Bit, bitlar (Anoplura, Siphunculata) — qon soʻruvchi hasharotlar turkumi. TashQI koʻrinishi parxoʻrlarga oʻxshab ketadi. Tanasi yassi, uz. 1–6 mm, qanotsiz. Baʼzi B.ning bir juft oddiy koʻzi bor, koʻpchiligida koʻz rivojlanmagan. Moʻylovlari kalta, maxsus egatchaga kirib turadi. Ogʻiz apparata sanchib soʻruvchi. Ogʻiz teshigi agʻdarilib tashqariga chiqadigan nay bilan oʻralgan. Nay devorida qator joylashgan ilmoqlar yordamida B. qon soʻrayotganida teriga yopishib oladi. 3 juft oyoqlari tanasining 2 yoniga keng yoyilib turadi. Barmoqlarining uchida ilmoqka oʻxshash qayrilgan tirnoqlari yordamida kiyim yoki soch tolalariga yopishib oladi. Urgʻochi B.lar oʻz hayoti davomida bir necha oʻntadan 300 tagacha sirka (tuxum) qoʻyadi. Sirkasini maxsus yopishqoq sekreta yordamida kiyim yoki soch tolalariga yopishtiradi. Sirkadan bir haftada yosh bitcha (magʻzak)lar chiqadi. B. chala oʻzgarish bilan rivojlanadi, 18—20 kun yoki undan koʻproq vaqt davomida voyaga yetadi. 300 ga yaqin turi maʼlum. B. sut emizuvchi hayvonlarda parazitlik qiladi. Har bir hayvonning oʻz biti boʻladi. Odamda bosh B.i (Pediculus humanis capites), kiyim B.i (P. humanis westimenti) va qov B.i (Phthiras pubis, badanning siyrak yungli aʼzolari: qosh, kiprik, qoʻltiq osti, jinsiy aʼzolar atrofida) boʻladi. B.lar toshmali va qaytalama terlama kasalliklarini tarqatadi. Odamlar gʻuj boʻlib yashaydigan joylarda (bogʻcha, maktablar, koʻp bolali oilalar, harbiy xizmat joylari) B.larning tarqalishi uchun qulay sharoit tugʻiladi. Bitlashning oldini olish uchun shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish lozim.
Bit, bitlar (Anoplura, Siphunculata) — qon soʻruvchi hasharotlar turkumi. TashQI koʻrinishi parxoʻrlarga oʻxshab ketadi. Tanasi yassi, uz. 1–6 mm, qanotsiz. Baʼzi B.ning bir juft oddiy koʻzi bor, koʻpchiligida koʻz rivojlanmagan. Moʻylovlari kalta, maxsus egatchaga kirib turadi. Ogʻiz apparata sanchib soʻruvchi. Ogʻiz teshigi agʻdarilib tashqariga chiqadigan nay bilan oʻralgan. Nay devorida qator joylashgan ilmoqlar yordamida B. qon soʻrayotganida teriga yopishib oladi. 3 juft oyoqlari tanasining 2 yoniga keng yoyilib turadi. Barmoqlarining uchida ilmoqka oʻxshash qayrilgan tirnoqlari yordamida kiyim yoki soch tolalariga yopishib oladi. Urgʻochi B.lar oʻz hayoti davomida bir necha oʻntadan 300 tagacha sirka (tuxum) qoʻyadi. Sirkasini maxsus yopishqoq sekreta yordamida kiyim yoki soch tolalariga yopishtiradi. Sirkadan bir haftada yosh bitcha (magʻzak)lar chiqadi. B. chala oʻzgarish bilan rivojlanadi, 18—20 kun yoki undan koʻproq vaqt davomida voyaga yetadi. 300 ga yaqin turi maʼlum. B. sut emizuvchi hayvonlarda parazitlik qiladi. Har bir hayvonning oʻz biti boʻladi. Odamda bosh B.i (Pediculus humanis capites), kiyim B.i (P. humanis westimenti) va qov B.i (Phthiras pubis, badanning siyrak yungli aʼzolari: qosh, kiprik, qoʻltiq osti, jinsiy aʼzolar atrofida) boʻladi. B.lar toshmali va qaytalama terlama kasalliklarini tarqatadi. Odamlar gʻuj boʻlib yashaydigan joylarda (bogʻcha, maktablar, koʻp bolali oilalar, harbiy xizmat joylari) B.larning tarqalishi uchun qulay sharoit tugʻiladi. Bitlashning oldini olish uchun shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish lozim.
