Kahkaha çiçeğigiller

Powojowate (Convolvulaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu psiankowców obejmująca ponad 1880 gatunków w 57 rodzajach^[1]. Powojowate spotykane są na wszystkich kontynentach z wyjątkiem obszarów okołobiegunowych^[1]. Największe zróżnicowanie osiągają na obszarach tropikalnych i subtropikalnych^[2]. W strefie umiarkowanej i na suchszych obszarach strefy międzyzwrotnikowej są to na ogół nisko rosnące byliny i krzewy, w tropikach to głównie zielne pnącza i drewniejące liany, w tym sięgające ponad 35 m wysokości. Charakterystyczne dla rodziny są zwykle efektowne kwiaty o koronie promienistej, zrosłopłatkowej z ciemniejszym paskiem pośrodku płatków^[3]. Ważne znaczenie ekonomiczne ma wilec ziemniaczany o jadalnych bulwach (zwanych batatami lub słodkimi ziemniakami) oraz wilec wodny o jadalnych liściach (szpinak wodny). Liczne gatunki są stosowane leczniczo oraz uprawiane jako ozdobne. Niektóre gatunki powoju, kielisznika i kanianek są chwastami powodującymi straty w uprawach^[3].

Morfologia

Pokrój

Zwykle pnące się rośliny zielne, czasem drewniejące liany i krzewy, rzadko niskopienne^[3][2] lub okazałe (Humbertia) drzewa^[1]. Rośliny zielne często z tęgimi kłączami lub bulwami korzeniowymi^[2]. U roślin pnących łodyga wijąca się (zawsze w prawo), bez wąsów^[3].

Liście

Ulistnienie skrętoległe. Liście pojedyncze, rzadko złożone dłoniasto lub pierzasto (Ipomoea, Merremia). U roślin zielnych często z nasadą sercowatą, u drewniejących pnączy z nasadą zbiegającą i blaszką skórzastą. Zazwyczaj całobrzegie, często klapowane, rzadko ząbkowane, u Hyalocystis kolczaste. U roślin z rodzaju kanianka Cuscuta liści brak^[3].

Kwiaty

Wyrastają w wierzchotkach w kątach liści, także skupione główkowato, czasem pojedyncze (Calystegia) lub w gronach. U Humbertia kwiaty zebrane są w szczytowych wiechach. Kwiaty są promieniste, z wyjątkiem Humbertia i Mina lobata, zazwyczaj obupłciowe i 5-krotne (4-krotne tylko u Cladostigma i Hildebrandtia). Działki kielicha są wolne. Płatki korony są zrośnięte, dzwonkowato lub lejkowato, czasem z rurką do 16 cm długości. Stałą cechą jest wyraźny pasek biegnący wzdłuż środka płatka. Pręcików jest 5. Słupek pojedynczy z górną zalążnią powstającą z dwóch (rzadko 3–5) owocolistków^[3].

Owoce

Najczęściej czteronasienne torebki, czasem owoc jest jednonasienny. U niektórych gatunków owoc drewnieje i jest orzechopodobny. U Argyreia owocem jest mączysta lub soczysta jagoda^[3].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[1]

Rodzina siostrzana w stosunku do psiankowatych (Solanaceae).

psiankowce

Montiniaceae

Sphenocleaceae

Hydroleaceae

powojowate Convolvulaceae

psiankowate Solanaceae

Podział według APweb^[1] i GRIN^[4]

