Ten artykuł dotyczy gatunku roślin. Zobacz też:
Czereśnie (owoce).
Owoce i liście uprawnej odmiany czereśni
Wiśnia ptasia, wiśnia dzika, czereśnia, trześnia[2] (Prunus avium L.) – gatunek rośliny należący do rodziny różowatych. Rodzime obszary jej występowania to Europa oraz Azja Zachodnia i Kaukaz, rozprzestrzeniła się też gdzieniegdzie poza te obszary[3]. W Polsce rośnie dziko na terenie całego kraju, od nizin po pogórze i niższe tereny górskie (po 700–900 m n.p.m.), jednak głównie na południu kraju. Jest w wielu odmianach powszechnie uprawiana jako drzewo owocowe.
Systematyka
- Według nowszych ujęć taksonomicznych zaliczona została do rodzaju Prunus jako Prunus avium L.Fl. suec. ed. 2, 165. 1755[3]
- Ma liczne synonimy[3]: Cerasus avium (L.) Moench, Cerasus avium var. aspleniifolia G. Kirchn., Prunus avium var. aspleniifolia (G. Kirchn.) H. Jaeger, Prunus cerasus var. avium L. (basionym), Prunus macrophylla Poir.
Morfologia
- Pokrój
- W zwartych drzewostanach dorasta do 20–25 m wysokości, tworząc długi, strzelisty pień i wąską, stożkowatą, czasem nierównomierną koronę. Drzewa samotne mają krótki pień i szeroką, regularną koronę.
- Pień
-
Kora czerwonobrązowa, cienka, często błyszcząca z dużymi przetchlinkami. Na starych pniach często łuszczy się okrężnymi pasmami.
-
Liście
- Eliptyczne lub odwrotnie jajowate, zaostrzone, grubo, częściowo podwójnie piłkowane, od spodu owłosione. Na ogonku, u nasady blaszki znajdują się 1–2 duże gruczołki. Długość liści 8–15 cm.
-
Kwiaty
- Zebrane po 2–6 na długich (5 cm) szypułkach, białe.
- Owoce
- Potocznie nazywane czereśniami. Kuliste pestkowce, jadalne, zwykle koloru czerwonego, spotykane także odmiany żółte oraz czarne. U drzew dzikich średnica ich nie przekracza zwykle 1 cm, u współczesnych odmian hodowlanych sięga 2,5 cm (do 10 g[4]). Dojrzewają od maja do późnego lipca, w niższych położeniach górskich nawet dopiero w sierpniu. U odmian dzikich owoce o cienkiej warstwie miąższu, często niesmaczne, gorzkawe.
Biologia i ekologia
Występuje w lasach liściastych, lasach mieszanych, w zadrzewieniach śródpolnych i w czyżniach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Carpinion[5]. Kwitnie od kwietnia do maja. Owoce często zjadane są przez ptaki, które przyczyniają się do rozsiewania czereśni (ornitochoria).
Zmienność
Tworzy mieszańce z wiśnią pospolitą i wiśnią karłowatą[6].
Zastosowanie
-
Roślina sadownicza: Jest uprawiana dla smacznych owoców – czereśni. Typowe dziko rosnące formy są używana jako podstawowe podkładki generatywne i wegetatywne pod odmiany owocowe czereśni i wiśni, także pod wiśnie ozdobne.
-
Sztuka kulinarna: czereśnie używane są do produkcji konfitur, napojów, win, koncentratów.
-
Drewno twarde, z czerwonobrązową twardzielą, bardzo cenione w meblarstwie do wyrobu elementów toczonych i intarsji oraz w snycerstwie.
Odmiany czereśni według pory dojrzewania dzieli się tradycyjnie na wczesne, o średniej porze dojrzewania i późne[7]. Niezależnie od głównego podziału często spotyka się podział według tygodni dojrzewania gdzie odmianami od których liczy tygodnie są najwcześniejsze w Polsce stare odmiany 'Marchijska' lub 'Rivan'[8][9]. Najczęściej dojrzewają one w Polsce na początku czerwca, a cały okres dojrzewania czereśni trwa 8–10 tygodni[7]. Odmianami uznanymi za najwartościowsze, polecane do uprawy w Polsce są[9]:
- 'Burlat' – III tydzień dojrzewania, pochodzi z Francji, bardzo silnie rośnie, owoce o masie 6,6–7,0 g.
