Whales And Dolphins

Les balinnacîs, c' est des biesses ås tetes ki vikèt dins les mers, pareys ås balinnes.

Sacwants balinnacîs

• balinnes
• doféns

Yon balèn.

Balèn se yon bèt ki vi nan dlo.

Tradiksyon

• Lòt kreyòl:
• Franse: Baleine
• Angle: Whale
• Alman: Wal
• Panyòl: Balaenidae

Istwa

Istwa mo sa

Referans

Kèk lyen

Cetacèus

Los cetacèus ( Cetacea), son un òrdre de mamifèrs aqüatics. Son còs fusifòrma, semblant al dels peisses, es idrodinamic. Las patas anterioras se son transformadas en aletas, mentre que las posterioras an desaparegudas coma talas, malgrat que ne'n demòran qualques òsses vestigis. L'aleta caudala es orizontala e se devesís en dos lobuls. Generalament, mancan de pèl e tenon una espessa capa de graissa que lor servís d'isolacion termica.

L'òrdre dels cetacèus conten 88 espècias,^[1] gaireben totas marinas, levat 5 espècias de dalfins d'aiga dolça. Los cetacèus vivents se subdevesisson en dos sosòrdres, lo dels misticèts e lo dels odontocèts. Un tresen sosòrdre, lo dels arqueocets, conten sonque d'espècias atudadas.

De veire

• Lista alfabetica dels genres de cetacèus

1. ↑ Aquest nombre pot variar segons l'autor; vegeu Reeves Modèl:Etal (2003)

Cetacea ("Toā hái-koài") chit ê ba̍k sī pau-koah hái-ang kap hái-ti chāi-lāi ê chúi-chhe chhī-leng-lūi, ū 80-goā-ê chéng, pun-chò 2 ê a-ba̍k: Mysticeti (chhiu-keng) kap Odontoceti (khí-keng, pau-koah hái-ti-á).

In sī sek-èng chúi-té seng-oa̍h siōng thiat-té ê chhī-leng tōng-bu̍t. In ê sin-khu sī liû-soàⁿ-hêng--ê, goā-phoê kng-ku̍t, kiông beh bô mo͘, ē-té kāu keng-lâ (blubber), thang pó-un. Chêng 2 ki "chhiú" pìⁿ ē-tit poé chúi ê si̍t, āu 2 ki "kha" chhàng tī thé-lāi, iā í-keng thoè-hoà bô lō͘-iōng. Boé-chhe sī thán-hoâiⁿ--ê.

Lē: 1- Chheⁿ-tē Hái-ang; 2- Orca; 3- Chiàⁿ Hái-ang; 4- Boah-phang-keng; 5- Narwhal; 6- Khóng-sek Hái-ang; 7- Rorqual; 8- Beluga

Cetacea je red sisara u koji spadaju kitovi, delfini i pliskavice i broji više od 80 vrsta. Svi žive isključivo u vodi; osim nekoliko riječnih delfina sve druge vrste kitova žive u moru.

Kitovi, kao viši sisari, su neuobičajeno dugovječni. Neke vrste, kao npr. grenlandski kit, mogu doživjeti i više od 200 godina. Do sada najstariji poznati primjerak, mužjak, je uginuo u dobi od 211 godina.^{[1] [2]}

Osobine

Općenito

Kitovi su, pored morskih krava, jedini sisari potpuno prilagođeni životu u vodi. Oni čitav svoj život provode u vodi, a na kopnu ne mogu preživjeti. Na kopnu bi ih ugušila vlastita težina, osušili bi se ili bi zbog jako dobre toplotne izolacije uginuli od toplotnog udara. Čitava građa tijela kao i sve tjelesne funkcije su primjerene životu u vodi. A uprkos tome, imaju sve najvažnije osobine zajedničke svim sisarima:

• Kitovi, umjesto škrga imaju pluća i moraju disati zrak. Kako je njihov disajni sistem izvrsno prilagođen životu u vodi, dugo vremena mogu provesti ispod površine. Udisanje kiseonika je dosta ekonomičnije od njegova preuzimanja iz vode. Neke vrste kitova mogu s jednim udisajem roniti i do dva sata
• Imaju srce čije su radne sposobnosti izvrsne. Za razliku od ribljeg srca, srce kita je podijeljeno na više komora. To pomaže da se kiseonik, apsorbovan u krvi, puno efikasnije rasporedi u tijelu.
• Kitovi su toplokrvne, a ne životinje promjenljive topline kao ribe.
• Svi kitovi rađaju živu mladunčad i doje ih krajnje masnim majčinim mlijekom iz posebnih mlječnih žljezda. Čitav razvoj embriona se odvija u tijelu majke, i za to vrijeme embrion se hrani preko placente.

Najveće životinje koje su ikada živjele na zemlji su iz reda kitova. Plavi kit (Balaenoptera musculus) je sa svojih 33 metra i 190 tona najveća vrsta na Zemlji živih životinja, ali i veća od svih svojih fosilnih predaka, dok je ulješura (Physeter catodon) najveći mesožder koji je ikada živio na Zemlji.^[3][4][5]

Vanjski izgled

Repna peraja grbavog kita

Kontura kitovog tijela jako je slična onoj velikih riba, što govori o njihovoj prilagođenosti uslovima u životnom okolišu. Tijelo im je izrazito "aerodinamično", a prednji udovi su poprimili izgled peraja. Na leđima imaju leđnu peraju koja je kod različitih vrsta različitog izgleda, a neke vrste je uopće nemaju. U suštini, leđna peraja uopće i ne zaslužuje taj naziv, jer kod onih koji je i imaju to je ustvari samo nakupljeno masno tkivo. I leđno i prednje peraje kitu služe isključivo za stabilizaciju i upravljanje u vodi. Rep završava velikom repnom perajom u kojoj nema dijelova kostiju nego je hrskavičasta. Repna peraja je postavljena vodoravno u odnosu na tijelo, i to je lako prepoznatljiva razlika u odnosu na ribe čiji rep je uvijek okomit. Kitovi plivaju vertikalnim udarcima repnom perajom.

Kitovi uopće nemaju zadnje udove, kao ni druge tjelesne izrasline koje bi mogle narušavati aerodinamičnost tijela, kao što su uši ili dlaka. Muški spolni organi kao i mliječne žlijezde uronjeni su u nabore kože.

Svi kitovi imaju izdužene glave, što posebno kod kitova usana poprima ekstremne razmjere zbog njihovih izduženih čeljusti. Otvori za disanje su postali svojevrsne "mlaznice". Kitovi zubani imaju samo jednu takvu mlaznicu, a kitovi usani dvije. One su smještene na gornjem dijelu glave tako da kit ne treba izroniti da bi disao. Dovoljno je da iz vode izroni gornji dio glave s disajnim otvorom. Kod izdisanja vlaga sadržana u izdahnutom zraku se kondenzira i stvara tzv. "mlaz".

Tijelo im je obloženo debelim slojem sala. Salo im služi kao toplotni izolator i daje im glatku tjelesnu površinu. Naročita građa kože i način kako je povezana sa salom omogućuje sitnim nabiranjem smanjenje otpora vode kod brzog plivanja. Naročito brzi plivači, recimo delfini, imaju znatno bolje aerodinamične osobine od mehaničkog tijela potpuno jednakog oblika upravo zahvaljujući takvoj funkciji kože, što je eksperimentalno dokazano.

Kostur

Kostur plavog kita

Kitov kostur uglavnom nema kompaktnih kostiju, jer ga voda stabilizira. Zbog toga su uobičajene kompaktne kosti kopnenih sisara kod kitova zamijenje lakšim i elastičnijim. Osim toga, na mnogim mjestima su koštani elementi zamijenjeni hrskavicom a ponegdje čak masnim tkivom što dodatno poboljšava hidrostatične osobine kitovog tijela. Kod kitova se samo u uhu i na ustima nalazi jedna vrsta kostiju izuzetne gustoće tako da podsjeća na porculan. Ta kost ima naročita akustična svojstva i provodi zvuk bolje od svih drugih kostiju.

Broj kičmenih pršljenova zavisi od vrste i ima ih od 40 pa do 93. Kao kod svih sisavaca i kit u vratnom dijelu kičme ima sedam pršljenova ali su oni, osim kod rijetkih vrsta, srasli. Time je na štetu pokretljivosti dobiveno na stabilnosti glave kod plivanja. Na području rebara ima od devet do sedamnaest pršljenova, a sama rebra povezana su hrskavičastom zamjenom prsne kosti. Zadnja dva ili tri para rebara uopće nisu pričvršćeni uz kičmu nego slobodno leže uz vanjski rub tijela.

Prednji udovi kitova oblikom podsjećaju na vesla. Građeni su od skraćene podlaktice i izduženih kostiju prstiju radi stabilizacije i pomoći pri kretanju, a međusobno su povezani hrskavicom. Jedini pokretni zglob je rameni dok su svi drugi nepokretni. Kako kretanje kitova kopnom više nije potrebno, a kod velikih kitova zbog težine ne bi ni bilo moguće, zadnji udovi su potpuno zakržljali i postoje još samo kao kosturni rudiment.

Način života

Opservacija

Većina kitova su izraženo druželjubive životinje s visoko razvijenim društvenim međuodnosima. Samo nekoliko vrsta žive u parovima ili kao samci.

Grupe kitova, koje se često zovu "škole", sastoje se najčešće od 10 do 50 životinja. U određenim okolnostima (u slučaju masovne pojave hrane ili u razdoblju parenja) u grupe može biti i daleko više od 1.000 članova. Pri tome je moguće i druženje s drugim vrstama kitova.

Pojedine "škole" imaju čvrsto utvrđenu hijerarhiju, pri čemu se mjesto u hijerarhiji utvrđuje ugrizima, guranjem ili sudaranjem. Ponašanje u grupi postaje agresivno samo u krajnje stresnim situacijama kao što su nedostatak hrane ili ako se nađu u zarobljeništvu. U normalnim okolnostima kontakti se uspostavljaju vrlo miroljubivo i ljubazno. Veliku ulogu pri tome igra kontaktno plivanje, međusobno glađenje perajama i dodirivanje nosova odnosno vrhova usta. Isto tako, poznata su i razigrana ponašanja, iskakanje iz vode, izvođenje salta i udaranje perajama po površini vode. Takvom su ponašanju sklone i odrasle životinje.

Za sporazumijevanje kitovi ispuštaju glasove slične pjevanju koji se šire stotinama kilometara daleko. Novija istraživanja su pokazala, da svaka grupa kitova razvija svoju tipičnu "pjesmu". Ponekad se neki kit može prepoznati po svojoj specifičnoj nezamjenjivoj pjesmi. Kako grupe ili pojedini kit iz sezone u sezonu mijenja samo jedan manji dio svoje pjesme, neki stručnjaci smatraju da je moguće po sličnosti pjesme raspoznati međusobnu krvnu povezanost pojedinih grupa kitova.

I love u grupi, a često se pri tome udružuju i s drugim vrstama. Tako mnoge vrste delfina idu u lovačke pohode na velika jata ribe zajedno s velikim tunama. Čitave "škole" orki (Orcinus orca) zajedno love druge, čak i veće kitove. Grbavi kitovi zaokruže jato manjih riba pa ispuštanjem mjehurića naprave "zavjesu" oko njih što izbezumljenu lovinu navede da se zbije u svojevrsnu kuglu na koju se oni onda sruče otvorenih usta i tako ih love.

Razmnožavanje

Kod većine vrsta kitova je utvrđeno da im je vrijeme razmnožavanja povezano sa godišnjim dobima, a sazrijevanje jajašaca se vremenski podudara s razdobljem intenzivne aktivnosti testisa mužjaka. To razdoblje se kod velikog broja vrsta podudara s njihovim sezonskim selidbama. Većina kitova zubana ne zasniva za vrijeme parenja trajne veze, a kod velikog broja vrsta ženke se u jednoj sezoni pare s više mužjaka. Za razliku od njih, kitovi usani su uglavnom monogamni tokom jedne sezone parenja, ali niti oni ne zasnivaju trajne veze.

Ženke nose mladunce od devet do šesnaest mjeseci, a dužina skotnosti ne ovisi o veličini vrste. Pliskavice koje su velike do 2,5 metara nose jednako dugo kao i plavi kitovi, najveće životinje na svijetu, oko jedanaest mjeseci. Kitovi u pravilu donose na svijet jedno mladunče, a ako se rode blizanci, jedan mladunac uglavnom ugine, jer majka nema dovoljno mlijeka da podigne oba mladunca. Porođaj uglavnom počinje s izlaskom repa. Na taj se način opasnost od utapanja novorođenčeta svodi na minimum. Nakon rođenja se mladunče brzo gura na površinu radi prvog udisaja zraka. Snimljene su scene prave pomoći "babica", drugih ženki koje se okupe oko ženke koja rađa i koje uzrujano plivaju oko rodilje i one gurkanjem dovode mladunca do prvog udisaja na površinu. Taj proces je dokumentovan kod nekih vrsta delfina, pa se vjeruje da je slično i kod drugih vrsta kitova. Dojenje se razlikuje od dojenja sisavaca. Majka doslovno štrca mlijeko u usta mladunca jer kitovi nemaju usnice pa nisu u stanju sisati.

Razdoblje dojenja je uglavnom dugo, i kod velikog broja vrsta je duže od godine dana, pa je povezanost majke s potomkom izrazito velika. Kod svih vrsta kitova o podizanju mladunaca brine se samo majka. Spolnu zrelost kitovi u pravilu dosežu relativno kasno, tek u dobi od sedam do deset godina. Takva strategija razmnožavanja rezultira s malo potomaka, ali se nadoknađuje velikim postotkom preživljavanja mladunaca.

Ugroženost

Osim rijetkih izuzetaka, kitove uglavnom ugrožavaju ljudi. Prirodni neprijatelji kitova su samo neke vrste velikih morskih pasa kao i drugi kitovi, npr. orke koje love male kitove, ali i mladunce velikih kitova. Ugroženost od strane ljudi se može podijeliti na dva dijela: jedan je direktni - lovom na njih, a drugi je indirektan i sastoji se od ribolova i zagađenja okoliša.

Kitolov

U srednjem vijeku su razlog za lov na kitove bile velike količine mesa, trana koji se koristio za gorivo kao i čeljusne kosti koje su služile za gradnju kuća. Krajem srednjeg vijeka su isplovljavale čitave flote u lov na velike kitove, uglavnom glatke i grenlandske kitove.

Tokom 18. i 19. vijeka lovljeni su prvenstveno kitovi usani. Usi su u to vrijeme korištene za proizvodnju modnih proizvoda, kao steznici i za pridržavanje širokih ženskih suknji, "krinolina", koje su u to vrijeme bile u modi.

Većina vrsta lovljenih kitova je ozbiljno ugrožena. Neke vrste velikih kitova su obilno lovljene sve do kasnog 20. vijeka, čime je populacija tih vrsta dovedena do ruba istrijebljenja. Njihov broj je i danas sveden na nekoliko desetina jer je njihov prirodni prirast vrlo polagan. U tom su vremenu potpuno istrijebljeni atlantski sivi kit, koreanski sivi kit i biskajski kit.

Ubijanje kitova za komercijalne svrhe je od 1985. u cijelom svijetu zabranjeno do 2005. godine, ali ih se i danas lovi s različitim obrazloženjima.

Ribolov

Iako uopće nisu za kitolov zanimljivi, neke vrste malih kitova, kao, recimo, delfini koji spadaju u porodicu kitova zubana, su ozbiljno ugroženi. Oni su često usputne žrtve tunolova jer se zadržavaju u blizini jata tuna. Tunolovci to dobro znaju, i po ispusnim mlazovima delfina određuju položaj jata tuna. Ribari spuštaju mreže oko grupe dupina u očekivanju da će tako uloviti tune. Kad se mreže skupljaju, delfini se u njih ulove i utapaju se. Pri tome se događa još jedan, do danas nerazumljiv fenomen. Delfini, koji u igri skaču iz vode kao pravi akrobati, kad se nađu uz rub mreže ne mogu ju "preskočiti" i iz nje izaći u otvoreno more. Niko još nema odgovor na pitanje zašto je to tako, i mnogi delfini plaćaju životom tu činjenicu. U novije vrijeme im se pokušava pomoći na način da u zatvoren krug mreže uđu ljudi i spuštaju rub mreže ispod ruba vode kako bi omogućili dupinima da iz nje isplivaju, ali to nije ni približno dovoljno.

Taksonomija

Cetacea obuhvataju oko 90 vrsta, sve morske, osim četiri vrste slatkovodnih delfina . Mogu se podijeliti u dvije grupe: Mysticeti (kitovi usani) i Odontoceti (kitovi zubani, koji uključuju delfine, pliskavice, i sperma kitove). Pedstavnici najmanje vrste (jedna vrsta delfina su manji od ljudi, a plavetni kit je najveća životinja ikad za koje se zna da su živjele. Tradicionalno grupa Cetacea je prepoznat kao jedinstven red sisara. Međutim, molekulska istraživanja i nedavna otkrića pokazuju da su fosilni kitovi su unutar drugog reda sisara, Artiodactyla, bliskih srodnjika porodice nilskih konja (Hippopotamidae). Barem jedan autor smatra da Cetacea treba posmatrati kao infrared u podredu Hyppomorpha unutar Artiodactyla.

• Artiodactyla
  • Tylopoda
• Artiofabula
  • Suina
    • • Cetruminantia
  • Ruminantia
    • Whippomorpha
      • Hippopotamidae
        • Cetacea

Šablon:Cetartiodactyla Cladogram

Za sisare je karakteristična toplokrvnost, disanje zraka preko pluća, sisanje mladih i dlakavost, iako je u slučaju kitova, od toga ostalo vrlo malo.

Drugi način razlikovanja je kitova od iz riba je oblik i orijentacija repa. Riblji repovi su vertikalni i, prilikom plivanja, kreću od jedne do druge strane (lijevo – desno). A kitov rep je horizontalan i kreće se gore - dolje, jer kitovi pršljenovi funkcionitaju na isti način kao i u ljudskoj kičmi.

Evolucija

Evolucija kitova (kitovi, delfini i pliskavice) ima jedan od najkompletnijih fosila, što praćenje odnosa između porodica čini lakšim. Oni su morski sisari, srodnici porodice Raoellidae, grupe kopnenih sisara koje odlikuje vršno kopito, tanki udovi i uho sa značajnim sličnostima sa ranim kitovima. Jednog od tih, posebno Indohyus , karakteriše duga njuška i osteoskleroza, koja ukazuje na to da "Indohyus" bio vodena životinja. U Kopneno porijeklo kitova prve ukazuje njihova potrebu da se udišu vazduh sa površine, te kosti njihovih peraja, koje liče udove kopnenih zemljišta sisara, a zakržljale ostatke zadnjih nogu naslijedili su od svojih četveronožnih predaka. Gubitak vanjskog dijela zadnjih udova je posebno dobro dokumentiran istraživanjem evoluciju porodica Pakicetidae, Ambulocetidae, Remingtonocetidae, Protocetidae i Basilosauridae.

Odgovor na pitanje kako je kopnena životinja postala okeanska, bio je misterija sve do otkrića počevši u kasnim 1970-im godina u Pakistanu, gdje je otkriveno nekoliko faza u tranziciji kitova od kopna do mora.

Ilustrativni prikaz evolucije kitova: Pakicetus → Ambulocetus → Kutchicetus → Protocetus → Janjucetus / Squalodon

Ova slika ne opisuje pravi filogenetskih slijed evolucije određene vrste, nego je ilustrativan prikaz evolucije kitova od kopnenih četveronožnih sisara, vjerojatnih predaka, kroz različite faze adaptacije do modernih kitova i potpunog razvoja hidrodinamičnog oblika tijela. Repna peraja su degenerirane zadnje noge. Iako su Pakicetidae još pridržavale težinu zadnjim udovima, smatraju se prvim kitovovima, a nisu uključeni u Artiodactylia. To je dovelo do pojave porodice Ambulocetidae, čiji je jak rep omogućio je život sa više plivanja . Remingtonocetidae su ostale u stanju da podrže vlastite težine, ali i razvile jaku bazu za stopala prilagođena za plivanje. Protoceidae su bili su prvi kitovi koji se mogu naći u cijelom svijetu, a ne samo u Pakistanu i Indiji ukazuje na naprednije kretanje u vodi. Iz te faze poznata su dva glavna roda: Artiocetus i Georgiacetus. Kod prvog su smanjeni zadnji udovi, ali je i dalje bio u stanju da nosi težinu, dok je Georgiacetus imao karlicu potpuno isključen iz kičme, što znači da ne može podržati svoju vlastitu težinu pa je na taj način provodio sve vrijeme u vodi. Basilosauridae su bili prvi u potpunosti vodeni kitovi. Bila su dva osnovna tipa, Basilosaurus i Dorudontidae. Oba karakteriziraju maleni zadnji udovi, repno peraje i izdužena kičma. To je pružilo osnovu za razvoj modernih kitova Mysticeti i Odontoceti, odnosno razdvajanje skupina kitova usānâ i kitova zubana, koje se dogodio za vrijeme oligocena (Janjucetus i Squalodon predstavljaju njihove rane oblike).

