Пурни (лат. Méntha piperíta, урус. Мята перечная) — гзаф йисарин набатат я. Кьакьанвал 1 метр кьван жеда.
Тарихда
И набатат дарманар патал сифте Европада, Англияда кардиз кутаз эгечӀнай, вични ХII вишйиса. Инсанриз пурнияр дегьзаманайрилай инихъ чида. Чи эрадилай вилик 410-й йисуз абур Мисрида кардик кутазвай. Ана абурукай эфирдин чӀем къачузвай. И кар патал гидродистилляция ийизвай, яни цин бугъ турбайрай ракъуриз, михьиз, чӀем къачузвай. Къадим девирдин Римда мугьманар кьабулдалди вилик абурун кефияр хъсанарун патал кӀвалин иесиди столрин винел пад таза пурнийрин пешералди михьдай, кӀвализ пурнийрин яд хъичирдай. Чи девирдин юкьвара студентриз кьилел пурнийрин хилерикайни пешерикай авунвай таж алукӀун теклифдай, мефтӀеди хъсандиз кӀвалахда лутьуз.
Кардик кутун
Истивутдин пурнияр лугьудайбурни ава. Абур чӀурубур ваъ, къенибур жеда. Пурнийрикай дарманар авун патал абурун хъач вич ва пешер каридк кутада, абурукай эфирдин ягъни хкудзава. Пурнияр абуру цуьк акъуддай вахтунда кӀватӀда, ахъа гьавадал сериндик кьурурда. Истивутдин пурнийрихъ секинардай, дакӀур, таб акьалтай чкаяр сагъар хъийидай, туькьуьл, цвар акъуддай, гьекь гъидай, къеняй газ акъуддай, гьалар къумбар ийидай, чӀур жедай хесет хкуддай, хирер фад хъийидай, тӀал явашардай, дамар гьяркьуь ийидай, иштягь ахъайдай къуват ава. Абуру гьакӀни чӀулав лекьин къуват, ада агъу квай затӀарихъ галаз тухузвай женг гужлу ийида.
Медицинада
Пурнийрин гьалима кардик кутада:
- бронхит (жигеррин азар) акатайла,
- нефес кьадайла,
-
ивидин давление гзаф, рикӀин азарар пайда хьайи чӀавуз,
-
хуквада гастрит, хер авайла,
- цурувал хкаж, къен кӀеви хьайила (колит азар авайла),
- нервийрин азар кткайла,
- чӀулав лекь, туькьуьлдин кисе азарлу тирла,
-
дуркӀунрин азар авайла ва икӀ мад.
Халкьдин медицинада
Халкьдин медицинада пурнияр гьава михьун, туькьуьл ва гьекь акъудиз куьмек патал кардик кутада. ЧӀуру пурнийрин пешерин мижедикай дуркӀунра къванер хьайила ва цвар акъудун патал менфят къачузва. Ихьтин азарар квайбуру и миже лацу чехирдихъ галаз хъвана кӀанда.
Эдебият
- Лукьман Асланов «Дарманар квай набататрин сирер»
Баянар
Лезги чӀалал набататрин тӀварар
Алакъавах •
Алванар (
арбаяр) •
Алгъандцуьк •
Алуча •
Алчудунар •
Анар •
Андуз •
Афни (
арфунаг)•
Бадам •
Бадамжан •
БатIраяр •
Биян •
Бубуяр •
Буран •
Буьндуьгуьр (
буьшкIуьн,
буьшлуьнкI) •
ВакӀан канаб •
Верг •
Верхитар •
Вершитар •
ВилицӀикIер •
Газар •
ГалкӀацар •
Гатун хали •
Гергер •
Гийинтар (
Гигинтар) •
Гирав (
кудакьачI) •
Гъвергъвер •
Гъвершитар •
Гъегъелар •
Гьетрецуьк (
матIан) •
Гъулцитар •
Гъутугъуд •
ГьажикӀа (
гьажибугъда,
шагьбугъда) •
Гьармулаяр •
Гьелбеяр (
гьилибаяр,
вишсебеб,
чайдцуьк,
чайдкьал) •
Гьуьлуьн келем•
ДакӀурар •
Дамардпеш (
жуьдгъвел) •
Данакъиран •
Дарчин •
Деведцаз •
ДекурквачӀ •
Дили •
ДуркӀундин чай •
Дуьгуь •
Енгецуьк •
Жанавурдин векь •
ЖикӀияр •
Жинжибармак •
Жум •
Зарда •
Зарзарар •
Зегьреяр (
ханбигид хъач,
сухван хъач) •
Зейтун •
Зенгияр (
кукупӀдин цуьк) •
Зигилар •
Ивигар (набатат) (
яранкьалар)•
Игидтар •
ИкӀи (
биян)•
Инаб •
Инжи (
пудракьей) •
Инжил •
Истивут •
Иферар •
Йиги (
