīstības periodā.[32]
Kukaiņu klase (Insecta)
Par kaitēkļiem tiek uzskatīti tie kukaiņi, kas parazitē uz cilvēkiem un dzīvniekiem (utis, blusas), pārnesā slimības (odi, mušas), bojā būvniecības konstrukcijas (termīti), iznīcina labību (siseņi). Entomologi bieži ir iesaistīti dažādu veidu kaitēkļu kontrolē, vācot datus pētniecības uzņēmumiem, kas izstrādā jaunus insekticīdus. Mūsdienās pieaug tendence attīstīties bioloģiskajām kaitēkļu apkarošanas vai biokontroles metodēm. Biokontrole izmanto vienu organismu, lai samazinātu populācijas blīvumu citiem organismiem (kaitēkļiem).[33][34]
Neskatoties uz milzīgajām pūlēm un finansēm, kas tiek patērētas insekticīdu ražošanai, nākotnē tas var atspēlēties negatīvā veidā. Ja indes lieto pavirši, tās var iznīcināt jebkuru organismu, kukaiņu dabiskos ienaidniekus ieskaitot, piemēram, putnus, peles un citus kukaiņēdājus.[35][36]
Ļoti daudzi kukaiņi ir derīgi un nepieciešami gan videi, gan cilvēkiem. Piemēram, lapsenes, bites, tauriņi, skudras un daudzi citi kaukaiņi apputeksnē ziedus. Turklāt kukaiņi būtiski palielina augu spēju apputeksnēties krusteniski (pārnēsājot ziedputekšņus no viena zieda uz otru), nodrošinot veselīgu kultūraugu attīstību. Skudras ne tikai apputeksnē ziedus, tās arī izplata augu sēklas, tādējādi vairojot vides daudzveidību. Kukaiņi cilvēku arī apgādā ar vērtīgiem produktiem, piemēram, medu, vasku, zīdu.
Trešdaļa pasaules cilvēku uzturā lieto kukaiņus.[37] Dažās kultūrās atsevišķi kukaiņi tiek uzskatīti par īpašām delikatesēm, piemēram, ceptas cikādes Taizemē. Tomēr lielākajā daļā pasaules kukaiņus neēd. Neskatoties uz to, daudzos pārtikas produktos, jo īpaši graudos, kukaiņu klātbūtne ir nejauša, jo nav iespējams pilnībā novērst kaitēkļu esamību produktos.
Tā kā kukaiņu ir ļoti daudz un pasaulē kopumā ir pārtikas trūkums, Apvienoto Nāciju Organizācijas pārtikas un lauksaimniecības speciālisti uzskata, ka nākotnē kukaiņu ēšana visā pasaulē varētu kļūt par normālu ikdienas sastāvdaļu. Kukaiņiem ir augsts olbaltumvielu, minerālvielu un tauku saturs.[37]
Viens no nozīmīgākajiem reliģiskajiem un kultūras simboliem Senajā Ēģiptē, Senajā Grieķijā un citās pasaules kultūrās ir skarabejs. Senie ķīnieši cikādes uzskatīja par atdzimšanas un nemirstības simbolu. Austrālijas aborigēniem par klana (Arenti valodu grupa) totēmu kalpo medus skudras (Melophorus) un lielie, baltie akāciju urbēju (Endoxyla leucomochla) kāpuri. Toties Kalahari tuksneša bušmeņiem dievlūdzēji simbolizē radīšanu un pacietību.[4]
Kukaiņi (Insecta) ir posmkāju tipa (Arthropoda) klase ar pasaulē vislielāko sugu daudzveidību. Tiek uzskatīts, ka pasaulē ir no 6 līdz 10 miljoniem kukaiņu sugu. Pazīstamākie ir tauriņi, vaboles, mušas, skudras un bites. Kukaiņi izplatīti visā pasaulē un ir sastopami visdažādākajos biotopos. Zinātni, kas pēta kukaiņus, sauc par entomoloģiju. Tie radušies laika periodā starp devonu un karbonu, pirms vairāk nekā 350 miljoniem gadu.
Tie galvenokārt ir sauszemes dzīvnieki, kas elpo ar trahejām vai salīdzinoši neliela daļa caur ķermeņa virsmu. Vairākas kukaiņu grupas pielāgojušās dzīvei ūdenī, tomēr tikai dažu grupu kāpuri spēj uzņemt ūdenī izšķīdušo skābekli. Kukaiņi ir vienīgie bezmugurkaulnieki, kuru vairākums spēj lidot. Dažām augstāko kukaiņu grupām, piemēram, blusām un utīm, parazitārā dzīves veida dēļ spārni ir izzuduši.
Kukaiņiem ir ļoti liela nozīme dabā. Tie ietilpst daudzu dzīvnieku barošanās ķēžu sastāvā. Gandrīz katrā mugurkaulnieku dzīvnieku klasē var atrast specializētus entomofāgus, t. i. dzīvniekus, kuri pārtiek no kukaiņiem, piemēram, daudzas putnu sugas. Kukaiņi, galvenokārt plēvspārņi, divspārņi un tauriņi, apputeksnē augus (Eiropā apmēram 30 % ziedaugu apputeksnē tieši kukaiņi). Tie piedalās arī augsnes veidošanas procesos. Piemēram, termīti un skudras, tāpat kā daudzu citu kukaiņu kāpuri, kas dzīvo zemē, ar savām ejām uzirdina augsni, veicina tās labāku ventilāciju, apgādi ar ūdeni, kā arī bagātina to ar trūdvielām. Kukaiņi, piemēram, līķvaboles, veic sanitāra funkcijas dabā. No cilvēka interešu viedokļa kukaiņu darbībai var būt arī negatīvas sekas. Daudzas sugas ir bīstami lauksaimniecības un mežsaimniecības kaitēkļi, bet daļa arī cilvēka un dzīvnieku parazīti un slimību ierosinātāju pārnēsātāji.
Serangga ialah benda hidup dari kelompok haiwan Invertebrata, kelas Insecta, yang mempunyai bilangan spesies terbanyak. Di habitan daratan, serangga paling luas tersebar berbanding dengan kelas-kelas yang lain dalam filum Arthropod. Anggaran jumlah keseluruhan spesies kini, termasuk yang belum dikenali oleh sains sekitar dari dua hingga tiga puluh juta, dengan kebanyakan pakar cenderung kepada jumlah pertengahan antara dua jumlah melampau ini. Walaupun telah diketahui hampir satu juta spesies serangga, masih banyak lagi serangga yang belum diketahui dan direkodkan kehadirannya. Tidak dapat dinafikan banyak serangga yang akan pupus, sebelum dapat direkodkan kewujudannya, akibat aktiviti pembangunan hutan yang dilakukan.
Serangga boleh didapati dalam pelbagai habitat di bumi ini, malah anda akan mendapati banyak serangga berkongsi habitat dengan manusia, sama ada di halaman rumah ataupun di dalam rumah. Serangga mempunyai banyak kepentingan sama ada secara langsung maupun tidak langsung terhadap kehidupan manusia di bumi ini.
Kajian mengenai serangga dikenali sebagai entomologi.
Terdapat sekitar 5,000 spesies pepatung (dragonfly), 2,000 mentadak (praying mantis), 20,000 belalang (grasshopper), 170,000 rama-rama dan kupu-kupu, 120,000 lalat, 82,000 pianggang, 350,000 kumbang, dan 110,000 spesies lebah dan semut.
Ciri-ciri utama serangga adalah seperti berikut :-
Beberapa kumpulan kecil dengan pelan badan yang sama, seperti springtails (Collembola), disatukan dengan serangga dalam Subfilum Hexapod. Serangga sebenar (iaitu, spesies yang dikelaskan dalam Kelas Serangga (Insecta)) dibezakan dengan semua arthropoda lain melalui sebahagiannya melalui ciri-ciri mempunyai ectognathous, bahagian mulut yang terdedah dan mempunyai sebelas (11) segment badan (abdominal). Sebahagian besar spesies, mempunyai sayap ketika dewasa. Arthropod yang tidak terbang, seperti lipan, gonggok, kalajengking dan labah-labah, kadang-kala dikelirukan sebagai serangga berasaskan fakta bahawa kedua-duanya mempunyai bentuk badan yang serupa, berkongsi (sebagaimana kesemua arthropods) rangka luar (exoskeleton) yang bersambung-sambung.
Serangga mempunyai pelbagai saiz, daripada kurang satu milimeter sehingga kepada 19 sentimeter; misalnya (serangga ranting mempunyai saiz tubuh yang sangat panjang. Serangga memiliki badan bersegmen yang disokong oleh rangka luar yang keras yang sebahagian besarnya terbina daripada kitin. Tubuh terbahagi kepada tiga bahagian, iaitu kepala, toraks, dan abdomen. Kepala memiliki beberapa deria, sepasang antena, sepasang mata kumpuan, dan alat-alat mulut, seperti labrum, labium dan maksila. Toraks memiliki enam kaki, (sepasang bagi setiap segmen) dan sayap (bagi jenis yang mempunyainya). Abdomen memiliki oragn dalam tubuh yang meliputi pelbagai sistem hidup, seperti penghadaman, pembiakan, perkumuhan dan respirasi.
Serangga mempunyai sistem penghadaman yang lengkap. Iaitu dari segi sistem penghadaman mereka secara sasnya mengandungi tiub yang bermula dari mulut sehingga ke dubur, berbeza dengan sistem penghadaman yang tidak lengkap yang terdapat dalam kebanyakan haiwan tidak bertulang belakang (invertebrata) ringkas. Sistem perkumuhan terdiri daripada tubul Malphigi untuk penyingkiran buangan bernitrogen dan usus belakang untuk pengosmokawalaturan. Pada hujung usus belakang serangga mampu menyerap kembali air bersama potassium dan ion sodium. Dengan itu, serangga biasanya tidak menyingkir air bersama-sama najis mereka, fakta yang membenarkan mereka menyimpan air di dalam badan. Proses penyerapan semula ini membolehkan mereka tahan hidup dipersekitaran panas dan kering.
Kesemua serangga adalah tergolong dalam phylum Arthropoda iaitu sama phylum dengan lipan, ulat gonggok, kala jengking, labah-labah dan sebagainya. Serangga dibahagikan kepada dua subkelas iaitu Apterygota dan Pterygota. Apterygota ialah serangga yang tidak mempunyai sayap manakala Pterygota adalah serangga bersayap.
Antara class bagi serangga atau insecta ini termasuk:
.jpg)
.jpg)
.jpg)
|coauthors= tidak diketahui diabaikan (guna |author=) (bantuan) Serangga ialah benda hidup dari kelompok haiwan Invertebrata, kelas Insecta, yang mempunyai bilangan spesies terbanyak. Di habitan daratan, serangga paling luas tersebar berbanding dengan kelas-kelas yang lain dalam filum Arthropod. Anggaran jumlah keseluruhan spesies kini, termasuk yang belum dikenali oleh sains sekitar dari dua hingga tiga puluh juta, dengan kebanyakan pakar cenderung kepada jumlah pertengahan antara dua jumlah melampau ini. Walaupun telah diketahui hampir satu juta spesies serangga, masih banyak lagi serangga yang belum diketahui dan direkodkan kehadirannya. Tidak dapat dinafikan banyak serangga yang akan pupus, sebelum dapat direkodkan kewujudannya, akibat aktiviti pembangunan hutan yang dilakukan.
Serangga boleh didapati dalam pelbagai habitat di bumi ini, malah anda akan mendapati banyak serangga berkongsi habitat dengan manusia, sama ada di halaman rumah ataupun di dalam rumah. Serangga mempunyai banyak kepentingan sama ada secara langsung maupun tidak langsung terhadap kehidupan manusia di bumi ini.
Kajian mengenai serangga dikenali sebagai entomologi.
Terdapat sekitar 5,000 spesies pepatung (dragonfly), 2,000 mentadak (praying mantis), 20,000 belalang (grasshopper), 170,000 rama-rama dan kupu-kupu, 120,000 lalat, 82,000 pianggang, 350,000 kumbang, dan 110,000 spesies lebah dan semut.
Ciri-ciri utama serangga adalah seperti berikut :-
Kaki 3 pasang, yang terdapat di bahagian tubuh toraks. Tubuh terbahagi kepada 3 bahagian, iaitu kepala, toraks dan abdomen. Rangka tubuh terdapat di luar, yang disebut rangka luar, merupakan kulit keras.Insecten (Insecta) zijn een klasse van de geleedpotigen (Arthropoda). Met bijna een miljoen beschreven soorten is het verreweg de grootste groep van dieren. Geschat wordt dat er vele honderdduizenden tot enkele miljoenen soorten nog niet zijn beschreven en benoemd. De naam 'insecten' slaat op een hoofdkenmerk van de hele groep, namelijk het in drieën gedeelde lichaam. Een verouderde Nederlandse naam is dan ook kerfdieren.
Insecten leven op het land en in zoetwater, slechts enkele soorten leven in zee, maar hier nemen de kreeftachtigen de plaats van de insecten vrijwel volledig in. Sommige insecten spelen een directe rol in het leven van de mens, zoals bij het overbrengen van ziekten als vector, het verzamelen van honing, of door het opeten van de oogst, maar ook door de bestuiving van voedingsgewassen. De wetenschap die zich met de bestudering van insecten bezighoudt is de entomologie.
Insecten kunnen met elkaar communiceren met geurstoffen of door een bepaald gedrag te vertonen. De voortplanting en ontwikkeling kent door het enorme soortenaantal een zeer breed scala aan variaties, net als de verschillende methoden van camouflage of verdediging.
Er zijn zowel voor de mens nuttige insecten die op grote schaal worden gekweekt als voor de mens schadelijke soorten die als plaaginsect worden beschouwd. Een aantal soorten insecten wordt gegeten of gebruikt voor de voedselbereiding.
Hoe de insecten precies zijn ontstaan is niet geheel duidelijk, zelfs de groep waaruit ze ontstaan zijn is niet precies bekend. We weten uit fragmenten uit het Devoon dat er ongeveer 350 miljoen jaar geleden reeds insecten leefden. Omdat deze soorten echter al zeer gespecialiseerde dieren waren, zijn de insecten waarschijnlijk nog ouder. Veel insecten worden gevonden in barnsteen, versteend hars van naaldbomen waarin een exemplaar goed geconserveerd blijft.
Een nog groter raadsel is wanneer de insecten konden vliegen, en hoe de vleugels zijn ontstaan. Alle gevonden fossiele vliegende insecten waren waarschijnlijk al behendige vliegers, en er zijn nog geen vondsten gedaan van tussenvormen van lichaamsdelen en vleugels.
Zie Anatomie (insecten) voor het hoofdartikel over dit onderwerp. De verschillende variaties van lichaamsvormen binnen het insectenrijk zijn enorm, zowat iedere combinatie is mogelijk. Sommige groepen hebben een vrij kenmerkende lichaamsvorm zoals de 'ronde' kevers en de 'langwerpige' wandelende takken. Insecten hebben echter altijd een in drieën verdeeld lichaam (kop, borststuk en achterlijf) en al is dat lang niet altijd duidelijk te zien, zijn de meeste soorten hieraan toch te herkennen. Soms zijn de delen versmolten of is een deel ook weer gesplitst waardoor dit basisplan niet meer op lijkt te gaan. Voorbeelden zijn het lieveheersbeestje en de mieren. Het lieveheersbeestje lijkt uit één deel te bestaan en de mier lijkt juist uit meer dan drie delen te zijn gebouwd. Bij de bidsprinkhanen is het voorste deel van het borststuk verlengd, zodat de vangpoten naar voren zijn geplaatst.
De drie belangrijkste delen zijn de kop of caput, het borststuk of thorax en het achterlijf of abdomen. Aan de kop zijn de ogen gelegen, kaakdelen en voelsprieten. Het borststuk draagt de poten en eventuele vleugels. Het achterlijf bevat de spijsverterings-, uitscheidings- en voortplantingsorganen van het insect, en een groot deel van het ademhalingssysteem met de ademhalingsbuisjes, de zgn. tracheeën.
Sommige insecten bootsen plantendelen of andere insecten na. De geïmiteerde soorten betreffen vaak de meer 'gevaarlijke' soorten. Een voorbeeld is de ongevaarlijke zweefvlieg, die vaak op een stekende wesp lijkt. Andere insecten lijken op de meest uiteenlopende plantendelen, zoals een tak, een blad, een uitschieter of een doorn.
De voortplanting van insecten vindt over het algemeen plaats door inwendige bevruchting en zich buiten het moederlichaam ontwikkelende eitjes. Insecten kennen een paring, waarbij de mannetjes geslachtscellen afgeven in de vrouwtjes. Bij sommige groepen is de paring een waar schouwspel, zoals het paringsrad van de waterjuffers. Na de paring wordt het sperma van het mannetje direct naar de eicellen geleid, maar kan ook worden opgeslagen. Koninginnen van bijen en wespen paren in de nazomer, en produceren pas eitjes na de winterslaap in de lente. De waaiervleugeligen kennen een 'bijzondere' paring; traumatische inseminatie, waarbij het mannetje simpelweg een gat in het vrouwtje maakt om zijn sperma af te geven. De insecten kennen hiernaast vele bijzondere manieren van voortplanting met ieder een eigen term zoals maagdelijke voortplanting, gynandromorfisme of hypermetamorfose, waarbij de larve niet één, maar twee keer verpopt.
De eitjes van insecten zijn klein, en komen soms na enkele dagen, maar soms pas na maanden of na een winterrust uit. Sommige zijn kleverig of worden met een lijmachtige substantie op een oppervlak geplakt. Insecteneitjes hebben alle mogelijke vormen: rond, flesvormig, tonvormig, staafvormig of ovaal, de enorme variatie in kleuren en met name patronen van kuiltjes, putjes, stekeltjes en bobbeltjes geeft een insectenei op microscopisch niveau vaak een fraai uiterlijk. Alle insecten produceren eitjes, maar soms komen deze in het moederdier al uit, zodat het lijkt of het insect levendbarend is. Een voorbeeld is de tseetseevlieg. Dit wordt eierlevendbarendheid genoemd. Er zijn zelfs insecten, zoals de luisvliegen (Hippoboscidae), die al volledig zijn verpopt als ze ter wereld komen.
Bij veel insecten zijn de volwassen exemplaren al maanden dood als hun eitjes uitkomen, maar er zijn ook soorten, bijvoorbeeld bepaalde wantsen, die een tijdje voor de jongen zorgen door ze te beschermen. Sommige wantsen maken zelfs een soort crèche, door meerdere nakomelingen te verzamelen en deze met meerdere moederwantsen te bewaken, zodat de nimfen beter worden beschermd.
De meeste insecten maken een volledige of onvolledige gedaanteverwisseling (metamorfose) door bij ontwikkeling van respectievelijk larve of nimf naar imago (volwassen insect). Het jonge insect groeit stapsgewijs, met iedere vervelling. Na de laatste vervelling kan het insect zich voortplanten en is anatomisch volledig ontwikkeld; larven en nimfen hebben nooit vleugels. Deze stapsgewijze groei is nodig door de zeer geringe elasticiteit van het exoskelet, dat steeds afgeworpen moet worden om het insect te laten groeien. Het groeien gebeurt vlak na de vervelling, het enige moment waarop het pantser zacht en rekbaar is.
Een larve is het juveniele stadium van een aantal groepen insecten, namelijk die met een volledige gedaanteverwisseling. Een larve is wormachtig en heeft nog geen of weinig harde delen. De insecten met een larvestadium worden holometabool genoemd. De larven kunnen zich soms moeilijk verplaatsen als de poten niet of nauwelijks zijn ontwikkeld. Voorbeelden zijn kevers, vliegen en muggen, bijen, mieren en wespen en vlinders, maar uitzonderingen zijn er ook zoals de larven van rovende kevers. Voorbeelden van verschillende typen larven zijn:
Een larve vervelt meerdere malen, waarbij hij steeds groter wordt. Sommige larven zien er per stadium iets anders uit. Veel larven vreten zich ergens in, zoals een boom, een stuk fruit, een dood dier, een mesthoop, etc. De larve blijft eten tot hij volledig is ontwikkeld en dan vindt de verpopping plaats. De pop komt na enige tijd, soms na een seizoensrust, uit, waarna het volwassen insect of imago tevoorschijn komt. Een eenmaal volwassen insect vervelt niet meer, en wordt ook niet groter. Een kleine kever wordt dus nooit een grote kever, maar is een andere soort.
Een nimf is eveneens een nog niet volledig ontwikkeld insect, dat net als een larve na de laatste vervelling pas uitgroeit tot de imago. De insecten met een nimfenstadium worden hemimetabool genoemd: zij hebben een onvolledige gedaanteverwisseling. Voorbeelden zijn sprinkhanen, krekels, wandelende takken, kakkerlakken, bidsprinkhanen en oorwormen. Een nimf lijkt vanaf de geboorte al op een volwassen exemplaar, al is de lengte veel kleiner, zijn de ledematen nog kort en ontbreken vleugels. Net als een larve groeit de nimf in stapjes door te vervellen, en wordt na iedere vervelling iets groter. In tegenstelling tot een larve zijn veel karakteristieke kenmerken van de imagines al wel ontwikkeld, zo kunnen nimfen van sprinkhanen springen met de achterpoten en nimfen van bidsprinkhanen hebben al direct de gespecialiseerde vangarmen. Ook zijn ze mobieler en bewegen zich door de bladeren of op de bodem in plaats van op één plaats te blijven zoals veel larven doen.
De larven van sommige hemimetabole insecten, zoals libellen, worden larven genoemd. Deze lijken anatomisch gezien al op de imago, maar de felle kleuren en de imposante vleugels komen pas na de laatste vervelling tevoorschijn.
Insecten halen adem door hun achterlijf. Het achterlijf van een insect bevat vele, microscopisch kleine gaatjes, de poriën. Deze poriën vormen het begin van een systeem van kleine buisjes, tracheeën genaamd. Deze werken ongeveer op dezelfde manier als de luchtpijp bij de mens. Er loopt een netwerk van die vertakte buisjes door het lichaam. Via deze buisjes wordt de zuurstof in de lucht opgenomen in het lichaam. Om uit te ademen geven ze koolzuurgas en water af door dezelfde buisjes.
Er zijn maar weinig insecten die kiezen voor de aanval, de meeste soorten hebben een zeer goede camouflage. Sommige soorten zijn echte meesters in vermommen en lijken sprekend op een takje, een doorn of een blad. Bekende voorbeelden zijn de wandelende tak en het wandelend blad. Bepaalde motten zijn nagenoeg onzichtbaar als ze op een boombast zitten.
De bekendste stekende insecten zijn bijen, wespen en hommels die een speciaal orgaan hebben om te steken; de angel. Omdat deze is ontstaan uit de legbuis, hebben alleen vrouwelijke exemplaren een angel, maar de zo massaal voorkomende werksters zijn altijd vrouwtjes. Mieren kunnen bijten en spuiten soms tegelijkertijd mierenzuur, wat de pijn verergert. Sommige mieren hebben ook gifangels. Bijten doen maar weinig insecten, alleen grotere insecten hebben soms kaken waarmee ze kunnen bijten. Voorbeelden zijn kevers als de geelgerande waterkever en de zwemwants. Andere bijtende insecten zoals muggen en dazen doen dit alleen om aan bloed te komen, niet ter verdediging. Een chemische afscheiding is de bekendste vorm van actieve verdediging en komt onder andere voor bij plantenetende insecten. Oliekevers produceren een blaartrekkende stof, die ze soms ook gericht weg kunnen schieten.
Veel insecten hebben schrikkleuren zoals rood, blauw of geel, zoals lieveheersbeestjes en sommige rupsen, om aan te geven dat ze walgelijk smaken. Veel vlinders hebben oogachtige vlekken die pas tevoorschijn komen als de vlinder wegvliegt. Hierdoor kan de predator de indruk krijgen dat hijzelf wordt aangevallen door een veel groter dier. Ook een aantal sprinkhanen en kevers hebben felgekleurde vleugels die pas tevoorschijn komen bij het vliegen.
Insecten hebben een vrijwel geheel aangeboren gedragspatroon, gericht op efficiënte groei en snelle voortplanting. Ze beconcurreren elkaar om voedsel en om een partner. Sommige kevers hebben hiertoe gewei-achtige 'hoorns' op de kop, zoals het vliegend hert en de herculeskever en proberen elkaar om te duwen. Sommige insecten vertonen broedzorg door een tijdje op het kroost te letten en te beschermen tegen vijanden. Alleen bij de sociale insecten is er sprake van samenwerking, waarbij een kolonie zich als één groot organisme gedraagt. De wereld van insecten bestaat grotendeels uit geurstoffen, feromonen genaamd, die een zeer grote efficiëntie hebben. Een zeer kleine hoeveelheid wordt al opgemerkt, soms op verscheidene kilometers afstand, en vaak blijft de geur gedurende lange tijd intact.
Sociale insecten komen in slechts twee orden voor: termieten, en de vliesvleugeligen zoals mieren, hommels en bijen. Allemaal hebben ze een koningin die soms vele jaren oud wordt. De geurzin wordt gebruikt om voedsel op te sporen, feromonen om elkaar signalen te geven. Een vertrapte mier wekt bijvoorbeeld door een vrijkomende geurstof de woede op van andere mieren in de buurt die agressief om zich heen zullen bijten. Sommige insecten gebruiken geurstoffen ook om andere insecten te misleiden. Er zijn enkele soorten vlinderlarven die feromonen afscheiden waardoor ze in plaats van te worden opgegeten juist worden verzorgd en beschermd door mieren, en roofinsecten die hun prooi lokken met de feromonen van de prooisoort. Geuren spelen niet alleen een rol bij de sociale insecten, bladsprietkevers zijn bijvoorbeeld een familie van kevers die de naam danken aan de uiteinden van de tasters. Deze zijn waaiervormig om meer geurdeeltjes op te vangen. Niet altijd zijn feromonen de oorzaak van gedragsverandering; de lange tijd aan feromonen toegeschreven kleuromslag van zwermende sprinkhanen blijkt te worden veroorzaakt doordat de dieren elkaar met de achterpoten aanraken. Zwerminsecten, zoals sprinkhanen of cicaden, zijn overigens geen sociale insecten ondanks hun massale voorkomen.
De klasse van de insecten is onderverdeeld in een dertigtal ordes, zoals kevers of vlinders, die weer worden verdeeld in families, zoals de loopkevers en de snuitkevers. De ordes zijn na enige oefening makkelijk te herkennen. Op lager niveau zijn echter vele soorten vrijwel identiek aan andere soorten en lastig te onderscheiden. De anatomie en de taxonomie van insecten zijn door deze enorme verscheidenheid een vak op zich.
Onder de klasse der insecten vallen de volgende onderklassen en orden:
Insecten zijn er in alle vormen en maten, rond of langwerpig, kruipend of vliegend, en van goed gecamoufleerd tot felgekleurd. Er zijn ongeveer 5000 libellensoorten, 20.000 sprinkhanensoorten, 170.000 vlindersoorten, 82.000 wantssoorten, 120.000 vliegensoorten en 110.000 bijen- en wespensoorten. De kevers zijn de grootste groep met minstens 350.000 soorten. Met name van de vliegen, de vliesvleugeligen en de vlinders zouden de werkelijke soortenaantallen nog weleens enorm veel hoger kunnen liggen.
Sommige insecten leven grotendeels onder water en kunnen goed zwemmen of over het water lopen. Insecten komen overal ter wereld voor, behalve op open zee, en bewonen alle mogelijke niches in de natuur. De meeste soorten insecten leven van planten, maar anderen leven van andere dieren, vaak andere insecten. De combinatie van hun enorme soortenaantal en grote vormenrijkdom zorgen ervoor dat de insecten een belangrijke schakel zijn in ieder ecosysteem, op mariene ecosystemen na.
De (volgens recente inzichten polyfyletische) zoogdierenorde Insectivora of insecteneters waartoe de spitsmuizen en vleermuizen behoren zou bijvoorbeeld niet bestaan zonder insecten. Ook andere groepen dieren zoals reptielen, amfibieën en insectenetende vogels zijn afhankelijk van insecten. Ook zijn veel soorten planten van insecten afhankelijk voor de bestuiving, niet alleen bijen, maar ook sommige kevers en vliegen. Ook mensen hebben gemak van insecten. Dankzij insecten zijn producten als honing, zijde en bijenwas beschikbaar en ook spelen insecten een rol in de bestuiving in kassen en in de natuur. Zelfs voor de bestrijding van insecten worden andere soorten gebruikt, zoals sluipwespen die rupsen doden en een aantal lieveheersbeestjes die bekendstaan om hun dieet van bladluizen. Vernis werd in vroeger tijden verkregen dankzij schellak, een stof gewonnen uit een soort luis. Ook de Spaanse vlieg geniet enige bekendheid als afrodisiacum, al is het geen vlieg, maar een kever. In veel landen zijn insecten zelfs een delicatesse, zo worden veel soorten rupsen en sprinkhanen gewaardeerd om de hoge proteïnewaarde en de notenachtige smaak.
Sommige insecten worden als schadelijk beschouwd omdat ze pijnlijk kunnen bijten of steken (goudoogdaas, wesp) of ziekten overbrengen (malariamug, tseetseevlieg). De meeste schade ondervindt de mens echter van plantenetende insecten als luizen, rupsen, tripsen en andere zuigende en knagende insecten die hele oogsten kunnen ruïneren. Vaak zijn de larven of nimfen van insecten veel schadelijker, omdat ze snel moeten groeien en daardoor zeer vraatzuchtig zijn, bovendien vinden ze in gecultiveerde tuinbouw hun ideale leefomgeving. Boktorren zijn een familie van kevers en meestal onschuldige insecten die leven van kleine hoeveelheden nectar of stuifmeel, ze zijn voornamelijk bezig met de voortplanting. De larven daarentegen kunnen grote schade toebrengen aan dode of levende bomen, maar ook aan allerlei houten objecten als kunstwerken en met name steunbalken in oude gebouwen. Er zijn bepaalde insecten die soms een onvoorstelbare schade aan kunnen richten door te zwermen, een voorbeeld is de woestijnsprinkhaan. De uitbraak van het chikungunyavirus in begin 2006 op onder andere Madagaskar en het Franse eiland Réunion was te wijten aan muggen. Hierbij raakten meer dat 150.000 mensen besmet met de pijnlijke infectie waarvan er 77 stierven.
Insectenlarven zoals maden worden ook wel gebruikt in forensisch onderzoek. Dit is te danken aan het feit dat larven voor de snelheid van hun groei sterk afhankelijk van het voedselaanbod en de temperatuur. Hierdoor is het mogelijk als men zeker weet dat de larven optimaal voedsel hebben en de temperatuur herleid kan worden men bijvoorbeeld de sterfdatum van een misdaadslachtoffer beter in kan schatten.
Een ander, vrij experimenteel, gebruik van insecten is wondgenezing met behulp van steriele maden (vliegenlarven). Deze hebben een voorkeur voor rottend, afgestorven vlees, en laten gezond vlees intact. Hierdoor kan een wond sneller genezen, omdat het dode en infectueuze vlees wordt verwijderd.
Zie entomofagie voor het hoofdartikel over dit onderwerp. Insecten worden tegenwoordig steeds meer gezien als bron van eiwitten in menselijk voedsel. In veel landen is het eten van insecten normaal, maar in delen van de westerse cultuur zoals westelijk Europa niet. Insecten zijn koudbloedig en zijn zeer efficiënt in het omzetten van voedsel. Ze besteden geen energie aan het warm houden van het lichaam, en hierdoor leveren ze relatief veel meer eiwitten dan warmbloedige dieren.
Het eten van insecten wordt wel entomofagie genoemd, en in een groot deel van de wereld worden sommige insecten of de larven ervan vaak gegeten en erg gewaardeerd als eiwitrijk voedsel. Vaak worden deze dan gekookt, gebakken of geroosterd genuttigd, maar veelal ook rauw of soms levend. Hoewel het eten van andere geleedpotigen zoals kreeften in het moderne Europa gebruikelijk is en deze als lekkernij worden gezien, is het eten van insecten eerder ongebruikelijk en wordt als bizar ervaren. Toch werden ook in Europa nog niet zo lang geleden insecten soms nog in voedsel verwerkt. Een voorbeeld is de meikeversoep die in Frankrijk en Duitsland werd gegeten, en niet alleen in tijden van nood.
Andere insecten die wel als voedsel worden gebruikt zijn sprinkhanen, reuzenwaterwantsen, keverlarven en kakkerlakken, die meestal worden gebakken voor consumptie. In sommige landen zoals Thailand vindt ook consumptie plaats van dieren zoals spinnen, schorpioenen en duizendpotigen. Deze worden meestal van eventuele gifkaken en -stekels ontdaan, waarna ze worden gefrituurd. Het eten van insecten is in sommige landen ook onderdeel van de militaire training, omdat soldaten zo beter kunnen overleven.
Sprinkhanen zijn halal, ofwel toegestaan voor moslims om te eten. Andere insecten als vliegen, muskieten en wespen daarentegen zijn haram: verboden om te eten. In het joodse geloof zijn enkel vier soorten sprinkhanen koosjer, alle andere insecten en geleedpotigen zijn treife of niet-koosjer. Honing van bijen echter mag wel worden geconsumeerd, omdat bijen de honing immers niet zelf produceren, maar slechts verzamelen.
Op Sardinië wordt wel casu marzu gegeten, beter bekend als madekaas. Deze kaas 'rijpt' doordat de vliegenlarven de kaas opeten en weer uitscheiden. Volgens kenners wordt de kaas beter naarmate de larven er langer in leven en de kaas meerdere malen hebben verteerd. De traditionele kaas wordt plaatselijk nog wel gemaakt, ondanks een verbod vanwege risico op voedselvergiftiging.
Mensen kunnen ongemerkt (delen van) insecten binnenkrijgen bij een normaal voedingspatroon. Insectenlarven kunnen namelijk terechtkomen in producten waar ze van eten, zoals graan (brood), vruchten (jam, yoghurt) en noten (borrelnootjes, snoep, pindakaas).
Sommige insecten zijn indirect belangrijk voor de voedselvoorziening. Een aantal Afrikaanse insectenlarven van het geslacht Diamphidia zijn zo giftig, dat de poppen ervan door bosjesmannen, net als pijlgifkikkers, langs een pijlpunt worden gestreken. Hierdoor is geen voltreffer meer nodig, omdat al een schampschot dodelijk is voor een prooi.[1]
Portaal Insecten Externe link
Aanbevolen literatuur
Insecten (Insecta) zijn een klasse van de geleedpotigen (Arthropoda). Met bijna een miljoen beschreven soorten is het verreweg de grootste groep van dieren. Geschat wordt dat er vele honderdduizenden tot enkele miljoenen soorten nog niet zijn beschreven en benoemd. De naam 'insecten' slaat op een hoofdkenmerk van de hele groep, namelijk het in drieën gedeelde lichaam. Een verouderde Nederlandse naam is dan ook kerfdieren.
Insecten leven op het land en in zoetwater, slechts enkele soorten leven in zee, maar hier nemen de kreeftachtigen de plaats van de insecten vrijwel volledig in. Sommige insecten spelen een directe rol in het leven van de mens, zoals bij het overbrengen van ziekten als vector, het verzamelen van honing, of door het opeten van de oogst, maar ook door de bestuiving van voedingsgewassen. De wetenschap die zich met de bestudering van insecten bezighoudt is de entomologie.
Insecten kunnen met elkaar communiceren met geurstoffen of door een bepaald gedrag te vertonen. De voortplanting en ontwikkeling kent door het enorme soortenaantal een zeer breed scala aan variaties, net als de verschillende methoden van camouflage of verdediging.
Er zijn zowel voor de mens nuttige insecten die op grote schaal worden gekweekt als voor de mens schadelijke soorten die als plaaginsect worden beschouwd. Een aantal soorten insecten wordt gegeten of gebruikt voor de voedselbereiding.
Insekt (frå latin in secta, 'i delar', etter kroppssegmenteringa deira) er ei gruppe seksfota leddyr som er utbreidd over heile verda. Det er skildra godt over ein million ulike artar, 15 000 av dei er registrerte i Noreg. Talet på skildra artar aukar med om lag 3500 i året, og ein reknar med at det reelle artstalet ligg mellom tre og hundre millionar artar.
Ein finn insekt dei fleste stader på land og i ferskvatn, kor dei spelar særs viktige roller økologisk. Dei er både viktige predatorar på andre virvellause dyr og viktige matorganismar for større dyr. Mange blomsterplantar er dessutan avhengige av insektpollinatorar for å kunna øksla seg.
Insekt er òg dei dyra som skapar flest problem for menneske. Kvart år vert ein tredel av avlingane i verda øydelagd av insekt av eit eller anna slag. [1] Mange sjukdomar vert òg spreidde via insekt, mellom anna malaria.
Sidan insekta er så enormt mangfaldige, talrike og økologisk viktige, er studiet av dei rekna som eit eige fag, entomologien.
Insekt er delte inn i tre segment; hovudet, thorax eller mellomkroppen og abdomen eller bakkroppen. Dei er dekte med eksoskjelett og pustar med trakéar. Gruppa skil seg frå andre hexapodar ved å ha munndelane sine på utsida av hovudet.
Hovudet til insekta har seks samanvaksne segment, fem av desse med omdanna lemer. På det fyrste segmentet har insekta eit par antenner som mellom anna vert nytta til å registrera kjemiske luktsignal (feromon) frå andre insekt. Systema som vert brukte tilsvarar luktesansen hjå virveldyr.
Vidare ber hovudet eit par fasettaugo, store augo som er sett saman av mange mindre augeflekker som saman dannar eit bilete. Dette gjev ikkje god biletoppløysing, men dyra kan sjå over store område og er særs gode til å oppdaga snøgge rørsler. Mange insekt har i tillegg 1-3 små einskilde augeflekker (ocelli) heilt fremst på hovudet.
Munndelane til insekta er heilt grunnleggjande sett saman av ei overleppe labrum, eit par mandiblar, eit par maxillar (omdanna lemer til å skjera, suga eller flytta maten inn i munnen med) og ei underleppe labium. Dette grunnmønsteret har vorte utvikla til ei rekkje ulike variantar, frå sugemunnar hjå mygg til bitemunnar hjå mellom anna lopper og grashopper. Korleis munndelane ser ut varierer med levesettet til det einskilde insektet
Mellomkroppen til insekta har tre segment med kvart sitt beinpar. Desse beina inneheld sanseorganar for opptak av lyd, men vert òg nytta til å gå eller hoppa med.
Dei fleste insekta har i tillegg vengjer på dei to siste segmenta sine. Desse vert brukte til å flyga med, og ser ulike ut hjå ulike grupper insekt. Den primitive gruppa Paleoptera, som omfattar augestikkarar og døgerfluger, brukar båe vengjepara til å flyga med, og kan ikkje falda dei inn over bakkroppen. Dei fleste insekta har derimot denne evna.
Hjå nokre grupper, som sumarfuglar, vert båe vengjepara nytta under flukta. Andre, som biller, brukar berre det bakarste paret; det fyrste er omdanna til hardare dekkvengjer som verkar som eit skjold for flygevengjene når dei ikkje vert brukte. Tovengjer som fluger og mygg brukar det fyrste vengjeparet til å flyga med, og har fått det andre omdanna til halterar eller køllevengjer - navigasjonsorgan. Insekt er dei einaste virvellause dyra som er i stand til flyga.
Dei insekta som manglar vengjer vert delte inn i primært og sekundært vengjelause insekt ut frå om dei har hatt forfedrar med vengjer evolusjonshistorisk. Primært vengjelause insekt omfattar mellom anna sølvkre, medan lopper er gode døme på sekundært vengjelause kryp.
Bakkroppen til insekta har elleve segment, men ofte er somme av desse redusert vekk eller samanvaksne. Her finn ein ingen ekstremitetar, men mange av dei viktigaste kroppsfunksjonane til dyret går føre seg her. Mellom anna sit fordøyingssystemet og forplantningsorgana her.
Insekt pustar med trakèar, som er små hole røyrer som går i nettverk gjennom insektskroppen. Luft frå atmosfæren vert dregen inn i trakèane gjennom opningar som sit parvis bakarst på dyret, og vert teken opp av dei einskilde cellene undervegs gjennom insektet. Somme vasslevande insekt har gjeller som er i samband med trakèsystemet.
Livssyklusane til insekt kan grovt sett delast inn i tre kategoriar.
Ametabole insekt er dei minst vanlege, og finst berre hjå primitive grupper utan venger. Her er den einaste skilnaden på larve og vaksen storleiken, ved somme høve òg talet på kroppssegment. Ein finn ametaboli hjå mellom anna sølvkre og spretthalar.
Hemimetabole insekt har tre utviklingsstadium: Egg, nymfe og imago eller vakse insekt. Nymfestadiet skil seg frå det vaksne insektet på at dei manglar mellom anna vengjer og kjønnsorgan. Utviklinga frå nymfe til vaksen skjer gjennom ein serie skalskifte, og er ein gradvis prosess. Mellom anna augestikkarar, kakerlakkar, teger og grashopper er hemimetabole.
Holometabole insekt har fire distinkte stadium i livet sitt; egg, larve, puppe og imago. Dette er den klårt vanlegaste forma, og me finn han mellom anna hjå tovengjer, biller, årevengjer og sumarfuglar.
Insekta er, både i samla biomasse, tal på individ og tal på artar, den mest dominerande gruppa dyr på landjorda. Dette gjer at ein reknar dei som den største evolusjonære suksesshistoria innanfor fleircella organismar. Mest truleg er det fleire årsaker som ligg bak dette.
For det fyrste var insekta tidleg ute med å utnytta ei rekkje nisjar då dei fyrst tok steget frå vatn til landjorda. Flesteparten av desse nisjane er dei framleis fullstendig dominerande i; den relativt vesle storleiken deira gjer at dei kan nytta fleire nisjar enn det større dyr kan.
Dei var òg dei fyrste dyra som lærte seg å flyga; allereie dei eldste kjende fossile insekta me kjenner hadde vengjer. Kvar desse vengjene utvikla seg frå er uklårt, men ein teori går på at dei kjem frå trakègjeller av eit slag ein framleis ser i nymfestadium hjå augestikkarar og døgerfluger. Andre trur dei opphavleg var utvekstar frå øvst på gangbeina og såleis analoge (homologe?) til gjellene hjå mange storkreps.
Dei fyrste kjende insekta me finn er frå tidleg Devon, om lag 400 millionar år sidan. Molekylære data og sporfossil tyder på at gruppa oppstod om lag for 430 millionar år sidan, i Silurtida. Det vert observert ein stor auke i artsmangfald i fossillag frå Karbon, kor ein mellom anna har funne døgerfluger, kakerlakkar og grashoppar. I løpet av Mesozoikum (trias, jura og krit) var alle ordenane me kjenner frå i dag utvikla.
Då dei dekkfrøa blomsterplantane utvikla seg i krittida, auka mangfaldet mellom insekt vidare. Insektfaunaen ein finn frå denne tida er anatomisk sett særs lik moderne insekt, det er òg her dei fyrste ravfossila tek til å dukka opp. Seinare artsdanning hjå insekt har i stor grad vore produkt av koevolusjon, fyrst og fremst med plantar men òg med andre dyr i samtida.
Insecta vert i dag rekna som ei klasse innanfor leddyra, truleg med avstamming innanfor krepsdyra. Ein delar klassa inn i tre underklasser; to av dei er primært vengjelause (Archaeognatha og Zygentoma; små grupper som m.a. omfattar sølvkre) medan dei flygande insekta og etterkomarane deira vert plasserte i Pterogyta. Denne gruppa vert vidare delt inn i Palaeoptera («gamal-vengjer», augestikkarar og døgerfluger, flygande insekt som har flygemusklane sine fest direkte til vengjene) og Neoptera («ny-vengjer», omfattar 22 ordenar, mellom anna biller, tovengjer, årevengjer, rettvengjer, kakerlakkar, nebbmunnar, sumarfuglar, termittar og steinfluger).
Dei største gruppene insekt er biller, tovengjer (fluger, mygg og knott) og årevengjer (kvefsar og maur).
Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Insekt Insekt (frå latin in secta, 'i delar', etter kroppssegmenteringa deira) er ei gruppe seksfota leddyr som er utbreidd over heile verda. Det er skildra godt over ein million ulike artar, 15 000 av dei er registrerte i Noreg. Talet på skildra artar aukar med om lag 3500 i året, og ein reknar med at det reelle artstalet ligg mellom tre og hundre millionar artar.
Ein finn insekt dei fleste stader på land og i ferskvatn, kor dei spelar særs viktige roller økologisk. Dei er både viktige predatorar på andre virvellause dyr og viktige matorganismar for større dyr. Mange blomsterplantar er dessutan avhengige av insektpollinatorar for å kunna øksla seg.
Insekt er òg dei dyra som skapar flest problem for menneske. Kvart år vert ein tredel av avlingane i verda øydelagd av insekt av eit eller anna slag. Mange sjukdomar vert òg spreidde via insekt, mellom anna malaria.
Sidan insekta er så enormt mangfaldige, talrike og økologisk viktige, er studiet av dei rekna som eit eige fag, entomologien.
Insekter er – målt i antall arter – en stor og suksessrik leddyrgruppe: mer enn åtte av ti kjente dyrearter er insekter. De forekommer i de fleste miljøer, bortsett fra havet.
Insekter har stor betydning for de fleste andre dyr, for noen som predatorer eller som parasitter. Ikke minst så inngår insekter i næringskjeden til mange høyerestående dyr. Enten direkte som næring, eller lavere ned i næringskjeden. Et eksempel er rovfuglen spurvehauk som ikke lever av insekter, men av andre fugler som igjen har insekter som sin viktigste føde.
Betydningen for mennesket er også stort, både medisinsk som parasitter og vektorer for sykdommer, men kanskje mest økonomisk, som skade- eller nyttedyr i landbruket. Nyttige er de fordi mange planter er avhengig av insekter for pollinering, eller de kan være glupske «rovdyr» på skadedyr i landbruket. Enkelte fluelarver (maggot) kan brukes i bioterapi, en behandlingsform for å lege sår. Et annet eksempel er silkeormen, larven til en sommerfuglen i gruppen silkespinnere eller skjoldlus som særlig tidligere ble brukt til å lage lakk og voks. Stor betydning har også honning fra honningbien.
Læren om insekter heter entomologi.
Insektene er den mest vellykkede dyregruppen på jorden. De er den mest artsrike gruppen og utgjør mer enn halvparten av alle nålevende arter. Mange arter er ennå ikke beskrevet og er således ukjente for mennesket. Samtidig utryddes stadig flere arter. Dette skjer daglig, særlig ved at regnskog hugges[1]. Det er særlig noen faktorer som er viktige for å forklare denne suksessen.
De eldste insekter er kjent fra devon, det må altså ha eksistert insekter i minst 380 millioner år. Vanligvis er det antatt at de øvrige seksfotede leddyrene er insektenes nærmeste slektninger, men ut over dette er det uenighet om hva som utgjør søstergruppen til insektene.[2] Man hadde lenge antatt at mangefotingene var insektenes nærmeste slektninger. Dette bl.a. fordi både insekter og tusenbein mangler det andre antenneparet, har trakéer og Malpighi-rør. På 1990-tallet ble det derimot klart at insekter er nærmere beslektet med krepsdyr enn med mangefotinger. Chelicerata er blitt foreslått som mangefotingenes nærmeste nålevende slektninger. Fellestrekkene med mangefotingene må derfor tolkes som konvergenser på grunn av at begge gruppene – uavhengig av hverandre – ble tilpasset til et liv på land. Fortsatt råder det usikkerhet om hvorvidt krepsdyrene som helhet (eller muligens bare en delgruppe av disse) står insektene nærmest. En av de mest omtalte teoriene for tiden, er at gruppene Remipedia, Malacostraca og Hexapoda til sammen danner kladen Pancrustacea. Tidligere har også den relativt ukjente gruppen leddyr Euthycarcinoidea vært foreslått som insektenes opphav.
Det er også indikasjoner på at Hexapoda som helhet er en polyfyletisk gruppe. At medlemmene er utstyrt med enkelte fellestrekk som tre par ben kan være resultatet av en parallell utvikling, og at Entognatha og Ectognatha ikke nødvendigvis hører sammen. Spretthalene regnes da heller ikke lenger til insektenes stamtre, og det er til og med spekulasjoner om hvorvidt de bør plasseres utenfor den potensielle Pancrustacea. Proturer og tohaler er ennå ikke blitt studert like inngående.
Insekter har som de andre leddyrene et ytre skjelett (hudplater) som holder de bløte delene i kroppen på plass. Disse er bygd opp for det meste av kitin. Enkelte insekter har harde hudplater med mye kitin, som de fleste billene. Mens andre insekter er svært tynn- eller bløthudet.
Som hos alle leddyr er insektenes kropp delt i ledd (segmenter), som i sin tur i evolusjonens løp har blitt sammenfattet til større kroppsavsnitt (tagmata). Insekter er unike blant leddyr om å ha tre slike avsnitt, hodet, brystet og bakkroppen.
Vinger finnes hos de fleste insekter, men var ikke til stede i insektenes stamart. De oppstod senere, i stamarten til en stor delgruppe som av denne grunn omtales som vingede insekter. Noen insekter (f.eks. lus og lopper) mangler vinger selv om de hører til de vingede insektene. I disse gruppene har altså vingene gått tapt igjen i evolusjonens løp, de er med andre ord sekundært vingeløse.
Det fins også en del primært vingeløse insekter. Disse ble i eldre systematikk sammenfattet som urinsekter («Apterygota» = «vingeløse»). Men man vet i dag at denne gruppen er kunstig, fordi f.eks. sølvkre (som er vingeløs) er nærmere beslektet med vingede insekter enn med spretthaler (som også er vingeløse).
Beina består av hoften ("coxa"), hofteringen ("trochanter"), låret (femur), leggen (tibia) og foten (tarsi). Foten består av flere ledd. Ytterst sitter et kloledd. Noen insekter, blant annet hos tovingene, har også fotputer sammen med kloleddet.
Åndedrettet består et nett av tynne rør, trakérør, som forsørger alle kroppens celler direkte med atmosfærens oksygen. Insekter som har larvestadiene i vann puster ofte med gjeller, og det finnes flere typer gjeller. Noen insekter som lever i vann, som vannkalver, og alle landlevende insekter puster med trakéer, disse finnes på alle kroppssegmenter. Disse trakeene oppstod uavhengig av mangefotingenes og fløyelsdyrenes trakéer, som åndedrettets tilpasning til livet på land.
Fordøyelsen skjer i tarmen, som er delt i tre soner, og ender i endetarmsåpningen. Ekskresjonen skjer ved hjelp av det malpighiske rør. Også dette oppstod uavhengig av mangefotingenes og edderkoppdyrenes malpighiske rør.
Sirkulasjonssystemet er, som hos alle leddyr, åpent med et langstrakt hjerte, på ryggsiden i bakkroppen, som pumper kroppsvæsken (hemolymfen) framover i kroppen, gjennom en pulsåre. Insekter har ikke et lukket blodåresystem som høyere dyr, blod og lymfevæske er ikke skilt fra hverandre slik som hos virveldyr, men er blandet. Kroppsvæsken sirkulerer på en slik måte at væsken sirkulerer i hele kroppen, også i vingenes årer sirkulerer den.
Nervesystemet består, i likhet med alle leddyr, av en bukmarg med to nervestrenger og én nerveknute (ganglion) i hvert kroppssegment. Den første nerveknuten, som ligger foran munnåpningen, er spesielt stor og omtales som hjerne.
Hannens kjønnsorgan kalles aedeagus, mens hunnens kjønnsorgan kalles ovipor. Hunner hos de fleste arter, har et eggleggningsrør (Ovipositor), hos enkelte arter kan dette være stort, mens det hos andre er lite og mer skjult.
Under kopulasjonen overfører hannen hos de aller fleste insekter spermier gjennom penis (aedeagus) til en serie sædgjemmere inne i hunnen. Her lagres spermiene, som befrukter hunnens egg etter hvert som de produseres og går gjennom egglederen. Hos bladlus og pinnedyr er alle eller neste alle individene hunner og partenogenese («jomfrufødsel») vanlig. De fleste artene vi imidlertid produsere en kjønnet generasjon når forholdene tilsier det, og parre seg normalt. Hos enkelte grupper, særlig teger forekommer traumatisk inseminasjon, der hannen befrukter hunnen gjennom et sår i kroppen. Hos ametabile insekter, gresshopper og enkelte andre primitive grupper overføres spermiene vie an spermatofor. Dette systemet forekommer også hos enkelte mer avanserte grupper. Øyestikkere har indirekte befrukting, ved at hannen fyller et egen sædreservoar på 2. ledd på bakkroppen som han fyller med spermier før paring, og som tømmes i hunnens kjønnsåning (på enden av hennes bakkropp) ved paring.[3]
De aller fleste insekter er eggleggende, men mange arter av fluer føder levende unger (larver), ellers er eggene så langt utviklet at de klekkes straks etter legging (ovovivipari). Bladlus er også levendefødende. Hos mange hemimetabole insekter legges eggene i vann, og larvene tilbringer livet i vann fram til til de blir kjønnsmodne. De fleste holometabole insekter legger eggene på land og har landlevende larvestadier.
Alle insekter gjennomgår flere larvestadier i løpet individualutviklingen. For å kunne vokse, må insektene av og til kvitte seg med sin gamle hud, og gjennomgå et hudskifte (ekdysis). Dette skjer ved overgangen fra et larvestadium til neste. Veksten skjer bare i denne korte perioden, før den nye huden er herdet. Ulike arter har forskjellig antall hudskifter, alt fra noen få og opptil tyve.
Grovt sett finner man tre typer for utvikling hos insekter:
Larvene til insekter med a- eller hemimetabol utvikling omtales ofte som nymfer. De voksne (kjønnsmodne) insektene hos insekter med hemi- eller holometabol utvikling kalles imago.
Å kunne oppfatte lyder, bevegelser, smak, temperatur er viktig også for insekter. Sanseorganene finnes i form av:
Ikke alle insekter kan lage lyder. De som gjør det, er vanligvis også i stand til å oppfatte lyder (høre). Lyder frambringes på flere måter, vanligvis fordi kjønnene skal finne hverandre, for å kunne pare seg. Noen sikader kan lage lyd som høres på en kilometers avstand.
Lyd frambringes ved
En av grunnene til insektenes suksess er den allsidighet de har ved å leve på mange ulike steder og av ulik føde. Insekter med fullstendig forvandling lever ofte på ulike steder som larve og voksen. Ofte lever de av forskjellig føde. Larvene kan være predatore (rovdyr), mens de voksne er planteetere som lever av nektar og pollen. Over halvparten av de kjente insektartene er plantespisere, mens de er representanter for bare åtte av de omtrent tretti ordenene.
Hvor blir insektene av når frosten kommer om høsten? De fleste fryser i hjel og dør, men på ett eller annet vis må alle insekter overleve vinteren. Insektene overvintrer i alle livets stadier, noen som egg, andre som larver og noen som voksne. I overvintringsstadiet (egg, larve eller voksen) tåler insektene minusgrader og vanlig norsk vinter.
I alle levende celler er det vann, om vannet fryser dør cellen. Insekter (og mange andre dyr) har en «frostvæske» med seg, i kroppen, den gjør de tolerante mot kulde. Enkelte biller kan tåle kulde ned mot minus 30 grader, og deretter når de tiner leve videre.
Et insekts liv starter når egget legges, og går via flere larvestadier, til utvokst forplantningsdyktig insekt. De aller fleste insekter i Norge lever omtrent ett år. Men, noen kan ha flere raske generasjoner i løpet av sommeren, disse sommergenerasjonene lever bare noen måneder. Andre bruker mange år på sin utvikling fra egg til voksen. Noen trebukker, bruker opptil 6-7 år på larvestadiet, før den voksne trebukken får en hektisk sommer til å føre slekten videre. I enkelte tilfeller har utviklingen hos praktbiller i død ved tatt så mye som 50 år, men dette skyldtest trolig eksepsjonelle forhold. Hos sosiale insekter som humler, veps og maur er det litt omvendt, larvestadiet er svært kort, mens livet som voksen er lengre.
Å samle insekter er å bli innviet i en verden som ikke så mange andre kjenner, og å bli kjent med insektenes hemmelighetsfulle og underlige liv. Det er mye å lære om innsamlingsteknikk, preparering, oppbevaring og bestemmelse av dyrene. Innkjøp av insektlitteratur på de ulike gruppene, det blir gjerne et lite hobbybibliotek etter hvert. De fleste som begynner å samle insekter starter med sommerfugler, men det finnes mange like interessante grupper å samle på. Fordi artsantallet er så stort velger de fleste å samle på en liten gruppe. Det er ikke uvanlig å spesialisere seg på denne gruppen.
En som studerer insekter kalles en entomolog, og det finnes en forening for insektinteresserte, Norsk entomologisk forening. Den er for både profesjonelle og amatører. Arbeidet til amatørentomologene er svært viktig og har hatt en enorm betydning for forståelsen og kunnskapen om insektenes utbredelse.
For at det innsamlede materialet skal ha vitenskapelig verdi, er det viktig at det lages en etikett. Denne skal innholde minst tre hovedopplysninger, sted, dato og navnet til samleren.