Odnos: usani - zubani

Fosilni nalazi ukazuju da su, prije nego što se razvila kitova kost, kitovi pločani također imali zube, pa je definiranje zuba samo u skupini zubana problematično. Umjesto toga, paleontolozi su identificirali druge osobine koje ujedinjuje fosilne i moderne odontocete koje se ne dijele od msticeta. Također je pretpostavljeno da su asimetrične lobanja kitova zubana evoluiral kao adaptacije na eholokaciju. Novija otkrića, međutim, ukazuju da je zajednički predak sadašnjih kitova zapravo imao iskrivljenu lobanju. Sada je poznato da je kranijska asimetrija je kod drevnih kitova evoluirala kao dio skupa osobina povezanih sa smjerom otvaranja, uključujući istanjenje donje čeljusti, razvoj masnih jastučića mandibule i izolaciju ušne regije. To vjerojatno znači da, dok se asimetrija lobanje zubana tokom vremena povećavala, kod kitova pločana, lobanja je evoluirala od asimetričnosti ka simetričnosti.

Sistematizacija

Red Cetacea se klasično dijeli na dva podreda:

• Kitovi usani (Mysticeti) su dobili ime po usima, rožnatim izraslinama u gornjoj čeljusti koje su na završetcima raščlanjeni, a kitovi uz pomoć njih cijede planktone iz ogromnih količina vode koju u tu svrhu uzimaju u usta. Kod grenlandskih kitova usi mogu biti i duže od 4 metra. U tu grupu spadaju i najveće živeće životinje na Zemlji.
• Kitovi zubani (Odontoceti), u koje se ubrajaju i delfini, imaju red čunjastih zuba u obje ili samo u donjoj čeljusti. Odlikuju se i sposobnošću snalaženja u okolini pomoću ultrazvuka.

Reference

Također pogledajte

• Sisar
• Plavetni kit

Os cetacios (Cetacea, d'o griego ketos, "ballena" y d'o latín aceum, "relación u a naturaleza de bella cosa") son un orden de mamiferos placentarios adaptatos a la vida aquatica que incluye a las ballenas, cachalotz, cifios, delfins, orcas y marsopas. L'orden ye constituito por unas ueitanta especies vivients clasificadas en 42 cheners asignatos a 11 familias.

Os cetacios actuals se clasifican en dos subórdens: Mysticeti (ballenas con barbas, que s'alimentan filtrando l'augua) y Odontoceti (animals cazadors, con una dentición de dients iguals que s'alparta muito d'o que ye caracteristico d'os mamiferos).

Muitas especies de cetacios s'han cazau dica amanar-los a la extinción, ta obtener a suya carne, a suya graixa (emplegata ta producir aceite ta lampas) u l'ambre gris (propio d'os cachalotz), emplegato ta perfumes. O Convenio Internacional ta la Regulación d'a Caza de ballenas (ICRW), en vigor dende 1948, administrato por a Comisión Ballenera Internacional (IWC)regula, a explotación de cetacios.

Zoonimia

O zoonimo "ballena" sinyala en principio a todos os misticetos, encara que en sentiu estricto se reserva ta os integrants d'a familia balenidos; ta la resta s'emplega o termin rorcual. Bella vegada s'emplega o termino ballena ta miembros d'o suborden Odontoceti, como quan se diz "ballenas asasinas" a las orcas, u quan, como en Moby Dick, se tracta de ballena a lo que, seguntes a descripción, ye un cachalot (clamato sperm whale, ballena de l'esperma, en anglés).

En o "Libro d'el Trasoro" en dicen:

A parola BALAENA u BALLAENA en latín presenta aspectos de dificil interpretación. Bell autor la considera un helenismo, feito que atros autors qüestionan. Bi ha bell autor que considera que ye una parola d'orichen ilirico, dende a on que lo habrían amprau en griego y en latín. En tot caso se considera que BALAENA presenta un orichen a partir d'a mesma radiz indoeuropea que ha dau en griego φαλλός, amprau en latín como phallus ("falo").

Caracteristicas

1. Ballena franca, 2. Orca, 3. Ballena de Groenlandia, 4. Cachalotz, 5. Narval, 6. Ballena azul, 7. Rorcual común, 8. Beluga

Os cetacios son mamiferos, y como todos os atros representants d'ixa clase, respiran aire con os livianos, son de sangre calient (mas precisament son endotermicos), dan de tetar a las suyas crías y tienen pels (encara que muit vestichials). Presentan un caracteristico alargamiento d'o rostro y una migración d'a nariz entabant a parte superior d'a cabeza. Os misticetos tienen dos orificios nasals y os odontocetos nomás en tienen uno.

Os cetacios son os mamiferos millor adaptatos a lo medio aquatico; o cachalot por eixemplo, puede remanir baixo l'augua dica dos horas con una sola inspiración y baixar ta fundarias de 2.800 m. Os misticetos no tienen dients, pero poseen unas placas queratinosas que se dicen barbas u ballenas, emplegatas como porgadero ta retener peixes y crustacios, d'os quals s'alimentan. As barbas no son estructuras homologas a los dients y lo suyo orichen ye tegumentario. O tipo d'estructura bucal (barbas en os misticetos y dients en os odontocetos) ye relacionato con o tipo de dieta; os misticetos son coladors (bocas grans, amplas y barbas) mientres que os odontocetos (bocas finas y dentatas) son cazadors. As costiellas son libres (no unitas ventralment ta la espineta), o que lis permite una gran plasticidat d'o volumen pulmonar. Os miembros anteriors son modificatos en aletas, o tren posterior ha desapareixito de tot y os uesos d'a cadera son vestichials u inexistents. A coda ye muy fuerte y musculosa y remata en una aleta horizontal emplegata ta propulsar-se. Qualques especies tienen una aleta dorsal. En cheneral tienen un gran repertorio "vocal". Os misticetos emplegan o sonito prencipalment ta comunicar-se entre ellos; pero os odontocetos emplegan adicionalment a gama de freqüencias altas a modo de sónar.

A ballena azul (Balaenoptera musculus) ye especialment notoria por estar o mamifero mas gran que conoixemos a suya existencia. Puede plegar ta os 30 m de largo y as 180 t de peso.

Alimentación

Cetacio en l'Estreito de Gibraltar

Respective a l'alimentación, os cetacios pueden estar deseparatos en dos grupos:

• Os cetacios dentatos (Odontoceti), incluyindo belugas, cachalotz, delfins y marsopas, por un regular tienen muitos dients que emplegan ta cazar peixes, calamars, y atros animals d'a mar. No mastegan o suyo alimento, que lo tragan quasi entero. En bell caso puntual en que pillan grandes presas, como l'orca (Orcinus orca) quando caza a una foca, la esmicazan previament en trozos que puedan trasquir.

• Os cetacios con barbas (Mysticeti), as ballenas, no tienen dients. En o suyo lugar tienen barbas u ballenas (placas de queratina, a mesma substancia que forma las unglas y lo pel en os humans), que penchan d'a mandibula superior. Istas placas actúan como un filtro chigant, retenendo chicotz animals (peixes y especialment krill), tot expulsando grans cantidatz d'augua de mar previament aspirada. Ye erronio creyer que los misticetos no s'alimentan soque de plancton; as grandes ballenas gosan alimentar-sen con peixes chicotz, denominatos chenericament micronecton.

Evolución

Os cetacios evolucionoron dende os mamiferos terrestres d'habitos amfibios, probablement mientres l'Eoceno, dica 55 y 34 millons de anyos enantes. As prebas mas recients confirman una viella hipotesi seguntes a qual os cetacios evolucionoron a partir de miembros de l'orden d'os artiodactilos, o mesmo que incluye a vacas, antilopes, ciervos, tocins y hipopotamos.

Muitas d'as especies fósils mas antigas de cetacios se clasifican en un orden especifico: os arqueocetos (Archaeoceti). En 2001, dos importants fósils incompletos de 47 millones de anyos d'antiguidat, clamatos Rodhocetus balochistanesis y Artiocetus clavis, fueron trobatos en Baluchistán (Pakistán). Istos fósils representan formas intermedias entre ungulados terrestres y ballenas, y son evidencia de que os parients mas amanaus d'as ballenas en ambientes terrestres debeban estar pareixidos a os hipopotamos, encara que as prebas d'ADN no premiten asegurar que istos lo sean de feito. Sindembargo a filochenia d'os hipopotamos actuals se remonta a nomás bells 15 millones d'anyos por o que queda descartada una evolución dreita dende os hipopotamos dica os cetacios, seguntes Thewissen^[1] en un articlo publicau en Nature (diciembre de 2007) un chicot artiodactilo de fa 48 millons d'anyos, o Indohyus (semellant a l'actual hiemosco u «ciervo-ratet africano») habría prencipiado o linache d'os cetacios; como l'hiemosco, o Indohyus aunque bien adaptato a la marcha terrestre, frecuentement, ante os suyos posibles predadors, s'acubillaba en medios aquaticos, ye probable que succesivas mutacions en o chenoma dasen especies transicionales semellants primerament a los actuals hipopotamos y dimpués a los actuals sirenios dica plegar en especies altament adaptatas a lo medio aquatico, por eixemplo a Pakicetus attocki ye o rechistro fósil de ballena mas antigo que se conoix en l'anyo 2007; efectivament fa unos 35 millons d'anyos os ancestros marins d'os actuals cetacios perdioron definitivament as suyas patas as quals por converchencia evolutiva se transformoron en aletas u quedoron como chicotz y atrofiatos uesos vestichials.

Filochenia

Rodhocetus

O siguient cladograma amuestra as relacions filocheneticas d'os cetacios (seguntes Babinski):^[2]

Mesonychia †

Pakicetus †

Ambulocetus †

Dalanistes †

Rodhocetus †

Takracetus †

Gaviocetus †

Dorudon †

Basilosaurus †

Mysticeti

Odontoceti

Clasificación

Existen arredol de uitanta especies de cetacios, divididas en dos subordens y 11 familias,^[3] a las que hay que anyadir el suborden Archaeoceti, extinto, con cinco familias mas.^[4]

Conservación

Contaminación sonora de l'ocián

Os ecolochistas han discutido durante mucho tiempo que bellos cetacios se troban en periglo por os sónars y especialment os emplegatos por equipos y navíos militars. Scientificos britanicos han socheriu fa poco que bells baramientos recients son relacionatos con maniobras melitars involucrando l'emplego d'o sónar. Os baramientos de ballenas escayecen de feito ocasionalment en as diferents especies; y istos han servito durante mucho tiempo para estimar a población de bellas especies.

Caza indiscriminada

En Archentina s'ha formato una campanya a favor d'istos mamiferos y en contra d'a caza indiscriminada, considerando un acto cruel do se realiza, sobretot en países desembolicatos. Encara que en iste país i habió también una marcha u movilización de presonas, como una protesta en contra d'a caza de cetacios, este acto se conoixió como la "Gran Marcha Azul"[1]. Una d'ellas que encabezó y emparó ista marcha, estió a cantaire y actriz uruguaya Natalia Oreiro. Isto tamién ha preso en cuenta os países miembros d'a Unión Europea y d'o Consello d'Europa que la conforman os 46 paises d'o continent europeu, ta mirar una presión y que no faigan mortaleras d'istos mamíferos.

Referencias

1. ↑ Thewissen, H. et al. 2007. Whales originated from aquatic artiodactyls in the Eocene epoch of India. Nature, 450: 1190-1194
2. ↑ Cetacean Evolution (Whales, Dolphins, Porpoises). Evidence of Common Ancestry of Cetaceans and Certain Species of Land Mammals (acceso, 5-oct-2008)
3. ↑ Wilson, D. E. & Reeder, D. M. (editors). 2005. Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed).
4. ↑ Mikko's Phylogeny Archive - Archaeoceti
5. ↑ ITIS - Kogiidae

• Rice, Dale W. (1998). "Marine mammals of the world: systematics and distribution": 231pp.
• Mead, James G. and Robert L. Brownell, Jr (16 de noviembre de 2005). Wilson, D. y., and Reeder, D. M. (eds) Mammal Species of the World, 3a edition, Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-8221-4, 723-743.

The order Cetacea /sᵻˈteɪʃⁱə/ includes the marine mammals commonly kent as whauls, dowphins, an porpoises.

References

Cetacea esse un taxon.

Classification

Rango

Rango: ordine

Supertaxones

• classe mammalia

Subtaxones

Pagmamalas

Ang orden na Cetacea ay kinabibilangan ng mga mammal na pandagat na mga balyena, mga dolphin at mga porpoise. Ang cetus ay salitang Latin at nangangahulugang "balyena". Ang orihinal na kahuluga nito ay "malaking hayop ng dagat". Ito ay mula sa salitang Sinaunang Griyego na κῆτος (kētos) na may kahulugang "balyena" o "anumang dambuhalang isda o halimaw ng karagatan). Sa mitolohiyang Griyego, ang halimbawa na tinalo ni Perseus ay si Ceto. Ang cetolohiya ang sangay ng agham pang tubig na nag-aaral ng mga cetacean. Ang ebidensiyang fossil ay nagmumungkahing ang mga cetacean ay nagsasalo ng isang karaniwang ninuno sa mga mammal na nakatira sa lupain na nagsimulang tumira sa mga karagatan noong mga 50 milyong taong nakakaraan. Sa ngayon, ang mga cetacean ang mga mammal na pinakamahusay na umangkop sa buhay pangdagat. Ang katawan ng isang cetacean ay fusiform (hugis spindle). Ang mga harapang hita ay binago tungo sa mga flipper. Ang mga munting mga likurang hita nito ay bestihiyal. Ito ay hindi nakakabit sa likurangbuto at nakatago sa loob ng kanilang katawan. Ang kanilang buntot ay may horisontal na mga fluke. Sila ay halos walang balahibo at insulado mula sa mas malamig na mga katubigang kanilang tinitirhan sa pamamagitan ng isang patong ng blubber. Ang ilang species nito ay kilala para sa kanilang mataas na katalinuhan. Sa isang pagpupulong noong 2012 sa Vancouver, Canada, ang pinakamalaking pagpupulong sa agham na American Association for the Advancement of Science ay nagulit ng kanilang suporta para sa mga karapatan ng mga cetacean na nagtatala sa kanila bilang "mga personang hindi tao".^[2]

Taksonomiya

Ang orden na Cetace ay naglalaman ng mga 90 species. Ang lahat ay pangdagat maliban sa 4 na species ng mga dolphin na tubig-sariwa. Ang orden ay naglalaman ng dalawang suborden: Mysticeti (mga balyenang baleen) at Odontoceti (mga balyenang may ngipin na kinabibilangan ng mga dolphin at mga porpoise). Ang mga cetacea ay kasapi ng klaseng Mammalia. Ang kanilang pinakamalapit na nabubuhay na mga kamag-anak ang mga even-toed ungulate gaya ng mga hippopotamus at mga usa.^[3][4]

Ang mga katangiang mammalian ng mga ito ang pagkakaroon ng mainit na dugo, paghinga sa kanilang mga baga, pagsuso ng mga supling sa suso ng kanilang magulang, pagkakaroon ng balahibo ngunit kaunti. Ang isang paraan ng pagtatangi ng isang cetacean mula sa isang isda ang hugis ng kanilang buntot. Ang mga buntot ng mga isda ay bertikal at gumagalaw ng gilid sa gilid kapag lumalangoy. Ang mga buntot ng mga cetacean ay tinatawag na fluke na horisontal at gumagalaw ng taas baba kapag lumalangoy dahil ang mga spine ng mga cetacea ay nakabaluktot sa parehong paraang tulad sa spine ng mga tao.

Ebolusyon

Ang mga cetacean na mga balyena, mga dolphin at mga porpoise ay mga inapo ng pamilyang artiodactyle na Raoellidae na mga mammal na panglupain na inilalarawan ng bungo ng even-toed ungulate, balingkitang mgahita at tengang katulad sa mga sinaunang balyena.^[5] Ang pinagmulang panglupain ng mga cetacean ay pinapakita ng kanilang paghinga mula sa ibabaw ng katubigan, ang mga buto ng kanilang mga palikpik na tulad sa mga hita ng mga mammal na panglupain at ang kanilang mga bestihiyal na likurang hita na namana sa kanilang mga ninunong panglupain na may apat na hita.

Nagpapakitang representasyon ng ebolusyon ng mga cetacean: (Pakicetus » Ambulocetus » Kutchicetus » Protocetus » Janjucetus / Squalodon).

Ang larawan sa itaas ay hindi bumibihag ng tunay na ebolusyong pilohenetiko ng isang partikular na species ngunit nagpapakitang representasyon ng ebolusyon ng mga cetacean mula sa pagiging may apat na hitang mga mammal na panglupain mula sa kanilang ninuno hanggang sa mga iba't ibang yugto ng pag-aangkop sa buhay pantubig hanggang sa kasalukuyang mga anyo nito, ang hydronamikong hugis ng katawan, ang buong umunlad na caudal na palikpik at mga bestihiyal na likurang hita. Ang paghihiwalay ng mga cetacean sa suborden na mga balyenang baleen at suborden na mga balyenang may ngipin ay nangyari noong panahong Oligoseno. Ang Janjucetus at Squalodon ay kumakatawan sa mga maagang anyo ng kanilang mga suborden.

Klasipikasyon

Paghahambing ng sukat ng halos lahat ng umiiral na species ng Cetacea.

Ang klasipikasyong ito ay malapit na sumusunod sa Marine Mammals of the World: Systematics and Distribution (1998) ni Dale W. Rice na naging pamantayang sangguniang taksonomiya sa larangan. Ito ay napakalapit na umaayon sa pagitan ng klasipikasyong ito at ng Mammal Species of the World: 3rd Edition (Wilson and Reeder eds., 2005).

