الأسماء في صفحات التنقل
Multimedia w Wikimedia Commons Szympans zwyczajny[3] (Pan troglodytes) – gatunek wąskonosej małpy z rodziny człowiekowatych (Hominidae), jeden z dwóch gatunków szympansów, hominidów najbliżej spokrewnionych z rodzajem Homo. Do niedawna nazywany szympansem. Dopiero po odkryciu drugiego, blisko z nim spokrewnionego i nieco mniejszego bonobo, czyli szympansa karłowatego przyznano mu epitet[4] zwyczajny dla odróżnienia od nazwy rodzajowej szympans (Pan).
Zachodnia i środkowa Afryka równikowa. Wykazuje duże zdolności przystosowawcze do warunków panujących w różnych habitatach. Żyje w dżunglach, na suchych sawannach, bagnach oraz w górskich lasach. Najliczniej obecnie występujący przedstawiciel szympansów.
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1775 roku niemiecki antropolog Johann Friedrich Blumenbach, nadając mu nazwę Simia troglodytes[5]. Jako miejsce typowe Blumenbach wskazał Mayoumba w Gabonie[5].
Wyróżniono kilka podgatunków P. troglodytes[6][2][3]:
Szympans zwyczajny prowadzi nadrzewny i naziemny tryb życia. Na ziemi spędza od 20-50% swojego czasu.[7]. Potrafi poruszać się w postawie dwunożnej, choć woli podpierać się zgiętymi palcami ręki, podobnie jak to robią goryle. Aktywny w ciągu dnia, noce spędza w koronie drzew w specjalnie do tego celu budowanych gniazdach-posłaniach. Posłania są jednorazowe, każdego wieczoru szympans buduje nowe. Połowę dnia spędza na jedzeniu, pozostałą część zajmują mu wędrówki w poszukiwaniu kolejnego źródła pokarmu oraz dzienna drzemka.
W warunkach naturalnych długość życia szympansów zwyczajnych mieści się w granicach 40-45 lat. W niewoli notowano przypadki starszych osobników.
Szympansy uważane są za zwierzęta wysoce uspołecznione. Wielopokoleniowe stada szympansów liczą od 25-80 osobników zajmujących dość stabilny areał o powierzchni od 5-20 km2. Stada sąsiadujące ze sobą stykają się ze sobą, wspólnie wędrują, a nawet jednocześnie korzystają z tego samego źródła pożywienia bez okazywania wzajemnej agresji. Grupa, która znajduje pożywienie oznajmia ten fakt pozostałym osobnikom poprzez głośne nawoływanie i uderzanie kijami w pnie drzew. W odróżnieniu od większości innych zwierząt migracje pomiędzy stadami dotyczą samic, a nie samców.
W kontaktach interpersonalnych duże znaczenie mają gesty, dotyk i rytuały wzajemnej pielęgnacji. Władzę w grupie sprawuje dominujący samiec, zwany niekiedy samcem alfa, który obejmuje panowanie po serii walk stoczonych z konkurencyjnymi samcami. Panuje on na ogół przez kilka lat, do chwili, gdy ulegnie następnemu samcowi pretendującemu do tej roli. Wszystkie samce mają ściśle określony status, rangę, która dokładnie plasuje ich w hierarchii i wyznacza kolejność, w jakiej mogą korzystać z wszelkich przywilejów w obrębie grupy, a zwłaszcza z dostępu do samic[8].
Okres rui sygnalizowany jest u samic charakterystycznym pokaźnym obrzmieniem i zaróżowieniem okolicy sromowej. Występuje niekiedy zwyczaj zawierania czegoś w rodzaju czasowego "małżeństwa", które polega na tym, że samiec uprowadza aktywną seksualnie samicę na kilka dni w odosobnione miejsce i cieszy się w tym czasie wyłącznością kopulacji. Także samice obejmuje ścisła hierarchia, która wyraża stopień atrakcyjności seksualnej, a tym samym kolejność, w jakiej będą one pozostawały w sferze zainteresowania najwyższych kolejno rangą samców. Atrakcyjność seksualna zależy od statusu ich matek oraz liczby odchowanego potomstwa[9].
Szympansy wspólnie polują na inne zwierzęta. Zwykle zajmują się tym samce, ale zaobserwowano również przypadki udziału samic w polowaniu.[10] Przyjmują przy tym różne techniki polowań. W trakcie pościgu zachowują się bardzo cicho.
Po ciąży trwającej 220-245 dni samica rodzi jedno, rzadko dwoje młodych. Młode pozostają przy matce do ok. 4-5 roku życia. Dojrzewają ok. 9 roku życia. Więzi pomiędzy samicą a jej potomstwem są podtrzymywane jeszcze długo po odstawieniu młodych od matki.
Jest zwierzęciem wszystkożernym. Zjada głównie rośliny, od czasu do czasu owady (termity, mrówki) lub mięso. Zabija i zjada małe i średniej wielkości ssaki, w tym młode pawiany, a czasem inne małpy.
Społeczności szympansów wypracowały bogaty system komunikowania się (van Lewick-Goodall, 1968, 1974). Porozumiewają się za pomocą złożonych sygnałów zbudowanych z gestów, dźwięków, postawy i ruchów ciała oraz bogatej mimiki.
Potrafią posługiwać się narzędziami. Zachodnioafrykański Pan troglodytes verus wytwarza rodzaj prymitywnej dzidy, poprzez zaostrzenie zębami gałęzi, którą następnie wykorzystuje do zabijania drobnych zwierząt ukrywających się w dziuplach. Narzędzie tego rodzaju jest jednorazowe, po użyciu jest wyrzucane[11]
Wszystkie podgatunki szympansa zwyczajnego narażone są na wyginięcie. Populacje zachodnioafrykańskie są rozproszone i stosunkowo małe, przez co podatne na zagrożenia. Podgatunki występujące w środkowym i wschodnim obszarze występowania całego gatunku są często celem polowań. Jedynie w kilku dużych parkach narodowych (m. in. w Tanzanii) objęte są zadowalającą ochroną, ale nawet w największych parkach lokalne populacje nie przekraczają tysiąca osobników.
Badaniem szympansów zajmowali się m.in.: Jane Goodall, K. Izawa i Kenji Kawanaka.
Poczta Polska wyemitowała 21 sierpnia 1972 r. znaczek pocztowy przedstawiający głowę szympansa zwyczajnego o nominale 1,35 zł, w serii Zwierzęta ZOO. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Janusz Grabiański. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.[12].
Szympans zwyczajny (Pan troglodytes) – gatunek wąskonosej małpy z rodziny człowiekowatych (Hominidae), jeden z dwóch gatunków szympansów, hominidów najbliżej spokrewnionych z rodzajem Homo. Do niedawna nazywany szympansem. Dopiero po odkryciu drugiego, blisko z nim spokrewnionego i nieco mniejszego bonobo, czyli szympansa karłowatego przyznano mu epitet zwyczajny dla odróżnienia od nazwy rodzajowej szympans (Pan).