Det finnes motforestillinger mot innsamling av insekter. Særlig av de fargerike og vakre dagsommerfuglene eller de nyttige humlene. Uten innsamling hadde det vært umulig å vite utbredelse og hvilke arter vi har i Norge. De sjeldne og truede artene finnes i et lite antall, og det er sjeldent at de blir innsamlet. Men, det skjer noen ganger, og opplysninger om disse er svært viktige i forvaltningen av naturen. Det er laget lister over de sårbarte og truede artene, listen kalles nasjonal rødliste, den har kategorier for hvor truet en art er. Over 50 % av de rødlistede norske artene er insekter. Dette tallet endres stadig ettersom nye reviderte rødlister utkommer. Sammen med Naturmangfoldloven er det myndighetenes mål å redusere antall arter på rødlisten.
Navnet insekt kommer fra det latinske ordet insectum (flertall: insecta), som betyr «snørt inn». Dette refererer til innsnøringene mellom de tre kroppsavsnittene. Det greske "entomon", som man finner igjen i ordet "entomologi", betyr det samme.
Man finner av og til at navnene insekter og Insecta begrenses til de såkalte ekte insektene (Ectognatha; jf. insektenes inndeling), og at insekter i vid forstand omtales som seksfotinger (= Hexapoda; dvs. ekte insekter pluss proturer, spretthaler og tohaler). Når det gjelder de vitenskapelige navnene, er Hexapoda i dag mer vanlig enn Insecta. På norsk har insekter vært et etablert navn på hele gruppen, og det fins ingen faglige grunner for å erstatte det med seksfotinger, selv om det er like «korrekt».
Norske navn finnes bare på noen av insektene. Det er stort sett de mest vanlige, de mest fargerike eller store insektene som har fått norske navn. Insekter som er nyttige eller som er parasitter, skadedyr eller plagsomme for menneskene har også sine norske navn. Noen arter har opptil flere navn, dette har skjedd som følge av dialektene i Norge. I litteraturen finnes det også dessverre ulike norske navn på samme arten. Dette kan føre til misforståelser, derfor brukes latinske navn i fagmiljøet blant insekforskere. Norske navn funger vel bare i Norge, og det er helt umulig å kommunisere over landegrensene, dersom alle land skulle brukt sine nasjonale navn på de mange tusen artene av insekter.
Et eksempel på en navnekonflikt er bruken av Nattspinner og Bartrespinner på edderkopper i familien Hjulspinnere (Araneidae). Det å bruke ..spinner som siste ledd i navnet på enkelte grupper av edderkopper er svært naturlig, ettersom de spinner fangstnett. Problemet er at det er mange grupper av leddyr som kan spinne tråder. Mest kjent er selvsagt silkespinneren, en sommerfugl. Denne sommerfuglen spinner en kokong som brukes til å framstille silkestoff. Navnekonflikten består i at endelsen ..spinner, er et godt etablert navn på denne sommerfuglgruppen, og flere andre sommerfuglgrupper. Derfor blir det komplisert om også edderkopper skal bruke samme siste ledd, i sine navn.
Det arbeides med å sette navn på alle de insekter som er representert i norsk fauna. Flere grupper har etterhvert begynt å få norske navn. Dette er et tidkrevende arbeid der en forsøker å ta hensyn til allerede etablerte norske navn, samtidig som det må tenkes helhetlig. Mange insekter har navn som begynner på vanlig ... , liten ... – navn (adjektiver) som kan være problematiske å bruke fordi det kan være en annen art som er mindre eller kanskje vanligere. (liten vannkalv, mindre vannkalv, enda mindre vannkalv, osv). Derfor forsøker en å unngå slik bruk av adjektiver i navn, og helst ta utgangspunkt i levestedet, utseendet, næringsgrunnlaget.
Slektskapsforholdene mellom forskjellige gruppene av insekter og deres nermeste slektninger er avklart i ulik grad. Det er uklart hvor nært de ordenene som plasseres i Entognatha, er beslektet med hverandre, og hvor nært de er beslektet med de egentlige insektene.[2] Noen forskere foretrekker å la klasse Insecta omfatte også de andre seksbeine leddyrene (entognathene). I så fall blir insektene en underklasse av de seksbeinte leddyrene, og omtales da som Ectognatha.[4]
Inndelingen i undergrupper varierer også sterkt. Tre hovedgrupper preker seg ut som underklasser: De primitive ametabole insekter som mangler vinger som voksne, de hemimetabole insekter som har vinger men ikke gjennomgår noe puppestadie, og de holometabole insekter, som gjennomgår fullstendig forvandling. De to første gruppene er parafyletiske, men denne måten å dele inn insekter på er hensiktsmessig nok til at den likevel ofte brukes.
Dette går frem av denne oversikten i hierarkisk skrivemåte (hvis flere enn to delgrupper står med samme innrykk under en overordnet gruppe, betyr dette at de nøyaktige slektskapsforholdene disse delgruppene imellom fremdeles er uavklarte):
Overklasse Hexapoda
Insekter er – målt i antall arter – en stor og suksessrik leddyrgruppe: mer enn åtte av ti kjente dyrearter er insekter. De forekommer i de fleste miljøer, bortsett fra havet.
Insekter har stor betydning for de fleste andre dyr, for noen som predatorer eller som parasitter. Ikke minst så inngår insekter i næringskjeden til mange høyerestående dyr. Enten direkte som næring, eller lavere ned i næringskjeden. Et eksempel er rovfuglen spurvehauk som ikke lever av insekter, men av andre fugler som igjen har insekter som sin viktigste føde.
Betydningen for mennesket er også stort, både medisinsk som parasitter og vektorer for sykdommer, men kanskje mest økonomisk, som skade- eller nyttedyr i landbruket. Nyttige er de fordi mange planter er avhengig av insekter for pollinering, eller de kan være glupske «rovdyr» på skadedyr i landbruket. Enkelte fluelarver (maggot) kan brukes i bioterapi, en behandlingsform for å lege sår. Et annet eksempel er silkeormen, larven til en sommerfuglen i gruppen silkespinnere eller skjoldlus som særlig tidligere ble brukt til å lage lakk og voks. Stor betydning har også honning fra honningbien.
Læren om insekter heter entomologi.
Multimedia w Wikimedia Commons 
Hasło w Wikisłowniku Owady, insekty (Insecta) – gromada stawonogów. Najliczniejsza grupa zwierząt. Są to zwierzęta wszystkich środowisk lądowych, wtórnie przystosowane też do środowisk wodnych. Były pierwszymi zwierzętami, które posiadły umiejętność aktywnego lotu. Rozmiary ciała owadów wahają się od 0,25 mm do ponad 350 mm. W Polsce do najliczniej reprezentowanych rzędów owadów należą motyle, chrząszcze, błonkówki i muchówki. Owady mają olbrzymie znaczenie w przyrodzie, są wśród nich owady zarówno pożyteczne, jak i szkodniki, komensale i pasożyty. Nauka zajmująca się owadami to entomologia.
Udokumentowanych muzealnie jest ponad milion gatunków owadów. Różne źródła podają, iż od 5 do 30 mln gatunków owadów nie zostało jeszcze opisanych naukowo[3].
Ze względu na małą liczbę dowodów kopalnych (głównie skamieniałości utrwalonych w mulistych osadach), nie można jednoznacznie określić jak przebiegała ewolucja owadów. Najstarsza znana skamieniałość należąca bezsprzecznie do owada, Rhyniognatha hirsti, pochodzi z osadów datowanych na wczesny dewon, około 396 mln lat[2], jednak owady prawdopodobnie wyodrębniły się jeszcze w sylurze. Na podstawie analizy wczesnych skamieniałości stwierdzono, że niektóre owady, jak np. Meganeura czy karaczany, nie różniły się znacząco pod względem anatomii ciała od współcześnie żyjących gatunków. Jednakże większość pierwotnych insektów znacznie wyewoluowała bądź wyginęła.
Ciało wszystkich owadów podzielić można na trzy odcinki:
Schemat budowy anatomicznej owada
A – głowa, B – tułów, C – odwłokZobacz też schemat zewnętrznej budowy mrówki.
Głowa składa się z dwóch części:
Tułów (thorax) to drugi (od przodu) odcinek ciała, składający się z trzech – mniej lub bardziej zlanych ze sobą – segmentów. Składa się z przedtułowia, śródtułowia i zatułowia. Na każdym segmencie występuje para odnóży, a na śródtułowiu i zatułowiu obecna jest także para skrzydeł (owady uskrzydlone).
Typy odnóży:
Odwłok u owadów składa się w rozwoju embrionalnym maksymalnie z 12 segmentów, których liczba w późniejszych stadiach ulega redukcji do liczb charakterystycznych dla pewnych rzędów.
Układ oddechowy owadów zbudowany jest z systemu rozgałęzionych rurek zwanych tchawkami. Powietrze dostaje się do systemu tchawek przez przetchlinki – niewielkie otwory w powierzchni ciała. Liczba i położenie przetchlinek są różne u różnych gatunków. Maksymalna liczba przetchlinek wynosi 20 (8 par przetchlinek tułowiowych i 2 pary odwłokowych). Następnie powietrze wędruje systemem rozgałęziających się tchawek, które sięgają do wszystkich okolic ciała zwierzęcia. Tchawki mają chitynową osłonkę, zapewniającą odpowiednią elastyczność ścianek. Tlen dostarczany jest wprost do komórek. Wymiana powietrza z tchawek odbywa się przez dyfuzję gazów oraz dzięki skurczom mięśni tułowia i odwłoka. Wewnątrz ciała tchawki kończą się ślepo, mikroskopijnej wielkości delikatnymi, wypełnionymi płynem tracheolami. Wymiana gazowa zachodzi na drodze dyfuzji pomiędzy płynem wypełniającym tracheole a komórkami ciała. Larwy owadów żyjące w wodzie oddychają skrzelotchawkami. Są to cienkościenne blaszki na odwłoku prowadzące do właściwych tchawek. U owadów występuje więc bezpośrednie dostarczenie tlenu do każdej komórki ciała z pominięciem układu krążenia. Zapewnia to wysoką wydajność wymiany gazowej, niezbędną do lotu.
Układ krwionośny otwarty, leży po grzbietowej stronie ciała. Składa się z wielokomorowego serca i krótkiej aorty[4].
Układ nerwowy leży po stronie brzusznej, tworzą go:
Owady posiadają także narząd tympanalny.
Układ pokarmowy owadów rozpoczyna się otworem gębowym, opatrzonym aparatem gębowym w zależności od rodzaju pokarmu. Ektodermalne jelito przednie składa się z gardzieli (która może pełnić funkcje ssące), przełyku, wola, gdzie odbywa się wstępne trawienie pokarmu oraz wchłanianie (miejsce przechowywania pokarmu przez pszczoły i mrówki). Na końcu jelita przedniego znajduje się żołądek, który służy do mechanicznego rozdrabniania pokarmu. W jelicie środkowym odbywa się trawienie ostateczne oraz wchłanianie. Jelito zaopatrzone jest w liczne zachyłki zwiększające powierzchnię chłonną. Formowanie kału oraz defekacja następują w jelicie tylnym. Narządem wydalniczym owadów są cewki Malpighiego, wydalają kwas moczowy w postaci kryształków. Ich ilość świadczy o poziomie metabolizmu[4].
Rozwój owadów od jaja do postaci dorosłej (imago) obejmuje serię złożonych przemian (cykl życiowy), obejmujących także przeobrażenie, czyli metamorfozę. Wyróżnia się dwa typy przeobrażenia: zupełne i niezupełne.
Przeobrażenie niezupełne – w cyklu życiowym występują trzy stadia rozwojowe. Pośrednim stadium rozwojowym jest tylko larwa (zazwyczaj kilka różnych stadiów larwalnych, różniących się wielkością), przypominająca morfologicznie postać dorosłą.
Typowy przebieg metamorfozy zupełnej obserwuje się u motyli, chrząszczy, chruścików, muchówek i błonkówek. Składają się na nią cztery stadia rozwojowe: jajo, larwa, poczwarka i osobnik dorosły. Stadia pośrednie nie są w tym wypadku podobne do owada dorosłego.
U mszyc występuje heterogonia.
Owady są bardzo zróżnicowaną ekologicznie grupą, zasiedlają najróżniejsze środowiska i siedliska. Ze względu na środowisko wyróżnia się kilka grup ekologicznych, np. owady wodne, owady lądowe, koprofaunę, nekrofaunę, gatunki ksylofagiczne, saprobiontyczne itd.
Owady spotyka się na lądzie w wodzie, powietrzu, pod ziemią, na organizmach roślinnych i zwierzęcych, w ich odchodach i na zwłokach, w strefach zimnych, gorących i umiarkowanych. Tak niezwykłe rozprzestrzenienie się owadów w połączeniu z ich ogromną rozrodczością i tym samym liczebnością, odgrywa w życiu człowieka i jego gospodarce olbrzymią rolę pozytywną, ale i często negatywną. Owady bowiem zapylają większość roślin użytkowych, oczyszczają ziemię z martwych, butwiejących resztek organicznych, poprawiają strukturę gleby, produkują pewne surowce jak np. miód i wosk, ale i niszczą lasy i uprawy polowe oraz ogrodowe, uszkadzają i niszczą zapasy pożywienia, są roznosicielami rozmaitych, groźnych chorób jak np. zarodźców malarii.
Olbrzymie znaczenie owadów w przyrodzie wynika z kilku właściwych im cech. Z cech tych wymienić należy zdolność do lotu, znaczną plastyczność, dzięki której przystosowały się do różnych środowisk oraz warunków życia oraz ich stosunkowo małe wymiary, dzięki którym mogą się wciskać w najdrobniejsze nawet zakamarki i szczeliny. Bardzo ważną cechą owadów jest ich duża rozrodczość, połączona w niektórych przypadkach ze zdolnością do masowego, gwałtownego rozmnażania tzw. gradacji. Przykładem mogą być drobne cykady – piewiki, u których z jednej pary w ciągu sześciu pokoleń, w jednym roku powstać może 500 milionów osobników. W Afryce obserwowano w 1936 roku przelot szarańczy wędrownej trwający trzy dni, chmarą o szerokości 5 km i grubości 15 m. Nietrudno wyobrazić sobie szkody, jakie taka inwazja żarłocznych owadów wyrządza na polach uprawnych.
Owady w zdecydowanej większości żywią się pokarmem roślinnym i jedne zjadają liście, inne igły drzew iglastych, jeszcze inne pąki, młode pędy, korę lub też owoce, a jeszcze inne, jak kołatki zjadają martwe drewno. Wiele gatunków owadów jest pasożytami odżywiającymi się kosztem swoich żywicieli okresowo lub stale, pasożytami zewnętrznymi lub wewnętrznymi.
Owady jadali w starożytności Grecy i Rzymianie, jednak po upadku antycznych cywilizacji średniowieczne społeczeństwa odrzuciły spożycie owadów, jedynie do początku XX wieku we francuskiej kuchni sporządzano zupę z chrabąszczy majowych. W Unii Europejskiej owady są traktowane jako tzw. nowa żywność, w związku z czym obrót nimi w celach konsumpcyjnych wymaga urzędowej zgody[5].
W polskim języku naukowo-biologicznym słowo „insekt” jest synonimiczne do słowa „owad” bez rozróżnienia na jego znaczenie dla człowieka (szersze znaczenie). Natomiast w opracowaniach popularnych, z zakresu rolnictwa i w języku potocznym słowa „insekt” używa się na określenie owadzich szkodników, w tym owadów pasożytniczych[6] (węższe znaczenie), por.: insektycydy.
Do podgromady owadów bezskrzydłych zalicza się tradycyjnie również trzy prymitywne grupy: skoczogonki, pierwogonki oraz widłogonki. Współcześnie coraz częściej entomologowie zgadzają się jednak, że grupy te należy przyporządkować do osobnej gromady skrytoszczękich. W związku z powyższym w Wikipedii zostaną omówione właśnie w takim ujęciu systematycznym.
Podgromada: owady bezskrzydłe (Apterygota)
Przerzutki i rybiki są czasem klasyfikowane razem, jako szczeciogonki[7]
Podgromada: uskrzydlone (Pterygota)
Owady, insekty (Insecta) – gromada stawonogów. Najliczniejsza grupa zwierząt. Są to zwierzęta wszystkich środowisk lądowych, wtórnie przystosowane też do środowisk wodnych. Były pierwszymi zwierzętami, które posiadły umiejętność aktywnego lotu. Rozmiary ciała owadów wahają się od 0,25 mm do ponad 350 mm. W Polsce do najliczniej reprezentowanych rzędów owadów należą motyle, chrząszcze, błonkówki i muchówki. Owady mają olbrzymie znaczenie w przyrodzie, są wśród nich owady zarówno pożyteczne, jak i szkodniki, komensale i pasożyty. Nauka zajmująca się owadami to entomologia.
Udokumentowanych muzealnie jest ponad milion gatunków owadów. Różne źródła podają, iż od 5 do 30 mln gatunków owadów nie zostało jeszcze opisanych naukowo.
Os insetos (AO 1945: insectos)[1] são invertebrados com exoesqueleto quitinoso, corpo dividido em três tagmas (cabeça, tórax e abdómen), três pares de patas articuladas, olhos compostos e duas antenas. Seu nome vem do latim insectum. O status taxonômico pode variar dentre diferentes bibliografias, mas mais frequentemente consideram-se insetos pertencentes à superclasse Hexapoda e classe Insecta do filo Arthropoda.[2] Conforme aqui apresentado a classe Insecta fica taxonomicamente sinônima de Ectognatha. A ciência que se dedica a estudar os insetos é conhecida como Entomologia.[3]
Os insetos são o grupo de animais mais diversificado existente na Terra. Como o maior e mais largamente distribuído grupo de animais artrópodes do planeta, os insetos representam mais que 70% de todas espécies de seres vivos descritos. Embora não haja um consenso entre os entomologistas, estima-se que existam de 5 a 30 milhões de espécies viventes de insetos.[4][5] das quais cerca de 1 milhão destas espécies já foram catalogadas.[6][7] Os insectos podem ser encontrados em quase todos os ecossistemas do planeta, mas somente um pequeno número de espécies adaptaram-se à vida nos oceanos. Existem cerca de 30 ordens formais de insetos, dependendo do sistema de classificação adotado [2][4] Focando naquelas ordens mais comuns e diversas, no momento existem registros de aproximadamente 6 mil espécies de Odonata (libélulas), 24 mil de Orthoptera (gafanhotos, tettigoniidaes e grilos), 158 mil de Lepidópteros (borboletas e mariposas), 156 mil de Dípteros (moscas e mosquitos), 104 mil de Hemipteros (percevejos, cigarras e afídeos), 387 mil de coleópteros (besouros) e 117 mil de Hymenópteros (abelhas, vespas e formigas).[7]
Outros grupos menores com anatomia semelhante, como os colêmbolos, protura, e diplura, são agrupados com os insectos no grupo Hexapoda.[8] Os verdadeiros insectos distinguem-se dos outros artrópodes por serem ectognatas, ou seja, por terem as peças bucais externas, por apresentarem onze segmentos abdominais, e, principalmente, pela presença do órgão de Johnston. Diferindo da nomenclatura acadêmica, diversos outros artrópodes terrestres, tais como as centopéias, piolhos-de-cobra, tatuzinhos, escorpiões, e aranhas, podem, erradamente, ser chamados de insetos pelo público leigo.[9]
Animais relativamente pequenos, onde os menores insetos adultos medem cerca de 0,14 mm (Hymenoptera: Myrmaridae) e os mais longos medem cerca de 62 cm (Mantophasmatodea: Phasmatidae). O corpo dos insetos é dividido em três regiões principais (denominadas tagmas): cabeça, tórax e abdome, recobertas por um exoesqueleto. Possuem um par de antenas e três pares de pernas, e a maioria dos insetos possui asas.
O exoesqueleto é uma carapaça que recobre quase todo o corpo dos insetos, semelhante ao que se observa nos demais artrópodes. Esta estrutura fornece sustentação e proteção mecânica e química ao corpo dos insetos. Forma-se por meio de uma cutícula secretada por uma monocamada interna de células epiteliais, resultando em uma sucessão de camadas distintas.[10] Desta forma, as principais camadas de dentro para fora são: a membrana basal, a epiderme e a cutícula. A cutícula é formada por secreções acelulares geralmente contendo as seguintes substâncias principais: quitina, artropodina, esclerotina, melanina, e ceras. Subdivide-se em procutícula (esta englobando endocutícula e exocutícula) e a epicutícula (esta englobando a epicutícula inferior, superior, e a camada superficial). Esta camada superior chamada de epicutícula é a mais fina e a principal responsável pela proteção contra a perda superficial de água,[10] e também a camada mais frágil por ser menos flexível. A principal camada fornecendo suporte mecanico ao exoesqueleto é a mais grossa procutícula, sendo composta principalmente de quitina ligada a proteínas estruturais. O componente mais resistente resulta da esclerotização química da camada quitinosa na subcamada exocutícula, chamado de esclerotina, que apoia os músculos esqueléticos através de prolongamentos internos formando um endoesqueleto de sustentação.
A cabeça é o tagma anterior do corpo dos Hexapoda, em forma de cápsula, que contém os olhos, antenas e as peças bucais. Evolutivamente é resultante da fusão de seis segmentos, onde os respectivos apêndices permitiram a especialização das pecas bucais e sensoriais. Ordenados de anterior ao posterior, estes segmentos se apresentam como (i) labral; (ii) antenal; (iii) pós-antenal (fundido com o segmento antenal); (iv) mandibular; (v) maxilar; (vi) labial.[10] (Alguns autores consideram como sete o total de segmentos, por contarem um primeiro segmental "conceitual", pela hipótese de metameria baseada nos anelídeos, denominado de acron.) Desta forma, as estruturas da cabeça variam consideravelmente entre os diferentes insetos, permitindo uma grande capacidade adaptativa a diversos modos de vida. A natureza segmentar da cabeça dos insetos se faz evidente por suturas visíveis e respectivos segmentos (escleritos), que variam em morfologia entre os diferentes grupos. Dentre as suturas mais marcantes, destacam-se as linhas de ecdise, como a sutura epicraniana em forma de um "Y" invertido na fronte e que se estende até atrás da cabeça. A parte dorsal da sutura epicraniana é chamada de sutura coronal (a base do Y) e as bifurcações são as suturas frontais (os braços do Y).
A cabeça dos insetos também pode ser considerada como subdividida entre uma porção pré-oral (procephalon) e uma porção pós-oral (gnathocephalon) [11]. A porção pré-oral apresentando os olhos compostos, ocelos, antenas e áreas faciais, incluindo o clípeo e, provavelmente o labro. A porção pós-oral apresentando as mandíbulas, as maxilas e os lábios. Internamente, o exoesqueleto da cápsula cefálica dos insetos se invagina para formar os braços do tentório que servem como pontos de ligação muscular, principalmente das articulações basais das mandíbulas.
A maioria dos insetos têm um par de olhos compostos relativamente grandes, localizados dorso-lateralmente na cabeça. Chama-se de olho composto pois é formado de subunidade funcionais: cada olho composto está dividido em um certo número de áreas externamente circulares ou hexagonais chamadas de omatídeos. Cada omatídeo é única unidade visual com uma "lente". Além dos olhos compostos, a maioria dos insetos possui olhos simples ou ocelos, geralmente três, localizados na região superior (vértex) da cabeça entre os olhos compostos. Existem insetos sem olhos (geralmente subterrâneos, exemplos de formigas e cupins), assim como existem insetos com olhos compostos contendo milhares de omatídeos (>30 mil em algumas libélulas).
São apêndices móveis multiarticulados. Geralmente se apresentam evidentes nos insetos adultos, mas podem estar reduzidas ou ausentes nas larvas. São formadas por três partes: escapo, pedicelo e flagelo, sendo que as duas primeiras são únicas e uniarticuladas, enquanto que a terceira compreende um número variável de antenômeros. A base do pedicelo alberga o Órgão de Johnston, que capta movimentos e vibrações relativas ao restante da antena. Característica destes animais, as antenas tem fundamental papel sensorial, desempenhando várias funções, diretamente ligadas a inúmeras sensilas (pelos sensoriais) que nestas se apresentam. Por exemplo, abundantes sensilas tácteis nos antenômeros garantem um papel como órgão táctil, uma quantidade de quimioreceptores (poros microscópicos) garantem função olfativa, e até receptores de umidade e temperatura. Alguns grupos de insetos apresentam funções mais especializadas para antenas, incluindo audição[12][13] pelo órgão de Johnston, e auxílio para o cortejo sexual e fixação durante a cópula. Por serem fundamentais para a biologia dos insetos, há uma infinidade de variações morfológicas e funcionais dentre as antenas dos diferentes grupos.
As peças bucais dos insetos são derivadas dos apêndices móveis que se articulam em cada um dos segmentos fusionados formando a cabeça. Desta forma se apresentam conforme descrito acima da seguinte conformação, do anterior ao posterior: (i) labral; (ii) antenal; (iii) pós-antenal (fundido com o segmento antenal); (iv) mandibular; (v) maxilar; (vi) labial.[10] Tem por funções principais a manipulação e inspeção sensorial de objetos e alimentos. Segundo a metameria da cabeça apresentada, aqueles apêndices especializados em peças bucais são:
O tórax é a segunda região, ou tagma, do corpo dos insetos, especializado em funções locomotoras. Desta forma, porta as patas e asas de insetos que as possuem, apresenta um exoesqueleto mais complexo, e associa a maioria dos músculos do corpo. O tórax é formado por três segmentos, denominados protórax, mesotórax e metatórax, mas que podem receber nomes especiais de acordo com particularidades de diferentes grupos. Nos segmentos torácicos diferentes grupos de escleritos se mostram bastante evidentes, com nomes especiais. Denominam-se de notos, pleuras, esternos os segmentos dorsais, laterais, e ventrais, respectivamente. O nome de cada segmento forma-se usando estes como sufixos de acordo com a região em que se encontram, como por exemplo pronoto definindo o esclerito dorsal do primeiro segmento, mesonoto para o segundo, e assim por diante.
Na maioria dos insetos com asas, o protórax é mais móvel e porta um par de patas, enquanto que os dois segmentos seguintes (meso- e metatórax) costumam estar mais rigidamente associados em um "pterotórax", assim denominado por portarem cada um um par de asas além de um par de pernas. Também no pterotórax normalmente existem aberturas laterais para trocas gasosas, denominadas de espiráculos, havendo um par por segmento. Os espiráculos em insetos são as aberturas externas do sistema traqueal. Cada segmento do pterotórax dos insetos alados costuma apresentar suturas demarcando subdivisões estruturais, que permitem especializações e suportam inserções esqueléticas usadas na locomoção. Estas subdivisões de cada tergito levam nomes específicos, e são bastante usadas na taxonomia e estudos da morfologia funcional dos insetos alados (Pterygota).
As pernas dos insetos sempre se encontram localizadas no tórax. Cada perna é formada por cinco segmentos: coxa, trocânter, fêmur, tíbia e tarso, onde os tarsos se subseccionam em artículos chamados de tarsômeros. Os diferentes segmentos das pernas dos insetos podem apresentar especializações e estruturas diretamente ligadas aos seus modos de vida. As estruturas associadas mais comuns são pelos e espinhos (rijos ou móveis) associados à tíbia e/ou fêmur, esporões, e estruturas de fixação nos tarsos, como os pulvilios, a garra tarsal e o arólio.
Quase todos insetos possuem asas. Nas espécies viventes, estas asas partem do segundo e terceiro subsegmentos do thorax (conhecidos em conjunto como "pterotórax"), onde a maioria dos grupos de insetos tem dois pares de asas, enquanto que alguns grupos, como os dípteros, tem apenas dois. As asas dos insetos são prolongamentos móveis externos do exoesqueleto localizados dorso-lateralmente nestes segmentos, entre os notos e as pleuras.
As asas dos insetos apresentam grande variação em tamanho, formato, textura, nervação e nas formas com que são movimentadas e mantidas em repouso. Na maioria dos insetos as asas são membranosas e podem conter pequenos pelos ou escamas; em alguns insetos as asas anteriores são mais grossas, de textura coriácea ou dura. Exemplos de asas anteriores endurecidas são conhecidos como os élitros, típicos dos besouros (coleópteros). As asas anteriores dos percevejos são mais grossas na base, sendo assim chamadas de Hemiélitros. Os insetos ortópteros e as baratas possuem as asas anteriores mais estreitas que as posteriores, e com a consistência de um pergaminho, sendo assim chamadas de tégminas. Tais exemplos de asas anteriores modificadas, como os élitros, hemiélitros e tégminas, servem de proteção para o segundo par de asas, membranosas, usadas para voar. Normalmente estas asas mais endurecidas, quando em repouso também recobrem e protegem o abdome.
O abdome dos insetos possui geralmente 12 segmentos, mas o último se apresenta muito reduzido, de modo que o número de segmentos aparente raramente excede dez. Os segmentos genitais podem conter estruturas associadas com as aberturas externas dos condutos genitais, no macho estas estruturas se relacionam com a cópula e a transferência de esperma na fêmea; enquanto que nestas, estão relacionados com a oviposição.
O sistema digestivo dos insetos é um tubo dorsal que se estende desde a boca até o ânus. Se divide em três regiões: o estomodeu, o mesêntero e o proctodeu, separadas por válvulas e esfíncteres que regulam a passagem do alimento. Estas regiões se subdividem em trechos especializados, permitindo adaptações aos diferentes modos de vida. Desta maneira, o estomodeu, ou intestino anterior, compreende: cavidade pré-oral, faringe, esôfago, papo (ou moela), e pró-ventrículo. O mesêntero, ou intestino médio, compreende: cecos gástricos, ventrículo e os túbulos de Malpighi. E finalmente o proctodeu, ou intestino posterior, inclui o íleo, o cólon e o reto, que se abre no ânus (também chamado de cloaca em insetos). Ao longo do sistema digestório uma série de secreções enzimáticas se apresentam para auxiliar na digestão. As principais estruturas secretores incluem as glândulas salivares da cavidade pré-oral e diversas porções de epitélio secretor do ventrículo. Os insetos também tem microorganismos associados ao sistema digestório que participam da digestão de alimentos e nutrição do animal; estes geralmente se concentram no epitélio do mesêntero e nos cecos gástricos.
Melhor definido como sistema de trocas gasosas, é composto nos insetos por uma rede interna de tubos ocos chamados de traqueias. Por isto recebe o nome de sistema traqueal. Os gases circulam através destes tubos por difusão simples, possibilitando a troca entre gases atmosféricos e aqueles liberados pelo organismo. As traqueias abrem-se comunicam-se com o exterior através de orifícios externos laterais chamados de espiráculos, que geralmente se apresentam como um par por segmento corporal a partir do segundo segmento torácico. A maioria dos insetos apresenta adaptações na abertura dos espiráculos que permitem controle de abertura e filtros, para reduzir a perda de água e entrada de partículas. As traqueias reduzem de diâmetro a medida em que se ramificam em direção aos órgãos, recebendo o nome de traquéolas; finalmente os ramos mais finos chamados de traqueiolos penetram nos tecidos e permitem as trocas gasosas por difusão com citoplasma das células. Na respiração traqueal o transporte de gases respiratórios é independente do sistema circulatório, significando que o fluido circulatório (hemolinfa) não carrega gases nem participa diretamente na difusão de gases. Ao nível de tecidos, os gases se difundem entre o fluido traqueolar e o citoplasma celular.
O sistema traqueal dos insetos na verdade executa diversas funções, como controle de volume corporal, proteção contra patógenos e substancias toxicas, dentre diversas outras.
Como nos demais artrópodes, a circulação de fluidos internos nos insetos é aberta. O sistema circulatório controla a circulação de um líquido corpóreo chamado de hemolinfa através das cavidades internas do corpo (hemocele). Estruturalmente se divide em órgãos pulsáteis, vasos e seios abertos, de forma que a circulação da hemolinfa tanto de batimentos por vasos quanto da movimentação do corpo.
Os órgãos pulsáteis geralmente incluem um coração e bulbos pulsáteis acessórios na base das antenas e no abdome; um vaso dorsal parte do coração e se estende ao longo do corpo com aberturas laterais (óstios, ostíolos), apresentando fundo cego. Estas estruturas e eventuais ramificações permitem a distribuição da hemolinfa entre os diferentes seios da hemocele, que se separam por meio de diafragmas associados a músculos. São três os seios circulatórios corporais nos insetos: o pericárdio, o perivisceral e o perineural. O seio pericárdio (ou dorsal) envolve o coração e o vaso dorsal, englobando importantes tecidos associados, como os músculos alares. O seio perivisceral (ou visceral) engloba os órgãos do trato digestório e excretório. O seio perineural (ou ventral) engloba principalmente o cordão nervoso ventral e se separa do seio perivisceral por um diafragma ventral.
Assim composto o sistema circulatório , a hemolinfa dos insetos flui do tórax para o abdome, por vezes dependendo de expansões e contrações do abdome para fluir mais posteriormente. Nos apêndices, a hemolinfa flui através de tubos, movimentos, válvulas e bulbos contrácteis acessórios. Em resumo, a hemolinfa do seio pericárdico e aspirada pelo coração através dos ostíolos e impulsionada pela aorta para a cabeça, com as válvulas ostiolares fechadas na contração sistólica. Ao longo do caminho o vaso dorsal recebe hemolinfa das asas. A partir da cabeça, a hemolinfa flui irrigando os órgãos dos demais sistemas para ser recolhida novamente pelos seios. O restante da circulação se apoia em movimentos musculares dos diafragmas, paredes do corpo e articulações do inseto, auxiliando no recolhimento da hemolinfa de volta para o seio pericardíaco.
A hemolinfa dos insetos é um líquido aquoso e geralmente incolor. Media as trocas químicas entre os tecidos de diferentes partes do corpo, incluindo hormônios, nutrientes, excretas, íons, moléculas diversas. Também trata-se da maior reserva de água do corpo, contida no plasma. Contém células nucleadas de diversos tipos (denominadas de hemócitos) que participam de diversas funções, como fagocitose, encapsulação de corpos estranhos, coagulação e armazenamento e metabolismo de nutrientes.
Vale ressaltar que a excreção esta relacionada a homeostase, no sentido de remover do organismo quaisquer produtos indesejados oriundos do metabolismo celular e dos alimentos. O sistema excretor dos insetos está constituído pelos tubos de malpighi que permanecem em contato com a hemolinfa. Estes são tubos muito finos e longos que partem do sistema digestório (da inserção entre o mesêntero e o proctodeo) e que geralmente flutuam livres pela hemocele. Desta forma os túbulos captam excretas residuais da hemolinfa que são transferidas para a porção final do tubo digestivo, a partir de onde são associadas e eliminadas juntamente com as fezes. Os tubos de malpighi são capazes de reabsorver água e eletrólitos, logo desempenhando um papel importante no equilíbrio hídrico e osmótico. Podem variar em muito em número, sempre em múltiplos de dois, desde quatro a mais de cem. Os insetos são animais uricotélicos, ou seja, excretam principalmente o ácido úrico. Alguns insetos possuem órgãos excretores adicionais adaptados e independentes do tubo digestivo, como na forma de glândulas labiais ou maxilares, ou pontos de acumulação de excretas (corpos pericárdicos, nefrócitos dispersos pelo hemocele, oenócitos epidérmicos e células do urato).
Os insetos possuem diferentes regiões do corpo especializadas em produzirem hormônios, que são moléculas secretadas para serem transportadas pela hemolinfa que regulam a fisiologia do corpo. Estes se denominam centros endócrinos, e incluem: (i) células neurossecretoras, que são neurônios modificados; (ii) corpora cardiaca, que são corpos neuroglandulares pareados associados ao cérebro; (iii) glândulas protorácicas, que são glândulas pareadas localizadas no cérebro ou no tórax; (iv) corpora allata, que são pequenos corpos glandulares pareados localizados no cérebro. Os diferentes centros endócrinos produzem hormônios específicos e regulam funções diferentes. As principais classes de hormônios de insetos se dividem em neuropeptídios (ex. o hormônio protorácico-tropico produzido pela corpora cardíaca que regula a atividade das glândulas protorácicas), ecdisteroides (ex. hormônio ecdisona produzido pelas glândulas protorácicas, influenciando em diversos processos fisiológicos sistêmicos, como muda e desenvolvimento das gonadas); hormônios juvenis (ex. sesquiterpenos produzidos pela corpora allata influenciando em diversos processos fisiológicos, como metamorfose e maturação sexual dos adultos).
O sistema nervoso dos insetos se constitui de um cérebro localizado na cabeça, conectado por um par de nervos circundando o estomodeo formando o anel circum-esofagiano, seguido de uma série de gânglios enfileirados em um cordão nervoso ventral, localizado sob o tubo digestivo. O cérebro se constitui da fusão de três pares de gânglios, formando o protocérebro (associado aos olhos compostos), o deuterocérebro (associado as antenas) e o tritocérebro (processando sinais que chegam do corpo). O gânglio subesofagiano é formado pela fusão dos gânglios dos segmentos mandibulares, maxilares e labiais. Os demais gânglios do cordão nervoso ventral podem variar em número de acordo com as diferentes ordens de insetos, e se subdividem em gânglios torácicos e abdominais. Conforme discutido nas seções acima, estes gânglios participam da regulação local de sistemas como controle de espiráculos, locomoção e liberação de hormônios. Além destas estruturais principais, há ainda um sistema nervoso visceral associado a diversas partes do sistema digestório, traqueal e outros órgãos, e sistemas periféricos associados a órgãos de sentido e sensilas mecanorreceptoras, quimiorreceptoras, termorreceptoras, etc.
Todo o sistema nervoso é formado por neurônios conectados por terminações nervosas. Os neurônios de insetos são morfologicamente divididos em unipolares, bipolares ou multipolares, baseado na organização do dendrito em relação ao axônio. Funcionalmente os neurônios dos insetos podem ser classificados dentre neurônios sensoriais, neurônios associados (interneurônios), neurônios motores, ou células neuroendócrinas.
A maioria dos insetos é diplóide (2n), com reprodução sexuada e exibindo certo grau de dimorfismo sexual (gonocorismo). O mecanismo mais comum para determinação sexual se dá por herança de um cromossomo sexual, onde normalmente um indivíduo herdando dois cromossomos sexuais (XX) se desenvolvem como fêmeas, e indivíduos herdando apenas um cromossomo sexual (X0) tornam-se machos. Frequentemente, os cromossomos sexuais ainda não foram descritos, pois ou fundiram-se com demais cromossomos ou a diferenciação sexual se dá por efeito de um único gene. Algumas espécies exibem sistemas complexos de diversos cromossomos sexuais distintos. Outras formas de determinação sexual nos insetos incluem haplodiploidia e, mais raramente hermafroditismo. No sistema de haplodiploidia, os machos da prole possuem apenas uma cópia dos conjuntos de cromossomos herdados (1n). O sistema de haplodiploidia mais comum (chamado de arrenotoquia) é bem representado nos Himenópteros (abelhas, formigas e vespas), onde os indivíduos machos haplóides surgem de ovos não fecundados.[14] Desta maneira, a haplodiploidia por arrenotoquia representa também uma forma de reprodução assexuada. Outras formas de reprodução assexuada são menos comuns, como a poliembrionia observada em algumas espécies parasitas, onde dois ou mais embriões são obtidos por subdivisão em um ovo fertilizado. Alguns organismos endosimbiontes, como por exemplo a bactéria intracelular Wolbachia, podem afetar as proporções sexuais de diversas espécies de insetos.
A grande maioria dos insetos nascem a partir de ovos depositados por sua genitora em locais propícios ao seu desenvolvimento (por exemplo, sobre plantas ou na proximidade de nutrientes) — o que os classifica como animais ovíparos.[15] Entretanto, existem certas espécies de insetos (como a barata Blatella germanica) em que a cria nasce imediatamente após a postura dos ovos, o que classifica a tais como sendo ovovivíparos.[16] Também existem algumas espécies que são consideradas vivíparas, como é frequente nos pulgões, onde os insetos recém-nascidos saem dos ovos ainda dentro do corpo da mãe.[17]
A metamorfose nos insetos é um processo biológico de desenvolvimento pela qual as espécies crescem e mudam de forma. Existem duas formas básicas de metamorfose: a metamorfose completa e a metamorfose incompleta.[18]
A maioria dos insetos grandes têm um ciclo de vida típico que se inicia num ovo, que origina uma larva que se alimenta, ocasionando ecdises (ou trocas de pele) onde cresce, transformando-se em pupa (ou casulo) e em seguida, surge como um inseto adulto que se parece muito diferente da larva original. Esses insetos são frequentemente chamados de Holometábolos, o que significa que passam por uma completa(holo = total) mudança (metábolos = mudança). Estes incluem os Himenópteros, os Coleópteros, os Dípteros, etc..[18]
Aqueles insetos que nos estágios imaturos têm formas semelhantes aos adultos (com exceção das asas) são chamados de Hemimetábolos, significando que eles sofrem uma mudança parcial ou simplesmente incompleta (hemi = parcial). Durante a fase em que tais insetos ainda não atingiram a sua maturidade, recebem o nome de ninfas. São representantes deste tipo de metamorfose: os Himípteros, os Blatódeos, as Odonatas, etc..[18]
Os insetos foram o único grupo de invertebrados que desenvolveu a capacidade de voar, o que teve um importante fundamental no seu sucesso ecológico. A impressionante capacidade de dispersão destes animais os permitiu colonizar os mais diversos habitats ao longo de sua história evolutiva.
Muitos insetos possuem órgãos dos sentidos muito refinados; por exemplo, as abelhas podem ver a luz ultravioleta e os machos das falenas têm um forte olfacto que lhes permite detectar as feromonas de fêmeas a quilómetros de distância.
Os insetos jovens, depois de saírem dos ovos, sofrem uma série de mudas ou ecdises a fim de poderem crescer – uma vez que o exosqueleto não lhes permite crescer sem o mudarem. Nas espécies que apresentam metamorfose incompleta, os juvenis, chamados ninfas, não possuem asas, e são basicamente iguais aos adultos na forma do corpo; na metamorfose completa, característica dos Endopterigota, a eclosão do ovo produz uma larva, geralmente em forma de verme (a lagarta) que, depois de crescer, se transforma numa pupa que, muitas vezes, se encerra num casulo, ou numa crisálida, que muda consideravelmente de forma, antes de emergir como adulto.
Em alguns insetos, o voo depende muito da turbulência atmosférica, mas nos mais “primitivos” está baseado em músculos que fazem bater as asas. Em outras espécies mais “avançadas”, do grupo Neoptera, as asas podem ser dobradas sobre o dorso, e quando em uso são acionadas por uma ação indireta de músculos que atuam sobre a parede do tórax. Estes músculos contraem-se quando se encontram distendidos, sem necessitarem de impulsos nervosos, permitindo ao animal bater as asas muito mais rapidamente.
Algumas espécies de insetos, como as formigas e as abelhas, vivem em sociedades tão bem organizadas que são por vezes consideradas superorganismos.
Dada a abundância dos insetos encontrados em quase todas regiões do planeta, quase todo ser humano entra em contato com estes animais diversas vezes ao longo da vida. Ao longo da História, o fascínio por alguns grupos de insetos se mostra evidente em diversas culturas, mais notavelmente dentre os Egípcios, que idolatravam besouros escaravelhos e se ornamentavam com outros besouros. Os Gregos também apresentavam uma identidade cultural forte com insetos tanto na Mitologia Grega como na fabricação de peças ornamentais. Exemplos de outras culturas abundam, como os Chineses, tribos aborígenes, Japoneses, e simbolismos recorrentes durante a Idade Média. Os ciclos de vida de diversas variedades de insetos foram vistas como representantes da imortalidade das almas e da ressurreição, como dentre as cigarras, as mariposas, besouros, e libélulas.
Entretanto, com o aumento das cidades, e a crescente migração humana para os centros urbanos, o contato dos humanos com insetos tem ficado cada vez mais restrito em frequência e diversidade. O fenômeno da urbanização acompanhado da expansão da agricultura em larga escala tem contribuído globalmente para a visão negativa sobre insetos, sendo vistos como pragas a serem eliminadas. Muitos insetos são considerados daninhos porque transmitem doenças (mosquitos, moscas), danificam construções (térmitas) ou destroem colheitas (gafanhotos, gorgulhos) e muitos entomologistas econômistas ou agrônomos se preocupam com várias formas de lutar contra eles, por vezes usando insecticidas mas, cada vez mais, investigando métodos de biocontrole.
Apesar destes insetos prejudiciais terem mais atenção, a maioria das espécies é benéfica para o homem ou para o meio ambiente. Muitos ajudam na polinização das plantas (como as vespas, abelhas e borboletas) e evoluíram em conjunto com elas – a polinização é uma espécie de simbiose que dá às plantas a capacidade de se reproduzirem com mais eficiência, enquanto que os polinizadores ficam com o néctar e pólen. De fato, o declínio das populações de insetos polinizadores constitui um sério problema ambiental e há muitas espécies de insetos que são criados para esse fim perto de campos agrícolas.
Alguns insetos também produzem substâncias úteis para o homem, como o mel, a cera, a laca e a seda. As abelhas e os bichos-da-seda têm sido criados pelo homem há milhares de anos e pode dizer-se que a seda afetou a história da humanidade, através do estabelecimento de relações entre a China e o resto do mundo. Em alguns lugares do mundo, os insetos são usados na alimentação humana, enquanto que noutros são considerados tabu.
As larvas da mosca doméstica eram usadas para tratar feridas gangrenadas, uma vez que elas apenas consomem carne morta e este tipo de tratamento está a ganhar terreno actualmente em muitos hospitais.[carece de fontes?]
Além disso, muitos insetos, especialmente os escaravelhos, são detritívoros, alimentando-se de animais e plantas mortas, contribuindo assim para a remineralização dos produtos orgânicos. Também, há escaravelhos que se utilizam de excrementos na alimentação. Ao realizar o transporte e enterrio dos excrementos que se utilizam, acarretam a aceleração do processo de ciclagem dos nutrientes, além de promoverem a remoção e a reentrada de matéria orgânica no solo, consequentemente, melhoram a aeração do solo, tornando-o mais fértil.[21][22]
Embora a maior parte das pessoas não saiba, provavelmente a maior utilidade dos insetos é que muitos deles são insectívoros, ou seja, alimentam-se de outros insetos, ajudando a manter o seu equilíbrio na natureza. Para qualquer espécie de insecto daninha existe uma espécie de vespa que é, ou parasitoide ou predadora dela.[carece de fontes?] Por essa razão, o uso de inseticidas pode ter o efeito contrário ao desejado, uma vez que matam, não só os insetos que se pretendem eliminar, mas também os seus inimigos.
Existem divergências entre os diversos autores a respeito da classificação dos Insetos. Portanto esta pode se apresentar ligeiramente diferente de acordo com a fonte consultada.
Os insetos (AO 1945: insectos) são invertebrados com exoesqueleto quitinoso, corpo dividido em três tagmas (cabeça, tórax e abdómen), três pares de patas articuladas, olhos compostos e duas antenas. Seu nome vem do latim insectum. O status taxonômico pode variar dentre diferentes bibliografias, mas mais frequentemente consideram-se insetos pertencentes à superclasse Hexapoda e classe Insecta do filo Arthropoda. Conforme aqui apresentado a classe Insecta fica taxonomicamente sinônima de Ectognatha. A ciência que se dedica a estudar os insetos é conhecida como Entomologia.
Os insetos são o grupo de animais mais diversificado existente na Terra. Como o maior e mais largamente distribuído grupo de animais artrópodes do planeta, os insetos representam mais que 70% de todas espécies de seres vivos descritos. Embora não haja um consenso entre os entomologistas, estima-se que existam de 5 a 30 milhões de espécies viventes de insetos. das quais cerca de 1 milhão destas espécies já foram catalogadas. Os insectos podem ser encontrados em quase todos os ecossistemas do planeta, mas somente um pequeno número de espécies adaptaram-se à vida nos oceanos. Existem cerca de 30 ordens formais de insetos, dependendo do sistema de classificação adotado Focando naquelas ordens mais comuns e diversas, no momento existem registros de aproximadamente 6 mil espécies de Odonata (libélulas), 24 mil de Orthoptera (gafanhotos, tettigoniidaes e grilos), 158 mil de Lepidópteros (borboletas e mariposas), 156 mil de Dípteros (moscas e mosquitos), 104 mil de Hemipteros (percevejos, cigarras e afídeos), 387 mil de coleópteros (besouros) e 117 mil de Hymenópteros (abelhas, vespas e formigas).
Outros grupos menores com anatomia semelhante, como os colêmbolos, protura, e diplura, são agrupados com os insectos no grupo Hexapoda. Os verdadeiros insectos distinguem-se dos outros artrópodes por serem ectognatas, ou seja, por terem as peças bucais externas, por apresentarem onze segmentos abdominais, e, principalmente, pela presença do órgão de Johnston. Diferindo da nomenclatura acadêmica, diversos outros artrópodes terrestres, tais como as centopéias, piolhos-de-cobra, tatuzinhos, escorpiões, e aranhas, podem, erradamente, ser chamados de insetos pelo público leigo.
Insectele reprezintă o clasă de animale nevertebrate hexapode[1]aparținând încrengăturii Arthropoda, subîncrengătura Hexapoda. În natură există circa un milion de specii de insecte, care viețuiesc atât în mediile terestre cât și în cele acvatice. Insectele pot fi apterigote (fără aripi) sau pterigote (cu aripi).
Cea mai largă și uniform răspândită categorie taxonomică din cadrul artropodelor, insectele alcătuiesc grupul cel mai divers de animale de pe Pământ, arealul fiind cu precădere uscatul, existând cu mult peste 1.000.000 de specii, dintre care aproximativ 925.000 au fost cercetate și descrise.
Insectele reprezintă, de departe, cel mai numeros grup de animale de pe Pământ, reprezentând 95% dintre artropode și 65% dintre numărul membrilor regnului animal.
Corpul lor este împărțit în 3 părți: cap, torace și abdomen.
Referitor la insecte Plinius cel Bătrân spunea: „În nici una dintre lucrările sale Natura nu și-a arătat originalitatea mai mult decât în cazul insectelor”.[necesită citare]
Insectele pot fi găsite în aproape toate mediile, deși numărul de specii care s-au adaptat la viața în ocean, unde predomină crustaceele, este destul de mic.
Partea Exoptherigota a Neopterei este uneori divizată în Orthopteroida (cerci prezent) și Hemipteroida (cerci absent), denumite de altfel și Exopterygota inferioară și Exopterygota superioară.
Știința care se ocupă cu studiul insectelor poartă denumirea de entomologie.
Există aproximativ:
Deși insectele dăunătoare ne atrag cel mai mult atenția, multe insecte sunt benefice pentru mediu și pentru oameni. Unele insecte, cum ar fi viespile, albinele, fluturii, și furnicile polenizează plantele cu flori. Polenizarea este o relație reciprocă între plante și insecte. Insectele adunând nectarul din diferite plante din aceeași specie, au răspândit, de asemenea, polenul de la plantele cu care s-au hrănit anterior. Acest lucru crește foarte mult capacitatea plantelor de a trece polenizarea, care menține și îmbunătățește, eventual, chiar și evoluția lor. Datorită polenizării efectuate de insecte, oamenilor le sunt asigurate culturi sănătoase, ceea ce este esențial pentru agricultură. O mare problemă pentru mediu este scăderea numărului de insecte polenizatoare, și pentru a menține un număr constant de specii de insecte ele sunt acum crescute în crescătorii, cu scopul de a poleniza suficient plantele din câmpuri, livezi sau sere la stadiul de floare.[1]:240–243 Insectele produc de asemenea și substanțe utile, cum ar fi miere, ceară, lac și mătase. Albinele melifere au fost crescute de oameni mii de ani pentru miere, deși polenizarea culturilor de aceste albine este tot mai importantă pentru apicultori. Viermii de mătase au influențat foarte mult istoria omenirii, drumul mătăsii a stabilit relații comerciale între China și restul lumii.
Insectele insectivore, sau insectele care se hrănesc cu alte insecte, sunt benefice pentru oameni deoarece ele mănâncă insecte care ar putea provoca daune în agricultură sau în structuri construite de om. De exemplu, afidele se hrănesc pe culturi și pot cauza probleme pentru agricultori, dar buburuzele se hrănesc cu afide și pot fi utilizate ca un mijloc de a reduce semnificativ populația de afide dăunătoare. Chiar dacă păsările sunt animale de pradă și multe dintre ele se hrănesc cu insecte, insectele înseși reprezintă marea majoritate a consumului de insecte. Fără animale de pradă pentru a le menține sub control, insectele pot suferi explozii de populație aproape de neoprit.[2]:328–348[2]:400[3][4] Insectele de asemenea, produc substanțe utile cum ar fi mierea, ceara, lacul și mătasea.
.jpg)
.jpg)
|coauthors= (ajutor) Saituri dedicate insectelor
Imagini
Pterygota
Insectele reprezintă o clasă de animale nevertebrate hexapode[1]aparținând încrengăturii Arthropoda, subîncrengătura Hexapoda. În natură există circa un milion de specii de insecte, care viețuiesc atât în mediile terestre cât și în cele acvatice. Insectele pot fi apterigote (fără aripi) sau pterigote (cu aripi).
Cea mai largă și uniform răspândită categorie taxonomică din cadrul artropodelor, insectele alcătuiesc grupul cel mai divers de animale de pe Pământ, arealul fiind cu precădere uscatul, existând cu mult peste 1.000.000 de specii, dintre care aproximativ 925.000 au fost cercetate și descrise.
Insectele reprezintă, de departe, cel mai numeros grup de animale de pe Pământ, reprezentând 95% dintre artropode și 65% dintre numărul membrilor regnului animal.
Corpul lor este împărțit în 3 părți: cap, torace și abdomen.
Referitor la insecte Plinius cel Bătrân spunea: „În nici una dintre lucrările sale Natura nu și-a arătat originalitatea mai mult decât în cazul insectelor”.[necesită citare]
Insectele pot fi găsite în aproape toate mediile, deși numărul de specii care s-au adaptat la viața în ocean, unde predomină crustaceele, este destul de mic.
Partea Exoptherigota a Neopterei este uneori divizată în Orthopteroida (cerci prezent) și Hemipteroida (cerci absent), denumite de altfel și Exopterygota inferioară și Exopterygota superioară.
Știința care se ocupă cu studiul insectelor poartă denumirea de entomologie.
Există aproximativ:
40.000 specii de cărăbuși, 187.000 specii de fluturi, 150.000 specii de muște, 120.000 specii de albine și furnici, 82.000 specii de ploșniță, 20.000 specii de lăcuste, 5.000 specii de libelule, 2.000 specii de calugărițe, 2.000 specii de dermaptera.
O iných významoch výrazu Hmyz pozri Hmyz (rozlišovacia stránka).Hmyz (zriedkavé názvy: ektognátny hmyz, ektognáty; mimo taxonómie aj: insekty; lat. Insecta, Ectognatha, Amyocerata[1]) je taxón (najčastejšie hodnotený ako trieda) šesťnôžiek (Hexapoda).
Názov Ectognatha má okrem významu, v ktorom je použitý v tomto článku (teda Ectognatha = Archaeognatha + Zygentoma + Pterygota), ešte druhý, užší význam: Ectognatha = Archaeognatha + Zygentoma (t.j. Ectognatha sú len švehly v širšom zmysle, lat. Thysanura v širšom zmysle). Tento druhý význam slova Ectognatha je síce dnes zriedkavý, ale z formálneho taxonomického hľadiska je správnejší než prvý význam. [2][3] Pozri aj nižšie kapitolu Systematika.
Aj názov hmyz (Insecta) a insekty má viacero významov - pozri hmyz (rozlišovacia stránka).
Hmyz zahŕňa vyše milióna opísaných druhov – viac než zostatok živočíšnej ríše. Odhaduje sa, že ďalšie státisíce druhov ešte čakajú na svoje objavenie a opis.
Latinské meno hmyzu Insecta je množné číslo slova insectum, ktoré znamená vrezané/narezané (zviera). Vzniklo na základe rozdelenia tela hmyzu na hlavu (vznikla zo šiestich telových článkov), hruď (vznikla z troch telových článkov) a bruško (z 11 viditeľných článkov a na konci môže mať cerkusy alebo iné prívesky).
Pozri aj charakteristiku v článku šesťnôžky.
Hmyz je jedinou skupinou článkonožcov, ktorá môže mať vyvinuté aj krídla. Celé telo aj s končatinami je pokryté kutikulou s chitínom.
Telo je zložené z troch častí: hlava, hruď a bruško:
Tráviaca sústava: Tráviaca sústava sa skladá z ústnej dutiny, hltanu, pažeráka, žalúdka (žľaznatého alebo žuvacieho), čreva a análneho otvoru.
Dýchacia sústava: Hmyz dýcha vzdušnicami (tracheami). Vzdušnice sú sústavou rozvetvených rúrok spevnených chitínom, ktoré zasahujú do všetkých tkanív a rozvádzajú do nich vzdušný kyslík. Vďaka tomu svaly hmyzu nemusia pracovať na kyslíkový dlh.
Cievna sústava: Majú otvorenú cievnu sústavu s rúrkovitým srdcom, v ktorej prúdi hemolymfa (zmes krvi a lymfy). Ich krv je bezfarebná, pretože neobsahuje dýchacie farbivá (hemoglobín a hemocyanín) pretože krv nerozvádza kyslík ani oxid uhličitý.