• ORDER CETACEA
  • Suborder Mysticeti: Baleen whales
    • Family Balaenidae: Right whales and bowhead whale
      • Genus Balaena
        • Bowhead whale, Balaena mysticetus
      • Genus Eubalaena – tinuturing ito ni Rice ang tatlong tamang mga balyena bilang subspecies ng Balaena glacialis
        • North Atlantic right whale, Eubalaena glacialis
        • North Pacific right whale, Eubalaena japonica
        • Southern right whale, Eubalaena australis
    • Family Balaenopteridae: Rorquals
      • Subfamily Balaenopterinae
        • Genus Balaenoptera
          • Common minke whale, Balaenoptera acutorostrata
          • Antarctic minke whale, Balaenoptera bonaerensis
          • Sei whale, Balaenoptera borealis
          • Bryde's whale, Balaenoptera brydei
          • Eden's whale Balaenoptera edeni – Tinatala ni Rice ang isang hiwalay na species, ang MSW3 ay hindi
          • Omura's whale – tinatala ng MSW3 ito bilang kasingkahulugan ng balyena ni Bryde ngunit minumungkahi na ito'y maaring pansamantala lamang.
          • Blue whale, Balaenoptera musculus
          • Fin whale, Balaenoptera physalus
      • Subfamily Megapterinae
        • Genus Megaptera
          • Humpback whale, Megaptera novaeangliae
    • Family Eschrichtiidae
      • Genus Eschrichtius
        • Gray whale, Eschrichtius robustus
    • Family Cetotheriidae
      • Genus Caperea
        • Pygmy right whale, Caperea marginata
  • Suborder Odontoceti: mga balyenang may ngipin
    • Family Delphinidae: Dolphin
      • Genus Cephalorhynchus
        • Commerson's dolphin, Cephalorhyncus commersonii
        • Chilean dolphin, Cephalorhyncus eutropia
        • Heaviside's dolphin, Cephalorhyncus heavisidii
        • Hector's dolphin, Cephalorhyncus hectori
      • Genus Delphinus
        • Long-beaked common dolphin, Delphinus capensis
        • Short-beaked common dolphin, Delphinus delphis
        • Arabian common dolphin, Delphinus tropicalis. Kinikilala ito ni Rice bilang hiwalay na species. Ang MSW3 ay hindi.
      • Genus Feresa
        • Pygmy killer whale, Feresa attenuata
      • Genus Globicephala
        • Short-finned pilot whale, Globicephala macrorhyncus
        • Long-finned pilot whale, Globicephala melas
      • Genus Grampus
        • Risso's dolphin, Grampus griseus
      • Genus Lagenodelphis
        • Fraser's dolphin, Lagenodelphis hosei
      • Genus Lagenorhynchus
        • Atlantic white-sided dolphin, Lagenorhynchus acutus
        • White-beaked dolphin, Lagenorhynchus albirostris
        • Peale's dolphin, Lagenorhynchus australis
        • Hourglass dolphin, Lagenorhynchus cruciger
        • Pacific white-sided dolphin, Lagenorhynchus obliquidens
        • Dusky dolphin, Lagenorhynchus obscurus
      • Genus Lissodelphis
        • Northern right whale dolphin, Lissodelphis borealis
        • Southern right whale dolphin, Lissodelphis peronii
      • Genus Orcaella
        • Irrawaddy dolphin, Orcaella brevirostris
          • Australian snubfin dolphin, Orcaella heinsohni Isang natuklasan noong 2005. Sa gayon, hindi ito kinikilala ni Rice o ng MSW3 at maaring mabago.
      • Genus Orcinus
        • Killer whale, Orcinus orca
      • Genus Peponocephala
        • Melon-headed whale, Peponocephala electra
      • Genus Pseudorca
        • False killer whale, Pseudorca crassidens
      • Genus Sotalia
        • Tucuxi, Sotalia fluviatilis
        • Costero, Sotalia guianensis
      • Genus Sousa
        • Pacific humpback dolphin, Sousa chinensis
        • Indian humpback dolphin, Sousa plumbea
        • Atlantic humpback dolphin, Sousa teuszii
      • Genus Stenella
        • Pantropical spotted dolphin, Stenella attenuata
        • Clymene dolphin, Stenella clymene
        • Striped dolphin, Stenella coeruleoalba
        • Atlantic spotted dolphin, Stenella frontalis
        • Spinner dolphin, Stenella longirostris
      • Genus Steno
        • Rough-toothed dolphin, Steno bredanensis
      • Genus Tursiops – Pansamantalang sumang-ayon si Rice at ang MSW3 ukol sa pag-uuring ito.
        • Indian Ocean bottlenose dolphin, Tursiops aduncus
        • Burrunan dolphin, Tursiops australis
        • Common bottlenose dolphin, Tursiops truncatus
    • Family Monodontidae
      • Genus Delphinapterus
        • Beluga, Delphinapterus leucas
      • Genus Monodon
        • Narwhal, Monodon monoceros
    • Family Phocoenidae: Porpoises
      • Genus Neophocaena
        • Finless porpoise, Neophocaena phocaenoides
      • Genus Phocoena
        • Spectacled porpoise, Phocoena dioptrica
        • Harbour porpoise, Phocoena phocaena
        • Vaquita, Phocoena sinus
        • Burmeister's porpoise, Phocoena spinipinnis
      • Genus Phocoenoides
        • Dall's porpoise, Phocoenoides dalli
    • Family Physeteridae: Sperm whale family
      • Genus Physeter
        • Sperm whale, Physeter catodon (syn. P. macrocephalus)
    • Family Kogiidae – MSW3 treats Kogia as a member of Physeteridae
      • Genus Kogia
        • Pygmy sperm whale, Kogia breviceps
        • Dwarf sperm whale, Kogia sima
    • Superfamily Platanistoidea: mga lumba-lumbang taga-ilog
      • Family Iniidae
        • Genus Inia
          • Amazon river dolphin, Inia geoffrensis
          • Bolivian river dolphin, Inia boliviensis
      • † Family Lipotidae – tinuturing MSW3 ang Lipotes bilang kasapi ng Iniidae
        • † Genus Lipotes
          • † Baiji, Lipotes vexillifer
      • Family Pontoporiidae – tinuturing MSW3 ang Pontoporia bilang kasapi ng Iniidae
        • Genus Pontoporia
          • La Plata dolphin, Pontoporia blainvillei
      • Family Platanistidae
        • Genus Platanista
          • Ganges and Indus River dolphin, Platanista gangetica. Tinuturing ng MSW3 ang Platanista minor bilang hiwalay na species, na may karaniwang pangalan na Ganges River dolphin at Indus River dolphin/
  • Superfamily Ziphioidea: mga balyenang may tuka
    • Family Ziphidae,
      • Genus Berardius
        • Arnoux's beaked whale, Berardius arnuxii
        • Baird's beaked whale (North Pacific bottlenose whale), Berardius bairdii
      • Subfamily Hyperoodontidae
        • Genus Hyperoodon
          • Northern bottlenose whale, Hyperoodon ampullatus
          • Southern bottlenose whale, Hyperoodon planifrons
        • Genus Indopacetus
          • Indo-Pacific beaked whale (Longman's beaked whale), Indopacetus pacificus
        • Genus Mesoplodon, Mesoplodont whale
          • Sowerby's beaked whale, Mesoplodon bidens
          • Andrews' beaked whale, Mesoplodon bowdoini
          • Hubbs' beaked whale, Mesoplodon carlhubbsi
          • Blainville's beaked whale, Mesoplodon densirostris
          • Gervais' beaked whale, Mesoplodon europaeus
          • Ginkgo-toothed beaked whale, Mesoplodon ginkgodens
          • Gray's beaked whale, Mesoplodon grayi
          • Hector's beaked whale, Mesoplodon hectori
          • Strap-toothed whale, Mesoplodon layardii
          • True's beaked whale, Mesoplodon mirus
          • Perrin's beaked whale, Mesoplodon perrini. Kinikilala ang species na ito noongn 2002 at nilista ng MSW3 ngunit hindi si Rice.
          • Pygmy beaked whale, Mesoplodon peruvianus
          • Stejneger's beaked whale, Mesoplodon stejnegeri
          • Spade-toothed whale, Mesoplodon traversii
      • Genus Tasmacetus
        • Shepherd's beaked whale, Tasmacetus shepherdi
      • Genus Ziphius
        • Cuvier's beaked whale, Ziphius cavirostris

†Kamakailang naging extinct

Mga sanggunian

Cetacea (ଇଂରାଜୀ: Cetacea) ଡାଇନୋସର ବଂଶର ଜୀବ ଅଟେ ।^[୧] ଏହି ଜୀବଟି ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଲୁପ୍ତ ।

ଇତିହାସ

ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ

ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ

ଆଧାର

ବହି ଆଧାର

• Walters, M. & J. Paker (1995). Dictionary of Prehistoric Life. Claremont Books. ISBN 1-85471-648-4.
• Weishampel, D.B., P. Dodson & H. Osmólska (eds.) (2004). The Dinosauria, Second Edition. University of California Press. ISBN 0-520-24209-2.

ଆହୁରି ପଢନ୍ତୁ

ବାହାର ଲିଙ୍କ

Cetaceo es granda marala mamifero, fishatra (baleno, kashaloto, e.c.)

Cetacetë (Cetacea, nga latinishtja cetur "balenë" dhe greqishtja ketos "peshk i madh"^[1]) janë një degë gjërësisht e përhapur e e gjitarëve të detit, mishngrënës dhe me pendë. Pjesë e rendit të cetaceve, Cetacea, janë nënrendet: Odontoceti (balenat me dhëmbë, ku përfshihen edhe delfinët dhe marsuinët), Mysticeti (balenat me mustaqe) dhe Archaeoceti (paraardhësit e balenave të sotme, sot të zhdukur). Ka rreth 89 lloje të cetaceve, ku 70 i takojnë nënrendit Odontoceti. Edhe pse hisorikisht është menduar se cetacetë kanë prejardhje nga Mesonychid-ët, provat molekulare tregojnë se janë kushërinjë të dythundrakëve (Artiodactyla). Kohët e fundit, cetacetë grupohen në rendin Cetartiodactyla (kombinim i Cetacea + Artiodactyla), dhe më të afërmit e tyre të gjallë janë kuajt e Nilit dhe thundrakët e tjerë (devetë, derrat dhe dhentë), me të cilët u ndanë rreth 50 milionë vjet më parë.

Taksonomia

Balenat me mustaqe (Mysticeti) e kanë marrë emrin nga disa pllaka të gjata me fletëza të brirta, që quhen mustaqe balene, që kanë fomë theku dhe përdoren për të dëbuar ujin gjatë ushqyerjes me planktone dhe krille. Balenat me dhëmbë (Odontoceti), ku përfshihen edhe delfinët dhe marsuinët, kanë dhëmbë në formë koni e lopate dhe mund ta perceptojnë mjedisin me anë të bisonarit.

Infrarendi përbëhet nga familjet: Balaenidae (balenat e duhura), Balaenoptera (balenat me hulli), Eschrichtiidae (balenat e hirta), Delphinidae (delfinët oqeanikë), Monodontidae (balenat e bardha), Phocoenidae (marsuinët), Physeteridae (kashalotët), Kogiidae (kashalotët e vegjël), Platanistidae (delfinët e lumit e Botës së Vjetër), Iniidae (delfinët e lumit e Botës së Re), Pontoporiidae (delfinët e La Platës) and Ziphidae (balenat me sqep).

Balenat e bardha (Monodontidae)

marsuinët (Phocoenidae)

Delfinët oqeanikë (Delphinidae)

Iniidae

Pontoporiidae

Balenat me sqep (Ziphiidae)

Delfinët e lumit (Platanistidae)

Kashalotët e vegjël (Kogiidae)

Kashalotët (Physeteridae)

Balenat me hulli (Balaenopteridae)

Balenat e hirta (Eschrichtiidae)

Neobalaeninae

Balenat e duhura (Balaenidae)

Janjucetus †

Basilosaurus †

Dorudon †

Rodhocetus †

Remingtonocetidae †

Ambulocetidae †

Pakicetidae †

Raoellidae †

Shiko dhe

• Këmbëlopatat

Referimet

1. ^ M. Ranneft, D.; Eaker, H.; W. Davis, R. (2001). "A guide to the pronunciation and meaning of cetacean taxonomic names" (PDF). Aquatic Mammals. 27 (2): 185.

Hvalur (frøðiheiti - Cetacea) er fiskalíkt súgdjór ið livir í havinum. Hvalur er størsti skapningur í havinum. Hvalir eru einastu súgdjór, sum eru í sjónum burturav. Eins og øll onnur súgdýr andar hann luft niður í seg. Hvalur blæsur gjøgnum blástrið, ið er á kúluni. Vit skifta hval í barduhval og tannhval. Í hvalaættini eru allir hvalir, delfinir og nísur. Allir eru smidligir, kava djúpt og kunnu vera leingi undir. Allir hvalir anda gjøgnum blástrið ovast á kúluni.

Útbreiðsla í Føroyum

Av hvali eru fleiri sløg, sum eru heilt sjáldsom at síggja við Føroyar, tí at tey bert leggja leiðina framvið, á veg suðureftir ella norðureftir, í teirra natúrligu ørindum. Av hesum hava vit sæð sløg sum royð, nebbafisk, sildreka og august, sum sæst her millum oyggjarnar eins og um allan heimin. Teir hvalir, sum eru oftari at síggja um okkara leiðir eru bóghvítuhvalur og grindahvalur.

He paikea e tūpeke ana ki waho i te wai

Ko he kararehe ngote ū ngā kau wai ika moana; ki ētahi, ko wēra te ingoa. Ko Cetecea te pūtoi.

Bukri kit

Kitsimonlar (Cetacea) - suvda yashaydigan sut emizuvchilar turkumi, 100 ga yaqin turi bor. Uzoq Sharq va Shimoliy dengizlarda 6 oilasiga mansub 21 turi uchraydi. Boʻyi 1,2 m dan (dengiz choʻchqasi) 33 m gacha (koʻk kit). Kitsimonlar turkumiga moʻylovli kitlar, delfinlar, kashalotlar kiradi. Tuzilishi va hayoti suv muhitiga moslashgan. Orqa oyogʻi boʻlmaydi, oldingisi boshqaruv vazifasini bajaradigan kurakka aylangan. Terisi yalangʻoch, shilimshiq modda bilan qoplangan. Dum soʻzgichlari ikki boʻlakdan iborat. Kitsimonlar nafas olish uchun suv betiga suzib chiqib, oʻpkasini havo bilan toʻldirib oladi. Boshi ustiga oʻrnashgan tashqi burun teshiklarida ochilib yopilib turadigan qopqoqlar bor. Burun teshigidan suv aralash havo favvora boʻlib otilib turadi. Boʻgʻozlik davri bir yil. Ogʻirligi 1-3 tonna keluvchi 1 ta bola tugʻadi. Bolasi 4—8 oy onasini emadi. 3 yoshida voyaga yetadi. Kitsimonlar 200 metrgacha chuqurlikka shoʻngʻiydi. Mollyuskalar, qisqichbaqalar va boshqa umurtqasiz hayvonlar, baliqlar bilan oziqlanadi. Suv ostida bir soat va undan ortiq tura oladi. Kitsimonlar tishsiz (moʻylovli) va tishli kitlar kenja turkumiga boʻlinadi. Kaspiy va Orol dengizidan tashqari barcha dengiz va okeanlarda, tropikdagi yirik daryolarda uchraydi. Kitsimonlarning iqtisodiy ahamiyati katta. Yogʻidan glitserin, margarin va sovun tayyorlashda foydalaniladi; goʻshtidan konserva tayyorlanadi; suyagidan talqon qilinadi, jigarida vitamin A koʻp boʻladi. Koʻpchilik turlarining soni keskin kamayib ketganligi sababli ovlash man etilgan. 18 turi va 1 kenja turi Xalqaro Qizil kitobga kiritilgan. ^[1]

Manbalar

Lodan, timinggila, utawa iwak gajah iku kéwan nusoni (mamalia) kang urip ing sagara. Sanadyan ing sok diarani "iwak lodan", lodan sajatiné ora kagolong ing kulawarga iwak, nanging kaya kéwan mamalia liyané. Lodan duwé ciri-ciri:

• ambegan liwat paru-paru
• nduwé wulu awujud rambut (sithik, mèh ora ana ing lodan diwasa)
• nduwé getih panas
• nduwé klanjer susu.
• nduwé jantung patang bilik

Lodan purba évolusi ing tengahing jaman Eocene, kira-kira 50 yuta taun kapungkur. Salah siji lodan paling ndhisik kang wis cures ya iku Basilosaurus kang ndhasé cilik kanthi moncong nonjol lan nduwé untu. Dawané Basilosaurus watara 25 mèter.

Fosil nedahaké yèn lodan asalé saka kéwan dharatan mawa kuku, mungel saka kéwan kaya Mesonychid (kéwan kaya sregala kang manggon ing pasisir) kang suwé-suwé bali manggon ing laut watara 50 yuta taun kapungkur. Siji manèh kamungelan kéwan liya kang malèh dadi lodan, ya iku Ambulocetus, mamalia saukuran asu laut, dawané 3 mèter boboté 325 kilogram.

Saiki, ana rong jinis lodan, ya iku lodan Odontoceti, lodan nduwé untu, lan lodan Baleen, Mysticeti. Lodan Odontoceti kang nduwé untu wujud pamangsa kang mangan iwak, sotong, lan mamalia laut, duwé bolongan ambegan siji. Lodan balin ukurané luwih gedhé tinimbang lodan Odontoceti lan duwé struktur kang dikenal minangka balin kang awujud sikat. Struktur iki migunani kanggo nyaring plankton ing banyu. Iwak Paus Balin nduwé bolongan ambegan loro.

Muc-mhara

'S e mamal mòr a tha ann am muc-mhara^[1], a bhios a' fuireach sa mhuir (iolra: muic-mhara). Ged a tha e coltach ri iasg, chan e iasg a tha ann idir.

• muc-bhiorach

Iomraidhean

1. ↑ An Seotal: Briathrachas Gàidhlig air-loidhne airson teagasg tro mheadhan na Gàidhlig anns an àrd-sgoil. Leughte 20 Faoi. 2015

Nyangumi ni wanyama wa bahari, na pengine wa maji matamu, katika oda Cetacea wanaofanana na samaki, lakini ni mamalia: kwa hivyo hawatagi mayai kama samaki bali huzaa watoto kama mamalia wote na huwanyonyesha.

Pamoja na nguva, wanyama hawa ni mamalia pekee wanaoishi kwenye maji tu.

Oda yao ina spishi 80 hivi. Spishi ndogo huitwa pomboo kwa kawaida na spishi kadhaa za pomboo huishi kwenye maji matamu ya mito mikubwa kama Ganges au Amazonas.

Mwili wote unalingana na maisha ya majini. Nyangumi wanaotupwa kwenye nchi kavu wanakufa haraka: wanakauka, uzito wa mwili unagandamiza mapafu kwa sababu wanakosa ueleaji wa maji.

Hata hivyo muundo wa mwili ni sawa na mamalia wengine:

• wanapumua kwa kutumia mapafu; kutegemeana na spishi zinaweza kuzama na kukaa chini ya maji kuanzia dakika kadhaa hadi masaa mawili.
• Huwa na moyo wenye vyumba vinne unaoweza kusambaza oksijeni mwilini mwote.
• Nyangumi huwa na damu moto yaani wanaweza kutunza halijoto ya wastani mwilini, tofauti na samaki wanaobadilika halijoto ya mwili kulingana na halijoto ya mazingira.
• Wanazaa watoto waliokamilika tayari na kuwanyonyesha maziwa yenye mafuta mengi kwa kutumia viwele vyao. Mimba hukua mwilini mwa mama hadi kuwa mnyama kamili jinsi ilivyo kwa mamalia wengi.

Nyangumi mama na mtoto wake.

Spishi nyingi za nyangumi ni kubwa sana. Nyangumi buluu (Blue whale) anaweza kufikia uzito wa tani 200 na urefu wa mita 33. Nyangumi wadogo ni hasa familia ya pomboo ambao wale wadogo wanafikia urefu wa mita na nusu tu.

Mara nyingi spishi za nyangumi zinatofautishwa kutokana na meno yao:

• wale wanaowinda samaki au wanyama wakubwa wengine wa bahari wana meno ya kawaida.
• wale wanaokula planktoni (viumbe hai vidogo sana baharini) hawana meno, bali mifupa ya kinywani ambao si mifupa ya kweli, ila inaundwa na kitu kinachofanana na kucha za vidole. Mifupa hiyo inakaa kama meno ya chanuo na inafanya kazi ya filta; nyangumi huyo anafungua mdomo na kujaza nafasi maji pamoja na yote yaliyomo kama uduvi wadogo sana; ulimi unasukuma maji kupitia chanua ya mifupa ya kinywani na windo unabaki ndani kama chakula.

Nyangumi ni jina la jumla la mamalia wa majini wa oda ya Cetacea. Neno nyangumi wakati fulani humaanisha wanyama wote wa oda ya Cetacea, lakini katika lugha ya kawaida huwaacha wanyama wa familia ya Delphinoidea, kama vile pomboo. [1]

Spishi ndogo hizi huwa ndani ya oda ndogo ya Odontoceti (nyangumi wenye meno), ambayo hujumuisha nyangumi kadhaa.

Oda nyingine ndogo ya Cetacea ni Mysticeti, ambayo hujumuisha nyangumi wa bluu, ambaye ndiyo mnyama mkubwa kuliko wote aliyeripotiwa kuishi, nyangumi mwenye nundu, na wanyama wengine wanaokula kutoka kwenye maji ya baharini kutumia michirizi mirefu iliyopo badala ya meno, ambayo ndiyo walikopatia jina lao.

Viungo vyake

Kama mamalia wengine, nyangumi hutumia mapafu kupumua, wana damu joto, wananyonyesha watoto wao kwa kutumia viwele, wana vinyweleo, japo kidogo sana.

Mwili wa nyangumi umeungana. Miguu ya mbele, imekaa muundo wa kasia. Mwishoni mwa mkia kuna tiara, au pezi la mkia, ambalo lina saidia kwenye mwendo hasa wima tofauti na kwa mwendo mlalo wa samaki. Japokuwa nyangumi hawana miguu ya nyuma, lakini baadhi yao wanamiguu isiyokamilika; iliyojificha ndani ya miili yao. Spishi nyingi za nyangumi wana pezi migongoni mwao inayojulikana kama pezi la mgongoni.

