Diplura

Diplura es un ordine de Entognatha.

Wadudu mikia-miwili ni wadudu wadogo bila mabawa wa nusungeli Diplura (ngeli kufuatana na wataalamu wengi) katika nusufaila Hexapoda walio na mikia miwili ambayo siyo mikia kweli lakini serki (cerci) ndefu. Wana kiwiliwili kilichorefuka chenye urefu wa mm 2-5 (spishi kadhaa za jenasi Japyx zinaweza kufika mm 50). Hawana macho lakini wana vipapasio vyenye pingili 10 au zaidi kama shanga. Kiwiliwili hakina pigmenti isipokuwa serki nyeusi katika spishi kadhaa. Fumbatio inabeba vilengelenge vinavyofyonza unyevu kutoko mazingira (kama collophore kwa wadudu mkia-fyatuo). Wadudu hawa wanatokea katika udongo mnyevu, majani yaliyoanguka ardhini na mboji, na hula arithropodi wadogo sana, kuvu na maada ya viumbehai.

Picha

• Spishi ya Campodeidae

• Japyx solifugus

Makala hii kuhusu "Mdudu Mikia-miwili" inatumia neno (au maneno) ambalo si kawaida na matumizi yake ni jaribio la kutafsiri neno (au maneno) la asili Diplura kutoka lugha ya Kilatini. Neno (au maneno) la jaribio ni mdudu mikia-miwili.
Wasomaji wanaombwa kuchangia mawazo yao kwenye ukurasa wa majadiliano ya makala.

Kamusi za Kiswahili ama zinatofautiana kuhusu matumizi ya neno hili au hazieleweki au hazina neno kwa jambo linalojadiliwa.

Tuguaikõi (Diplura) ha'e peteĩ mymba ipy apytimby ha ipy poteĩ jueheguasã, ojoguaitereíva umi tymbachu'ípe. Tuguaikõi hína michĩeterei, oikóva yvyguýre ha oguereko mokõi tuguái. Ojekuaa oiko amo 800 tuguaikõi juehegua.^[1]

Tugauikõi hete michĩmi, pe, ha sa'y'ỹ, oguereko avei hetére mba'e ojoguáva yvypóra haguemi, iñakã hatĩ mokõi.

Mandu'apy

Айырығойроҡ, йәки асалы ҡойроҡ ^[1] (лат. Diplura, рус. Двухвостки ) — йәшерен яңаҡ һөйәкле алты аяҡлы бөжәктәр отряды. 976 төрө билдәле, шуларҙың 170-е Төньяҡ Америкала^[2] һәм 30 төрө Австралияла тереклек итә^[3]. Хәҙерге фаразлау буйынса айарағойроҡтар һуңғы ташкүмер осоронда барлыҡҡа килгән.^[4].

Һөт һымаҡ аҡ йәки һарғылт төҫтә, ҡайһы ваҡыт көрән төҫтәге һуңғы ҡорһаҡ сегменттары менән ҡаты хитинлашҡан ваҡ бөжәк. 2-8 мм ҙурлыҡта, ҡанатһыҙ, ҡорт һымаҡ, һығылмалы, ҡорһаҡ осонда оҙон сығынтыһы пары − церков бар. Кимереүсе ауыҙ аппараты булған йомро башлы, бөтә аяҡтары да бер тигеҙ. Еңеләйтелгән, тулы булмаған әүерелеш кисерә. Ҡабығын ювениль йәштә генә түгел, енси етлегү хәлендә лә һала. Ерҙә, урман түшәмәһендә, серегән ағаста, таштар аҫтында йәшәй. Тарҡалған үҫемлек ҡалдыҡлары, бөжәктәр һ.б. тупраҡ хайуандары, бәшмәк киҫәктәре, споралар, һыу үҫемлектәре менән туҡлана; ҡайһы ваҡыт ваҡ тупраҡ буынтыҡ аяҡлыларына һөжүм итә.

Иҫкәрмәләр

1. ↑ Русско-башкирский словарь (под редакцией З.Г.Ураксина, 2005)
2. ↑ David R. Maddison Diplura. Tree of Life Project (2005-01-01). Тәүге сығанаҡтан архивланған 2 март 2012.
3. ↑ Diplura. Department of the Environment, Water, Heritage and the Arts - Australian Faunal Directory. Тәүге сығанаҡтан архивланған 5 июнь 2012.
4. ↑ Hoell, H.V., Doyen, J.T. & Purcell, A. H. Introduction to Insect Biology and Diversity, 2nd ed — Oxford University Press, 1998. — Б. 320. — ISBN 0-19-510033-6.

Сығанаҡ

• Башҡорт энциклопедияһы АСАҒОЙРОҠТАР, айырығойроҡтар
• Татар энциклопедияһы. Ҡазан, 2008 (тат.)

Әҙәбиәт

Определитель насекомых Европейской части СССР. М.-Л., 1964. Т. 1.

Икекойрыклыла́р (Diplura) - бөҗәкләр отряды. 300 дән артык төре билгеле, күпчелеге тропикларда һәм субтропикларда яши. Татарстан территориясендә бер төре киң таралган - камподеидлар гаиләлегеннән (Campo­deidae) гади икекойрыклылар (Campodea plusiochaeta).

Сөтсыман ак яки саргылт төстә, кайвакыт көрән төстәге соңгы корсак сегментлары беләнкаты хитинлашкан вак бөҗәк. 2-8 мм зурлыкта, канатсыз, кортсыман, сыгылмалы, корсак соңында озын оры (чыгынты) пары - церков бар. Кимерүче авыз аппараты булган йомры башлы, барлык аяклары да бертигез. Җиңеләйтелгән, тулы булмаган әверелеш кичерә. Кабыгын ювениль яшьтә генә түгел, җенси җитлегү хәлендә дә сала. Җирдә, урман түшәмәсендә, черегән агачта, ташлар астында яши. Таркалган үсемлек калдыклары, бөҗәкләр һ.б. туфрак хайваннары, гөмбә кисәкләре, споралар, суүсемнәр беләнтуклана; кайвакыт вак туфрак буынтыкаякларына һөҗүм итә.

Чыганаклар

• ТР Фәннәр академиясенең Татар энциклопедиясе институты
• Татар энциклопедиясе. Казан, 2008.