Nervová sústava je rebríčková a tvorí ju: veľký mozgový uzol, nadhltanový uzol, podhltanový uzol a niekoľko malých uzlov v brušku.
Vylučovacia sústava: Vylučujú cez Malpigiho žľazy.
Hojnosť hmyzu je daná viacerými faktormi: ide o malé živočíchy, takže môžu obsadzovať mikrohabitaty, ktoré sú pre iné živočíchy nedostupné. Vo vhodných podmienkach sa veľmi rýchlo rozmnožujú – takto reagujú na vzrast ponuky potravy. Napríklad jeden pár chrobákov druhu Callosobruchus maculatus (zrniarka škvrnitá) je teoreticky schopný v priebehu 432 dní vyprodukovať toľko potomstva, že by zabralo všetok priestor na Zemi. Reálne sa to nedeje, pretože ponuka potravy je limitovaná a okrem toho existuje vnútrodruhová aj medzidruhová konkurencia.
Hmyz začína svoj život ako vajíčko, z ktorého sa vyvíja buď priamo, alebo prostredníctvom larvy. Po vyliahnutí nasleduje niekoľko spôsobov dospievania a to prostredníctvom niekoľkých zvliekaní (hmyz s nedokonalou premenou), alebo kompletnou prestavbou celého tela (hmyz s dokonalou premenou). Dĺžka jednotlivých štádií medzi druhmi značne varíruje. Napríklad severoamerické cikády rodu Magicicada potrebujú 17 rokov, aby dosiahli dospelého štádia, zatiaľ čo muchy z čeľade vrtivkovité (Tephritidae) dospievajú za necelé dva týždne. Keď jedince dosiahnu pohlavnú zrelosť, pomocou sexuálnych pachov a zvukov nájdu partnera.
Hmyz delíme podľa významu pre človeka na 4 skupiny:
V súčasnosti sa používa obyčajne nasledovný systém (znak "/" oddeľuje synonymá)[5][6][7][8][9]:
trieda hmyz/ektognáty (Insecta/Ectognatha):
Poznámky:
O iných významoch výrazu Hmyz pozri Hmyz (rozlišovacia stránka). Hmyz (zriedkavé názvy: ektognátny hmyz, ektognáty; mimo taxonómie aj: insekty; lat. Insecta, Ectognatha, Amyocerata) je taxón (najčastejšie hodnotený ako trieda) šesťnôžiek (Hexapoda).
Apterygota (nekrilate žuželke)
Pterygota (krilate žuželke)
Žužélke ali insékti (znanstveno ime Insecta) spadajo med členonožce (Arthropoda). So nevretenčarji, ki imajo okončine in telo sestavljeno iz členov. Značilnost žuželk je združevanje členov v tri jasno določene telesne regije - glavo, oprsje in zadek. Oprsje je sestavljeno iz treh delov, iz vsakega od njih izrašča po en par nog. Praviloma jih imajo torej šest. Poleg tega imajo skoraj vse žuželke na oprsju tudi krila in so edini nevretenčarji, ki lahko letijo. Primitivni členonožci, predniki današnjih žuželk, so živeli že pred 600 milijoni let. Ti so bili prve živali, ki so prišle živet na kopno. Žuželke so poselile praktično vse dele sveta, čeprav se jih je le malo prilagodilo na življenje v morju, kjer prevladujejo raki (Crustacea). Poznamo okrog 925.000 vrst, kar je več kot polovica vseh znanih vrst živih bitij, vseh skupaj pa naj bi jih po novejših ocenah bilo med 6 in 10 milijoni[1]. Ocenjujejo, da žuželke presegajo po številčnosti ljudi v razmerju 2×108:1, kar pomeni, da pride na enega človeka 200 milijonov žuželk.
Z žuželkami se znanstveno ukvarja entomologija, panoga zoologije. Predpono entomo- (iz grščine εντομον: entomon – žuželka[2]) uporabljamo tudi za druge pojme, povezane z žuželkami.
So večinoma drobne živali. Njihovo velikost omejujejo oporne strukture (zunanji skelet), ki postajajo z večanjem telesa nesorazmerno težje, in neučinkovito krvožilje, ki pri večanju ni več sposobno zagotoviti dovoljšnega pritiska za dostavo hranilnih snovi do vseh celic v telesu. Najtežje znane žuželke so kobilice iz rodu Deinacrida z Nove Zelandije, ki tehtajo do 70 g, rekorder v dolžini pa je posnemalec vrste Phobaeticus chani s 357 mm telesne dolžine, ki z iztegnjenimi nogami meri preko pol metra.[3] Najmanjša znana žuželka je osica vrste Dicopomorpha echmepterygis, ki v dolžino meri 0,139 mm.
Zaradi izjemne raznolikosti in številčnosti žuželk obstajajo praktično za vsako opisano lastnost mnoge izjeme.
Telo žuželk je izvorno členjeno na okoli 20 členov; členi med seboj niso enaki (t. i. heteronomno členjenje) in tvorijo tri jasno definirane telesne regije: glavo (šest), oprsje (trije) in zadek (enajst členov). Določeni členi so pri nekaterih skupinah zliti ali drugače razporejeni, zato je njihovo število lahko navidez drugačno. Zunanjo površino vsakega člena tvorijo štiri bolj ali manj gibljivo povezane plošče: na hrbtni strani tergum, na trebušni sternum in na vsaki strani po ena plevra. Vsaka izmed treh telesnih regij opravlja različne naloge.
Skelet glave tvori pri večini žuželk jasno opazno kapsulo, ki obdaja mehko tkivo v notranjosti. Tu so skoncentrirana čutila in v notranjosti živčevje, glava pa predstavlja tudi vhod v prebavni trakt. Na sprednji zgornji strani je par sestavljenih oči in par tipalnic, med njima pa pogosto še tri enostavna očesca. Usta so na spodnji strani. Obustne okončine so prehranjevanju prilagojeni prvi trije pari okončin, ki se nahajajo ob strani ust; njihova oblika je izjemno raznolika glede na prehranjevalne navade.
Glava je pri večini žuželk grajena tako, da so usta usmerjena navzdol (hipognatna). Nekatere plenilske skupine žuželk imajo usta usmerjena naprej (prognatna glava), tiste, ki se prehranjujejo s sesanjem rastlinskih sokov (polkrilci), pa imajo usta usmerjena nazaj (opistognatna glava).
Oprsje se uporablja za premikanje, saj so na njem noge (3 pari) in pri številnih vrstah tudi krila. Grajeno je iz treh členov – predprsja (protoraksa), sredoprsja (mezotoraksa) in zaprsja (metatoraksa). Iz vsakega izrašča par nog, ki so prav tako gibljivo členjene po določenem vzorcu. Iz oprsja izrašča koksa, njej sledijo obrtec (trohanter), stegence (femur), golence (tibija), predstopalce (pretarzus) in stopalce (tarzus). Stopalce je iz enega do petih členov. Tudi oblika nog je izjemno raznolika glede na način premikanja po podlagi.
Žuželke so edini nevretenčarji, ki lahko letijo, kar bistveno pripomore k njihovi uspešnosti. Brez kril so le vrste iz podrazreda nekrilatih žuželk (Apterygota). Ostale žuželke imajo krila, čeprav so nekatere vrste lahko drugotno brez njih. Razlog za izgubo kril je način življenja, npr. zaradi zajedavstva. Prvi par kril je na sredoprsju, zadnji pa na zaprsju. Krila so ojačena z žilami, ki so gostejše v sprednjem delu krila. Sprednji par kril je lahko včasih usnjat, lahko pa tudi spremenjen v trde pokrovke. Zadnji par kril je lahko spremenjen v par kijastih utripač ali povsem manjka.
V zadku so prebavila, izločala in spolni organi. Grajen je iz 9 do 11 členov in se zaključuje s telzonom, ki ni pravi člen in je razvit le pri primitivnih skupinah ter pri embrijih. Lahko nosi par cerkov, ki imata čutilno vlogo, in pri redkih skupinah še neparni terminalni filum. Leglica je organ za odlaganje jajčec na koncu zadka pri samicah, ki lahko pri nekaterih skupinah presega dolžino telesa.
Žuželke ne dihajo skozi usta, temveč prejemajo zrak skozi majhne odprtine ob strani oprsja in zadka, imenovane dihalnice (spirakli). Te vodijo v omrežje zračnih cevk, razvejanih v žuželkinem telesu, ki jih imenujemo vzdušnice oz. traheje. Urejene so podobno kot bronhiji v človeških pljučih – na začetku so enostavne cevke, ki se nato drevesasto razvejijo, končni izrastki vodijo do posameznih celic. Občasno se razširijo v zračne vreče. Plini se večinoma izmenjujejo pasivno, ob večjih potrebah po kisiku pa lahko žuželke dodatno vzpodbudijo tok zraka z ritmičnim krčenjem zadka.
Mnogo žuželk preživi vsaj del življenjskega kroga pod vodo (največkrat kot ličinke). V ta namen imajo lahko razvite ploščate izrastke kutikule s tanko steno, ki delujejo kot škrge.
Žuželke nimajo ven in arterij, ki bi kri vodile po telesu. Kri obliva organe v notranjosti telesa (t. i. odprto krvožilje). Poganja jo srce, dolga cev, ki poteka vzdolž žuželkinega hrbta (dorzalno) znotraj prvih devetih členov zadka. Njegovo funkcijo dopolnjujejo aorta in pomožne utripajoče strukture v različnih delih telesa. Ob krčenju potiska kri naprej, proti glavi.
Kri prenaša hranilne snovi, ione, hormone, ne prenaša pa kisika – to vlogo ima sistem vzdušnic. Zaradi odsotnosti hemoglobina je največkrat brezbarvna, lahko pa je rahlo zelenkasta ali rumenkasta; za ločevanje od vretenčarske krvi ji pravimo hemolimfa.
Po sredini žuželkinega telesa potekajo njena prebavila. Tu se iz hrane vsrkavajo hranila. Različni deli prebavil so lahko različno diferencirani, glede na posebnosti pri prehranjevanju posamezne vrste. V splošnem so iz treh delov – sprednjega, srednjega in zadnjega črevesa. Notranjost sprednjega in zadnjega črevesa prekriva kutikula, ki jo žuželka ob levitvi odvrže in tvori novo.
V sprednji del se odpirajo žleze slinavke, lahko ima razširjen del (golšo) za shranjevanje hrane. Od srednjega črevesa ga loči zaklopka, ki ima lahko zobce za drobljenje trdnih delcev. V cevastem srednjem črevesu se dogaja večina prebave. T. i. peritrofična membrana ga deli v notranji in zunanji del, v vsakem so drugačni encimi za razgradnjo. Pri večini žuželk iz njega izraščajo slepi izrastki (cekumi), kjer poteka zadnja faza razgradnje hranljivih snovi in njihova absorpcija. Vloga zadnjega črevesa je izmenjava ionov za vzdrževanje ionskega ravnovesja ter izločanje odpadnih produktov prebave. Pri rastlinojedih žuželkah ga poseljujejo simbiontske bakterije, ki razgrajujejo celulozo. Za skladiščenje in pretvorbo hranilnih snovi je pri večini žuželk odgovorno maščobno telesce, grajeno pretežno iz založnih celic, ki pa ima lahko tudi vrsto drugih vlog, kot so sistemska imunost, regulacija presnove, sinteza rumenjaka za jajčeca in zavetje za simbionte. To tkivo je zlasti dejavno pred preobrazbo in med njo, ko skladišči in nato kontrolirano sprošča velike količine hranil, potrebnih za ta zahteven proces.[4]
Izločala – malpighijeve cevke se odpirajo v prebavno cev na meji med srednjim in zadnjim črevesom. Njihovo število sega od 2 do 250. Za razliko od sesalčjih nefronov ne delujejo po principu filtracije, temveč aktivnega izločanja. Odpadni dušik izločajo v obliki urične kisline, kar je ena od prilagoditev za varčevanje z vodo.
Žuželkino živčevje je razmeroma preprosto, ima obliko lestvičaste trebušnjače – v vsakem telesnem členu je par ganglijev, ki sta med seboj prečno povezana, vzdolžno pa s pari v sosednjih členih. Možgani so nastali z zlivanjem prvih treh parov ganglijev v glavi, preostali trije pa so zliti v t. i. podžrelni ganglij. Poleg možganov opravljajo veliko nadzornega dela tudi gangliji drugje v telesu. Vsak od njih je odgovoren za nadzor določenega dela telesa. Tako gangliji v glavi nadzorujejo obustne okončine in sprejemajo podatke od čutil, tisti v oprsju pa letalne mišice in mišice nog. V oprsju so trije pari ganglijev, v zadku pa osem, ki so lahko pri posameznih vrstah nadalje zliti ali reducirani.
Prisotnost in razporeditev čutilnih organov sta odvisna od življenjskega okolja žuželk, ki narekuje njihovo uporabo oz. neuporabo.
Večina žuželk začne razvoj z jajčecem, ki ga samica odloži na ustrezno podlago, in iz katerega se po določenem času izleže mlada žuželka. Nadaljnji razvoj in rast sta tesno povezana z dejstvom, da imajo žuželke trden zunanji skelet, ki ne raste. Tako gredo vse žuželke v svojem razvoju skozi serijo levitev, kjer odvržejo premajhen telesni ovoj, pod katerim jim je predhodno zrasel nov. Po načinu razvoja ločimo dva tipa žuželk – hemimetabolne in holometabolne. Pri prvih pravkar izleglo žuželko imenujemo nimfa, razen po odsotnosti kril in spolnih organov se ne razlikuje bistveno od odrasle. Ob vsaki levitvi je nimfa večja in bolj podobna odrasli živali in ni opaznega prehoda v odraslost. Pravkar izlegla holometabolna žuželka je ličinka. Ličinke so največkrat črvaste oblike in se tudi po načinu življenja bistveno razlikujejo od odrasle oblike. Holometabolni so predstavniki skupine Endopterygota, kamor spada večina najuspešnejših vrst žuželk. Ob prehodu v odraslo fazo gre žival skozi proces popolne preobrazbe; nastopi stadij bube v katerem se zgodijo večje spremembe telesne zgradbe. Zelo znan primer popolne preobrazbe je sprememba gosenice v odraslo žival pri metuljih. Ličinka v tem stadiju navadno miruje, pogosto je buba zapredena v svilen kokon.
Spolni sistem pri nekaterih skupinah žuželk, predvsem zajedavskih in socialnih, je lahko precej zapleten. Tako poznamo pri žuželkah pojave poliembrionije, kjer se lahko iz enega oplojenega jajčeca razvije mnogo zarodkov, več tipov partenogeneze (nespolnega razmnoževanja), haplodiploidije in druge eksotične tipe razmnoževanja. Zajedavske žuželke imajo tudi sicer največkrat posebnosti pri razvoju, kar je povezano z njihovim načinom življenja. Tako so lahko živorodne (npr. listne uši) ali imajo ekstremen spolni dimorfizem (npr. pahljačekrilci).
Na račun trdnega zunanjega skeleta, ki varuje pred neugodnimi podnebnimi razmerami, in sposobnosti letenja so se žuželke razširile po vsem svetu in poselile praktično vse habitate, razen najbolj ekstremnih. Poleg tega jim kratek generacijski čas in veliko število potomcev dajeta možnost hitrega izkoriščanja virov v okolju, hkrati pa v navezi s fleksibilnostjo telesne zgradbe na dolgi rok tudi možnost prilagajanja na nove zahteve okolja.
Kot ostali členonožci lahko uspevajo v zelo suhih okoljih, saj jih zunanji skelet dobro varuje pred izsušitvijo. Dejavnik, ki najbolj omejuje razširjenost žuželk kot skupine, so tako nizke temperature. Žuželke so poikilotermne živali, kar pomeni, da ne morejo vzdrževati telesne temperature, potrebne za delovanje fizioloških procesov, kadar je temperatura okolice prenizka. Posamezne vrste so razvile različne prilagoditve, ki omogočajo preživetje hladnih delov leta. Najbolj razširjen je diapavza – zmanjšana metabolna aktivnost in mirovanje v teh delih leta. Nekatere vrste prezimujejo v velikih skupinah, v katerih se medsebojno grejejo (zgled za to je rjava lipovka) ali se zavlečejo med rastlinski opad, špranje v odmrlem lesu ipd. Prilagoditve se pojavljajo tudi na ravni fizioloških procesov. Znan primer so listne uši, kjer po več generacijah izpostavljenosti nizkim temperaturam preživijo osebki z encimi, tolerantnimi na mraz.[5] Po drugi strani pa spremembe temperature, v zadnjem času predvsem zaradi globalnega segrevanja, odpirajo nove priložnosti za širjenje, ki so jih žuželke sposobne hitro izkoristiti.[6] Tako že opažajo širjenje območja poselitve proti severu pri vrstah, kot je zelena smrdljivka, ki se zaradi odsotnosti diapavze razmnožujejo še posebej hitro.[7]
Seveda pa pri tako veliki in raznoliki skupini kot so žuželke, ni mogoče posploševati praktično nobenega pojava, še posebej ne interakcij z drugimi elementi okolja. Tako so med žuželkami plenilske, rastlinojede, vsejede, razkrojevalske in zajedavske vrste, ki so bodisi specialisti (prilagojeni na ozek nabor pogojev v okolju), bodisi generalisti. Razdelitev na generaliste oz. specialiste pove, v kako različnih okoljih lahko vrsta uspeva ali kako različne vrste hrane lahko izkorišča. Tako so med žuželkami taki generalisti kot je zelena smrdljivka, ki se lahko prehranjuje z rastlinami iz več kot 30 družin in je poselila praktično ves tropski ter subtropski pas[8], druga skrajnost pa so denimo rastlinojede ali zajedavske vrste, kot so zajedavske uši, ki so vezane na točno določeno vrsto gostitelja, brez katere ne morejo preživeti. Od okoljskih zahtev je neposredno odvisno območje razširjenosti – razširjenost vrst, ki so specializirane na ozek nabor gostiteljev, se denimo prekriva z razširjenostjo le-teh. Posebej uspešne so v zadnjem času tiste žuželke, ki so se prilagodile na prisotnost človeka in prebivajo v njegovih bivališčih (t. i. sinantropne vrste), npr. hišna muha. Tudi sicer človek s svojo aktivnostjo bistveno vpliva na pojavljanje določenih vrst žuželk v določenem okolju, med temi aktivnostmi je verjetno najpomembnejše kmetijstvo. Vzpostavitev velikih nasadov monokultur povzroči, da preživijo in se zaradi odsotnosti nekaterih omejujočih dejavnikov izredno namnožijo vrste, ki se s temi rastlinami prehranjujejo (pri čemer so za človeka škodljivci), izginejo pa ostale.
Zaradi njihove številčnosti in razširjenosti je človek neločljivo povezan z žuželkami. Četudi so največkrat pozornosti deležne žuželke, ki imajo negativen vpliv na življenje ljudi, je civilizacija še vedno odvisna od »uslug« vrst, ki jih smatramo za koristne. Najbolj prepoznavne med njimi so nekatere vrste socialnih čebel, posebej tiste, ki jih človek namerno goji. Približno tretjina svetovnega pridelka hrane zraste na rastlinah, ki so jih oprašile živali,[9] velik delež česar s svojim načrtnim zbiranjem peloda prispevajo čebele. Ljudje so sprva gojili čebele za pridelavo medu in drugih čebeljih produktov, danes pa postaja opraševanje vedno pomembnejši vidik čebelarstva, posebej v luči izginjanja čebel, ki ga opažamo v zadnjih letih. Med bolj znanimi primeri zgodovinskega vpliva žuželk je tudi trgovska pot, ki je povezala starodavno Kitajsko s preostalim svetom in je temeljila na svili, produktu gosenic sviloprejk. Žuželke s svojim pomenom za ekosistem in posredno človekov obstoj že od nekdaj navdihujejo mitologijo in umetnost. Za primer, govnače, ki simbolizirajo vlogo žuželk v procesu razkrojevanja in kroženja snovi, so imeli stari Egipčani za svete živali. Še danes so v zahodnem svetu pod vplivom starogrške umetnosti različne žuželke sinonim za določene človekove lastnosti v obliki izrekov, npr. »priden kot mravlja«.
Negativen vpliv žuželk lahko razdelimo na štiri glavne vidike: zajedavstvo (npr. uši, zajedavske stenice, komarji), prenašanje povzročiteljev bolezni (komarji, muhe), povzročanje škode na zgradbah (termiti) in uničevanje pridelka oz. spravljene hrane (kobilice, stenice, zalubniki). Najpomembnejša od teh sta prenašanje bolezni in škoda na hrani. Ocenjujejo, da samo komarji z nalezljivimi boleznimi okužijo okoli 70 milijonov ljudi letno.[10] Med temi je najpomembnejša malarija, ki letno povzroči smrt enega do treh milijonov ljudi.[11] Rastlinojede žuželke imajo potencial popolnega uničenja pridelka na manj rodovitnih območjih (npr. puščavske kobilice ob rojenju v podsaharski Afriki), bistveno pa vplivajo tudi na kmetijstvo v vseh ostalih predelih sveta.
Proti škodljivim vrstam se največkrat borimo s kemičnimi sredstvi - insekticidi, ki so toksični za žuželke, a njihova uporaba ni brez tveganja. Težava je predvsem njihova nespecifičnost, saj zastrupljajo tudi »koristne« vrste (ne nujno samo žuželk). S kopičenjem v rastlinah pridejo tudi v človeški organizem, kjer imajo lahko nepredvidljive učinke. Najbolj razvpit tak primer je DDT, pri katerem je razkritje dokazov o škodljivosti za ekosistem in konkretno človeka povzročilo buren odziv javnosti[12] ter bilo eden od ključnih dejavnikov pri nastanku okoljevarstvenega gibanja. Alternativne metode boja proti škodljivcem so vnašanje njihovih naravnih škodljivcev, sajenje odpornejših sort rastlin, oteževanje razmnoževanja in dostopa do hrane ipd., ki jih označujemo s skupnim izrazom biološka kontrola škodljivcev.
V poddeblu Hexapoda (šesteronožni členonožci) je nekaj skupin, kot so na primer skakači (Collembola), ki so tradicionalno obravnavane kot žuželke, sodeč po zelo specializirani zgradbi obustnega aparata in genetskih znakih pa imajo drugačene evolucijske korenine. Zato jih uvrščamo v razred Entognatha (poleg skakačev še tiponožce Protura in dvojnorepke Diplura).[13]
Prave žuželke iz razreda Insecta, se od ostalih členonožev razlikujejo v delu telesa, imenovanem ectognathus (spodnja čeljustnica in spodnja čeljust pripeta na glavo), ali po izpostavljenih delih obustnega aparata ter enajstih členih zadka. Zato žuželke včasih poimenujejo tudi kot Ectognatha.
Tradicionalno delimo žuželke v grobem na dva podrazreda, nekrilate žuželke in krilate žuželke. V prvem sta dva izvorno nekrilata redova žuželk, pračeljustnice in ščetinorepke. Krilate žuželke nadalje delimo po načinu zlaganja kril in nekaterih drugih značilnostih v dve skupini, Palaeoptera ter Neoptera. V prvo skupino uvrščamo dva danes živeča redova, enodnevnice in kačje pastirje, ki zaradi načina pritrditve kril na trup le-teh ne moreta zložiti ob telesu. Vendar naj bi se po večini teorij iz ene od nižjih (že izumrlih) skupin razvili vsi predstavniki skupine Neoptera, zaradi česar je Palaeoptera parafiletska in v sodobni filogenetski klasifikaciji neustrezna skupina
Vsi preostali redovi žuželk so združeni v skupino Neoptera. Nadaljnja klasifikacija do nivoja redov v tej skupini še ni popolnoma razdelana, največkrat pa redove združujejo po načinu preobrazbe na žuželke s popolno oz. nepopolno preobrazbo. Taksonomija žuželk se v zadnjem času hitro spreminja zaradi uporabe novih, molekularnih metod ugotavljanja sorodstva in enotne, splošno sprejete klasifikacije ni.
Najzgodnejši fosilni ostanek organizma, ki ga je možno nedvoumno uvrstiti med žuželke, so našli v skladih sedimentnih kamnin blizu vasi Rhynie na Škotskem, ki jih datirajo v zgodnji devon in so stari skoraj 400 milijonov let. Opisali so ga kot vrsto Rhyniognatha hirsti, na podlagi njegove natančne zgradbe, ki ima nekaj »modernejših« značilnosti, pa domnevajo, da so se prve žuželke pojavile že v silurju.[14] Prve žuželke so bile podobne danes živečim nekrilatim žuželkam (pračeljustnicam in ščetinorepkam), ki veljajo za primitivne v odnosu do ostalih skupin. Obsežna radiacija taksonov se je zgodila v karbonu, vendar imamo pri razumevanju teh dogodkov težave, saj je iz zgodnjega karbona (misisipija) znanih zelo malo fosilov žuželk. Tako se uporaben fosilni zapis ponovno prične z že raznoliko favno žuželk v drugi polovici karbona (pensilvaniju).
Žuželke so danes po kriteriju števila vrst najuspešnejši razred živali in so verjetno bile večino časa od nastanka. Izjemno raznolikost in potencial za spreminjanje jim omogoča kombinacija več značilnosti, kot so zunanji skelet, ki nudi oporo in zaščito pred elementi, ponavljanje telesnih členov, kar omogoča specializacijo posameznih členov ob ohranitvi osnovne funkcije ostalih, pojav kril ter preobrazba, ki omogoča ličinkam in odraslim živalim da zasedajo različne ekološke niše, s tem pa zmanjšajo tekmovanje za vire. Poleg tega kratek generacijski čas in veliko število potomcev poveča verjetnost za genetske spremembe (mutacije) v danem časovnem obdobju.
Žuželke MonocondyliaTo je kladogram skupin, ki v grobem prikazuje potek evolucije.[15] Razvejitev ponazarja skupnega prednika; kjer se razveji v tri enakovredne veje, ni jasno, katera od skupin je izvornejša. Poševno so zapisane po danes uveljavljenem mnenju parafiletske skupine, ki se zaradi prepoznavnosti še vedno uporabljajo, a so po sodobni filogenetski klasifikaciji neustrezne.
Žužélke ali insékti (znanstveno ime Insecta) spadajo med členonožce (Arthropoda). So nevretenčarji, ki imajo okončine in telo sestavljeno iz členov. Značilnost žuželk je združevanje členov v tri jasno določene telesne regije - glavo, oprsje in zadek. Oprsje je sestavljeno iz treh delov, iz vsakega od njih izrašča po en par nog. Praviloma jih imajo torej šest. Poleg tega imajo skoraj vse žuželke na oprsju tudi krila in so edini nevretenčarji, ki lahko letijo. Primitivni členonožci, predniki današnjih žuželk, so živeli že pred 600 milijoni let. Ti so bili prve živali, ki so prišle živet na kopno. Žuželke so poselile praktično vse dele sveta, čeprav se jih je le malo prilagodilo na življenje v morju, kjer prevladujejo raki (Crustacea). Poznamo okrog 925.000 vrst, kar je več kot polovica vseh znanih vrst živih bitij, vseh skupaj pa naj bi jih po novejših ocenah bilo med 6 in 10 milijoni. Ocenjujejo, da žuželke presegajo po številčnosti ljudi v razmerju 2×108:1, kar pomeni, da pride na enega človeka 200 milijonov žuželk.
Z žuželkami se znanstveno ukvarja entomologija, panoga zoologije. Predpono entomo- (iz grščine εντομον: entomon – žuželka) uporabljamo tudi za druge pojme, povezane z žuželkami.
Insekter (Insecta) är en klass inom leddjuren och utgör den artrikaste djurgruppen bland landdjuren. Det vetenskapliga namnet, insecta, kommer från latin och betyder “uppdelat” [i tre delar], ett översättningslån från gr. ἔντομον, éntomon. Vetenskapen som ägnar sig åt insekter kallas för entomologi och en forskare som studerar insekter kallas för entomolog.
Insekter har existerat i miljontals år och av jordens idag omkring 1 335 000 kända djurarter utgör insekterna cirka 900 000.[1] De flesta är bevingade och tillhör underklassen Pterygota, men det förekommer också primitiva vinglösa insekter, underklassen Apterygota. Vikten mellan olika arter varierar från omkring 1 mikrogram till 20 gram.[2]
Insekternas artrikedom beror till stor del på deras förmåga att utnyttja och anpassa sig till många olika slags nischer, vilket bland annat underlättats av deras flygfärdighet, fortplantningskapacitet och deras mindre storlek. Att insekter är växelvarma gör dessutom att de inte behöver lika mycket föda som om de hade varit jämnvarma.
Insekternas hud är täckt med ett mer eller mindre förhårdnat hudskelett (kutikula) som består av kitin. Kroppen är sammansatt av tre tydligt skilda avdelningar: huvud (cephalon), mellankropp (thorax) och bakkropp (abdomen). Extremiteterna, som i antal aldrig överstiger tre par hos fullbildade insekter, men kan vara färre, genom att ett benpar förkrympt, sitter bara på mellankroppen. Sällan finns förkrympta extremiteter på bakkroppen.
Huvudet, som består av flera sammanvuxna leder, bär antenner, munverktyg och ögon. Munverktygen utgörs av den opariga överläppen, ett par överkäkar, ett par underkäkar samt den av ett tredje par, i midlinjen sammanvuxna käkar bildade underläppen. Överläppen är ett litet kitinstycke, som upptill begränsar munöppningen och underläppens midstycke bär den så kallade tungan. Underkäkar och underläpp bär dessutom var sitt par trådlika och ledade bihang, som tjänstgör som känselorgan. Hos bitande insekter är det ofta lätt att urskilja alla mundelar medan mundelarna hos sugande insekter är mest sammanvuxna. Ögonen är antingen fasettögon eller punktögon. Ett flertal insekter har också en förlängd underkäke som kallas snabel men som inte har något med andning att göra utan används bara för att inta föda.
De flesta fullvuxna insekter är utrustade med ett eller två par vingar. De främre sitter alltid på andra leden av mellankroppen och de bakre på tredje leden. Ibland är ett eller bägge vingpar förkrympt och ibland finns inga vingar alls, till exempel hos arbetsmyror. Varje vinge består av två med varandra sammanvuxna kitinhinnor, som hålls utspända av förgrenade kitinlister.
Bakkroppen utgörs av mot varandra fritt rörliga leder som består av en ryggplåt och en bukplåt. Den tunna hud, som förenar dessa plåtar, bildar ett instjälpt veck. Denna anordning möjliggör pumpande andningsrörelser genom bakkroppens rytmiska förlängning och förkortning samt tillåter en stundom enorm utvidgning av bakkroppen vid upptagandet av en större mängd föda samt vid äggstockarnas ansvällning under mognaden av äggen. Bakkroppens sista leder bär ofta olika bihang, som ledade analspröt, griporgan, kopulationsorgan och äggläggningsrör. I baktarmens yttersta del finns ofta stinkkörtlar, ur vilka insekten till sitt försvar avsöndrar illaluktande och sveda orsakande vätskor.
Insekter nyttjar generellt inte aktiv andning[3] utan låter luften gå in och ut passivt genom öppningar på kroppen. Det finns olika andningssystem bland insekter. Ett kallas för trakéer och består av rörformiga gångar som fylls med luft. Ett annat system kallas för boklungor och består av ihåliga blodfyllda lameller som ligger parallellt, som sidorna i en bok. Mellan dessa lameller finns luft så att gasutbytet kan ske mellan luften och blodet. Merparten av insekterna har muskler som kan stänga andningshålen för att minska luftinflödet. Som beskrivet ovan kan vissa insekter utvidga bakkroppen för att öka lufttillflödet i kroppen. Hos vissa i vattenlevande insektslarver saknas andhål, och i detta fall finns ofta blad- eller trådlika så kallade trakégälar på bakkroppens sidor, genom vilka det i vattnet lösta syret kan upptas genom diffusion.
Eftersom insekter inte har ett aktivt andningsorgan har de inte heller någon näsa.
Till följd av andningsorganens vidsträckta utbredning i alla delar av kroppen är utvecklade anordningar för blodcirkulationen onödiga. Blodkärlssystemet utgörs bara av ett enda, längs kroppens ryggsida genom muskelknippen fäst i flera kamrar avdelad, pulserande ryggkärl, som driver den färglösa blodvätskan framåt, till närheten av huvudet. Där hör blodbanorna upp och blodet sprider sig fritt i mellanrummen mellan kroppens organ.
I nära samband med andningsorganen står ett för insekterna särskilt organ, den så kallade fettkroppen. Den består av massvis samlade fettceller, mellan vilka ytterst talrika och fina trakégrenar intränger. Fettkroppen tjänstgör huvudsakligen som näringsmagasin.
Nervsystemet utgörs, som hos andra leddjur, av en bukgangliekedja samt en i huvudet belägen nervsvalgring, bestående av ett övre och ett undre svalgganglion, båda förenade med en kort nervsträng (kommissur) på vardera sidan om munnen. Bukgangliekedjan består av ett antal (högst 11) med dubbla nervsträngar förenade nervknutar. Av dessa är dock hos fullbildade insekter flera sammansmälta med varandra, och hos en del arter är de till och med förenade till en enda i mellankroppen belägen gangliemassa, till exempel hos flugorna. Utom nämnda nervsystem finns hos insekterna ett annat, det så kallade sympatiska nervsystemet, som utgörs av smärre, pariga eller opariga ganglier, förenade med längsgående nervsträngar och stående i samband med dels övre svalggangliet, dels med bukgangliekedjan.
Av insekternas sinnesorgan har de två slagen ögon ovan omnämnts. Hörsel låter sig påvisas hos många insekter. Det finns till exempel om trumhinnor erinrande inrättningar hos vissa insekter, bland annat på vardera sidan om första bakkroppsleden hos gräshoppor, i övre delen av de främsta skenbenen hos vårtbitare och syrsor, men likheten med de högre djurens hörselorgan är bara ytlig. Detsamma kan sägas om antennerna, som också ansetts delvis vara hörselorgan. Det ser snarare ut som om hela kroppsytan hos insekterna skulle vara ljuduppfångande och genom sina vibrationer påverka de i huden i borst, stift eller i andra bildningar ändande nerverna. Som speciella känselorgan är palper och antenner att betrakta, och de senare är med ganska stor visshet även säte för luktsinnet.
De flesta insekter har inre befruktning, men det finns även de insekter som har yttre befruktning.
1. antenner
2. nedre punktöga (ocellus)
3. övre punktögon (ocelli)
4. fasettöga
5. hjärna (cerebralganglier)
6. prothorax
7. ryggkärlets främre del ("aorta")
8. trakéer
9. mesothorax
10. metathorax
11. främre vinge
12. bakre vinge
13. mellantarm
14. ryggkärlets bakre muskulära del ("hjärta")
15. äggstockar
16. baktarm (ileum och rectum)
17. anus
18. äggledare
19. bukgangliekedjans bakkroppsdel
20. malpighiska kärl
21. tarsaldynor
22. klor
23. tars
24. skenben (tibia)
25. lår (femur)
26. lårring (trochanter)
27. framtarm
28. bukgangliekedjans mellankroppsdel
29. höft (coxa)
30. salivkörtlar
31. svalgring
32. mundelar
Med undantag av oceaner finns insekter i nästan alla regioner på jorden. De flesta finns i regioner med tropiskt klimat. Högt specialiserade arter lever även i Antarktis och på höga bergskedjor. Några insekter har med människans hjälp spridits till världens alla hörn.
Det råder delade meningar om exakt hur insekterna är släkt med kräftdjur och landlevande leddjur som mångfotingar, skorpioner och spindlar. De äldsta kända insektsfossilen är omkring 400 miljoner år gamla, från tidsperioden devon, men möjligen utvecklades de första insekterna redan under silur. Flygförmågan utvecklades tidigt och gjorde insekterna framgångsrika. Under slutet av karbon och början av perm fanns storvuxna trollslände-liknande former med vingspann på upp till 70 centimeter. Att de blev så stora kan ha berott på högre syrekoncentration i jordens atmosfär och på frånvaron av flygande ryggradsdjur. Tidsperioden perm (från 270 till 252 miljoner år sedan) var en storhetstid för insekter, men många grupper dog ut under övergången till trias. Steklarna uppstod under trias och bland dem utvecklades de första samhällsbyggande insekterna under krita. De har fortsatt att utvecklas tillsammans (samevolution) med blomväxterna. Många nutida insekter har utvecklats under tertiär och kvartär. Man hittar dem ofta välbevarade i bärnsten. Studiet av insektsfossil kallas paleoentomologi.
Anm: En grupp kallas parafyletisk om den inte innehåller alla ättlingar till sin närmaste gemensamma stamfader.
För den nyupptäckta ordningen Mantophasmatodea har föreslagits det svenska namnet gladiatorer. Ingen praxis har dock ännu uppnåtts. Det finns ett par olika svenska namn som används för Mantophasmatodea. Det ena är rovsyrsor[4] och det andra är gladiatorer som är en förkortad form av gladiatorrätvingar.[5][6]
Fylogenetisk systematik försöker bygga ett system som återger verklig släktskap. Den skiljer sig från den klassiska systematiken framför allt i behandlingen av s.k. parafyletiska grupper, grupper som baseras på ålderdomliga symplesiomorfier men inte innehåller alla avkomlingar till en gemensam stamform.
Föreslagna fylogenetiska system vilar i regel på en kombination av morfologiska och molekylära stamträd. Den viktigaste metoden är noggrann undersökning av anatomi och morfologi (inkl. fossil), men molekylära data har också mycket stor betydelse. Dessa baseras på jämförelser mellan homologa DNA-avsnitt, som kopieras med PCR, sekvenseras och ordnas till ett stamträd med statistiska metoder. Gener som ofta används för sådana studier av insekterna är ribosomalt RNA, Histon H3, EF1α1 och olika mitokondriegener som t.ex. cytokromoxidas 1 (mt-CO1) och numera allt oftare hela mitokondrie-DNA. Ett problem är att många insektsgrupper tycks ha uppstått vid korta radiationer och sedan utvecklat sig vidare under kanske mer än 300 miljoner år, varvid informationen om den ursprungliga radiationen är svår att tolka.
Fylogenetiska system anger inte de nivåer som finns i klassisk systematik. I allmänhet behålls dock de traditionella insektsordningarna, även om man vet att dessa varken har samma ålder eller samma nivå. Vissa ordningar anses dessutom parafyletiska; det gäller kackerlackor, stövsländor och näbbsländor.
Den fylogeni som visas i nedanstående kladogram är osäker och på flera ställen omstridd och kommer troligen att ändras de närmaste åren, men den återger någorlunda vad man anser idag.[7]
Kackerlackor och Termiter
Stövsländor och Djurlöss
Insekter som pollinerar är en förutsättning för fruktodling världen över och exempelvis honungsproducerande bin och silkesmask är insekter som används som nyttodjur. Andra insekter betraktas som skadedjur, exempelvis parasiter som löss och vägglöss, sjukdomsbärare som myggor och flugor, och insekter som förstör eller försämrar jordbruksproduktion som exempelvis gräshoppor.
I många av världens kulturer förekommer förtäring av insekter, entomofagi.
Den här artikeln är helt eller delvis baserad på material från Nordisk familjebok, Insekter, 1904–1926.
Wikimedia Commons har media som rör Insekter.
Wikispecies har information om Insekter.
Wiktionary har ett uppslag om insekt.Insekter (Insecta) är en klass inom leddjuren och utgör den artrikaste djurgruppen bland landdjuren. Det vetenskapliga namnet, insecta, kommer från latin och betyder “uppdelat” [i tre delar], ett översättningslån från gr. ἔντομον, éntomon. Vetenskapen som ägnar sig åt insekter kallas för entomologi och en forskare som studerar insekter kallas för entomolog.
Insekter har existerat i miljontals år och av jordens idag omkring 1 335 000 kända djurarter utgör insekterna cirka 900 000. De flesta är bevingade och tillhör underklassen Pterygota, men det förekommer också primitiva vinglösa insekter, underklassen Apterygota. Vikten mellan olika arter varierar från omkring 1 mikrogram till 20 gram.
Insekternas artrikedom beror till stor del på deras förmåga att utnyttja och anpassa sig till många olika slags nischer, vilket bland annat underlättats av deras flygfärdighet, fortplantningskapacitet och deras mindre storlek. Att insekter är växelvarma gör dessutom att de inte behöver lika mycket föda som om de hade varit jämnvarma.
Böcekler, eklem bacaklılar (Arthropoda) şubesinin sınıfı ve tür ve takson bakımından en kalabalık hayvan grubudur. 1.000.000'dan fazla olan tür sayılarıyla Dünya'daki en fazla türe sahip canlılardır. Dünya'nın hemen hemen her yerinde bulunur ve bazen çok yoğun popülasyonlarda görülebilirler.[1][2]. Her yıl birkaç bin tür buna eklenmektedir. Toplam tür sayısının 2.000.000 olduğu kabul edilmektedir. Tür, cins, familya gibi taksonomik kategoriler bakımından 6-10.000.000[1][3][4] sayıya ulaşırlar ve Dünya'daki hayvanların %90 kadarını oluştururlar[5].
Türce en zengin böcek familyası cepkenli böcekgiller (Staphylinidae) familyasıdır. 2010 verilerine göre 56.768 türle canlılar (bitki ve hayvanlar) arasında en çok tür barındıran familyadır. İkinci büyük böcek grubu hortumlu böcekgiller (Curculionidae) familyasıdır.
İnsanlar tarafından evcilleştirilen bal arısı ve ipek böceği gibi türleri bulunduğu gibi bazı türleri de Dünya'nın muhtelif yerlerinde, özellikle de Meksika'da doğrudan besin olarak kullanılırlar.
Böcek adının Türkçede Insecta üyeleri için yoğun olarak kullanılması türlerinin çokluğu yüzündendir. Türkçenin tarihi gelişimi içinde böcek adı, Insecta dışındaki eklem bacaklıları da kapsayacak kadar geniştir. Bu kullanımı halk dilinde hâlâ görmemiz mümkündür. Insecta dışındaki eklem bacaklıları hatta diğer omurgasızları terim dışı olarak "böcek" adıyla anmak o kadar da yanlış sayılmamalı. Bu, adlandırmalarda kendini belli eder: kabuklulardan tespih böceği, örümceğimsilerden uyuz böceği, karından bacaklılardan sümüklü böcek gibi.
Takımın Latince bilim adı Insecta kelimesi Yunanca ἔντομον [éntomon] «parçalar halinde doğramak» kelimesinin 1600'lü yıllarda Latinceye insectum biçimindeki çevrilmesinden gelir. Yunanca kelime bugün böcek bilimi ya da böcekbilim de denilen entomoloji adında kalmıştır.
Kural olarak karasal hayvanlar olmakla beraber, derin denizlerin dibi dışında tüm biyotoplara uyum yapmış birçok türe sahiptir. Kutuplardan okyanuslara kadar hemen her ekosistemde ayakta kalmayı başarabilmiş canlılardır. Canlılar aleminin belki de en kalabalık sınıfıdır. Bu sınıfta 32 takım yer almaktadır.
Dış iskelet bulunur. Büyüme esnasında dış iskeletin neden olduğu kısıtlama, deri değişimi ile telafi edilir. Vücutlarında sadece çizgili kas bulunur,bu yüzden çok hızlı hareket ederler. Solunum trake sistemiyledir. Açık dolaşım sistemi görülür. Vücutta dolaşan solunum sıvısı "hemolenf" adını alır ve çoğunlukla renksiz, bazen de soluk yeşil-sarı renktedir. Vücutları bez bakımından zengindir. Çekici veya itici koku, mum, zehir, ipek, yağ, tükürük, antikoagülan madde gibi birçok maddeyi salgılamak üzere özelleşmiş çok sayıda bez taşırlar. Duyu organları ve sinir sistemleri iyi gelişmiştir. Birçok grupta, özel görevleri olan duyu organlarına rastlanır (yeri geldikçe açıklanacaktır). Avlanmak veya avcılarından korunmak için son derece başarılı uyumlar kazanmışlardır. Renklenmeleri büyük çeşitlilik gösterir. Bazılarında ışık çıkarma özelliği görülür.
Kural olarak yumurta ile çoğalırlar ve gelişmelerinde çoğunlukla bir metamorfoz görülür.
Bazı gruplarda koloni hâlinde sosyal yaşam örnekleri görülür. Yaşam ve beslenme şekillerine göre, ağız parçaları, anten ve bacak yapıları farklılık gösterir.
Vücut örtüsü (integument): Embriyonik olarak iki tabakaya ayrılır. Üstte ektoderm kökenli epidermis ve kaide zarı; altta peritondan meydana gelmiş, hücreli ince bağdoku yapısında ve kasların üzerine yığılmış olarak duran kutis bulıunur. Vücut örtüsü dıştan içe doğru şu katmanlara ayrılır:
Baş (caput): Embriyonik olarak kaç segmentten yapıldığı tartışmalıdır. Başta bulunan segmentlerin her biri ayrı bir üye taşımadığından, ayrıca segmental gangliyonlardan bazıları da birbiriyle kaynaştığından dolayı, köken olarak segment sayısı kesin olarak söylenemiyor. 5 (en fazla 6) segmentten oluştuğu varsayılmaktadır:
1. preantennar : Embriyonik evrede görülür.
2. antennar : Duyargalar bu segmentteki gangliyona bağlıdır.
3. intercalar ; 4. mandibular ; 5. maksillar : Baştaki iç organları içine alan sert bir kapsül şeklinde birbiriyle kaynaşmıştır. Bağlantı yerlerine stur denir. Sturlar arasındaki alanlar alın (frons), tepe (vertex) ve yanaktır (genae).
6. labial
Duyargalar (antennae) : Kamçı şeklinde bulunan duyargalar içtençenelilerdeki gibi gerçek segmentli değildir. 3 bölümden oluşur. Kaide (scapus), ara bileziği (pedicellus) ve kamçı (flagellum). Böceklere özgü duyu organı olan Johnston organı, pedicellus bölümünde bulunur.
Gümüşçün (Lepisma saccharina)
teke böceğinin dikkat çekici duyargaları
Gözler: Optik sistemlerine göre 2 çeşit göz tanımlanır:
renk görme: Böcekler 300-650 nm lik dalga boylarındaki ışınları algılarlar. Örnek olarak, Bal arısı (Apis mellifera) bu bant aralığında sarı, mavi-yeşil, mavi ve morötesi ışınları algılamalarına karşın, kelebeklerin aksine, kırmızıyı algılayamazlar. Ancak kırmızı çiçeklere, bu çiçekler mor ışınları yansıttığı zaman giderler. Güneş ışınlarındaki morötesi ışınları absorbe eden beyaz çiçekleri, morötesi ışının komplementeri olan mavimsi-yeşil; vişneçürüğü çiçekleri ise mavi olarak görürler. Bazı böceklerin (örn. Carausius morosus ve bazı kın kantlılar) renk görme yeteneği yoktur.
Ağız parçaları : Gerçek ağız üyeleri üst dudak (labrum), üst çene (mandibul), alt çene (maxilla) ve alt dudak (labium)tan oluşur.
Konumuna göre:
İşlev bakımından:
Boyun (cervix): Başa derimsi bir zarla yapışmıştır. Başla göğüs arasında sınırları belirsiz zarımsı bölgedir. Boynun ön kısmı başın son segmentine, arka kısmı ise göğsün ilk segmentine aittir.
Göğüs (thorax): Baş ile karın arasında bulunur. Yapıları birbirinden farklı olan üç segmentten oluşur: 1. prothorax; 2. mesothorax; 3. metathorax. Son iki segmente birlikte pterothorax denir ve kanatlar buraya bağlanır. Yönlerine göre 1. sternum (göğsün karın tarafı); 2. pleurum/pleura (göğsün yan tarafları); 3. tergum/tergi (göğsün sırt kısmı) adlarını alır.
Bacaklar (arthropodium): Her göğüs segmentinde bir çift olmak üzere toplam 3 çift bacak bulunur. Köken olarak, vücut yan duvarlarının segmentsiz uzantılarından meydana gelmiştir. Daha doğrusu halkalı solucanların (Annelida) parapodiumlarından türemiş, yere daha iyi dayanabilmek için zamanla karın tarafına doğru kaymışlardır (< A. Demirsoy, Yaşamın Temel Kuralları, sa:46). Bacak segmentleri birbirlerine ya esnek bir zarla ya da birbirine uyabilen bir eklem oluşumuyla bağlanırlar. Bacağın vücuda bağlandığı yere kalça (coxa) denir. Daha sonra sırasıyla uyluk bileziği (trochanter), uyluk (femur), baldır (tibia) ve ayak (tarsus) kısımları gelir. En uçta çift tırnaktan oluşan pençe (ungues) yer alır. Tırnaklar arasında, çoğunluk derimsi yapıda, bazen sırt tarafı kitinleşmiş arolium denen bir balon vardır. Dinlenme sırasında simetrik olarak ön bacaklar öne, orta ve arka bacaklar geriye uzanacak şekilde durur. Böcekler bacak-ayak uçlarında yürürler. Bitler ise pençeye dayanarak yürürler.
Bacak tipleri:
sıçrayıcı bacak
(çekirge)
toplayıcı bacak
(işçi arı)
yakalayıcı bacak
(peygamberdevesi)
kazıcı bacak
(danaburnu)
Kanatlar: Hayvanlar âleminde kanatlar ilk önce böceklerde çıkmıştır ve bunlar uçabilen tek omurgasız grubudur. Kuşlar ve yarasalardaki gibi ön üyelerin değişmesiyle oluşmamıştır. Pterothorax'ta bulunurlar. Kas ve segment taşımadıklarından üye olarak kabul edilmezler.
Boyuna (kaideden uca uzanan) damarların hepsi trake taşır. Bu trakeler bacaklara giden trakelerden türemiştir. Enine damarlar kanadın sağlamlaşması için oluşmuştur ve hiçbir zaman trake taşımazlar.
Kelebeklerde kanatlar pullarla kaplanırken, hamam böcekleri ve çekirgelerde ön kanatlar (tegmina) derimsi olarak kitinleşmiştir. Kın kanatlılarda ön (üst) kanatlar (elitra) kuvvetlice kitinleşip koruma görevi üstlenmişlerdir. Sineklerde arka kanatlar, Stepsiptera'da ise ön kanatlar denge organına (halter) dönüşerek uçma işlevini yitirmiştir.
İkincil olarak sonradan kanat yitimi, özellikle mağara böceklerinde ve bit gibi parazitlerde (kullanma gereği duymadıkları için), yüksek dağlarda yaşayanlarda (rüzgâra kapılıp sürüklenmemek için) ve saklanarak yaşayanlarda (engellere takılıp yırtılmaması için) görülür.
Uçulmadığı zamanlarda kanatlar kulağakaçan, çekirge, hamam böceği, peygamberdevesi, kın kanatlılar gibi gruplarda katlanmış olarak dururken, pul kanatlılar, kız böcekleri, zar kanatlılar ve çift kanatlılar gibi gruplarda katlanmayıp açıkta dururlar.
katlanır kanat
katlanır kanat
katlanır kanat
katlanmaz kanat
Zygoptera grubundan kız böceğinde (Calopteryx virgo) dinlenme anı kanat duruşu
Anisoptera grubundan kız böceğinde (Platetrum depressum) dinlenme anı kanat duruşu
Karın (abdomen): Sindirim borusunun büyük bir kısmını, kalbi ve eşey bezlerini içine alır. Ön kısmıyla göğüse bağlanır ve arkaya doğru genellikle gittikçe azalır. 11 segment ve sölom kesesi ve gangliyonu olmadığı için segment olarak kabul edilmeyen bir telsondan oluşmuştur. Karın segmentlerinde göğüste görülen gerçek üyeler ve kanatlar yoktur. Segmentleri üç ana grupta değerlendirilir:
Böceklerde temel solunum biçimi trake sistemidir. Altı bacaklılar (Hexapoda) ile çok bacaklılar (Myriapoda) alt şubeleri trakeliler (Tracheata) adı altında bir üst grupta toplanırlar. Çünkü her iki grupta da integümentin içeriye çökmesiyle trake sistemi oluşmuştur. Böceklerde trake sistemi her organa ulaşacak şekilde dallara ayrılmıştır. Dolaşım sisteminin solunuma katkısı pek azdır.
Özellikle iyi uçan böceklerin trake sisteminde ilave gelişmeler (trake kollarında çoğalma ve dallanma) görülür. En çok görülen şekli ana trake kollarının genişlemesiyle meydana gelen trake keseleri ya da hava keseleri denen oluşumdur. bu kesecikler, mayıs böceğinde (Melolontha) olduğu gibi, fazla sayıda fakat küçük olabilir. Diğer taraftan bal arısında (Apis mellifera) olduğu gibi birçok küçük hava kesesinin kaynaşmasıyla az sayıda fakat büyük yapıda hava keseleri ortaya çıkar. Hava keselerinin hepsi havanın depo edilmesi için kullanılır. Keselerden çıkan ince dallar ve borular dokulara kadar uzanır. Ayrıca bu keseler miksosölü sıkıştırmak suretiyle dolaşımı hızlandırır ve dokulara besin ulaşımının daha etkin olmasını sağlar. Trake duvarlarından kan sıvısına sızan oksijen kısmen erimiş durumda bu sıvıda taşınabilir.
Ön bağırsak: Başta bulunan ağız açıklığı ile başlar. Ektodermal stomodeumdan meydana gelmiştir. Epiteli ektoderm epiteli gibi kutikula (intima) içerir.
Orta bağırsak (mesenteron): Endodermden meydana geldiği için ön bağırsakta olduğu gibi kitinle astarlanmamıştır. Genellikle önde göğüs içine kadar uzanmaz.
Son bağırsak: Ön bağırsak gibi ektodermal kökenli olduğundan kitinle astarlanmıştır. Kuvvetli yapıda iç tarafta boyuna kaslar, dış tarafta da halka kaslar bulunur.
Böcekler öncelikli olarak bitki yiyicisidirler. Bununla birlikte canlı hayvanlarla beslenenlerden tek tür besine özelleşmiş (örn. balmumu güvesi) beslenenlere kadar her çeşit beslenme tarzına rastlanır. Kural olarak etle beslenenlerde bağırsak en kısa, bitkiyle beslenenlerde uzun ve dışkı yiyicilerde ise en uzundur.
Besinleri genel olarak üç ana grupta toplanır: Protein, karbonhidrat ve yağ. Bu besinleri parçalamak için enzimler (amilaz, maltaz, invertaz, laktaz, proteaz, karbohidraz, peptidaz, lipaz, selülaz) salgılanır. Bazı yırtıcı (Adephaga, Planipennia) ve leşçil (Panorpa) böceklerde dış sindirim görülür. Sindirim, çoğunlukla orta bağırsakta olur, fakat termitlerde arka bağırsaktadır. Ön bağırsakta emilme (daha çok hamam böceklerinde yağ emilir) pek azdır. Orta bağırsak emilmenin esas merkezidir.
Böceklerde boşaltım sistemi Malpighi tüpleri denen özel yapılardan oluşur. Dışkının şekli bazı türlerde (odun güvelerinde ve odun yiyen diğer bazı böceklerde) karakteristik olup tanıma anahtarlarında kullanılırlar.
Böceklerin sinir sistemi, boyuna ve enine bağlantılarla birbiriyle ilişkide olan, çok defa çift gangliyonlardan oluşmuş bir merkezi sinir sitemi ile, bu merkezlerden çıkarak tepkime organlarına uzanan periferik sinirlerden ve çeşitli şekillerdeki duyu organlarından meydana gelmiştir.
Sinir sisteminin yapı taşları olan sinir hücresi (nöron) farklı bölümlerden oluşur. Hücre gövdesi (perikaryon), omurgalı hayvanların nöronlarından farklı olarak, birçok glia hücresinden meydana gelmiş birkaç tabakalı bir kılıfla örtülmüştür. Omurgalı hayvanlar için çok karakteristik olan Nissl tanecikleri (İng. Nissl body) böceklerde pek az ya da tipik olmayan durumlarda belirgindir ve bunların perikaryon içerisindeki dağılımı da aşağı yukarı tekdüzedir. Endoplazmik retikulum, Golgi aygıtı, yaşlılık pigmentleri ve serbest ribozomlar, yalnız perikaryonda bulunmasına karşın, granüller ve mitokondriler düzenli olarak hücre uzantılarının içerisine de göç ederler. Sinir uzantıları, akson ve dendritlerden oluşur. Akson ve dendritler her iki yönde de iletim yeteneğine sahiptir. Bu iki yönlü iletimi engeleyip tek yönlü iletilmesini sağlayan yapıya sinaps denir. Merkezi sinir sisteminin sinir düğümleri gangliyonlardır. Sinir sisteminin dağılımı (tipografisi) gangliyonlar tarafından olur. Gangliyonlar üç ana gruba ayrılır: 1. Yutak (ya da özofagus) üstü gangliyon (cerebral ganglion), üç bölümden oluşur: protocerebrum, deutocerebrum, tritocerebrum. 2. Yutak (ya da özofagus) üstü gangliyon, mandibular, maksillar ve labiyal gangliyon biçiminde üçe ayrılır. 3. Vücut gangliyon zinciri, göğüs gangliyonları ve abdominal gangliyonlar diye ikiye ayrılır.