Chini ya ngozi yao wana utando wa mafuta. Mafuta haya ni kwaajili ya kuhifadhi nishati na kuzuia upotevu wa joto. Nyanguumi pia wana moyo wenye vyumba vinne. Nao pia wana uti wa mgongo japo pingili za shingoni pia zimeungana kwaajili ya kuimarisha uwezo wa kuogelea na kuongeza uhuru wa kufanya hivyo. Wanao pia mfupa wa nyonga usiokuwa na kazi maaluum.

Nyangumi wanapumua kutumia matundu ya hewa, yaliyo juu ya vichwa vyao ili kuwawezesha kupumua huku wakiwa wamezama majini. Nyangumi wa baleen wanayo mawili; na nyangumi wenye meno wana moja tu. Kupumua hujumuisha kutoa maji zaidi kutoka kwenye matundu hayo ya hewa na, na kuunda bubujiko la maji. Bubujiko hizi huwa na maumbo mbalimbali na wakati mwingine hutumika kuwatofautisha na hatimaye kuwatambua baadhi ya nyangumi.

Nyangumi wa bluu ndiye mamalia mkubwa zaidi aliyepata kuishi, na pia mnyama mkubwa, kufikia mpaka mita 35 kwa urefu na uzito wa tani 150.

Nyangumi kwa wastani wanaishi miaka 40 mpaka 90, kulingana na aina zao na mara chache hufanikiwa kiushi zaidi ya karne moja. Hivi karibuni kipande cha kamba kilichokuwa kinatumiwa na wavuvi wa nyangumi wa karne ya 19, kilipatikana kwa nyangumi huko Alaska, na kuonesha kuwa nyangumi yule alikuwa na umri kati ya miaka 115 na 130. [2] kwa kutumia mbinu ya kupima umri kwa kuangalia kiwango cha aspatiki asidi kwenye macho ya nyangumi, pamoja na kipande cha chusa, vilionesha umri wa miaka 211 kwa nyangumi mmoja, na kuwafanya nyangumi pia kuwa wanyama wanaoishi kwa muda mrefu zaidi. .[3][4] Mkia wa nyangumi unaweza kuwa pia kama alama ya kuwatambua, kama ilivyo kwa nyangumi wenye nundu mgongoni.

Meno ya nyangumi wenye meno kama vile nyangumi aitwaye sperm, yana seli za sementamu zilizo juu ya seli za dentaini. Tofauti na binadamu wenye meno yenye kiasi kikubwa cha enameli kwenye sehemu ya nje ya jino, nyangumi wana sementamu nje ya fidhi. Ni kwa nyangumi wakubwa pekee ambao enameli yao huonesha pale ambapo sementamu ilipotoka kwenye sehemu ya jino[5]

Tabia

Nyangumi kibyongo akijitokeza.

Nyangumi huonwa kama ni wawindaji mara zote, lakini chakula chao ni kuanzia plankitoni mpaka samaki wakubwa kabisa, na wakati mwingine wanyama wengine wa baharini, hata nyangumi wengine. Nyangumi hasa wale wenye nundu mgongoni na wale wa bluu wanakula tu kwenye maji ya aktiki, ambapo humeza vitoweo vyao pamoja na maji mengi, na baadae kutoa maji kupitia baleen huku wakibakiza vitoweo vyao kinywani. [6]

Nyangumi hawanywi maji ya baharini na badala yake hutengeneza maji kutoka kwenye chakula chao kwa metabolizimu ya mafuta. [7]

Nyangumi wengi huonesha tabia nyingi za majini kama vile kujitokeza juu na kupigiza mkia.

Kulingana na mazingira yao (tofauti na na wanyama wengine), nyangumi hupumua kwa hiari yao, wanaamua ni wakati gani wa kupumua. Mamalia wote hulala lakini nyangumi hawawezi kulala kwa muda mrefu sababu wanaweza zama majini na kufa. Husemekana ni nusu tu ya ubongo wa nyangumi hulala na sehemu nyingine hufanyakazi, hivyo nyangumi huwa halali moja kwa moja lakini hupumzika vya kutosha. Mara nyingi nyangumi hulala huku jicho moja tu likiwa limefungwa. Baadhi ya nyangumi huwasiliana kwa sauti za kimuziki, zikijulikana kama nyimbo za nyangumi. Sauti hizi zaweza kuwa kubwa sana kutegemeana na spishi zao. Nyangumi waitwao sperm husikika wakitoa sauti za kugonga gonga tu, kwasababu wao wana meno na hutoa pia mwangwi unaoweza kusikika kwa maili nyingi. [8]

Nyangumi jike huzaa ndama mmoja tu. Muda wa kumkuza ndama huyo ni zaidi ya mwaka mmoja kwa spishi nyingi na hujumuisha uhusiano mkubwa kati ya mama na ndama. Nyangumi huwa tayari kuzaa wakiwa na miaka saba mpaka kumi. Mtindo huu huruhusu watoto wachache tu lakini wakiwa na uwezo mkubwa wa kuishi.

Viungo vya uzazi vya nyangumi huzama na kujificha ndani ya nafasi za mwili wakati wa kuogelea, kuongeza mwendo kasi na kuzuia majeraha. Nyangumi wengi hawana wenzi wa aina moja; na majike wengi hubadilisha madume kadhaa kila msimu. Watoto wa nyangumi huzaliwa kwa kutoa mkia kwanza utaratibu unaopunguza hatari ya kufa maji. [9] [10]

Nyangumi pia hujulikana kwa uwezo wao wa kufundisha na kujifunza, pamoja na kushirikiana na hata kuonekana kuhuzunika. [11]

Uwindaji wa nyangumi

Kwa karne nyingi nyangumi wamekuwa wakiwindwa kwa ajili ya nyama na malighafi. Kati ya karne ya 20, hata hivyo, viwanda vingi vya nyangumi vilisababisha kuwa hatarini kwa spishi nyingi za nyangumi, na uwindaji wa nyangumi ukakomeshwa mara moja katika nchi nyingi isipokuwa chache.

Mashirika kadhaa yameanzishwa kwa ajili ya kuzuia uwindaji wa nyangumi na hatari nyingine kwa maisha ya nyangumi. [12][13]

Asili na uainishaji

Cetacea wote, kujumuisha na nyangumi na pomboo, ni kizazi kilichotokana na mamalia wa nchi kavu wa oda ya Artiodactyl. Kwa pamoja cetacea na artiodactyls sasa wanaainishwa chini ya oda moja ya Cetartiodactyla inayojumuisha viboko na nyangumi. Kimsingi, nyangumi wana ukaribu mkubwa na viboko; wote ni chimbuko la uzao mmoja, Indohyus, miaka takriban milioni 48 iliyopita na wanyama wenye kwato shufwa kutoka Kashmir, India, karibu miaka milioni 54 iliyopita. [14][15]

Nyangumi waliingia majini karibia miaka milioni 50 iliyopita. [16]

Cetacea wamegawanywa kwenye makundi mawili:

• Nyangumi-chujio (Mysticeti) wanaotambuliwa kwa aina ya chujio katika domo lao iliyoundwa kwa keratini na ambayo hutumika kwa kuchujia planktoni kutoka majini. Hawa ndio nyangumi wakubwa kuliko wote.
• Nyangumi-meno (Odontoceti) wanaotumia meno yao kwa kuwinda samaki na ngisi, na pengine (nyangumi mwuaji) mamalia wengine wa maji kama sili na simba-bahari na hata nyangumi wengine.

Spishi za Afrika

• Mysticeti
  • Balaenoptera acutorostrata, Nyangumi-ndita wa Kawaida (Common Minke Whale)
  • Balaenoptera bonaerensis, Nyangumi-ndita wa Antakitiki (Antarctic au Southern Minke Whale)
  • Balaenoptera borealis, Nyangumi-ndita Kaskazi (Sei Whale)
  • Balaenoptera brydei, Nyangumi-ndita wa Bryde (Bryde's Whale)
  • Balaenoptera edeni, Nyangumi-ndita wa Eden (Eden's Whale)
  • Balaenoptera musculus, Nyangumi Buluu (Blue Whale)
  • Balaenoptera physalus, Nyangumi Pezimgongo-refu (Fin au Finback Whale, Razorback au Common Rorqual)
  • Caperea marginata, Nyamgumi Kibete (Pygmy right Whale)
  • Eubalaena glacialis, Nyangumi wa Atlantiki (North Atlantic Right Whale)
  • Eubalaena australis, Nyangumi Kusi (Southern Right Whale)
  • Megaptera novaeangliae, Nyangumi Kibyongo (Humpback Whale)
• Odontoceti
  • Berardius arnuxii, Nyangumi Domo-refu wa Arnoux (Arnoux's Beaked Whale)
  • Cephalorhynchus heavisidii, Pomboo wa Haviside (Haviside's Dolphin)
  • Delphinus capensis, Pomboo Domo-refu (Long-beaked Common Dolphin)
  • Delphinus delphis, Pomboo Domo-fupi (Short-beaked Common Dolphin)
  • Delphinus tropicalis, Pomboo Arabu (Arabian Common Dolphin)
  • Feresa attenuata, Nyangumi Muuaji Mdogo (Pygmy Killer Whale)
  • Globicephala macrorhynchus, Pomboo Kichwa-tufe Mapezi-mafupi (Short-finned Pilot Whale)
  • Globicephala melas, Pomboo Kichwa-tufe Mapezi-marefu (Long-finned Pilot Whale)
  • Grampus griseus, Pomboo wa Risso (Risso's Dolphin)
  • Hyperoodon planifrons, Nyangumi Pua-chupa Kusi (Southern Bottlenose Whale)
  • Indopacetus pacificus, Nyangumi Pua-chupa wa Tropiki (Tropical Bottlenose Whale)
  • Kogia breviceps, Nyangumi-nta Mdogo (Pygmy Sperm Whale)
  • Kogia sima, Nyangumi-nta Kibete (Dwarf Sperm Whale)
  • Lagenodelphis hosei, Pomboo wa Fraser (Fraser's or Sarawak Dolphin)
  • Lagenorhynchus obscurus, Pomboo Mweusi (Dusky Dolphin)
  • Lissodelphis peronii, Pomboo Bila-pezimgongo (Southern Right Whale Dolphin)
  • Mesoplodon densirostris, Nyangumi Domo-refu wa Blainville (Blainville's Beaked Whale)
  • Mesoplodon europaeus, Nyangumi Domo-refu wa Gervais (Gervais's, Antillian, Gulf Stream au European Beaked Whale]])
  • Mesoplodon ginkgodens, Nyangumi Domo-refu ??? (Ginkgo-toothed Beaked Whale)
  • Mesoplodon grayi, Nyangumi Domo-refu wa Gray (Gray's Beaked Whale)
  • Mesoplodon hectori, Nyangumi Domo-refu wa Hector (Hector's Beaked Whale)
  • Mesoplodon layardii, Nyangumi Domo-refu wa Layard (Strap-toothed au Long-toothed Whale au Layard's Beaked Whale]])
  • Mesoplodon mirus, Nyangumi Domo-refu wa True (True's Beaked Whale)
  • Orcinus orca, Nyangumi Muuaji au Orka (Killer Whale, Orca Whale au Orca)
  • Peponocephala electra, Pomboo Kichwa-tikiti (Melon-headed Whale, Electra Dolphin au Many-toothed Blackfish)
  • Phocoena phocoena, Pomboo-bandari (Harbour Porpoise)
  • Physeter macrocephalus, Nyangumi-nta Mkubwa (Sperm Whale)
  • Pseudorca crassidens, Nyangumi Muuaji Mdanganyifu (False Killer Whale)
  • Sousa plumbea, Pomboo Mgongo-nundu Hindi (Indian Humpback Dolphin)
  • Sousa teuszi, Pomboo Mgongo-nundu wa Atlantiki (Atlantic Humpback Dolphin)
  • Stenella attenuata, Pomboo-madoa wa Tropiki (Pantropical Spotted Dolphin)
  • Stenella clymene, Pomboo Clymene??? (Clymene Dolphin)
  • Stenella coeruleoalba, Pomboo-milia (Striped Dolphin)
  • Stenella frontalis, Pomboo-madoa wa Atlantiki (Atlantic Spotted Dolphin)
  • Stenella longirostris, Pomboo Mzunguka (Spinner Dolphin)
  • Steno bredanensis, Pombo Meno-mikwaruzo (Rough-toothed Dolphin)
  • Tursiops aduncus, Pomboo Pua-chupa wa Bahari ya Hindi (Indo-Pacific Bottlenose Dolphin)
  • Tursiops truncatus, Pomboo Pua-chupa wa Kawaida (Common Bottlenose Dolphin)
  • Ziphius cavirostris, Nyangumi Domo-refu wa Cuvier (Cuvier's Beaked Whale)

Spishi za mabara mengine

• Mysticeti
  • Balaena mysticetus (Bowhead Whale)
  • Eubalaena japonica (North Pacific Right Whale)
  • Balaenoptera omurai (Omura's Whale)
  • Eschrichtius robustus (Grey Whale)
• Odontoceti
  • Berardius bairdii (Baird's Beaked Whale)
  • Cephalorhynchus commersonii (Commerson's Dolphin)
  • Cephalorhynchus eutropia (Chilean Dolphin)
  • Cephalorhynchus hectori (Hector's Dolphin)
  • Delphinapterus leucas (Beluga)
  • Hyperoodon ampullatus (Northern Bottlenose Whale)
  • Inia boliviensis (Bolivian River Dolphin)
  • Inia geoffrensis (Amazon River Dolphin)
  • Lagenorhynchus acutus (Atlantic White-sided Dolphin)
  • Lagenorhynchus albirostris (White-beaked Dolphin)
  • Lagenorhynchus australis (Peale's Dolphin)
  • Lagenorhynchus cruciger (Hourglass Dolphin)
  • Lagenorhynchus obliquidens (Pacific White-sided Dolphin)
  • Lipotes vexillifer (Baiji) imekwisha sasa
  • Lissodelphis borealis (Northern Right Whale Dolphin)
  • Mesoplodon bidens (Sowerby's Beaked Whale)
  • Mesoplodon bowdoini (Andrews's Beaked Whale)
  • Mesoplodon carlhubbsi (Hubbs's Beaked Whale)
  • Mesoplodon perrini (Perrin's Beaked Whale)
  • Mesoplodon peruvianus (Pygmy Beaked Whale)
  • Mesoplodon stejnegeri (Stejneger's Beaked Whale)
  • Mesoplodon traversii (Spade-toothed Whale)
  • Monodon monoceros (Narwhal)
  • Neophocaena phocaenoides (Finless Porpoise)
  • Orcaella brevirostris (Irrawaddy Dolphin)
  • Orcaella heinsohni (Australian Snubfin Dolphin)
  • Phocoena dioptrica (Spectacled Porpoise)
  • Phocoena sinus (Vaquita)
  • Phocoena spinipinnis (Burmeister's Porpoise)
  • Phocoenoides dalli (Dall's Porpoise)
  • Platanista gangetica (Ganges River Dolphin)
  • Platanista minor (Indus River Dolphin)
  • Pontoporia blainvillei (La Plata Dolphin)
  • Sotalia fluviatilis (Tucuxi)
  • Sotalia guianensis (Costero)
  • Sousa chinensis (Pacific Humpback Dolphin)
  • Tasmacetus shepherdi (Shepherd's Beaked Whale)
  • Tursiops australis (Burrunan Dolphin)

Marejeo

• "The Whales' Navy: In Defense of Whales Worldwide". Sea Shepherd Conservation Society. [Retrieved 2009-09-20.]
• "Save the Whales, founded in 1977". Save The Whales. [Retrieved 2009-09-20.]
• Northeastern Ohio Universities Colleges of Medicine and Pharmacy. "Whales Descended From Tiny Deer-like Ancestors". ScienceDaily. [Retrieved 2007-12-21.]
• Dawkins, Richard (2004). The Ancestor's Tale. Boston: Houghton Mifflin Company. ISBN 0-618-00583-8.
• "How whales learned to swim". BBC News. 2002-05-08. [Retrieved 2006-08-20.]
• Conroy, Erin (Juni 2007). "Netted whale hit by lance a century ago". Associated Press. [Retrieved 2009-10-05.]
• "Bowhead Whales Mei Be the World's Oldest Mammals". 2008-02-15. [Retrieved 2008-03-25.]
• George, J.C. et al. (1999). "Age and growth estimates of bowhead whales (Balaena mysticetus) via aspartic acid racemization". Can. J. Zool. 77 (4): 571–580. doi:10.1139/cjz-77-4-571.
• "How is that whale listening?". [Retrieved 2008-02-04.]
• "Table of sound decibel levels". [Retrieved 2006-09-14.]
• "Milk". Modern Marvels. The History Channel. 2008-01-07.
• Siebert, Charles (8 Julai 2009). "Watching Whales Watching Us". New York Times Magazine. [[17]]
• [[18]]
• Whale. Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2009.
• "Sonar may cause Whale deaths". BBC News. 2003-10-08. [Retrieved 2006-09-14.]
• Piantadosi CA, Thalmann ED (2004-04-15). "Pathology: whales, sonar and decompression sickness". Nature 428 (6894): 716–718.

Viungo vya nje

• ARKive - images and movies of Whales, Dolphins and Porpoises
• American Cetacean Society
• British Cetacean Site especially interesting is taxonomy
• Cetacea.org homepage
• Walker's Mammals of the World Online - Cetaceans
• Tursiops.org: Current Cetacean-related news
• Whales, Dolphins, Porpoises and Cetaceans Forum
• [[19]]

Paus nyaéta mamalia tina ordo Cetacéa, kaasup paus, pesut, jeung lumba-lumba. Ceuk istilah tradisional Sunda, paus nyaéta lauk nu kaasup panggedéna ari potonganana béda jeung lauk-lauk anu ilaharna sok didahar ku jelema.^[2] Sanajan disebut lauk, saenyana mah paus lain lauk, tapi mamalia.^[3]

Lauk paus éta téh mahluk nu getihna panas anu barudakna henteu lahir ti endog tapina dilahirkeun dina kaayaan hirup.^[2][3] Sarta orok lauk paus dibéré dahar ti susu indukna kawas mamalia leutik séjénna.^[3] Tapi lauk paus, kawas kabéh mamalia anu hirup di cai, diturunkeun ti nini moyang anu hirup di darat.^[3] Jadi maranéhanana kudu menyesuaikan diri sangkan bisa hirup di jero cai^[3] Ieu hartosna yén salila jutaan taun geus lumangsung parobahan-parobahan nu tangtu di jero awak maranéhanana.^[3] Ku kituna maranéhanana bisa hirup di jero cai.^[3]

Alatan lauk paus henteu miboga insang tapi ambekanna ngaliwatan paru-paru maranéhanana, salah sahiji ti parobahan-parobahan anu pang pentingna aya hubunganana jeung pernapasan maranéhanana.^[3] Baheula liang irung maranéhanana aya di luhur di bagian hareup sirah.^[3] Terus ayeuna liang irung geus pindah ka tukang ka bagian luhur sirah.^[3] Ayeuna mah lauk paus nyieun hiji atawa dua liang peniup pikeun mempermudah bernapas di permukaan cai.^[3]

Di jero cai, liang irung ieu katutup ku katup-katup leutik, sarta saluran-saluran hawa papisah ti sungut.^[3] Ku kituna, kaayaanana henteu ngabahayakeun lamun lauk paus éta kudu ngasupkeun cai kana paru-paru.^[3]

Lauk paus biasana naék pikeun ambekan saban lima atawa sapuluh menit, tapi maranéhanana bisa tetep aya di cai salila tilu pér opat jam^[3] Sabot ngahontal permukaan, maranéhanana niup heula, atawa ngaluarkeun hawa anu geus dipaké ti paru-paru^[3] Dina waktu maranéhanana ngalakonan hal ieu, maranéhanana nyieun sora tarik anu bisa kadéngé dina jarak nu tangtu^[3] Semburan ieu lain cai, tapi hawa anu geus dipaké, anu eusina saab cai.^[3]

Maranéhanana niup sawatara kali nepi ka maranéhanana geus bener-bener ngaganti hawa di jero paru-paru maranéhanana, sarta saterusna maranéhanana neuleuman cai atawa ngaluarkeun sora.^[3] Sawatara lauk paus neuleuman cai sajero 2000 kaki.^[3] Sakapeung lauk paus anu badag, sabot ngaluarkeun sora, ngalungkeun buntut-buntut maranéhanana ka hawa, atawa ngajol kaluar ti cai.^[3]

Rujukan

La Setaseos es un ordina de mamales cual inclui balenas, delfines, e fosenas. Los es la mamales la plu ajustada per abita en la acua. La brasos ia deveni aletas, la gamas es nonvidable, e la coda ia deveni un aleta grande. La setaseos es sin pelo, e isolida par un strato densa de gras. La ordina es ance conoseda per sua intelijentia grande.