йигидул,
игди,
вакӀан кӀирияр) •
Кагьу •
Калинмез •
Канаб •
Картуф •
Келем •
Кикенар•
Кицик •
Куг (набатат) •
Кудахъач •
КукупӀдин накъвар (
ширишар) •
Кулункьалар •
КурквачӀ •
Куркурар •
Куш (
пиф) •
Къабах (
буран) •
Къав чага •
Къавах •
Къагьве •
Къазрапац (
тапан некьияр) •
Къажал •
Къалгъан •
Къалчамаг (
эленз) •
Къарагъаж •
Къараткен •
Къарачип (
чӀулавкьал) •
Къарби •
Къарникъуз (
бебелук) •
Къвакъва •
Къев (
цӀихрих,
шлам) •
Къени кицик •
Къижи •
Къизидгуьл (
марвар) •
Къизилдувул •
Къулах (
бейшуьткьвер) •
Къунж (
спах) •
Къуьл •
Къуьрен емиш •
Кьифрехарар •
Кьурукьалар •
Кьурушар (
къабришар,
хурлиншар) •
КӀаламар (
къирхдуьгуьм,
надриш) •
КӀанчӀаганар •
КӀаштӀабан (
псидтум) •
КӀвегьег •
КӀеленмез •
КӀерец •
КӀешниш •
КӀирияр •
КӀуьркIуьл •
Лаврав •
Лали •
Ламраяпар •
Мажв (
мачвар,
менжер) •
Макъ •
Маймундин ичер (
чӀуру партахалар) •
Марв •
Марцар (
кицӀин цӀипицӀар,
кицӀин рацӀар) •
Махпурцуьк •
Машмаш (
къенси) •
Машмашцуьк •
Мегъв •
Мере (
ферефук) •
Мерекупар •
Мержемек •
Мертер •
Миргигъалар •
Михек •
Мурсар (
эвелукар) •
Мух •
Муьтквер (
зигилтар,
ялавтар) •
Наргиз •
НахутӀ •
НацӀ •
НекӀедхъач (
некхъач,
псисар) •
Нехв •
Ниницуьк •
НуькӀревилер •
Памидур •
Паркьул •
Парс •
Пехърецуьк •
Пехъречанг •
ПехъречичӀек •
Пехърехали (
къакъацӀ,
кевер) •
Пил •
Пирер (
легъер) •
Пипинтар •
Плидцуф •
Псияр •
Пудпеш •
Пурни (
чидрикь,
спӀра,
шанат,
сирисамбал) •
Пурнух •
ПӀини •
Ракъинцуьк •
Рейгьан •
Рекьедтар (
рекьешта) •
Рипераг (
мукӀраг,
купулцаз) •
Рипирипер •
Ругъунар •
Сармашугъ •
Сафрахъач •
Седефган •
Сенжефил •
Серг •
СеркӀв (
кирф,
къерф) •
Сил •
Сирсилар •
Синер•
Суванцуьк (
камбарцуьк,
кIунтIацуьк) •
Суьрме •
Таквар •
Такъар (
такунар,
цулуяр) •
Тамун як •
Тархун •
Темезхан •
Тереяр •
Терефулар (
жуванар) •
ТупӀутӀаяр •
Турп (
кьа) •
ТӀангуяр •
ТӀапӀасар (
тамун некьияр) •
ТӀенгир •
УрусцуькӀ •
Успагьан •
Фартар •
Ферар (
сурар) •
Хал •
Хали •
Хамзарар •
Харар (
пахлаяр,
цӀарни) •
Харх (
тамун харх) •
Хархал •
Хархар •
Хархунаг •
Хатрут •
Хват •
Хвешхвеш •
Хиренпеш •
ХумбукӀ •
Хумрав •
Хъархъ •
Хъипикьар •
Хъипен •
Хъуртахъач (
гитӀ,
селме,
хьетІ) •
Хьвехьвер •
Хьелхел •
Хьирхьам •
Хъипицуьк (
дуьдгъверцуьк) •
Хьуьтуьк •
Цагъамар •
Цазцуьк (
ламракикер) •
Цинцуьк •
Цири •
Цирипул •
Цурунпеш •
Цуцунтар •
ЦуькӀ •
ЦӀанар •
ЦӀангур •
ЦӀантарар (
къветрекьалар,
кьуртухъар,
къанжукьар) •
ЦӀахатIар •
ЦӀвелинтар •
ЦӀегьрекарч (
таразунд хъач) •
ЦӀегьрекьа •
ЦӀелуьк •
ЦӀирицӀар •
ЦӀиртӀераг •
Чайдин векь •
Чандар •
Чивир (
явдан,
ригевекь,
цупӀурвекь,
къилчихвекь) •
Чиладагъ •
Чинар (
шишкъавах) •
ЧичIек •
Чумал •
Чуьхвер •
ЧӀаф •
ЧӀафарар •
ЧӀижрецуьк (
варвардцуьк) •
ЧӀереяр •
ЧӀулав турп •
ЧӀуран ич •
ЧӀуру верг •
ЧӀуру ич •
ЧӀуру хват •
ЧӀуру цирицIар •
ЧӀутрацуьк •
ЧӀухлумпӀар •
Шабалт (
цIанбул) •
Шарчикьалар •
Шемдеганар •
Шефтел (
гугъри) •
Шивит •
ШирванпIини (
алабали,
вишни) •
Шугъултар •
ШутӀратар (
мерв) •
ШутӀрацуьк •
Шуьмягъ •
Эвелукар (
мурсар) •
Эферар •
Юргъунар •
Явакьан •
Явшан (
туькьуьлкьал,
рекьекьуьл) •
Ялтан •
Яманчуп •
Яралма (
чилин ичер) •
Яру ини •
Ярукулар •
Яру чугъундур