Sinir sistemi çoğu kez endokrin sistemiyle birlik oluşturur
Çok hücrelilerin hepsinde hormon sistemi filogenetik olarak sinir sisteminden gelişmiştir. Bu yüzden bütün hormonal olayların denetim mekanizması yüksek organizasyonlu hayvanlarda sinir merkezlerindedir. Böceklerde bu denetim mekanizması nörosekretorik hücrelerdir.
Nörosekretorik hücreler: Böceklerde hormon sisteminin en üst düzenleyici merkezidirler. Ektoderm hücrelerinin yeteneğini saklayan nöronlar salgı meydana getirirler. Salgı, granüller ya da sıvı halinde oluşur, hücre gövdesinde ve aksonlarda biriktirilir ve sinir uyarımıyla en azında aksonlar aracılığıya iletilir ve salgılanır. Daha sonra tekrar meydana getirilir. Bu böyle döngü olarak devam eder. Sinir salgıları her zaman hemolenfe verildiği için hormon olarak kabul edilir ve nörohormon adını alırlar. Hormon ya da salgı, hücre gövdesinden, tepki yapacağı organa, bir aksonla gönderilir ve orada hemolenfe verilir.
Nörohemal organlar: Uzun zamandan beri corpora cardiaca 'nın böceklerin tek nörohemal organı olduğu kabul ediliyordu. Bu organ, birçok böcekte aortun açık ön kısmında bulunur; ya birbirinden ayrı çift hâlindedir ya mediyan kısımda kaynaşarak tek bir vücut olmuştur ya da hiposerebral gangliyon ile kaynaşmıştır. Diğer bir nörohemal organ Rhodnius prolixus adlı böceğin abdomen sinirinde tespit edilmiştir. Son zamanlarda yapılan birçok araştırmada yeni nörohemal organlar bulunmuştur.
Böceklerde nörohormonlarla işlevleri düzenlenmeyen birçok hormon bezi (endokrin bezi) bulunur: protoraks bezleri, ventral ( ya da sevikal) bezler, perikardiyal bez.
Böcek hormonları içinde en dikkate değer olarak, larva evresini geçirmesinde etkili olan gençlik hormonu (juvenil hormon) ile deri değiştirmesini sağlayan deri değiştirme hormonu (metamorfoz hormonu, ekdizon hormonu) sayılabilir.
Eş bulma ve kur: Dişi, erkek tarafından aktif olarak aranır. Bu aramada en etkin faktör feromonlardır. Sesle bulma, çekirge ve ağustos böceklerinde yaygındır. Kur, birçok böcekte duyargalarla dokunmayla yapılır. Pul kanatlılarda ve günlük sineklerde özel kur dansı vardır.
Çiftleşme: Kural olarak, penisin dişi organına sokulmasıyla meydana gelir. Hemiptera'da olduğu gibi sperma ya doğrudan doğruya reseptakuluım içerisine boşaltılır ya da birçoğunda olduğu gibi vajina veya bursa kopulatriks içerisine boşaltılır ve spermalar daha sonra kendileri reseptakulum içerisine girerler. Birçoğunda spermalar spermatofor içerisinde iletilir. Spermatofor, erkeğin yardımcı bezleri tarafından salgılanan sert bir kabukla örtülü, içerisinde spermaların bulunduğu bir kese ya da pakettir. Bu paket ya penis tarafından bursa kopulatriks içerisine itilir (kelebeklerde ve bazı kın kanatlılarda) ya da dişinin eşey açıklığına yapıştırılır (çekirgelerin birçoğunda). Kız böceklerinde erkeklerin ikinci abdomen segmentinde yardımcı kavuşma organları oluşmuştur. Çiftleşmede her iki eşeyde de görülen yardımcı çiftleşme organları birbirine sıkıca uyacak şekildedir. Bu organlarda meydana gelecek bir değişiklik, çiftleşmeyi başarısız kılar. Bu sebeple böceklerde tür tanımlanmasında en çok bakılan ve taksonomik özellik açısından en çok güvenilen organlar bu yardımcı çiftleşme organlarıdır. Çiftleşmenin yeri, zamanı ve süresi değişkenlik gösterir.
Yumurtlama: Böceklerin bir kısmının yavrularını canlı olarak doğurdukları (vivipar), bir kısmının larva (larvipar) ya da pup (pupipar) halinde çıkardıkları bir yana bırakılırsa, çoğu tek tek ya da paket halinde (kokon) yumurta döker.
Yumurtadan çıkış: Koryonun parçalanmasında en sık görüleni yarılma çizgisi boyunca kabuktaki incelmedir. Patlama çizgisinin oluşmadığı durumlarda larva, yumurta dişi (oviruptor) denen kuvvetlice sklerotize olmuş çıkıntılar yardımıyla dışarı çıkar.
Yumurtadan ya ergine benzeyen (hemimetabol) nimf ya da hiç benzemeyen (holometabol) larva bir yavru çıkar. Çoğunlukla her ikisine de yani nimf'e de larva denir. Yumurtadan çıkan larva postembriyonik olarak gelişmeye devam eder. Büyüme, deri değiştirme ile olur. Son deri değiştirildikten sonra tamamen gelişmiş ergin (imago) meydana gelir. Gelişme evrelerine göre larva, pronimf, nimf, prepup, pup diye çeşitlere ayrılırlar. Deri değiştirme erginlikte de sürebilir (Apterygota ve Ephemeroptera).
Yarı başkalaşım (hemimetabol başkalaşım): Larva evresi ergine benzer. Gerçek pup evresi yoktur.
Tam başkalaşım (holometabol başkalaşım): Larva evresi ergine hiç benzemez. Gerçek pup evresi vardır.
Larva tipleri:
Pup (krizalit, koza): Larva evresi ile ergin evre arasında hareketsiz ve besin alınmayan evredir.
Başkalaşım sonrası gelişme:
Olgunlaşma: Ergin evresi kısa olan ve bu evrede çoğunlukla beslenmeyen Ephemeroptera, Plecoptera, bazı Homoptera ile Lepidoptera türlerinde eşey bezleri, puptayken işleve hazır hâle gelmektedir ve kısa olan ömürlerini cinsel olgunlukla geçirmezler. Bir başka deyişle erginliğe ilk adımlarını attıklarında, cinsel açından olgunlaşmışlardır. Diğer böceklerde ise erginlik sonrası eşey bezlerinin bir olgunluk süreci vardır.
Yaşlılık devresi: Erginlerde yaşam süresince sadece dış organlar (pul, kıl vs.) değil, aynı zamanda iç organlar da aşınır. Metabolizmanın etkinliğini kaybetmesinden dolayı atık maddelerin son türevlerinden olan pigmentlerin gittikçe çoğaldığı görülür. Birçok organ buna bağlı olarak işlevlerini büyük ölçüde yitirir. Yaşlanan böceklerde uçuş isteği azalır ve uyarılabilme yeteneği büyük ölçüde düşer. Gangliyon hücrelerinde, sitoplazma dejenerasyonu, kromatin yığılmaları ve hücre bağlantılarında gevşemeler olur. Atık maddeler atılmayıp vücutta birikir. Ölüm, beynin ölmesiyle değil, hücre metabolizmasının durmasıyla ortaya çıkar.
Böceklere esas rengi veren deridir. Oluşumuna göre 2 gruba ayrılır:
Renklenme ve desen oluşumu: Vücut üzerinde, çoğunluk türlere özgü, çeşitli desenler bulunur. bunların şekli genellikle kalıtsal olmasına karşın, büyüklükleri ve koyulukları, çevre koşulları ve iç koşullarla denetlenebilir. kalıtsal renkler hemen her zaman simetrik olarak ortaya çıkar. Modifikasyon renklerde bu simetri bazen görülmeyebilir. Beslenmenin, sıcaklığın, eşey hormonlarının, parazitlerin renk oluşumu üzerindeki etkisi çok fazladır.
Uçabilen tek omurgasız hayvan grubu böceklerdir. Göğsün (thorax) ikinci (mesothorax) ve üçüncü (metathorax) segmentlerinde yer alan pterothorax kaslarının büyük bir kısmı uçma işlevini yüklenmiştir. Epipleural kasın antigonistik etkisiyle keza subalar kasın katkısıyla büyük kanatlar katlanma yerlerinden açılarak uçmaya hazırlık yapılır. Uçma, göğüs kaslarının doğrudan doğruya ya da dolaylı etkisiyle gerçekleştirilir.
Kız böceklerinde (Odonata) iki tip kasın birleşik hareketini görmek olasıdır. Kural olarak ilkel böceklerde ya yatay (Odonata) ya da temel olarak dikey (Ephemeroptera) uçuş sözkonusudur. Kanatlar kural olarak yukarıdan aşağıya doğru çırpılır. Kanatların aşağıya doğru çırpılmasında arka kanadın arka kenarı zayıf damarlı olduğu için yukarıya doğru, yukarıya doğru çırpıldığında ise aşağı doğru bükülür.Birinci durumda havaya dayanma yüzeyi büyürken, ikinci durumda dayanma yüzeyi küçülür ve dolayısıyla hayvan, toplam değer bakımından yukarıya doğru iten bir güç kazanır. Böceklerin birçoğunda yatay ve dikey uçma yetenekleri birleştirilerek her yöne uçma niteliği kazanılmıştır. Bu yetenek, kanatları kulaç atar gibi döndürmek için gelişen kaslar aracılığıyla olur. Ayrıca manevra yeteneğini artırmak ve uçuş etkinliğini yükseltmek için kanadın kaidesine yakın anal sahada ve jugumda (bazen vannusda) büyük ölçüde küçülmeler görülür.
İlkel kanatlı böceklerde her kanat çifti kendi başına bağımsız olarak çırpılır; fakat senkronize edilir (yani her iki kanat çifti de aynı zamanda çırpılır). Yalnız kız böceklerinde kanat çiftlerinin çırpılması alternatiftir (yani biri diğerinden sonra çırpılır). Bu şekilde kanat çırpan kız böceklerinin uçuş hızı çok yüksektir. Bir ön kanadını bir arka kanadını çırpan kız böceklerinde vücudun takla atmasını önleyebilmek için özellikle karında uzama görülür.
Diptera (sinekler) takımı, böcekler içinde en iyi ve en hızlı uçan böceklerdir.
Yusufçuk (Hemicordulia tau)
Episyrphus balteatus
Böcekler büyük bir protein kaynağı olup yağ ve diğer besin öğelerince zengindir. İnsan gıdası olarak 500 kadar böcek türünün yenildiği bilinmektedir. Bunların %40'ı Meksikalılar tarafından tüketilmektedir. Henüz dünyada yaygınlaşmayıp ulusal mutfak tadları olarak kalan, böcek yeme alışkanlığı görülebilen yerlerden bazıları:[6]
Böcekler, eklem bacaklılar (Arthropoda) şubesinin sınıfı ve tür ve takson bakımından en kalabalık hayvan grubudur. 1.000.000'dan fazla olan tür sayılarıyla Dünya'daki en fazla türe sahip canlılardır. Dünya'nın hemen hemen her yerinde bulunur ve bazen çok yoğun popülasyonlarda görülebilirler.. Her yıl birkaç bin tür buna eklenmektedir. Toplam tür sayısının 2.000.000 olduğu kabul edilmektedir. Tür, cins, familya gibi taksonomik kategoriler bakımından 6-10.000.000 sayıya ulaşırlar ve Dünya'daki hayvanların %90 kadarını oluştururlar.
Türce en zengin böcek familyası cepkenli böcekgiller (Staphylinidae) familyasıdır. 2010 verilerine göre 56.768 türle canlılar (bitki ve hayvanlar) arasında en çok tür barındıran familyadır. İkinci büyük böcek grubu hortumlu böcekgiller (Curculionidae) familyasıdır.
İnsanlar tarafından evcilleştirilen bal arısı ve ipek böceği gibi türleri bulunduğu gibi bazı türleri de Dünya'nın muhtelif yerlerinde, özellikle de Meksika'da doğrudan besin olarak kullanılırlar.
Комахи — поширені на всьому суходолі, включаючи Антарктиду, тварини довжиною від 0,2 міліметру до 64 сантиметрів (паличник Phryganistria chinensis Zhao[6]).
Тіло комах складається з трьох відділів (тагм) — голови, грудей і черевця, кожен з яких складається з сегментів (сегменти голови злиті) і вкритий хітинізованими покривами. На голові є пара членистих вусиків (антени), ротові придатки, органи зору. До грудей кріпляться 3 пари членистих ніг і 1—2 пари крил. На кінці черевця розташовані статеві і хвостові придатки (церки), іноді жало. Органи виділення — головним чином, мальпігієві судини. Кровоносна система незамкнена. Функцію серця виконує спинна судина, функцію крові — гемолімфа. Органи дихання — трахеї (у водних — зябро-трахеї), що відкриваються назовні дихальцями. Органи чуття дуже різноманітні, в основі будови багатьох з них лежать так звані сенсили, розкидані по різних частинах тіла поодиноко або зібрані у великі скупчення. Є органи зору — фасеткові очі та прості вічка, слуху — тимпанальний апарат, дотику — чуттєві волоски, нюху — ямки і волоски, рівноваги — хордотональний апарат та ін.
Майже всі комахи роздільностатеві. Розвиток відбувається з перетворенням (метаморфоз), яке буває повним (коли личинка різко відрізняється від дорослої особини (імаго) і перетворюється на лялечку, з якої виходить доросла комаха), або неповним (личинка, що вийшла з яйця, має вигляд, близький до імаго, стадії лялечки нема).
Відомо 1-3 млн видів, поширених від Антарктиди до 84° північної широти. Більшість комах — наземні тварини, багато видів живе в землі, деякі в прісних водах, окремі — в морях. Більшість видів комах — фітофаги, є всеїдні (таргани), хижаки (поїдають інших комах, молюсків, червів тощо), копрофаги (гнойовики), кровососні (комарі, воші, блохи).
Є багато видів, які мають позитивне чи негативне значення для людини. Деякі комахи приносять користь як запилювачі рослин; деякі виробляють речовини, які використовуються як харчові продукти та сировина для промисловості (мед, віск, шовк, природні фарби). Багато комах — шкідники сільського та лісового господарств, окремі — переносники паразитів та збудників хвороб людини, тварин або рослин, деякі самі є паразитами.
Класифікація досить складна, існує кілька різних систем.
Раніше комах поділяли на два підкласи:
Зараз найчастіше у класі виділяють два підкласи Первиннобезкрилі комахи і крилатих, останні розділяють на два інфраряди Давньокрилі і Новокрилі.
До давньокрилих відносять бабок, одноденок і деякі вимерлі ряди. Новокрилих поділяють на надряди Endopterygota (комахи з повним перетворенням), Paraneoptera (воші, трипси, напівтвердокрилі), Orthopteroidea (тарганоподібні, прямокрилі).
Постійно пропонуються нові удосконалення до систематики комах.
Тіло комах розділене на три відділи: голову, груди та черевце.
Голова утворюється з шести сегментів, що повністю зливаються у дорослої комахи. Перший і третій сегменти не мають придатків, другий несе пару вусиків (антен); на четвертому, п'ятому та шостому сегментах розвиваються парні частини ротового апарату — верхні щелепи (мандибули), нижні щелепи (максили) і нижня губа. Вусики за будовою і розміром дуже варіюють і є важливою систематичною ознакою. Вони можуть мати ниткоподібну, пластинчасту, булавоподібну та інші форми. Розвиток і форма щелеп і нижньої губи залежать від характеру живлення. Виділяють такі основні типи ротового апарату:
У багатьох дорослих комах, які не живляться ротові органи взагалі не розвинені (одноденки).
Комахи здатні рухати головою. Рухи ці в більшості випадків обмежені однією площиною (вертикальною або горизонтальною), і лише богомоли можуть повертати голову в декількох площинах.
Груди складаються з трьох сегментів, які несуть три пари членистих кінцівок. Залежно від способу пересування кінцівки можуть бути різних типів (див. статтю "Ноги комах").
У більшості комах до другого і третього сегментів грудей прикріплюються органи польоту — крила. Вони утворюються як вирости покривного епітелію і зміцнюються жилками. У примітивніших видів передні та задні крила однакові за будовою і функцією, яку вони виконують (бабки). У мух і комарів розвивається лише передня пара крил, у віялокрилих — задня. Нерідко передні крила виконують захисну функцію, перетворюючись на надкрила (клопи, жуки). Багато видів комах повторно втратили крила (блохи, воші), що пов'язано з особливостями їхньої життєдіяльності. Крила приводяться в рух літальними м'язами, що займають значний обсяг грудного відділу.
Черевце у різних груп комах складається з різної кількісті сегментів (не більше дванадцяти). Воно майже завжди позбавлене кінцівок. На кінці черевця часто наявні придатки: церки, грифельки, яйцеклад (у самиць).Черевце комах позбавлене кінцівок або вони видозмінені на органи парування (у самців),яйцеклад(у самок коників)чи жало(у ос і бжіл).
Хітинова кутикула в усіх наземних видів укрита тоненьким шаром воскоподібної речовини, яка перешкоджає випаровуванню води. На тілі комах є численні волоски, що виконують функцію органів дотику або слуху.
Нервова система побудована за типом нервового ланцюжка; центральна нервова система включає мозковий ганглій (головний мозок), підглотковий ганглій, сегментарні ганглії черевного ланцюжка. Головний мозок досягає великого розвитку, особливо у суспільних комах.
Фасеткові очі комах розташовані на першому сегменті голови. Нерідко є ще декілька простих очок (наприклад у медоносної бджоли). Багато видів мають гарний зір. Так, бджоли можуть розрізняти форму предметів і деякі кольори (червоний, жовтий, зелений, синьо-фіолетовий, ультрафіолетовий). На відміну від людських, очі бджіл чутливі до поляризованого світла. Усі комахи здатні сприймати коливання температури. Терморецептори локалізовані у них в особливих волосках на члениках ніг. У багатьох комах розвинені органи слуху, утворені волосками на ногах і черевці. Дуже добре розвинені органи хімічного чуття і нюху. Смакові рецептори містяться на ротових частинах і на лапках. Комахи чутливі до рівня вологості повітря та магнітних полів.
У ротову порожнину впадають протоки слинних залоз. У личинок метеликів на нижній губі є шовковичні залози, секрет яких швидко застигає на повітрі і використовується для плетіння коконів. Ротова порожнина веде до стравоходу й далі до шлунка. Залозисті клітини кишечника виробляють травні ферменти, склад яких визначається характером їжі комахи. Травна система починається ротовою порожниною, в яку входять протоки слинних залоз. Травна частина складається з 3 відділів: передньої, середньої і задньої кишки; довжина і об'єм його залежать від роду їжі та її поживності.
Дихальна система представлена добре розвиненою мережею повітроносних трубок — трахей. Вони відкриваються на поверхню тіла невеличкими отворами — дихальцями. Вентиляція трахей у багатьох видів здійснюється рухом черевця. Деякі комахи (жуки водолюби, клоп гладун) що живуть під водою, періодично піднімаються на поверхню і запасають повітря під надкрилами, де воно утримується волосками з незмочуваною поверхнею.
Кровоносна система незамкнена. Безбарвна гемолімфа, яка циркулює в порожнині тіла комах, слугує для транспортування поживних речовин, продуктів обміну, гормонів. Рух гемолімфи забезпечується скороченнями спинної судини — серця.
Видільна система утворена мальпігієвими судинами — тонкими трубкоподібними виростами кишечника. Їхні вільні кінці лежать у порожнині тіла. Розчинні продукти обміну поглинаються клітинами стінок мальпігієвих судин і просвітами проходять у кишку. Пристосуванням для акумуляції води у комах є жирове тіло. Внаслідок окиснення жирової тканини виділяється велика кількість води.
Детальніше у статті Життєвий цикл комах
Майже всі комахи роздільностатеві. Чоловічі статеві органи у багатьох комах представлені парними сім'яниками, сім'явивідними протоками і копулятивним органом, а жіночі — двома яєчниками та жіночими статевими шляхами У багатьох видів добре виражений статевий диморфізм: самці та самиці відрізняються за розмірами, забарвленням, розвитком крил, будовою ротового апарату. У більшості метеликів і жуків запліднення зовнішньо-внутрішнє. У цьому випадку сперматозоїди виводяться в навколишнє середовище й вкриваються захисною оболонкою, що запобігає їхньому висиханню. Самиця підбирає їх за допомогою статевих придатків. Часто зустрічається внутрішнє запліднення, коли сім'яна рідина вводиться безпосередньо в статеві шляхи самиці. Іноді яйця розвиваються шляхом партеногенезу (попелиці, паличники).
Практично в усіх комах у життєвому циклі присутня личинка — їм властивий розвиток із перетворенням. У разі розвитку з неповним перетворенням личинка веде такий самий спосіб життя, як і доросла особина — імаго. У разі розвитку з повним перетворенням личинка виходить з яйця на ранніх етапах розвитку. На стадії лялечки відбувається руйнування личинкових органів і формування органів імаго. Ріст комах супроводжується линянням. Доросла комаха не линяє.
Комахи живуть в переважній більшості відомих наземних біотопів, зайнявши такі негостинні екосистеми, як вершини гір, глибокі печери а також зароджуються екосистеми на недавно утворених островах вулканічного походження. Відомі й морські комахи, пов'язані з особливою родиною водомірок із відділу Клопи (крім них, у прибережних солоних водах зрідка поселяються інші, типово прісноводні клопи).
Вибірковість стацій (місць існування) є досить істотною і характерною властивістю комах. Кожен вид має свій набір стацій — в одних випадках різноманітний, в інших обмежений екологічними рамками і іноді зведеного до єдиного типу місцеперебування. Однак часто вид не обмежується заселенням тільки лише однією стації: проявляється закономірна зміна видами своїх місць існування. Зміна стацій може бути зональною, вертикальною, сезонною і річною.
Зональна зміна стацій властива багатьом трансзональним видам (тобто видам, ареал яких перетинає кілька природних зон): при просуванні на північ ареалу обираються більш сухі, добре прогріті відкриті місцеперебування, в той час як при просуванні на південь заселяються більш зволожені і затінені стації, часто з густим рослинним покривом. Особливою формою зональної зміни стацій є зональна зміна ярусів — перехід в сухих частинах ареалу наземних видів до підземного способу життя. Вертикальна зміна стацій аналогічна зональній, але характерна для гірських умов. Якщо гірська система підпирається аридними ландшафтами — степами або пустелями, а низинна частина ареалу відсунута від гірської на північ, тоді з підвищенням рівня види переходять у більш зволожені стації. При контакті низинної і гірської частин ареалу підвищення вертикального рівня викликає переміщення видів з більш вологих стацій в менш зволожені і більш відкриті.
Сезонна і річна зміни стацій є наслідком вимушених міграцій виду в результаті змін мікроклімату, погодних умов і стану рослинного покриву. Перша характерна для областей з жарким літом і полягає в переході в більш зволожені стації. Річна зміна стацій викликається відхиленням кліматичних показників від середньої норми і приводить в сухі роки до переміщення ряду видів у вологі стації і, навпаки, у вологі роки — до переміщення в сухі стації.
Екологічною основою зміни стацій є суворе підпорядкування своєму екологічному стандарту. В результаті змінюється тип заселених стацій, що приводить в кінцевому підсумку до зміни екології виду, стимулює внутрішньовидову диференціацію і стає фактором еволюції. Нерідкі випадки, коли в різних зонах вид представлений різними підвидами або навіть диференціювався на два дуже близьких види.
Географічно збільшена стація являє собою ареал. Для багатьох комах відомі суцільні ареали, хоча в класі, як з'ясовується останнім часом, відносно висока частка видів-двійників, котрі часом розрізняються лише за біохімічними особливостям. Також, як і ареали інших тварин, ареал комах характеризується належністю до однієї або декількох зоогеографічних областей. Деякі дослідники вважають, що можна створити єдину детальну схему зоогеографічного районування, прийнятну для всіх комах. Інші вважають, що створення такої універсальної схеми неможливе, позаяк навіть така єдина в таксономічному відношенні група, як комахи, не являє собою чогось єдиного стосовно закономірностей географічного поширення. Тому безглуздо намагатися створити єдину зоогеографічну карту, а слід розробляти карти для окремих екологічних груп комах. Зокрема, така карта для реофільних амфібіотичних комах (більшість поденщин) абсолютно непорівнянна з картою для рослиноїдних наземних комах і суттєво відрізняється від карти лімнофільних амфібіотичних комах, як, наприклад, бабки. Для загальної характеристики розташування ареалів найрізноманітніших комах зазвичай використовують широко визнані назви великих розділів суші: Палеарктика, Неарктика, Голарктика, Амфіпацифічний сектор, Ефіопська область, Орієнтальна область, Арктогея, Неотропіки і Австралійська область.
Комахи заселяють навіть приполярні області: Антарктиду і Арктику (Ґренландію, Нову Землю, острів Врангеля, Чукотський півострів та інші). Ендемік Антарктики безкрилий комар-дзвінець Belgica antarctica з родини Chironomidae (відділ двокрилі) до того ж найбільш сухопутні (не залишають поверхню землі) тварини Антарктиди. Гусениці метелика Gynaephora groenlandica (Ґренландія і Канада) здатні під час зимівель переживати температури до −70 °C. На острові Ґренландія є кілька ендемічних видів комах, наприклад жук Atheta groenlandica.
Термофільний напівводний жук Zaitzevia thermae (з родини річковики, Elmidae) здатний мешкати в термальних джерелах. У штаті Монтана (США) він виявлений в незвично теплих водах — до 29 °C.
Встановлення походження класу комах стикається з певними труднощами. Ключова проблема полягає у відсутності скам'янілостей, за якими можна було б встановити філогенетичні відносини комах.
Традиційно на основі морфологічних порівнянь (особливо трахеальних дихальних систем) найближчими родичами комах вважали багатоніжок. Згідно з цією точкою зору обидві групи об'єднували в таксон «неповновусі» (Atelocerata).
Однак побудова філогенезу на основі послідовностей генів і недавні морфологічні дослідження свідчать, що комахи ближчі до ракоподібних, ніж до багатоніжок. Прихильники цієї філогенетичної гіпотези об'єднали ракоподібних і комах в єдиний таксон Pancrustacea. Ця гіпотеза також не беззаперечна. Ракоподібні відомі з відкладень раннього кембрію (близько 511 млн років), у той час як комахи з'являються в палеонтологічному літописі тільки в ранньому девоні (близько 410 млн років). Таким чином, гіпотеза про походження ракоподібних і комах від єдиного спільного предка породжує часовий проміжок близько 100 млн років, протягом якого комахи повинні були існувати. Відсутність останків комах в палеонтологічному літописі протягом зазначеного періоду зазвичай пояснюється тим, що вони не збереглися до наших днів. Новітні морфологічні порівняння і філогенетичні реконструкції на основі геномних послідовностей вказують, що комахи є нащадками ракоподібних, а не сестринським таксоном. Це висновок добре узгоджується з палеонтологічними даними. Однак морфологічні та молекулярні дані не узгоджуються при визначенні найближчих родичів комах серед ракоподібних: морфологічні дані вказують на зв'язок комах з вищими ракоподібними, а молекулярні — з зяброногими. Відповідно до останньої гіпотези еволюційна гілка комах відокремилася від ракоподібних в пізньому Силурі — ранньому Девоні. Ця оцінка узгоджується і з палеонтологічними даними, і з оцінкою на основі молекулярного годинника.
Комахи освоїли земну поверхню, ґрунт, повітря. Деякі види повторно заселили прісні водойми (клопи-водоміри, деякі їздці), меншість проникла в моря (деякі двокрилі). Розміри комах варіюють у дуже широких межах. Самці тропічного жука-геркулеса досягають 17 см, а самки всього 8 см, найбільшим жуком вважається Вусач-титан гігантський — 17-18 см, деякі види паличників — до 30 см[7], а найбільшим з них є фобетікус Чана, який досягає 357 мм у довжину, а з випростаними передніми ногами — усі 567 мм[8]. Розмах крил метелика совки агріппи — 28 см. Найменші комахи — до 0,3 мм завдовжки.
До комах з неповним перетворенням належать ряди Таргани, Терміти, Прямокрилі, Воші, Клопи, Богомоли та інші. До комах з повним перетворенням — ряди Твердокрилі, Лускокрилі, Перетинчастокрилі, Двокрилі, Блохи та інші.
Côn trùng, hay sâu bọ, là một lớp (sinh vật) thuộc về ngành động vật không xương sống, chúng có bộ xương ngoài làm bằng kitin, cơ thể có ba phần (đầu, ngực và bụng), ba cặp chân, mắt kép và một cặp râu. Côn trùng là nhóm động vật đa dạng nhất hành tinh, gồm hơn một triệu loài đã được mô tả và gồm hơn một nửa số sinh vật sống.[2][3] Số loài còn sinh tồn được cho là từ sáu đến mười triệu loài,[2][4][5] và đại diện cho 90% dạng sống của các loài động vật khác nhau trên Trái Đất.[6] Côn trùng có thể sống được ở hầu hết các môi trường sống, mặc dù chỉ có số ít các loài sống ở biển và đại dương, nơi mà động vật giáp xác chiếm ưu thế hơn.
"Côn trùng" là từ Hán Việt, với "côn" (昆) có nghĩa là nhiều nhung nhúc, và "trùng" (虫) là loài sâu bọ. Ý ám chỉ đến sự mắn đẻ của lớp sinh vật này.
Kích thước côn trùng dao động khoảng từ trên dưới 1 mm tới khoảng 180 mm về chiều dài. Côn trùng có cơ thể phân đốt và được bảo vệ bởi một bộ xương ngoài, một lớp cứng được cấu tạo chủ yếu bởi kitin. Cơ thể được chia thành đầu, ngực và bụng. Trên đầu có một cặp râu là cơ quan cảm giác, một cặp mắt kép và 2 mắt đơn (ở giai đoạn sâu non có thể là 6 mắt đơn) và một miệng. Ngực có 6 chân (mỗi đốt một cặp chân) và 2-4 cánh (ở các loài có cánh). Bụng có cơ quan bài tiết và cơ quan sinh sản. Côn trùng có một hệ tiêu hoá hoàn chỉnh, gồm một ống liên tục từ miệng tới hậu môn, khác với nhiều loài động vật chân khớp đơn giản khác có hệ tiêu hoá chưa hoàn chỉnh. Cơ quan bài tiết gồm các ống Malpighi, với chức năng thải các chất thải chứa nitơ, ruột sau làm nhiệm vụ điều hoà áp suất thẩm thấu, đoạn cuối ruột sau có khả năng tái hấp thu nước cùng với muối natri và kali. Vì vậy, côn trùng thường không bài tiết nước ra cùng với phân, thực tế thì chúng cho phép dự trữ nước trong cơ thể. Quá trình tái hấp thu này giúp chúng có thể chịu đựng được với điều kiện môi trường khô và nóng.
Hầu hết côn trùng có hai cặp cánh liên kết với đốt ngực 2 và 3. Côn trùng là động vật không xương sống duy nhất đã tiến hoá theo hướng bay lượn và chính điều này đóng một vai trò quan trọng trong sự thành công của chúng. Các côn trùng có cánh, và những côn trùng không cánh thứ sinh đã tạo nên nhóm có cánh (Pterygota). Cơ chế bay của côn trùng cho đến nay vẫn chưa được tìm hiểu một cách đầy đủ, người ta cho rằng nó phụ thuộc rất lớn vào khối không khí nhiễu loạn do cánh tạo ra. Ở những côn trùng nguyên thuỷ lại dựa chủ yếu vào tác động của hệ cơ lên cánh và cấu trúc của cánh. Ở những bộ tiến hoá hơn như Neoptera, cánh thường gập lại trên lưng khi chúng nghỉ ngơi. Ở những côn trùng này, cánh được hoạt động bởi các cơ bay gián tiếp mà giúp cánh vận động bằng cách ép mạnh lên thành ngực. Những cơ này có thể co lại khi bị căng ra mà không cần sự điều khiển của hệ thần kinh, điều này cho phép chúng tạo ra tần số co giãn cơ tương đối cao.
Côn trùng sử dụng cơ quan hô hấp khí quản để vận chuyển ôxy vào trong cơ thể. Các ống khí này mở ra ở bề mặt cơ thể và được gọi là lỗ thở (mỗi đốt có 1 đôi lỗ thở ở 2 bên), từ đây không khí được dẫn vào hệ thống khí quản. Không khí đi vào các mô thông qua các nhánh khí quản. Vòng tuần hoàn của côn trùng, cũng như tất cả các chân khớp khác là một hệ hở. Tim bơm dịch huyết vào động mạch qua xoang tim.
Côn trùng nở từ trứng, trải qua nhiều lần lột xác trước khi đạt tới kích thước trưởng thành của loài. Cách sinh trưởng này là bắt buộc vì chúng có bộ xương cứng bên ngoài, được cấu tạo chủ yếu bởi kitin (chitin). Lột xác là quá trình mà con vật thoát khỏi lớp xương ngoài cũ để tăng lên về kích thước, sau đó hình thành nên bộ xương ngoài mới, vì lớp xương ngoài bằng kitin hoặc đá vôi của các loài chân khớp không thể tăng lên về kích cỡ, trong khi cơ thể của chúng luôn luôn lớn lên cho tới lúc trưởng thành. Ở hầu hết các loài côn trùng, giai đoạn trẻ được gọi là thiếu trùng (nymph). Thiếu trùng có thể có cấu tạo tương tự như Thành trùng như ở châu chấu (mặc dù cánh vẫn chưa chỉ phát triển đầy đủ cho đến giai đoạn trưởng thành). Đây là những côn trùng biến thái không hoàn toàn. Ở những côn trùng biến thái hoàn toàn (hầu hết côn trùng), trứng nở thành dạng ấu trùng, có dạng giống như giun đất, gọi là giai đoạn sâu non. Ấu trùng phát triển và cuối cùng biến thái thành nhộng (pupa - một giai đoạn được bao bọc trong kén) ở một số loài. Ở trạng thái kén, chúng trải qua những thay đổi đáng kể về hình dạng và cuối cùng chui ra khỏi kén như một con trưởng thành hay còn gọi là hoá vũ. Bướm là một ví dụ tiêu biểu cho bọn côn trùng có biến thái hoàn toàn.
Nhiều loài côn trùng có các cơ quan cảm giác rất tinh tế. Trong một số trường hợp, các giác quan của chúng nhạy cảm hơn con người rất nhiều. Ví dụ, ong có thể nhìn được trong phổ bức xạ cực tím để tìm kiếm nơi hút mật là những bông hoa có bức xạ này để "dẫn đường" cho ong. Bướm đực có cái "mũi chuyên hóa" là đôi ăng ten (ở bướm ngày ăng ten có chóp tròn ở đầu mút và ở ngài (bướm đêm) lại có dạng lông vũ hoặc không có đầu mút tròn) có thể ngửi thấy pheromon của bướm cái từ khoảng cách vài km.
Các côn trùng có tập tính xã hội như kiến hay ong, chúng sống cùng nhau trong một tập đoàn lớn và được tổ chức rất tốt. Các cá thể trong tập đoàn tương đối giống nhau về bộ gen (do trinh sản) nên người ta có thể coi cả tập đoàn như một "siêu cơ thể". Đứng đầu một thị tộc côn trùng như vậy là con chúa-con cái duy nhất có khả năng sinh sản, và chỉ đảm nhiệm chức vụ này trong bầy và là mẹ của mọi con côn trùng khác trong thị tộc, bao gồm những con thợ là những con cái không có khả năng sinh sản, thực hiện mọi nhiệm vụ của tổ, từ kiếm thức ăn, vệ sinh tổ và vệ sinh con chúa, chăm sóc ấu trùng... Con chúa điều khiển lũ con của mình bằng pheromone, và cứ vào mỗi mùa sinh sản mới, chúng lại cho ra đời một lứa con cháu là hậu duệ của mình, khi trưởng thành những con này sẽ bay đi để tạo nên một thị tộc riêng, những đàn kiến cánh bay vào nhà bạn chính là hình ảnh minh họa rõ nét của chúng. Còn những con thợ thì được sinh ra hằng ngày với tốc độ chóng mặt. Còn những con đực chỉ đóng vai trò sinh sản.
Một tập tính quan trọng của côn trùng là một vài loài và ở một số giai đoạn biến thái chúng có thời kỳ ngủ đông (hibernate) và thời kỳ đình dục (diapause).
Một trong những lý do giúp côn trùng không ngừng tồn tại, tiến hóa và phát triển trong suốt hàng trăm triệu năm qua, thích ứng với mọi môi trường sống trên cạn chính là một hệ thống giác quan cực kì nhanh nhạy và chính xác mà tạo hóa trang bị cho chúng, được sử dụng trong mọi hoạt động di chuyển, tìm kiếm thức ăn, trốn tránh kẻ thù và sinh sản.
Nhặng xanh (thuộc bộ Diptera, những vũ công thiện nghệ trong thế giới côn trùng
Kiến có thị giác kém hơn, thích ứng với đời sống dưới lòng đất tối tăm, không bay lượn, giao tiếp bằng các mùi hóa học.
Chuồn chuồn ngô với một cái đầu... toàn mắt.
Con ngài này có ăngten hình lông vũ. Ngài đực dùng ăngten để tìm kiếm bạn tình.
Thị giác của côn trùng thuộc hàng tốt nhất trong thế giới động vật. Và chúng lại có tới hai loại mắt: mắt kép và mắt đơn. Mỗi mắt kép của côn trùng được tạo nên bởi hàng trăm, hàng nghìn thấu kính nhỏ (là một tế bào thị giác) có kích thước hiển vi, mỗi thấu kính lại tiếp nhận một hình ảnh giống hệt nhau, điều đó có nghĩa là nếu bạn đứng trước một con ruồi, thì trong mắt nó, hình ảnh của khuôn mặt bạn sẽ được nhân lên hàng nghìn lần để hiển thị trên cũng ngần ấy thấu kính tí hon. Trong khi đó, mỗi mắt đơn chỉ được cấu tạo bởi một thấu kính như vậy, và chỉ có tác dụng cảm nhận sáng tối mà thôi.
Một số côn trùng có cả mắt đơn và mắt kép, trong khi những côn trùng khác chỉ có mắt đơn. Đặc biệt, mắt của côn trùng không chỉ nằm trên đầu. Các nhà khoa học đã thử bịt kín đầu của một con côn trùng, nhưng nó vẫn cảm nhận được vùng có ánh sáng nhờ những tế bào thị giác nằm rải rác trên cơ thể.
Không phải côn trùng nào cũng có thị giác tốt như nhau: Những côn trùng có lối sống săn mồi và ham thích bay lượn vào ban ngày như chuồn chuồn, ruồi, bọ ngựa, ong, bướm và bọ cánh cứng thường có thị giác rất tốt, bằng chứng là đôi mắt của chúng gần như bao trùm một nửa hay toàn bộ cái đầu. Những côn trùng khác ưa tối và hoạt động vào ban đêm (như gián), có cuộc sống chật chội dưới những hào sâu trong lòng đất (như kiến và mối thì có thị giác kém hơn rất nhiều. Bù lại, con gián có đôi ăngten dài có vai trò xúc giác (chạm vào các vật thể xung quanh như chiếc gậy dò đường của người mù), vai trò khứu giác giúp chúng tìm ra chiếc bánh ngọt của bạn và có những lông xúc giác cực nhạy nhô ra từ đằng sau bụng có thể cảm nhận mọi rung động nhỏ nhất của không khí và mặt đất xung quanh giúp chúng biến mất ngay khi con người xuất hiện trong bếp. Mối là hậu duệ tiến hóa của gián, phần lớn chúng đều mù, và một số loài kiến, kẻ thù truyền kiếp của chúng cũng vậy. Nhưng chúng có hệ thống khứu giác hết sức ưu việt và một tập thế sinh sản được tổ chức một cách thông minh, giúp cả tập đoàn kiến thống nhất như một cơ thể trong mọi hoạt động sống thường ngày.
Bốn trăm triệu năm tồn tại trên Trái Đất cũng là bốn trăm nghìn năm côn trùng liên tục đấu tranh sinh tồn để đạt được ngôi vị thống lĩnh về số lượng trong giới động vật như ngày nay. Khi mà tác động của môi trường ngày càng thu nhỏ kích thước của côn trùng trong quá trình tiến hoá thì mỗi động vật yếu ớt và bé nhỏ ấy phải tự trang bị cho mình một thứ vũ khí bí mật để tồn tại trước các loài săn mồi, tạo nên một thế giới sinh vật vô cùng phong phú về các phương pháp lẩn trốn và ngụy trang.
Một vẻ ngoài xấu xí nhưng rất khó phát hiện
Chú châu chấu với màu áo của bùn và địa y bám chặt trên mỏm đá đồi
Một chiếc lá khô hoàn hảo
Chỉ có 0,1% các loài côn trùng là đi ngược lại lợi ích của con người. Nhiều côn trùng được coi là những con vật có hại với loài người vì chúng truyền bệnh (ruồi, muỗi), phá hủy các công trình (mối), hay làm hỏng các sản phẩm lương thực (mọt). Các nhà côn trùng học đã đưa ra nhiều biện pháp để kiểm soát chúng mà phổ biến nhất là thuốc trừ sâu. Tuy nhiên, ngày nay các phương pháp kiểm soát bằng sinh học (methods of biocontrol) đang ngày càng được dùng phổ biến hơn.
Mặc dù các côn trùng có hại thường nhận được nhiều sự quan tâm hơn, bên cạnh đó vẫn có nhiều loài có lợi cho môi trường và con người. Một số loài thụ phấn cho các loài thực vật có hoa (ví dụ ong, bướm, kiến...). Sự giao phấn (pollination) là sự trao đổi (hạt phấn) giữa các thực vật có hoa để sinh sản. Các loài côn trùng khi lấy mật và phấn hoa đã vô tình tiến hành giao phấn. Ngày nay, một loạt các vấn đề về môi trường đã làm giảm các quần thể "nhà giao phấn" (pollinator) này. Số lượng các loài côn trùng được nuôi với mục đích làm vật trung gian quản lý việc thụ phấn cho thực vật đang trong thời ký phát triển thịnh vượng.
Một số côn trùng cũng sinh ra những chất rất hữu ích như mật, sáp, tơ. Ong mật đã được con người nuôi từ hàng ngàn năm nay để lây mật. Tơ tằm đã có ảnh hưởng rất lớn tới lịch sử loài người, các mối quan hệ thương mại được thiết lập trên con đường vận chuyển tơ lụa giữa Trung Quốc và phần còn lại của thế giới. Ấu trùng maggot được sử dụng để chữa trị vết thương, ngăn chặn sự hoại tử do chúng ăn các phần chết thối. Phương pháp điều trị hiện đại này đã được sử dụng ở một vài bệnh viện trên thế giới.
Nhiều nơi trên thế giới, côn trùng được sử dụng làm thức ăn cho con người (entomophagy) trong khi nó lại là đồ kiêng kị với vùng khác. Thực ra đây cũng là một nguồn protein trong dinh dưỡng của loài người. Người ta không thể ước tính được có bao nhiêu loài côn trùng đã nằm trong thực đơn của con người nhưng nó đã có mặt trong rất nhiều thức ăn, đặc biệt trong ngũ cốc. Hầu hết chúng ta không nhận ra rằng các luật bảo vệ thực phẩm ở nhiều nước không ngăn cản việc có mặt của côn trùng trong thức ăn.
Nhiều côn trùng, đặc biệt là các loài cánh cứng là những bọn ăn xác thối, chúng ăn các xác động vật chết, các cây bị gãy mục, trả lại môi trường các dạng hữu ích cho các sinh vật khác sử dụng. Ai Cập cổ đại đã sùng bái coi những con bọ cánh cứng như bọ hung là thần linh, bên cạnh nhiều động vật linh thiêng khác của họ như cá sấu, hà mã, cá trê, chim ưng... Điều này bắt nguồn từ một sự quan sát gắn với truyền thuyết: những con bọ hung Ai Cập sử dụng phân động vật làm thức ăn cho những con non của nó. Mà với một số lượng bọ hung đông đúc hoàn toàn sống dựa vào những bãi phân thì đối với chúng, thứ thức ăn bốc mùi này quả thật quý như vàng, và vì thế mà tranh chấp xảy ra. Chúng phải tìm cách lăn cục phân đi càng nhanh càng tốt khỏi đống phân và tìm một nơi chôn "kho báu" để giữ cho nó không bị cướp lại bởi những bà mẹ côn trùng khác. Chúng sử dụng hai chân sau để lăn phân-điều này đồng nghĩa với việc phải lộn ngược thân mình trong tư thế trồng cây chuối, mà như vậy thì không tiện cho việc quan sát đường đi cho lắm. Bởi vậy, những con bọ hung sử dụng hướng di chuyển của Mặt Trời, tức là từ Đông sang Tây làm la bàn định vị, những ông chủ kim tự tháp nhìn thấy các viên phân tròn dịch chuyển theo hướng di chuyển của Mặt Trời, rồi lại biến mất xuống lòng đất (bọ hung chôn phân trước khi đẻ trứng lên đó) đã ví những hình tượng không lấy gì làm vệ sinh lắm ấy với thần Mặt Trời, thần linh tối cao của họ. Và để trả ơn cho công lao dọn vệ sinh của con bọ hung, người Ai Cập đã trao cho chúng cái chức danh "người dẫn đường cho thần Mặt Trời".
Hầu hết chúng ta đều không ý thức được rằng, lợi ích lớn nhất của côn trùng chính là loài ăn côn trùng (insectivores). Nhiều loài côn trùng như châu chấu có thể sinh sản nhanh đến nỗi mà chúng có thể bao phủ Trái Đất chỉ trong một mùa sinh sản. Tuy nhiên có hàng trăm loài côn trùng khác ăn trứng của châu chấu, một số khác thì ăn cả những con trưởng thành. Vai trò này trong sinh thái thường được cho là của các loài chim, nhưng chính côn trùng, mặc dù không thực sự quyến rũ như những loài lông vũ kia mới chính là những con vật có vai trò quan trọng hơn. Với bất kỳ loài côn trùng có hại nào, như con người thường gọi, thì cũng có một loài ong bắp cày là vật ký sinh hay là thiên địch của chúng và giữ một vai trò quan trọng trong việc kiểm soát các loài có hại đó.
Sự quan tâm của với việc kiểm soát dịch hại bằng thuốc trừ sâu có thể có tác dụng phản lại, thực tế thì chúng ta đã không nhận ra rằng chính côn trùng đã tự kiểm soát lẫn nhau và cả các quần thể có hại. Vì vậy, kiểm soát bằng thuốc độc thậm chí có thể dẫn đến sự bùng phát một loạt dịch hại nào đó.
Phân lớp: Apterygota (Không cánh)
Phân lớp: Pterygota (Có cánh)
Các mối quan hệ của các nhóm côn trùng vẫn chưa rõ ràng. Mặc dù người ta vẫn cho rằng côn trùng cùng nhóm với nhiều chân (millipedes & centipedes). Các bằng chứng đã cho thấy côn trùng có mối quan hệ với giáp xác. Hóa thạch côn trùng được tìm thấy trong suốt kỷ Cacbon, khoảng 350 triệu năm trước. Các dạng đó bao gồm một vài bộ hiện nay đã tuyệt chủng và có nhiều loài lớn hơn các loài côn trùng đang sống hiện nay. Có rất ít những dữ liệu sơ khai về các côn trùng bay vì các côn trùng có cánh sớm nhất đã có khả năng bay. Ngày nay người ta cho rằng cánh là do các mang biến đổi cao độ mà thành và một vài côn trùng có một cặp cánh nhỏ gắn vào đốt ngực thứ nhất và như vậy nó sẽ có tổng số 3 cặp cánh.
Kỷ Permi, cách đây 270 triệu năm, đã chứng kiến sự phát triển thịnh vượng của các nhóm côn trùng; nhiều nhóm đã tuyệt chủng cùng trong sự kiện tuyệt chủng kỷ Permi - Trias, sự tuyệt chủng lớn nhất trong lịch sử Trái Đất. Các loài cánh màng thích nghi thành công nhất ở kỷ Creta nhưng phát triển đa dạng ở đại Tân Sinh.
Nhiều loài côn trùng ngày nay đã phát triển từ đại Tân sinh. Trong thời kỳ này chúng ta tìm thấy các côn trùng được bảo vệ trong hổ phách, một điều kiện hoàn hảo và dễ dàng trong việc so sánh với các loài hiện nay. Khoa học nghiên cứu hoá thạch côn trùng được gọi là paleoentomology.
Nhiều loài côn trùng được coi là loài gây hại của con người. Côn trùng được coi là loài gây hại bao gồm những loài ký sinh (muỗi, chí, rệp), truyền bệnh (muỗi, ruồi), gây thiệt hại (mối) hoặc phá hoại hàng hoá nông nghiệp (cào cào, mọt ngũ cốc). Nhiều nhà côn trùng học đã tiến hành nhiều hình thức kiểm soát dịch hại như nghiên cứu cho các công ty để sản xuất thuốc trừ sâu, nhưng ngày càng kiểm soát dịch hại dựa vào phương pháp sinh học như dùng thiên địch. Phương pháp sinh học sử dụng một trong những sinh vật để giảm mật độ dân số sinh vật khác (các loài vật gây hại) và được xem là một yếu tố quan trọng của quản lý dịch hại tổng hợp.[7][8]
Mặc dù nhiều nỗ lực to lớn để kiểm soát côn trùng, những cách thức mà con người áp dụng có thể gây chết các thiên địch. Việc sử dụng bừa bãi các chất độc có thể giết nhiều loài trong hệ sinh thái, gồm cả những loài ăn côn trùng như chim, chuột và nhiều loài khác. Một ví dụ điển hình là việc sử dụng DDT đã gây hại cho các động vật hoang dã và giết nhiều thiên địch.[9][10]
Commons ponúka multimediálne súbory na tému 
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému 
.jpg)
.jpg)
.jpg)
|coauthors= bị phản đối (trợ giúp) |month= bị phản đối (trợ giúp) |month= bị phản đối (trợ giúp) (tiếng Việt)
(tiếng Anh)
Côn trùng, hay sâu bọ, là một lớp (sinh vật) thuộc về ngành động vật không xương sống, chúng có bộ xương ngoài làm bằng kitin, cơ thể có ba phần (đầu, ngực và bụng), ba cặp chân, mắt kép và một cặp râu. Côn trùng là nhóm động vật đa dạng nhất hành tinh, gồm hơn một triệu loài đã được mô tả và gồm hơn một nửa số sinh vật sống. Số loài còn sinh tồn được cho là từ sáu đến mười triệu loài, và đại diện cho 90% dạng sống của các loài động vật khác nhau trên Trái Đất. Côn trùng có thể sống được ở hầu hết các môi trường sống, mặc dù chỉ có số ít các loài sống ở biển và đại dương, nơi mà động vật giáp xác chiếm ưu thế hơn.
Размеры представителей группы колеблются в широких пределах. Крупнейшим ныне живущим насекомым считается палочник Phobaeticus chani[18]. Наиболее крупный его экземпляр с Калимантана имеет длину 357 мм, а с вытянутыми конечностями — 567 мм[19]. Предыдущим рекордсменом по длине тела был палочник Phobaeticus kirbyi с максимальной длиной 328 мм, а с вытянутыми конечностями — 546 мм[20]. К крупнейшим видам относится и палочник Phryganistria heusii yentuensis с телом длиной до 32 см (до 54 см с вытянутыми конечностями)[21]. Некоторые ископаемые таксоны, например меганевра, достигали длины 50 см при размахе крыльев до 70 см[22].
Крупнейшими жуками являются жук-геркулес, отдельные особи самцов достигают длины 171 мм[23], и дровосек-титан из Южной Америки, достигающий длины 167 мм[24][25]. Совка тизания агриппина является крупнейшей по размаху крыльев бабочкой в мире — до 28 см[26][27]. Самой крупной дневной бабочкой является орнитоптера королевы Александры (Ornithoptera alexandrae) — размах крыльев самок до 27,3 см[28]. Самки Coscinocera hercules из Австралии и Новой Гвинеи обладают самой большой площадью крыльев — до 263,2 см². Одной из самых больших бабочек также является Attacus atlas, крупнейшие самки имели до 24 см в размахе крыльев[27].
Самыми маленькими насекомыми в мире являются самцы паразитических наездников Dicopomorpha echmepterygis: длина их тела примерно 0,139 мм[29]. Ранее рекорд принадлежал виду Megaphragma caribea с длиной 0,170 мм[30]. Мельчайшими насекомыми являются также перокрылки из трибы Nanosellini (Ptiliidae), которые имеют длину менее 1 мм; среди них жук Scydosella musawasensis (300 мкм), Vitusella fijiensis (310 мкм), Nanosella (от 300 до 400 мкм), Nanosella fungi (0,25 мм)[31]. Это одни из мельчайших представителей непаразитических видов насекомых[32].
Таким образом, самые крупные известные насекомые превосходят самых мелких по длине тела в 1500 раз[22].
Тело насекомых подразделяется на три сегментированных отдела: голова, грудь и брюшко[33][34]. Каждый сегмент подразделяется на четыре части — верхнее полукольцо называется тергит, нижнее полукольцо называется стернит, боковые стенки — плейриты. При обозначении взаимного расположения частей тела и органов термином «дорсальный» (dorsalis) обозначают верхнюю сторону тела, а «вентральный» (ventralis) — нижнюю сторону. Выделяют также мезосому (у муравьёв из трёх грудных сегментов и первого абдоминального сегмента проподеума) и метасому (стебелёк и брюшко).
Отличительной чертой насекомых является наличие у них хитинового экзоскелета, представляющего собой наружный покров тела и конечностей[33]. Покрывающее тело кутикула образует плотный наружный экзоскелет, но в ряде случаев она мягкая и тонкая. Твёрдый наружный скелет создаёт ряд преимуществ: защищает тело от механических воздействий, высыхания и прочего и увеличивает сопротивление деформации. Имеет он и ряд недостатков (например, большие энергозатраты, связанные с линькой). Экзоскелет подразделён на отдельные щитки — склериты (sclerites), соединённые более тонкими участками кутикулы. Поверхность покровов обычно несёт разного рода выросты, складки, шипы, чешуйки, щетинки, мелкие волоски — хетоиды. К кутикуле относят также подвижные кожные волоски — хеты.
Окраска тела и его частей у насекомых очень разнообразна. Различают структурную и пигментную окраску. Структурная связана с некоторыми специфическими особенностями поверхностной структуры кутикулы (микроскопическими рёбрышками, пластинками, чешуйками и т. п.), которые создают эффекты интерференции, дифракции и дисперсии света — металлически блестящие оттенки. Пигментная окраска обусловлена пигментами, которые часто содержатся в кутикуле, реже в клетках гиподермы или жирового тела. У многих насекомых наблюдается сочетание этих двух типов окраски. Большинство видов насекомых имеют весьма яркие рисунки на различных частях своего тела. Преимущественно ярко окрашены насекомые с дневной активностью, приуроченные к растительным субстратам. Для многих видов, перемещающихся по поверхности почвы или обладающих ночной активностью, характерна однотонная и преимущественно тёмная окраска тела. Окраска может быть одноцветной либо состоящей из комбинации нескольких цветов, преимущественно двух — трёх, реже — большего числа цветов. На общем фоне могут иметься пятна, полосы или любой другой рисунок[33].
Голова (caput) внешне нечлениста, но эволюционно произошла путём слияния пяти сегментов в процессе олигомеризации тела. Сохранившимися конечностями этих сегментов являются усики, или антенны первые (antennae), и 3 пары ротовых конечностей — нечленистые верхние челюсти, или мандибулы (mandibulae), членистые нижние челюсти, или максиллы (maxillae), и членистая, внешне непарная нижняя губа (labium), являющаяся второй парой нижних челюстей, слившихся между собой. Различают несколько типов ротовых органов, из которых первичным является грызущий, предназначенный для разрывания и поглощения относительно твёрдой пищи. В процессе эволюции возникло несколько модификаций данного исходного типа, которые у разных групп насекомых устроены по-разному. В одних случаях питание связано с проколом пищевого субстрата — колюще-сосущий ротовой аппарат (клопы, тли, цикады, комары и др.), в других приём пищи не сопровождается проколом — трубчато-сосущий тип — у большинства бабочек[33]. Грызуще-лижущий тип приспособлен к питанию жидкой пищей и характерен для ос и пчёл. Особую модификацию представляет мускоидный тип ротового аппарата, возникший у мух и приспособленный к потреблению как жидкой, так и твёрдой пищи. Другой путь развития исходного ротового аппарата наблюдается у скрыточелюстных, нижняя губа которых слилась с т. н. оральными складками, образовав парные челюстные карманы, в которые погружены мандибулы и максиллы. Существует также множество других типов, которые нередко представляют собой переходные формы между вышеописанными типами[33].