De Echten Lüse (Anoplura), ok Echte Deertlüse oder eenfach bloß Lüse nömmt[1] sünd en Unnerornen vun de Deertlüse. All Aarden suugt Blood un leevt as Ektoparasiten up allerhand Söögdeerter, dormank ok up’n Minschen.
De Lüse ehr Lief warrt twuschen 0,35 Millimeters (Microphthirus, Heken) un 8 Millimeters (Pecaroecus).[2][3] lang. Se sünd na’n Buuk hen afplatt‘ un ehr Lief is bannig stief. Flunken hefft se rein gornich, ofschoonst se to de Neeflunken tohören doot. De Flunken sünd mit’n Loop vun de Evolutschoon wedder afboot wurrn. Vun’e Farv sünd se geel over bruun bit hen na meist swatt. Vun boven bekeken is de Kopp small, he is jummers smaller, as dat Lief. De korten Föhlspriete hefft man bloß dree bit fiev Le’e. Bi de wecken Aarden gifft dat lüttje Ogen mit man een Linse, man de meisten Aarden hefft gor keen Ogen. De Suugrüssel besteiht ut twee Steekbössen, de tosamenhangen doot, un düsse Steekbössen bestaht ut de ummuddelten Hypopharynx un Unnerlipp (Labium, kiek bi Mundwarktüüch). Lüse bruukt sunnerliche Bakterien in ehren Darm. De spiest Vitamine to, de in dat Blood, wat se freten doot, heel un deel fehlt.
Lüse vermehrt sik nie nich dör Jumferntügen. Jummers gifft dat Heken un Seken. De Paarung duert meist nich lang. Achternah leggt dat Seken meist enkelte Eier af. De weert „Nissen“ nömmt un weert an de Haare vun sien Weert anbackt. In sien Leven kann en Seken so bi 15 bit 100 Eier leggen. De Nymphen treckt dreemol ehre Huud ut, denn sünd se utwussen. Se sünd over’t ganze Johr hen to finnen. Wenn dat Umto günstig is, duert dat meist 2 bit 4 Weken, bit de Nymphen utwussen sünd. In een Johr kann dat bit hen to 4 Generatschonen Lüse geven.[2]
Lüse gift dat up de ganze Welt allerwegens, wo se Weerte finnen doot. Sunnerlich veel Aarden gifft dat in Afrika. All Aarden mank de Echten Lüse suugt Blood un sitt permanent up allerhand Aarden vun Söögdeerter. De Minsch is Weert for twee Aarden vun Lüse (Minschenlüse). De meisten Aarden hangt vun een sunnerlichen Weert af, se kaamt bloß up een Aart, oder up en ganz poor eng verwandte Aarden vor. Weerte gifft dat in de meisten Ornens mank de Högern Söögdeerter, bloß nich unner de Fladdermüse (Chiroptera), de Rüsseldeerter (Proboscidea) de Iemeckenfreters un Fuuldeerter (Edentata) und Schinnendeerter (Pholidota), un ok nich mank de Wale (Cetacea) un Seeköh (Sirenia), de in’t Water leven doot. Ok bi de meisten Roofdeerter (Carnivora) un Insektenfreters (Insectivora) gifft dat keen Lüse. Annahmen warrt, datt Echte Lüse bi um un bi 2.600 Aarden mank de Söögdeerter vörkaamt, dat is bi um un bi twee Drüddels vun all Aarden. Worraftig funnen wurrn sünd se bitherto avers man bloß bi um 800 mank jem.[3]
De Echten Lüse (Anoplura) sünd een vun de veer Unnerornens vun de Deertlüse (Phthiraptera). Bi 530 bit 540 Aarden sünd bekannt.[4][2]Bi jem hannelt sik dat also um en Insektengrupp mit man wenig Aarden. Dat warrt avers annahmen, datt dat doch bi um un bi 1.000 Aarden gifft. Wie de Echten Lüse in de Systematik vun de Insekten insorteert weern mütt, dor hefft sik hüdigendags de Wetenschopplers noch over in’e Plünnen. Meist weert 15 Familien mank de Echten Lüse unnerscheden.[5][4].
