Dilleniales

Ukęślowce (Dilleniales Hutch.) – grupa roślin wyróżniana w randze rzędu o problematycznej wciąż pozycji filogenetycznej. Część analiz wskazuje na pokrewieństwo z goździkowcami Caryophyllales, inne każą uznać tę grupę za klad bazalny dla linii rozwojowej prowadzącej do kladu różowych. Do rzędu zaliczana jest współcześnie jedna rodzina ukęślowate (Dilleniaceae) obejmująca 11^[1]–12^[2] rodzajów z ok. 300^[2]–400 gatunkami^[1], głównie roślin drzewiastych i pnączy, występujących w naturze wyłącznie na obszarach tropikalnych i subtropikalnych^[1]. Niektóre gatunki ukęśli mają jadalne owoce. Rośliny z tego rodzaju, podobnie jak z rodzaju Hibbertia, bywają sadzone jako rośliny ozdobne^[2].

Morfologia

Pokrój

Rośliny zróżnicowane – dominują drzewa, krzewy i drewniejące pnącza, rośliny zielne są bardzo nieliczne^[2].

Liście

Skrętoległe, rzadko naprzeciwległe^[2]. Blaszka nierzadko okazała^[3], pojedyncza, rzadziej pierzasto wcinana lub złożona, często ząbkowana. Użyłkowanie liścia pierzaste, nerwy boczne wyraźne, kończą się w ząbkach^[2]. Liście są ogonkowe (ogonki nierzadko oskrzydlone), bez przylistków^[2].

Kwiaty

Kwiaty często są pojedyncze w kątach liści, czasem zebrane w kwiatostany wierzchotkowate lub groniaste. Kwiaty są zwykle obupłciowe, promieniste (grzbieciste u Hibbertia i Schumacheria)^[2]. Budowa ich jest prosta – działki kielicha i płatki korony są umieszczone spiralnie^[3]. Działki są trzy do pięciu, rzadko więcej (do 18), często są skórzaste i nieco gruboszowate i pozostają na owocu. Płatki są wolne i w liczbie od trzech do pięciu rzadko do 7^[2]. Występuje duża liczba pręcików (częste też są prątniczki) i górnych słupków, powstających z pojedynczych owocolistków (zwykle dwóch do siedmiu, rzadko do 20)^[2][3].

Owoce

Mieszki, torebki lub jagody^[3]. Nasiona często z osnówką^[2].

Systematyka

Pozycja rzędu w kladogramie dwuliściennych właściwych według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[1]

←

jaskrowce Ranunculales

srebrnikowce Proteales

trochodendronowce Trochodendrales

bukszpanowce Buxales

parzeplinowce Gunnerales

ukęślowce Dilleniales

skalnicowce Saxifragales

winoroślowce Vitales

→

klad różowych

Berberidopsidales

sandałowce Santalales

goździkowce Caryophyllales

→

klad astrowych

Podział rzędu

Jeszcze niedawno łączono w tym rzędzie ukęślowate wraz z rodzinami piwoniowatych Paeoniaceae i Crossosomataceae^[3]. Późniejsze informacje o filogenezie, bazujące zwłaszcza na danych molekularnych, spowodowały przeniesienie obu ostatnich rodzin do późniejszych linii rozwojowych – rzędu skalnicowców i kladu różowych^[1].

Podział i relacje filogenetyczne w obrębie ukęślowatych^[1][4]

ukęślowate

Delimoideae Burnett

Doliocarpoideae J. W. Horn

Hibbertioideae J. W. Horn

Dillenioideae Burnett

Rodzina: Dilleniaceae Salisb. Parad. Lond. 2: ad t. 73 1807 – ukęślowate

podrodzina Delimoideae Burnett

• Tetracera L. – strzępiec, utruda

podrodzina Doliocarpoideae J. W. Horn

• Curatella Loefl.
• Davilla Vandelli
• Didesmandra Stapf
• Doliocarpus Rol.
• Neodillenia Aymard
• Pinzona Mart. & Zucc.

podrodzina Dillenioideae Burnett

• Acrotrema Jack
• Dillenia L. – ukęśla, dylenia
• Schumacheria Vahl
• Hibbertioideae J. W. Horn
• Hibbertia Andrews

Przypisy