powojowate

Humbertioideae

Eryciboideae

Cardiochlamydeae

Cuscutoideae

Convolvuloideae

Dichondroideae

• podrodzina Humbertioideae Roberty
  • plemię Humbertieae
    • rodzaj: Humbertia – takson monotypowy z drzewiastym gatunkiem Humbertia madagascariensis występującym na Madagaskarze.
• podrodzina Eryciboideae Meisner
  • plemię Erycibeae
    • rodzaj: Erycibe Roxb.
• podrodzina Cardiochlamydeae Stefanovic & Austin
  • plemię Cardiochlamyeae
    • rodzaj: Cardiochlamys Oliv.
    • rodzaj: Cordisepalum Verdc.
    • rodzaj: Dinetus Buch.-Ham. ex Sweet
    • rodzaj: Poranopsis Roberty
    • rodzaj: Tridynamia Gagnep.
• podrodzina Cuscutoideae Link
  • plemię Cuscuteae
    • rodzaj: Cuscuta L. – kanianka
• podrodzina Convolvuloideae Burnett
  • plemię Aniseieae
    • rodzaj: Aniseia Choisy
    • rodzaj: Iseia O'Donell
    • rodzaj: Odonellia K. R. Robertson
    • rodzaj: Tetralocularia O'Donell
  • plemię Convolvuleae
    • rodzaj: Calystegia R. Br. – kielisznik
    • rodzaj: Convolvulus L. – powój
    • rodzaj: Polymeria R. Br.
  • plemię Ipomoeeae
    • rodzaj: Argyreia Lour.
    • rodzaj: Astripomoea A. Meeuse
    • rodzaj: Blinkworthia Choisy
    • rodzaj: Ipomoea L. – wilec
    • rodzaj: Lepistemon Blume
    • rodzaj: Lepistemonopsis Dammer
    • rodzaj: Paralepistemon Lejoly & Lisowski
    • rodzaj: Rivea Choisy
    • rodzaj: Stictocardia Hallier f.
    • rodzaj: Turbina Raf.
  • plemię Merremieae
    • rodzaj: Decalobanthus Ooststr.
    • rodzaj: Hewittia Wight & Arn.
    • rodzaj: Hyalocystis Hallier f.
    • rodzaj: Merremia Dennst. ex Endl.
    • rodzaj: Operculina Silva Manso
    • rodzaj: Xenostegia D. F. Austin & Staples
• podrodzina Dichondroideae Roberty
  • plemię Dichondreae
    • rodzaj: Calycobolus Willd. ex Schult.
    • rodzaj: Dichondra J. R. Forst. & G. Forst.
    • rodzaj: Dipteropeltis Hallier f.
    • rodzaj: Falkia Thunb.
    • rodzaj: Metaporana N. E. Br.
    • rodzaj: Nephrophyllum A. Rich.
    • rodzaj: Porana Burm. f.
    • rodzaj: Rapona Baill.
  • plemię Cresseae
    • rodzaj: Bonamia Thouars
    • rodzaj: Cladostigma Radlk.
    • rodzaj: Cressa L.
    • rodzaj: Evolvulus L.
    • rodzaj: Hildebrandtia Vatke
    • rodzaj: Itzaea Standl. & Steyerm.
    • rodzaj: Neuropeltis Wall.
    • rodzaj: Neuropeltopsis Ooststr.
    • rodzaj: Sabaudiella Chiov.
    • rodzaj: Seddera Hochst.
    • rodzaj: Stylisma Raf.
    • rodzaj: Wilsonia R. Br.
  • plemię Jacquemontieae
    • rodzaj: Jacquemontia Choisy
  • plemię Maripeae
    • rodzaj: Dicranostyles Benth.
    • rodzaj: Kuhlmanniella Barroso
    • rodzaj: Lysiostyles Benth.
    • rodzaj: Maripa Aubl.

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne Cronquist, podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe Takht. ex Reveal, nadrząd Solananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd psiankowce Dumort., podrząd Convolvulineae Engl., rodzina powojowate (Convolvulaceae Juss.)^[5].

Pozycja i podział według systemu Takhtajana

Gromada: okrytonasienne (Magnoliophyta), klasa: Magnoliopsida, podklasa: jasnotowe (Lamiidae), nadrząd: Solananae, rząd: powojowce (Convolvulales), rodzina: powojowate (Convolvulaceae).

Osobny artykuł: Systematyka powojowatych według Takhtajana.

Zastosowanie

Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, stosowane do osłaniania ogrodzeń lub balkonów. Wilec ziemniaczany Ipomoea batatas uprawiany jest na szeroką skalę jako roślina jadalna i przemysłowa. Nasiona wielu roślin zawierają czynnik toksyczny (przede wszystkim Argyreia nervosa: alkaloidy indolowe, amid kwasu lizergowego (LSA). Jako symptomy zatrucia mogą wystąpić: halucynacje, rozszerzone źrenice, nudności, wymioty, biegunka, senność, zdrętwienie i kurcze mięśni. Zatruć się można spożywając nasiona^{[potrzebny przypis]}.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Convolvulaceae [w:] Watson L. & M.J. Dallwitz. 1992. The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval na http://delta-intkey.com (ang.)