De Echten Lüse (Anoplura), ok Echte Deertlüse oder eenfach bloß Lüse nömmt sünd en Unnerornen vun de Deertlüse. All Aarden suugt Blood un leevt as Ektoparasiten up allerhand Söögdeerter, dormank ok up’n Minschen.
Бетлә́р (Anoplura, яки Siphunculata) - имезүчеләрдә паразитлык итүче ялган хортумлылар отряды. 200 ләп төре билгеле, Татарстанда 8 төре тасвирланган.
Гәүдәсе ромбсыман, зурлыгы 2,5 тән алып 5 мм га кадәр, тыгыз, саргылт-соры төстә; баш, күкрәк һәм корсак өлешләренә бүленә. Күкрәгендә хәрәкәтчел тырнаклы өч пар кыска аяклары бар. Авыз аппараты тирене тишеп суыруга җайлашкан. Бетләрнең төкерек бизләре бүлентеләре кеше һәм хайваннарда кан оешуны тоткарлый. Тулы булмаган әверелеш юлы белән үсә торган бөҗәкләр. Ана бетләр тәүлегенә 3 тән алып 15 кә кадәр, ә үз гомеренә (1,5 айга кадәр) барлыгы 50 дән алып 350 гә кадәр йомырка (серкә) сала. Кеше тәнендә 3 төре паразитлык итә, кием бетләре (Pediculus vestimenti), баш бетләре (P. capitis) һәм касык бетләре яки площица (Phthirius inguinalis). Бетләр тешләгән урын кычыта, кашу нәтиҗәсендә тире тупаслана, үлекли. Бетләр - паразитар тиф, волын яки траншея бизгәге, түләрәмә авыруларын таратучылар.
Бетлә́р (Anoplura, яки Siphunculata) - имезүчеләрдә паразитлык итүче ялган хортумлылар отряды. 200 ләп төре билгеле, Татарстанда 8 төре тасвирланган.
Гәүдәсе ромбсыман, зурлыгы 2,5 тән алып 5 мм га кадәр, тыгыз, саргылт-соры төстә; баш, күкрәк һәм корсак өлешләренә бүленә. Күкрәгендә хәрәкәтчел тырнаклы өч пар кыска аяклары бар. Авыз аппараты тирене тишеп суыруга җайлашкан. Бетләрнең төкерек бизләре бүлентеләре кеше һәм хайваннарда кан оешуны тоткарлый. Тулы булмаган әверелеш юлы белән үсә торган бөҗәкләр. Ана бетләр тәүлегенә 3 тән алып 15 кә кадәр, ә үз гомеренә (1,5 айга кадәр) барлыгы 50 дән алып 350 гә кадәр йомырка (серкә) сала. Кеше тәнендә 3 төре паразитлык итә, кием бетләре (Pediculus vestimenti), баш бетләре (P. capitis) һәм касык бетләре яки площица (Phthirius inguinalis). Бетләр тешләгән урын кычыта, кашу нәтиҗәсендә тире тупаслана, үлекли. Бетләр - паразитар тиф, волын яки траншея бизгәге, түләрәмә авыруларын таратучылар.
Беттәр (лат. Anoplura, (рус. Вши ) — ҡан һурыусы бөжәктәр отрядына ҡараған, кеше, ҡош, йәнлек тәнендә булған паразиттар; тиф, биҙгәк таратыусылар[1]; тулы булмаған әүерелеш юлы менән үҫә торған бөжәктәр.
Кәүҙәһе ромб һымаҡ, ҙурлығы 2,5-тән алып 5 мм-ға ҡәҙәр, тығыҙ, һарғылт-һоро төҫтә; баш, күкрәк һәм ҡорһаҡ өлөштәренә бүленә. Күкрәгендә хәрәкәтсел тырнаҡлы өс пар ҡыҫҡа аяҡтары бар. Ауыҙ аппараты тирене тишеп һурыуга яйлашҡан. Беттәрнең төкөрөк биҙҙәре бүлентеләре кеше һәм хайуандарҙа ҡан ойошоуҙы тотҡарлай. Инә беттәр тәүлегенә 3-тән алып 15-кә ҡәҙәр, ә үҙ ғүмеренә (1,5 айға ҡәҙәр) барлығы 50-нән алып 350-гә ҡәҙәр күкәй (һеркә) һала. Кеше тәнендә 3 төрө бет паразитлык итергә мөмкин, кейем беттәре (Pediculus vestimenti), баш беттәре (P. capitis) һәм касык түмһәкәй бете (Phthirius inguinalis). Беттәр тешләгән урын ҡысыта, тырнау нәтижәһендә тире тупаҫлана, үлекләй.