Основой головы является черепная коробка (epicranium). Внутри неё есть особая скелетная структура — тенториум. На голове различают переднюю поверхность — лоб (frons), который сверху переходит в темя (vertex) и далее назад — в затылок (occiput). Спереди ото лба лежит хорошо обособленная пластинка — наличник (clypeus), далее вперёд (вниз) — верхняя губа (labrum), подвижный пластинчатый кожный выступ, прикрывающий сверху ротовые органы. На боках головы, под глазами, различают щёки (genae), сзади переходящие в виски (tempora), а снизу лежит горло (gula). С боков головы расположены фасеточные глаза (oculi), состоящие из множества зрительных единиц — омматидиев — и являющиеся основными органами зрения. Они характерны почти для всех взрослых насекомых и личинок насекомых с неполным превращением. Вторичное их исчезновение отмечается у блох и веерокрылых. Кроме этого, между сложными глазами обычно расположено от одного до трёх простых глаз, или глазков (ocelli). В зависимости от биологии положение головы неодинаково. Различают гипогнатическую голову (caput hypognathum) — с ротовыми органами, обращёнными вниз, подобно ногам, — и прогнатическую голову (caput prognathum) — с ротовыми органами, обращёнными вперёд. Первый тип обычно характерен для растительноядных, а второй — для хищных насекомых. Усики находятся по бокам лба, между глазами или впереди них, нередко в обособленной усиковой впадине. Они очень разнообразны, характерны для разных групп насекомых. В своей основе усики состоят из утолщённого основного членика, называемого рукояткой (scapus), за которым следует ножка (pedicellus) и, начиная с третьего членика, располагается основная часть — жгутик (flagellum). Различают несколько типов усиков[33].
Грудь (thorax) состоит из трёх сегментов — передне-, средне- и заднегруди (pro-, meso-, metathorax). Тергиты груди называются спинкой (notum), а стерниты — грудкой (sternum). Соответственно трём сегментам груди различают передне-, средне- и заднеспинку (pro-, meso-, metanotum) и также передне-, средне и заднегрудку (pro-, meso-, metasternum). Каждый плейрит груди подразделяется швом по крайней мере на два склерита — спереди эпистерн (episternum) и сзади эпимер (epimerum)[1].
Ноги (pedes) причленены к груди снизу, обычно сидят в тазиковых впадинах и состоят из тазика (coxa), вертлуга (trochanter), бедра (femora), голени (tibia) и лапки (tarsus). Тазик и вертлуг обеспечивают необходимую подвижность ноге. В некоторых случаях вертлуг состоит из двух члеников. Бедро является самой крупной и сильной частью ноги, так как имеет мощную мускулатуру. Прилегающую к нему часть называют коленом (geniculus). Голень снабжена шипами (spinae), а на вершине — шпорами (calcariae). Лапка обычно расчленена, состоит из двух — пяти члеников и на вершине несёт пару коготков (unguiculi), между которыми располагаются широкая присоска — аролий (arolium) — или узкий эмподий (empodium). Соответственно образу жизни ноги различных насекомых подверглись разнообразной специализации, поэтому различают несколько их типов (см. илл.).
Крылья насекомых (alae) представляют собой пластинчатые выросты покровов, связанные с комплексом их мышц и преобразованных склеритов груди. В типичном случае крыльев две пары: передняя, прикреплённая к среднегруди, и задняя — располагающаяся на заднегруди. Крылья состоят из тонкой крыловой пластинки (membrana), укреплённой твёрдыми жилками (venae), играющими роль прочного каркаса крыла. Жилки делятся на продольные и поперечные, образующие у более низкоорганизованных групп густую сеть и многочисленные ячейки (cellulae). Поперечные жилки у высших форм сокращаются в числе и иногда исчезают совсем, так как главную поддерживающую роль несут продольные, попеременно выпуклые и вогнутые жилки[22][33].
В исходном состоянии различают следующие продольные жилки: костальную (costa, или C); субкостальную (subcosta, Sc); радиальную (radius, R), снабжённую сзади ветвью — радиальным сектором (radii sector, RS); срединную (media, M), иногда делится на переднюю (MA) и заднюю (MP) ветви; кубитальную (cubitus, Cu), в числе двух, нередко сближенных жилок — передней (CuA) и задней (CuP); анальные (analis, A).
У некоторых отрядов насекомых крылья претерпели ряд изменений для выполнения специальных функций. У чешуекрылых и перепончатокрылых заднее крыло отличается от переднего как по функциональному значению, так по размеру и площади, а у двукрылых превращается в жужжальца. У веерокрылых в жужжальца превратилась передняя пара крыльев. У жуков передние крылья эволюционировали в надкрылья для защиты задних крыльев, скрытых в покое под ними. Передние крылья полужесткокрылых также могут отвердевать, а у кожистокрылых, прямокрылых, богомолов и тараканов они стали кожистыми и не принимают участия в полёте.
У щетинохвосток и других бескрылых насекомых из подкласса Apterygota крылья вообще отсутствуют. Большинство представителей подкласса Pterygota имеют крылья, однако наблюдаются вторичная их утрата у отдельных групп (блохи, вши, пухоеды) и короткокрылость (брахиптерия). У некоторых из них крылья могут присутствовать только у представителей одного пола, например, у самцов ос-немок (Mutillidae) и веерокрылых (Strepsiptera). У рабочих особей некоторых социальных насекомых, таких как муравьи и термиты, крылья также отсутствуют. Реже встречается обратный пример, когда крылья имеются только у самки, — например, у наездников из семейства Agaonidae[16][22].
Брюшко (abdomen) состоит из множества однотипных сегментов, исходно из десяти, не считая хвостового компонента — тельсона, но в таком виде оно есть лишь у некоторых первичнобескрылых и зародышей. Нередко число сегментов сокращается до пяти — шести и менее. На VIII и IX сегментах находятся половые отверстия и очень часто — наружные половые придатки, поэтому эти сегменты обычно называют генитальными. Прегенитальные сегменты у взрослых, как правило, лишены придатков, а постгенитальные имеют развитый лишь тергит X сегмента, тогда как XI сегмент редуцирован и свойственные ему придатки — церки (cerci) — переместились на X сегмент. Строение церков весьма разнообразно, а у высших форм они атрофированы. Остатками постгенитальных сегментов являются лежащие дорсально вокруг анального отверстия склериты — сверху анальная пластинка (epiproctus), по бокам и снизу нижние анальные створки (paraproctes). Иногда (тараканообразные, уховёртки) анальной пластинкой называют именно X тергит. Придатками генитальных сегментов являются у самца грифельки (styli) — на IX стерните, у самки — яйцеклад (oviductus) — парные выросты генитальных сегментов, являющиеся видоизменёнными конечностями. Девятый стернит самца образует гипандрий, или генитальную пластинку (hypandrium), но нередко генитальной пластинкой именуют последний видимый стернит вообще. У высших групп все эти части подвергаются редукции или модификации (так, у жалящих перепончатокрылых яйцеклад превращён в жало, хотя используется и по прямому назначению тоже). При редукции настоящего яйцеклада у некоторых групп (например, у многих жуков) возникает вторичный, телескопический яйцеклад из сильно уменьшенных в диаметре вершинных сегментов брюшка.
На конце брюшка самца располагается копулятивный аппарат, имеющий сложное и невероятно разнообразное строение у разных отрядов. Обычно в его составе имеется непарная часть — пенис (penis), имеющий сильно склеротизированную концевую часть — эдеагус (aedeagus). Строение копулятивного аппарата имеет важнейшее значение в систематике, так как оно заметно различается даже у видов-двойников; часто его изучение позволяет решить вопросы классификации родов, семейств.
A — голова, B — грудь, C — брюшко
1. антенна,
2. глазки (нижний),
3. глазки (верхний),
4. сложный глаз,
5. мозг (cerebral ganglia),
6. переднегрудь,
7. дорсальная артерия,
8. трахеи,
9. среднегрудь,
10. заднегрудь,
11. переднее крыло,
12. заднее крыло,
13. средняя кишка (желудок),
14. сердце,
15. яичник,
16. задняя кишка (кишечник, прямая кишка и анальное отверстие),
17. анус,
18. вагина,
19. абдоминальный ганглий,
20. мальпигиевы сосуды,
21. подушечка,
22. коготки,
23. лапка,
24. голень,
25. бедро,
26. вертлуг,
27. передняя кишка (пищевод, желудок),
28. грудной ганглий,
29. тазик,
30. слюнная железа,
31. подглоточный ганглий,
32. ротовой аппарат.
Дыхательная система большинства насекомых представлена множеством трахей, пронизывающих всё тело и открывающихся наружу с помощью дыхалец (стигм)[34], которые регулируют поступление воздуха[33]. Трахейная система насекомых может быть открытой (типична для многих наземных свободно живущих видов или для водных насекомых, дышащих атмосферным кислородом) либо замкнутой. При втором типе трахеи имеются, но дыхальца отсутствуют. Этот тип характерен для водных или эндопаразитических насекомых, дышащих кислородом, растворённым в воде или в полостной жидкости хозяина. Многие водные личинки насекомых, имея замкнутую трахейную систему, дышат растворённым в воде кислородом и обладают жабрами, которые обычно располагаются по бокам брюшных сегментов или на кончике брюшка[34].
В открытую трахейную систему воздух поступает через дыхальца, количество которых меняется от одной-двух пар до восьми-десяти пар. Количество и места расположения дыхалец отражают приспособление насекомых к условиям мест обитания. Каждое дыхальце ведёт в атриальную полость, стенки которой образуют замыкательный аппарат и систему фильтрации воздуха. Трахеи ветвятся и опутывают все внутренние органы. Концевые ветви трахей заканчиваются звёздчатой трахейной клеткой, от которой отходят самые мелкие разветвления, имеющие диаметр 1—2 мкм (трахеолы). Их кончики лежат на клеточных оболочках либо проникают внутрь клеток. У многих хорошо летающих насекомых имеются воздушные мешки, представляющие собой расширения продольных трахейных стволов. Их полость не является постоянной и может спадаться при выходе воздуха. Воздушные мешки принимают участие в вентиляции крыловой мускулатуры и выполняют аэростатическую функцию, уменьшая удельный вес летающих насекомых[34].
Жировое тело и гемолимфу рассматривают как единую систему тканей внутренней среды насекомых.
Гемолимфа является единственной тканевой жидкостью в теле насекомых. Она состоит из жидкого межклеточного вещества (плазмы) и форменных элементов (клеток). Плазма либо бесцветная, либо окрашена в желтоватый или зеленоватый цвет. Кровь личинок комаров-звонцов красноватого цвета из-за наличия гемоглобина, переносящего кислород пигмента. Содержание воды в гемолимфе 75—90 %. Плазма содержит неорганические соли, питательные вещества, ферменты, гормоны, пигменты. Реакция гемолимфы слабокислая или нейтральная (pH=6—7)[2]. Солёность гемолимфы соответствует 0,7—1,3 % раствору хлорида натрия[34].
Главная функция гемолимфы — снабжение органов питательными веществами и удаление из них продуктов обмена[34]. Гемолимфа также содержит гормоны, выделяемые железами внутренней секреции и участвующие в регуляции физиологических процессов. Дыхательная функция гемолимфы незначительна и ограничена растворённым в ней кислородом. Гемолимфа также создаёт внутреннее давление в организме насекомого, поддерживая форму тела у мягкотелых (например личинок). Давление гемолимфы используется для осуществления некоторых видов механического перемещения, например, для расправления крыльев, развёртывания хоботка, разрыва покровов при линьке. У некоторых насекомых (саранчовые, кузнечики , нарывники, божьи коровки) гемолимфа выбрызгивается в целях самозащиты (автогеморрагия) или содержит биологически активные вещества и выделяется наружу при опасности[2][33]. Важна функция иммунитета, которую выполняет гемолимфа[2]. Иммунная система насекомых включает яды и антибиотики плазмы (например, кантаридин и насутин), белковые ферменты плазмы (лизоцим), а также амёбоидные гемоциты, которые осуществляют фагоцитоз одноклеточных паразитов и образуют гемоцитарную капсулу вокруг многоклеточных. У насекомых нет специфического иммунитета с образованием антител по типу иммунитета позвоночных. Однако у некоторых насекомых наблюдались случаи кратковременного специфического иммунитета, где роль антител играли вещества небелковой природы. При повреждении покровов у многих насекомых гемолимфа, вытекающая наружу, способна свёртываться и образовывать кровяной сгусток[33][34].
Жировое тело представляет собой рыхлое клеточное образование, не имеющее строгой локализации и расположенное внутри тела. Его функция заключается в накоплении запасов питательных веществ и участии в промежуточном метаболизме. Во время линьки, голодания, метаморфоза, при развитии половых продуктов и диапаузе происходит расходование резервных веществ, накопленных в трофоцитах жирового тела. Многочисленные насекомые, не питающиеся на стадии имаго, существуют за счёт запасов, накопленных в жировом теле на личиночных стадиях. Кроме трофоцитов, в состав жирового тела входят уратные клетки, накапливающие мочевую кислоту, и мицетоциты — специальные клетки, в которых живут симбиотические микроорганизмы[33][34].
У ряда насекомых имеется бактериом — специализированный орган, в котором находятся эндосимбиотические бактерии. Клетки органа обеспечивают питательные вещества и место обитания бактериям, в обмен те обеспечивают насекомое витаминами и аминокислотами. Важнейший симбионт мухи цеце — бактерия Wigglesworthia — также населяет клетки бактериома мухи. Геном бактерии содержит гены, которые необходимы для синтезирования витаминов группы B, тогда как у мухи цеце имеются только лишь гены, необходимые для их транспортировки[35][36].
Кровеносная система насекомых незамкнутая. Гемолимфа только частично заключена в орган кровообращения — спинной сосуд, представляющий собой мышечную трубку. В остальном же она заполняет полость тела (миксоцель) и промежутки между органами, омывая их[2]. Спинной сосуд разделён на 2 отдела: задний — сердце — и передний — аорту[33]. Сердце разделено на камеры (от четырёх до десяти, обычно — 9), соответствующие брюшным сегментам[34]. В эволюционно развитых группах имеется тенденция к уменьшению их числа. Каждая камера сердца имеет по два входных отверстия (устьица или остии) с клапанами, через которые гемолимфа поступает внутрь из полости тела. В отверстиях между камерами сердца также имеются клапаны, обеспечивающие движение гемолимфы в одном направлении. Задний конец сердца обычно закрыт[2]. Аорта лишена камер и клапанов. В результате пульсаций камер сердца осуществляется движение гемолимфы в задне-переднем направлении (у некоторых насекомых наблюдается обратный ток гемолимфы). Частота сокращений сердца зависит от вида насекомого, его физического состояния, фазы развития и колеблется в пределах от 15 до 150 циклов в минуту[2]. При диастоле гемолимфа входит в сердце через остии, а при систоле нагнетается вперёд, в аорту. Аорта открывается отверстием в полость головы, куда изливается гемолимфа. В полости тела насекомого кровообращение поддерживается двумя диафрагмами. Сокращение верхней диафрагмы увеличивает ёмкость околосердечной полости, куда устремляется гемолимфа в момент диастолы. Сокращение нижней диафрагмы способствует передвижению крови в полости тела спереди назад. Таким образом, совместная работа сердца и диафрагм осуществляет циркуляцию гемолимфы в организме насекомого: по спинному сосуду — сзади вперёд, в полости тела — спереди назад. Движение гемолимфы в придатках тела (усики, ноги, крылья) осуществляется дополнительными местными пульсирующими органами. Обычно это пульсирующие ампулы или подвижные мембраны (в ногах)[2][34].
Центральная нервная система (ЦНС) насекомых представляет собой цепь отдельных ганглиев, соединённых одиночными или парными коннективами. Самая передняя часть нервной системы, называемая мозгом, занимает дорсальное положение по отношению к пищеварительному каналу. Вся остальная часть ЦНС находится под кишечником. Мозг представляет собой три сросшихся ганглия и разделяется на три отдела: протоцеребрум, отвечающий за зрение и сложные поведенческие реакции, дейтоцеребрум — иннервирует антенны — и тритоцеребрум — иннервирует нижнюю губу, мышцы вокруг ротового отверстия, внутренние органы (высший центр иннервации внутренних органов). От мозга отходят две коннективы, огибающие кишечник с обеих сторон и сходящиеся на подглоточном ганглии, с которого начинается вентральная нервная цепочка. Её ганглии лежат под пищеварительным трактом. Подглоточный ганглий состоит из трёх сросшихся ганглиев и регулирует работу челюстей, гипофаринкса и слюнных желёз. Грудные ганглии развиты сильнее брюшных, так как регулируют работу конечностей и крыльев. Брюшные ганглии у прогрессивных форм имеют тенденцию к слиянию, а вся нервная цепочка - к укорочению. Так, у водомерки Hydrometra в груди имеется один слитный ганглий, а у высших двукрылых (Musca, Sarcophaga и др.) — два ганглия, подглоточный и общий грудной; в брюшке в обоих этих случаях ганглии вообще отсутствуют[37]. Полный метаморфоз часто сопровождается концентрацией ЦНС — уменьшением числа ганглиев у имаго по сравнению с личинками[34].
У насекомых со сложным поведением (общественные насекомые) особенно сильно развит протоцеребрум, а в нём — увеличенная пара грибовидных тел. В них сосредоточены координирующие и высшие ассоциативные центры нервной системы[2] и замыкаются условно-рефлекторные связи. Приобретённые навыки при их разрушении теряются (но безусловные рефлексы сохраняются). Наблюдается корреляция между сложностью поведения и степенью развития грибовидных тел. Например, среди медоносных пчёл грибовидные тела наиболее развиты у рабочих пчёл (выполняющих все работы), а наименее у трутней[16]. В среднем размер грибовидных тел у медоносных пчёл равен 1⁄15 от размеров всего головного мозга, а у рабочих муравьёв рода формика они составляют почти половину всего мозга[38].
Вегетативная нервная система иннервирует внутренние органы. Она состоит из трёх отделов — краниального, туловищного и каудального[34]. Краниальный отдел представлен стоматогастрической системой, которая иннервирует переднюю кишку и сердце. Стоматогастрическая система представляет собой соединённый с тритоцеребрумом фронтальный ганглий перед мозгом, соединённый с ним возвратным нервом затылочный ганглий за мозгом, а также кардиальные и прилежащие тела. Кардиальные тела осуществляют секрецию своих гормонов, а также накопление гормонов нейросекреторных клеток мозга. Основная функция прилежащих тел — синтез ювенильных гормонов. Туловищный отдел вегетативной нервной системы представлен непарным нервом, который считается аналогом симпатической нервной системы у позвоночных. В последнем брюшном ганглии непарный нерв образует две ветви, иннервирующие заднюю кишку и половые органы (каудальный отдел вегетативной нервной системы)[34].
Пищеварительная система насекомых состоит из кишечного тракта и пищеварительных желёз[33]. У некоторых примитивных групп все три отдела кишечного канала имеют вид простой трубки, а у большинства насекомых каждый отдел дифференцирован на специализированные подотделы. У большинства насекомых имеются верхнечелюстные, нижнечелюстные и лабиальные слюнные железы. Наиболее развиты гроздевидные лабиальные слюнные железы, которые у гусениц превращаются в шёлкоотделительные органы, при этом функции слюнных желёз выполняются мандибулярными железами. В слюне содержатся различные ферменты: карбогидразы (амилаза, инвертаза), у фитофагов для расщепления углеводов; липазы и протеиназы для переваривания жиров и белков у хищников; пектиназа у тлей; гиалуронидаза у клопов, разрушающая соединительные ткани; у кровососущих присутствуют антикоагулянты; ауксины, содействующие образованию галлов на растениях[33][34]. У некоторых насекомых слюнные железы могут продуцировать шёлк, феромоны или аллотрофические вещества, выделяемые для питания других особей. Перепончатокрылые имеют также глоточные железы. Пчелиная матка с помощью феромонов мандибулярных желёз тормозит развитие яичников рабочих пчёл, у которых эти же железы выделяют маточное молочко для кормления личинок[16].
Кишечник разделён на три отдела: переднюю, среднюю и заднюю кишки, отделённые друг от друга клапанами. Кардиальный клапан отделяет переднюю кишку от задней, а пилорический — среднюю от задней. Стенки всех отделов кишечника образованы однослойным эпителием, который снаружи покрыт продольными и кольцевыми мышечными волокнами, обеспечивающими движение пищи в кишечнике. Вслед за глоткой расположен тонкий пищевод. Он может иметь дивертикулы и зоб. Перед началом средней кишки расположен провентрикулус (мышечный желудок), образованный сильно развитыми кольцевыми мышцами и кутикулярными зубцами. Он обеспечивает дополнительное перетирание пищи и фильтрацию пищевых частиц, которые через кардиальный клапан передаются в среднюю кишку[16].
Основным органом переваривания и всасывания питательных элементов служит средняя кишка, где пищевые массы под действием ферментов расщепляются на простые органические соединения. Последние либо абсорбируются клетками эпителия стенок кишечника, либо диффундируют в гемолимфу. Строение средней кишки зависит от типа поглощаемой пищи. Задняя кишка разделена ректальным клапаном на тонкую и прямую кишки, и в ней происходят всасывание воды и формирование экскрементов. В тонкой кишке обитают симбионтные сапрофитные бактерии, простейшие и грибы, помогающие своим хозяевам (особенно сапрофагам, термитам и другим ксилофагам) в расщеплении целлюлозы до глюкозы[16]. Некоторые микроорганизмы-симбионты насекомых могут синтезировать витамины, стерины и незаменимые аминокислоты. У некоторых насекомых пищеварительная система во взрослой стадии развития не функционирует. Например, у подёнок нет челюстей, а кишечник редуцирован; они не питаются и живут всего несколько часов или дней[16].
Мальпигиевы сосуды и задняя кишка служат основными органами выделения у преобладающего большинства насекомых[33][34]. Наиболее примитивными органами выделения являются парные лабиальные органы щетинохвосток. Это гомологи антеннальных и максиллярных желёз ракообразных. Они состоят из начального мешочка, извитого лабиринта, выводного протока, открывающегося отверстием над основанием нижней губы[34].
У более совершенных групп насекомых основным органом выделения являются мальпигиевы сосуды[33][34]. Они имеют вид трубочек, открывающихся на границе средней и задней кишок. Часто мальпигиевы сосуды свободно заканчиваются в гемолимфе. Их количество варьирует в различных группах от двух — восьми до 80—100 штук. В ряде случаев имеет место крептонефрия, когда кончики мальпигиевых сосудов прирастают к задней кишке (встречается у жуков, сетчатокрылых, гусениц и личинок пилильщиков), что уменьшает потерю влаги. Мальпигиевы сосуды и задняя кишка являются органами эмункториальной экскреции и освобождают организм насекомого от продуктов обмена веществ путём их выведения во внешнюю среду. В органах накопительной экскреции метаболиты накапливаются в клетках или тканях без непосредственного их выделения из организма. У насекомых такими органами являются жировое тело и перикардиальные клетки[33]. Личинки перепончатокрылых, чьё развитие происходит в сотах, не выделяют экскременты до момента окукливания, и конечные продукты их метаболизма откладываются в жировом теле[33][34]. Перикардиальные клетки располагаются вокруг аорты и сердечного сосуда, порой образуя скопления и в других участках тела. К дополнительным органам накопительной экскреции относятся эпидермальные клетки и их производные. У некоторых насекомых (тутовый шелкопряд, гладыши) выделительную функцию выполняют также некоторые клетки гиподермы, скидываемые во время линьки.
Формирование экскретов в мальпигиевых сосудах и задней кишке происходит в две фазы: фильтрация гемолимфы и обратное всасывание (реабсорбция) воды и полезных веществ в гемолимфу. Сформировавшиеся экскреты выводятся наружу вместе с экскрементами. Главным азотистым экскретом у наземных насекомых является мочевая кислота. Производные мочевой кислоты аллантоин и аллантоиновая кислота (является основным азотистым экскретом у некоторых чешуекрылых[34]) также могут являться экскреторными продуктами. У водных насекомых и личинок мясных мух конечным продуктом азотистого обмена является аммиак[34].
Органы эндокринной системы насекомых синтезируют, накапливают и выделяют в гемолимфу различные гормоны, которые регулируют физиологические процессы. Основные эндокринные органы у насекомых представлены нейросекреторными клетками, ретроцеребральным комплексом, перисимпатическими органами и проторакальными железами[34]. Нейросекреторные клетки находятся в разных ганглиях ЦНС и вырабатывают нейрогормоны. Ретроцеребральный комплекс образован двумя парами мозговых желёз, называемых кардиальными, и прилежащими телами. Его функции заключаются в накоплении гормонов мозговых нейросекреторных клеток, а также продукции собственных гормонов, регулирующих обмен веществ, развитие, размножение и поведение насекомых. Основная функция прилежащих тел заключается в выработке ювенильных гормонов. Проторакальные железы производят экдизоны — гормоны, вызывающие линьку насекомых[34].
Мужские половые железы насекомых представлены двумя семенниками, в которых происходит сперматогенез. Каждый из них образован фолликулами, исходное число которых равно семи. Вторичное увеличение количества фолликулов до 60—80 отмечается у прямокрылых и тараканов, в то время как у двукрылых и блох семенник состоит только из одного фолликула[34]. Из семенников сперматозоиды попадают в систему семяпроводов, образованных парными семяпротоками и семяизвергательным каналом. Семяпротоки начинаются от семенников и заканчиваются семенными пузырьками. Они также сообщаются с мужскими придаточными железами, которые формируют сперматофор. Семяизвергательный канал выводит их наружу через мужские копулятивные органы. Обычно самцы насекомых имеют только одно половое отверстие и один копулятивный орган, расположенный на конце IX стернита брюшка. Но у самцов представителей отрядов подёнок и уховёрток имеется по два копулятивных органа[34]. Структуры, обычно связанные с копулятивным органом, формируют мужские гениталии — эдеагус[33].
Женские половые органы насекомых представлены двумя яичниками и половыми путями. Яичники образованы отдельными яйцевыми трубками (овариолы), исходное количество которых равно семи. Однако у большинства насекомых наблюдается либо уменьшение, либо увеличение их количества. Например, почти все чешуекрылые имеют по 4 овариолы в яичнике. У матки медоносной пчелы количество овариол в среднем составляет 160 пар. Максимальное же число овариол — до 2000 в каждом яичнике — обнаружено у яйцекладущих самок термитов. Уменьшение числа овариол до одной-двух наблюдается у насекомых, которые перешли к паразитизму и живорождению[34]. У всех насекомых, кроме подёнок, от яичников отходят два латеральных яйцевода, которые сливаются вместе, образуя непарный медиальный яйцевод. Обычно он сообщается с генитальной камерой. Для откладывания яиц и для введения копулятивного органа самца при спаривании служит наружное отверстие генитальной камеры. У большинства бабочек копулятивное и половое отверстия являются разделёнными и расположены на различных брюшных сегментах: VIII и IX. У живородящих насекомых яйца попадают из медиального яйцевода в расширение половых путей — матку, где в дальнейшем и происходит развитие эмбрионов[34].
Во время процесса копуляции самки получают от самцов сперму, сохраняющуюся в семяприёмнике и использующуюся для оплодотворения яиц при их откладывании. Придаточные железы женской половой системы у насекомых продуцируют клейкий секрет, который служит для приклеивания яиц к субстрату. У тараканов и богомолов он служит для образования оотеки. Стебельчатобрюхие перепончатокрылые характеризуются тем, что одна из придаточных желёз у них превращается в ядовитую железу, а другая продуцирует секрет для смазывания яйцеклада или жала[34].
Насекомые, как и другие многоклеточные организмы, имеют множество различных рецепторов, или сенсилл, чувствительных к определённым раздражителям[33]. Рецепторы насекомых очень разнообразны. У насекомых есть механорецепторы (слуховые рецепторы, проприоцепторы), фоторецепторы, терморецепторы, хеморецепторы. С их помощью насекомые улавливают энергию излучений в виде тепла и света, механические вибрации, включая широкий диапазон звуков, механическое давление, силу тяжести, концентрацию в воздухе водяных паров и летучих веществ, а также множество других факторов. Насекомые обладают развитым чувством обоняния и вкуса. Механорецепторами являются трихоидные сенсиллы, которые воспринимают тактильные стимулы. Некоторые сенсиллы могут улавливать малейшие колебания воздуха вокруг насекомого, а другие — сигнализируют о положении частей тела относительно друг друга[33]. Воздушные рецепторы воспринимают скорость и направление потоков воздуха поблизости от насекомого и регулируют скорость полёта.
Зрение играет большую роль в жизни большинства насекомых. У них встречаются три типа органов зрения — фасеточные глаза, латеральные (стеммы) и дорсальные (оцеллии) глазки. У дневных и летающих форм обычно имеется 2 сложных глаза и 3 оцеллия[16]. Стеммы имеются у личинок насекомых с полным превращением. Они располагаются по бокам головы в количестве 1—30 с каждой стороны. Дорсальные глазки (оцеллии) встречаются вместе с фасеточными глазами и функционируют в качестве дополнительных органов зрения. Оцеллии отмечены у имаго большинства насекомых (отсутствуют у многих бабочек и двукрылых, у рабочих муравьёв и слепых форм) и у некоторых личинок (веснянки, подёнки, стрекозы)[22]. Как правило, они имеются только у хорошо летающих насекомых. Обычно имеется 3 дорсальных глазка, расположенных в виде треугольника в лобно-теменной области головы. Их основная функция, вероятно, заключается в оценке освещённости и её изменений. Предполагается, что они также принимают участие в зрительной ориентации насекомых и реакциях фототаксиса[34].
Особенности зрения насекомых обусловлены фасеточным строением глаз, которые состоят из большого числа омматидиев. Наибольшее число омматидиев обнаружено у бабочек (12—17 тысяч) и стрекоз (10—28 тысяч)[16]. Светочувствительной единицей омматидия является ретинальная (зрительная) клетка. В основе фоторецепции насекомых лежит преобразование зрительного пигмента родопсина под воздействием кванта света в изомер метародопсин. Обратное его восстановление даёт возможность многократного повторения элементарных зрительных актов. Обычно в фоторецепторах обнаруживаются 2—3 зрительных пигмента, различающихся по своей спектральной чувствительности. Набор данных зрительных пигментов определяет также особенности цветового зрения насекомых[34]. Зрительные образы в фасеточных глазах формируются из множества точечных изображений, создаваемых отдельными омматидиями. Фасеточные глаза лишены способности к аккомодации и не могут приспосабливаться к зрению на разных расстояниях. Поэтому насекомых можно назвать «крайне близорукими». Насекомые характеризуются обратно пропорциональной связью между расстоянием до рассматриваемого объекта и числом различимых их глазом деталей: чем ближе находится объект, тем больше деталей они видят. Насекомые способны оценивать форму предметов, но на небольших расстояниях от них для этого требуется, чтобы очертания объектов вмещались в поле зрения фасеточного глаза[34].
Цветовое зрение насекомых может быть дихроматическим (муравьи, жуки-бронзовки) или трихроматическим (пчелиные и некоторые бабочки). Как минимум один вид бабочек обладает тетрахроматическим зрением [39]. Существуют насекомые, которые способны различать цвета только одной (верхней или нижней) половинкой фасеточного глаза (четырёхпятнистая стрекоза). Для некоторых насекомых видимая часть спектра сдвинута в коротковолновую сторону. Например, пчёлы и муравьи не видят красного цвета (650—700 нм), но различают часть ультрафиолетового спектра (300—400 нм). Пчёлы и другие насекомые-опылители могут увидеть на цветках ультрафиолетовые рисунки, скрытые от зрения человека. Аналогично бабочки способны различать элементы окраски крыльев, видимые только в ультрафиолетовом излучении[34][40].
У многих насекомых глаза развиты слабо или отсутствуют. Это виды, живущие в подстилке и почве (большинство видов термитов и др.), многие пещерные виды, некоторые паразиты (напр., вши рода Haematopinus).
Восприятие звуков, передающихся через твёрдый субстрат, осуществляется у насекомых виброрецепторами, находящимися в голенях ног вблизи их сочленения с бедром. Многие насекомые обладают высокой чувствительностью к сотрясениям субстрата, на котором они находятся. Восприятие звуков через воздух или воду осуществляется фонорецепторами. Двукрылые воспринимают звуки при помощи джонстоновых органов. Наиболее сложными слуховыми органами насекомых являются тимпанальные органы. Количество сенсилл, входящих в состав одного тимпанального органа, варьирует от 3 (некоторые бабочки) до 70 (саранчовые) и даже до 1500 (у певчих цикад)[34]. У кузнечиков, сверчков и медведок тимпанальные органы находятся в голенях передних ног, у саранчовых — по бокам первого брюшного сегмента. Слуховые органы певчих цикад располагаются у основания брюшка в близости от звукопроизводящего аппарата. Слуховые органы ночных бабочек находятся в последнем грудном сегменте или в одном из двух передних сегментов брюшка и могут воспринимать ультразвуки, издаваемые летучими мышами[34]. Медоносные пчёлы издают звуки, заставляя вибрировать часть торакса путём частых мышечных сокращений. Звук усиливается крыловыми пластинами. В отличие от многих насекомых пчёлы способны издавать звуки разной высоты и тембров, что позволяет им передавать информацию посредством разных характеристик звука[34].
Насекомые обладают развитым обонятельным аппаратом. Восприятие запахов осуществляется благодаря хеморецепторам — обонятельным сенсиллам, расположенным на усиках, а иногда и на околоротовых придатках. На уровне хеморецепторов происходит первичное разделение обонятельных раздражителей благодаря наличию двух типов рецепторных нейронов. Нейроны-генералисты распознают очень широкий набор химических соединений, но при этом обладают низкой чувствительностью к запахам. Нейроны-специалисты реагируют только на одно или несколько родственных химических соединений. Они обеспечивают восприятие пахучих веществ, запускающих определённые поведенческие реакции (половые феромоны, пищевые аттрактанты и репелленты, углекислый газ)[34]. У самцов тутового шелкопряда обонятельные сенсиллы достигают теоретически возможного предела чувствительности: для возбуждения нейрона-специалиста достаточно всего лишь одной молекулы феромона самки[34]. В своих опытах Ж. А. Фабр определил, что самцы грушевой павлиноглазки могут обнаруживать самок по феромонам на расстоянии до 10 км[41][42].
Контактные хеморецепторы образуют периферический отдел вкусового анализатора насекомых и позволяют им оценивают пригодность субстрата для питания или яйцекладки. Эти рецепторы располагаются на ротовых частях, кончиках лапок, антеннах и яйцекладе. Большинство насекомых способны распознавать растворы солей, глюкозы, сахарозы и других углеводов, а также воду. Хеморецепторы насекомых редко реагируют на искусственные вещества, имитирующие сладкий или горький вкус, в отличие от хеморецепторов позвоночных. Например, сахарин не воспринимается насекомыми как сладкое вещество[34].
Половой диморфизм у насекомых часто проявляется весьма ярко по ряду внешних, вторично-половых признаков: величине тела и различным деталям его строения, по окраске, форме и размерам усиков. Иногда он проявляется особенно резко, например, различные выросты — «рога» на голове и переднеспинке самцов жуков подсемейства дупляки, практически не развитые или отсутствующие у самок, либо чрезмерно развитые, по сравнению с самками, мандибулы самцов жуков-рогачей. Выраженным проявлением полового диморфизма является также частичная или полная утрата крыльев самками ряда бабочек (мешочницы, некоторые пяденицы и волнянки), а также ног и усиков. Такая бескрылость самок типична для высокогорных и арктических видов, а также летающих ранней весной или поздней осенью видов. Например, самка бабочки Gynaephora selenophora с Памира и Тянь-Шаня с полностью редуцированными крыльями почти лишена ног и обладает большим бочковидным брюшком для продукции яиц[43]. Самцы часто отличаются большей подвижностью, чем самки, которые у некоторых групп насекомых ведут более скрытный образ жизни, чем самцы[2]. Часто самцы и самки внешне неотличимы между собой, и распознать их возможно только по строению генитального аппарата[2]. Уникальный случай реверсного полового диморфизма известен у водного клопа Phoreticovelia disparata. У бескрылой молодой самки на спинной поверхности тела имеется особый железистый участок, привлекающий представителей противоположного пола. Самец (вдвое меньший по размеру; его длина около 1 мм) цепляется к нему, питается выделениями пары дорсальных желёз, сидя на партнёрше несколько дней[44].
В ряде случаев у насекомых встречается полиморфизм — существование нескольких внешне отличающихся форм одного вида. Наиболее распространённым является половой полиморфизм, свойственный обычно общественным насекомым, для которых характерна дифференциация особей в семье на несколько форм: самцов, самок, рабочих (неполовозрелых самок). Иногда отмечается появление дополнительных форм рабочих — т. н. «касты». Другой тип является экологическим полиморфизмом, возникающим под воздействием абиотических факторов внешней среды. Например, существование длиннокрылой, короткокрылой, бескрылой форм у ряда прямокрылых, клопов и других. У жука-оленя выделяют три формы самцов на основе изменчивости размера жвал и формы головы. Данный тип полиморфизма не имеет генетической природы и обусловлен воздействием факторов среды и питания[2].
Размножение у насекомых преимущественно осуществляется двуполым путём, который включает: осеменение, оплодотворение и откладывание яиц или отрождение личинок[34]. Типичное наружно-внутреннее осеменение среди насекомых характерно для подкласса первичнобескрылых (Apterygota). У крылатых насекомых (Pterygota) типичное наружно-внутреннее осеменение не встречается, а перенос спермы у них всегда сопровождается процессом спаривания. У представителей многих отрядов крылатых насекомых отмечается внутреннее сперматофорное осеменение, при котором сперматофоры прямо вводятся в половые пути самки либо подвешиваются к ним. При внутреннем осеменении сперматофор защищает семенную жидкость от высыхания и обеспечивает её питательными веществами. Оболочка сперматофора растворяется в половых путях самки, сперматозоиды активируются и мигрируют в семяприёмник. У насекомых, чьё спаривание протекает без сперматофоров, при копуляции семенная жидкость свободно вводится самцом в половые пути самки[34].
Ряд насекомых, обычно размножающихся обоеполым путём, характеризуются способностью к спонтанному партеногенезу, при котором яйца развиваются без оплодотворения. Данный тип партеногенеза известен у тутового шелкопряда. В то же время популяционный партеногенез встречается во всех отрядах насекомых, но чаще у сеноедов. Партеногенетические виды и расы насекомых обычно проживают в условиях пониженной активности и недостаточной численности полов, которые затрудняют возможность встречи особей для спаривания. Например, европейский палочник (Bacillus rossius) повсеместно размножается обоеполым путём, но на севере ареала переходит к партеногенетическому размножению. У многих видов сеноедов существуют популяции двух типов: обоеполые и партеногенетические (совсем не имеющие самцов). При этом самки из партеногенетических популяций теряют способность спариваться с самцами[34]. Циклический партеногенез проявляется чередованием партеногенетических и обоеполых поколений. Его примерами служат тли и галлицы, у которых партеногенез сочетается с живорождением. Летом партеногенетические самки-девственницы рождают личинок, а появляющиеся к осени оплодотворённые самки обоеполого поколения откладывают зимующие яйца. У галлиц из подсемейства Lestremiinae циклический партеногенез сочетается не только с живорождением, но и с неотенией. Избирательный партеногенез отмечается у перепончатокрылых: из оплодотворённых яиц развиваются самки, а из не оплодотворённых — самцы[34]. Своеобразна и сложна биология размножения жука микромальтуса, у которого известны три личиночных возраста. Личинки первого возраста очень подвижны, но не питаются. После линьки они превращаются в активно питающихся безногих личинок 2-го возраста. Они, в свою очередь, превращаются в личинок 3-го возраста, которые не питаются, но способны к размножению и рождают множество личинок 1-го возраста. Известны у данного вида и имаго, развивающиеся из личинок второго возраста. У микромальтуса имеет место единственный среди насекомых случай сочетания гиперметаморфоза с размножением личинок — педогенезом[45]. Среди насекомых бесполое размножение отмечено только на эмбриональной стадии у веерокрылых и у некоторых эндопаразитических перепончатокрылых. Этот способ размножения, получивший название полиэмбрионии, заключается в том, что из одного яйца развивается не один зародыш, а несколько[34].
Многие группы насекомых обладают развитыми брачными ритуалами, которые предшествуют самому процессу спаривания. Сложные формы ухаживания, такие как брачные полёты и «танцы», отмечаются у многих бабочек. Например, самцы хвостатки летят под самкой, а затем разворачиваются в другую сторону, касаясь крыльями усиков самки; у лимонницы самец летит позади самки, сохраняя постоянную дистанцию[46]. У других видов бабочек самка может сидеть на растении, а самец совершает «танцующий» полёт прямо над ней, выделяя феромоны, стимулирующие её к спариванию[46].
Самцы некоторых насекомых, например жуков-рогачей, сражаются за самок на «брачных турнирах». Самцы австралийской одиночной пчелы Доусона часто убивают друг друга в драках за самку[47]. При этом отмечается диморфизм самцов, например, у калоеда-быка[48], Podischnus agenor и др.[49] Обладая глазами на длинных «стебельках», самцы стебельчатоглазых мух устраивают драки между собой за целые «гаремы» самок, собирающихся группами на ночлег[50]. Самцы ряда скорпионниц, например Hylobittacus apicalis, приносят в подарок самке пойманное насекомое, и чем больше добыча, тем выше вероятность начала спаривания[51]. У толкунчиков самец при ухаживании также преподносит самке подарок: лепесток цветка или добычу — другое насекомое[1]. Самцы орхидных пчёл имеют уникальные видоизменённые широкие задние ноги, используемые для сбора и хранения различных летучих соединений (чаще эфиров)[52], собираемых ими на различных цветках и служащих для привлечения самок[53][54][55][56].
У некоторых видов насекомых самцы могут оставаться с самкой после спаривания и охранять её от других самцов, пока она не отложит яйца. Самцы бабочки Heliconius charithonia начинают спариваться с самкой ещё до окончания её полного выхода из куколки. Данное явление в англоязычной литературе получило название «изнасилование куколки» (англ. pupal rape)[57].
Весь жизненный цикл, называемый генерацией или поколением[2], протекает у разных видов в течение неодинакового времени. Многие виды имеют короткую продолжительность генерации. Самый короткий половой жизненный цикл (от откладывания яйца до выхода имаго) обнаружен у следующих видов насекомых: комар Psorophora confinnis менее 1 недели; муха Haematobia irritans — 9 дней[58]. Некоторые виды способны давать в год до 10—15 поколений (ряд тлей, некоторые тропические бабочки) и более. У других одна генерация продолжается много лет (так, у чёрного таракана развитие длится 4 года, а у семнадцатилетней цикады 17 лет). Другой существенной стороной жизненного цикла видов является время продолжительности тех или иных фаз развития. Так, зимовка видов, обитающих в умеренном поясе, может проходить на стадии яйца, личинки, куколки либо имаго; соответственно этому меняется время длительности других фаз на протяжении вегетационного периода. Виды могут отличаться друг от друга не только количеством генераций в году, но и временем протекания отдельных стадий развития, то есть годичным циклом. Иногда годичный цикл осложняется задержкой развития — диапаузой, сопровождающейся понижением обмена веществ и прекращением питания. Диапауза контролируется как внешними (температура, длина светового дня и др.), так и внутренними (гормональными) факторами, являясь одной из форм приспособления насекомых к жизни в областях с резкими сезонными изменениями климата. Многие диапаузирующие насекомые при вынужденном развитии без диапаузы (например, в лабораторных условиях) испытывают нарушения онтогенеза или погибают[2][33].
Большинство насекомых первично откладывает яйца, но некоторые виды способны к отрождению личинок. Факультативное живорождение, когда самки могут откладывать яйца и отрождать личинок, отмечено у некоторых жуков-листоедов и стафилинидов[34]. Облигатное живорождение сопровождается возникновением матки, в которой происходит развитие эмбрионов. При истинном живорождении отмечаются более тесные взаимоотношения между материнским организмом и развивающимися в нём эмбрионами. При этом эмбрионы снабжаются от самки «молочком», содержащим необходимые питательные вещества. Способность к яйцеживорождению встречается у многих групп насекомых: подёнки, уховёртки, таракановые, веснянки, пухоеды и вши, трипсы, равнокрылые, сетчатокрылые, жесткокрылые, веерокрылые, перепончатокрылые, двукрылые, ручейники и чешуекрылые. Явление это среди насекомых встречается достаточно редко. Например, среди представителей крупнейшего отряда Coleoptera (примерно 300 000 видов) живорождение (во всех случаях в виде яйцеживорождения) было обнаружено только у нескольких филогенетически неродственных семейств — жужелицы (Carabidae), стафилиниды или коротконадкрылые жуки (Staphylinidae) (в подсемействе алеохарины), листоеды (Chrysomelidae; в трибе Chrysomelini из номинативного подсемейства хризомелины), жуки-микромальтусы (Micromalthidae) и чернотелки (Tenebrionidae; в трибах Pedinini и Ulomini из номинативного подсемейства Tenebrioninae). В 2016 году к этому списку добавились жуки-усачи (Cerambycidae: Borneostyrax cristatus)[59]. Особо следует упомянуть о живорождении тлей и галлиц, у которых оно является сцепленным с циклическим партеногенезом. Истинное живорождение отмечено также у тараканов рода Diploptera и некоторых мух (Cyclorrhapha), отрождающих вполне зрелых личинок, которые не приступают к питанию и окукливаются[34].
Яйца насекомых могут быть различной формы, с прочной хитиновой оболочкой, иногда имеющей сложную скульптуру. Их размеры от долей миллиметра до 16,5 мм в длину при диаметре 3 мм (у древесной пчелы Xylocopa auripennis[60]). Количество откладываемых яиц от 1 (у ряда тлей) до десятков тысяч и более[1]. Бабочка Trictena atripalpis из Австралии отложила 29 100 яиц, а при вскрытии в ней нашлось ещё около 15 тысяч яиц. Мирмекофильные наездники Kapala terminalis и Stilbula cynipiformis откладывают до 15 000 яиц. Матка термита Termes bellicosus откладывает около 30 тысяч яиц в сутки на протяжении примерно 10 лет своей жизни (в сумме боле 100 млн яиц). Муравьиная матка Eciton burchellii кладёт до 120 тысяч яиц каждые 36 дней, а матка кочевого муравья Dorylus wilverthi может отложить до 4 млн яиц за один месяц[61]. Самоё маленькое потомство приносят мухи-кровососки вида Hippobosca variegata (4 личинки) и муха цеце Glossina palpalis (6—12 личинок)[62].
Способы откладывания яиц разнообразны. Многие насекомые просто разбрасывают яйца, периодически или партиями выделяя их. Другие — прикрепляют их к субстрату. В ряде случаев кладки яиц покрываются пенистыми, слизистыми или прочими выделениями[1].
После завершения развития в яйце (эмбриогенеза) происходит вылупление. С этого момента насекомое вступает во второй этап своего развития — фазу личинки, с которой и начинается послезародышевый период. У насекомых прослеживается тенденция к разделению жизненных функций между личинками и имаго. Во время фазы личинки происходит рост и накопление питательных веществ, а в фазе имаго — размножение и расселение[63].
Высших, или крылатых, насекомых разделяют на насекомых с полным и неполным превращением[33]. Преобладающее большинство видов насекомых с полным метаморфозом проходят в своём развитии четыре фазы: яйцо, личинка, куколка и имаго[1][2]. Однако имеются некоторые исключения (например, нарывники) — наблюдается явление гиперметаморфоза с пятью — шестью и более фазами, которые представлены в виде дополнительных, особых личиночных стадий, непохожих на основную личинку и имаго. У нарывников рода Meloe и Mylabris данная дополнительная стадия называется «триунгулин»[45]. Другим исключением является неотения, представляющая собой способность достигать половой зрелости и размножаться на стадии личинки[63], например, у самок жуков рода Platerodrilus. При этом в развитии самок исключаются сразу две фазы: куколка и имаго (однако данное явление не исключает нормального развития самцов).
Неполное превращение характеризуется прохождением насекомым трёх фаз развития (яйцо, личинка и имаго). При этом у насекомых с неполным превращением личинки внешне похожи на взрослых насекомых и отличаются от них меньшими размерами, отсутствием или зачаточными наружными половыми придатками и крыльями[2][33].
У насекомых с полным превращением личинки обычно имеют червеобразную форму тела, и только имаго обладают всеми особенностями, характерными для отряда. У большинства видов насекомых с неполным превращением имаго и личинки ведут сходный образ жизни. Личинки насекомых весьма разнообразны, но могут быть сведены к двум основным типам — сходным со взрослой особью и несходным; первые называются нимфами, вторые — истинными личинками. Нимфы сходны со взрослой стадией как морфологически, так и биологически: они живут обычно в той же среде, что и имаго, и сходно питаются. Истинные личинки резко отличаются от взрослых особей внешним видом, средой обитания и пищей. Именно таким личинкам для превращения во взрослое насекомое требуется стадия куколки. У некоторых водных насекомых превращение личинок в имаго проходит через промежуточную стадию — субимаго[1]. Оно имеет внешние особенности взрослых насекомых, но не развито в половом отношении[2][33].
Рост и развитие личинок сопровождаются периодическими линьками — сбрасыванием кожных покровов, благодаря чему происходят рост тела и его наружные изменения[1][2]. Количество линек личинки неодинаково у разных насекомых и варьирует от трёх (мухи, многие жуки) или четырёх — пяти (бабочки, прямокрылые, клопы и др.) до 25—30 у подёнок и веснянок. С каждой новой линькой личинка вступает в следующую стадию, или возраст. Количество линек соответствует числу личиночных возрастов[2].
В конце концов личинки переходят во взрослое насекомое — имаго. У насекомых с неполным превращением это происходит во время последней линьки личинки, а с полным превращением — посредством особой фазы развития, называемой куколкой. Обычно куколки неподвижны, но иногда способны к передвижению благодаря ритмичным изгибаниям тела (у верблюдок, некоторых мух). Иногда предкуколочное состояние покоя обозначается как особая стадия — предкуколка. Куколки разных насекомых весьма отличаются друг от друга особенностями строения. Нередко перед окукливанием личинки окружают себя коконом, который чаще всего сооружается из шёлка. Выделение шёлкоподобного вещества характерно для личинок из отрядов Hymenoptera, Diptera, Siphonaptera, Trichoptera и Lepidoptera[64]. Часто шёлк служит основой для скрепления частиц субстрата, из которого формируется кокон[1][2]. Многие личинки жуков и гусеницы бабочек не сооружают себе кокон, но изготовляют из окружающего субстрата и своих экскрементов округлую полость, образуя т. н. «колыбельку». Имаго является заключительной стадией жизненного цикла[1][33].
Особую форму метаморфоза, проходимую совместно с основным, представляет собой так называемая фазовая изменчивость, открытая первоначально у саранчовых, но затем обнаруженная и у остальных прямокрылых, а также у некоторых палочников, бабочек и других насекомых. Сущность её заключается в том, что при возникновении скученности особей изменяются морфологические и биолого-физиологические свойства вида[2].
В стадии имаго насекомые не совершают линек и не способны к росту. Исключение составляют лишь подёнки и т. д.[2]
Численность того или иного вида насекомых не остаётся постоянной. Из года в год, в зависимости от природных условий, количество особей одного вида может меняться в десятки, сотни и тысячи раз. Периодически возникающие массовые размножения называются «вспышками численности». После подобных вспышек, как правило, следует снижение численности, и некоторое время вид может встречаться редко, после чего происходит восстановление обычной численности[65].
На взрослой стадии развития насекомые живут от нескольких часов до десятков лет. Например, имаго подёнок живут от нескольких часов до нескольких дней. Мало живут также имаго веснянок, ручейников. В то же время на стадии личинок подёнки живут 2—3 года. Самая короткая продолжительность жизни взрослой особи отмечена у подёнок Dolania americana. Самка этого вида живёт 5 минут после последней личиночной линьки (за это время она спаривается, откладывает яйца)[66]. Продолжительность жизни большинства бабочек (за редким исключением) составляет до двух — трёх недель. Более двух лет требуется для развития стрекоз и некоторых жуков. Например, 2 года длится развитие хлебного жука-кузьки, 3—4 года — у жуков-щелкунов и майского жука, ещё больше этот срок может быть у златок, дровосеков, чернотелок. Например, жук-олень на стадии имаго живёт 1—2 месяца, но его личинка развивается преимущественно в древесине дуба на протяжении четырёх — шести лет[67]. Наоборот, продолжительность жизни имаго чернотелки Polposipus herculeanus с Сейшельских островов может составлять до восьми лет[68]. Рекордсменом среди бабочек стала живущая в суровых условиях Гренландии бабочка Gynaephora groenlandica, известная тем, что жизненный цикл её гусеницы может длиться до семи и даже до 14 лет (большую часть жизни они проводят в диапаузе)[69]. Имеет место также различная продолжительность жизни самок и самцов. Например, самка жука-оленя живёт в 2 раза дольше самца, примерно то же соотношение наблюдается у комнатной мухи[16].
Североамериканские певчие периодические цикады Magicicada живут в стадии личинок под землёй 13 и 17 лет в зависимости от вида. Однако рекорды в этой области, как правило, принадлежат общественным насекомым, чьи крупные гнёзда (муравейники и термитники) могут наблюдаться живыми многие десятилетия. Муравьиные матки живут до 20 лет, а царицы термитов — до 25[16]. В то же время рабочие особи тех же видов живут от нескольких месяцев до трёх лет, а самцы — всего несколько недель[70].
Косвенные расчёты показывают ещё большую продолжительность жизни диапаузирующих преимагинальных стадий развития насекомых. Например, известны данные (в том числе занесённые в Книгу рекордов Гиннесса)[71], указывающие на то, что возраст личинок жуков-златок может быть от 26 лет до 51 года. Однако они основаны только на возрасте мёртвой древесины, из которой зафиксирован выход златок Buprestis aurulenta[72].
Насекомые характеризуются развитым инстинктом заботы о потомстве[45]. Это проявляется прежде всего в заготовке запасов пищи для будущих личинок либо в уходе за яйцами (или даже за личинками). Наиболее примитивное проявление заключается в обеспечении безопасности откладываемых яиц путём сбережения их в естественных убежищах, например, трещинах почвы или древесной коры, зарывания их в землю и т. п. Некоторые жуки прикрывают своё потомство собственным телом — южноамериканские жуки-щитоноски из рода Omaspides обладают расширенными боковыми краями надкрылий, под которыми укрываются до 20 молодых личинок[45]. Некоторые клопы, например Phyllomorpha laciniata, откладывают яйца на спинную сторону тела самца, где они находятся до выхода личинок[45]. Ряд долгоносиков, например долгоносики-плодожилы (Balaninus), проделывают отверстия в плодах разных деревьев и откладывают в них свои яйца. Листоеды из рода Phyllodecta изготавливают защитную капсулу для яиц из собственных экскрементов, ряд ночных бабочек покрывают отложенные яйца волосками со своего тела, тропические жуки-щитоноски рода Aspidomorpha сооружают настоящие оотеки. Ещё одним способом является изготовление из листьев т. н. «сигар» (или кульков-фунтиков) трубковёртами. Заготовка корма для личинок достигает сложности у жуков-навозников и включает в себя как рытьё норок под кучами помёта, так и транспортировку его (после скатывания в шары) на большие расстояния в сложную систему подземных камер и ходов. Мертвоеды (Silphidae), в частности жуки-могильщики, обеспечивают своих личинок пищей путём зарывания в землю трупов позвоночных животных[45].
Самки обитающего в Японии древесного клопа Parastrachia japonensis ежедневно приносят в гнездо к своим личинкам плоды дерева Schoepfia jasminodora[47]. Охраняют свои яйца и молодых личинок уховёртки. При этом самка для защиты яиц от плесени постоянно их облизывает. Ещё более сложное поведение обнаружено у сверчка Anurogryllus (Gryllidae), обитающего в Северной Америке. Самка этого вида, кроме охраны отложенных ею яиц, ещё и регулярно приносит молодым личинкам пищу, а также кормит их мелкими и бесплодными кормовыми яйцами. Повзрослевшие личинки старших возрастов в дальнейшем покидают гнездо и живут отдельно от матери[73].
Признаки эусоциальности обнаружены у некоторых колониальных тлей, отдельных видов трипсов[74]. У жуков-плоскоходов Austroplatypus incompertus, кроме заботы о потомстве, обнаружены разделение на плодовитые и бесплодные касты и перекрывание нескольких поколений[75][76]. Жуки рода Pselaphacus из семейства грибовиков (Erotylidae) держатся группами и ведут своих личинок к грибам, которые те потом будут поедать[77]. Представители семейства пассалидов (Passalidae) отличаются высокоразвитым инстинктом заботы о потомстве. Обитая в гнилой древесине, эти жуки часто встречаются в ней целыми скоплениями, образуя социальные группы. Самцы и самки, живя парами, совместно выкармливают своё потомство пережёванной древесиной, прошедшей ферментацию. Они также охраняют куколок и недавно вышедших из них имаго[45][78].
Наибольшее разнообразие форм заботы о потомстве наблюдается среди жалящих перепончатокрылых, таких как осы и пчёлы. При этом различают разные стадии перехода от одиночного образа жизни к общественному (пресоциальность, субсоциальность, полусоциальность, парасоциальность и квазисоциальность). Высшая стадия заботы о потомстве (эусоциальность муравьёв, медоносных пчёл и т. д.) встречается у общественных насекомых[73][79][80].