La ordina conteni 90 spesies. La plu de spesies es de mares, estra 5 spesies de delfines de rios. La ordina es divideda en du suordinas: Mistisetio (balenas vera) e odontosetio (balenas con dentes, incluinte delfines e fosenas.

• Suordina Mistisetio
  • Familia Balenopterido - balenoteras
  • Familia Escrictido - balenas gris
  • Familia Balenido - balenas franca
  • Familia Neobalenido - balenas franca pigmeo
• Suordina Odontosetio
  • Familia Fiseterido - caxalotes
  • Familia Zifido - balenas con becos
  • Familia Platanistido - delfines de rios
  • Familia Delfinido - delfines
  • Familia Monodontido - belugas e narvales
  • Familia Fosenido - fosena

Waaler (Cetacea) san en order faan a tetjdiarten (Mammalia). Diar jaft at son 90 slacher faan, an jo lewe uun't weeder. Likes san't nian fasker.

Tu a waaler hiar uk a delfiinen, sodenang skul det order eegentelk waaler an delfiinen het.

Onerordern

• Biardenwaaler (Mysticeti) mä 4 familin
• Tuswaaler (Odontoceti) mä 10 familin

D Waal (Cetacea) si en Ornig vo de Süüger mit öbbe 80 Arte, wo usschliesslig im Wasser lääbe. Es git zwäi Underornige, d Bartewaal (Mysticeti), wo zu de grösste Dier in dr Gschicht vo dr Ärde zele und Plankton us em Wasser filtriere und vo däm lääbe, und, d Zaanwaal (Odontoceti), wo röiberisch lääbe und wo au d Familie vo de Delfin (Delphinidae) zun ene ghöört.^[1] Dr alt umgangssproochligi Naame „Waalfisch“ entspricht nit em hütige wüsseschaftlige Verständnis, wil d Waal käni Fisch si, sondern akwatischi Landwirbeldier (Meersüüger); in dr Antike und bis in d Middi vo dr Nöizit het mä sä aber as Fisch aagluegt, was uf en Aristoteles (4. Joorhundert v. d. Z.) zrugggoot, au wenn er e Hufe verschidnigi füsiologischi Äänligkäite mit de Landwirbeldier gsee het.^[2][3] Erst dr Carl von Linné het d Waal 1758 zu de Süüger zelt.

Mit dr Usnaam von e baar Flussdelfinarte lääbe d Waal im Meer. Dr Übergang zum Lääbe im Wasser het die Süügergrubbe vor öbbe 50 Millione Joor im früeje Eozän gmacht. D Waal si äng verwandt mit de Baarhuefer (Artiodactyla), bäidi Grubbe bilden zämme s Taxon Cetartiodactyla. D Beständ vo vile Waalarte si wäge dr Umwältverschmutzig, dr Fischerei und em industriell betriibene Walfang dütlig zrugggange.

Litratuur

• Nigel Bonner: Whales of the World. Octopus Publishing, Blandfort 2002, ISBN 0-7137-2369-6
• T. Cahill: Dolphins. National Geographic, Washington DC 2003, ISBN 0-7922-3372-7.
• M. Carwardine: Wale und Delfine in europäischen Gewässern. Beobachten - Bestimmen - Erleben Delius Klasing, Bielefeld 2003, ISBN 3-76881-456-4.
• M. Carwardine: Delphine – Biologie, Verbreitung, Beobachtung in freier Wildbahn. Naturbuch Verlag, Augsburg 1996, ISBN 3-89440-226-1.
• M. Carwardine, E. Hoyt, R. E. Fordyce, P. Gill: Whales & Dolphins – the ultimate guide to marine mammals. Harper Collins, London 2002, ISBN 0-00-220105-4.
• P. Clapham: Whales. World Life Library. Colin Baxter Photography, Grantown-on-Spey 2001, ISBN 1-84107-095-5.
• A. Coenen: The whale book, whales and other marine animals as described by Adriaen Coenen in 1585. Reaktion Books, London 2003, ISBN 1-86189-1741
• Ralf Kiefner: Wale und Delfine weltweit. Jahr Top Special, Hamburg 2002, ISBN 3-86132-620-5.
• C. C. Kinze: Photographic Guide to the Marine Mammals of the North Atlantic. University Press, Oxford 2002, ISBN 0-19-852625-3 .
• J. Mann, R. C. Connor, P. L Tyack, H. Whitehead (Hrsg.): Cetacean Societies – Field Studies of Dolphins and Whales. University of Chicago Press, Chicago 2000, ISBN 0-226-50340-2.
• T. Martin: Whales, Dolphins & Porpoises. World Life Library. Colin Baxter Photography, Grantown-on-Spey 2003, ISBN 1-84107-173-0
• T. Nakamura: Dolphins. Chronicle Books, San Francisco Ca 1997, ISBN 0-8118-1621-4.
• J. Niethammer, F. Krapp (Hrsg): Handbuch der Säugetiere Europas. Bd 6. Meeressäuger. Teil 1B: Wale und Delphine 1. AULA, Wiesbade 1994, ISBN 389104559X.
• R. M. Nowak: Walker's Marine Mammals of the World. Johns Hopkins University Press, Baltimore 2003, ISBN 0-8018-7343-6.
• R.R. Reeves, B.S. Stewart, P.J. Clapham, J. A. Powell: Sea Mammals of the World – a complete Guide to Whales, Dolphins, Seals, Sea Lions and Sea Cows. A&C Black, London 2002, ISBN 0-7136-6334-0.
• Gérard Soury: Das große Buch der Delfine. Deliuzs Klasing, Bielefeld 1997, ISBN 3-7688-1063-1.
• B. Wilson: Dolphins. World Life Library. Colin Baxter Photography, Grantown-on-Spey 2002, ISBN 1-84107-163-3 .
• M. Würtz, N. Repetto: Underwater world. Dolphins and Whales. White Star Guides, Vercelli 2003, ISBN 88-8095-943-3.

Fuessnoote

1. ↑ Mänggisch zelt mä d Delfin nid zu de Waal und denn bezäichnet mä die ganzi Ornig as „Waal und Delfin“. Aber das duet die daatsächlige Verwandtschaftsverheltniss nid wider spiegle; denn uf dr äinte Site si d Waal wemm mä d Delfin, wo uf drei Familie verdäilt si usschliesst, parafyletisch, uf dr andere Site ghööre zu de Delphinidae au Arte, wo dradizionell as Waal bezäichnet wärde.
2. ↑ Aristoteles: Historia Animalium, 4. Joorhundert v. d. Z., HA 566b2-5 (in dr Sitenummerierig noch Bekker).
3. ↑ Aldemaro Romero: When whales became mammals: The scientific journey of Cetaceans from fish to mammals in the history of science. (PDF) In: INTECH Open Access Publisher, 2012.

D'Walen (Cetacea) sinn eng Uerdnung vu Mamendéieren déi all am Waasser, déi meescht vun hinnen am Mier, liewen. Duerch hir Kierperform gläiche s'am Ausgesinn de Fësch, woufir se fréier alt fälschlecherweis Walfësch genannt goufen.

Et gëtt weltwäit eng 80 bis 90 Walaarten. 5 dovu liewen am Séisswaasser, déi aner liewen am Mier.

Famillen

Wale ginn an zwou Ënneruerdnungen agedeelt: Baartewalen (Mysticeti) an Zännwalen (Odontoceti). Nieft de Baarten an den Zänn gëtt et nach aner anatomesch Critèren, fir déi zwou Ënneruerdnunge vuneneen z'ënnerscheeden.

• Ënneruerdnung Mysticeti (Baartewalen)
  • Famill Balaenidae Gray, 1821
  • Famill Balaenopteridae Gray, 1864 — Rorquals
  • Famill Eschrichtiidae Ellerman and Morrison-Scott, 1951 — Groe Wal
  • Famill Neobalaenidae Gray, 1873
• Ënneruerdnung Odontoceti (Zännwalen)
  • Famill Delphinidae — Delfiner aus dem Mier an Orcaen
  • Famill Monodontidae — Belugawal an Narwal
  • Famill Phocoenidae — Phocoenidae (Schwéngswalen)
  • Famill Physeteridae — Pottwal (ad minima)
  • Famill Platanistidae — Séisswaasserdelfinen
  • Famill Ziphiidae — Schniewelwalen an Hyperodoon (Intewal)
  • Famill Iniidae — Séisswaasserdelfinen (vun aneren ënner Platanistidae klasséiert)
  • Famill Kogiidae — Kleng Pottwalen (och alt ënner Physeteridae klasséiert)
  • Famill Lipotidae — Chinawal (och alt entweder ënner Iniidae oder ënner Platanistidae klasséiert)
  • Famill Pontoporiidae — La-Plata-Delfin (och alt entweder ënner Iniidae oder ënner Platanistidae klasséiert)

Do derbäi kommen Dosende vu Fossilienaarten aus de Gattungen Ambulocetus, Pakicetus a Basilosaurus, déi an d'Ënneruerdnung Archaeoceti klasséiert ginn.

Morphologie

Déi verschidde Walaarten hunn all e stroumlinnefërmege Kierper, eng glat Haut ouni Hoer a keng Ouermuschelen, Kennzeechen déi e séiert Virukommen am Waasser méiglech maachen. Se hu keng Krallen a keng baussenzeg Ouerlächer (de Gehéierkanal ass no baussen zou). Déi viischt Patten hu sech am Laf vun der Evolutioun zu Flossen entwéckelt déi Flipper genannt ginn. D'Floss um Réck, déi Finn genannt gëtt, feelt bei enger Rëtsch Aarten. De Schwanz ass zu enger Floss ëmgewandelt, déi Fluke genannt gëtt, an horizontal zum Rescht vum Kierper steet (bei de Fësch steet d'Schwanzfloss senkrecht). Déi hënnescht Patte si komplett zréckgebilt.

Wéi all aner Mamendéieren hu Wale Longen a mussen, fir Loft ze huelen, un d'Waasseruewerfläch. Dobäi ootme se duerch en Ootmungslach uewen um Kapp.

Um Spaweck

Muqu wallina.

Wallina nisqakunaqa (ordo Cetacea) taksa, hatun icha ancha hatunkaray challwahina rikch'akuq ñuñuqkunam, aycha mikhuq.

Yakupi kawsaspanpas, wayratam surq'anwan samanku. Kawsaqña uñakunata wachaspa ñuñuchinmi.

Kiru wallina (Odontoceti) challwakunatam, umachakikunatam, pisqukunatam, ñuñuqkunatapas mikhun, last'acha wallinakunataq (Mysticeti) uchuylla uywachakunata yakumantam suysun.

Mitan kamay

Pusaq chunka rikch'aqtam riqsinchik, iskay urin rikch'aq ñiqiman, chunka hukniyuq rikch'aq aylluman allichaspa.

Hawa t'inkikuna

• Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Wallina.

• Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Wallina

1 = Nôordkoaper; 2 = Orka;
3 = Groenlandsche walvis; 4 = Potvis;
5 = Narwal; 6 = Blauwe vinvis;
7 = Nôordse vinvis; 8 = Beloega

Walvissn zyn e groep van round de 82 sôortn grôte, in 't woater levende zoogdiern van de orde Cetacea. Walvissn zyn van al de zoogdiern 't mêest angepast an 't leven in 't woater.

Z'eetn vôoral plankton en klêne vissn. 't Grôte verschil me vissn is da walvissn vee grotter zyn en met underne steirt e verticale beweginge moakn vor under vôort te beweegn (van boovn noar ounder en van ounder noa boovn en vissn van links noa reks en van reks noa links). Walvissn moetn ôok oasmn lik geweune zoogdiern en kunn langer ounder woater bluuvn deur dat under zeurstoffe direct weirdt ipgesloan in under spierweefsel en ze dus vee langer ounder woater kunn bluuvn.

Walvissn zyn gin gevoar vo de mens.

Over walvissn

Enigte walvissn zyn de potvis, orka, beloega, blauwe vinvis. De grôotste walvis (de blauwe vinvis) is volwassen 33 meter lank en kan tot 170 ton weegn. Walvissn produceern soms ôok gezang da komt van de mannekeswalvissn die azô de vrouwkes probeern te verleidn. De mêeste gezangn kunn ôok g’hôord wordn deur de mensn of upgevangn weirn ip radio's. De mêeste walvissn gebruukn sonar vo te zien ounder woatre hoewel da ze ôok oogn hèin mêestal.

In Japan, Noorweegn en Ysland weirdt er gejoagd ip walvissn hoewel da nie mi zou meugn omda sommigte sôortn zoudn kunn uutstervn.

Walvissevet weirdt oundermêer gebruukt vo lippestift van te moakn.

Τα θαλάσσια κήτη, επίσημα καλούμενα κητώδη είναι μεγάλα θαλάσσια θηλαστικά άριστα προσαρμοσμένα στο περιβάλλον τους, στα οποία περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων τα δελφίνια και οι φάλαινες. Αποτελούν ομώνυμη τάξη της συνομοταξίας των θηλαστικών. Το όνομά τους προέρχεται από την αρχαία ελληνική "κήτος" που σημαίνει χάσμα, μεγάλο άνοιγμα, και συνυφασμένο από τη μυθική Κητώ, κάθε ον μεγαλόσωμο.

Τα κητώδη διακρίνονται σε δύο υποτάξεις: στα οδοντοκητώδη και τα μυστακοκητώδη. Τα πρώτα περιλαμβάνουν τέσσερις ταξινομικές οικογένειες και τα δεύτερα τρεις. Εκτός αυτών υπάρχει και η υπόταξη τα "αρχαιοκήτη" που περιλαμβάνει μόνο απολιθωμένα είδη.

Ειδικά, για τα κητώδη θεωρείται ότι αναπτύχθηκαν πριν από περίπου 45 εκατομμύρια χρόνια όταν, σύμφωνα με κάποιες επιστημονικές θεωρίες, περισσότερο τολμηρές, ένα χερσαίο θηλαστικό που προσδιορίσθηκε ως 'αρχαιόκητος', επέστρεψε στη θάλασσα.

Γενικά

Τα κητώδη μοιάζουν και συμπεριφέρονται ως ψάρια πλην όμως δεν είναι ψάρια. Το μήκος τους είναι μεγάλο και ποικίλλει των ενηλίκων από 2 μέχρι 30 μ. Ζουν σε ωκεανούς και μερικά είδη αυτών σε μεγάλους ποταμούς (π.χ. Αμαζόνιο, Γάγγη κ.λπ.). Το δέρμα τους είναι γενικά μαλακό και γυαλιστερό, χωρίς λέπια. Κάτω από το δέρμα τους, στον υποδόριο ιστό, βρίσκεται ένα παχύ υπόστρωμα λιπαρής και ελαιώδους ουσίας το λεγόμενο "κητέλαιο", που καλύπτει όλο το σώμα τους με διττό προστατευτικό χαρακτήρα, αφενός της διατήρησης σταθερής θερμοκρασίας και αφετέρου της αποφυγής σύνθλιψης από τις υφιστάμενες πιέσεις στα μεγάλα βάθη που καταδύονται αυτά τα ζώα. Τα δόντια τους εκτός του ότι ξεχωρίζουν από τα άλλα θηλαστικά αποτελούν το βασικό στοιχείο της διάκρισής τους σε δύο υποτάξεις. Αναπνέουν με υπερβολικά μεγάλους πνεύμονες.

Ανατομία

Το ουραίο πτερύγιο των κητωδών

Ζουν κατά αγέλες. Κάθε αγέλη περιλαμβάνει μερικά θηλυκά, νεογνά και συνηθέστερα ένα αρσενικό που είναι και ο οδηγός της αγέλης. Παρά το ογκώδες σώμα τους κολυμπούν με επιδεξιότητα και μεγάλη ταχύτητα. Τα θωρακικά πτερύγια βοηθούν ιδιαίτερα στην κολύμβηση. Το δε ουραίο πτερύγιο που χρησιμοποιείται για ώθηση και που αναπτύσσεται κατά οριζόντιο επίπεδο ως προς το διάμηκες του σώματος αποτελεί ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των κητωδών, ενώ το ραχιαίο προσφέρει ισορροπία μέσα στο νερό. Το τελευταίο είναι δερμάτινο χωρίς σκελετό και ονομάζεται λιποπτερύγιο.

Τα κητώδη έχουν μεγάλο εγκέφαλο. Ο μεγαλύτερος εγκέφαλος στον κόσμο ανήκει στον φυσητήρα (Physeter macrocephalus). Ζυγίζει 9 κιλά και είναι έξι έως επτά φορές μεγαλύτερος από τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Τον δεύτερο σε μέγεθος εγκέφαλο στον κόσμο τον διαθέτουν οι όρκες και ζυγίζει 6 κιλά. Ο εγκέφαλος των δελφινιών ζυγίζει περίπου 1,5 κιλά, δεδομένου ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος ζυγίζει 1,2 κιλά. Η ευφυής συμπεριφορά των κητωδών, η επικοινωνία τους, ο τρόπος που κοιμούνται αλλά και το μέγεθος του εγκεφάλου και η πολυπλοκότητα του εγκεφαλικού φλοιού κάποιων ειδών, τα έκαναν αντικείμενα μελέτης για τους επιστήμονες και αγαπητά στους ανθρώπους.

Αναπνοή

Τα κητώδη αναπνέουν ατμοσφαιρικό αέρα. Η αναπνοή τους είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική. Κάθε φορά που βγαίνουν στην επιφάνεια εκπνέουν το διοξείδιο του άνθρακα και εισπνέουν φρέσκο αέρα. Η ανταλλαγή αυτή των αεριών γίνεται από τους ρώθωνες που είτε είναι επιμήκεις σχισμές, είτε μία ημισεληνοειδής σχισμή, τον λεγόμενο φυσητήρα, ο οποίος κλείνει από μία μυική κίνηση όταν το ζώο καταδύεται. Οι φυσητήρες βρίσκονται στην κορυφή του κεφαλιού των κητωδών.

Τα μεγάλα κητώδη μπορούν να κρατήσουν την ανάσα τους πολύ περισσότερο από τα άλλα θηλαστικά (7 με 30 λεπτά), χάρις σε φυσιολογικές αλλαγές. Πρώτον οι μύες των κυτώδων έχουν πολύ περισσότερη μυοσφαιρίνη από τα άλλα θηλαστικά, με αποτέλεσμα το κυτώδες να μπορεί να μείνει κάτω από το νερό περισσότερο. Επίσης, το μεγάλος μέγεθος των κητώδων σημαίνει ότι ο μεταβολισμός τους είναι πιο αργός, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούν λιγότερο οξυγόνο ανά μάζα.
Ερχόμενα αυτά στην επιφάνεια εξάγουν το ρύγχος και ανοίγουν τους φυσητήρες αποβάλλοντας τον αέρα από τους πνεύμονές τους. Η αποβολή αυτή γίνεται με μεγάλη δύναμη που παράγεται εκκωφαντικός συριγμός και ο υγρός αέρας εκτινάσσεται ως στήλη με συμπυκνωμένους υδρατμούς. Η στήλη αυτή είναι ορατή και σε απόσταση μερικών μιλίων. Μετά την εκπνοή αυτή ακολουθεί μια βαθιά εισπνοή και η κατάδυση του κύτους που γίνεται οριζόντια αργά.

• Σημειώνεται ότι και η εισπνοή γίνεται από τον φυσητήρα και όχι από το στόμα δεδομένου ότι η αναπνευστική οδός των κητωδών δεν επικοινωνεί με τον φάρυγγα.

Ύπνος

Δεν κοιμούνται ποτέ, αλλά ξεκουράζουν εναλλάξ τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου τους, ώστε, όταν το ένα ξεκουράζεται, το άλλο να εξασφαλίζει την αναπνοή.

