Petasites spurius (Retz.) Rchb.

Lepiężnik kutnerowaty (Petasites spurius) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Zwarty zasięg gatunku obejmuje teren Europy południowo-wschodniej od Karpat po Ural, na północ od Morza Czarnego. Poza tym rośnie w rejonie Morza Bałtyckiego – we wschodniej Danii, w północno-wschodnich Niemczech, w południowej Szwecji, w Polsce i krajach bałtyckich oraz dalej na wschód w Rosji po zachodnią część Syberii i pogórza pasm górskich w Azji Środkowej^[4]. W Polsce rośnie głównie na wybrzeżu, poza tym nad rzekami w północnej i środkowej części kraju^[5].

Liście lepiężnika kutnerowatego

Kwiatostan

Morfologia

Część podziemna

Szeroko rozrastające się i zgrubiałe w węzłach kłącze^[5].

Łodyga

Gruba, mięsista i silnie kutnerowata łodyga kwiatostanowa. Okryta jest skrętoległymi, bezogonkowymi i obejmującymi łodygę, lancetowatymi liśćmi łuskowatymi o długości do 8 cm. W górze łodyga rozgałęzia się tworząc gęsty (z czasem rozluźniający się), złożony kwiatostan. Łodyga osiąga do 30 cm wysokości w czasie kwitnienia, a 40 cm podczas owocowania^[5].

Liście

Oprócz niewielkich liści łodygowych lepiężnik wytwarza też liście odziomkowe wyrastające bezpośrednio z kłącza. Liście rozwijają się dopiero po przekwitnięciu kwiatów i początkowo są tutkowato zwinięte. Są mniejsze niż u innych lepiężników występujących w Europie Środkowej^[5] – osiągają do 15–20 cm długości^[6]. Kształt ich blaszki jest trójkątny lub pięciokątny, z sercowato wyciętą nasadą. Brzeg liścia nierówno, tępo ząbkowany. Spód blaszki liściowej jest trwale okryty białym kutnerem. Także ogonki liściowe są silnie owłosione^[5].

Kwiaty

Pędy kwiatostanowe rozwijają się przed liśćmi. Drobne kwiaty zebrane są w koszyczki, a te w grona na szczycie łodygi. Koszyczki otulone są lancetowatymi listkami okrywy, które są zielone z białym obrzeżeniem, na szczycie zaostrzone, a u nasady okryte kutnerem. Kwiaty są brudnobiałe lub jasnożółte. Koszyczki cechują się niepełną dwupiennością – na niektórych okazach występują głównie kwiaty żeńskie (rośliny gynodynamiczne), a na niektórych dominują kwiaty męskie (rośliny androdynamiczne). Podczas owocowania kwiatostany się rozluźniają i androdynamiczne przybierają kształt baldachowaty, a gynodynamiczne – kloszowaty^[5].

Owoc

Walcowate lub nieco spłaszczone niełupki z głębokimi bruzdami o długości ok. 3 mm i szerokości ok. 0,5 mm, barwy matowo brązowej^[7], wyposażone w białe, nierozgałęzione włoski puchowe, umożliwiające przenoszenie ich przez wiatr^[5].

Biologia i ekologia

Roślina zasiedla wilgotne piaski, najczęściej na wybrzeżach morskich i wzdłuż rzek. Rzadziej pojawia się na sandrach i wydmach śródlądowych^[5]. Tworzy luźne skupienia na wydmach i łachach oraz w lukach między zaroślami łęgów wierzbowych^[6]. Uznawany jest za gatunek wyróżniający zespołu roślinnego Corynephoro-Silenetum tataricae^[6].

Kwitnienie następuje w marcu i kwietniu^[5]. Roślina wydziela zapach opisywany jako pluskwiany^[6], przypominający woń pluskiew^[5].

Zastosowanie

Tak jak w przypadku innych lepiężników, popiół po spaleniu roślin tego gatunku stosowano jako zamiennik soli^[8].

Przypisy