Целый ряд одиночных ос охотятся на других насекомых или пауков, которых они парализуют жалом, после чего переносят в гнездо, где кормят ими своих личинок. Например, аммофилы охотятся на гусениц бабочек, дорожные осы (например, Pepsis, Agenioideus) — на пауков, пчелиный волк — на пчёл, сфексы — на саранчовых и кузнечиков, Sphecius — на цикад, Ampulex compressa — на тараканов, мелкие осы-пемфредонины — на тлей, трипсов и коллембол. Одноразовое снабжение пищей личиночных камер и их запечатывание после откладывания яйца считаются примитивными. Более эволюционно продвинутые осы выкармливают своё потомство постепенно, периодически принося ему очередные порции свежего корма в виде парализованных жертв. Например, одиночные осы-бембексы ежедневно приносят своим личинкам по несколько убитых мух (Tabanidae, Syrphidae)[73][79][81].
Скарабей заготавливает пищу для будущих личинок
Дорожная оса Auplopus carbonarius с парализованным ею пауком
Трубковёрт Apoderus coryli за сооружением «сигары» из листа
Роющая оса Ammophila sabulosa, переносящая гусеницу
Самка уховёртки в гнезде, охраняющая свой приплод
Лист, свёрнутый трубковёртом Apoderus erythrogaster
Во время развития насекомых с полным превращением возможны генетические изменения, приводящие к появлению гинандроморфных особей — полусамцов-полусамок, у которых одна сторона тела полностью мужская, а другая — женская (т. н. билатеральные гинандроморфы). Частота появления гинандроморфов составляет примерно один случай на 90 000[46]. Основой для появления гинандроморфа обычно является образование двуядерных ооцитов, у которых одно из ядер образуется, например, из ядра полярного тельца.
Межвидовое скрещивание особей различных видов насекомых наблюдается как в природе, так и при культивировании человеком (содержании в неволе) у целого ряда видов, преимущественно чешуекрылых, ряда жесткокрылых и некоторых перепончатокрылых. Гибриды насекомых могут быть внутривидовыми (при скрещивании различных подвидов), внутриродовыми (при скрещивании видов, принадлежащих одному роду) или межродовыми (при скрещивании видов, относящихся к разным родам). Как правило, межвидовые гибриды не способны к размножению.
Пищевая избирательность проявляется у насекомых сложно и многообразно; они используют для питания самые разные источники органического вещества: ткани животных и растений, продукты жизнедеятельности организмов, мёртвые тела и остатки животного и растительного происхождения. Приспособление к постоянному питанию каким-либо из этих видов органики породило среди насекомых различные пищевые режимы, или пищевую специализацию I порядка. Так, очень многие виды являются растительноядными, или фитофагами, другие составляют группу хищников и паразитов, а остальные представлены потребителями мёртвой органики: сапрофаги питаются гниющими веществами, некрофаги — трупами животных, копрофаги — помётом, детритофаги — растительными остатками на поверхности почвы. При использовании каких-либо отдельных тканей, органов или частей животного возникают дальнейшие подразделения рассмотренных специализаций: среди фитофагов появляются потребители листьев — филлофаги, семян — карпофаги, древесины — ксилофаги, корней — ризофаги, а также галлообразователи; среди хищников и паразитов могут быть кровососы, эктопаразиты, эндопаразиты.
Иной формой является пищевая специализация II порядка — появление избирательности уже внутри вышеназванных основных источников пищи. Так, среди фитофагов, хищников и паразитов есть одноядные монофаги, ограниченноядные олигофаги и многоядные полифаги. Хищники и паразиты других насекомых (например, трихограммы) нередко обозначаются термином энтомофаги. Между всеми рассмотренными типами специализации есть переходы, но они малочисленны.
Некоторые насекомые обладают необычным рационом. Например, личинки табачного жука (Lasioderma serricorne) питаются сухими листьями табака и являются вредителями табачной промышленности[40]. Хлебный точильщик может питаться даже лекарственными средствами, включая такой яд, как стрихнин[82].
Как правило, личинки питаются другой пищей, нежели взрослые формы[45]. При этом порой отмечаются примеры афагии имаго некоторых насекомых, которые не питаются вовсе и живут за счёт запасов питательных веществ, накопленных во время личиночного развития[45]. К таким насекомым относятся многие двукрылые (оводы, комары-звонцы и другие), ряд чешуекрылых (многие павлиноглазки, шелкопряды и т. д.), подёнки, самцы веерокрылых и кокцид. Это явление весьма широко распространено среди насекомых, при этом стадия имаго существует значительно более короткое время по сравнению с неполовозрелыми стадиями развития. Такие насекомые во взрослой стадии выполняют только функцию размножения[83].
Насекомые, обитающие на земле, стволах деревьев либо открыто на растениях, преимущественно передвигаются, ползая с разной скоростью, но некоторые из них могут быстро бегать. Способность прыгать имеется у большинства прямокрылых, некоторых жуков-листоедов (Alticinae, Sagra[78]), блох, которые обладают сильно утолщёнными задними бёдрами. Способность подскакивать имеется только у жуков-щелкунов, обладающих особой анатомической структурой на передне- и среднегруди. Подскок у них сопровождается характерным щелчком и используется для перевёртывания их тела на брюшную сторону в случаях, когда жук оказывается лежащим на спинке, например, после падения на землю[1]. Самыми быстрыми бегунами по суше признаны жужелицы-скакуны рода Cicindela: скорость бега вида Cicindela hudsoni достигает 2,5 м/с[84].
Полёт является одним из основных способов передвижения множества насекомых, помогающий им искать пищу, полового партнёра для размножения, расселяться и мигрировать, спасаться от хищников. Насекомые первыми на Земле выработали способность к полёту и поднялись в воздух, являясь единственной группой беспозвоночных, способной к данному типу передвижения[85]. Скорость полёта некоторых насекомых (бражники, разнокрылые стрекозы, высшие мухи) достигает 15 м/с[85]. Полёт насекомых может быть активным и пассивным.
Активный осуществляется за счёт энергии сокращений мышц. Он является основной формой передвижения насекомых в воздухе и представляет собой машущий полёт. Траектория полёта большинства видов складывается из различных поворотов, коротких бросков в стороны, петель, неожиданных остановок, резких изменений высоты. Эти изменения сопровождают все манёвры в горизонтальной плоскости и обычны при прямолинейном полёте. Полёт насекомых характеризуется также выраженной неравномерностью скорости движения. В отдельные моменты насекомое развивает высокую скорость, а в другие — останавливается или продолжает полёт с гораздо меньшей скоростью. Зависающий полёт (ховеринг) характерен для крупных насекомых, которые питаются нектаром, но из-за большой массы тела не садятся на цветок (например, бражники, жужжала); для дневных хищных насекомых, вынужденных при охоте периодически останавливаться в полёте (стрекозы); насекомых, у которых зависание входит в брачный ритуал[85]. К зависающему полёту способны бражники, стрекозы, некоторые виды клопов, жуки, а также все двукрылые и перепончатокрылые. Траектория, которую описывают крылья насекомого, находящегося в состоянии зависающего полёта, может быть под разными углами наклонена к горизонтальной плоскости[85].
Пассивный тип полёта у насекомых осуществляется за счёт использования энергии внешней среды и массы тела насекомого. Основным его видом является планирующий полёт, который характерен для насекомых с большой площадью крыльев (бабочки, стрекозы). Разогнавшись, они прекращают движения крыльями и некоторое время планируют благодаря инерции. Некоторые насекомые используют восходящие потоки воздуха, чтобы подниматься вверх (парящий полёт). Пикирование является разновидностью пассивного полёта и встречается у саранчовых: насекомое прыгает, раскрывая крылья, и поднимается по наклонной машущим полётом, а затем пикирует вниз[85].
Полёт насекомых контролируется рефлекторно и поддерживается стимуляцией механочувствительных сенсилл у оснований крыльев. Ориентация в полёте также поддерживается за счёт зрительной информации, частично — информации от чувствительных органов у сочленения головы и груди[85].
Многие виды насекомых всю жизнь или её часть проводят под водой, поэтому у них в ходе эволюции возникли адаптации для передвижения в водной среде. У многих примитивных отрядов насекомых их преимагинальные стадии развития живут в водной среде (веснянки, подёнки и стрекозы, а также ручейники, большекрылые и некоторые сетчатокрылые). Некоторые группы насекомых, такие, например, как водные жуки, имеют имаго, обитающие под водой[86]. Одни жуки ведут водный образ жизни на всех стадиях развития (например, вертячки, плавунчики, плавунцы и др.), другие лишь частично (например, водолюбы, лутрохиды, прицепыши, речники и многие др.)[86][87]. У водных клопов и жуков специальными адаптациями для локомоции в водных условиях служат видоизменённые конечности для гребли или скольжения по водной глади. Наяды стрекоз используют реактивное движение, выдавливая воду из их ректальной камеры[86][88].
Тонкие волоски покрывают ноги клопов Halobates, создавая гидрофобную поверхность[89]. Средние ноги, используемые для обычной гребли, несут развитую бахромку из длинных щетинок на голенях и лапках, чтобы увеличить силу тяги при движении[90]. Задняя пара ног используется для управления движением[91]. Бескрылые клопы Halobates способны передвигаться по водной поверхности со скоростью до 1 м/с и встречаются в морях за сотни километров от побережий[89].
Подводная личинка стрекозы коромысло синее (Aeshna cyanea)
Подводная личинка ручейника с домиком
Насекомые традиционно рассматриваются как пойкилотермные организмы (температура тела которых зависит от температуры окружающей среды), в отличие от теплокровных организмов (которые поддерживают стабильную внутреннюю температура тела, независимо от внешних воздействий). Однако термин «терморегуляциия» в настоящее время используется для описания способности насекомых поддерживать стабильную температуру (выше или ниже температуры окружающей среды) по меньшей мере в какой-либо части их тела, физиологическими или поведенческими средствами[92].
Многие насекомые являются эктотермами (животные, для которых источником тепла является окружающая среда), другие же могут быть эндотермами (самостоятельно производить тепло внутри своего тела биохимическими процессами). Эндотермических насекомых корректней описать как гетеротермов, потому что они не являются целиком эндотермичными. Когда тепло производится, различные части тела насекомых могут иметь разную температуру, например, ночные бабочки производят для полёта тепло в груди, но их брюшко при этом относительно не нагревается[93].
Многие насекомые способны производить звуки, которые служат коммуникационными сигналами[33]. При помощи звуков обеспечивается встреча самцов и самок, поддерживаются внутрипопуляционные и внутрисемейные отношения, достигается репродуктивная изоляция у близкородственных видов. При контактах с другими видами звуковые сигналы выполняют более узкую функцию, как то: отпугивание или угрозы[33]. Простейшим способом генерации звуков насекомыми являются удары частями тела по субстрату. Термиты и личинки общественных ос пользуются для этой цели мандибулами, а муравьи — также и брюшком. Представители некоторых семейств жуков издают звуки, ударяя головой или концом брюшка по субстрату (последний способ характерен для чернотелок). «Часы смерти» — именно так у многих народов называются «тикающие» звуки, издаваемые мебельными и домовыми точильщиками, которые селятся в изделиях из древесины. Эти виды точильщиков издают данные звуки, похожие на звук тиканья часов, с целью привлечения самок, ритмично ударяя головой о стенки своих ходов в древесине[33]. Звуковые сигналы цикад создаются колебаниями особых тимбальных мембран, располагающихся по бокам первого брюшного сегмента в виде двух выпуклых пластин, под которыми находятся воздушные мешки — резонаторы звука. Самым распространённым способом генерации звуков является использование т. н. стридуляционных аппаратов. При работе данного аппарата специальный «скребок» трётся о «пилку» ребристой поверхности покровов насекомого на каком-либо участке тела, в результате чего возникают звуковые сигналы. Особенно широкое распространение данный тип генерации звуков получил в отряде прямокрылых[34]. У кузнечиков, сверчков и медведок звук генерируется путём трения надкрылий друг о друга, и данная способность, как правило, имеется только у самцов. Саранчовые для генерации звуков используют ряд зубчиков на бедре последней пары ног, которым они трут о заострённый гребень на одной из жилок переднего крыла. Способностью издавать звуки обладают и самцы, и самки саранчовых. Длительность, часто и ритм звуковых сигналов являются индивидуальными у разных видов насекомых. Частота звуков, издаваемых цикадами, саранчовыми, сверчками и медведками, находится в диапазоне от 1,6 до 8,5 кГц, а у большинства кузнечиков — в области высокочастотных звуков и ультразвука вплоть до 30 кГц[34].
Пчёлы-разведчицы могут сообщать членам своей семьи с помощью особого танца путь к найденному источнику корма. Танцуют пчелы в темноте, внутри улья. Расшифровкой языка танцев пчёл занимался Карл фон Фриш, получивший в 1973 году за свои работы в этой области Нобелевскую премию[16]. Важную роль играют контактные сигналы (касание антеннами) во время трофаллаксиса и других форм поведения у муравьев [1].
Биолюминесцентное свечение характерно для некоторых групп насекомых[34]. Больше всего видов с такой способностью представлено среди жесткокрылых. Количество, форма и расположение световых органов у различных видов варьируют. У большинства из них есть только один крупный светящийся орган на вентральной стороне двух последних стернитов брюшка.
В основе свечения находится реакция окисления люциферина при участии специфического фермента люциферазы, а также АТФ и ионов магния[33][34].
Биолюминесцентное свечение наиболее распространено среди жуков-светляков. У них встречаются сигналы, связанные с половым поведением (поисковые и призывные сигналы у самцов и самок), защитные и территориальные сигналы и даже световая мимикрия (самки рода Photuris испускают световые сигналы готовности к спариванию, характерные для видов рода Photinus, которые обитают на одной с ними территории. Самцы Photinus, привлечённые такими сигналами, «попадают в ловушку» и служат пищей для хищных самок рода Photuris). Самки южноамериканских светляков из рода Phrixcthrix способны излучать свет зелёного и красного цветов, причём делают это поочерёдно либо одновременно. У щелкунов рода огненосных щелкунов (Pyrophorus) есть два небольших световых органа, которые находятся на верхней стороне переднеспинки, крупный светящийся орган находится также на первом стерните брюшка. Под них мимикрирует обитающий в Эквадоре таракан Lucihormetica luckae, который имеет на верхней части груди два пятна, испускающих флуоресцирующий свет (предположительно, бактериального происхождения)[94]. Личинки обитающих в пещерах и гротах Австралии и Новой Зеландии комаров Arachnocampa плетут гнездо из шёлка на потолке пещер и свешивают вниз нити с капельками липкой жидкости, а затем подсвечивают их собственным телом, привлекая мелких насекомых[95].
Феромоны используются насекомыми для самых разнообразных целей. Они вызывают ответную реакцию у особей того же вида. В одних группах насекомых половые феромоны выделяются самками, в других — самцами. Выделяют две функциональные группы феромонов: релизеры и праймеры. Феромоны-релизеры вызывают немедленную поведенческую реакцию. Они широко распространены у насекомых, опосредуют половое поведение, образование скоплений, распределение особей в пространстве при высокой плотности популяции одного вида. Самыми важными являются половые феромоны, облегчающие встречу самцов и самок. Феромоны-праймеры вызывают медленные реакции и, способствуя физиологическим изменениям, либо тормозят, либо возбуждают поведенческие реакции. Например, самцы перелётной саранчи выделяют химическое вещество, которое вызывает синхронную линьку огромного числа особей с образованием обширных стай[33].
Важнейшим средством ориентации многих насекомых служат зрительные, звуковые стимулы и запахи. Медоносные пчёлы используют ориентацию по Солнцу для указания другим особям своего улья направления к источнику нектара (круговой и виляющий танцы пчёл). Обладая возможностью ориентироваться по плоскости поляризации света, насекомые могут определить положение Солнца и в облачную погоду[34]. Пчёлы и осы ориентируются, запоминая расположение своего гнезда относительно окружающих его предметов (деревья, кустарники, камни и пр.). Перед тем как улететь, многие одиночные осы кружатся над гнездом, запоминая основные вехи на пути к нему. В случае пчёл, если передвинуть улей в сторону на расстояние меньше одного метра, то возвращающиеся со взятком пчёлы ищут его на прежнем месте и не сразу находят его на новом[96].
Муравьи-фуражиры могут находить дорогу к гнезду как в лесных условиях, используя свои тропинки со следами из феромонов (на расстояние до 200 метров)[97], так и в пустынях. Чтобы не умереть от дневной жары, пустынные муравьи-бегунки вынуждены находить кратчайший обратный путь до гнезда. Cataglyphis fortis использует визуальные ориентиры в сочетании с другими сигналами для навигации[98]. Красные фаэтончики при отсутствии визуальных ориентиров могут отслеживать направление и отсчитывать расстояние внутренним шагомером, подсчитывая, сколько шагов они делают в каждом направлении. Интегрируя эту информацию, муравьи находят кратчайший путь до гнезда[99]. Другие виды муравьёв способны использовать для навигации магнитное поле Земли[100] и обнаруживать поляризованный свет Солнца, используемый для определения направления[101][102].
У большинства насекомых хорошо развита реакция на свет, при этом они могут как стремиться к источнику света, так и бежать от него. На различных стадиях своего жизненного цикла насекомые могут по-разному реагировать на свет. Личинки комнатной мухи обладают отрицательным фототаксисом и избегают света, а взрослые мухи характеризуются положительным фототаксисом и летят на свет[33]. Лёт на искусственные источники света отмечается среди представителей почти всех отрядов насекомых[103]. Преимущественно это активные в сумерках и ночью насекомые, но порой к источникам света прилетают виды, ведущие дневной образ жизни. Траектория полёта насекомых поблизости от источников света обычно представляет собой сложную ломаную кривую. Спустя некоторое время после прилёта к источнику света насекомое может покинуть освещённую зону. Лёт насекомых на свет является сложным многоступенчатым явлением. С начала XX века энтомологами предпринимались попытки дать объяснение этому явлению, однако единой теории до сих пор не существует[103]. Современные теории не объясняют факт, что в одной систематической группе на уровне рода одни его представители летят на свет, а другие — нет[103].
Многие насекомые совершают миграции — как в одиночку, так и объединяясь в стаи. Виды, совершающие регулярные миграции, обычно следуют определённому маршруту. Знаменита своей способностью образовывать крупные стаи (численностью до сотен миллионов особей), мигрирующие на значительные расстояния в поисках пищи, саранча (до 100 км в день)[85]. Божьи коровки могут образовывать массовые скопления в местах зимовок. Причины зимних скоплений и предшествующих им миграций, возможно, связаны с историческим становлением данного семейства, ведь скопления характерны именно для стран с холодной зимой, которые заселялись теплолюбивыми видами, изменившими свой тип питания и образ жизни[104][105]. Некоторые жуки совершают групповые перелёты. Например, плавунцы, водолюбы иногда совершают перелёты довольно большими стаями при переселении в новые водоёмы[1]. Миграционное поведение встречается у бабочек и известно примерно у 250 видов[106], причём всего два десятка из них совершают регулярные и продолжительные по расстоянию перелёты[106]. Данаида монарх — самая известная мигрирующая бабочка, ежегодно преодолевающая большие континентальные расстояния в Северной Америке. К миграциям способны и европейские виды: например, репейницы зимуют в Северной Африке, где они размножаются, и новое поколение репейниц мигрирует на север, где выводится летнее поколение бабочек. При миграциях репейницы летят группами со скоростью 25—30 км/ч и могут преодолевать до 500 км в день[107]. Большинство насекомых расселяются во время перелётов, но у ряда видов функцию расселения выполняют личинки. Наиболее известными из них, склонными к миграциям в поисках пищи, являются гусеницы походных шелкопрядов (Thaumetopoeidae). Во время таких миграций эти гусеницы передвигаются цепочкой друг за другом[45].
Общественные насекомые (социальные насекомые) составляют около 75 % биомассы всех насекомых планеты[108]. Они отличаются не столько своими крупными скоплениями (тучи перелётной саранчи имеют ещё большую численность, но это не социальный вид), но несколькими особенностями поведения. Для них характерны обитание в совместно построенном гнезде, уход за потомством, перекрывание нескольких поколений и разделение обязанностей (полиэтизм) среди членов их семей. Семьи состоят из нескольких каст: половых (репродуктивных самок и самцов) и бесплодных рабочих особей (рабочие, солдаты и другие). Последние выполняют все функции в семье, кроме размножения[79][80]. «Кастовый» полиэтизм тесно связан с явлением кастового полиморфизма[109].
Социальный образ жизни (эусоциальность) обнаружен у всех представителей семейства муравьи (более 12 000 видов) и отряда термиты (около 3000). Одиночные виды муравьёв и термитов в современной фауне не обнаружены. Общественный образ жизни ведут и некоторые виды пчёл и ос (медоносная пчела, шмели, шершни и другие). Но если у муравьёв все известные науке виды являются полностью социальными, то в других семействах перепончатокрылых (пчёлы и осы) наблюдаются все стадии перехода от одиночного образа жизни к общественному: пресоциальность, субсоциальность, полусоциальность, парасоциальность и квазисоциальность. У ос эусоциальность встречается среди подсемейств веспины (бумажные осы, шершни), полистины, а среди пчёл в таких группах, как настоящие пчёлы (Apidae, включая шмелей, безжальных и медоносных пчёл), галиктиды[79][80].
Характерной особенностью общественных насекомых служит строительство крупных и сложноустроенных гнёзд (например, муравейник, термитник). Они характеризуются особой защитной конструкцией, обеспечивающей поддержание постоянных и оптимальных показателей вентиляции, влажности воздуха и т. п., обеспечивающих выращивание расплода, а у видов-грибководов (муравьи-грибководы и термиты) ещё и симбионтных грибов. Размеры крупнейших термитников достигают 9 м в высоту[79]. У пустынных муравьёв гнёзда могут уходить под землю на глубину до 4 м, а по косвенным данным — даже до 10 метров[45].
На Земле одновременно живёт, по разным оценкам, от 100 квадриллионов до 10 квинтиллионов[110] особей насекомых. Распространение насекомых на Земле совпадает с распространением наземной флоры, преимущественно цветковых растений[111]. Только крайние полярные области и высокогорья с вечными снегами лишены насекомых. При этом насекомые встречаются в таких негостеприимных экосистемах, как бесснежные вершины гор, засушливые пустыни, глубокие пещеры, а также в зарождающихся экосистемах недавно образовавшихся островов вулканического происхождения[45]. Наиболее многочисленны и разнообразны насекомые в тропиках. В умеренных широтах видовой состав насекомых не так велик[45].
Для общей характеристики расположения ареалов самых разных насекомых обычно используют широко признанные названия крупных разделов суши: Палеарктика, Неарктика, Голарктика, Амфипацифический сектор, Эфиопская область, Ориентальная область, Арктогея, Неотропика и Австралийская область. Важнейшим фактором, предопределяющим распространение насекомых, являются их пищевые связи. Особенно это характерно для фитофагов и некоторых паразитических перепончатокрылых и двукрылых. У монофагов и узких олигофагов их ареалы часто сопряжены с распространением их кормовых растений или добычи[111].
Многие виды насекомых расселились практически по всему миру при участии человека[111]. В первую очередь это его сожители — обитатели жилищ и запасов, паразиты человека и важнейших домашних животных. Так же широко расселились по миру и многие вредители сельскохозяйственных культур, но их ареалы ограничены обычно распространением повреждаемых ими культур и климатическими условиями[111]. Нередки широко распространённые виды и среди насекомых, несвязанных с человеком. Например, бабочка репейница обитает в тропических и умеренных областях всех континентов, кроме Южной Америки. Многие роды также обладают гигантскими ареалами — иногда почти всесветными. Наряду с этим многие таксоны обладают весьма узкими ареалами либо являются эндемиками. К их числу относятся многочисленные горные и островные формы[111][112].
Целый ряд насекомых от жизни на суше перешёл к жизни в воде. Водными, то есть дышащими за счёт растворённого в воде кислорода, являются только личинки насекомых, имаго которых способны оставлять воду. Насекомые встречаются в пресных водоёмах любых типов (включая подземные), однако преобладающее большинство из них предпочитают небольшие, слабо проточные водоёмы с обильной растительностью. Некоторые насекомые, например, клопы-водомерки (Hydrometridae, Gerridae), обитают на поверхности воды, передвигаясь по ней, отталкиваясь ногами от плёнки поверхностного натяжения. Представителей семейства Halobatidae — т. н. морских водомерок — можно встретить в море. Представители рода Halobates — единственные из всех насекомых, живущие в открытом океане за сотни километров от берега[45]. Однако морских водомерок нельзя считать настоящими водными насекомыми, так как, живя на поверхности воды, они питаются всплывающими трупами животных, а откладывают яйца на плавающие водоросли, перья птиц и т. п. Настоящих морские насекомых, развивающихся в морской воде, около десятка видов из отряда двукрылых[45]. Только у вида комаров-долгоножек Limonia monostromia, встречающегося у берегов Японии, весь цикл развития связан с морем[45].
Большую и разнообразную группу составляют насекомые-синантропы (спутники человека), способные поселяться в жилищах человека, хозяйственных постройках, продовольственных складах, зернохранилищах и т. д.[45]
По своей способности заселять самые различные местообитания насекомые не имеют себе равных, и отдельные их виды приспособились к жизни в самых различных, порой невероятных и экстремальных условиях[111]. Они заселяют даже приполярные области: Антарктиду и Арктику (Гренландию, Новую Землю, остров Врангеля, Чукотский полуостров и другие). Эндемик Антарктики бескрылый комар-звонец Belgica antarctica из семейства Chironomidae (отряд двукрылые) к тому же — крупнейшее истинно сухопутное (не покидающее поверхность земли) животное Антарктиды[5]. Гусеницы бабочки Gynaephora groenlandica (семейство волнянок, Гренландия и Канада) способны во время зимовок переживать температуры до −70 °C[113]. Другой вид заполярных волнянок — волнянка Кузнецова — встречается только на острове Врангеля. На острове Гренландия обитает несколько эндемичных видов насекомых, например, жук Atheta groenlandica[114]. Недалеко от Северного полярного круга на северо-востоке Якутии встречается аполлон арктический (Parnassius arcticus)[26]. Термофильный полуводный жук Zaitzevia thermae способен обитать в геотермальных источниках. В штате Монтана (США) он обнаружен в необычно тёплых водах с температурой до +29 °C[115]. Личинки комара Polypedilum vanderplanki в Нигерии способны жить в водах с температурой +60…+70 °C и переживать засуху в полностью пересыхающих водоёмах[96]. Личинки мух Helaeomyia petrolei из Калифорнии (США) питаются мёртвыми насекомыми, упавшими в нефтяные лужи, что делает их единственными в мире насекомыми, способными выживать в сырой нефти — субстанции, обычно ядовитой для членистоногих[108][116]. Насекомые в своём распространении заходят и высоко в горы: жужелица Bembidion bracculatum в Гималаях обитает на высоте от 4300 до 5000 м над уровнем моря в зоне вечного снега[45]. В Афганистане и Таджикистане желтушка Марко Поло встречается в горах на высоте от 3000 до 5000 м[117]. Местообитание большинства видов бабочек-аполлонов простирается в горах на высоте до 2000 м, а в Азии на высоте до 3700—4200 м вплоть до границы вечных снегов и льдов[26]. В Гималаях, в окрестностях Эвереста, Parnassius epaphus обитает на высоте до 6000 м[118]. Пустынные муравьи Cataglyphis bicolor (обитающие в Сахаре), Ocymyrmex (пустыня Намиб) и Melophorus (пустыни Австралии) способны фуражировать под палящим солнцем и при температуре поверхности до +60 °C[119].
В ходе длительной эволюции у насекомых образовались многообразные типы взаимоотношений с другими организмами: отрицательные формы взаимодействий между видами (паразитизм, хищничество, конкуренция) и положительные (комменсализм, мутуализм, инквилинизм и т. д.)[16].
Самым ярким примером симбиоза насекомых с растениями служит большая, разнообразная и успешная в эволюционном плане группа опылителей (пчёлы, бабочки) и трофобиоз муравьёв с тлями. Важную роль на начальном этапе коэволюции насекомых и цветковых растений и появления энтомофилии сыграла антофилия (поедание пыльцы и нектара). Антофилия известна не только среди наиболее известных опылителей (например, пчёл и бабочек), но и среди многих других групп насекомых (жесткокрылые, двукрылые, трипсы, пилильщики и другие). До 80 % видов цветковых растений опыляются насекомыми[16]. В свою очередь, насекомые приобрели целый ряд приспособлений для сбора пыльцы и нектара, особенно характерных у пчелиных.
Падь, выделяемая тлями, червецами и щитовками и другими сосущими равнокрылыми насекомыми (Homoptera или Sternorrhyncha и Auchenorrhyncha), является лакомой пищей для муравьёв. Они буквально «доят» их, защищают и содействуют распространению молодых особей[120]. Другим примером симбионтных отношений с растениями служат энтомохория и как частный случай мирмекохория. В мире известно более 3 тыс. видов растений, чьи семена распространяют муравьи (около 1 % флоры). Мирмекохория свойственна фиалке (Viola), раффлезии (Rafflesia) и многим другим. Из лесных растений средней полосы России к мирмекохорным относятся ожика волосистая, копытень европейский, виды родов марьянник, хохлатка, чистотел, грушанка и многие другие[121].
Наибольшее число симбионтов и комменсалов обитает в гнёздах общественных насекомых, выделяют целые специализированные группы мирмекофилов и термитофилов. Они имеют как морфологические приспособления, так и поведенческие реакции, позволяющие им вступать в тесные симбиотические связи с муравьями и термитами. Например, у пауссид на теле имеются специальные железы (выделяющие вещества, которые слизывают муравьи), которые находятся на усиках, а у жуков-ощупников по бокам тела. Феромонами и другими выделениями привлекают муравьёв мирмекофильные гусеницы бабочек-голубянок, некоторые стафилиниды[45]. Примером инквилинизма могут послужить перепончатокрылые-наездники, личинки которых, поселяясь в галлах, сначала высасывают личинку, образовавшую этот галл, а затем начинают питаться стенками галла самого растения. Некоторые двукрылые откладывают яйца в раковины моллюсков, а затем их личинка поедает ткани хозяина. После этого она превращается в пупарий, а раковину использует в качестве убежища[122].
Среди бактерий примером облигатных внутриклеточных симбионтов служит вольбахия (Wolbachia). Этим родом бактерий инфицировано до 20 % всех видов насекомых. Они имеют для них как положительное (повышение плодовитости и приспособленности некоторых насекомых), так и отрицательное значение (андроцид, партеногенез, дегенерации эмбрионов, феминизация)[123][124].
Паразитизм может быть облигатным, когда паразит не может существовать без хозяина, и временным, или факультативным. Среди паразитирующих на насекомых многоклеточных организмов наиболее известны клещи и нематоды. В самом классе насекомых есть несколько специализированных отрядов паразитов (типичный пример — пухоеды, вши, блохи, наездники, веерокрылые)[16]. Даже среди жуков есть виды, паразитирующие на позвоночных, например, бобровые блохи, которые являются эктопаразитами речных бобров рода Castor[125], род Leptinus на полёвках, Sliphopsyllus на выхухоли. Некоторые южноамериканские стафилины являются также эктопаразитами грызунов, а их тропическая триба Amblyopini в стадии имаго паразитирует на позвоночных[126].
Лобковая вошь (Phthirus pubis) вызывает лобковый педикулёз или фтириаз
Человеческая вошь (Pediculus humanus), переносчик сыпного и возвратного тифа
Блоха человеческая (Pulex irritans), переносчик возбудителя чумы
Веерокрылые (Strepsiptera), паразиты пчёл и ос
Паразитоиды отличаются от истинных паразитов тем, что в итоге убивают своего хозяина, а их взрослая стадия свободноживущая. Большая часть известных в мире паразитоидов (более 50 % от примерно 140 тыс. видов) обнаружена в отряде перепончатокрылые (67 000 видов). Самые важные паразитоиды в пределах этой большой группы — это наездники (Ichneumonidae, Braconidae, Proctotrupoidea, Platygastroidea и Chalcidoidea) и некоторые осы из Chrysidoidea (Bethylidae, Chrysididae, Dryinidae) и Vespoidea, парализующие жертву. Среди других паразитоидов присутствуют двукрылые насекомые (более 15 тыс. видов; особенно среди семейств Tachinidae, Pipunculidae, Conopidae), некоторые жесткокрылые (около 4 тыс. видов; Ripiphoridae и Rhipiceridae) и Strepsiptera. В целом около 10 % всех насекомых являются паразитоидами. Некоторые из них могут изменять поведение своих жертв: заражённые наездником Hymenoepimecis argyraphaga пауки Plesiometa argyra через пару недель начинают плести паутину другой формы[127].
Наездник Aleiodes indiscretus нападает на гусеницу непарного шелкопряда
Наездник Peristenus digoneutis, колющий яйцекладом тлю
Эфиальт-император Dolichomitus imperator, прокалывающий древесину для откладки яйца в личинку
Среди энтомофагов-наездников известны случаи сверхпаразитизма, или гиперпаразитизма. В случае сверхпаразитизма наблюдается паразитирование одного паразита (сверхпаразит, гиперпаразит) в другом. В этом случае сверхпаразит называется паразитом второго порядка, а его хозяин — паразитом первого порядка. Например, наездник Asecodes albitarsus заражает многоядного сверхпаразита Dibrachys boucheanus, а он, в свою очередь, может поражать наездников Apanteles glomeratus, паразитирующих на гусеницах бабочек-белянок. Сверхпаразитизм широко распространён среди паразитических насекомых, в частности, у наездников семейств Ichneumonidae, Encyrtidae и некоторых других[16].
Некоторые насекомые насильственно или тайно присваивают чужой кормовой (клептопаразиты) или гнездовой ресурс (гнездовой и социальный паразитизм). Мухи-клептопаразиты, например, представители семейств Chloropidae и Milichiidae, посещают паутины, воруя у пауков часть их добычи. Другие так же поступают с ктырями и муравьями рода Crematogaster[128].
Самки пчёл-кукушек и некоторых ос со сходным поведением проникают в гнездо хозяина и убивают там матку колонии. Затем они откладывает свои собственные яйца, а рабочие особи вида-хозяина впоследствии выкармливают личинок вида-паразита. Именно так поступают шмели-кукушки подрода Psithyrus и более 700 видов рода Nomada, паразитирующих на пчёлах из родов Andrena, Lasioglossum, Eucera, Melitta и Panurgus. Своих гнёзд пчёлы-кукушки не строят, и у них нет аппарата для сбора пыльцы, а из-за отсутствия опушения они внешне более похожи на ос, чем на пчёл. Несколько тысяч видов пчёл-кукушек известно в семействах Apidae, Megachilidae и Halictidae[129].
Гнездовой паразитизм у муравьёв принимает форму социального паразитизма, при котором паразит полностью или частично (временно, факультативно) существует благодаря другим общественным насекомым. Оплодотворённая самка паразитирующего вида (Lasius umbratus или рыжего лесного муравья) проникает в гнездо вида-хозяина (Lasius niger или бурого лесного муравья соответственно), убивает в нём царицу, занимая её место, и начинает откладывать свои собственные яйца. Вышедшие из них рабочие особи постепенно заселяют муравейник, сменяя его хозяев. Муравьи-амазонки (Polyergus) воруют коконы видов-«рабов», чтобы те затем выполняли все работы по гнезду[45].
Насекомые способны разнообразно защищаться от природных врагов. Для многих видов как средство защиты характерен танатоз — временная неподвижность, при которой они притворяются мёртвыми. При вероятной опасности такие насекомые обычно замирают и падают с растений. Для множества насекомых характерна также одна из форм мимикрии — миметизм, сходство с деталями окружающей обстановки или заведомо несъедобными предметами. Многие виды имеют покровительственную окраску, подражающую объектам неживой природы — сухим листьям, веточкам, кусочкам коры, птичьему помёту. Одним из видов отпугивающей окраски являются «глазки» на крыльях. Они располагаются на передних и/или задних крыльях и имитируют глаза позвоночных животных. В спокойном состоянии насекомые с такой окраской обычно сидят, сложив крылья, а будучи потревоженными, раздвигают передние крылья и демонстрируют отпугивающие ярко окрашенные нижние. Подобная стратегия защиты отмечается у многих бабочек, ряда богомолов, кузнечиков.
Фонарницы Phromnia rosea (Мадагаскар), садясь на стебель растения, размещаются в определённом порядке, создавая «соцветие»
Бабочка Kallima inachus со сложенными крыльями выглядит как сухой лист
Палочник «странствующий лист» (Phyllium)
Тропический кузнечик, подражающий сухому листу
Шмелевидка жимолостная подражает шмелям
Кузнечик Typophyllum erosum
Окраска и внешний вид многих насекомых на различных стадиях развития часто связаны с защитой от врагов. Некоторые виды обладают скверным запахом и неприятным вкусом либо ядовиты, что делает их несъедобными. Попробовав такое насекомое один раз, хищники будут избегать подобный вид в дальнейшем. Апосематизм — предостерегающие окраска и форма тела. Классическим примером является яркая окраска, преимущественно представленная как сочетание красного, оранжевого и жёлтого цветов с чёрным, у насекомых, обладающих ядовитой гемолимфой: у божьих коровок, жуков-нарывников, бабочек-геликонид и многих других. Некоторые бабочки и мухи подражают осам и шмелям, например, мухи-журчалки, стеклянницы, бражник шмелевидка жимолостная, шмелевидка скабиозовая. Синапосематизм — ложная, или мюллеровская мимикрия — согласованные, сходные окраска и форма тела у нескольких различных видов, обладающих развитыми прочими средствами защиты от хищников. При «мюллеровской» мимикрии подражающие друг другу виды в одинаковой мере несъедобны. Сходные окраска и внешний вид повышают эффективность отпугивания. Одним из таких примеров является дневной парусник Papilio laglaizei (Новая Гвинея), подражающий окраской и формой крыльев урании Alcides agathyrsus[46].
Псевдоапосематизм — истинная, или бейтсова мимикрия. Многие, лишённые таких средств защиты, как «несъедобность и ядовитость», часто мимикрируют под несъедобные виды. При данной форме мимикрии виды, не обладающие защитными механизмами, обладают такими же окраской и формой тела, как один или несколько защищённых видов. Данный вид мимикрии наиболее развит именно у чешуекрылых. Так, южноамериканские парусники Papilio bachus, Papilio zagreus, белянка Dismorphia astynome окраской и формой крыльев подражают несъедобным видам геликонид. Парусник Papilio agestor подражает несъедобной данаиде сита (Paratica sita). Ряд видов жуков-усачей (Cerambycidae) часто подражает жалящим перепончатокрылым.
Яркая предостерегающая окраска семиточечной коровки
Нарывник майка обыкновенная, обладающий ядовитой гемолимфой
Отпугивающая окраска в виде «глаз» на крыльях Automeris io
Покровительственная окраска малиновой ленточницы
Мимикрия несъедобным видам. Papilio laglaizei мимикрирует под Alcides agathyrsus
Ряд насекомых, преимущественно жуки, обладают весьма твёрдыми и прочными покровами тела, защищающими их в той или иной степени от хищников. Ряд жуков обладает устрашающими и порой весьма небезопасными челюстями: рогачи, жужелицы, некоторые усачи. Некоторые насекомые обладают железами с ядовитыми и пахучими секретами. Самым ярким примером подобного способа защиты являются жуки-бомбардиры. Они обладают железами, выделяющими смесь химических веществ, которые, вступая во взаимодействие друг с другом в специальной камере брюшка, вызывают экзотермическую реакцию и разогрев смеси до 100 °C. Образующаяся смесь веществ выбрасывается наружу через отверстия на кончике брюшка. Довольно часто встречаются насекомые, обладающие ядовитой гемолимфой. Ряд видов практикует сожительство с защищёнными животными. Примером может служить мирмекофилия — выгодное для насекомых сожительство с муравьями в их гнёздах, где они находят не только защиту, но и пищу. Некоторые виды насекомых предпочитают вести скрытный образ жизни, обитая в труднодоступных местах, надёжно защищённых от врагов. Многие насекомые ведут ночной образ жизни, который действенно предохраняет их от возможных нападений птиц и других дневных хищников.
Естественными врагами насекомых (энтомофагами) являются различные многочисленные патогенные микроорганизмы, паразитические и хищные беспозвоночные животные. Насекомые также являются пищей для многих позвоночных животных[130]. Насекомые уничтожаются различными энтомофагами на всех стадиях развития.
В настоящее время среди микроорганизмов известны различные возбудители бактериальных, вирусных, грибковых и протозойных заболеваний насекомых. Например, бакуловирусы являются возбудителями вирусных заболеваний различных видов, преимущественно чешуекрылых. Известно более 400 видов грибов, вызывающих различные заболевания насекомых[130]. Все они являются представителями четырёх классов: фикомицеты, сумчатые, базидиальные и несовершенные грибы. Из класса фикомицетов наиболее известны представители рода Entomophthora. Из группы сумчатых грибов чаще всего паразитируют виды родов Cordyceps, Hypocrella, Hirsutella, Sporotrichum и др. Особую известность имеют некоторые представители рода Cordyceps в связи с влиянием на поведение насекомых, на которых они паразитируют, например, кордицепс однобокий, паразитирующий на муравьях, и кордицепс китайский — на гусеницах бабочки Hepialus armoricanus. Из представителей несовершенных грибов поражают насекомых грибы родов Aschersonia, Aspergillus, Beauveria, Cephalosporium, Cladosporium, Coniothyrium, Spicaria и другие[130]. Патогенные для насекомых бактерии являются представителями порядка Eubacteriales. Среди них наиболее часто встречаются коккобактерии, спорообразующие бактерии и бесспоровые палочковидные бактерии. Редко у насекомых обнаруживают также патогенные вибрионы. Большинство известных патогенных насекомым простейших являются представителями отряда микроспоридий, грегарин и шизогрегарин[130].
Обширной группой естественных врагов насекомых являются паразитические черви — нематоды, вызывающие нематодные болезни насекомых. Из беспозвоночных хищников, охотящихся на насекомых, наиболее широко распространены насекомые-энтомофаги, паукообразные (пауки, скорпионы, клещи, фаланги и т. п.), многоножки[130].
Среди позвоночных насекомыми питаются различные виды рыб, земноводных (у лягушек до 95 % рациона), пресмыкающихся, птиц и млекопитающих (насекомоядные, летучие мыши, муравьеды, панголины и трубкозубы и т. д.). Внутри перечисленных классов позвоночных имеются целые группы, специализирующиеся на питании исключительно насекомыми. Как дополнение к основной пище насекомые служат многим другим видам[45].
Насекомые служат источником питания для насекомоядных растений. Последних насчитывается около 630 видов из 19 семейств растений. Они приспособились к ловле и перевариванию небольших животных. Таким образом эти растения дополняют своё нормальное автотрофное питание (фотосинтез) одной из форм гетеротрофного питания[131][132].
Насекомые составляют около 90 % всех животных на Земле[33] и играют чрезвычайно важную роль в природе, что определяется их видовым разнообразием и высокой численностью в биоценозах. Растительноядные насекомые по биомассе во много раз превышают всех других животных-фитофагов и поэтому потребляют основную часть растительного прироста. Хищные и паразитические насекомые являются естественными регуляторами численности организмов, которыми они питаются. В свою очередь, насекомые — основа питания для многих беспозвоночных и позвоночных животных[33].
Более 80 % растений Европы опыляются насекомыми[133], и можно с уверенностью сказать, что цветок — результат совместной эволюции растений и насекомых. Приспособления цветковых растений для привлечения насекомых разнообразны: пыльца, нектар, эфирные масла, аромат, форма и окраска цветка. Приспособления насекомых: сосущий хоботок бабочек, грызуще-лижущий ротовой аппарат пчелиных; особые пыльцесобирательные аппараты — у пчёл и шмелей щёточка и корзинка на задних ногах, у пчёл-мегахил — брюшная щёточка, многочисленные волоски на ногах и теле[133].
Взаимоотношения растений и насекомых нередко достигают особой специализации. Например, люцерну опыляют одиночные пчёлы, инжир — перепончатокрылые Blastophaga psenes, юкку — юкковая моль. Мадагаскарская орхидея ангрекум полуторафутовый с очень глубокой цветочной чашечкой опыляется единственным эндемичным видом бражников Xanthopan morgani praedicta, имеющим хоботок длиной 225 мм[26]. Неотропические орхидные растения из подтриб Stanhopeinae и Catasetinae опыляются исключительно орхидными пчёлами (Euglossini)[134]. Эти взаимовыгодные взаимоотношения пчёл и орхидей возникли в ходе эволюции примерно 20 млн лет назад[135][136]. Только самцы занимаются опылением данных орхидей, которые не производят нектар, и самки пчёл не посещают их. Во время посещения цветка к голове или груди самца прилипает поллинарий (содержащий пыльцевые зёрна), который опылитель и переносит на другой цветок[52].
Самцы пчелы Euglossa на орхидее Mormodes buccinator (Суринам)
Самец пчелы Eucera cinnamomea в цветке Alcea setosa с прилипшим к голове жёлтым поллинием
Парусник главк на цветке Asclepias curassavica
Как потребители растительных и животных остатков насекомые играют важную роль в почвообразовании. Почвенные насекомые и их личинки разрыхляют почву и обогащают её перегноем, разлагают растительные и животные остатки — опавшую листву и отмершие части растений, трупы и экскременты животных. Таким образом, насекомые одновременно играют роль санитаров и способствуют круговороту веществ в природе[33].
Санитарную роль играют следующие группы насекомых:
Некоторые насекомые способны оберегать растения от фитофагов. Например, около 10 % видов акаций Центральной Америки охраняются древесными муравьями рода Pseudomyrmex, получающими от растения готовый дом и корм (нектар и белковые тельца Бельта)[108].
Установление происхождения класса насекомых сталкивается с трудностями. Ключевая проблема состоит в отсутствии окаменелостей, по которым можно было бы установить филогенетические отношения насекомых[137].
Традиционно на основе морфологических сравнений (в особенности трахеальных дыхательных систем) ближайшими родственниками насекомых считали многоножек. В соответствии с этой точкой зрения обе группы объединяли в таксон неполноусых (Atelocerata).
Однако построение филогении на основе последовательностей генов и недавние морфологические исследования свидетельствуют, что насекомые ближе к ракообразным, чем к многоножкам. Сторонники этой филогенетической гипотезы объединили ракообразных и насекомых в единый таксон Pancrustacea. Ракообразные известны из отложений раннего кембрия (около 511 млн лет), в то время как насекомые появляются в палеонтологической летописи только в раннем девоне (около 410 млн лет). Таким образом, гипотеза о происхождении ракообразных и насекомых от единого общего предка порождает временной промежуток около 100 млн лет, в течение которого насекомые должны были существовать. Отсутствие останков насекомых в палеонтологической летописи в течение этого периода обычно объясняется тем, что они не сохранились до наших дней[137]. Новейшие морфологические сравнения и филогенетические реконструкции на основе геномных последовательностей указывают, что насекомые являются потомками ракообразных, что хорошо согласуется с палеонтологическими данными. Однако морфологические и молекулярные данные не согласуются при определении ближайших родственников насекомых среди ракообразных: морфологические данные указывают на связь насекомых с высшими ракообразными, а молекулярные — либо с жаброногими[137], либо с ремипедиями и, возможно, также с цефалокаридами[138][139]. В соответствии с последней гипотезой эволюционная ветвь насекомых отделилась от ракообразных в позднем силуре — раннем девоне. Примитивные предки насекомых существовали 350 млн лет назад в девонском периоде, а вероятно, ещё и раньше. Древнейшими насекомыми являются девонские виды Rhyniognatha hirsti (410 млн лет)[140][141] и Strudiella devonica (385—360 млн лет)[142]. К древнейшим насекомым относят полностью вымершие отряды пратараканов, паолиидовых, стрекозоподобных Archodonata и Protodonata, Palaeodictyoptera, Diaphanopterodea, Hypoperlida, Megasecoptera, Miomoptera и герарид, найденные в отложениях каменноугольного периода (более 300 млн лет)[143].
Эволюционная история насекомых связана с историей других животных и растений: с освоением ими наземной среды обитания и использованием новых экологических ниш, образовавшихся в новых биоценозах[144]. Во время своего эволюционного развития насекомые образовывали новые формы, многие из которых после длительного существования вымирали[144]. Некоторые из вымерших форм отличались гигантизмом, например, Mazothairos (Palaeodictyoptera) с размахом крыльев до 55 см. К отряду Protodonata принадлежат крупнейшие в истории Земли насекомые: Meganeura monyi (найденная во Франции, с размахом крыльев 75 см) и Megatypus из каменноугольного периода, пермские Meganeuropsis permiana (США), которые имели размах крыльев до 71 см[10]. Большинство таких находок представляют собой только фрагменты крыльев, и лишь у нескольких обнаруженных экземпляров сохранились отпечатки других частей тела: головы с крупными челюстями и большими глазами, а также отпечатки груди и длинного брюшка[10]. Палеодиктиоптероиды — разнообразная группа, широко представленная 320—220 млн лет назад крупными ископаемыми насекомыми (до 50 см) с колюще-сосущим ротовым аппаратом. Представители отряда протортоптер (Protorthoptera) были обычны до пермского периода. Это наиболее ранние из известных ископаемых новокрылых насекомых (Neoptera). Для них характерны кожистые передние крылья, увеличенная анальная область задних крыльев и хорошо развитый грызущий ротовой аппарат. С позднего карбона до ранней юры известен отряд миомоптер (Miomoptera) — мелких насекомых с длинными крыльями, похожих на ручейников. Это древнейший и наиболее примитивный отряд из группы насекомых с полным превращением[143].
Среди насекомых известны отряды, которые существуют на протяжении длительного времени. Отряд древнечелюстных известен с девонского периода (390 млн лет)[145]. Отряды подёнок, стрекоз, прямокрылых, тараканообразных существуют с каменноугольного периода (350 млн лет); полужесткокрылые, сеноеды, скорпионницы, ручейники, сетчатокрылые, трипсы, верблюдки, жесткокрылые — начиная с пермского периода (290 млн лет); перепончатокрылые, термиты, вислокрылки, палочники, двукрылые — с триаса (250 млн лет)[143]. Таким образом, большинство отрядов насекомых существует уже более 200—300 млн лет[10]. В то же время такая большая группа, как бабочки, известна только начиная с мелового периода, а богатые видами в современной фауне такие группы, как саранчовые, тли Aphididae, термиты семейства Termitidae и высшие двукрылые (пестрокрылки, тахины и др.) известны только лишь с неогена[144]. Блохи обнаружены в нижнем мелу и балтийском янтаре. Ископаемые вши достоверно известны по находкам из отложений плейстоцена на территории Сибири[143].
С давних времён насекомые играли важную роль в питании народов Африки, Азии, Австралии и Латинской Америки, служили источником пищи и для индейцев, населявших запад Северной Америки. В развитых странах насекомые воспринимаются в основном как кулинарная экзотика[146]. В мире в пищу употребляется около 1900 видов насекомых: более 30 % объёмов потребления составляют жуки, 18 % — гусеницы, 14 % — осы, пчёлы и муравьи, 13 % — кузнечики, сверчки и саранча (оценка экспертов ФАО ООН, 2013 год)[147]. Анализ съедобных видов показывает, что некоторые на 60—70 % состоят из белка, содержат больше калорий, чем соя и мясо, а также витамины и микроэлементы, которых обычно недостаточно в растительном рационе жителей стран «третьего мира»[146]. В некоторых областях на юге Африки за счёт насекомых обеспечивается до 2⁄3 потребления животного белка[146]. Личинки жуков потребляются в пищу человеком значительно чаще, чем взрослые особи, их обычно едят сырыми или жареными[148]. В Лаосе, Мьянме, Индии, Таиланде и на Филиппинах крупные личинки и куколки ряда видов пластинчатоусых жуков являются деликатесом[149]. Личинок усачей употребляют в пищу в Юго-Восточной Азии, Шри-Ланке и Папуа — Новой Гвинее[146]. У местных племён Фиджи деликатесом считаются личинки некоторых усачей[40], а у племён парагвайских индейцев — личинки пальмовых долгоносиков (род Rhynchophorus). Мучных хрущаков широко употребляют в пищу в Южной Америке, в Индии, на Ближнем и Среднем Востоке. Жареных личинок майских жуков едят во Франции, где из них также варят супы[146]. В странах Восточной Азии куколок тутового шелкопряда, размотав шёлк с кокона, не выбрасывают, а употребляют в жареном или засахаренном виде. В 1987 году в Таиланде министерство здравоохранения включило куколок тутового шелкопряда в перечень продуктов, которые могут дополнять рацион для детей дошкольного возраста[146]. Южная Корея поставляет консервированных куколок тутового шелкопряда в магазины по всему миру[146]. В Африке деликатесом считаются жареные или копчёные гусеницы павлиноглазки Gonimbrasia belina, которые стоят в 4 раза дороже обычного мяса[150]. В отдельных районах Северной Африки эти гусеницы настолько популярны, что в сезон существенно падают продажи говядины и мяса других животных[146]. В Африке саранчу употребляют в пищу сырой, жареной, сваренной в солёной воде и высушенной на солнце, а в Азии её чаще едят как закуску[146].
Личинки сырных мух используются на Сардинии для приготовления из сорта сыра пекорино — сыра касу марцу, представляющего собой полуразложившуюся массу с находящимися в ней живыми личинками[151].
Тутовый шелкопряд играет важную экономическую роль в производстве шёлка. В природе шёлк образуют гусеницы многих видов бабочек, сооружая из него коконы. Текстильная промышленность отдаёт предпочтение тутовому шелкопряду, одомашненному человеком. В шелководстве используется также китайская дубовая павлиноглазка, которую уже более 250 лет разводят в Китае. Из её коконов получают шёлк, который идёт на изготовление чесучи. Другие виды шелкопрядов плохо развиваются в неволе, поэтому ограничиваются лишь сбором их коконов в природе[150]. В шёлковом коконе обычно содержится до 3500 м волокна, но размотать его удаётся едва на треть[150]. Сегодня во всём мире ежегодно производится 45 000 тонн шёлка[150]. Главными поставщиками являются Китай, Индия, Узбекистан[152]. В Индии разводится сатурния Attacus atlas, гусеницы которой выделяют шёлк, отличающийся от такового у тутового шелкопряда, — он коричневого цвета, более крепкий и шерстистый — т. н. фагаровый шёлк.
С древних времён люди разводят медоносных пчёл для получения продуктов пчеловодства: воска, мёда, яда, прополиса, перги[153][154]. Личинки и куколки листоедов африканского рода Diamphidia выделяют яд диамфотоксин, используемый бушменами для смазывания наконечников отравленных охотничьих стрел[40][155][156]. Из самок кошенильного червеца добывают вещество кармин, используемое для получения красного красителя[40]. Из армянской кошенили получали краситель «вордан кармир», который широко использовался в текстильной промышленности для окраски нитей и пряжи при производстве тканей и ковров. На Соломоновых островах местные жители делали краску из бабочек с жёлтыми крыльями, которой окрашивали изделия, плетённые из травы[157]. «Чернильные орешки» — галлы, производимые на листьях дубов насекомым Cynips tinctoria и другими близкими видами из семейства орехотворок, в прошлом использовались для приготовления таннина для дубления и чернил[158][159]. Многие племена Африки, Южной Америки и Океании используют засушенных жуков (например, златок) или их блестящие, яркие надкрылья для изготовления различных украшений, преимущественно бус[160][161]. В качестве украшений могут носить и живых жуков. Для изготовления «живых брошей» используются некоторые виды жуков из семейства зоферид, которых украшают искусственными или настоящими драгоценными камнями, а к надкрыльям прикрепляют тонкие цепочки[162]. В конце XIX века огненосные щелкуны вошли в моду в Париже как вечерние украшения, названные «живыми алмазами»[96]. Эта мода впервые возникла ещё среди мексиканских женщин, которые украшали себя живыми жуками, которых клали в специальные тюлевые мешочки, прикалываемые к платьям. Первые европейские переселенцы в Южной Америке использовали огненосных щелкунов для освещения своих жилищ, а местные племена издавна привязывали их к пальцам ног, путешествуя ночью через джунгли, чтобы освещать дорогу[96]. В последнее время большую популярность приобретают живые тропические бабочки в качестве нестандартного и экзотического подарка на многие праздники и торжества. Насекомые широко используются в энтомодизайне — оформлении интерьеров жилых и служебных помещений собранными коллекциями либо сувенирной и декоративной продукцией[163]. В судебно-медицинской экспертизе есть метод определения давности убийства по составу насекомых-некрофагов и их личинок, обитающих на трупе[164][165].
Насекомые широко используются для борьбы с сорными растениями[166]. Например, амброзиевый полосатый листоед был интродуцирован в СССР, ряд стран Европы, Китай и Австралию из Канады и США для борьбы со злостными сорняками — амброзиями[166]. Другим ярким примером служит специально завезённая в 1925 году в Австралию из Уругвая и северных районов Аргентины кактусовая огнёвка[167]. Гусеницы этой бабочки помогли избавиться от завезённого кактуса опунции, которым заросли́ миллионы гектаров пастбищ.
Насекомые успешно используются в биологической борьбе с другими насекомыми — вредителями[166]. Пахучего красотела начиная с 1906 года неоднократно интродуцировали из Европы в США для борьбы с гусеницами непарного шелкопряда. Одним из старейших применений биологической борьбы с вредителями считается использование муравьёв-ткачей при выращивании цитрусовых на юге Китая. В некоторых странах Европы расселяют и охраняют гнёзда рыжих лесных муравьёв[168].