- 'Karesova' – III tydzień dojrzewania, pochodzi z Czech, średnio silnie rośnie, owoce o masie 6,0–7,0 g.
- 'Vanda' – IV tydzień dojrzewania, pochodzi z Czech, średnio silnie rośnie, owoce o masie 7,0–8,0 g.
- 'Techlovan' – V tydzień dojrzewania, pochodzi z Czech, silnie rośnie, owoce o masie 8,0–10,0 g.
- 'Vega' – IV/V tydzień dojrzewania, pochodzi z Kanady, bardzo silnie rośnie, owoce o masie 7,5–8,5 g.
- 'Summit' – IV/VI tydzień dojrzewania, pochodzi z Kanady, bardzo silnie rośnie, owoce o masie 9,0–10,0 g.
- 'Büttnera Czerwona' – VI tydzień dojrzewania, pochodzi z Niemiec, bardzo silnie rośnie, owoce o masie 6,0–8,0 g.
- 'Lapins' – VI tydzień dojrzewania, pochodzi z Kanady, silnie rośnie, owoce o masie 8,0–9,0 g.
- 'Rainier' – VII tydzień dojrzewania, pochodzi z USA, średnio silnie rośnie, owoce o masie 7,5–8,5 g.
- 'Hedelfińska' – VII tydzień dojrzewania, pochodzi z Niemiec, silnie rośnie, owoce o masie 6,0–8,5 g.
- 'Kordia' – VII/VIII tydzień dojrzewania, pochodzi z Czech, średnio silnie rośnie, owoce o masie 8,0–9,0 g.
- 'Regina' – VIII tydzień dojrzewania, pochodzi z Niemiec, średnio silnie rośnie, owoce o masie 8,0–9,0 g.
Etymologia
Nazwa czereśnia pochodzi od starożytnego miasta Cerasus (obecnie Giresun w Turcji), skąd rzymski wódz Lukullus przywiózł na zachód pierwsze okazy tej rośliny[10]. Polska nazwa czereśnia jest rutenizmem (zapożyczeniem wschodniosłowiańskim) – wyraźny jest tutaj pełnogłos ere. W języku polskim występuje w tym miejscu rze, np. pol. brzeg, ros. берег. Formą bez pełnogłosu jest trześnia (por. cze. třešeň).
Ciekawostki
Zobacz w
Wikicytatach kolekcję cytatów
o czereśni Zobacz hasło
czereśnia w
Wikisłowniku Przypisy
-
↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-01-23].
-
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
-
↑ a b c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
-
↑ Zygmunt S. Grzyb, Elżbieta Rozpara. Dobór odmian czereśni gwarancją sukcesu. „Hasło Ogrodnicze”, 1999.
-
↑ Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
-
↑ Rutkowski Lucjan. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8
-
↑ a b Aleksander Rejman: Pomologia. Warszawa: PWRiL, 1994. ISBN 83-09-01612-3.
-
↑ Red. Tadeusz Hołubowicz: Sadownictwo w Wielkopolsce : praca zbiorowa. Poznań: Państw, Wydawn. Rolnicze i Leśne,, 1987. ISBN 83-09-01197-0.
-
↑ a b Elżbieta Rozpara: Intensywny sad czereśniowy. Warszawa: Hortpress Sp. z.o.o., 2005, s. 246. ISBN 83-89211-52-1.
-
↑ Jerzy Ciechanowicz: Medea i czereśnie. Rozmowy o starożytności. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen/Wydawnictwo Krąg, 1994, s. 97. ISBN 83-85199-23-3.
-
↑ Czereśnia ptasia, najgrubsza czereśnia ptasia. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych. [dostęp 2017-10-2].