Αναπαραγωγή

Η αναπαραγωγή των μεγαλυτέρων κητωδών γίνεται συνηθέστερα σε θερμότερες περιοχές από εκείνες που συχνάζουν διότι τα νεογνά τους δεν έχουν πολύ λίπος και δεν αντέχουν σε πολύ ψυχρά ύδατα. Κατά την κυοφορία τα έμβρυα τρέφονται από τον πλακούντα και δεν γεννώνται αν δεν αποκτήσουν μέγεθος ίσο περίπου προς το 1/4 της μητέρας τους. Η κυοφορία διαρκεί λιγότερο του έτους όπου γεννώνται ένα ή δύο νεογνά τα οποία οι μητέρες τους τα θηλάζουν με δικό τους γάλα και τα ανατρέφουν με τρυφερότητα.

Διατροφή

Τα κητώδη είναι σαρκοφάγα που αναζητούν την τροφή τους από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι βάθους 200 μ. Ανάλογα των μέσων σύλληψης της τροφής τους διακρίνονται σε δύο κατηγορίες - υποτάξεις:
α) Tα μπαλενοφόρα κητώδη ή μυστακοκήτη ή μυστικήτη ή κοινώς φάλαινες, που έχουν μπαλένες αντί για δόντια, όπου λειτουργούν ως ηθμός και με αυτές φιλτράρουν το νερό και κατακρατούν την τροφή τους.
β) Tα οδοντοφόρα κητώδη ή οδοντοκήτη. Χαρακτηριστικά οδοντοκήτη είναι τα δελφίνια.

Τα μυστακοκήτη ή μπαλαινοφόρες φάλαινες έχουν αντί για δόντια δύο σειρές από κεράτινα ελάσματα, τις μπαλαίνες, (ή μπαλένες, ή μπανέλες). Οι μπαλένες 200 - 300 ανά πλευρά σαγονιού κρέμονται από τον ουρανίσκο και παγιδεύουν μικρά θηράματα όταν φιλτράρουν το θαλασσινό νερό, όπως για παράδειγμα κριλ και κυρίως πλαγκτόν που αφθονεί στις πολικές περιοχές όπου και συχνάζουν. Από την άλλη, η γκρι φάλαινα τρέφεται στο βυθό, τρώγοντας βενθικά καρκινοειδή.

Τα οδοντοκήτη κυνηγούν κυρίως ψάρια και κεφαλόποδα, τα οποία συλλαμβάνουν με τα δόντια τους και τα καταπίνουν ολόκληρα χωρίς να τα μασήσουν. Αν πιάσουν μεγάλα θηράματα, όπως κάνει η Όρκα, ή γράμπος η όποια κυνηγάει φώκιες και πτηνά, κόβουν και καταπίνουν μεγάλα κομμάτια σάρκας. Τα οδοντoκήτη γενικά έχουν αναπτύξει αισθητήρες ηχοεντοπισμού, οι οποίοι τους επιτρέπουν να αναγνωρίζουν το σχήμα, την απόσταση, το μέγεθος και την κίνηση ενός αντικειμένου. Με αυτήν την ικανότητα τα οδοντόκητη μπορούν να εντοπίσουν, να κυνηγήσουν και να πιάσουν γρήγορη λεία στο απόλυτο σκοτάδι. Μάλιστα, αυτή η ικανότητα είναι τόσο εξελιγμένη, ώστε να μπορούν να ξεχωρίσουν τη λεία τους από κάτι που δεν είναι, για παράδειγμα μία βάρκα.

Είδη κητωδών

Παρατήρηση

Υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 83 είδη κητωδών παγκοσμίως, μεταξύ αυτών πολλά είδη δελφινιών και φαλαινών. Πρόσφατα εντοπίστηκε νέο είδος από Αυστραλούς ερευνητές. Σχεδόν όλα ζουν στην θάλασσα, με εξαίρεση τεσσάρων ειδών δελφινιών που ζουν σε γλυκό νερό. Χωρίζονται σε δύο υφομοταξίες, τα Μυστακοκητώδη, ή Μυστακήτη και τα Οδοντοκητώδη ή Οδοντοκήτη. Το μέγεθός τους διαφέρει από το δελφίνι του Κόμμερσον, που είναι μικρότερο από άνθρωπο, μέχρι τη γαλάζια φάλαινα, με μήκος 33 μέτρα.

Θεωρίες Εξέλιξης

Οι αρχαίοι πρόγονοι των κητώδων ανήκαν στην οικογενεία των Μεσονυχίδων, και πιο συγκεκριμένα στο γένος Μεσόνυξ, ένα ζώο που έμοιαζε με σκύλο και ήταν προσαρμοσμένα για τη ζωή στη ξηρά. Από αυτά τα ζώα μέχρι τα σύχγρονα κητώδη μεσολάβησαν πολλές ενδιάμεσες μορφές, όπως ο αμπουλόκητος, ένα κήτος το οποίο μπορούσε να βαδίζει επειδή είχε πόδια και να κολυμπάει χάρις σε κυματοειδείς κινήσεις της σπονδυλικής στήλης. Αυτός και άλλα πρωτόγονα κητώδη ανήκουν στην υποκατηγορία των αρχαίοκητων. Τα πρώτα πραγματικά υδρόβια κητώδη εμφανίστηκαν 40 εκατομμύρια χρόνια πριν και περιλαμβάνουν τις δορουδοντίδες και τις βασιλοσαυρίδες. Τα πρώτα μέλη των σύγχρονων ταξινομηκών βαθμίδων εμφανίστηκαν κατά το Μειόκαινο.

Μία ομάδα ωκεανογράφων / θαλασσίων βιοεπιστημόνων από τα πανεπιστήμια Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, Πουαντιέρ της Γαλλίας και Ντζαμένα στο Τσαντ, με προεξάρχοντα τον ερευνητή Ζαν Ρενό Μπουασερί, προτείνουν στα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών μία νέα θεωρία, η οποία λέει ότι οι φάλαινες και οι ιπποπόταμοι είχαν ένα κοινό πρόγονο, με ιδιαίτερη αδυναμία στο υγρό στοιχείο, που ζούσε πριν από 50 με 60 εκατομμύρια χρόνια.

Από αυτό το είδος εξελίχθηκαν δύο κατηγορίες, τα πρώιμα κητώδη, τα οποία σταδιακά άρχισαν να ζουν στο νερό και μία άλλη ομάδα με ζώα, που μοιάζουν με τα σημερινα γουρούνια, τα οποία ονομάζονται ανθρακόθηρα (anthracotheres). Από αυτά, παρήχθησαν 37 διαφορετικά γένη, αλλά το μόνο του επέζησε είναι ο ιπποπόταμος.

Σύμφωνα με τη θεωρία, ανάμεσα στις δύο κατηγορίες περιλαμβάνονται οι φάλαινες, τα δελφίνια, οι φώκαινες, καθώς και τα θηλαστικά με δίχηλες οπλές, όπως είναι τα βοοειδή, οι χοίροι και οι καμήλες.

Κητώδη στην ιστορία και τη λογοτεχνία

Δελφίνια αναφέρονται από την ελληνική μυθολογία στο μύθο του Αρίωνα, όπως επίσης και στην Οδύσσεια, ως έμβλημα στο πλοίο του Οδυσσέα που ο ήρωας έβαλε από ευγνωμοσύνη, γιατί ένα δελφίνι είχε σώσει το γιο του Τηλέμαχο από πνιγμό. Γνωστή είναι η συνάντηση των στρατευμάτων του Μ. Αλεξάνδρου με τις φάλαινες, τις οποίες χαρακτήρισαν ως πλωτά νησιά. Συγκινητικές ιστορίες για φιλία δελφινιού και ανθρώπου αναφέρει ο Ρωμαίος Πλίνιος, ενώ πολύ γνωστό είναι το μυθιστόρημα του Χέρμαν Μέλβιλ "Μόμπυ Ντικ", σχετικά με το πλοίο που καταδιώκει τον ομώνυμο λευκό (αλφικό=albino) φυσητήρα.
Το πιο διάσημο «κητολογικό» τέρας είναι ο Λεβιάθαν, ο οποίος περιγράφεται στη Βίβλο. Επίσης, μια άλλη αναφορά στη Βίβλο για τα κητώδη είναι η περιπέτεια του προφήτη Ιωνά, ο οποίος παρέμεινε μέσα σε μία φάλαινα για τρεις μέρες όταν οι συνταξιδιώτες του τον πέταξαν στην θάλασσα ως υπαίτιο για την θεϊκή οργή. Όταν ξεβράστηκε στην ακτή ήταν εξαγνισμένος και αναγεννημένος χάρη σε αυτήν την εμπειρία.

Δείτε επίσης

• Ωκεανογραφία
• Βιολογική ωκεανογραφία

Πηγές

• Μιχάλης Καρύδης (Επιμέλεια ελληνικής έκδοσης) (2017). Εισαγωγή στην Ωκεανογραφία (7η Έκδοση). ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ Α.Ε. ISBN 978-960-583-088-5.
• Gray S. John (Μεταφρασμένο) (2003). Θαλάσσια Οικολογία. Εκδόσεις University Studio Press. ISBN 978-960-121-195-4.
• Θεοδώρου, Α. (2004). Ωκεανογραφία: Εισαγωγή στο Θαλάσσιο Περιβάλλον. Εκδόσεις Σταμούλη Α.Ε. ISBN 978-960-351-540-1.
• Nybakken James (Μεταφρασμένο) (2005). Θαλάσσια Βιολογία: Μια Οικολογική Προσέγγιση. Εκδόσεις ΙΩΝ. ISBN 960-411-511-1. Marine Biology: An Ecological Approach
• Σακελαρίδου, Φ. Λ. (2007). Ωκεανογραφία. Εκδόσεις Αθ. Σταμούλης. ISBN 978-960-351-695-8.
• Peter Castro, Michael E. Huber (Μεταφρασμένο) (2015). Θαλάσσια Bιολογία. Εκδόσεις Utopia. ISBN 978-618-80647-9-9. Marine Biology, 9th ed.
• Κωνσταντίνος Κορμάς (2010). Οικολογία υδρόβιων μικροοργανισμών. Εκδόσεις Γαρταγάνη. ISBN 978-960-685-914-4.
• Paul R. Pinet (2019). Invitation to Oceanography (8th Edition). Jones & Bartlett Learning. ISBN 978-128-416-469-5.

• "Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου" τομ., σελ.689-690.
• "Ο Κόσμος των Φυτών και των Ζώων" εκδ. Χρυσός Τύπος, - Αθήναι 1962, τομ.2ος, σελ.371.
• "Ο Κόσμος των θαλασσών" - Εγκυκλοπαίδεια Κουστώ", εκδ. Αλκυών -Αθήνα 1983, τομ.1ος, σελ. 54.

Джейхэр - хышэрыпӀхэм ящыщ джейпсоущхьэхэ, хыкхъуэхэм емыпхауэ щытхэ.

КъызхэкӀахэмрэ лӀэужьыгъэхэмрэ

джейпсоущхьэхэр джейдыдэхэр дунем и псэушъхьэ нэхъ ину щытхэ - джейшхъуантӀэм и кӀыхьэгъыр метрэ 25 мэхъу (нэхъ индыдэр метрэ 33), я хьэлъагъыр тоннэ 90-120 носыр. Джейпсоущхьу хъуар - джейхэр, хыкхъуэхэр шӀыпсэушъхьэ шэрыпӀ лъапэтӀуанэхэм къахэкӀахэ. ПсыпсоукӀэ джейхэм щыкӀадзар илъэс 50 милыуанкӀэ узэӀэбэкӀыжьмэ. ^[1]

Джейпсоущхьэхэр лӀэужьыгъуэйцӀыкӀуитӀу мэгуэчхэ:

• ПащӀакӀэ джейхэр - пащӀэ яӀу, филтр хуэду къагъэщхьэпу. Я жэбгъуащхьэм тет, керэтиным щыщу. ПащӀэцыр къызэригъэщхьэпэр псымрэ планктонымрэ зэхэдзыным щхьэкӀэ. ПащӀакӀэхэр джейхэм я лӀэужьыгъуэйхэм хэт псэущхьэхэм я нэхъ инхэра.
• Дзэй джейхэр - дзэ яӀут, калмархэм, бжъэжъейхэм йощакӀуэхэ. Гъэщэгъуэныгъу мы лӀэужьыгъуэм яхэлъыр эхолокациэр къызэрагъэсэбэпыр, я хъуреягъым къэхъур къащӀэным щхьэкӀэ.

Гулъытыгъуэ

Megaptera novaeangliae.

Кит сымалдар (Cetacea) — сууда жашоочу сүт эмүүчүлөр түркүмү. Кит сымалдардын дене узундугу 1,1 мден 33 мге, салмагы 30 кгдан 150 тоннага чейин жетет. Дайыма сууда жашоого ыңгайланышкан. Денеси сүйрү, кош калактуу куйругу түз (горизонталдуу). Тери астындагы май катмары калың, жылуулукту сактайт. Жүнү, тери бездери, арткы буттары жана жамбашы жоголуп кеткен (редукцияланган). Типтүү жыт билүү органы жок, бирок хеморецепциясы жана угуусу жакшы өөрчүгөн. Алдыңкы буттары — көкүрөк сүзгүчтөрү же калакчалары жалпак, 4—5 манжалуу. Мурун тешиги бирөө же экөө, төбөсүндө жайгашкан, дем алууда жана дем чыгарууда гана ачылат, көзү кичине, жаш бездери жок. Азыгын бүтүн бойдон жутат. Шилекей бездери жок. Карыны татаал, 8—14 бөлүмдөн турат. 2 түркүмчөсү (муруту чоң жана тиштүү киттер) белгилүү. Мурутчан жана тишсиз кит сымалдардын 3 тукуму (жылма киттер, чаар киттер жана боз киттер), тиштүү кит сымалдардын 4 тукуму (кашалоттор, тумшуктуу киттер, дельфиндер жана дарыя дельфиндери), 38 уруусу, 80ге жакын түрү бар. КМШ өлкөлөрүнүн сууларында 25 уруусу, 32 түрү кездешет. Алар Арктикадан Антарктикага чейинки дүйнө океандарында тараган. Булчуңдарында миоглобиндин болушу, кычкылтек резервин түзүүгө жана суу астында узакка чейин болууга (бир сааттан ашык) мүмкүндүк берет. Айрымдары жер ооп жашайт — жайында муздак сууда семирет (май топтойт), ал эми кышында жылуу сууда көбөйөт. Жер которгону белгилөө же эн салуу менен аныкталат. Муруттуу киттердин 5—10 миң км аралыкка барып, бирок ар качан экватордон ары өтпөгөндүгүн жана жыл сайын ошол эле аймакка кайта келери аныкталган. Тиштүү киттер — балыктар, баш буттуу моллюскалар менен, муруттуу киттер негизинен планктон, рак сымалдар менен азыктанат. Көбүнчө моногамдар. 2—6 жашында жыныстык жактан жетилет. Көпчүлүгү 1 жылга жакын көтөрүп, 2 жылда бир жолу бирден тууйт. Ургаачысынын жыныс жылчыгынын каптал жагында 2 упчусу болот. Атайын булчуңдардын жыйрылуусу менен сүт баласынын оозуна бүркүлөт. Баласын сүт менен 4 айдан (майда дельфиндер) 1 жылга чейин (кашалоттор) багат. 30—50 жыл жашайт. Көпчүлүк кит сымалдардын саны азайып, көптөгөн популяциялары (өзгөчө чоң киттердин) жоголуп кетүү чегинде болгондуктан, 18 түрү жана 1 түрчөсү ТКЭСтин Кызыл китебине катталган.

Колдонулган адабияттар

• “Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 4-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2012. 832 бет, илл. ISBN 978 9967-14-104-9

Кит һымаҡтар (лат. Cetacea) — тулыһынса һыуҙа йәшәргә яраҡлашҡан һөтимәрҙәр отряды. Кит һымаҡтар Ерҙә йәшәгән иң ҙур хайуандар.

Фәнни исеме cētus — «диңгеҙ аждаһаһы» тигәндән килеп сыҡҡан. Рәсәй һыуҙарында 30 төр кит һымаҡтар тереклек итә.

Зәңгәр кит — был отрядтың иң эре вәкиле. Уның оҙонлоғо 33 метр, ауырлығы 150 тонна тирәһе була. Сағыштыру өсөн: киттың иң бәләкәйенең оҙонлоғо 1,1 метр, ауырлығы 30 килограмм самаһы.

Ҡылыҡһырлама

Кит һымаҡтарҙың тәне шыма, тәндәрендә йөн япмаһы, тире биҙҙәре булмай. Алғы ослоҡтары яҫы ишкес һымаҡ була. Артҡы ослоҡтары юҡ.

Барлыҡ йәнлектәр кеүек үпкәләре ярҙамында һулыш алалар. Һыу мөхитенә яраҡлашҡан, тулыһынса һыу мөхитенә йәшәүгә күскән ҡоро ер хайуандары.

Бер тапҡыр һулыш алғанда 14 мең литр һауа һурҙырып алалар. Был һулыш һыу аҫтында 15—90 минут булырға мөмкинлек бирә.

Эхолокация ярҙамында хәрәкәт итәләр, ныҡ тәрән һыуҙа ла йүнәлеште дөрөҫ табалар.

Кит һымаҡтар урындан урынға күсеп йөрөйҙәр, хатта 10 мең км араны үтергә һәләтлеләр.

Уларҙың тән ҡатламы аҫтында 18—50 см май ҡатламы бар. Был ҡатлам тән температураһының даимилығын тәьмин итә һәм киттың сағыштырмаса тығыҙлығын кәметә.

Эволюция

Мезонихий

Индохиус

Киттар, 50 млн йылдар элек ерҙә һәм ярым һыуҙа йәшәгән, ҡуш тояҡлыларҙан килеп сыҡҡан тигән фараз бар. Борон китар, дельфиндар һәм диңгеҙ сусҡалары Мезонихии тигән һөтимәрҙәр төркөмөнән килеп сыҡҡан тип фаразлана. Был хайуандаор бүрегә оҡшаған булған, әммә һыйыр һәм боландарҙыҡы кеүек тояҡтары булған. Улар 60 миллион йылдар элек Тетис диңгеҙе буйында, хәҙерге Урта диңгеҙ һәм Азия континентының бер өлөшөндә йәшәгән.

Мезонихий һыу хайуандарын аулаған. Күп ваҡытын һыуҙа үткәргәнгә күрә, улар үҙгәреш кисергән. Уларҙың тәне шымарған ҡойроҡтары үҫеп сыҡҡан. Алғы ослоҡтары йөҙгөскә әйләнгән, артҡы ослоҡтары дегадация үткән. Тире аҫтында ҡалын май ҡатламы барлыҡҡа килгән, йөн ҡатламы юҡҡа сыҡҡан. Һулыш алыу еңәләһен өсөн танауҙары баштың өҫкө өлөшөнә күскән.

Хәҙерге молекуляр-генетик мәғлүмәт, кит һымаҡтар ҡуш тояҡлы гиппопотамдарға яҡын булыуын раҫлай^[2]. Ошо мәғлүмәт нигеҙендә киттарҙы ҡуш тояҡлылар отрядына индерергә һәм монофилек таксонда Cetartiodactyla тип атарға тәҡдим ителә.

Классификация

Дөйөм ата-бабалынан өс ярым отряд бүленгән. 127 юҡҡа сыҡҡан һәм 38 бөгөнгө көндә йәшәгән төр билдәле: боронғо киттар (археоцеттар), мыйыҡлы (йәки тешһеҙ) киттар (мистакоцеттар) һәм тешле киттар(одонтоцеттар).

Тешле киттар

Тешле киттар ярым отрядына йылға дельфиндары, кашалот һымаҡтар, дельфин һымаҡтар инә.

Хәҙерге тешле киттар ғаиләһендә йылға дельфиндары ғаиләһе иң боронғо ғаилә булып тора. Дельфиндар ныҡ хәрәкәтсән башлы һәм нәҙек моронло була. Балыҡ, маллюскалар һәм селәүсендәр менән туҡлана. Көньяҡ Америка, Һиндостан, Ҡытай йылғаларында тереклек итәләр.