Очень велико хозяйственное значение насекомых как вредителей сельского и лесного хозяйства, повреждающих полевые, садовые или лесные культуры[169]. Большую группу вредителей образуют фитофаги, наносящие вред различным лесным и сельскохозяйственным растениям. Особо нужно отметить колорадских жуков и их личинок, а также саранчу. Гусеницы походных шелкопрядов (Thaumetopoeidae) отличаются способностью к длительным миграциям в поисках пищи и при массовом размножении могут выедать целые гектары лесов и лесных массивов. Разнообразны и многочисленны вредители древесины (жуки-усачи, короеды, златки, жуки-точильщики). Многие виды жуков-кожеедов являются опасными вредителями запасов животного и растительного происхождения, шелководства и музейных коллекций. Они часто повреждают кожевенное сырьё, меха, перо, шерстяные изделия, мясные продукты, музейные экспонаты, чучела животных, зоологические и энтомологические коллекции, гербарии, зерновые продукты. Различные виды точильщиков могут повреждать пищевые продукты, книги, мебель, деревянные конструкции. Пчеловодству вредят малая пчелиная огнёвка и большая восковая моль[96]. Мехам, одежде из натуральных тканей и мебели вредят шубная моль, платяная моль и мебельная моль.
На человеке паразитирует целый ряд кровососущих насекомых. Блохи являются переносчиками различных возбудителей заболеваний человека и животных. Установлено, что около 60 видов блох могут передавать в природе более 25 различных заболеваний, в том числе чуму, сыпной тиф, туляремию, бруцеллёз и другие. Блохи могут быть также промежуточными хозяевами некоторых гельминтов (тыквовидный цепень, крысиный цепень, дирофилярии). Паразитируют на человеке и вши, которые обладают строгой специфичностью к своему хозяину: лобковая и человеческая. Последняя, имея два подвида (платяная и головная вши), является переносчиком таких заболеваний, как сыпной и возвратный тиф. Постельный клоп также является распространённым бытовым кровососущим эктопаразитом человека. Ряд тропических видов клопов-хищнецов питаются кровью теплокровных животных и человека (представляют как бы переход от хищников к паразитам). Мухи цеце обитают в тропической и субтропической Африке и являются переносчиками африканского трипаносомоза — заболевания животных и человека, более известного как сонная болезнь. Другой трипаносомоз — американский трипаносомоз — переносят поцелуйные клопы (болезнь Шагаса); москитами переносятся лейшманиозы, вызываемые протистами близкого к трипаносомам рода лейшмания. Самки слепней и большинства видов комаров семейства Culicidae пьют кровь теплокровных животных и человека. Слепни могут переносить туляремию, а комары переносят малярию — болезнь, которая стоит на одном из первых мест среди причин смертности от инфекций, — и жёлтую лихорадку, а также множество других инфекций.
Оводы в личиночном состоянии паразитируют на различных домашних животных и на людях. Миазы у человека могут вызывать личинки вольфартовой мухи.
Крупные жуки из подсемейства скарабеинов могут являться промежуточными хозяевами ряда гельминтов, в том числе патогенных для домашних животных и иногда человека[149]. Однако гораздо более важную роль промежуточных хозяев патогенных для человека гельминтов играют кровососущие двукрылые — мошки, слепни и комары, переносящие во многих тропических районах филяриатозы.
В Южной Индии и Шри-Ланке существует паразитологическая проблема, связанная с представителями подсемейства скарабеинов. Среди местного населения возникает болезнь кишечника, проявляющаяся кровавой диареей, получившая название «скарабиаз», вызываемая некоторыми мелкими видами Onthophagus[149]. Гемолимфа жуков некоторых семейств содержит ядовитые вещества, в частности, кантаридин. Её попадание в организм человека перорально может вызвать серьёзные отравления и даже смерть[170]. Особенно ядовита гемолимфа божьих коровок, краснокрылов, малашек и нарывников. Представители последнего семейства могут выделять капли гемолимфы, которая при попадании на кожные покровы вызывает химические ожоги[170]. Гусеничный дерматит обусловлен раздражением кожи волосками гусениц некоторых видов: после проникновения в кожу щетинок и волосков гусеницы, содержащих токсические вещества, аналогичные по своему химическому составу кантаридину, развивается воспалительно-экссудативная реакция кожных покровов.
Высушенные жуки шпанской мушки ранее применялись в аптекарском деле для изготовления т. н. «нарывного пластыря» и использовались в качестве природного афродизиака[40][170]. В медицинских целях применяется спиртовая вытяжка из жуков стафилинидов-синекрылов рода Paederus, повышающая активность клеточного иммунитета[171]. В нетрадиционной медицине для лечения целого ряда заболеваний используется чернотелка Ulomoides dermestoides[172], а также спиртовой настой окукливающихся гусениц пчелиной огнёвки[173]. Однако научных доказательств эффективности подобной терапии нет[172].
Апитерапия является комплексом методов лечения различных заболеваний человека с применением живых пчёл, а также продуктов пчеловодства. Основными продуктами, используемыми в апитерапии, являются мёд, цветочная пыльца, прополис и маточное молочко, перга, воск и пчелиный яд[153][154].
Во время Первой мировой войны получила распространение личинкотерапия — методика очистки ран от мёртвых тканей и нагноения при помощи личинок падальных мух. Питаясь разлагающимися тканями ран, они удаляют их, а своими выделениями препятствуют размножению патогенных бактерий. Личинки выделяют также аллантоин, способствующий заживлению ран. В наши дни используются специально выращенные стерильные личинки мух Lucilia, Calliphora и др. Этот метод используется в некоторых медицинских центрах Европы и США. В некоторых частях света (в основном в Африке и Южной Америке) большие муравьи, особенно кочевые, используются при зашивании ран во время хирургических операций. Челюстями муравьёв захватывают края раны и фиксируют их на месте, затем тело насекомого отрезают[174].
Изучением насекомых занимаются энтомология и многочисленные её подразделы: диптерология (наука о двукрылых насекомых), колеоптерология (о жуках), лепидоптерология (о бабочках), мирмекология (о муравьях), ортоптерология (о прямокрылых) и многие другие.
Первые письменные свидетельства внимания человека к насекомым найдены в папирусах Древнего Египта и ассирийской клинописи, которые содержат описания нашествия саранчи[16]. Упоминания о саранче имеются также в летописном своде «Начальном» (1073 год) и в «Повести временных лет». Аристотель в своей системе животных относил насекомых к группе «животные без крови»[16]. Исследования анатомии и развития насекомых планомерно проводили в XVII веке Марчелло Мальпиги и Ян Сваммердам, предложившие классифицировать их по способу превращения. В XVIII вее Карл Линней усовершенствовал эту классификацию. Научная история энтомологии берёт своё начало примерно с XVIII века, когда она пополнялась новыми знаниями благодаря работам натуралистов и путешественников[16].
В XIX веке произошло бурное развитие энтомологии, было опубликовано большое количество работ по биологии, морфологии, систематике насекомых. Отдельно стоит упомянуть про исследования биологии и поведения насекомых, проводившиеся французским натуралистом Жаном Анри Фабром[2]. На рубеже XIX и XX веков зародились прикладные энтомологические дисциплины, как то: сельскохозяйственная и лесная энтомология. В XX веке произошли увеличение энтомологических исследований, развитие всех отраслей энтомологии, закладывание основ современной классификации насекомых, были разработаны также вопросы физиологии насекомых, принципы экологического изучения, химические и биологические методы борьбы с вредителями[2].
Среди известных энтомологов такие крупнейшие биологи, как Чарлз Дарвин и Карл Фриш (Нобелевский лауреат 1973 года), писатель Владимир Набоков и дважды лауреат Пулитцеровской премии профессор Эдвард Уилсон. Лаборатории и кафедры энтомологии существуют во многих крупнейших институтах (например, в ЗИН РАН) и университетах (с 1925 года — в МГУ, с 1919 года — в СПбГУ, с 1920 года — в МСХА). К старейшим энтомологическим обществам относятся Энтомологическое общество Франции (1832), Королевское энтомологическое общество Лондона (1833), Русское энтомологическое общество (1859). Свои научные труды они публикуют в многочисленных энтомологических журналах. С 1910 года регулярно проводятся международные энтомологические конгрессы (13-й прошёл в 1968 году в Москве, СССР; 24-й — в 2012 году в Тэгу, Южная Корея)[175].
Разведение насекомых обычно осуществлялось в научных целях или для биологической борьбы с вредителями сельского и лесного хозяйства. Преимущественно проводились массовые разведения хищных или паразитических насекомых. В конце XX века с увеличением числа коллекционеров, в ряде стран стали создавать фермы по разведению насекомых, преимущественно бабочек. Наиболее известные из них находятся на острове Пинанг в Малайзии, в Булоло на Новой Гвинее, Сатипо в Перу[26].
В XXI веке всё чаще разведение насекомых проводится в эстетических и коммерческих целях. Увеличивается число интернет-сайтов, посвящённых разведению, содержанию, а также последующей продаже живых насекомых. В некоторых странах увлечение содержанием и разведением живых насекомых стало распространённым хобби. Особенно широко оно распространено в Японии и на Тайване[176][177].
В некоторых городах существуют публичные инсектарии, предназначенные для содержания, разведения и выведения насекомых. Крупнейшим инсектарием в мире является Монреальский инсектарий[177]. Формой инсектария являются многочисленные в наши дни т. н. «сады бабочек».
Насекомые являются популярным объектом коллекционирования, как научного, так и любительского[178]. Это обусловлено огромным количеством видов, их широким распространением по всей Земле, а также большим разнообразием их форм, размеров и окрасок. Наиболее частыми объектами коллекционирования являются чешуекрылые и жесткокрылые[178]. Энтомологические коллекции разделяют на частные и научные. Частные часто носят любительский характер и порой ориентированы на эстетичность, разнообразие и эффектность собранных экземпляров. Научные коллекции представлены в первую очередь фондами музеев, университетов, научно-исследовательских институтов и т. д. Такие коллекции собираются научными работниками, которые проводят специализированные исследования насекомых. Основу фондов музеев часто составляют частные коллекции, завещанные коллекционерами или приобретённые у их наследников.
Уникальные с точки зрения современной техники морфофизиологические свойства строения насекомых в последние годы создают перспективы использования данных принципов в технике и инженерии на основе бионики[2]. Ходьба насекомых интересна с позиции разработки альтернативного способа передвижения для роботов, которые способны пересекать местность, недоступную для колёсных машин. Перспективным является изучение аэродинамических особенностей строения насекомых и их полёта с последующим применением полученных данных в современной авиации. Существует несколько проектов по разработке датчиков инфракрасного излучения и фотонных сенсоров на основе наноструктур чешуек крыльев бабочек морфо[179]. Небольшие размеры, короткий жизненный цикл и простота культивирования позволили использовать ряд видов дрозофил как модельные объекты генетических исследований. Вид Drosophila melanogaster был неотъемлемой частью генетических исследований, хромосомной генетики, биологии развития и эволюции организмов. Исследования генетических особенностей дрозофил могут помочь понять эти процессы и для других эукариот, включая человека[180].
В древнейших мифах и верованиях человечества можно найти упоминания о насекомых. В Древнем Египте особо почитался священный скарабей, в Гелиополе считавшийся воплощением бога Атума[181]. Для египтян он олицетворял жизнь и самовозрождение, его название хепри было созвучно глаголу хепер («быть, становиться»). Фигурки скарабеев, сделанные из драгоценных или поделочных камней, служили печатями, амулетами и украшениями. Фигурку скарабея с написанными заклинаниями вкладывали на место сердца при мумификации людей и священных быков[181][182]. «Жук на грецком орехе» является одной из традиционных японских нэцкэ. Сам жук при этом символизирует предвестника счастливых событий[183].
В эпоху палеолита одним из насекомых, представлявших богиню «Великую мать», была бабочка. У ацтеков бабочка была одним из атрибутов бога растительности, весны и любви Шочипилли. По поверьям южноамериканских индейцев, морфо — это души умерших людей, стремящиеся ввысь, а местное название этих бабочек можно перевести как «частица неба, упавшая на землю». Древние римляне считали, что бабочки — это цветы, которые сорвал ветер, называли бабочек «feralis» — «свирепая» — и верили, что они могут предвещать войны. В Китае бабочка является воплощением бессмертия, изобилия, влюблённости, лета[184].
В шумеро-аккадской мифологии красные муравьи считались посланцами богини подземного мира Эрешкигаль, а сражение красных муравьёв в чьём-либо доме рассматривалось в числе предзнаменований[185]. По известному греческому мифу, Зевс превратил муравьёв острова Эгина в людей, сделав их царём своего сына Эака, — так появилось племя мирмидонян, участвовавших в Троянской войне под предводительством Ахилла. По другому варианту, мирмидоняне произошли от героя Мирмидона, сына Зевса, который зачал его от Евримедусы, превратившись в муравья[186].
В художественном кинематографе насекомые чаще появляются в фильмах ужасов как наводящие страх существа — фильм «Они!», «Империя муравьёв», «Стеклянный муравейник», «Пчёлы-убийцы», «Москиты», «Похититель костей», «Нашествие», «Марабунта», «Подземная ловушка»[187], «Звёздный десант»[188]. Бабочки в качестве центральных образов фигурируют в целом ряде кинофильмов, например, «Голубая бабочка» (англ. The Blue Butterfly) 2004 года, «Бабочка» (фр. Le papillon) 2002 года. Роль символа играет бабочка бражник мёртвая голова в фильме режиссёра Джонатана Демми «Молчание ягнят», снятом по мотивам одноимённого романа Т. Харриса: маньяк-убийца кладёт куколку этой бабочки в рот своим жертвам. Первый в мире кукольный анимационный фильм «Lucanus Cervus» посвящён битве жуков-оленей[189]. Те или иные насекомые являются героями таких мультфильмов, как «Муравей Антц», «Приключения Флика»[190] и «Minuscule»[191], «Би Муви: Медовый заговор», мультсериала «Приключения пчёлки Майи» и многих других. В них насекомые преимущественно изображаются в виде антропоморфных персонажей. Насекомые часто являются объектом для съёмок научно-популярных и документальных фильмов: Микрокосмос (1996), Империя чужих (1996), Жизнь в микромире (2005), Микромонстры 3D (2013) и т. д.
В названиях британской группы Adam and the Ants («Адам и муравьи») и некоторых её песен обозначены муравьи (сингл «Antmusic[en]» был на втором месте в январе 1981 года в британском чарте)[192]. Символом рок-группы Journey является скарабей, который также изображён (обычно летящим, с расправленными крыльями) на обложках большинства её альбомов. Образ бабочек часто возникает в популярной музыке: существует американская рок-группа «Железная бабочка» (англ. Iron Butterfly), а также песни Scorpions — «Yellow Butterfly», Crazy Town — «Butterfly», Майкл Джексон — «Butterflies[en]», HIM — «Wings of a butterfly», Diary of Dreams — «Butterfly Dance» — и многие другие. В названии легендарной английской четвёрки слово beatles сочетает в себе два значения — beat (удар) и beetles (жуки)[193].
Насекомых часто изображали на своих полотнах многие художники, среди них Ян Брейгель, Ян Давидс де Хем, Бальтазар ван дер Аст, Амбросий Боссарт старший, Якоб ван Хальсдонк, Георг Флегель, Ганс Гофман. Художественные изображения бабочек с давних времён существуют во многих мировых культурах. Первые из них известны по древнеегипетским фрескам возрастом 3500 лет[184]. Наглядными изображениями бабочек служат такие картины, как «Охотник за бабочками» Карла Шпицвега, «Бабочки» В. фон Каульбаха (ок. 1860), «Бабочки» В. Д. Поленова. Жука-оленя на своих полотнах не анималистической тематики часто изображал Альбрехт Дюрер. Среди многочисленных набросков Леонардо да Винчи есть рисунок жука-усача[194]. На нескольких картинах Сальвадора Дали встречаются муравьи[195].
Образы насекомых часто использовались в сказках, баснях и детских рассказах в качестве образца трудолюбия и взаимопомощи (чаще в виде муравьёв или пчёл) или в ином плане (муха-цокотуха, таракан-тараканище). Например, в басне Ивана Андреевича Крылова «Стрекоза и муравей» и басне Эзопа «Муравей и кузнечик» одним из главных героев является антропоморфный муравей. Муравьи также упоминаются в религиозных текстах, включая Библию (Книга притчей Соломоновых), Коран[196] и другие[197].
Пойди к муравью, ленивец, посмотри на действия его и будь мудрым. Нет у него ни начальника, ни привратника, ни повелителя, но он заготовляет летом хлеб свой, собирает во время жатвы пищу свою.
— Библия. «Книга притчей Соломоновых»[198]
Муравьи — народ не сильный, но летом заготовляют пищу свою.
— Библия. «Книга притчей Соломоновых»[198]
В приключенческой форме рассказывается о насекомых в произведении Яна Ларри «Необыкновенные приключения Карика и Вали» и Владимира Брагина «В стране дремучих трав». Насекомые являются персонажами сказки в стихах Корнея Чуковского «Муха-цокотуха», а также сказки Виталия Бианки «Путешествие муравья». Синяя гусеница (англ. Caterpillar) является героиней книги «Приключения Алисы в Стране чудес» английского писателя Льюиса Кэрролла. «Очень голодная гусеница» — детская книжка с картинками американского писателя Эрика Карла. Это история гусеницы перед её превращением в бабочку; книга издаётся на картонных листах с дырками, «проеденными» гусеницей.
В художественной литературе бабочки чаще выступали в качестве символа свободы, любви и надежды. Так воспринимали этих насекомых русские поэты Василий Жуковский, Иван Бунин, Афанасий Фет и другие.
Мимо образа бабочек не прошли и многие писатели, в том числе и Эдгар По. Прекрасная и жутковатая бабочка бражник мёртвая голова описана им в рассказе «Сфинкс». Бабочка с прозрачными крыльями Hetaera esmeralda стала центральным символом романа Томаса Манна «Доктор Фаустус».
Вымышленные гигантские доисторические муравьи присутствуют в фантастическом романе Владимира Обручева «Плутония». Человеческое общество, организованное по принципу муравейника, описано в романе Фрэнка Герберта «Улей Хэллстрома»[199].
Насекомых изображают на почтовых марках (чаще бабочек, пчёл и жуков)[200], а иногда они также появляются на монетах и денежных банкнотах. Например, муравьи есть на лицевой стороне серебряных монет Боспорского царства. Существует предположение, что они были выпущены в античном городе Мирмекии, основанном греками в середине VI века до н. э. на берегу Керченского пролива. На монетах, отчеканенных в конце VII века до н. э., присутствуют изображения жуков — на аверсе монеты 1⁄24 статера 600—550 гг. до н. э. изображён крылатый скарабей. На серебряном оболе, чеканившемся в Аттике в 545—515 гг. до н. э., также изображён скарабей. На серебряной монете достоинством 1 новозеландский доллар, выпущенной на Островах Кука, изображена златка Themognatha variabilis, а на польской бронзовой монете номиналом 2 злотых изображён жук-олень[201]. В Приднестровье в 2006 году была выпущена серебряная монета достоинством 100 рублей с изображением самца и самки жука-оленя[201]. В современной Латвии на аверсе памятной монеты из медно-никелевого сплава Банка Латвии достоинством 1 лат, выпущенной в 2003 году, также есть муравьи[202]. В 2006 году Вануату выпустила набор из шести посеребрённых монет «Бабочки», изготовленный с применением технологии тампопечати[203].
Армянская кошениль. Армения, 2006
Жук-олень. Германия, 1993
Альпийский усач. Германия, 1993
Дедка рогатый. Белоруссия, 2010
Медведица деревенская. Германия, 1992
Пчеловодство. Матка и рабочие пчёлы на сотах улья. СССР, 1989
Медоносная пчела. Украина, 1999
Изображения пчёл встречаются на более чем трёхстах гербах, и их присутствие на них несёт различный смысл, например, трудолюбие. Тот же смысл вложен в изображение муравьёв, а изображение бабочки означает непостоянство[204]. В Российской империи Ферганская область, а также более двух десятков городов и уездов имели изображение бабочек или гусениц на своих гербах[204]. Причём к «говорящим гербам» можно отнести таковые городов Ферганской области, через которые проходил Великий шёлковый путь.
Насекомые являются популярными объектами в современной культуре. Их изображения, в той или иной интерпретации, часто появляются на обложках научных книг о природе и художественных произведений; на рекламных плакатах и обложках музыкальных дисков и в музыкальных видеоклипах, на керамических и ювелирных изделиях. Наибольшей популярностью пользуются образы бабочек.
В 1938 году в долине реки Дарлинг австралийские фермеры поставили памятник гусеницам кактусовой огнёвки (Cactoblastis cactorum), специально завезённым в 1925 году из Южной Америки и спасшим миллионы гектаров пастбищ Австралии от зарастания кактусами рода опунция[205]. В 1919 году в городе Энтерпрайз на юге штата Алабама установили памятник, посвящённый хлопковому долгоносику — главному вредителю хлопчатника[206]. В Польше жуку — герою стихотворения Яна Бжехвы — в 2002 году был установлен памятник[pl] (Щебжешин)[207]. Насекомые, преимущественно бабочки, были избраны символами в отдельных штатах США. В 17 штатах символом избрана медоносная пчела. В некоторых штатах избраны по два символа из числа насекомых[208].
Памятник гусеницам кактусовой огнёвки в штате Квинсленд, Австралия (1938)
Скарабей (гранитная скульптура, Карнакский храм, Луксор, Египет)
В странах Юго-Восточной Азии пользуется популярностью особое развлечение и азартный вид спорта, называемый «бои жуков». Он представляет собой состязание между самцами жуков (дупляков, реже — рогачей), хозяева которых натравливают их друг на друга (часто в качестве стимула используется самка). Зрители делают ставки на победу одного из жуков[209]. В Таиланде для этих целей используют самцов Xylotrupes gideon[210], а в Японии популярны поединки между самцами жуков, относящихся к разным видам.
В результате хозяйственной деятельности человека — вырубки лесов, распашки целинных степей и лугов, осушения болот, применения инсектицидов и т. д. — численность многих видов насекомых в значительной мере сократилась, а некоторые из них находятся на грани вымирания либо уже вымерли. На размерах популяции сказываются изменения в видовом разнообразии растительности мест обитания. В первую очередь в группе риска находятся виды, обитающие на ограниченной территории либо питающиеся растениями только одного вида[211]. Научно-директивной основой организации охраны редких и находящихся под угрозой исчезновения видов насекомых во многих странах служит Красная книга. Красная книга Российской Федерации включает 95 видов насекомых[212]. Перечень насекомых, экспорт, реэкспорт и импорт которых регулируется в соответствии с Конвенцией о международной торговле видами дикой фауны и флоры, находящимися под угрозой исчезновения (СИТЕС), включает в себя 66 видов[213]. В Красный список угрожаемых видов (The IUCN Red List of Threatened Species), публикуемый Международным союзом охраны природы и природных ресурсов (МСОП), внесено 1357 редких и исчезающих вида насекомых, из них 58 видов — вымершие, 1 — исчезнувший в дикой природе, 226 видов — находящиеся на грани исчезновения, 419 видов — вымирающие, 653 видов — уязвимые. Всего на сайте МСОП перечислено 6912 видов насекомых с учётом видов, информации о которых недостаточно (Data Deficient, 1859 видов), близки к уязвимому положению (Near Threatened, 413 видов) или чьё положение под наименьшей угрозой (Least Concern, 3280 видов)[214][215].
Размеры представителей группы колеблются в широких пределах. Крупнейшим ныне живущим насекомым считается палочник Phobaeticus chani. Наиболее крупный его экземпляр с Калимантана имеет длину 357 мм, а с вытянутыми конечностями — 567 мм. Предыдущим рекордсменом по длине тела был палочник Phobaeticus kirbyi с максимальной длиной 328 мм, а с вытянутыми конечностями — 546 мм. К крупнейшим видам относится и палочник Phryganistria heusii yentuensis с телом длиной до 32 см (до 54 см с вытянутыми конечностями). Некоторые ископаемые таксоны, например меганевра, достигали длины 50 см при размахе крыльев до 70 см.
Крупнейшими жуками являются жук-геркулес, отдельные особи самцов достигают длины 171 мм, и дровосек-титан из Южной Америки, достигающий длины 167 мм. Совка тизания агриппина является крупнейшей по размаху крыльев бабочкой в мире — до 28 см. Самой крупной дневной бабочкой является орнитоптера королевы Александры (Ornithoptera alexandrae) — размах крыльев самок до 27,3 см. Самки Coscinocera hercules из Австралии и Новой Гвинеи обладают самой большой площадью крыльев — до 263,2 см². Одной из самых больших бабочек также является Attacus atlas, крупнейшие самки имели до 24 см в размахе крыльев.
Самыми маленькими насекомыми в мире являются самцы паразитических наездников Dicopomorpha echmepterygis: длина их тела примерно 0,139 мм. Ранее рекорд принадлежал виду Megaphragma caribea с длиной 0,170 мм. Мельчайшими насекомыми являются также перокрылки из трибы Nanosellini (Ptiliidae), которые имеют длину менее 1 мм; среди них жук Scydosella musawasensis (300 мкм), Vitusella fijiensis (310 мкм), Nanosella (от 300 до 400 мкм), Nanosella fungi (0,25 мм). Это одни из мельчайших представителей непаразитических видов насекомых.
Таким образом, самые крупные известные насекомые превосходят самых мелких по длине тела в 1500 раз.
昆虫在分类学上属于昆虫纲（学名：Insecta），是世界上最繁盛的动物，已发现超過100万种[1]。其中單鞘翅目（Coleoptera）中所含的種數就比其它所有動物界中的種數還多。昆字原作䖵[2]。
昆虫的构造有异于脊椎动物，它们的身体并没有内骨骼的支持，外裹一层由几丁质（英文 chitin）构成的壳[3]。这层壳会分节以利于运动，犹如骑士的甲胄。昆虫的身體會分為頭、胸、腹三節，有六隻腿，複眼及一對觸角。昆虫有脂肪體，成分類似脊椎動物的脂肪組織，但作用不同，主要為代謝功能，類似脊椎動物的肝。
昆虫對生態扮演着很非常重要的角色。虫媒花需要得到昆虫的帮助，才能传播花粉。而蜜蜂采集的蜂蜜，也是人们喜欢的食品之一。昆蟲是蜥蜴、青蛙、小型鳥類的重要食物來源。在东南亚和南美的一些地方，昆虫本身就是当地人的食品[4]。
但昆虫也可能對人類產生威脅，如蝗虫會破壞農作物，白蟻破壞木材及建築物。而有一些昆虫，例如蚊子，还是疾病的传播者。
有一些昆蟲能夠藉由毒液或是叮咬會對人類造成傷害，例如虎頭蜂在有人入侵地盤時會以螫針注入毒液等。紅火蟻會分泌有毒物質使接觸動物及人類出現敏感症狀甚至致命。
昆虫的身体分为頭節，胸節（thorax）和腹節（一译：下体，abdomen）。
头部有着各种感觉器官。触角（antenna）除了有触觉外，有时还会传递气味信息。在某些雄性蚊子中，触角甚至有听觉，借助触角，它们才能听见同类雌性蚊飞行震动时的声音，以利于交配。而在另外一些昆虫，比如蝗虫或蟋蟀，它们的听觉器官长在身体其它部位，如下体或者是腿上[5]。
昆虫的眼大多是复眼（ommateum）。复眼有上千只小眼（ommatidium）组成。每只小眼会独立成像，总体合成一副网格样的全像。很多昆虫此外还会有两到三只单眼（ocellus），它们的作用并非成像，而是通过光调节自身作息生物节律。另外昆虫的视觉对紫外线敏感，但它们并不能看到红光。
在头部还有口器（trophi）。它们的上颚是有力的嚼咬工具。下颚主要是稳住和进一步细嚼食物。
但口器也可以有其他形态，如异翅亚目的昆虫有一个薄薄的尖型嘴，而蜂则有一长软的吸管。而蜻蜓的幼蟲具有脸盖mask，“是由下唇特化形成的捕食器官，非常靈活，能迅速伸展，捕獲獵物，其末端裝備著一對能活動的鉤子，鋒利異常，當臉蓋伸向獵物時，這對鉤子迅速鉗住獵物，臉蓋縮回，鉤子將獵物送進口中[6]。”
胸部由三个体节组成，由前向后依次称为前胸（prothorax）、中胸（mesothorax）和后胸（metathorax）。每个体节都带有一对附肢，称为胸足。胸足分成幾節，分别为基节（coxa）、转节（trochanter）、腿节（femur）、胫节（tibia）、跗节（tarsus）和前跗节（pretarsus）。跗节通常分为5个跗分节，有时还带有成对的爪子。胸足通常会特化，以更好地完成如挖，跳，游泳或是捕捉等任务。第一胸节的背部被称为前胸背板（pronotum），通常会特别加固。另外的两个胸节的背面通常会各带有一对翅。在甲虫的前对翅膀之间有一块三角形的甲片。
翅膀中有分支复杂的血管系统，稱作翅脈，其走向和分布可作為分辨昆虫种类的特征之一。前翅比後翅窄而有力，有时会加固，如鞘翅目，其前翅就特化為較堅硬的構造，稱為翅鞘。
在双翅目昆虫中，只有一对翅膀发育正常。而後面另一对翅膀则成为平均棍。许多无翅昆虫应该是在进化的过程中失去了翅，而成为寄生虫，如跳蚤和虱。但是在蝗虫里面也会找到许多没有飞行能力的种类。一些古老，构造简单的古昆虫也飞不起来，它们应该是从没有飞行能力的祖先演化而来的。
昆虫在腹部有着重要的器官，如管状的心脏，梯形神经系统，胃肠系统和生殖器官。部分器官會延伸至前方，如神经中枢--咽上神经节或是脑部，和其他动物一样位于头部。在躯体中还藏着分支的气管，会直接把氧气送到身体的各个器官去。粒线体位于器官开口附近，可以更快的利用空气。昆虫在体侧壁具有气孔（trachea），直接与外界大气接触，可透過肌肉的收缩而关闭，為一種開放式循環系統。
昆蟲的消化道系統可以分為前腸、中腸和後腸。
前腸的功能在於取入食物、貯存、磨碎食物，將食物送到下一個區域。通常前腸被分為口、食道和嗉囊。口的唾液腺提供液體與酵素，可以潤滑並分解食物。嗉囊主要的功能為貯存食物。前胃或稱砂囊具有齒用以磨碎食物。
水分、鹽類及其他有用的分子則於糞便經由肛門排出之前的吸收。具有迴腸、結腸和直腸，都用來吸收水分和鹽類。馬氏管作為排泄器官，從血液腔中移除含氮廢物。有毒的氨進行化學反應，轉換成尿素，再轉換成尿酸。以排遺顆粒排出體外。而直腸墊幫助水分再吸收的速率。
坚硬的外壳使得昆虫的生长受到限制。昆虫要突破这个生长限制，只能通过蜕皮这一方式。这一过程其实就是昆虫将旧的外壳褪去，取而代之的是新的更大的外壳。昆虫的一生大概要蜕皮5到15次，其次数因昆虫而异。褪皮后，旧外壳被褪去。但有许多昆虫，如蝗虫，会吃掉这一层旧外壳。
有些昆蟲其幼蟲和成蟲從外部形態比較僅體型較大，此種稱為無變態，如衣魚，但其成蟲生殖器官發育成熟，具有生殖能力和幼蟲不同，也是從外部形態無法觀察到的改變，而有些成虫的外形会与幼虫相差极大，其间的形变被称为变态发育。
如果成虫与幼虫生长的地方不一样，那么它俩之间的形态差异会非常显著，如蜻蜓和蜉蝣。相反，当两者生活的环境相似，则他们的形态差别就没那么明显了，如蝗科和臭虫科的昆虫。
如果幼虫直接发育成为成虫，会被称之为不完全变态。相对于此，若在这两种活动状态之间还存在着一个静止状态--蛹的话，则会被称之为完全变态[7]。在这种发育中，昆虫会经过一个吐丝结茧，在茧内化蛹的过程。也有昆虫的发育类型是界乎于这两者之间的，如蓟马，其最后一个幼虫阶段即是静止状态。或者是蛇蛉目和鱗翅目的昆虫，它们的蛹在成虫破茧而出之前是活动的，而且在最后一次蜕皮之前，它们会另觅他处。
昆虫的幼虫阶段，其实就是不断进食的阶段，而成虫的任务通常只有一个，就是生育繁殖，很多时候甚至不再进食。因此幼虫期通常会长于成虫期。最好的例子是蜉蝣，它们的幼虫期长达几年，而成虫期只有一天。金龟子的幼虫期为3年，成虫活不到几天。十七年蝉幼虫期长达17年, 而成虫只能活5周。
许多昆虫的生命周期少于一年，但它们拥有一套内在调节机制，使得其成虫在每年的同一个季节出现。这对它们来说非常重要，因为有些昆虫的幼虫需要依赖某种特定植物，通过这种调节机制使得它们可以在每年同一时候找到合适自己生长的地方。例如某种蜂，它们需要专一收集某种花的花粉和花蜜，以提供其后代幼虫发育所需的营养。因此对于它们来说，采蜜期与花期同步就显得十分必要了。
昆虫在静止期会经历一系列的构造变化，而静止期可以发生在不同的发育阶段。许多蜜蜂和野蜂在蛹期前9个月就会以饱食状态静闭在造好的茧中，而且可以就这样过上几年，才成蛹蜕变为成虫。许多昆虫可以在一年之间交替几代。在地球上非常成功生存的家蝇甚至可以在一年之间交替15代。相反，一些蝗虫和蜻蜓种类，则需要5年的发育期。 昆虫也产羊膜卵，但是不同于羊膜动物（爬行动物纲，鸟纲，哺乳纲）的羊膜卵。
昆蟲生態學（英语：Insect ecology）是有關昆蟲和周遭環境或生態系之間關係的研究。[8]:3。昆蟲在生態系中角扮演多種的角色，像鬆土及通風、害蟲控制、播種或是其他動物的食物來源。例如甲蟲是食腐動物，以腐肉或倒下的植物為食，因此可以將生物體轉換為其他生物可以使用的成份[9]，而表土的形成也和這些昆蟲有關[10]:3, 218–228。
_-_journal.pone.0000892.g003C.png)
.jpg)
.jpg)
_at_Samsing,_Duars,_West_Bengal_W_IMG_6238.jpg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
|access-date=中的日期值 (帮助) 昆虫在分类学上属于昆虫纲（学名：Insecta），是世界上最繁盛的动物，已发现超過100万种。其中單鞘翅目（Coleoptera）中所含的種數就比其它所有動物界中的種數還多。昆字原作䖵。
昆虫的构造有异于脊椎动物，它们的身体并没有内骨骼的支持，外裹一层由几丁质（英文 chitin）构成的壳。这层壳会分节以利于运动，犹如骑士的甲胄。昆虫的身體會分為頭、胸、腹三節，有六隻腿，複眼及一對觸角。昆虫有脂肪體，成分類似脊椎動物的脂肪組織，但作用不同，主要為代謝功能，類似脊椎動物的肝。
昆虫對生態扮演着很非常重要的角色。虫媒花需要得到昆虫的帮助，才能传播花粉。而蜜蜂采集的蜂蜜，也是人们喜欢的食品之一。昆蟲是蜥蜴、青蛙、小型鳥類的重要食物來源。在东南亚和南美的一些地方，昆虫本身就是当地人的食品。
但昆虫也可能對人類產生威脅，如蝗虫會破壞農作物，白蟻破壞木材及建築物。而有一些昆虫，例如蚊子，还是疾病的传播者。
有一些昆蟲能夠藉由毒液或是叮咬會對人類造成傷害，例如虎頭蜂在有人入侵地盤時會以螫針注入毒液等。紅火蟻會分泌有毒物質使接觸動物及人類出現敏感症狀甚至致命。
分類 界 : 動物界 Animalia 門 : 節足動物門 Arthropoda 綱 : 昆虫綱 Insecta 学名 Insecta Linnaeus, 1758 シノニム 英名 insect 亜綱 伝統的分類
系統分類
昆虫（こんちゅう）は、節足動物門汎甲殻類六脚亜門昆虫綱（学名: Insecta）の総称である。昆虫類という言葉もあるが、多少意味が曖昧で、六脚類の意味で使うこともある。なお、かつては全ての六脚虫を昆虫綱に含めていたが、分類体系が見直され、現在はトビムシなど原始的な群のいくつかが除外されることが多い。この項ではこれらにも触れてある。
昆虫は、硬い外骨格をもった節足動物の中でも、特に陸上で進化したグループである。ほとんどの種は陸上で生活し、淡水中に棲息するものは若干、海中で棲息する種は例外的である。水中で生活する昆虫は水生昆虫（水棲昆虫）とよばれ、陸上で進化した祖先から二次的に水中生活に適応したものと考えられている。
世界の様々な気候、環境に適応しており、種多様性が非常に高い。現時点で昆虫綱全体で80万種以上が知られている。現在知られている生物種に限れば、半分以上は昆虫である。
以下は昆虫の一般的な特徴である。しかし、寄生性昆虫などにはこれらの特徴から大きく逸脱したものもいる。
節足動物の体は、体節と呼ばれる節（ふし）の繰り返し構造でできているが、昆虫の成虫では、体節がいくつかずつセットになり、頭部、胸部、腹部の3つにまとまっている。胸部には肢が6本ある。呼吸器官として気管がある。
ほとんどの昆虫は胸部に2対の翅をもち、空を飛ぶことができる。空を飛んだ最初の動物は昆虫だとされている。昆虫の翅の構造は、グループによって様々に特化し、彼らの生活の幅の広がりに対応している。
特別な感覚器官としては、眼と触角があげられるが、それ以外の各部に小さな受容器を持つ。
大部分の昆虫は頭部に1対の複眼と少数の単眼を持つ。両者を有する場合、片方だけの場合、ごく一部に両方とも持たない例がある。複眼は主要な視覚器として働き、よく発達したものでは優れた視覚を持つと考えられる。また、紫外線を視覚する能力を持っている。すなわち解剖学的に、昆虫の目には紫外線を感知する細胞がある。 人の目ではオスとメスの色の区別ができない昆虫（たとえば、モンシロチョウの翅の色）でも、実際にはオスとメスの翅で紫外線反射率に大きな差がある。そのため、モンシロチョウ自身の目には、ヒトの目と違ってオスとメスの翅は全く別の色であると認識できているものと推察される。また単眼は明暗のみを感知する。
化学物質の受容、つまり味覚と嗅覚は触角、口器、および歩脚の先端部である附節にある。いくつかの昆虫は個体間の誘因などの役割を担うフェロモンを出すが、その受容は触角で行われる。
聴覚に特化した器官を持つ例は多くなく、コオロギやセミなど一部に限られる。
多くは卵生だが、フタバカゲロウのような卵胎生、ツェツェバエのような胎生昆虫もいる。
昆虫の場合、幼生は幼虫と呼ばれる。成虫に似た姿のものも、かなりかけ離れた姿のものもあるが、基本的には幼虫も昆虫としての姿を備えており、その意味では直接発生的である。生育過程で、幼虫が成虫に変化する変態を行う。変態の形式により、幼虫が蛹になってから成虫になる完全変態をするグループと、幼虫が直接成虫に変わる不完全変態を行うグループ、そして形態がほとんど変化しない無変態のグループに分けられる。成虫になるときに翅が発達するが、シミ目など翅の全くない種類も少なからずいる。
昆虫の生態的な多様性は極端に大きい。陸上、土壌中、淡水中にごく普通に生息し、さらに一部の例外を除いて空を飛ぶことが出来る。分布は世界中にわたり、高山から低地までどこにでもいるが、やはり熱帯域での多様性が高い。しかし、海には潮間帯のウミユスリカや海水面上のウミアメンボなどごく少数の例しか生息していない。一説には、これは海洋でのニッチが昆虫の祖先である甲殻類によって占められていたためと言われる。
最小の哺乳類や鳥類（1 - 2g）を越える体重を持つものは少数であり、小さいものは0.2mm、5μg以下と大型の原生動物（大型のゾウリムシなど）を下回る。食性の上でも、草食性、肉食性、雑食性など様々である。草食性では植物の種に特異性を持つ例も多く、そのため植物の種ごとに決まった昆虫がある、という状況が見られる。寄生性のものもあり、カエルキンバエやラセンウジバエのように脊椎動物に寄生するものもある。昆虫に寄生するものでは、捕食寄生という独特な寄生の型を持つ例も多い。
変温動物である種が多いが、群集性のものにはハナバチ類の一部など0℃の気温時に30℃以上の体温を安定して保てるような、ほぼ完全な恒温性のものも存在する。多くの昆虫は3℃以上の環境でないと、成長が行われず、冬眠状態となる。また、成虫の場合、一般に-3℃以下、または45℃以上の環境にさらされ続けると死滅する。卵の状態では温度耐性の範囲が大きくなる例が多い。セッケイカワゲラやヒョウガユスリカのように0℃以下の低温に適応したものもあり、南極でも昆虫が生息している。
バッタ、イナゴ、蝶、ハチなど多くの昆虫の血糖はトレハロースであり、体内で分解酵素・トレハラーゼの作用でブドウ糖（グルコース）に変わることによって利用される。また、スズメバチとその幼虫の栄養交換液の中にもある。
昆虫の血糖としてのトレハロース濃度は、400-3,000 mg/dL（10-80 mM）の範囲にある[1]。この値はヒトのグルコースとしての通常の血糖値100-200mg/dLに比べてはるかに高い。この理由の一つとして、トレハロースがタンパク質に対して糖化反応を起こさずグルコースに比べて生体に有害性をもたらさないためである[2][3]。
種類数の多いグループとしては、以下のようなものがある。
甲虫類は実際に種類が多いとされているが、飛翔能力が他の昆虫に比較して弱く、発見、採集が容易なため、種の同定が進んでいるのだとも言える。甲虫同様、生態が多様なハエ目やハチ目の昆虫は、実際には甲虫目を上回る種が存在するのではないかとも言われている。
2002年に、翅がなくナナフシに似た外観をもつカカトアルキ目（マントファスマ目）が新目として設立された[4]。
昆虫は地球の歴史上、4億年前、動物の陸上進出が始まった頃に上陸した動物群の一つである[5]。なお2014年11月の学説では、陸上植物が出現して間もない4億8千万年前には原始的な昆虫が現れ、翅で飛ぶ昆虫は約4億年前、完全変態昆虫は3億5千万年前に出現した[6]。3億6,000万年前に上陸した脊椎動物の両生類よりも早い時期であった[5]。
昆虫の生活様式、形態は非常にバラエティに富んでおり、様々な環境ニッチに適応して繁殖しており、その種類も非常に多い。恐竜より前の2-3億年前には、現在のゴキブリやトンボなどの祖先がすでに登場していた。
伝統的な系統学では、多足類とともに触角類としてまとめられ、甲殻類、鋏角類とともに、節足動物の三つの大きな群をなすと考えられてきた。この説では、多足類の先祖が陸上進出し、その一部から昆虫が進化したとする。
これに対して、根本的にこれを否定する説も浮上している。2010年2月の『ネイチャー』によると[7]、遺伝子を解析して海や陸に住む昆虫を含む節足動物の進化系統を調べたところ、まずウミグモやカブトガニ、クモ、サソリなどの鋏角類、次にムカデなどの多足類が分岐・出現した。その後にウミホタル類、その次にミジンコやエビ・カニなどの甲殻類、それからムカデエビ類などが分岐・出現し、最後に昆虫などの六脚類が出現したという[8]。
昆虫綱は、単系統の汎甲殻類に含まれる。汎甲殻類には他に、甲殻類（側系統）、昆虫以外の六脚類が含まれる。
昆虫綱以外の六脚類は、顎が体の中にあるなど共通の性質を持つため、内顎類と総称される。内顎類および六脚類は単系統とする説が主流だが、一部の分子系統では異論もある。
昆虫綱の中では、比較的原始的な、翅のない無翅類と、翅を腹側へ畳めない旧翅類がまず分けられる。しかし、無翅類は原始的な形質でまとめられた側系統だという説が1960年代ごろから有力となり、それを反映した次のような分類が普及しつつある。ただし、有翅「下綱」などの修正された階級については研究者の見解は必ずしも一致していない。
旧翅類の単系統性にも疑問が持たれており、カゲロウ目とトンボ目のどちらかが先に分かれた可能性がある。ただし、それを反映した分類はまだ確立していない。
分類体系によって異なるが、（狭義の）昆虫綱 Insecta は30目を含む。以下のものは『岩波生物学辞典 第5版』[9]による。命名者名は省略。
生物世界でもっとも種類の多い動物群であり、何等かのかかわりなしに暮すことが不可能なほどに、あらゆる局面でかかわりを生じる。直接に人間の役にたつものを益虫、人の健康、財産、家畜、農作物などに害を与えるものを害虫と言う（ただし、益虫・害虫には昆虫以外の小動物も含まれる）。
昆虫採集や飼育は趣味の一分野として有名である。また、季節や天候を知るために昔から観察されることもあり、24節気のひとつ啓蟄として残っているほか、北海道では雪虫は初雪を告げる昆虫として知られている。
採集その他の手段で入手した昆虫を集めたり飼育したりする娯楽は古くから存在する。ダーウィン、ウォーレス[要曖昧さ回避]等の泰斗を輩出している博物学の祖国イギリスで顕著であるが、広くヨーロッパにみられ、チョウの幼虫やオサムシ類を飼育する例が多い。現代ではナナフシの人気が高く、観葉植物感覚で飼育される。
日本においては、平安時代の貴族階級において、スズムシ、マツムシ、コオロギ等の「鳴く虫」（直翅目）の飼育、鳴き声の観賞がはじまり、江戸時代中期にはそれらを行商人が売り歩く商業も確立、江戸町民を中心に鳴く虫飼育の文化が広く普及した。元々これらの文化は、中国から伝播したとも、独自に並行発生したともいわれるが定かでない。また、中国では鳴き声の鑑賞のみならずコオロギの格闘を楽しむ娯楽「闘蟋」があり、その歴史は1200年に及ぶ。一方、児童年齢の子供がカブトムシやノコギリクワガタ等に相撲を取らせる古典的遊びも、江戸時代からあり、それらの昆虫は「サイカチ」「オニガラ」「オニムシ」などと呼ばれた。
21世紀現在の日本には、サブカルチャー・ホビーの一つとして、クワガタムシやカブトムシなどの甲虫類に鑑賞価値を見出し累代飼育するファンが多く、10万人単位の愛好者がいるといわれる。
今日の日本においては、昆虫食はあまり一般的ではなく、どちらかと言うとゲテモノ料理や珍味として扱われる機会が多い。その中でイナゴ（佃煮）は全国的に食べられていると言ってもよく、ハチ、セミ、ゲンゴロウ、トビケラやカワゲラ（水生昆虫の幼虫をまとめてざざむしと総称）、カイコガ、カミキリムシ等も食用とされることがある。商品として売り出されたところもある。2008年現在、はちの子、イナゴの缶詰はともに1トン弱、カイコのサナギが300キロ、まゆこ（カイコのガ）が100キロ、ザザムシが300キロ製造されている。[10]
長野県のハチの子の佃煮のように郷土料理や名物になっている地域もある。
世界的にはタガメやアリ、甲虫などの昆虫の幼虫を食べる文化を持っている国や地域、民族は多い。
栄養価の面からみると、一般的に昆虫はタンパク質やミネラルを豊富に含むため、人口爆発や砂漠化により、将来的に世界規模の食糧危機が起こった場合に、繁殖サイクルが短い昆虫は重要な食料となるとの見方もある。中国では、セミなどの昆虫およびサソリ等の食用飼育業者がある。
中国の生薬を集めた『本草綱目』には、多種の昆虫が記載されている。一例としてシナゴキブリは、シャチュウ（䗪虫[11]）の名で、血行改善作用があるとされている。学問的に薬効は必ずしも明らかになっていない例が多いが、他にも薬酒の原料としてスズメバチ、アリ、ゴミムシダマシ、冬虫夏草（昆虫の幼虫から真菌キノコが成長したもの）などが使われたり、粉末にして外用薬にされる昆虫もある。また、昆虫そのものではないが、セミの抜け殻は蝉退（センタイ）といって、解熱、鎮静、鎮痙などに用いられる。
日本の法律（農薬取締法）は、農作物を害する昆虫、ダニ、細菌などの防除に使われる薬剤のみならず、防除に有益な天敵をも一括して農薬と整理した。このため、農薬として登録されている昆虫、クモ、ダニ、細菌、ウイルスなどがあり、これらは生物農薬とも呼ばれる。これらは法律上は農薬であるため、用法、用量、販売にも規制がある。現在日本で登録されている天敵昆虫には、オンシツツヤコバチ、ヨコスジツヤコバチ、タイリクヒメハナカメムシ、ヤマトクサカゲロウ、ナミテントウ、コレマンアブラバチなどがある。
歴史的に最も広範に利用されている産業用昆虫として、絹糸を生産するためのカイコガがある。柞蚕糸が取れるサクサンも同様に飼育されている。またミツバチ類は、蜂蜜やロイヤルゼリーの採取目的で飼育されている。カイコとミツバチは昆虫でありながら家畜になっているといえる。イボタロウムシも蝋の生産に重要。農業用としては、天敵農薬以外に、果樹や野菜の受粉を助けるマルハナバチ類やミツバチが使用されている。
この他、海外では染料などの原料としてのカイガラムシ類、特にシェラックを生産するためのラックカイガラムシも重要。また、幼虫（ウジ）を釣り餌として利用するために累代飼育されているハエや爬虫類の餌として飼育販売されているコオロギなどのような例もある。
タマムシ、チョウ、ガなど、色彩や光沢の鮮やかな昆虫は、工芸品などの装飾材料にも利用される。
モデル生物として重要なものもある。ショウジョウバエやカイコが遺伝学で、アズキゾウムシやコクヌストモドキが個体群生態学で演じた役割は非常に大きい。昆虫は小型で扱いやすく、狭い環境でも飼育が可能で、また短い時間で複数世代が観察できる。上記のような昆虫はそのような点でモデル生物として好適であった。また、処理のしやすさについても独特である。ハワード・エヴァンズ（英語版）は著書『虫の惑星』で昆虫の変態ホルモンに関する実験で複数の幼虫の首を切ってつなぎ合わせてその変態を見る実験について説明した後、この実験をネコで行うことが想像できるか？と述べている。
アメリカ合衆国などでは、クロバエなどが死体に産卵する特性と幼虫（ウジ）の成長の程度が、遺体の放置時間を推定する際の手掛かりの一つとされている。
医療、治療方法として、ハエ等の幼虫のウジに患部の壊死した組織を食べさせるマゴットセラピーがある。
現代の日常会話では、昆虫を単に「虫」（むし）と呼ぶことが多いが、ダンゴムシやフナムシなどの用法でわかるとおり、ムシとは本来はもっと広い範囲の意味を持つ言葉で、獣、鳥、魚介類以外の全動物を指す言葉であった。
漢字の「虫」（キ、拼音: huǐ）は本来、毒蛇（マムシ）を型取った象形文字であるが、蛇など爬虫類の一部や、両生類、環形動物など、果ては架空の動物である竜までを含めた広い範囲の生物群を指す「蟲」（チュウ、拼音: chóng）の略字として古代から使われている。
ポータル 昆虫 昆虫（こんちゅう）は、節足動物門汎甲殻類六脚亜門昆虫綱（学名: Insecta）の総称である。昆虫類という言葉もあるが、多少意味が曖昧で、六脚類の意味で使うこともある。なお、かつては全ての六脚虫を昆虫綱に含めていたが、分類体系が見直され、現在はトビムシなど原始的な群のいくつかが除外されることが多い。この項ではこれらにも触れてある。
昆虫は、硬い外骨格をもった節足動物の中でも、特に陸上で進化したグループである。ほとんどの種は陸上で生活し、淡水中に棲息するものは若干、海中で棲息する種は例外的である。水中で生活する昆虫は水生昆虫（水棲昆虫）とよばれ、陸上で進化した祖先から二次的に水中生活に適応したものと考えられている。
世界の様々な気候、環境に適応しており、種多様性が非常に高い。現時点で昆虫綱全体で80万種以上が知られている。現在知られている生物種に限れば、半分以上は昆虫である。
곤충(昆蟲, insect)은 절지동물문 곤충강에 속하는 동물이다. 분류학적으로는 곤충강에 묶여있다.[1]
몸의 마디는 크게 머리, 가슴, 배로 나뉘며 다리는 가슴부위에 6개가 달려있다. 간혹 퇴화하여 다리가 4개인 것들도 있다. 이 때문에 최근에는 곤충을 육각아문(Phylum Hexapoda)으로 분류하기도 한다.[2]:622 곤충은 크게 보아 날개가 있는 것과 없는 것으로 나눌수 있다.[1] 날개가 없는 것은 좀과에 속하는 것이 대표적이며 이들이 아마 곤충류의 공통조상과 가장 근접할 것이라고 추정된다.[2]:622 가장 오래된 곤충 화석은 약 3억 8천만년 된 톡토기류 화석이다.[3] 날개가 없는 곤충류를 무시아강, 날개가 있는 곤충류는 유시아강으로 분류한다. 시(翅)는 곤충류의 날개를 뜻하는 한자이다.
곤충은 알에서 태어나 애벌레 시기를 보내며 껍질을 벗으며 자란다. 애벌레가 껍질을 벗고 몸을 키우는 것을 탈피(脫皮)라고 한다.[4] 곤충은 단단한 키틴질로 외골격을 만들고 내부의 장기는 부드러운 상태이기 때문에 애벌레가 어느 정도 자라면 겉껍질이 작아지게 된다. 몸을 더 키우려면 탈피를 하고 새 껍질을 마련하는 수 밖에 없다. 탈피를 하는 동안에는 숨조차 쉬지 않고 탈피를 마치면 한 동안은 껍질이 약해서 상처가 나기 쉽다. 탈피는 쉬운 일이 아니어서 간혹 탈피를 하다가 죽기도 한다.[5] 탈피를 하다 날개가 터지거나 다치고 아니면 다른 부위가 잘못 되어 날지 못하거나 하면 다른 것을 하는데 능숙하게 할 수 없기도 하다. 어른벌레(성충, 成蟲)가 되는 시기는 곤충의 종류마다 다르다. 모기는 7일에서 14일 동안 애벌레 시기를 가지며[6] 매미는 종류에 따라 13년이나 17년까지도 애벌레로 사는 경우가 있다.[7]
곤충이 성충이 되는 것을 변태(變態, 탈바꿈)라고 한다. 변태는 애벌레 때의 모습이 어느 정도 남아 있으면서 탈피를 통해 성충이되는 불완전 변태와 번데기라는 특별한 과정을 통해 전혀 다른 모양이 되는 완전 변태가 있다.[2]:624 잠자리는 불완전 변태를 하고[8] 나방은 완전 변태를 한다.[9] 한국에서 음식으로 파는 번데기는 누에나방의 번데기이다. 누에나방은 번데기 단계에서 자신의 몸 주위에 가는 실로 된 고치를 만드는데 사람들은 오래 전부터 이 고치를 삶아 명주를 만들었다. 명주로는 비단을 만든다.[10] 대한민국 등은 누에고치의 고치로 명주로 비단을 만들고 속에서 번데기 상태로 꿈틀거리는 누에 애벌레를 삶아 번데기를 만들어 먹기도 한다.
곤충은 저마다 독특한 삶을 산다. 어떤 것은 땅 속이나 물 속에 살고 어떤 것은 날아다닌다. 곤충의 종류는 모두 100만 종이 넘게 알려져 있지만[1] 학자들은 아직까지도 발견하지 못한 종이 더 많을 것이라고 생각하고 있다.[2]:622 이렇게 다양한 곤충이 있다 보니 사람과도 다양한 관계를 맺는다. 사람들은 해를 주는 곤충인 해충과 도움을 주는 곤충인 익충을 구분하지만 곤충의 입장에선 그저 자신이 살던대로 살아갈 뿐이다.[11]
곤충은 절지동물문에 속하는 여러 벌레들 가운데 하나다. 곤충이 아닌 절지동물 가운데에는 거미, 지네와 같은 것들이 있다. 곤충을 분류하는 가장 일반적인 방법은 날개가 있는 지 없는 지, 그리고 날개의 구조는 어떠한 지를 구분하는 것이다. 먼저 날개가 없는 것은 무시아강으로 날개가 있는 것은 유시아강으로 구분한다.[12] 유시아강은 다시 날개가 접히지 않는 고시류(古翅類, 보다 오래된 방식의 날개를 가진 곤충)와 날개가 접히는 신시류(新翅類, 새로운 방식의 날개를 가진 곤충)로 나눈다. 잠자리는 날개가 접히지 않으니 고시류이고 나비와 같이 날개를 접는 것은 신시류이다. 고시류는 모두 불완전 변태를 한다. 신시류는 또 나누어 완전 변태를 하는 내시류와 불완전 변태를 하는 외시류로 나눈다. 모기는 완전 변태를 하는 내시류이고 여치는 불완전 변태를 하는 외시류이다.[13] 한편 파리와 모기처럼 진화의 과정에서 날개가 한 쌍만 남게 된 것을 쌍시류라고 한다.[14]
일개미는 날개가 없지만 진화의 과정에서 퇴화한 것이고 여왕개미나 수개미는 여전히 날개가 있다.[15] 개미는 벌목에 속하는 신시류이고 그 중에도 내시류이다. 어떤 것이 일개미가 되고 어떤 것이 여왕개미가 되는 지는 호르몬에 따라 조절된다. 인슐린이 계급 결정에 영향을 준다고 한다.[16] 한편, 흰개미는 개미와 비슷하게 땅 속 생활을 하지만 바퀴목의 곤충이다.