Беттәр — паразитар тиф, волын йәки траншея биҙгәге, түләрәмә ауырыуҙарын таратыусылар.
Беттәр (лат. Anoplura, (рус. Вши ) — ҡан һурыусы бөжәктәр отрядына ҡараған, кеше, ҡош, йәнлек тәнендә булған паразиттар; тиф, биҙгәк таратыусылар; тулы булмаған әүерелеш юлы менән үҫә торған бөжәктәр.
Кәүҙәһе ромб һымаҡ, ҙурлығы 2,5-тән алып 5 мм-ға ҡәҙәр, тығыҙ, һарғылт-һоро төҫтә; баш, күкрәк һәм ҡорһаҡ өлөштәренә бүленә. Күкрәгендә хәрәкәтсел тырнаҡлы өс пар ҡыҫҡа аяҡтары бар. Ауыҙ аппараты тирене тишеп һурыуга яйлашҡан. Беттәрнең төкөрөк биҙҙәре бүлентеләре кеше һәм хайуандарҙа ҡан ойошоуҙы тотҡарлай. Инә беттәр тәүлегенә 3-тән алып 15-кә ҡәҙәр, ә үҙ ғүмеренә (1,5 айға ҡәҙәр) барлығы 50-нән алып 350-гә ҡәҙәр күкәй (һеркә) һала. Кеше тәнендә 3 төрө бет паразитлык итергә мөмкин, кейем беттәре (Pediculus vestimenti), баш беттәре (P. capitis) һәм касык түмһәкәй бете (Phthirius inguinalis). Беттәр тешләгән урын ҡысыта, тырнау нәтижәһендә тире тупаҫлана, үлекләй.
Беттәр — паразитар тиф, волын йәки траншея биҙгәге, түләрәмә ауырыуҙарын таратыусылар.
Биттер (лат. Anoplura) — кан соргуч жандык, сүт эмүүчүлөрдүн жана кишинин мителери (лат. Pediculus humanus); бүт тиричилиги ээсинде өтөт. 2380ден ашык түрү белгилүү. Үч тукумга бөлүнөт. Сокур биттер — кургакта жашоочу сүт эмүүчүлөрдүн (маймыл менен кишиден башка), сайгычтуу биттер — деңиз сүт эмүүчүлөрүнүн, педикулиддер маймыл менен кишинин мителери.
Кишиде кийим бити, чач бити мителик кылат. Беттер бардык өөрчүү стадиясында (сиркесинен башка) кан менен азыктанат. Көйнөк бити суткасына 2—3 жолу кан сорот. Сиркесин 28—30° температурада чачка же кийимдин түгүнө жабыштырып таштайт. Сиркеден личинканын чыгышы жана андан ары өөрчүшү чөйрөнүн температурасына жараша болот. Личинкасы үч жолу түлөп, битке айланат. Өөрчүшүнүн бүт цикли 15 күндө бүтөт. Кийим бити 2 ай, чач бити 4 жумача жашайт. Биттер баш келтенин, кайталанма келтенин козгогучтарын таратат.
Биттөө жагымсыз санитардык-гигиеналык шартка, калктын материалдык жана маданий деңгээлинин төмөн болушуна байланыштуу. Биттегенде дене дүүлүгүп кычышат, тырмагандан тери тытылып, ириңдүү жара пайда болот.
Биттөөнүн алдын алуу үчүн калктын материалдык жана маданий деңгээлин жогорулатуу, санитариялык билимди жайылтуу, мончо, кир жуугуч жайларды жакшыртуу керек, ошондой эле тез-тез жуунуп, кийимди жана шейшептерди алмаштырып туруу зарыл. Чач биттеп кеткенде майда тарак менен тарап, балдардын жана эркектердин чачын алып таштаган оң.
Химиялык заттарды пайдалануу жакшы натыйжа берет. Ага таза керосин, самын-керосин эмульсиясын жана башка колдонсо болот. Булардын бирөөнү чачка сүйкөп 20—30 минутага башты жоолук менен катуу байлап коюп, андан кийин жылуу суу менен самындап жууп, майда тарак менен тарайт. Кийим битин жоготуу үчүн денени ысык суу менен жууп, кийимди, төшөнчүнү дезинфекциялоо керек.