Ҡашалоттар ғаиләһендәге киттарҙың башы ҙур була. Иң ҙүр кашалоттың оҙонлоғо 20 метрға етеүе мөмкин. Башы кәүҙәһенең оҙонлоғоноң өсен бер өлөшөн тәшкил итә. Кашалот башаяҡлы моллюскалар менән туҡлана. Улырҙы табыу өсөн тәрәнгә сумалар. Йәәү дәүере 50 йыл самаһы.

Тешһеҙ киттар

Тешһеҙ китар ярыт отрядына эре китар инә. Шыма китар ғаиләһендә — Гренландия киты, көньяҡ китар, кәрле китар. Һоро киттар ғаиләһендә — һоро кит. Юлаҡсылар ғаиләһендә — зәңгәр кит, финвал, сайвал, юлаҡсы киттар.

Йәшәү рәүеше

Кит һымаҡтар бөтә диңгеҙ һәм океандарҙа таралған һәм күсеп йөрөҙәр. Күпселек төрҙәре көтөү менән йәшәй, төркөм ҙурлығы бер нисә йөҙҙән бер нисә меңгә етеүе мөмкин^[3].

Ашау өсөн һыуҙы кит мыйығы — үҙенсәлекле һөҙөү аппараты аша һөҙөп, ҡыҫала һымаҡтар менән туҡланалар.

Туҡланыу, ғәҙәттә, махсуслаштырылған: киттар араһында планктофагтар, теутофагтар, ихтиофагтар һәм сапрофагтар осорай. Касаткалар —— балыҡтар һәм умыртҡаһыҙҙар һәм йылы ҡанлы ҡоштар һәм тюлендәр менән туҡланыусы киттар.

Киттарҙың ҡайһы бер төрҙәре (касаткалар, дельфиндар) бик шәп йөҙөүселәр, ҡайһы бер төрҙәре аҡрын йөҙөүселәр. Һыу өҫтөндә тәрәнгә суммай йөҙөүселәр һәм тәрәнгә сумыусы төрҙәр булыуы билдәле.

Үрсеү

Киттар, башлыса моногамдар. Китар ике йылға бер үрсей. Ата кит йыл буйына аталандырырға һәләтле. Йөклөлөк төрлө төрҙәрҙә 7 айҙан 18 айға тилем дауам итә. Кит балаһын һыу аҫтында тыуҙыра. Яңы тыуған кит балаһының оҙонлоғо инә киттын оҙонлоғоноң өстән бере, ҡайһы саҡта яртыһын тәшкил итә. Яңы туған бала кит беренсе һулышын шарлы рефлекс ярҙамында һыу өҫтөнә сыҡҡас ала. Бала китның үҫешкән була, үҙалла хәрәкәт итеүғе хәләтле. Инә кит янында йөҙөп йөрөй. Инә киттың әсә инстинкты ныҡ үҫешкән. Балаһын һөт имеҙеп үҫтерә. Киттар 4-6 йәштә енси яҡтан өлгөрә.

• Япон киты

• Нарвал

• Белуха

• Кашалот

• Косатка

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

• Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона (1890—1907)
• Большая Советская Энциклопедия

Һылтанмалар

• Китообразные на сайте Мир животных
• Китообразные на сайте Зооклуб
• Cetacea на Animal Diversity Web
• Китообразные, учебный фильм
• Белухи, афалины, морские котики и сивуч в дельфинарии московского зоопарка

Китот е голем цицач кој целиот свој живот го поминува во вода. Китовите имаат рибовидно тело; но нивните опашни перки се хоризонтални наместо вертикални како кај рибите. Тие имаат весловидни предни екстремитети. Нивната кожа е мазна и сјајна и, во зависност од видот, може да е црна, бела или да е со различни бои и шари. Под кожата се наоѓа тенок слој на масно ткиво, наречено китово масло, кое дава изолација и служи како извор на складирана енергија.

Китовите не се риби. Рибите се ладнокрвни и дишат под водата користејќи жабри. Од друга страна, китовите одржуваат топла и константна телесна температура од околу 37 °C и дишат воздух со помош на бели дробови. За разлика од рибите, кои ги движат своите вертикални опашни перки од една страна на друга додека пливаат, китовите ги движат нивните хоризонтални опашни перки горе-долу за да се пропелираат себеси низ водата.

Китовите припаѓаат на мамалискиот ред Cetacea. Научниците ги класифицираат китовите во две групи. Една група, позната како вилични китови (Odontoceti), имаат вилици со остри заби кои ги користат при ловењето на риби, лигњи и друг плен. Во вилични китови се вбројуваат делфините и порпоизите. Другата група на китови е беззаби китови (Mysticeti) кои немаат заби. Овие китови користат гигантски и флексибилни чешловидни структури за филтрирање на мали риби и ситни ракови од водата.

Китовите можат да се најдат во сите светски океани, па дури и во неколку реки. Еден вид на делфин, виолетов речен делфин, живее само во реката Амазон и нејзините поголеми притоки. Некои китови, вклучувајќи ги синиот, грбестиот и сивиот, мигирираат на огромни растојанија, патувајќи меѓу тропските региони во зима и субполарните води во лето. Другите китови не мигрираат на долги растојанија или, како на пример китот-убиец, талкаат без специфични мигрирачки патишта.

Физички опис

Китовите се огромни во споредба со сите други животни. Синиот кит е еден од најголемите животни воопшто, со должина од преку 24 m и тежина од 150 метрички тони. Неговото срце е големо колку фолксваген буба, а неговото тело е речиси големо и тешко како тоа на најголемиот познат диносаурус.

Китовите поседуваат кружно тело заострено во задниот дел во пар на широки хоризонтални опашни перки. Коските на опашните перки ги претставуваат екстремитетите на копнените цицачи. Многу китови имаат дорзална перка лоцирана на или позади центарот на грбот.

Китовите како тема во уметноста и во популарната култура

• „Риболовот на китови на Гренланд“ (Greenland Whale Fisheries) - песна на ирската рок-група „Поугс“ (The Pogues) од 1984 година.^[1]

Наводи

Кітападобныя (па-лацінску: Cetacea) — атрад сысуноў, якія поўнасьцю прызвычаіліся да жыцьця ў вадзе. Кітападобныя разам з парнакапытнымі зрэдку адносяць да пазасыстэмнай групы кітапарнакапытных. Нярэдка кітамі называюць усіх кітападобных, акрамя дэльфінаў і марскіх сьвіней. Кітапабодныя зьяўляюцца самымі буйнымі жывёламі ў сьвеце. Навуковая назва cētus і беларускае слова кіт вытвараецца ад грэцкага κῆτος — марская пачвара.

Кітападобныя маюць абцякальную форму цела, гладкую скуру, амаль бяз поўсьці. Тоўсты слой тлушчу абараняе ад перахаладжэньня. Верхнія канцавіны пераўтвораны ў ласты, ніжнія — адмерлыя. Хвост сканчваецца вялікім гарызантальным плаўніком.

Паходжаньне

Асноўны артыкул: Эвалюцыя кітападобных

Кіты, як мяркуецца, паходзяць ад парнакапытных наземных сысуноў, якія каля 50 млн гадоў таму перайшлі да паўводнага ладу жыцьця.

Існуюць розныя тэорыі наконт паходжаньня кітоў. Меркавалася, што кіты, дэльфіны й марскія свіньні паходзяць ад групы наземных сысуноў мэзаніхіі. Гэтыя істоты былі падобныя на ваўкоў, але мелі капыты падобна каровам і аленям. Яны жылі прыблізна 60 мільёнаў гадоў таму вакол старажытнага мора Тэтыс, там, дзе цяпер знаходзіцца Міжземнае мора й частка Азіяцкага субкантынэнта. Мэзаніхіі, верагодна, палявалі на рыбу й іншых водных жывёлаў у прыбярэжных балотах і эстуарыях. Паколькі яны праводзілі ўсё больш часу ў вадзе, іх цела пачало зьмяняцца. Яны сталі больш абцякальнымі, і ў іх разьвіліся магутныя, згладжаныя хвасты. Іхнія пярэднія канцавіны паступова ператвараліся ў плаўнікі, а заднія дэградавалі. Зьявіўся тоўсты пласт падскурнага тлушчу, а валасяны полаг пачаў зьнікаць. Для палягчэньня дыханьня з паверхні вады ноздры ў іх перамясьціліся наверх галавы й паступова ператварыліся ў дыхала.

Новыя малекулярна-генэтычныя зьвесткі сьведчаць аб тым, што кітападобныя ёсьць блізкія сваякі парнакапытных, у прыватнасьці, гіпапатамаў^[1]. На аснове гэтых дадзеных прапануецца нават уключыць кітападобных у склад атраду парнакапытных, а таксама прапануецца назва Cetartiodactyla для монафілятэлічнага таксона, які будзе ўключаць дзьве гэтыя групы.

Нядаўнія дасьледаваньні паказалі, што сувязным зьвяном быў род індахуісаў, які жыў на тэрыторыі сучаснага Пакістану й зьнешне нагадваў сучасных аленьковых. На працягу эацэну продкі кітоў паступова прыстасоўваліся да жыцьця ў моры, запаўняючы экалягічную нішу, якая вызвалілася пасьля выміраньня мазазаўраў і плезыёзаўраў. З часам яны страцілі ўсякую сувязь з сушай і набылі новыя адаптацыйныя прыкметы, згубіўшы рысы, характэрныя для наземных сысуноў.

Агульная характарыстыка

Хваставыя лопасьці кіта-гарбача

Да атраду належаць сысуны, якія прыстасаваліся да пастаяннага жыцьця ў вадзе. Вонкава кітападобныя нагадваюць рыбаў, але адрозьніваюцца ад апошніх наяўнасьцю цеплакроўнасьці, лёгачнага дыханьня, наяўнасьцю рэшткаў валасянога покрыва, ўнутрыўлонавага развіцьця плоду й малочным гадаваньнем дзіцянятаў, і іншымі прыкметамі, якія аб’ядноўваюць іх з астатнімі сысунамі.

Памеры ў кітападобных найбольшыя сярод сысуноў: сярэдняя даўжыня цела сіняга кіта — 25 м, вага — 90-120 т. Самыя маленькія кітападобныя — чылійскі дэльфін і дэльфін Гектара, якія адносяцца да роду пярэстых дэльфінаў (Cephalorhynchys): даўжыня цела ў іх не перавышае 120 см, маса складае 45 кг.

Найменшы супраціў вады пры плаваньні ў кітападобных забясьпечваецца абцякальнай формай цела, як то тарпэдападобнай альбо кропляпадобнай. Гэтаму ж спрыяла зьнікненьне валасянога покрыва й вушных ракавінаў. Скура кітападобных адрозьніваецца вялікай пругкасьцю, эластычнасьцю й ненамочанасьцю, што памяншае трэньне пры хуткім плаваньні. Галава звычайна масіўная; заканчваецца тупа, завастрыючыся або выцягваючыся ў «дзюбу» (рострум). Галава амаль бяз бачнага шыйнага перахопу пераходзіць у тулава, якое паступова звужаецца у хваставое сьцябло. Пярэднія канцавіны ператварыліся ў плоскія й цьвёрдыя грудныя плаўнікі (ласты), якія служаць у асноўным «рулямі глыбіні», а таксама забясьпечваюць павароты й тармажэньне. Ручыца ластаў вонкава не раздзелена. Свабодныя заднія канцавіны атрафаваліся, хоць у некаторых відаў выяўляюцца рудымэнты тазавых костак. Хваставая частка цела лятэральна ўплашчына; яна вельмі гнуткая й мускулістая, служыць асноўным лякаматорным органам. На ейным канцы маюцца парныя, гарызантальныя хваставыя лопасьці. Акрамя таго, у большасьці відаў на сьпіне знаходзіцца няпарны сьпінны плаўнік, які служыць своеасаблівым стабілізатарам пры плаваньні. Хваставыя й сьпінны плаўнікі ставяцца да скурных утварэньняў і пазбаўлены шкілета; ўнутры іх знаходзіцца храстковая тканіна. Грудныя, сьпінны й асабліва хваставы плаўнікі валодаюць зьменнай пругкасьцю, якая забясьпечваецца адмысловымі крывяноснымі судзінамі. Пругкасьць плаўнікоў залежыць ад хуткасьці плаваньня. Акрамя лякаматорнай функцыі плаўнікі выконваюць тэрмарэгулюючую функцыю: празь іх у першую чаргу сыходзіць лішак цяпла.

Скурныя залозы ў кітападобных адсутнічаюць; выключэнне складаюць дзьве малочныя залозы, якія разьмешчаны ў задняй палове цела. Смочкі зьмяшчаюцца ў падоўжаных скурных кішэнях па баках плоцевай шчыліны й вонкі выступаюць толькі ў кормячых самак. Пад скурай знаходзіцца пласт тлушчавай тканіны (ворвані) таўшчынёй ад 2,5 да 30 см. Падскурны тлушч абараняе цела ад пераахалоджваньня, дапамагае ўтрымліваць у арганізьме ваду, якая інакш дыфундыравала бы ў навакольнае асяродзьдзе, а таксама зьяўляецца энэргетычным запасам на час галадовак. Тэмпэратура цела за кошт добрай ізаляцыі тлушчавай праслойкай вагаецца ў межах ад 35 да 40 °C.

Воласяное покрыва адсутнічае. У вусатых кітоў на пысе растуць асобныя шчацінападобныя валасінкі, які нагадваюць вібрысы наземных сысуноў; яны служаць органам дотыку. У зубатых кітоў вібрысамі ў дарослым стане валодаюць толькі гангаўскі дэльфін і амазонская інія, якія жывуць у каламутнай рачной вадзе; ў большасьці іншых зубатых кітоў вібрысы маюць толькі эмбрыёны. Афарбоўка кітападобных бывае аднатоннай, проціценевай (цёмнай зьверху й сьветлай зьнізу) або плямістай. У некаторых відаў яна схільная узроставай зьменлівасьці.

Крыніцы

Вонкавыя спасылкі

— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Кітападобныя на сайце Zooclub.ru
• Кітападобныя на сайце Зааклюб
• Cetacea на Animal Diversity Web

Далайд шумбаж байгаа Бөгтөр халим

Ажиглалт

Халимын сахал

Алуурчин буюу алаг халим

Халим нь Cetacea багийн далайн хөхтөн амьтан юм. Энэхүү баг нь дотроо 2 дэд багт хуваагдах бөгөөд 88 орчим зүйл бий.

• Odontoceti буюу Шүдэт халим. Үүнд: Кашалот, алуурчин халим, хошуут халим, далайн гахай гэх мэт орно.
• Mysticeti буюу Сахалт халим. Үүнд: Бөгтөр халим, хөх судалт халим, бор халим гэх мэт.

Анатоми

Бусад хөхтөн амьтдын адил халим нь уушгиар агаар авч хүчилтөрөгчөөр амьсгалдаг, халуун цустай, үр зулзагаа хөхүүлж сүүгээр тэжээдэг болон маш бага хэмжээний ч гэсэн үс байдаг байна. Халим нь ээрүүл хэлбэрийн биетэй. Сэлүүр нь завины сэлүүр мэт хавтгай ба сүүл нь загасных шиг хөндлөн биш, босоо чиглэлд хөдлөн урагшлах хүчээ авна. Арьсан дороо зузаан өөхөн давхаргатай ба энэ нь энерги хадгалж хуримтлуулах, биеийн дулааныг хадгалах үүргийг гүйцэтгэнэ. Халимны хүзүүний яс устсан ч сээр нурууны ястай, мөн аарцагны ясны ул мөр байдаг. Хөх судалт халим нь урьд байсан болон одоо амьдарж буй хөхтөний дотор хамгийн томд тооцогдоно. Урт нь 35 м, 150 т жинтэй юм. Халим төрөл зүйлээс хамааран дундажаар 40-90 жил насална.

Халим. Грекээр: κiτος- кит буюу "Далайн гайхал" гэсэн утгатай үг:

Халим болоод халим хэлбэртэнгүүд нь дэлхий дээрхи хамгийн том амьтанд тооцогддог бөгөөд цэнхэр халим хамгийн том нь бөгөөд 25-35 м урт, 90-120 тонн жинтэй ажээ. .Халим ойролцоогоор 54 сая жилийн тэртээд үүсч буй болжээ.

Халим хэлбэртний баг нь гурав дэд багтай бөгөөд Mysticeti буюу сахалт халимын баг, сахал нь нялцгай биетэн шүүн авахад зориулагддаг. Odontoceti буюу шүдэт халимын баг, ) загас, наймалж агнахад зохицсон. Archaeoceti буюу эртний халимын баг нь өнөө цагт устаж мөхжээ.

Cetacea багийн далайн хөхтөн амьтан юм. Энэхүү баг нь дотроо 2 дэд багт хуваагдах бөгөөд 88 орчим зүйлийн халим бий.

Odontoceti буюу Шүдэт халимын баг. Үүнд: Зантгар халим, алуурчин халим, хошуут халим, далайн гахай зэрэг халимууд багтана.

Mysticeti буюу Сахалт халимын баг. Үүнд: Бөгтөр халим, хөх судалт халим, бор халим зэрэг багтана.

Бусад хөхтөн амьтдын адил халим нь уушгиар агаар авч хүчилтөрөгчөөр амьсгалдаг, халуун цустай, үр зулзагаа хөхүүлж сүүгээр тэжээдэг. Халим нь ээрүүл хэлбэрийн биетэй. Сэлүүр нь завины сэлүүр мэт хавтгай бөгөөд сүүл нь загасных шиг босоо бус, хөдлөн байрлалтай. Арьсан дороо зузаан өөхөн давхаргатай бөгөөд энэ нь энерги хадгалж хуримтлуулах, биеийн дулааныг хадгалах үүргийг гүйцэтгэнэ.

Халимны хүзүүний яс устсан ч сээр нурууны ястай, мөн аарцагны ясны ул мөр байдаг. Халим төрөл зүйлээс хамааран дундажаар 40-90 жил насална.

तिमिगण (अंग्रेज़ी: Cetacea, सीटेशिया) विश्व भर के सागरों में विस्तृत एक मांसाहारी, फ़िन-धारी, समुद्री स्तनधारी प्राणी जातियों का क्लेड (जीववैज्ञानिक समूह) है। यह ओडोन्टोसेटाए (Odontoceti, दंतदार तिमि, जिनमें डॉलफ़िन शामिल है), मिस्टीसेटाए (Mysticeti , बैलीन तिमि) और आर्केओसेटाए (Archaeoceti, जो आधुनिक तिमि के पूर्वज थे और जिसके सदस्य विलुप्त हो चुके हैं) नामक जीववैज्ञानिक गणों में विभाजित हैं। कुल मिलाकर इस क्लेड में ८९ जातियाँ ज्ञात हैं जिनमें से ७० से अधिक ओडोन्टोसेटाए गण के भाग हैं। आणविक अनुवांशिक अध्ययन के आधार पर पता लगा है कि यह जातियाँ सम-ऊँगली खुरदार जानवरों की सम्बन्धी हैं। दरियाई घोड़ा इनका सबसे समीपी जीवित सम्बन्धी है और यह ऊँट, सूअर और अन्य रोमन्थक से भी सम्बन्धित है और इसके पूर्वज लगभग ५ करोड़ वर्ष पूर्व उनसे क्रम-विकास की प्रक्रिया द्वारा धीरे-धीरे अलग होते चले गये।^[1]

इन्हें भी देखें

• तिमि (व्हेल)
• सूंस (डॉलफ़िन)

सन्दर्भ

তিমি (ইংৰাজী: Cetacea) হৈছে এক প্ৰকাৰৰ জলজ প্ৰাণীৰ এক বিচিত্কতাৰে ভৰা অনুবৰ্গ।^[2] তিমিৰ প্ৰায় ৮৮ টা জীৱিত প্ৰজাতি আছে। তিমিৰ দুটা উপ-বৰ্গ হৈছে Mysticeti আৰু Odontoceti। হোৱেল, ডলফিন আৰু পৰপইজ, হৈছে তিমিৰ অশ্ৰেণীকৃত উপগোট।^[3][4][5][6]

তিমিৰ আকাৰ আৰু ওজন ক্ৰমে প্ৰায় 4.5 ফুট (1.4 মিটাৰ) আৰু সাঁচ:Convert/lbsৰ পৰা 110 ফুট (34 মিটাৰ) আৰু সাঁচ:Convert/ST পৰ্যন্ত হোৱা দেখা যায়। নীলী তিমি পৃথিৱীৰ আটাইটকৈ ডাঙৰ জীৱ।

তথ্য সংগ্ৰহ

ਸੈਟੇਸ਼ੀਆ ਅਜਿਹਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਮੈਮਲ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦਾ ਵਰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਵਰਗੇ ਸਰੀਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਆਮ ਵੇਲ੍ਹ, ਡਾਲਫਿਨ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸੂਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। Cetus ਲਾਤੀਨੀ ਹੈ ਅਤੇ ' ਵੇਲ੍ਹ' ਦੇ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਜੀਵਵਿਗਿਆਨਕ ਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਮੂਲ ਅਰਥ, ਵੱਡਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਾਨਵਰ ਵਧੇਰੇ ਆਮ ਸੀ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਨਿਰੁਕਤੀ ਪੁਰਾਤਨ ਯੂਨਾਨੀ κῆτος (ਕੇਟੋਸ) ਤੋਂ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਵੇਲ੍ਹ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਜਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਦੈਂਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸੇਟੋਲੋਜੀ ਸੈਟੇਸ਼ੀਅਨਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ। ਵੇਲ੍ਹ ਮਛੀ ਦੇ ਇਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੂਰਵਜ, ਬਾਸਿਲੋਸੌਰੁਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰੀਂਗਣ ਵਾਲਾ ਜੀਵ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਸਦੇ ਨਕਾਰਾ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਲਏ ਗਏ । ^[2]

ਪਥਰਾਟ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੈਟੇਸ਼ੀਆ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਦਰਿਆਈ ਘੋੜਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 50 ਲੱਖ ਸਾਲ ਦੇ ਲਾਗੇ ਚਾਗੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।^[3][4][5][6]

ਹਵਾਲੇ

கடற்பாலூட்டி (Cetacea) என்பது, திமிங்கிலங்கள், கடற்பசுக்கள், கடற்பன்றிகள் போன்ற பாலூட்டி வகையைச் சேர்ந்த கடல்வாழ் உயிரின வகையைச் சேர்ந்த ஒரு விலங்கைக் குறிக்கும். தொடக்கத்தில் திமிங்கிலத்தைக் குறித்ததும், பின்னர் பெரிய கடல்வாழ் விலங்குகளைப் பொதுவாகக் குறிப்பதுமான சீட்டேசியே என்னும் இலத்தீன் சொல் இவற்றில் அறிவியல் பெயர்களில் பயன்படுகின்றது.