육각아문(Hexapoda)에는 다음과 같은 동물이 존재한다.
곤충의 화석이 최초로 발견된 것은 고생대인 데본기이다. 한편 좀류의 화석은 중생대인 트라이아스기에서 발견되고 있다. 고생대의 페름기 지층에서 다시렙투스(루카시)의 화석이 발견되어 곤충은 일반적으로 다지류라고 불리는 결합강에서 생겼다고 여겨진다. 다시렙투스는 좀류에 가까운 것으로 3쌍의 긴 가슴 다리를 지니고 있어 곤충에 가깝지만 11쌍의 배마디에 작은 부속 다리가 있어 다지류와 비슷하다. 곤충류는 처음에 무시류가 생겼고, 그 후 좀류에 가까운 것에서 날개가 있는 곤충이 생겼다고 본다. 이러한 곤충류는 고생대에 생긴 것인데, 고사리류가 무성해 있는 곳에 서식하면서 지상을 기어다니거나 뛰거나 하였을 것이고, 유시류는 날아다니거나 적을 만나면 우거진 숲속으로 몸을 숨겼을 것이다.[17]
또 고생대 말기에는 원시잠자리류가 출현하는데, 큰 것은 날개를 펴면 폭이 70 cm나 되는 것도 있었다. 신생대가 되면서 속씨식물이 나타나기 시작하자 비로소 꽃의 꿀을 빨아먹는 나비류가 생겼고 이어서 벌, 파리, 딱정벌레류 등이 출현한다. 신생대는 포유류의 시대이기도 하다. 벼룩과 같은 기생 곤충 역시 생겨나 새나 여러 포유류의 피를 빨아 먹기 시작했다.[17] 이와 같이 서로 다른 생물들이 함께 진화하는 것을 공진화라고 한다.[18]
지구의 환경은 오랜 세월에 따라 끊임없이 변화하였다. 곤충의 전성기라 할 고생대 말기에는 오늘날에 비해 대기의 산소 밀도가 매우 높았고 그 덕분에 거대한 잠자리가 충분히 하늘을 날 수 있었다. 그러나 점차 산소 밀도가 떨어져 커다란 곤충이 날기에는 공기 밀도가 충분하지 않게 되었고 호흡에도 곤란을 겪게 되었다.[19] 그러나 더 이상 커다란 곤충이 남아있지 않다고 하여도 오늘날 곤충류는 계속 번성해 나가고 있으며 세계에서 종류가 가장 많은 무리이다.[17]
곤충은 크게 나누어 머리, 가슴, 배로 구분되는 마디 구조를 지니고 있다. 머리에는 더듬이와 큰턱, 작은턱, 아랫입술 등이 한쌍식 있으며 겹눈과 홑눈이 있다.[20]:21 가슴은 다시 앞가슴, 가운데 가슴, 뒷가슴으로 나뉘며 각 마디마다 한쌍의 다리가 있다. 다리는 보통 6 개의 마디로 이루어 진다.[21]:36 - 41 배는 보통 11마디로 되어 있는데 제일 앞 마디는 매우 작거나 없어진 경우도 있다.[20] :21
곤충을 비롯한 절지동물은 단단한 키틴질로 된 껍질을 가지고 있다. 큐티클은 층층이 쌓은 단단한 구조로 사람의 손톱, 식물 잎의 표면도 이러한 구조로 되어 있다. 곤충은 표피 전체가 큐티클로 되어 있는데 바깥 쪽에는 얇은 막으로 된 상큐티클이 안쪽으로는 실모양의 기둥이 빽빽히 들어선 원큐티클이 자리잡고 있다.[22] 큐티클을 이루는 주된 물질은 키틴으로 N-아세틸글루코사민이 긴 사슬 형태로 결합한 중합체 다당류이다.[23] 단단한 큐티클 층은 내부의 근육이 달라붙을 수 있는 뼈대의 역할을 한다. 이렇게 단단한 껍질에 내부의 근육이 달라붙어 관절을 이루는 동물을 외골격 동물이라고 한다.[24]
머리와 가슴의 뒷부분은 큐티클이 내부로 자란 단단한 속돌기(apodeme)가 있는데, 이는 근육이 붙을 수 있는 일종의 내골격을 이룬다.[25]
곤충의 머리에는 한 쌍의 더듬이, 한 쌍의 겹눈, 세개의 홑눈, 그리고 먹이를 먹는 주둥이가 있다.[24] 곤충의 머리에는 두 개의 구멍이 있는데 하나는 가슴과 이어지는 대후두공이고 다른 하나는 주둥이로 이어지는 것이다.[21]:29 메뚜기와 같이 풀을 먹는 곤충은 복잡한 턱과 입술이 발달되어 있지만[26] 꿀을 빠는 나비나 피를 빠는 모기, 여러 유기물을 핥는 파리 등의 주둥이는 보다 단순하다. 곤충의 주둥이는 보통 아래를 향하는 하구식이지만 딱정벌레와 같이 앞을 향하는 전구식, 매미와 같이 뒤를 향하는 후구식도 있다.[21]:29
정수리에는 Y 자 모양의 두개봉합선이 있는데 탈피를 할 때 여기서부터 표피가 갈라진다.[21]:30 더듬이는 보통 8개의 마디로 이루어져 있으며 첫번째 마디가 다른 마디 보다 크고 두번째 마디에 존스턴 기관이라고 불리는 감각 기관이 있다. 더듬이는 페르몬과 같은 특정한 화학물질, 온도, 진동, 습기와 같은 것을 느낄 수 있다.[21]:36
가슴은 곤충의 운동을 담당하는 중요한 부분으로 보통 3마디로 되어 있다. 각 마디는 1개의 등판, 2개의 옆판, 1개의 밑판으로 구성되어 있다. 몸의 각 마디에는 1쌍의 다리가 있는데 각 다리는 밑마디(coxa) • 도래마디(trochanter) • 넓적다리마디(femur) • 종아리마디(tibia) • 발목마디(tarsus) 등 5마디로 되어 있다. 발목마디는 대개 1~5마디인데 1쌍의 발톱(claw)과 욕반(arolium/pulvilli)으로 되어 있다. 다리는 도약, 유영, 굴착, 포획 그리고 먹이를 잡기에 좋도록 변형되어 있다.
한편 가운데가슴과 뒷가슴에는 각각 1쌍씩의 날개가 있다. 몇몇 곤충은 날개가 현저하게 변형되었는데, 특히 딱정벌레의 경우에는 두껍게 각질화된 앞날개가 막성(膜性) 뒷날개를 보호하는 딱지날개(elytra)로 기능한다.
곤충의 운동은 외골격에 작용하는 근육의 영향을 받는다. 곤충의 비행은 날개를 퍼덕여 이루어지는데, 날개의 이러한 운동은 서로 상반되는 근육의 운동에 의해 나타난다. 날개를 움직이는 대부분의 근육은 날개에 직접 붙어 있지 않고 가슴 벽의 경판에 붙어 있으므로 가슴의 모양이 변함으로써 날개의 움직임이 야기된다. 1초당 날개를 치는 수가 나비에서는 낮으나 모기는 600회를 넘는다.
배는 원칙적으로 11마디이나 보통은 융합되어 이보다 적다. 일반적으로 부속지는 없으며, 성체의 경우 뒷부분에 있는 부속지는 외부생식기로 변형되었다. 이 생식기는 수컷의 경우 음경이나 암컷을 잡을 수 있는 파악기(把握器)로 변형되었으며 암컷의 경우에는 산란관으로 되었다. 귀뚜라미나 바퀴 따위의 곤충은 배의 끝에 미모(尾毛)가 있어 감각기능을 맡고 있다.
곤충이 하는 일 중에 특히 많은 에너지가 필요한 것은 비행이다.
약 3억 년 전 가슴 부분의 큐티클이 늘어나면서 생긴 돌기에서 처음 날개가 생겨난 것으로 보이는데, 날개의 아래쪽 부분에 마디가 생기면서 비행은 훨씬 중요하게 되었다. 날기 시작하면서 곤충은 6개의 다리로 움직일 때 보다 훨씬 더 넓은 곳을 짧은 시간에 돌아다닐 수 있게 되었다. 날개는 튼튼한 큐티클로만 이루어지는데, 몸의 다른 부분들처럼 큐티클 밑을 받치고 있는 표피조직이 없어, 강도나 탄력성을 유지하면서 무게를 줄일 수 있었다. 하지만 문제는 표피가 큐티클을 만든다는 것이다. 따라서 표피조직이 없으면 새로운 큐티클을 만들 수 없다. 곤충의 날개가 한 벌뿐인 까닭이 여기에 있다. 날개는 다른 큐티클처럼 탈피를 할 때 다시 생길 수가 없다. 그래서 곤충의 성충이 탈피를 하지 않는 것이다. 하지만 날개가 없는 좀목의 성충들은 계속 탈피를 한다.
곤충은 날개가 탈피할 수 없는 문제를 두 가지 방식으로 해결했다. 불완전변태와 완전변태가 그것이다. 불완전변태를 하는 동안에는 날개가 될 부분이 겉으로 드러나 있다가 마지막 변태 단계에 이르러 완전한 크기에 다다른다. 하지만 완전변태의 경우 유충단계에서는 날개 등 성충에서만 볼 수 있는 조직들이 성충아라는 작은 세포들 속에서 활동을 정지하고 있다가 번데기 속에서 성충아들이 활동을 시작한다. 성충은 번데기 껍질을 벗고 나올 때 그 속에서 생긴 날개를 펼칠 수 있다. 완전변태를 하는 곤충은 유충과 성충의 습성이 전혀 달라 불완전변태를 하는 것들보다 다양한 서식지에서 살 수 있다. 따라서 지구상에서 완전변태를 하는 곤충이 불완전변태를 하는 곤충보다 거의 4배가 많다.
지구의 큰 동물들은 자기 몸을 지탱하고 관성을 극복하는 것이 문제이지만 곤충들은 작은 몸으로 매우 성공한 집단으로 남아있다. 곤충의 몸이 작다는 것은 곤충의 근육(부피) 이(가) 단면의 넓이에 비해 작다는 것으로 이는 곤충의 근육이 매우 강력하다는 것이다.
곤충은 튼튼한 외골격을 가지고 있는데, 외골격은 그들의 몸을 보호해주고, 몸을 마르지 않도록 하고, 날개까지 만들어 준다. 큐티클의 외골격은 절지동물의 몸에 발을 붙여주기도 하는데, 기본적으로 곤충의 다리는 속이 빈 원기둥과 같다. 물리학의 법칙에 따르면, 금속제 난간이나 알루미늄 의자 같은 것의 속이 비어져 있는 것과 같이 속이 비어있는 관은 같은 양의 재료로 만든 속이 찬 막대와 비교할 때 구부리거나 내리누르는 힘에 더 잘 견딜 수 있다. 외골격은 여러 가지 장점이 있지만, 곤충의 몸이 다른 동물에 비해 작을 수밖에 없는 치명적인 결점이 있다. 그것은 외골격이 몸과 함께 자라지 못한다는 것이다. 그 결과 곤충이 자라기 위해서는 다자란 외골격을 벗어야 한다. 다른 모든 절지동물도 이렇게 허물을 벗어야만 자랄 수 있다. 이 과정을 탈피라고 하는데, 탈피에는 한 가지 문제가 있다. 곤충이 허물벗기를 할 때 새 큐티클이 단단해지기 까지는 다소 시간이 걸린다. 이는 몸집이 작은 곤충에게는 그리 문제가 되지 않지만 몸집이 큰 곤충은 질량에 비례하는 중력이 작용하여 허물을 막 벗어버린 말랑말랑한 몸이 새 큐티클이 단단해지기 전에 파괴될 수 있다.
곤충에게 필요한 양분은 물, 무기 이온, 필수 아미노산 등으로 대개 포유류와 같다. 미리 형성된 지방과 탄수화물의 필요성은 종에 따라 다양하다. 곤충은 비타민B가 필요하나 A와 D는 전혀 필요하지 않다. 또 많은 곤충은 아스코르브산(비타민C)을 합성할 수 있다. 제한된 먹이만을 먹는 곤충들의 경우 대개 미생물이 공생하고 있는데, 이 미생물은 알을 통해 다음 세대로 전해지고 이들은 숙주에 비타민과 다른 필수 영양물을 제공하므로 유익하다. 만약 이 공생 미생물을 제거하면, 비타민이 풍부한 영양분을 제공받지 못하는 한 곤충은 성장하지 못한다.
소화계는 전장(前腸)•중장•후장으로 나뉘는데 전장과 후장은 외배엽의 함입으로 이루어졌기 때문에 내면이 큐티클로 되어 있다. 입 위쪽에는 근육성 인두가 있으며 그 뒤에는 모이주머니 형태로 확장된 식도가 있다. 위는 바퀴 같은 곤충의 경우 근육질의 모래주머니와 전위(前胃)로 되어 중장까지 뻗어 있다. 중장의 끝에는 많은 말피기관(malpighian tubule)이 있어 배설 기능을 맡고 있다. 후장은 일반적으로 좁은 회장(回腸)과 체벽이 두꺼운 직장(直腸)으로 되어 있으며 항문에 연결되어 있다. 소화효소는 침샘뿐만 아니라 중장과 그 기장(岐腸)의 세포에서 분비된다. 침샘에서 분비되는 가장 중요한 효소는 아밀라아제이며, 중장에서는 프로테아제, 라이페이스, 아밀라아제, 인버타아제 등 많은 효소가 분비된다. 소화산물은 중장에서 간단히 흡수된다. 후장은 중장과 말피기관에서 만들어진 노폐물과 음식찌꺼기를 받아 체외로 내보낸다. 질소대사의 최종산물은 요산(尿酸), 소량의 아미노산 그리고 요소(尿素)이다. 직장은 내강(內腔)으로 돌출된 많은 유두돌기를 가지고 있다. 이러한 구조물에는 기관(氣管)이 풍부하게 분포하며, 물과 이온을 재흡수하는 기능이 있다.
체액이 대부분의 몸과 부속지의 강(腔)을 차지하는 개방혈관계이다. 유일하게 폐쇄된 부분은 배혈관(背血管)인데, 이것은 몸의 뒤 끝부분에서 머리까지 뻗어 있다. 배혈관은 뒤쪽의 심장과 앞쪽의 대동맥(大動脈)으로 되어 있는데, 심장은 보통 그 끝이 막혀 있고 1쌍의 판막을 가진 구멍인 소공(ostia)을 가지고 있어 혈림프를 심장으로 들여보내거나 내보낸다. 혈림프의 순환과정을 보면 혈액이 소공을 통해 심장으로 들어갔다가 배혈관의 연동수축작용으로 앞으로 흐르게 된다. 연동수축의 파동방향은 때때로 역으로 일어나기도 하지만 혈액은 일반적으로 머리로 돌아오게 된다. 혈림프는 촉각의 기부, 다리와 날개의 내부 및 기부까지 들어간다. 순환하는 혈림프에는 몸의 각 부분에 양분을 운반하거나, 각 기관에서 만들어진 대사찌꺼기를 말피기관까지 운반해 배설하게 하는 기능이 있다. 이 안에는 혈구(hemocytes)라는 유리세포가 들어 있는데 이들 대부분은 곤충을 보호하는 식세포(phagocyte)이다.
혈림프의 또 다른 중요 조직으로는 지방체가 있는데, 이것은 생리적으로 필요할 때 산물을 합성해서 방출함으로써 대사조절에 중요한 역할을 한다. 이들은 변태하는 동안의 지방 • 글리코겐 • 단백질 저장에 관여하며, 에너지 생성, 생장, 생식에 이용된다.
기관(tracheae)으로 이루어져 가슴과 배의 표면에서 숨구멍(spiracle)이라는 작은 구멍을 통해 외부와 통한다. 숨구멍의 근육성 판들은 대개 닫혀 있다가 산소를 받아들이거나 이산화탄소를 내보낼 때만 열린다. 기관은 외배엽성 기원으로 체벽과 연결되어 있으며, 조직 속으로 들어가며 더욱 갈라져 그 내경은 점점 작아진다.
기관지는 세포 사이로 교묘히 뻗어나가며, 때로는 세포 내로 뚫고 들어가 원형질막까지 깊게 뻗어 있어 가스교환을 위한 상당한 표면적을 제공한다.
산소와 이산화탄소의 교환은 이동하지 않는 곤충의 경우 단지 가스의 확산에 의해 일어나며, 활동성이 강한 종에서는 기계적으로 새로운 공기를 집어넣게 된다. 활동적인 곤충들은 기관의 얇은 벽이 크게 팽창된 공기주머니를 가지고 있어 호흡공기의 용적을 넓혀준다. 체내에 산소가 부족하고 이산화탄소가 축적되면 가스교환을 위해 신경중추가 자극을 받게 된다.
생식계는 생식선(生殖腺)과 생식관, 부속샘[腺]들로 이루어져 있다. 좌우 양측에 있는 1쌍의 정소(精巢)는 여러 개의 정소여포(精巢濾胞)로 구성되어 있으며, 이 안에는 생식세포가 들어 있어 감수분열을 통해 정자를 형성한다. 일반적으로 정자는 젤라틴 물질에 의해 서로 다발로 뭉쳐진 상태로 방출된다.
난소(卵巢)도 1쌍이 있는데, 각각의 난소는 많은 수의 난소소관으로 구성되어 있다. 각 소관은 증식부와 일련의 난소여포로 구성되어 있다. 증식부는 난모세포 • 영양세포 • 여포세포를 형성할 미분화된 세포의 덩어리이다. 영양세포는 생장의 초기단계에서는 자라나는 난모세포를 둘러싸고 난황형성을 위한 물질을 만들어내며, 마지막 단계에는 난각(卵殼)을 만들어낸다. 교미하는 동안 정자 다발은 웅성교접기에 의해 암컷의 질 내로 직접 들어간다. 암컷의 부속샘에서 분비되는 분비물은 정자를 활성화시켜 정자다발들이 흩어지게 하며, 자유로워진 정자들이 수정낭으로 들어가 알을 수정시킬 준비를 한다.
중추신경계는 일련의 신경절로 구성되어 있다. 머리에 있는 3가지 주요 신경절(전대뇌•중대뇌•후대뇌)이 보통 합해져서 뇌나 식도상신경절(supraesophageal ganglion)을 구성한다. 뇌는 일반적으로 식도신경환에 의해 앞창자 배 쪽에 있는 신경절과 연결되는데, 이것이 식도하신경절(subesophageal ganglion)로 매우 복잡하며 큰 턱•작은 턱•아랫입술분절을 나타내는 3개의 융합된 신경절로 구성되어 있다. 식도하신경절은 구기•침샘•목 부위에 연결된 근육과 감각 기관에 신경을 보내며, 많은 곤충에서 전체의 운동을 촉진, 억제시키는 역할을 한다.
각각의 신경절은 신경세포체와 신경망(neuropile)이라고 하는 신경섬유다발이 모여 된 것이다. 신경세포는 운동뉴런과 연합뉴런의 2가지 형태가 있다. 운동뉴런은 길고 가는 섬유인, 신경절에서 근육까지 뻗어 있는 축색(axon)과 신경망에 연결되어 있는 가지돌기를 갖는다. 연합뉴런은 보통 운동뉴런보다 작으며 신경망을 거쳐 신경계의 다른 부분과 연결되어 있다.
감각 기관의 세포체를 감각뉴런이라 하는데 몸 맨 바깥쪽의 큐티클 바로 아래 위치한다. 각 세포의 가지돌기는 큐티클성 감각 기관을 향해 뻗어 있다. 이들은 특히 더듬이, 수염, 미모에 풍부하게 분포하고 있다. 각 감각 기관의 감각세포는 감각축색을 내어 중추신경계 쪽으로 보낸다.
홑눈과 겹눈의 2종류가 있다. 고등한 곤충의 성체는 2종류의 눈을 모두 가지고 있다. 시각세포는 상피(上皮)에서 유래하며 시각신경절(뇌의 한 부분)과 연결되어 있다. 시각세포는 표면에 한 층으로 있는데, 이 층에 빛이 쪼이면 망막세포라고 하는 곳에서 감각세포를 자극하는 화학물질이 분비되어 감각축색에 신경충격이 유발된다. 일반적으로 망막세포가 빛을 받아들이는 부위를 감간(rhabdom)이라고 하는데 이것은 막대 모양이다.
홑눈은 큐티클로 된 렌즈 모양의 부위가 망막 위에 놓여 있다. 눈의 구조가 원시적이기 때문에, 받아들이는 상도 조잡하다. 홑눈은 단지 빛, 어둠, 움직임 등만 받아들일 수 있다.
많은 낱눈(facet)으로 되어 있는 겹눈은 벌집을 닮았다. 낱눈의 수는 종에 따라 다양하다. 예를 들어 원시적인 무시류인 톡토기의 눈이 단지 수십 개의 낱눈으로 구성되어 있는데 반해, 집파리는 약 4,000개, 잠자리의 고도로 발달한 눈은 2만 8,000개 이상의 낱눈으로 구성되어 있다.
빛을 감지하는 동안, 빛의 각 부분의 밝기가 다르기 때문에, 망막을 구성하는 모든 낱눈은 조잡한 모자이크를 만든다. 카메라 눈이나 인간의 눈과 달리 겹눈에 의한 모자이크상은 직립상이다. 따라서 분해능은 낱눈의 수가 많을수록 증가한다. 각각의 낱눈은 보통 색소세포에 싸여 있어 이웃한 낱눈에 빛이 퍼지지 못한다. 이것을 연립상 눈(apposition eye)이라 한다. 그러나 밤이나 황혼녘에 날아다니는 곤충의 눈은 색소가 위축될 수 있어, 이웃한 낱눈 사이에 받아들인 빛이 어느 정도 겹친다. 이러한 눈을 중복상 눈(superposition eye)이라 한다. 전자의 눈을 가진 경우, 상은 훨씬 더 밝고 분명하다. 중복상 눈이 어둠에 적합하게 된 것은 보다 많은 빛을 개개의 감각에 모을 수 있어 빛에 대한 민감성이 증가하기 때문인 것으로 생각된다.
곤충은 자신의 환경을 파악하기 위해 몇 가지 기구를 갖추고 있는데, 보통 바닥에 닿는 다리 같은 신체 부분에 집중되는 경향이 있다. 어떤 나비의 암컷은 어떤 식물에 알을 낳을 것인가 말 것인가를 결정할 때 잎의 표면을 발로 두드려서 그 식물의 맛을 본다. 어떤 곤충은 온도 수용기를 써서 온도 변화를 감지한다. 빈대는 온도 수용기로 먹이가 되는 온혈 동물의 위치를 파악한다
모두는 아니지만 많은 곤충이 빛깔을 구별할 수 있다. 대체로 곤충의 시각색소는 사람의 시각색소보다 다양한 빛깔 자극에 반응할 수 있다. 그래서 곤충들은 사람의 눈에 보이는 가시광선보다 짧은 파장의 빛 (자외선)을 빛깔처럼 볼수 있다. 벌과 개미는 편광 (특정한 방향으로만 진동하는 빛의 파동) 도 볼 수 있어서 태양이 구름에 가렸을 때에도 태양의 위치를 정확히 알 수 있다.
곤충은 갖가지 이유로 소리를 낸다. 짝짓기, 위험 알리기, 영역주장, 새끼위치 파악, 어버이의 보살핌을 위해, 그리고 포식자에게 자신이 맛이 없다는 것을 알리기 위해서도 소리를 낸다. 곤충들은 소리를 내기 위한 특수기관을 가지고 있거나, 소리를 내기 위해 몸의 일부분을 땅이나 다른 단단한 곳에 때린다.
귀뚜라미는 제 몸으로만 소리를 내며, 강도래목의 곤충들은 배에 있는 망치 비슷한 기관으로 땅바닥을 때려 소리를 낸다. 다듬이벌레목의 곤충들은 꼬리 밑에 있는 혹과 같은 것으로 얇은 종이를 두드려 진동시키는데 이 일을 초당 5~6번씩 1시간 이상 할 수가 있다.
짝을 찾는 과정에서 시각신호를 이용하는데, 많은 곤충들이 복잡한 의식을 통해 구애를 한다. 반딧불이는 빛 에너지를 이용한 신호로 밤에도 시각 신호를 사용할 수 있다.
화학물질은 먹이는 찾는 데에서부터 몸을 지키고 의사소통을 하는 과정에서 곤충의 거의 모든 생활 영역을 지배한다. 화학 신호는 어둠 속이나 장애물이 있어도 유연성을 가지고 전달된다. 곤충강의 경우 화학적 의사소통이 시기에 가까운 재주가 되어, 페로몬이라는 화학물질은 짝짓기 상대의 위치를 알아내거나 종을 알아볼 때 특히 중요하다
곤충들은 기본적인 방어 전략을 신체 설계에 포함하고 있는데, 이런 방어 수단은 포식자가 근처에 있건 없건 항상 작동하여 적에게 발견될 가능성을 줄여준다.
곤충들 중에는 주변 환경과 비슷한 모양새를 가져 구별할 수 없게 만드는 종도 있다.
곤충은 스스로 독을 만들기도 하고, 자기가 먹은 식물의 독을 분리해서 저장하기도 한다. 고약한 맛과 결부되어 있는 빛깔을 경계색이라고 하며 독이 있거나 맛이 없는 곤충들은 자신을 숨기지 않고 화려한 빛깔로 자신이 맛이 없다는 것을 보여준다. 흥미로운 것은, 경계색을 띠는 대부분의 곤충이 사람들이 위험을 경고할 때 사용하는 것과 같은 빛깔인 빨간색, 노란색, 주황색, 검은색을 사용한다는 것이다. 대부분의 독이 있는 벌, 개미, 말벌들은 선명하고 화려한 빛깔을 띠며, 노란색과 검은색의 줄무늬를 가진 것도 있다.
맛있는 곤충이 독성이 있는 다른 곤충과 비슷한 모습을 갖고 있는 것을 표지적 의태라 한다. 꽃등에, 파리, 딱정벌레, 나방 (꽃등에는 말벌과 비슷한 모습을 한다.) 어떤 것들은 포식자가 나타나면 죽은 체 하는 의사(儀死) 행동을 한다. 죽은 체 하는 것. 포식자들은 사냥감이 죽은 체 하면 흥미를 잃고 다른 먹이를 찾는다.
딱정벌레, 노린재류는 역겨운 냄새나 뜨거운 액체로 하는 공격을 최선의 방어로 사용하는 화학적 공격을 하기도 한다. 노린재, 호랑나비유충, 폭탄먼지벌레 등이 있다.
대부분의 곤충은 알에서 태어난다. 몇몇 종은 어미의 몸 속에서 깨어나 일정기간 자란 후 나오는 난태생을 하는 것도 있다. 곤충의 애벌래는 자라면서 껍질을 벗고 새로운 껍질이 생기는 탈피를 한다. 탈피를 한 번 할 때의 기간을 령이라고 하는데, 누에나방은 약 24일 동안 4번의 탈피를 하며 각각의 시기를 1령, 2령 하는 식으로 부른다.[27]
탈피(허물 벗기)는 모든 절지동물이 견뎌야 하는 복잡하고 시간이 걸리는 위험한 과정이다. 탈피는 곤충이 일정한 크기에 이르면 체벽에 잇는 감지기가 뇌에 신호를 보내면서 시작되는 것으로 알려져 있다. 허물 벗기는 묵은 큐티클을 새로 활성화한 표피에서 분리하고 새로운 큐티클을 만들어 단단하게 만든다. 곤충의 애벌레가 한번 탈피해서 다시 탈피할 때까지의 시기를 영으로 구분한다. 유충이 몇 번 탈피해서 성충이 되는가 하는 것은 종에 따라 다르다. 어떤 파리는 4번의 탈피로 끝내는가 하면, 딱정벌레의 유충은 번데기가 될 때까지 27번이나 탈피를 한다.
애벌레는 성충이 되는 과정에서 형태가 변화는 변태를 한다. 변태는 애벌레의 모습이 남아있는 불완전 변태와 완전히 그 모습이 변하는 완전 변태로 나눈다. 유시아강에 속하는 곤충들 가운데 일부만이 완전변태를 한다. 불완전변태는 유충이 성충과 비슷한 점이 있고, 초기부터 날개와 외부생식기를 외부에서도 볼 수 있으며, 탈피할 때마다 커져 최후의 탈피에서 성충이 되는데 반하여, 완전변태는 유충이 성충과는 전혀 달라서 날개 등을 외부에서는 전혀 볼 수 없고, 휴지기인 번데기 시기에 최후의 탈피인 우화(羽化)를 함으로써 성충이 된다. 또 완전변태 중에서 유충기의 탈피 때마다 형태가 달라지는 기생벌 등이 있는데, 이런 경우를 과변태(過變態)라고 한다.
변태와 탈피는 뇌의 분비세포에서 나온 호르몬이 전흉선(前胸腺) 또는 그 상동기관(相同器官)을 자극하여 에크디손(ecdyson)의 분비를 촉진시킴으로써 일어나는데, 그 때 알라타체(體)에서 나온 유충호르몬이 충분히 있어야 한다. 유충의 말기에 알라타체 호르몬의 분비가 정지되면 억제 당했던 성충의 형질이 나타나 번데기가 되고 이어서 우화가 일어난다.
유충이란 좁은 뜻으로는 완전변태를 하는 종류의 유기(幼期)를 가리키는 것으로서, 성충과는 형태가 전혀 다르며 구더기, 장구벌레 등이 이 시기이다.
이것은 번데기를 거쳐 성충이 되는데, 번데기로 될 때 고치를 짓거나 땅속에 집을 만드는 것도 있다. 불완전변태를 하는 종류의 유기를 약충(若蟲)이라하여 구별하기도 한다.
곤충들은 온도와 습도, 먹이의 공급이 원활하면 계속 살아갈 수 있지만 이런 서식지는 그리 많지 않아, 대부분 휴면기를 보내야 한다. 휴면은 독특한 생리 상태를 나타내는 말로, 대체로 성장은 멈추고 지방 비축이 늘어나며 체내 수분이 감소한다. 매서운 추위를 견디기 위해서는 다량의 글리세린을 비축하는데, 글리세린은 자동차의 부동액과 같은 성질로 어는 것을 막아주어, 겨울에 90%까지 딱딱해졌다가도 이듬해 봄에는 무사히 몸을 녹여 계속 살 수 있다.
대부분의 곤충류라면 저녁에 길거리 가로등에도 쉽게 날아드는 것을 찾을 수 있다. 그 중 나방은 달을 나침반 삼아 이동하는데, 주변에 밝은 불이나 가로등이 있으면 달빛으로 착각해 몰려들게 된다. 그래서 전구에 부딪혀 죽거나 높은 온도에 타 죽는 경우가 종종 발생한다. 잿빛물방개 같은 경우도 불빛에 이끌려 날아와, 불빛에 강하게 반응하다가 결국 죽는 일이 흔하다. 그래서 곤충들은 달빛이 밝고 가로등이 적은 곳에 더 많이 살아간다.
하나의 집단으로서 곤충들은 성과 생식에서 대단한 성공을 거두었다. 대부분의 곤충은 유성생식을 하지만 단위생식도 한다. 유성생식은 다양한 유전자 조합으로 환경 변화에 유리하지만, 단위생식은 배우자를 구하는 힘든 시기를 겪지 않고 빠르게 번식할 수 있다는 장점이 있다. 포유류와 마찬가지로 곤충의 경우에도 한 쌍의 똑같은 성염색체를 가진 것이 암컷이고, 다른 두 개의 성염색체를 가진 개체가 수컷이다. 대벌레의 일종이나 진딧물은 단위생식을 하기도 하는데 이런 경우 암컷은 짝짓기를 하지 않고 계속 암컷을 낳는다. 때로는 몸 속에서 새끼의 모습이 선명하게 보일 뿐만 아니라, 그 새끼의 몸 속에서 다시 새끼가 보이기도 한다. 이런 방법으로 짧은 시간 안에 많은 새끼를 낳을 수 있다. 또한 온도에 따라 성이 결정되기도 하는데, 몇몇 종의 모기는 봄철의 물웅덩이가 28도로 일정하게 유지되면 모두 암컷으로 태어난다.
곤충의 진화 과정에서 이룩한 커다란 진보 중의 하나는 물을 떠나 육지에서 살게 된 일이다. 이 일은 곤충들에게 엄청난 다양성을 불러온 원인이 되기도 한다. 이런 다양성의 한 양상으로 다시 물속으로 자리를 옮긴 곤충들도 생겼다. 오늘날의 수서곤충들은 여러 가지 면에서 근본적으로 조상 격인 수서 절지동물과는 다르다. 모든 수서 곤충은 육서 곤충에서 유래했으며, 그들의 해부학적이고 생리학적 특징은 이런 기원을 뚜렷하게 반영하고 있다. 게다가 수서 곤충의 대다수는 민물에서 살고 있지만 이들의 조상 격인 수서 절지동물들은, 오늘날의 수많은 수서 절지동물(특히 갑각류)처럼 바닷물에서 살고 있었다.
육서 곤충의 신체 구조를 갖고 물속에서 살기 위해서는 몇 가지 생리학적인 문제를 해결해야 하는데, 가장 큰 문제는 산소를 얻는 것이다.육서 곤충들은 기문을 통해 공기 중에서 직접 기체 상태의 산소를 받아들이는데 수서곤충의 경우 이런 구조가 거의 변형되지 않았다. 많은 수서곤충들이 거의 (수면 위에서 미끄러지듯이 움직이는 소금쟁이처럼) 수면 위에서만 산다. 따라서 이 곤충들에게는 물에서 산소를 받아들이기 위한 특별한 호흡장치가 필요 없다. 물속에 사는 곤충들은 빨대와 같은 것을 통해 공기 중에서 직접 산소를 받아들일 수 있다.
하지만 오랫동안 물속에 머물기 위해서는 물에 녹아있는 산소를 이용하기 위한 구조가 필요하다. 하루살이, 실잠자리, 강도래의 유충은 기관 아가미로 물속에서 숨을 쉰다. 기관 아가미는 깃털처럼 가늘게 나뉜 구조 때문에 겉넓이가 커져서 보다 효율적으로 물속에 녹아있는 산소를 흡수 할 수 있다. 물에 녹아있는 산소는 확산 과정을 통해 아가미로 들어간다. 확산이란 높은 농도에서 낮은 농도로 더 많은 분자들이 움직이는 현상으로, 물속의 산소량이 곤충 체내의 산소량보다 많아서 체내로 산소 분자들이 이동하는 것이다. (물속에 녹아있는 기체는 34%가 산소이다)
물속 환경에서 살아가는 곤충들이 직면한 또 하나의 문제는 돌아다니는 일이다. 물은 공기에 비해 밀도가 700배가 되기 때문에 움직이기가 어렵다. 많은 수서 곤충은 수면 위에서 스케이트를 탐으로서 이런 이동성 문제를 해결했다. 소금쟁잇과 곤충들은 끝 부분에 발수성 털이 달려있는 매우 긴 다리를 가지고 있다. 그들의 몸무게는 상당한 넓이에 분산되어있어서 수면 막을 깨뜨리지 않는다.
많은 수서 곤충들은 물속에서 이동하기 위한 특별한 장치가 없어서, 물 밑바닥에 매달리거나 기어 다니며 시간을 보내는데, 부력으로 자꾸 몸이 떠오르기 때문에 먹이를 쫓거나 포식자에게서 달아날 때가 아니면 물풀에 매달려 지낸다.
수서곤충은 그 수가 많고 다양하며 물속 생태계의 먹이 그물에서 비교적 낮은 지위를 차지하므로 서식지의 조건 변화에 특히 민감할 수밖에 없다.지난 수십 년 동안 물속의 서식지에서 일어난 변화는 대부분, 인류가 환경에 가한 폭력에서 비롯되었다. 살충제, 폐수, 산성비, 오수처리 시설 등으로 많은 피해를 보고 있는데, 그들의 수가 줄면서 물고기 군집의 다양성과 수도 감소하게 된다.
작은 크기에도 불구하고, 수서곤충들은 오염이 일어난 뒤 물속 생태계의 회복을 촉진하는 데 매우 중요한 역할을 할 수 있다. 그들은 유기화학 오염물질이 퇴적물에 흡수되는 속도를 두 배 이상 높여 더 깊게 묻어주는 역할을 하는데, 그 결과 오염물질이 먹이사슬을 통해 이동할 수 있는 위험을 줄여준다.
많은 양의 식품을 비축하는 인류의 습성은 곤충들의 삶에 상상할 수조차 없었던 노다지를 만들어 주는 혁명적인 변화를 가져왔다. 인류가 저장하는 모든 종류의 천연 식품과 가공식품에는, 거의 그것만 먹고 사는 곤충들이 딸려있다. 가장 수가 많고 경제적으로 큰 피해는 입히는 곤충은 곡물과 곡물가공품을 먹고 사는 종류일 것이다. 곡식을 먹는 대부분의 저장 식품 해충들은 건조하고 더운 환경 조건에 대한 내성이 매우 높다. 지중해가루명나방은 물 한방 마시지 않고도 수분 함유량 1% 미만인 식품을 먹고 살 수 있다. 인간이 하는 식물성 물질의 가공 과정은 초식 동물이 잘 먹지 못하게 하기 위해 식물이 축적해 놓은 맛없는 독성 물질들을 없애줄 수도 있다.
기생충은 다른 생물 (대개 다른 종) 에 손해를 끼치면서 영양분을 얻는 동물이다. 어떤 기생충은 다양한 종의 숙주에 기생하지만, 어떤 기생충은 한 종에만 기생한다. 건강 문제에 관한 한, 곤충이 사람의 가장 큰 적이라는 것은 틀림없는 사실이다. 인류와 몇몇 영장류를 다른 동물과 구별해 주는 해부학적 특징인 엄지손가락이 발달한 까닭이, 친한 친구의 몸에서 기생충을 잡아내는 사회성 행동인 몸단장에 필요했기 때문이라는 주장이 있다.
혈관에서 피를 빠는 곤충의 침에는 항응고 성분과 마취제나 진통물질이 들어 있어 숙주의 방해를 받지 않고 조용히 혈액을 섭취한다.
포식 기생자의 대다수는 파리목과 벌목에서 발견된다. 포식 기생자는 숙주가 움직이지 못하도록 마비성 독을 사용해 숙주 안에 알을 낳고, 그 알이 깨어나 숙주의 내부 기관을 먹어 치우며 성장한다. 성장을 마치고 숙주의 몸 밖으로 뚫고 나오면 실낱 같은 목숨을 이어가고 있던 숙주는 결국 죽는다.
곤충의 모양과 빛깔, 감촉에서 나타나는 거의 무한한 다양성은 많은 사람들에게 영감을 주었지만, 동양과 서양의 곤충에 대한 접근 방식은 조금 다르다. 동양은 대개 자연과 화합하는 경향이 있고 (장자의 호접몽), 서양은 자연이 인간의 욕구 충족을 위해 존재한다고 보았다. 세익스피어 카프카, 키프 등 많은 문학작품과 인상주의에서 초현실주의의 미술작품에 영향을 주었다.
곤충은 부정적 또는 긍정적이든 다양한 분위기와 이미지를 설정하는데 유용하므로 문학의 소재로서 흔히 사용된다. 우리의 시와 소설 등에 대한 곤충 문화에 대한 연구는 없었으나, 나비야 청산가자(청구영언), 반딧불이(정약용), 금롱속의 귀뚜라미, 방우선(이규보), 구더기와 개미(이광수), 귀뚜라미(김소월), 나비춤(정을병), 장수하늘소(이외수) 등의 당대의 유명 작가들의 시조, 시 및 소설에서 그 흔적을 찾아보는 것이 어렵지 않다. 구비문학에서는 더 많은 관련성을 볼 수 있는데 그 대표로서 속담을 꼽을 수 있다. '송충이는 솔잎을 먹어야 산다.' 또는 '쇠똥벌레 떠밀 듯 한다.' 등과 같이 곤충이 관련된 속담을 551구 정도 찾을 수 있고 여기에 등장한 곤충 무리만도 43 무리가 구분된다.
카프카의 변신에서는 어느 날 문득 주인공이 커다란 해충으로 변하게 되는데 카프카는 주인공 그레고르 잠자가 변한 벌레가 어떤 곤충이었는지 정확히 밝히지 않는다. 단지 혐오감을 전할뿐이다. ‘변신’에서의 벌레는 한 인간이 사회의 경제적이고 기능적 존재로서의 의무를 이행할 수 없거나 그것을 원치 않을 경우, 산업사회 속에서 무용하고 열등하며 부정적인 존재인 ‘해충’의 이미지를 비유하며 자유를 갈망하는 한 개인의 실존형식과 그것을 추구하는 삶의 태도를 형상화했다. 경제적 능력을 상실한 그레고르가 가족이라는 사회적 울타리 안에서 추방되어야하는 무용한 존재, 해충으로 그려지는 ‘변신’은 결국 인간이 인간으로서의 자유의지를 갖고 행하는 존재에서 자본주의 사회의 이익을 창출하기 위한 수단, 도구로 전락하는 ‘인간소외’를 주제로 한다.
고대 이집트, 마야 그리고 중국의 그림문자와 상형문자에는 곤충의 형태를 차용한 문자들이 많으며, 대부분 나라의 언어에는 곤충이름이나 그의 생산물에서 유래한 것이 많다. 한 예로 폭스바겐의 'Beetles(딱정벌레)'란 자동차 제품명과 어린이용 출판사인‘ladybeetles(무당벌레)’를 들 수 있는데 전자는 차의 생김새에서 그리고 후자는 어린이들이 무당벌레를 좋아하므로 상징으로서 이용하게 된 것이다.
곤충은 작곡의 소재, 오페라와 뮤지컬의 주제 또는 곤충자체의 소리를 노래처럼 즐기는 등 다양하게 이용되어 왔다. 작곡의 소재로 이용된 대표적인 것은 림스키코르사코프(Risky-Korsakov)의 ‘The Flight of the Bumblebee’로서 비브라토에서 뒤영벌의 날갯짓을 음악적으로 멋있게 소화하였다. 오페라 중에 Puccini의 ‘나비부인(Madame Butterfly)', 국내에서 최근 공연된 연극 ‘모스키토’와 뮤지컬 ‘개똥벌레’역시 곤충에서 모티브를 얻은 무대예술 작품이다. 곤충자체의 소리를 이용하는 것은 주로 동양권에서 베짱이와 귀뚜라미를 예쁜 함 또는 집에 담아 아름다운 울음소리를 즐겨왔다. 국내의 기록은 이규보의 東國李相國集에서 찾아볼 수 있는데, 고려시대 왕의 비첩들은 금롱(金籠)속에 이들을 담아 베갯머리에 두고 노랫소리를 즐겼으며 점차 서민들도 이 습속을 흉내 내어 널리 퍼지게 되었다고 하니 우리의 역사도 중국에 못지않은 것으로 생각된다.
곤충의 독특한 모습과 다양한 모습으로의 변화, 화려한 색감은 많은 예술가들에 의해 그려지고 영감을 주는 매개체 역할을 해왔다.초기 유럽 기독교 예술에서 곤충 그림은 다양한 상징으로 이용되었는데 그 중 꿀벌은 성 마리아, 벌집은 교회, 사슴벌레는 죄, 파리는 고통 등을 상징하며 특히 나비는 프시케 여신으로 영혼과 사랑의 징표로서 쓰였다. 현대 서양화에서는 인상주의와 초현실주의의 그림에 영향을 주었고 빈센트 반 고흐의 ‘꽃과 곤충’ 달리(S. Dali)의 'Grasshopper(메뚜기)'와 'Groupings of Ants(개미떼)' 그리고 후터(W. Hutter)의 'Butterflies(나비)' 등은 이 작가들의 표징이 되기도 하였다(Hogue, 1987). 국내에서는 조선시대에 곤충을 그린 화가들로 쇠똥구리 조각품 김제, 김홍도, 신사임당, 심사정, 남계우 등 24명 정도를 찾아볼 수 있다. 특히 민화에서는 일년초나 다년생의 작은 풀과 꽃들 그리고 그 주위에 친화 관계를 유지하며 살고 있는 곤충을 그린 초충도(草蟲圖)가 주를 이룬다. 이들 소재는 남성적이라기보다는 아늑하고 소담하여 여성적이라고 할 수 있어 신사임당과 심사정 등 여성작가의 작품도 많이 볼 수 있다. 이와는 달리 남계우선생(1811-1890)은 일생을 나비를 애호하고 나비를 많이 그려 '남나비'라고 불릴 정도였다. 그가 그린 나비 그림은 사실성이 매우 뛰어나서 대한민국 나비 연구의 태두인 석주명 선생께서는 그림으로부터 37종의 나비를 동정하였고, 이 정보로부터 과거 서울부근의 나비상을 유추하여 볼 수 있을 정도라 하였다.
우리의 조각물로 곤충을 이용한 대형물을 과거 기록에서 아직까지 확인해 볼 수 없었으나, 1998년 평촌신도시의 중앙공원에 똥을 굴리는 '쇠똥구리'(김규민 작)가 만들어졌고, 앞으로 곤충에 대한 인식이 커질수록 증가될 것으로 판단된다.
대한민국의 고대 곤충을 이용한 금속공예품 수준은 매우 뛰어난 것이었다. 경주의 금관총 고분에서 발굴된 금관에는 비단벌레의 화려한 딱지날개를 이용하여 장식되어 있었으며 함께 출토된 함 뚜껑에도 비단벌레의 딱지날개가 장식으로 이용되었다(조, 1941). 이 같은 비단벌레의 딱지날개를 이용한 장식 기술이 일본으로 건너간 증거로 법륭사(法隆寺)에서 출토된 비단벌레의 딱지날개가 장식된 나라시대의 옥충(玉蟲)상자를 들 수 있다(小西, 1992). 곤충자체를 이용한 공예품으로는 나비 날개를 이용한 장식품이 많다. 주로 남미산의 화려한 푸른빛의 금속성을 띤 모르포(Morpho) 속의 나비를 이용하여 만든 것이 가장 유명하고, 태국 등 동남아시아의 열대산 나비들을 이용한 것도 많이 상품화되어 있다. 이 외에도 누에나방의 고치를 이용하여 꽃을 만들거나 장식품을 만든 경우는 잠업이 행해지는 곳에서 흔히 볼 수 있으나, 북미 인디언과 아프리카 등지의 원주민들은 선사시대로부터 누에나방 이외의 나방 고치를 이용하여 딸랑이, 목걸이, 팔지, 발지, 지갑 등의 장신구를 제작 이용하였다(Peiger, 1997). 곤충을 디자인한 공예품은 크레타문명의 금장식인 'Creatan Hornets(크레타의 말벌)'로 한 쌍의 말벌이 정교하게 장식되어 있고, 이집트 투탕카멘의 18대 왕조인 아옷페(Ahotpe)여왕의 무덤부장품으로 'Order of the Golden Fly(금제파리장식)'은 고대시대의 대표적인 것이다. 대한민국은 역시 신라시대의 금제 나비형 금관 장식이 5-6세기경에 제작된 바 있다. (경주 천마총 출토) 조선시대에는 여성의 노리개로 나비와 매미 형태가 많이 이용되었으며 머리장식인 떨잠의 떨개에는 특히 나비가 많이 사용되어 이를 쓴 사람이 움직일 때마다 흔들려 마치 나비가 움직이는 듯한 느낌이 나게 하였다. 가까운 중국 북부지방인 만주일대에는 여성의 머리장식으로 '동제 비단벌레'가 이용되었다. 문양으로서 곤충으로 고려시대 동경(銅鏡)중에는 나비, 잠자리, 벌 등의 문양이 정교하게 표현되어 있으며, 전통자수에서는 나비와 매미, 그리고 가구의 경첩에서는 주로 나비 문양이 이용되었다.
우표는 그 나라에서 일어나는 각 분야의 시대상과 변천사를 집약, 표현한 예술품인 동시에 그 나라의 역사라고 한다. 곤충 관련 우표는 크게 2부류로 나눌 수 있다. 첫째는 곤충을 상징적 소재로 사용한 것이고 둘째는 곤충 자체의 아름다움을 나타내기 위한 것이다. 국내에서 전자의 상징적 소재로 활용된 우표의 예는 1965년에 발행된 '저축증강운동'을 장려하기 위한 우표로서 '개미와 공장'이 도안되어 있다. 즉 협동하여 먹이를 모아대는 부지런한 개미를 상징으로 사용하고 있다. 후자의 아름다움을 나타내는 것으로는 곤충시리즈 우표로서 미적 가치 또는 친근성을 나타내는 길앞잡이, 늦털매미, 물방개 등이 도안되어 있다. 또한 크리스마스 씰(seal)로도 30종의 나비와 기타 곤충 등이 도안되어 있다.
일반에 잘 알려진 곤충의 이미지를 목적 또는 상품과 결합시키는 방법으로 광고에서 곤충을 이용한다. 한 예로 사원모집 광고에서 호랑나비가 번데기로부터 우화하여 나는 모습과 '벗을 건 벗자!'라는 표제어를 내고 기존 사고방식으로부터 탈피된 사람을 원하고 있음을 강조하거나 전자수첩 위에 앉아 있는 물잠자리의 모습을 통하여 전자수첩이 상대적으로 매우 얇음을 보여주고, 나비류의 앉는 모습과 '봄바람에 실려 온 기쁜 소식 하나?'라는 표제어로서 자동차의 출시를 기쁜 소식으로 알리고 있는 등 다양하다. 2002년 삼성 센스 Q 노트북 광고에서는 사슴벌레가 노트북 전선을 잘라버림으로써 무선 제품의 광고성과 필요성을 강조하였다. 시사만화(cartoon)에서도 도시 빌딩 꼭대기에 날렵하게 앉은 잠자리의 모습으로 '도시 속의 가을'의 이미지를 떠올리게 하고, 머리띠를 동여 맨 개미의 모습과 '수출전선 개미군단이 다시 뛴다.'는 제목으로 개미의 근면과 노력을 상징하기도 한다. 이솝 우화의 개미와 베짱이 이야기를 풍자하는 시사만화도 있다.
일반적으로 곤충은 중요한 사건의 전환을 일으키게 하면서 인간 역사에 영향을 주어왔다. 14세기 유럽에서는 벼룩이 옮기는 흑사병으로 25백만 명이란 엄청난 인구가 사망하게 되었다. 대한민국에서도 고대로부터 조선시대까지 황충(蝗蟲)이라 하여 마치 메뚜기류만을 지칭한 것처럼 보이나 이는 풀무치, 멸강충, 멸구 등을 함께 지칭한 것이며 이들에 의한 재난을 충재(蟲災)라고 하여 국가의 3대 재난중의 하나로 취급하였다.
곤충은 인간 역사까지 바꿔 놓는다. 1812년 나폴레옹은 러시아 정복을 떠난다. 그러나 러시아에 비해 3배에 달하는 병력과 뛰어난 전투력, 탁월한 무기를 가지고도 나폴레옹은 전쟁에서 패했다. 명장 나폴레옹을 패배하게 만든 건 대포가 아닌 크기 1mm에 불과한 '이'였다. 이가 옮긴 발진티푸스는 나폴레옹 부대를 거의 전멸에 몰아넣었다. 프랑스로 살아 돌아온 병사는 60만 명 중 2만 명에 불과했다. 만약 나폴레옹에게 이에 대한 과학적 대처법이 있었다면 세계지도가 달라졌을지도 모른다. 곤충의 인간역사에 대한 관여는 동방 원정 중에 말라리아에 걸려 죽은 알렉산더 대왕의 일화에서도 확인된다. 작은 말라리아모기 한 마리가 세계지도의 흐름을 바꿨으니 말이다. 또한 곤충은 민족의 고난으로부터 구해주는 역할이나 인류의 문화화를 촉진하기도 하였다. 출애급기에 이스라엘 민족은 사막에서 만나(Manna)를 먹고 허기를 이겼다고 되었는데 이 때의 만나는 위성류라는 식물의 즙액을 빠는 깍지벌레의 분비물이었던 것이다. 누에에서 실크의 생산은 중국에서 5200년 전에 시작되어 기원전 700년인 주나라 때로 이미 실내 사육했다는 증거를 그 당시의 시조로부터 유추해 볼 수 있고, 실크로드(Silk Road)가 생겼을 만큼 중국에게 막대한 경제적 이득을 가져다주었다(Huang, 1987). 18C 코치닐 곤충(Cochineal Insect)이라는 깍지벌레류를 이용한 염료는 세계의 거대 시장을 형성하였다. 꿀이나 밀납의 경제적 가치도 고대로부터 컸기 때문에 대한민국에서도 백제의 태자 여풍(餘豊)이 직접 벌을 길렀고, 고려시대에는 사봉(寺蜂)이라고 하여 사찰의 중요자원이기도 하였다.
곤충은 어떤 민족 또는 국가에서 신으로서 숭배의 대상이 된 경우가 많다. 고대 이집트에게 있어 똥풍뎅이 및 쇠똥구리류(Phaeniini족, Coprini족)는 기원전 2200년경인 신왕조시대로부터 기원전 1000년경까지 신으로 존재하였다. 이 외에도 아즈텍(Xochiquetzal: 나비여신), 그리스(Artemis= mylitta: 꿀벌여신), 중국(TschunWan: 작물해충의 지배곤충) 등 여러 문명 발상지에서 종교의식의 대상이었다(Hogue, 1987). 대한민국은 누에를 천충(天蟲)이라고 불렸고, 태양의 사자로 생각하였다. 마을에 따라서는 풍년제나 동제때 선잠신(先蠶神)에게 제사를 지냈고(李, 1991), 국가적으로는 고려 때부터 중국의 잠신인 서릉씨를 모시는 제단을 만들었다고 한다(李, 1992). 그밖에도 무속의 "창세신화”에서 ‘미륵님이 하늘에서 떨어진 벌레를 축사하여 인간이 되어 우리의 조상이 되었다’는 것 등을 비롯하여 여러 편의 무속신화에서 곤충이 신의 활동에 대한 긍정적 또는 악역의 상징을 갖는 것을 볼 수 있다. 민간에서 신앙형태로 믿어지고 있는 속담과 유사한 짧은 어구가 속신어인데(최 1995) 예를 들면 '귀뚜라미가 방안에서 울면 복이 들어온다.' 또는 '비가 오려면 개미가 둑을 쌓는다.' 등이 있다. 이런 속신어들 중에서 곤충(기타 절지동물포함)이 관련된 어구만도 265구를 찾아 볼 수 있고 이들 가운데 어느 정도 무리가 분류될 수 있는 곤충군만도 11목 25개의 곤충무리가 된다.
살아있는 여러 종류의 곤충들이 진귀성이나 교육적인 측면에서 애완동물(pets)로 이용되어 왔고 최근에 국내에서는 이들을 정서곤충(情緖昆蟲)이라고 불리기도 한다. 중국은 황제가 베푼 연회에서 반딧불이를 대량으로 방사하여 즐거움을 더 했다고 하며(Huang, 1987), 대한민국의 조선시대 남사당의 놀이판에서는 광솔불과 반딧불이의 불빛이 잘 어우러져 신비한 느낌을 자아냈다는 기록이 있다. 일본에서 귀뚜라미류는 특유의 아름다운 소리를 즐기기 위하여 과거로부터 지금까지 사육되어 오고 있으면서 최근 들어서는 장수풍뎅이와 사슴벌레가 진귀성과 호기심 그리고 자연관찰 교육의 일환으로 더 많이 판매되고 있다(小西, 1992). 대한민국에서도 어린이들이 곤충을 잡아서 또는 잡는 과정을 놀이로 즐겼는데 그 중 '풍뎅이돌리기’, ‘잠자리잡기’, ‘개똥벌레잡기’, ‘방아깨비와 방아짓기’ 등 지역별로 민요와 함께 행하던 것이지만 지금은 거의 사라져 버렸다. 최근에는 장수풍뎅이, 사슴벌레, 물방개 등을 사육하여 판매하는 등의 곤충 산업이 활성화되고 있다. 중국에서 곤충의 행동을 모방한 놀이의 한 형태로써 사마귀가 먹이를 잡는 동작을 본떠 만든 당랑권도 있다. 곤충은 어린이들 뿐 아니라 어른 놀이의 대상이었다. 중국에서 고대로부터 귀뚜라미를 싸움시켜 도박을 즐겼는데 1949년 공산화 이후 드물어지고 문화혁명이후 금지가 되었으나, 최근 다시 시작되고 있으며 북경에는 "귀뚜라미싸움협회"가 생겨났을 정도로 활기를 띠고 있다(Pemberton, 1994). 반면에 서양에서는 벼룩 서커스가 한때 널리 주목을 끌었던 적이 있으나 지금은 보기가 어렵다. 최근 대한민국에서도 곤충이 장난감이나 디자인의 모델이 되고 있다. 여러 종류의 곤충 표본을 닮은 단순한 세트로부터 곤충 만화영화인 '벅스 라이프(Bug's life)'의 주인공 곤충을 캐릭터로 제작한 장난감이 특정 상품의 사은품으로 제공되고 있다.