கடற்பாலூட்டிகள், நீர் வாழ்வுக்கு இசைவாக்கம் பெற்ற பாலூட்டிகள் ஆகும். இவை இருமுனையும் கூம்பிய உடலமைப்புக் கொண்டவை. முன் கால்கள் நீந்துவதற்கு ஏற்ற வகையில் துடுப்புக்கள் போல் மாற்றம் பெற்றுள்ளன. பின்னங் கால்கள் குறுகி உறுப்பெச்சங்களாகக் காணப்படும். இக் கால்கள் முதுகெலும்புடன் இணைக்கப்படாமல் உடலுக்குள்ளேயே காணப்படுகின்றன. இவற்றில் உடலில் பெரும்பாலும் உரோமங்கள் இருப்பதில்லை. ஆனால், இவற்றில் உடல் தடிப்பான தோலயற்கொழுப்புப் படையினால் காக்கப்படுகின்றது. இவ்விலங்குகள் பொதுவாகப் புத்திக்கூர்மை கொண்டவை எனக் கருதப்படுகின்றன.

சீட்டேசியே (Cetacea) வரிசையில் 90 இனங்கள் உள்ளன. இவற்றுள் நான்கு நன்னீர்க் கடற்பசு இனங்கள் தவிர ஏனையவை கடல் வாழ்வன. இவை, சிறிய கடற்பசுக்கள் முதல் எக்காலத்தும் உலகில் வாழ்ந்த விலங்குகளுள் மிகப் பெரியனவாகக் கருதப்படும் நீலத் திமிங்கிலங்கள் வரை வேறுபட்ட அளவுகளில் காணப்படுகின்றன.

உள்ளமைப்பியல்

டால்பின் உள்ளமைப்பு

கடற்பாலூட்டிகளின் உடலானது மீன்களை ஒத்ததாக அமைந்துள்ளது. இவ்வமைப்பு அவற்றின் வாழ்க்கை மற்றும் வாழ்விட நிலைமைகள் காரணமாக இருக்கலாம். கடற்பாலுட்களின் உடலானது வாழிடத்திற்கு ஏற்றவாறு தகவைமைப்பைப் பெற்றுள்ளன. மேலும் யூத்தேரியா போன்ற மற்ற உயர் பாலுட்டிகளின் பண்புகளையும் கொண்டுள்ளன.^[2]

நீரில் நீந்துவதற்கு ஏற்றவாறு கடற்பாலூட்டிகளின் முன்கைகள் வால்துடுப்புகள் மாற்றமடைந்துள்ளன. முதுகுப்புறத்தில் ஒரு துடுப்பு போன்ற அமைப்பு காணப்படுகிறது. கடற்பாலுட்டி இனங்களைப் பொறுத்து இதன் வடிவம் மாறுபடக்கூடும். பெலுகா திமிங்கலத்தில் இத்தகைய அமைப்பு காணப்படுவதில்லை. வால்துடுப்பு மற்றும் மேல் துடுப்பு இரண்டும் நீரில் நிலையாக நீந்திச் செல்வதற்கு ஏற்றாற் போல் அமைந்துள்ளது.

கடற்பாலூட்டிகளின் ஆண் இனப்பெருக்க உறுப்புகள் மற்றும் பெண்ணின் பால் சுரப்பிகள் உடலுக்குள் மறைந்து காணப்படுகிறது. .^[3][4]

கடற்பாலூட்டியின் தோல் தோலயற்கொழுப்பு (blubber) என்ற ஒரு தடித்த அடுக்கால் மூடப்பட்டுள்ளது. இது வெப்ப காப்பு அமைப்பாக பயன்படுகிறது மேலும் மென்மையான சீரான உடல் வடிவம் கொண்டதாகக் காணப்படுகிறது. பெரிய இனங்களில் இந்த கொழுப்பு அடுக்கானது அரை மீட்டர் வரை தடிமனைக் கொண்டிருக்கும். (1.6 அடி)

பற்களுடைய திமிங்கலங்களில் பால் ஈருருமை தோன்றியுள்ளது. ஆண் உயிரணு திமிங்கலம், அலகுடைய பல திமிங்கல குடும்ப வகைகள், கடற்பன்றி குடும்பத்தைச் சேர்ந்த பல்வேறு இனங்கள், கொல்லும் திமிங்கலங்கள், பைலட் திமிங்கலங்கள், கிழக்குச் சுழல் டால்பின்கள் ஆகியவற்றில் இப்பண்பு காணப்படுகிறது.^[5] ஆண் விலங்குகளுக்கு மற்ற ஆண்களிடையே போட்டியிடுவதற்காக வெளியே தெரியும் படியான பண்புகள் காணப்படுகின்றன. அவை பெண்களில் காணப்படுவதில்லை. உதாரணமாக, ஆண் உயிரணு திமிங்கலங்கள் பெண் திமிங்கலத்தை விட 63% பெரியதாக உள்ளது. பல அலகுடைய திமிங்கலங்கள் ஆண்களுடன் போட்டியிடும் போது தங்களின் அலகுகளை காண்பித்து பலத்தை வெளிப்படுத்துகின்றன.^[5][6]

உடற்செயலியல்

குறுதியோட்டம்

கடற்பாலூட்டிகள் திறன்மிக்க இதயத்தைக் கொண்டுள்ளன. குருதியானது உடல் முழுவதும் வலுவாக செலுத்தப்படுகிறது. இவை வெப்ப இரத்த பிராணிகளாகும். ஆதலால் உடல் வெப்பநிலை சீராக வைத்திருக்கின்றன.

சுவாசம்

கடற்பாலுட்டிகளானது நுரையீரல்களைக் கொண்டுள்ளன. ஒவ்வொரு உயிரினமும் குறிப்பிட்ட கால இடைவெளிகளில் சுவாசிப்பதற்காக நீரின் மேற்பரப்பிற்கு வருகின்றன. இவை தனக்கு தேவையான போது மட்டும் சுவாசிக்கின்றன. திமிங்கலங்கள் சுவாசிப்பதற்காக நீரின் மேல் மட்டத்திற்கு வருகின்றன. சில நிமிடங்கள் நீரின் மேல்மட்டத்திற்கு வந்து காற்றையும் நீரையும் வெளியேற்றி விட்டு தூய்மையான காற்றை உள்ளிழுத்து கொண்டு மறுபடியும் நீரினுள் மூழ்கி விடுகின்றன. இனங்களை பொருத்து இக்கால இடைவெளி இரண்டு மணி வரை இருக்கக்கூடும்.

உறுப்புகள்

கடற்பாலூட்டிகளின் இரைப்பை மூன்று அறைகளைக் கொண்டுள்ளது. முதல் பகுதியானது தசைப்பகுதி மற்றும் தளர் சுரப்பிகள் அமைந்த முன் வயிற்றுப்பகுதியாகும். (அலகுடைய திமிங்கலங்களில் இவை காணப்படுவதில்லை). இதனைத் தொடர்ந்து முக்கிய வயிற்றுப்பகுதியும் அடுத்ததாக பைலோரஸ் வயிற்றுப்பகுதியும் அமைந்துள்ளன. இவை இரண்டும் நன்கு கட்டமைக்கப்பட்ட செரிமான சுரப்பிகளைக் கொண்டு காணப்படுகின்றன. நுரையீரலானது பெரியதாகவும் அவை பித்த நீர்ப்பையில் இருந்து தனித்து உள்ளது.^[7]

கடற்பாலுட்டியின் சிறுநீரகமானது நீளமாகவும் தட்டையாகவும் காணப்படுகிறது. கடற்நீரின் உப்பு அளவை விட கடற்பாலூட்டி உடல் இரத்தத்திலுள்ள உப்பின் அடர்த்தி குறைவாக உள்ளது. சிறுநீரகமானது உப்பினை பிரித்தெடுத்து விடுவதால் இவை கடல்நீரினை பருகுகின்றன.^[8]

புலன்கள்

கடற்பாலூட்டிகளின் கண்கள் முன் பக்கம் அமையாமல் பக்கவாட்டில் அமைந்துள்ளன. இதன் மூலம் இவ்வுயிரினங்கள் மேலும் கீழுமாக நல்ல இருவிழிப்பார்வைத் திறனைக் கொண்டுள்ளன. கண்ணீர் சுரப்பிகளானது மெழுகு கலந்த கண்ணீரினை சுரப்பதால் கண்கள் உப்பு நீரிலிருந்து பாதுகாக்கிறது. கண் வில்லையானது கிட்டத்தட்ட கோள வடிவில் உள்ளது. இவ்வில்லைகளானது ஆழமான நீர்ப்பகுதியில் குறைந்த ஒளியில் நன்கு பார்க்கும் வகையில் தகவமைந்துள்ளன. டால்பின்களைத் தவிர மற்ற கடற்பாலூட்டிகளானது மங்களான பார்வையை மிகச்சிறப்பான கூர்மை கேட்டல் திறனைக் கொண்டு ஈடுகட்டுகின்றன. கியானா டால்பின் என்ற இனமானது மின்னணு ஏற்பிகள் உதவியால் இரை உணவை அடையாளம் கண்டுகொள்கின்றன.^[9]

பற்கள்/எழும்புகள்

பற்களானது வெட்டு பற்கள், கோரைப்பல், பின் கடைவாய்ப்பற்கள் என வகைப்படுத்தப்படுகிறது. மேலும் கடல் உயிரினங்களை உண்பதற்கு ஏற்றவாறு பற்களின் வரிசை அமைப்பானது காணப்படுகிறது.

நடத்தை

நனவுச் சுவாச நிலையிலேயே கடற்பாலூட்டிகள் இயங்குகின்றன. இவை நிண்ட நேரம் உறங்குவதில்லை தூக்கமானது கட்டுப்படுத்தப்பட்டதாக இருக்கிறது. கடற்பாலூட்டிகளின் மூளையின் அரைக்கோளம் ஒரு நேரத்தில் விழித்திருந்தால் மறு அரைக்கோளம் உறங்குகிறது. இந்த உறக்க நிலையில் நனவு நிலையில் நீந்தம் தன்மையைக் கொண்டிருக்கின்றன. அதே போல மற்ற கடற்பாலூட்டிகளுடன் சமூகத் தொடர்பு கொள்வதற்காகவும், எதிரி உயிரிகளிடமிருந்து தற்காத்துக் கொள்ள அரை தூக்க நிலையிலும் விழிப்புடன் செயல்படுகின்றன.^[10]

2008 ல் நடத்தப்பட்ட ஆராய்ச்சிகளின் படி ஸ்ப்பெர்ம் திமிங்கிலங்கள் கடல் மேற்பறப்பில் செங்குத்தாக உறங்குகின்றன. இ்வ்வுறக்க நிலையில் கடற்கரப்பில் அவ்வழியே கடந்து செல்லும் கப்பல்கள் தொடாத வரையில் அவை எழுப்பும் ஒலிகளுக்கு எவ்வித எதிர்வினையையும் ஆற்றாமல் சலனமற்று இருக்கின்றன. .^[11]

நீரில் மூழ்குதல்

கடற்பாலுட்டிகளானது நீரில் மூழ்கும் (diving) போது பிராணவாயு எடுத்துக்கொள்வது குறைவதால் இதயத் துடிப்பும் இரத்த ஓட்டமும் குறைகிறது. இந்த நிலையில் உடல் உறுப்புகளும் பிராணவாயு எடுத்துக் கொள்வதை குறைத்துக்கொள்கின்றன. முதுகுத் துடுப்புடைய திமிங்கிலங்கள் 40 நிமிடங்கள் வரை நீரில் மூழ்குகின்றன. ஸ்பெர்ம் திமிங்கலங்கள் 60 முதல் 90 நிமிடங்கள் வரை நீரில் மூழ்குகின்றன. பாட்டில் மூக்கு திமிங்கலங்கள் இரண்டு மணி வரை நீரில் மூழ்கி இருக்கின்றன. நீரில் மூழ்கும் ஆழமானது சராசரியாக 180 மீட்டர் (330 அடி) ஆழம் வரை இருக்கும். ஸ்பெர்ம் திமிங்கலங்களின் முழ்கும் ஆழமானது 3000 மீட்டர் (9000 அடி) ஆழத்திலும் பொதுவாக 1,200 மீட்டர் (3,900 அடி) ஆழமாக இருக்கும்.^[12][13]

சமூகத் தொடர்புகள்

பல திமிங்கலங்கள் சமூக விலங்குகளாகும். இருப்பினும் சில இனங்கள் சோடியாகவும் அல்லது தனியாகவும் வாழ்கின்றன. திமிங்கல கூட்டமானது சில வேளைகளில் பத்து முதல் ஐம்பது எண்ணிக்கையில் காணப்படுகின்றன. உணவு கிடைத்தல், இனச்சேர்க்கை ஆகிய காரணிகளைப் பொறுத்து இவற்றின் எண்ணிக்கையில் மாறுபடக்கூடும். இவ்வேளைகளில் ஆயிரம் திமிங்கலங்கள் கொண்ட கூட்டமாகக் கூட உருவாகக் கூடும்.^[14]

கடற்பாலூட்டிகளில் அடுக்கதிகாரம் கானப்படுகிறது. கடித்தல், தள்ளுதல், திமித்தல் ஆகியவற்றின் மூலம் தத்தமது அதிகாரங்களை செலுத்துகிறது. விலங்கினக் கூட்டத்தில் மன அழுத்தம், உணவு கிடைக்காமை போன்ற சூழ்நிலைகளில் மட்டுமே மூர்க்கத் தனமாக நடந்து கொள்கின்றன. மற்ற நேரங்களில் இவை அமைதியான சுபாவ நடத்தை உடையவையாகவே கானப்படகின்றன. இவற்றில் வியைாட்டுத் தனங்கள் கானப்படும். காற்றில் குதித்தல், குட்டிக்கரணம் போடுதல், அலைச் சறுக்கு, துடுப்பு அடித்தல் போன்ற நடத்தைகள் பொதுவாகக் கானப்படுகின்றன.

மேற்கோள்கள்

1. ↑ Mead, J.G.; Brownell, R. L. Jr. (2005). "Order Cetacea". in Wilson, D.E.; Reeder, D.M. Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ). Johns Hopkins University Press. பக். 723–743. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண்:978-0-8018-8221-0. இணையக் கணினி நூலக மையம்:62265494. http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?id=14300001.
2. ↑ Groves; Colin; Grubb, Peter (2011). "Ungulate taxonomy". JHU Press.
3. ↑ J.G.M. Thewissen (11 November 2013). The Emergence of Whales: Evolutionary Patterns in the Origin of Cetacea. Springer Science & Business Media. பக். 383–. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண்:978-1-4899-0159-0. https://books.google.com/?id=8QPyBwAAQBAJ&pg=PA383&dq=(penis+OR+genital).
4. ↑ Debra Lee Miller (6 January 2007). Reproductive Biology and Phylogeny of Cetacea: Whales, Porpoises and Dolphins. CRC Press. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண்:978-1-4398-4257-7. https://books.google.com/books?id=sD3NBQAAQBAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q=mammary%20genital&f=false.
5. ↑ ^{5.0 5.1} Dines, James; Mesnick, Sarah; Ralls, Katherine; May-Collado, Laura; Agnarsson, Ingi; Dean, Matthew (2015). "A trade-off between precopulatory and postcopulatory trait investment in male cetaceans". Evolution 69 (6): 1560–1572. doi:10.1111/evo.12676. பப்மெட்:25929734.
6. ↑ Dalebout, Merel; Steel, Debbie; Baker, Scott (2008). "Phylogeny of the Beaked Whale Genus Mesoplodon (Ziphiidae: Cetacea) Revealed by Nuclear Introns: Implications for the Evolution of Male Tusks". Systematic Biology 57 (6): 857–875. doi:10.1080/10635150802559257. பப்மெட்:19085329.
7. ↑ C. Edward Stevens; Ian D. Hume (1995). Comparative Physiology of the Vertebrate Digestive System. University of Cambridge. பக். 51. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண்:0-521-44418-7. https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=DZuAsci2apAC&oi=fnd&pg=PR15&dq=cetacean+digestive+system&ots=rMlX5MoraS&sig=X-mJAeruNHQ284GPbWb5HJtUce8#v=onepage&q=cetacean%20digestive%20system&f=false. பார்த்த நாள்: 5 September 2015.
8. ↑ Clifford A. Hui (1981). "Seawater Consumption and Water Flux in the Common Dolphin Delphinus delphis". Chicago Journals (San Diego) 54: 430.
9. ↑ Morell, Virginia (July 2011). "Guiana Dolphins Can Use Electric Signals to Locate Prey". Science. American Association for the Advancement of Science (AAAS). மூல முகவரியிலிருந்து 2013-05-30 அன்று பரணிடப்பட்டது.
10. ↑ Sekiguchi, Yuske; Arai, Kazutoshi; Kohshima, Shiro (21 June 2006). "Sleep behaviour". Nature 441: E9–E10. doi:10.1038/nature04898. Bibcode: 2006Natur.441E...9S. http://www.nature.com/nature/journal/v441/n7096/abs/nature04898.html.
11. ↑ Miller, P. J. O.; Aoki, K.; Rendell, L. E.; Amano, M. (2008). "Stereotypical resting behavior of the sperm whale". Current Biology 18 (1): R21–R23. doi:10.1016/j.cub.2007.11.003. பப்மெட்:18177706.
12. ↑ Scholander, Per Fredrik (1940). "Experimental investigations on the respiratory function in diving mammals and birds". Hvalraadets Skrifter (Oslo: Norske Videnskaps-Akademi) 22.
13. ↑ Bruno Cozzi; Paola Bagnoli; Fabio Acocella; Maria Laura Costantino (2005). "Structure and biomechanical properties of the trachea of the striped dolphin Stenella coeruleoalba: Evidence for evolutionary adaptations to diving". The Anatomical Record 284 (1): 500–510. doi:10.1002/ar.a.20182. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ar.a.20182/full. பார்த்த நாள்: 5 September 2015.
14. ↑ Cetacean Societies: Field Study of Dolphins and Whales. University of Chicago.